yǔ zhòu nèi dà qíng zhǒng, nán nǚ jū qí dì yī. shèng wáng bù yù cái gē ér jiǎo fú zhī, yì bù néng cái gē jiǎo fú yě. gù tōng zhī yǐ bù kě yǐ zhī qíng, yuē zhī yǐ bù kě fàn zhī lǐ, shéng zhī yǐ bì bù shè zhī fǎ, shǐ zòng zhī ér xiāng ān xiāng jiǔ yě. shèng rén yì bù ruò shì zhī jí yě, gù wǔ lún zhōng fù zǐ jūn chén xiōng dì péng yǒu, dǔ le yòu dǔ, hòu le yòu hòu, wéi kǒng qíng yì zhī báo. wéi nán nǚ yī lún, shì shèng rén kǔ xīn chù, gù yǒu bié xiān zì fū fù shǐ. běn yǔ zhī yǐ wú bié yě, ér yòu jiào zhī yǐ yǒu bié, kuàng yǒu bié zhě, ér kěn shǐ zhī hùn hū? shèng rén zhī yòng yì shēn yǐ! shì sǐ shēng zhī qú ér dà luàn zhī shǒu yě, bù kě yǐ bù shèn yě.
宇宙內大情種,男女居其第一。聖王不欲裁割而矯拂之,亦不能裁割矯拂也。故通之以不可已之情,約之以不可犯之禮,繩之以必不赦之法,使縱之而相安相久也。聖人亦不若是之亟也,故五倫中父子、君臣、兄弟、朋友,篤了又篤,厚了又厚,惟恐情意之薄。惟男女一倫,是聖人苦心處,故有別先自夫婦始。本與之以無別也,而又教之以有別,況有別者,而肯使之混乎?聖人之用意深矣!是死生之衢而大亂之首也,不可以不慎也。
qīn mǔ zhī ài zi yě, wú xīn yú yòng ài, yì bù zhī qí wèi yòng ài, ruò kě yǐn jī shí rán, hé cháng miǎn qiáng? zi zhī dé ài yú qīn mǔ yě, ruò wèi yīng dé, xí yú zì rán, rú xià gé dōng qiú rán, hé cháng guī gōng? zhì yú jì mǔ zhī cí, zé yǒu dé sè, yǒu jīn yǔ yǐ. qián zi zhī dé cí yú jì mǔ, zé yǒu gǎn xīn, yǒu sòng shēng yǐ.
親母之愛子也,無心於用愛,亦不知其為用愛,若渴飲飢食然,何嘗勉強?子之得愛於親母也,若謂應得,習於自然,如夏葛冬裘然,何嘗歸功?至於繼母之慈,則有德色,有矜語矣。前子之得慈於繼母,則有感心,有頌聲矣。
yī jiā zhī zhōng, yào kàn de zūn zhǎng zūn, zé jiā zhì. ruò kàn de zūn zhǎng bù zūn, rú hé qí tā? dé qí yào zài zūn zhǎng zì xiū.
一家之中,要看得尊長尊,則家治。若看得尊長不尊,如何齊他?得其要在尊長自修。
rén zǐ zhī shì qīn yě, shì xīn wèi shàng, shì shēn cì zhī zuì xià, shì shēn ér bù xù qí xīn yòu qí xià, shì zhī yǐ wén ér bù xù qí shēn.
人子之事親也,事心為上,事身次之;最下,事身而不恤其心;又其下,事之以文而不恤其身。
xiào zǐ zhī shì qīn yě, lǐ bēi fú rú xià pū, qíng róu wǎn rú xiǎo ér.
孝子之事親也,禮卑伏如下仆,情柔婉如小兒。
jìn shí yú qīn, yòu ér bù quàn jìn yán yú qīn, lùn ér bù jiàn jìn shì yú qīn, hé ér bù zhuāng. qīn yǒu jí, yōu ér bù bēi shēn yǒu jí, xíng ér bù shēng.
進食於親,侑而不勸;進言於親,論而不諫;進侍於親,和而不莊。親有疾,憂而不悲;身有疾,形而不聲。
shì jí, yōu ér bù shí, bù rú nǔ lì ér jiā cān, shǐ cǐ shēn bù néng shì jí, bù xiào zhī dà zhě yě jū sàng, léi ér fèi lǐ, bù rú āi ér shèn zhōng, cǐ shēn bù néng xiāng shì, bù xiào zhī dà zhě yě.
侍疾,憂而不食,不如努力而加餐,使此身不能侍疾,不孝之大者也;居喪,羸而廢禮,不如`哀而慎終,此身不能襄事,不孝之大者也。
cháo tíng zhī shàng, jì gāng dìng ér chén mín kě shǒu, shì yuē cháo cháng gōng qīng dài fū bǎi sī shù guān, gè yǒu dìng fǎ, kě shǐ chí xún, shì yuē guān cháng yī mén zhī nèi, fù zǐ xiōng dì zhǎng yòu zūn bēi, gè yǒu tiáo lǐ, bù biàn bù luàn, shì yuē jiā cháng yǐn shí qǐ jū, dòng jìng yǔ mò, zé qí zhōng zhèng zhě, shǒu ér wù shī, shì yuē shēn cháng. dé qí cháng zé zhì, shī qí cháng zé luàn, wèi yǒu gǒu qiě míng xíng ér bù qǔ bài zhě yě.
朝廷之上,紀綱定而臣民可守,是曰朝常;公卿大夫、百司庶官,各有定法,可使持循,是曰官常;一門之內,父子兄弟、長幼尊卑,各有條理,不變不亂,是曰家常;飲食起居,動靜語默,擇其中正者,守而勿失,是曰身常。得其常則治,失其常則亂,未有苟且冥行而不取敗者也。
yǔ zé guò rùn, wàn wù zhī zāi yě ēn chǒng guò lǐ, chén qiè zhī zāi yě qíng ài guò yì, zi sūn zhī zāi yě.
雨澤過潤,萬物之災也;恩寵過禮,臣妾之災也;情愛過義,子孫之災也。
rén xīn xǐ zé zhì yì chàng dá, yǐn shí duō jìn ér bù shāng, xuè qì chōng hé ér bù yù, zì rán wú bìng ér tǐ chōng shēn jiàn, ān dé bù shòu? gù xiào zǐ zhī yú qīn yě, zhōng rì qián qián, wéi kǒng yǒu yī háo bù kuài shì dào fù mǔ xīn tóu. zì jiā jì bù rě qǐ, wài chù yòu jí fáng xián, wú lùn pín fù guì jiàn cháng biàn shùn nì, zhǐ shì yǐ yuè qīn wèi zhǔ. gài yuè yī zì, nǎi shì qīn dì yī chuán xīn kǒu jué yě. jí bù xìng ér qīn yǒu guò, yì xū zài yuè zì shàng yòng gōng fū. jǐ jiàn jī chéng nài fán liú yì wěi qū fāng lüè, zì yǒu huí tiān miào yòng. ruò zhí zhèng yǐ shén qí guò, bào qì yǐ zēng qí nù, bù yuè mò dà yān. gù yuē: bù shùn hū qīn, bù kě yǐ wèi zi.
人心喜則志意暢達,飲食多進而不傷,血氣沖和而不郁,自然無病而體充身健,安得不壽?故孝子之於親也,終日乾乾,惟恐有一毫不快事到父母心頭。自家既不惹起,外觸又極防閒,無論貧富、貴賤、常變、順逆,只是以悅親為主。蓋悅一字,乃事親第一傳心口訣也。即不幸而親有過,亦須在悅字上用工夫。幾諫積誠、耐煩留意、委曲方略,自有回天妙用。若直諍以甚其過,暴棄以增其怒,不悅莫大焉。故曰:「不順乎親,不可以為子。」
jiāo shè, bào tiān dì shēng chéng zhī dà dé yě, rán zāi lì yǒu ráng, shùn chéng yǒu qí, jūn wèi sī tián zé rén, mín wèi gōng tián zé zhōng, bù xián yú qiú fú, bù xián yú miǎn huò. zi sūn zhī jì xiān zǔ, yǐ zhuī yǎng jì xiào yě, zì wǒ zǔ fù mǔ, yǐ yǒu cǐ shēn yě, yuē: lài xiān rén zhī zé, yǐ xiǎng qí yú qìng yě. yuē: wú zhāo xī fèng yǎng chéng huān, ér yī dàn bù fù xiàn bēi juàn, xīn bēi sī ér wú jì, gù jì jiàn yǐ shēn wú qíng yě. yuē: wú pín jiàn bù zú yǐ gōng shū shuǐ, jīn dǐng shí ér qīn bù dǎi, xīn bēi sī ér mò jí, gù jì jiàn yǐ zhì wú huǐ yě. qǐ wèi qí yóu hún xū wèi néng fú wǒ ér qiú zhī zāi? qiú fú yǐ fēi jūn zǐ zhī xīn, ér yǐ yī fàn zhī shè, shù bài zhī qín, qiú fú yú xiān rén, rén xiào chéng jìng zhī xīn guǒ rú shì hū? bù móu lì, bù zé bào, bù wàng qí gǎn jī, suī zài tā rén yóu rán, ér kuàng wǒ xiān rén hū? shī zhī jì bì yán fú, ér chǔ cí zhū shī wèi yóu shén, qǐ kě wèi xùn yé? wú dú yǒu qǔ yú cǎi fán cǎi píng èr shī, jǐn wù jǐn zhì, yǐ dá wú zi sūn zhī chéng jìng ér yǐ, tā bù jí yě. míng hū cǐ dào, zé tiān xià wàn shì wàn wù, jiē jǐn wǒ suǒ dāng wèi, huò fú lì hài, jiē tīng qí zì zhì, rén shì xiū ér wài mù zhī xīn xī, xiàng dào zhuān ér zuò chuò zhī niàn wàng yǐ. hé zhě? míng yú xìng fēn ér wú suǒ jì xìng yě.
郊社,報天地生成之大德也,然災沴有禳,順成有祈,君為私田則仁,民為公田則忠,不嫌於求福,不嫌於免禍。子孫之祭先祖,以追養繼孝也,自我祖父母,以有此身也,曰:「賴先人之澤,以享其餘慶也。」曰:「吾朝夕奉養承歡,而一旦不復獻杯桊,心悲思而無寄,故祭薦以伸吾情也。」曰:「吾貧賤不足以供菽水,今鼎食而親不逮,心悲思而莫及,故祭薦以志吾悔也。」豈為其遊魂虛位能福我而求之哉?求福已非君子之心,而以一飯之設,數拜之勤,求福於先人,仁孝誠敬之心果如是乎?不謀利,不責報,不望其感激,雖在他人猶然,而況我先人乎?《詩》之祭必言福,而《楚茨》諸詩為尤甚,豈可為訓耶?吾獨有取於《采蘩》、《采苹》二詩,盡物盡志,以達吾子孫之誠敬而已,他不及也。明乎此道,則天下萬事萬物,皆盡我所當為,禍福利害,皆聽其自至,人事修而外慕之心息,向道專而作輟之念忘矣。何者?明於性分而無所冀悻也。
yǒu dào jí guān xì, gù yǔ jūn fù bìng liè ér wèi wǔ. rén shēng dé yè chéng jiù, shǎo péng yǒu bù dé. jūn yǐ fǎ xíng, zhì wǒ zhě yě fù yǐ ēn xíng, bù zé shàn zhě yě xiōng dì yí yí, bù yù yǐ qiè cāi shāng ài fù rén zhǔ nèi shì, bù dé xiāng zhuī suí guī guò, zi suī gǎn zhēng, zhōng yǒu kě bì zhī xián zhì yú duì yán shī, zé jīn chí shōu liǎn ér guò wú kě jiàn zài jiā tíng, zé xiá nì qīn xí ér zhèng yán bù rù. wéi fū péng yǒu zhě, zhāo xī xiāng yǔ, jì bù ruò shī zhī jìn jiàn yǒu shí, qíng lǐ wú xián yòu bù ruò fù zǐ xiōng dì zhī yán yǔ yǒu jì. yī dé kuī, zé yǒu zé zhī yè fèi, zé yǒu zé zhī, měi zé xiāng yǔ jiǎng quàn, fēi zé xiāng yǔ kuāng jiù, rì gèng yuè biàn, hù gǎn jiāo mó, qīn qīn rán bù jué qí láo qiě nán, ér rù yú jūn zǐ zhī yù yǐ. shì péng yǒu zhě, sì lún zhī suǒ lài yě. jiē fū! sī dào zhī wáng jiǔ yǐ.
友道極關係,故與君父並列而為五。人生德業成就,少朋友不得。君以法行,治我者也;父以恩行,不責善者也;兄弟怡怡,不欲以切偲傷愛;婦人主內事,不得相追隨;規過,子雖敢爭,終有可避之嫌;至於對嚴師,則矜持收斂而過無可見;在家庭,則狎昵親習而正言不入。惟夫朋友者,朝夕相與,既不若師之進見有時,情禮無嫌;又不若父子兄弟之言語有忌。一德虧,則友責之;-業廢,則友責之,美則相與獎勸,非則相與匡救,日更月變,互感交摩,駸駸然不覺其勞且難,而入於君子之域矣。是朋友者,四倫之所賴也。嗟夫!斯道之亡久矣。
yán yǔ xī xiè, zūn zǔ yù xù, wú lùn shì zhī shàn è, yǐ shùn wǒ zhě wèi hòu jiāo wú lùn rén zhī jiān xián, yǐ jìng wǒ zhě wèi jūn zǐ. niè zú fù ěr, zì wèi zhī xīn jiē xī pāi jiān, làn xǔ wěn jǐng. dà jiā tóng xiàn yú xiǎo rén ér bù zhī, kě āi yě yǐ! shì gù wù xiāng fǎn zhě xiāng chéng, jiàn xiāng zuǒ zhě xiāng yì. kǒng zǐ qǔ yǒu, yuē zhí liàng duō wén. cǐ sān yǒu zhě, jiē yǔ wǒ bù xiāng fù huì zhě yě, gù yuē yì. shì gù, dé sān yǒu nán, néng wèi rén sān yǒu gèng nán. tiān dì jiān, bù lùn tiān nán dì běi, jìn shēn cǎo mǎng, dé yī hǎo yǒu, dào tóng zhì hé, yì rén shēng yī dà kuài yě.
言語嬉媟,樽俎嫗煦,無論事之善惡,以順我者為厚交;無論人之奸賢,以敬我者為君子。躡足附耳,自謂知心;接膝拍肩,濫許刎頸。大家同陷於小人而不知,可哀也已!是故物相反者相成,見相左者相益。孔子取友,曰「直、諒、多聞」。此三友者,皆與我不相附會者也,故曰益。是故,得三友難,能為人三友更難。天地間,不論天南地北,縉紳草莽,得一好友,道同志合,亦人生一大快也。
zhǎng zhě yǒu yì lùn, wěi wěi ér tīng, wú xiāng zhí yě yǒu zī xún, jiǎn jiǎn ér duì, wú jù jǐn yě. cǐ bēi yòu zhī dào yě.
長者有議論,唯唯而聽,無相直也;有諮詢,謇謇而對,無遽盡也。此卑幼之道也。
yáng chēng qí shàn, yǐ yuè bǐ zhī xīn yīn yǎng qí è, yǐ kuài jǐ zhī yì, cǐ yǒu dào zhī dà lù yě. qīng tiān bái rì zhī xià, yǒu cǐ chī mèi wǎng liǎng zhī sú, kě āi yě yǐ yě!
陽稱其善,以悅彼之心;陰養其惡,以快己之意,此友道之大戮也。青天白日之下,有此魑魅魍魎之俗,可哀也已也!
gǔ chēng: jūn mén yuǎn yú wàn lǐ. wèi qíng gé yě. qǐ wéi jūn mén? fù zǐ shū xīn, yī táng yuǎn yú wàn lǐ xiōng dì lí qíng, yī mén yuǎn yú wàn lǐ fū qī fǎn mù, yī tà yuǎn yú wàn lǐ. gǒu qíng lián zhì tōng, zé wàn lǐ zhī wài, yóu tóng táng gòng mén ér bǐ jiān yī tà yě. yǐ cǐ tuī zhī, tóng shí bù xiāng zhī, ér shén jiāo yú qiān bǎi shì zhī shàng xià yì rán. shì zhī lí hé zài xīn qī, bù zhuān zài gōng féng. gōng féng ér xīn qī, zé tiān xià zhì yù yě: jūn chén zhī yáo shùn, fù zǐ zhī wén zhōu, shī dì zhī kǒng yán.
古稱:「君門遠於萬里。」謂情隔也。豈惟君門?父子殊心,一堂遠於萬里;兄弟離情,一門遠於萬里;夫妻反目,一榻遠於萬里。苟情聯志通,則萬里之外,猶同堂共門而比肩一榻也。以此推之,同時不相知,而神交於千百世之上下亦然。是知離合在心期,不專在躬逢。躬逢而心期,則天下至遇也:君臣之堯舜,父子之文周,師弟之孔顏。
gé zhī yī zì, rén qíng zhī dà huàn. gù jūn chén fù zǐ fū fù péng yǒu shàng xià zhī jiāo, wù qù gé, cǐ zì bù qù ér bù yuàn pàn zhě, wèi zhī yǒu yě.
「隔」之一字,人情之大患。故君臣、父子、夫婦、朋友、上下之交,務去隔,此字不去而不怨叛者,未之有也。
rén zhě zhī jiā: fù zǐ yú yú rú yě, fū fù yōng yōng rú yě, xiōng dì yí yí rú yě, tóng pú xīn xīn rú yě, yī jiā zhī qì xiàng róng róng rú yě. yì zhě zhī jiā: fù zǐ lǐn lǐn rú yě, fū fù hè hè rú yě, xiōng dì yì yì rú yě, tóng pú sù sù rú yě, yī jiā zhī qì xiàng lì lì rú yě. rén zhě yǐ ēn shèng, qí liú yě zhī hé ér hé yì zhě yǐ yán shèng, qí liú yě shū ér guǎ ēn. gù shèng rén zhī jū jiā yě, rén yǐ zhǔ zhī, yì yǐ fǔ zhī, qià qí tài hé zhī qíng, dàn bù kuì qí fáng, sī yǐ yǐ. qí jǐng jǐng rán yán chéng shēn qiàn, zé nán nǚ zhī biàn yě! suī shèng rén bù gǎn yǔ jiā rén xiāng wàng.
仁者之家:父子愉愉如也,夫婦雝雝如也,兄弟怡怡如也,僮僕欣欣如也,一家之氣象融融如也。義者之家:父子凜凜如也,夫婦嗃嗃如也,兄弟翼翼如也,僮僕肅肅如也,一家之氣象慄慄如也。仁者以恩勝,其流也知和而和;義者以嚴勝,其流也疏而寡恩。故聖人之居家也,仁以主之,義以輔之,洽其太和之情,但不潰其防,斯已矣。其井井然嚴城深塹,則男女之辨也!雖聖人不敢與家人相忘。
fù zài jū mǔ sàng, mǔ zài jū fù sàng, yǐ cóng shēng zhě zhī mìng wèi zhòng. gù xiào zǐ bù yǐ sǐ zhě yōu shēng zhě, bù yǐ xiǎo jié shāng dà tǐ, bù ní jīng ér fèi quán, bù xùn míng ér hài shí, bù quán wǒ ér shāng qīn. suǒ guì hū xiào zǐ zhě, xīn qīn zhī xīn ér yǐ.
父在居母喪,母在居父喪,以從生者之命為重。故孝子不以死者憂生者,不以小節傷大體,不泥經而廢權,不徇名而害實,不全我而傷親。所貴乎孝子者,心親之心而已。
tiān xià bù kě yī rì wú jūn, gù yí qí fēi tāng wǔ, míng chén dào yě. cǐ tiān xià zhī dà fáng yě! bù rán, zé luàn chén zéi zi jiē zhǒng yǐ, ér nán wèi jūn. tiān xià bù kě yī rì wú mín, gù kǒng mèng shì tāng wǔ, míng jūn dào yě. cǐ tiān xià zhī dà jù yě! bù rán, zé bào jūn luàn zhǔ jiē zhǒng yǐ, ér nán wèi mín.
天下不可一日無君,故夷、齊非湯武,明臣道也。此天下之大妨也!不然,則亂臣賊子接踵矣,而難為君。天下不可一日無民,故孔、孟是湯武,明君道也。此天下之大懼也!不然,則暴君亂主接踵矣,而難為民。
jué lù ēn chǒng, shèng rén wèi cháng bù yǐ wèi róng. shèng rén fēi yǐ cǐ wèi jiā sǔn yě. cháo tíng zhòng zhī yǐ shì quàn, ér wǒ qīng zhī yǐ shì gāo, shì yǔ jūn wǔ yě, shì qióng jūn gǔ wǔ tiān xià zhī quán yě. gù shèng rén suī bù yǐ jué lù ēn chǒng wèi róng, ér wèi cháng bù róng zhī, yǐ zhòng dì wáng zhī quán, yǐ shì tiān xià dì wáng zhī quán zhī kě zhòng, cǐ chén dào yě.
爵祿恩寵,聖人未嘗不以為榮。聖人非以此為加損也。朝廷重之以示勸,而我輕之以示高,是與君忤也,是窮君鼓舞天下之權也。故聖人雖不以爵祿恩寵為榮,而未嘗不榮之,以重帝王之權,以示天下帝王之權之可重,此臣道也。
rén zǐ hé qì yú sè wǎn róng, fā dé shēn shí, yǎng dé dìng shí, rèn fù mǔ lěng miàn hán tiě, léi tíng zhèn nù, zhǐ shì zhè yī qiāng wēn yì yī miàn chūn fēng, zé zì wú bù huí zhī tiān, zì wú lǚ biàn zhī tiān, chán zèn hé yóu rù? xián xì hé yóu zuò? qí cì mò rú jìng shèn, kuí kuí zhāi lì, jìng shèn zhī zhì yě, gù gǔ sǒu yì yǔn ruò. wēn hé shì rén yǐ kě ài, xiāo róng fù mǔ zhī è nù jìng shèn shì rén yǐ kě jīn, jī fā fù mǔ zhī bēi lián. suǒ wèi jī chéng yì yǐ gǎn dòng zhī zhě, yǎng hé zhì jìng zhī wèi yě. gài gé qīn zhī gōng, wéi hé wèi miào wèi shēn wèi sù wèi nán, fēi zhì xìng chún xiào zhě bù néng. jìng shèn yóu kě miǎn qiáng ěr. ér jīn rén zǐ yǐ liáng báo zhī sè duò màn zhī shēn jiāo jiǎn zhī xìng, jí fàn fù mǔ zhī nù, jì bù kěn wǎn huí, yòu jù ào yǐ shén zhī, cǐ qí rén zài xiào dì zhī wài, gù bù zú lùn. jí yǒu píng rì wēn yú zhī zǐ, dāng fù mǔ bù yuè ér yì yùn jiàn, huò shēng yí ér qiān nù zhě huò wú yì qiān nù ér bù bì xián zhě huò bù shàn bì xián, yù bì ér yù mào xián zhě, jī xì chéng xìn, suì zhì bù xiáng. qǐ fù mǔ zhī bù cí? cǐ gū chén niè zǐ zhī fǎ jiè, jiān zhì shú rén zhī miào dào yě.
人子和氣、愉色、婉容,發得深時,養得定時,任父母冷麵寒鐵,雷霆震怒,只是這一腔溫意、一面春風,則自無不回之天,自無屢變之天,讒譖何由入?嫌隙何由作?其次莫如敬慎,夔夔齋栗,敬慎之至也,故瞽瞍亦允若。溫和示人以可愛,消融父母之惡怒;敬慎示人以可矜,激發父母之悲憐。所謂積誠意以感動之者,養和致敬之謂也。蓋格親之功,惟和為妙、為深、為速、為難,非至性純孝者不能。敬慎猶可勉強耳。而今人子以涼薄之色、惰慢之身、驕蹇之性,及犯父母之怒,既不肯挽回,又倨傲以甚之,此其人在孝弟之外,故不足論。即有平日溫愉之子,當父母不悅而亦慍見,或生疑而遷怒者;或無意遷怒而不避嫌者;或不善避嫌,愈避而愈冒嫌者,積隙成釁,遂致不祥。豈父母之不慈?此孤臣孽子之法戒,堅志熟仁之妙道也。
xiào zǐ zhī shì qīn yě, shàng yān zhě xiān yì, qí cì chéng zhì, qí cì gòng mìng. gòng mìng, zé qīn yǒu wèi yán zhī zhì, bù dé chéng yě chéng zhì, zé qīn yǒu wèi méng zhī yì, bù dé jiāng yě zhì yú xiān yì, ér yuè qīn zhī dào zhì yǐ. huò yuē: ān dé xǔ duō xīn sī néng tuī zhì cǐ hū? yuē: shì qīn zhě, yǐ yuè qīn wèi shì zhě yě. yǐ yuè qīn wèi shì, zé zī zī huáng huáng wú yǐ shàng zhī zhě, zhǐ shì zhè gè niàn tóu, qīn yǒu duō shǎo yì zhì, zhōng rì tǐ rèn bù dé?
孝子之事親也,上焉者先意,其次承志,其次共命。共命,則親有未言之志,不得承也;承志,則親有未萌之意,不得將也;至於先意,而悅親之道至矣。或曰:「安得許多心思能推至此乎?」曰:「事親者,以悅親為事者也。以悅親為事,則孳孳皇皇無以尚之者,只是這個念頭,親有多少意志,終日體認不得?」
huò wèn: gòng shì yī rén, wèi yǒu bù dù zhě, hé yě? yuē: rén zhī cái néng xìng xíng róng mào cí sè, zhǒng zhǒng bù tóng, suǒ shì zhě, bì yuè qí néng shì wǒ zhě, è qí bù néng shì wǒ zhě. néng shì zhě jiàn yuè, zé bù néng shì zhě bì shū. shì wǒ zhī jiàn shū, bǐ zhī néng shì chéng zhī yě, yān dé bù dù? jì dù, ān dé bù xiāng qīng? xiāng qīng, ān dé bù shòu huò? gù jiàn shū zhě dù, dù qí xíng jǐ yě jiàn yuè zhě yì dù, dù qí dù jǐ yě. rán zé nài hé? yuē: jū chǒng, zé sī fēn ér tuī zhī yǐ jūn zhòng jū zūn, zé sī hé ér xià zhī yǐ xiāng wàng, rén hé dù zhī yǒu? yuán fēn yǐ ān xīn, yuán yù yǐ ān mìng, fǎn jǐ ér bù yóu rén, hé dù rén zhī yǒu? cǐ rù gōng rù cháo zhě zhī suǒ dāng zhī yě.
或問:「共事一人,未有不妒者,何也?」曰:「人之才能、性行、容貌、辭色,種種不同,所事者,必悅其能事我者,惡其不能事我者。能事者見悅,則不能事者必疏。是我之見疏,彼之能事成之也,焉得不妒?既妒,安得不相傾?相傾,安得不受禍?故見疏者妒,妒其形己也;見悅者亦妒,妒其妒己也。」「然則奈何?」曰:「居寵,則思分而推之以均眾;居尊,則思和而下之以相忘,人何妒之有?緣分以安心,緣遇以安命,反己而不尤人,何妒人之有?此入宮入朝者之所當知也。」
xiào zǐ shì qīn, bù kě yǒu chén jìng tài, bù kě yǒu zhuāng sù tài, bù kě yǒu kū dàn tài, bù kě yǒu háo xióng tài, bù kě yǒu láo juàn tài, bù kě yǒu bìng jí tài, bù kě yǒu chóu kǔ tài, bù kě yǒu yuàn nù tài.
孝子侍親,不可有沉靜態,不可有莊肅態,不可有枯淡態,不可有豪雄態,不可有勞倦態,不可有病疾態,不可有愁苦態,不可有怨怒態。
zǐ dì shēng fù guì jiā, shí jiǔ duō jiāo duò yín yì, dà bù zhǎng jìn. gǔ rén wèi zhī huàn yǎng, yán gān shí měi fú, yǎng cǐ xuè ròu zhī qū yǔ quǎn shǐ děng. cǐ bèi tà rōng, shì jūn zǐ jiàn zhī wèi xiū, ér bǐ fāng qiě zhì dé yì mǎn, yǐ cǐ kuā rén. fù xiōng zhī niè, mò dà hū shì!
子弟生富貴家,十九多驕惰淫泆,大不長進。古人謂之豢養,言甘食美服,養此血肉之軀與犬豕等。此輩闒茸,士君子見之為羞,而彼方且志得意滿,以此誇人。父兄之孽,莫大乎是!
nán nǚ yuǎn bié, suī fù nǚ mǔ zǐ xiōng mèi zǐ dì, yì yǒu bié xián míng wēi zhī lǐ. gù nán nǚ bā suì bù tóng shí, zi fù shì jiù gū, lǐ yě. běn bù yuǎn bié, ér shì sú zuì yán wēng fù zhī lǐ, yǐng xiǎng jiān, jí jí qū ér cáng nì zhī qí cì fū xiōng dì fù xiāng bì, cǐ wài, yī wú suǒ bì, yǐ luàn gāng cháng. nǎi zhì shū sǎo zǐ fū qī mèi qī dì zhī qī hù xiāng cháo xuè yǐ wèi cháng, bù jǐ yú yí fēng hū? bù zhī, gǔ zhě yuǎn bié, zhǐ yú shòu shòu bù qīn, fēi bì nì zhī wèi, ér nán nǚ suǒ bāo shén guǎng, zì qī qiè wài, jiē dāng yuǎn shòu shòu zhī xián. ài lǐ zhě, bù kě bù míng biàn yě!
男女遠別,雖父女、母子、兄妹、姊弟,亦有別嫌明微之禮。故男女八歲不同食,子婦事舅姑,禮也。本不遠別,而世俗最嚴翁婦之禮,影響間,即疾趨而藏匿之;其次夫兄弟婦相避,此外,一無所避,已亂綱常。乃至叔嫂、姊夫、妻妹、妻弟之妻互相嘲謔以為常,不幾於夷風乎?不知,古者遠別,止於授受不親,非避匿之謂,而男女所包甚廣,自妻妾外,皆當遠授受之嫌。愛禮者,不可不明辨也!
zi fù shì rén zhě yě, wèi wèi fù xiōng yǐ qián, mò lìng nú bì fèng shì, zhǎng qí jiāo duò zhī qíng. dāng rì shǐ qín láo, cháng lìng bēi qū, cǐ zhōng shēn zhī fú. bù rán, shì shā zhī yě. hūn yú fù mǔ, jiāo shē zǐ dì, bù kě bù zhī.
子、婦事人者也,未為父兄以前,莫令奴婢奉事,長其驕惰之情。當日使勤勞,常令卑屈,此終身之福。不然,是殺之也。昏愚父母,驕奢子弟,不可不知。
wèn ān, wèn shì zhě, bù wèn bìng zhě wèn bìng zhě, fēi suǒ yǐ ān zhī yě.
問安,問侍者,不問病者;問病者,非所以安之也。
sàng fú zhī zhì, yǐ yuán rén qíng, yì yǐ lì shì jiào. gù yǒu yǐn ér zhì zhī zhě, yǒu tuī ér yuǎn zhī zhě, yào bù chū ēn yì liǎng zì. ér bù kě xiǎo yì duō. dá guān huì tōng zhī jūn zǐ, dāng zhì zuò zhī quán, bì yǒu yī fān jiàn shí. nì gǔ, fēi dá guān yě.
喪服之制,以緣人情,亦以立世教。故有引而致之者,有推而遠之者,要不出恩、義兩字。而不可曉亦多。達觀會通之君子,當製作之權,必有一番見識。泥古,非達觀也。
qīn méi ér yí wù zài yǎn, yǔ qí bù rěn jiàn ér huǐ zhī yě, bù ruò bù rěn wàng ér cún zhī.
親沒而遺物在眼,與其不忍見而毀之也,不若不忍忘而存之。
shì ér yún: mén hù gāo yī chǐ, qì yàn dī yī zhàng. huá shān zhǐ ràng tiān, bù pà méi rén shàng.
(示兒)云:「門戶高一尺,氣焰低一丈。華山只讓天,不怕沒人上。」
shèn yán zhī dì, wéi jiā tíng wèi yào yīng shèn yán zhī rén, wéi qī zǐ pū lì wèi yào, cǐ lǐ luàn zhī yuán ér huò fú zhī běn yě. rén wǎng wǎng hū zhī, bēi fū!
慎言之地,惟家庭為要;應慎言之人,惟妻子、仆隸為要,此理亂之原而禍福之本也。人往往忽之,悲夫!
mén hù kě yǐ tuō fù xiōng, ér sàng dé rǔ míng, fēi fù xiōng suǒ néng bì shēng yù kě yǐ yóu fù mǔ, ér qiú jí dǎo xiǎn, fēi fù mǔ suǒ de yóu. wèi rén zǐ dì zhě, bù kě bù zhī.
門戶可以托父兄,而喪德辱名,非父兄所能庇;生育可以由父母,而求疾蹈險,非父母所得由。為人子弟者,不可不知。
jì mǔ zhī nüè, dí qī zhī dù, gǔ jīn yǐ wèi hèn zhě yě ér qián zi bù xiào, zhàng fū bù duān, zé shě rán bù wèn yān. shì qíng zhī piān yě, jiǔ yǐ! huái fēi mǔ zhī jī, ér yīn shì shēng xián jiè shì fù zhī míng, ér wú duān zào bàng dú yuàn wǔ nì, fù yì bèi wū zhě, shì qǐ wú yé? zì yín xiá zhī xìng, ér ēn zhòng lǜ sī xié chéng shè zhī wēi, ér wǔ jí huáng lǐ gǔ fēng bǎi zhōu, qī yì shī suǒ zhě, shì qǐ wú yé? wéi zi xiào fū duān, rán hòu jì mǔ dí qī wú cí yú yīn zú yǐ! jū guān bù kě bù zhī.
繼母之虐,嫡妻之妒,古今以為恨者也;而前子不孝,丈夫不端,則舍然不問焉。世情之偏也,久矣!懷非母之跡,而因似生嫌;借恃父之名,而無端造謗;讟怨忤逆,父亦被誣者,世豈無耶?恣淫狎之性,而恩重綠絲;挾城社之威,而侮及黃里;《谷風》、《栢舟》,妻亦失所者,世豈無耶?惟子孝夫端,然後繼母嫡妻無辭於姻族矣!居官不可不知。
qí yǐ dāo qiē wù, shǐ cān chà zhě jiù yú yī zhì yě. jiā rén ēn shèng zhī dì, qíng duō ér yì shǎo, sī yì ér gōng nán, ruò rén rén suì qí yù, shì jiāng wú jí. gù gǔ rén yǐ fù mǔ wèi yán jūn, ér jiā fǎ yào wēi rú, gài duì zhèng zhī zhì yě.
齊以刀切物,使參差者就於一致也。家人恩勝之地,情多而義少,私易而公難,若人人遂其欲,勢將無極。故古人以父母為嚴君,而家法要威如,蓋對症之治也。
guī mén zhī zhōng, shǎo le gè lǐ zì, biàn zì tiān fān dì fù. bǎi huò qiān yāng, shēn wáng jiā pò, jiē cóng cǐ qǐ.
閨門之中,少了個禮字,便自天翻地覆。百禍千殃,身亡家破,皆從此起。
jiā zhǎng, yī jiā zhī jūn yě. shàng yān zhě shǐ rén huān ài ér jìng zhòng zhī, cì zé shǐ rén yǒu suǒ yán dàn, gù yuē yán jūn. xià zé shǐ rén màn, xià zé shǐ rén líng, zuì xià zé shǐ rén hèn. shǐ rén màn, wèi yǒu bù luàn zhě shǐ rén líng, wèi yǒu bù bài zhě shǐ rén hèn, wèi yǒu bù wáng zhě. wū hū! qí jiā qǐ xiǎo gù zāi? jīn zhī rén jiē yǐ zhì shēng wèi jí, ér qí jiā zhī dào bù jiǎng jiǔ yǐ!
家長,一家之君也。上焉者使人歡愛而敬重之,次則使人有所嚴憚,故曰嚴君。下則使人慢,下則使人陵,最下則使人恨。使人慢,未有不亂者;使人陵,未有不敗者;使人恨,未有不亡者。嗚呼!齊家豈小故哉?今之人皆以治生為急,而齊家之道不講久矣!
ér nǚ bèi, cháng zhe tā quán quán qū qū, jǐn jǐn qià qià, dòng bì yǒu wèi, yán bì yǒu jīng, dào zì zhuān shí, shàng bù kě zhī. ruò shǐ zhī kuài yì shì qíng, shì shā zhī yě. cǐ yú fù mǔ zhī suǒ dāng zhī yě.
兒女輩,常着他拳拳曲曲,緊緊恰恰,動必有畏,言必有驚,到自專時,尚不可知。若使之快意適情,是殺之也。此愚父母之所當知也。
zé rén dào bì kǒu juǎn shé miàn chì bèi hàn shí, yóu cì cì bù yǐ, qǐ bù kuài xīn? rán qiǎn ài kè bó shén yǐ! gù jūn zǐ gōng rén, bù jǐn qí guò, xū hán xù yǐ xú rén zhī kuì jù, lìng qí zì xīn, fāng yǒu qù wèi, shì wèi yǐ shàn yǎng rén.
責人到閉口捲舌、面赤背汗時,猶刺刺不已,豈不快心?然淺隘刻薄甚矣!故君子攻人,不盡其過,須含蓄以徐人之愧懼,令其自新,方有趣味,是謂以善養人。
qū mù è shéng, wán shí è gōng, zé shàn zhī yán, bù kě bù shèn yě.
曲木惡繩,頑石惡攻,責善之言,不可不慎也。
ēn lǐ chū yú rén qíng zhī zì rán, bù kě qiáng zhì. rán lǐ xì tǐ miàn, yóu kě zé rén ēn chū yú gēn xīn, fǎn yǐ zé ér shī zhī yǐ. gù ēn báo kě jié zhī shǐ hòu, ēn lí kě jié zhī shǐ gù, yī xiāng zé wàng, wèi yuàn zī shēn. gǔ fù zǐ xiōng dì fū fù zhī jiān, shǐ gǔ ròu wèi kòu chóu, jiē zuò zé zhī yī zì ěr.
恩禮出於人情之自然,不可強致。然禮系體面,猶可責人;恩出於根心,反以責而失之矣。故恩薄可結之使厚,恩離可結之使固,一相責望,為怨滋深。古父子、兄弟、夫婦之間,使骨肉為寇讐,皆坐責之一字耳。
sòng rú yún: zōng fǎ míng ér jiā dào zhèng. qǐ wéi jiā dào? jiāng tiān xià zhī zhì luàn, héng bì yóu zhī. yǔ zhòu nèi, wú yǒu yī wù bù xiāng guàn shǔ, bù xiāng tǒng shè zhě. rén yǐ yī shēn tǒng sì zhī, yī zhī tǒng wǔ zhǐ mù yǐ zhū tǒng gàn, yǐ gàn tǒng zhī, yǐ zhī tǒng yè bǎi gǔ yǐ jīng tǒng suì,
宋儒云:「宗法明而家道正。」豈惟家道?將天下之治亂,恆必由之。宇宙內,無有一物不相貫屬,不相統攝者。人以一身統四肢,一肢統五指;木以株統干,以干統枝,以枝統葉;百穀以莖統穗,
yǐ suì tǒng hé zūn, yǐ hé zūn tǒng lì, gài tóng gēn yī mài, lián shǔ chéng tǐ. cǐ cāo yī jǔ wàn zhī shù, ér zhì tiān xià zhī yào dào yě. tiān zǐ tǒng liù qīng, liù qīng tǒng jiǔ mù, jiǔ mù tǒng jùn yì, jùn yì tǒng xiāng zhèng, xiāng zhèng tǒng zōng zi. shì zé yǐ cì zé chéng, ēn zé yǐ cì liú bù, jiào zé yǐ cì chuán xuān, fǎ zé yǐ cì shéng dū. fū rán hòu shàng bù láo xià bù luàn ér zhèng yì xíng. zì zōng fǎ fèi, ér rén gè wèi shēn, jiā gè wèi zhèng, bǐ cǐ rú piāo xù fēi shā, bù xiāng wéi xì, shì yǐ shàng láo ér wú yào lǐng kě chí, xià sàn ér wú mài gē xiāng guàn, jiān dào yì shēng ér nán zhī, jiào huà yì gé ér nán dá. gù zōng fǎ lì ér bǎi shàn xìng, zōng fǎ fèi ér wàn shì chí. huò rì: zōng zi ér jiàn ér ruò ér yòu ér bù xiào, hé yǐ tǒng zōng? yuē: gǔ zhī zōng fǎ yě, rú fēng jiàn, shì shì yǐ dí zhǎng. dí zhǎng bù dé qí rén, zé yī zōng shòu qí bì, qiě háo qiáng dé yǐ? shǔ shì zōng zi, ér yú ròu gū ruò. qí shuí zhì zhī? gài yǒu zōng zi yòu dāng lì jiā zhǎng, zōng zi yǐ shì shì zhǎng zi sūn wèi zhī jiā zhǎng yǐ hé zú zhī yǒu dé wàng, ér zhòng suǒ tuī fú néng zuǒ zōng zi zhě wèi zhī, xū zhòng qí quán ér hù jiù qí shī. cǐ èr zhě, zōng rén yī wěi tīng yān, zé yǒu sī yǒu suǒ zé chéng, ér jì fǎ yì yú xiū jǔ yǐ.
以穗統〔禾尊〕,以〔禾尊〕統粒,蓋同根一脈,聯屬成體。此操一舉萬之術,而治天下之要道也。天子統六卿,六卿統九牧,九牧統郡邑,郡邑統鄉正,鄉正統宗子。事則以次責成,恩則以次流布,教則以次傳宣,法則以次繩督。夫然後上不勞、下不亂、而政易行。自宗法廢,而人各為身,家各為政,彼此如飄絮飛沙,不相維繫,是以上勞而無要領可持,下散而無脈胳相貫,奸盜易生而難知,教化易格而難達。故宗法立而百善興,宗法廢而萬事弛。或日:「宗子而賤、而弱、而幼、而不肖,何以統宗?」曰:「古之宗法也,如封建,世世以嫡長。嫡長不得其人,則一宗受其敝,且豪強得以?鼠視宗子,而魚肉孤弱。其誰制之?蓋有宗子又當立家長,宗子以世世長子孫為之;家長以闔族之有德望,而眾所推服能佐宗子者為之,胥重其權而互救其失。此二者,宗人一委聽焉,則有司有所責成,而紀法易於修舉矣。
zé shàn zhī dào, bù shǐ qí yǒu wǒ suǒ wú, bù shǐ qí wú wǒ suǒ yǒu, cǐ gǔ rén zhī suǒ yǐ guì yǒu yě.
責善之道,不使其有我所無,不使其無我所有,此古人之所以貴友也。
mǔ shì shèng shàn, wǒ wú lìng rén. xiào zǐ bù kě bù zhī chén zuì dāng zhū xī, tiān wáng shèng míng. zhōng chén bù kě bù zhī.
「母氏聖善,我無令人。」孝子不可不知;「臣罪當誅兮,天王聖明。」忠臣不可不知。
shì dài fū yǐ shàng, yǒu cí táng, yǒu zhèng qǐn, yǒu kè wèi. cí táng: yǒu zhāi fáng shén kù, sì shì zhī zǔ kǎo jū yān, xiān shì zhī yí wù cáng yān, zi sūn lì bài zhī wèi zài yān, xī shēng dǐng zǔ guàn zūn zhī qì wù chén yān, táng shàng táng xià zhī lè liè yān, zhǔ rén zhī zhōu xuán shēng jiàng yóu yān. zhèng qǐn: jí lǐ zé shēng jì zhī kǎo bǐ qiān yān, xiōng lǐ zé shī jiù tíng yān, jiù qián zhī shí àn xiāng jǐ yì guān shè yān, zhāo xī kū diàn zhī wèi róng yān, jiù páng chuáng zhàng zhū qì zhī chén shè wǔ fú zhī sàng cì, nán nǚ zhī kū wèi fēn yān, táng wài diào diàn zhī kè jì qì zhī luó liè zài yān. kè wèi: zé jiāng zàng zhī qiān jiù sù yān, guān lǐ zhī qū zhé nán nǚ zhī jiào wèi bīn kè zhī yàn xiǎng xíng yān. cǐ sān suǒ zhě, jiē yǒu liǎng jiē, jiē yǒu wèi cì. gù jū shì níng lòu, ér sì lǐ zhī suǒ duàn hū qí bù kě lòu. jìn jiàn míng gōng, yǒu yǐ xuán mǎ róng xī shéng shū wèng yǒu wèi qīng jié gāo pǐn zhě, yú shén mù zhī, ér ài lǐ yī niàn shén yú ài míng. gù lì kě miǎn wèi, bù xián hóng yù, gǎn wèi dài fū yǐ shàng zhě gào yān.
士大夫以上,有祠堂,有正寢,有客位。祠堂:有齋房、神庫,四世之祖考居焉,先世之遺物藏焉,子孫立拜之位在焉,犧牲、鼎俎、盥尊之器物陳焉,堂上堂下之樂列焉,主人之周旋升降由焉。正寢:吉禮則生忌之考妣遷焉,凶禮則屍柩停焉,柩前之食案、香幾、衣冠設焉,朝夕哭奠之位容焉,柩旁牀帳諸器之陳設、五服之喪次,男女之哭位分焉,堂外弔奠之客、祭器之羅列在焉。客位:則將葬之遷柩宿焉,冠禮之曲折、男女之醮位、賓客之宴饗行焉。此三所者,皆有兩階,皆有位次。故居室寧陋,而四禮之所斷乎其不可陋。近見名公,有以旋馬容膝、繩樞瓮牖為清節高品者,余甚慕之,而愛禮一念甚於愛名。故力可勉為,不嫌弘裕,敢為大夫以上者告焉。
shǒu lǐ bù zú kuì, kàng yú lǐ nǎi kě kuì yě. lǐ dāng xià zé xià, hé kuì zhī yǒu?
守禮不足愧,抗於禮乃可愧也。禮當下則下,何愧之有?
jiā rén zhī hài mò dà yú bēi yòu gè zì qí wú yàn zhī qíng ér shàng zhī rén ā qí yì ér bù zhī jìn, yóu mò dà yú bì zǐ zào yán ér fù rén yuè zhī, fù rén fù huì ér zhàng fū xìn zhī. jìn cǐ èr hài ér jiā bù hé mù zhě xiān yǐ.
家人之害莫大於卑幼各恣其無厭之情而上之人阿其意而不之禁,猶莫大於婢子造言而婦人悅之,婦人附會而丈夫信之。禁此二害而家不和睦者鮮矣。
zhǐ ná dìng yī gè shì zì zuò, biàn shì jiàn zhū tiān dì ér bù bèi, zhì zhū guǐ shén ér wú yí dǐ dào lǐ, gèng wèn shén zhān bǔ, xìn shén xīng mìng! huò yuē: qū jí bì xiōng, bǎo shēn zhī dào. yuē: jūn fù zài nán, zhèng chén zǐ sǐ zhōng sǐ xiào zhī shí, ér qū jí bì xiōng kě hū? huò yuē: zhì zhě míng yì lǐ shí shí shì, jūn wú nǎi zhuān míng yú yì lǐ hū? yuē: yǒu kě nài hé shí, zhèng xū shěn shí yīn shì, shí shì yì qiú zhī shí jiàn zhōng, qǐ yú chèn wěi yīn yáng jiā qiú zhī xié? huò yuē: qì shù zì rán, yì qiáng zuò bù chéng. yuē: jūn zǐ suǒ ān zhě yì mìng, gù yǐ qì shù cóng yì lǐ, bù yǐ yì lǐ cóng qì shù. fù guì lì dá zé fù zhī tiān, jìn tuì xíng cáng zé jué zhī jǐ. huò yuē: dào wú nài hé shí hé rú? yuē: zhè yě kàn dào lǐ, bìng zài gāo huāng, wàng zhī ér zǒu, biǎn què zhī dào dāng rú shì yě. ruò shǔ kuàng qǐng kè, wàn wú yī shēng, ǒu dé liáng fāng, yóu rán máng zǒu guàn yào, xiào zǐ cí sūn zhī dào dāng rú shì yě.
只拿定一個是字做,便是「建諸天地而不悖,質諸鬼神而無疑」底道理,更問甚占卜,信甚星命!或曰:「趨吉避凶,保身之道。」曰:「君父在難,正臣子死忠死孝之時,而趨吉避凶可乎?」或曰:「智者明義理、識時勢,君無乃專明於義理乎?」曰:「有可奈何時,正須審時因勢,時勢亦求之識見中,豈於讖緯陰陽家求之邪?」或曰:「氣數自然,亦強作不成。」曰:「君子所安者義命,故以氣數從義理,不以義理從氣數。富貴利達則付之天,進退行藏則決之己。」或曰:「到無奈何時何如?」曰:「這也看道理,病在膏肓,望之而走,扁鵲之道當如是也。若屬纊頃刻,萬無一生,偶得良方,猶然忙走灌藥,孝子慈孫之道當如是也。」
jǐn yán bù dàn wài miàn, suī jiā tíng jiān, méi gè gāi shuō de huà bù dàn dà bīn, suī qīn hòu yǒu, méi gè gāi rèn kǒu dǐ huà.
謹言不但外面,雖家庭間,沒個該說的話;不但大賓,雖親厚友,沒個該任口底話。