miào táng zhī shàng, yǐ yǎng zhèng qì wèi xiān hǎi zì zhī nèi, yǐ yǎng yuán qì wèi běn. néng shǐ xián rén jūn zǐ wú yù xīn zhī yán, zé zhèng qì péi yǐ néng shǐ qún lí bǎi xìng wú fù fěi zhī yǔ, zé yuán qì gù yǐ. cǐ wàn shì dì wáng bǎo tiān xià zhī yào dào yě.
廟堂之上,以養正氣為先;海字之內,以養元氣為本。能使賢人君子無郁心之言,則正氣培矣;能使群黎百姓無腹誹之語,則元氣固矣。此萬世帝王保天下之要道也。
liù hé zhī nèi, yǒu yī shì yī wù xiāng líng duó jiǎ jiè, ér bù gè jū qí zhèng wèi, bù chéng qīng shì jiè yǒu pǐ fū pǐ fù yuān yì fèn mèn, ér bù dé qí fēn yuàn, bù chéng píng shì jiè.
六合之內,有一事一物相凌奪假借,而不各居其正位,不成清世界;有匹夫匹婦冤抑憤懣,而不得其分願,不成平世界。
tiān xià wàn shì wàn wù jiē yāo qiú gè shí yòng. shí yòng zhě, yǔ wú shēn xīn guān sǔn yì zhě yě. fán yī qiè bù jí zhī wù, gōng ěr mù zhī wán hǎo, jiē fēi shí yòng yě, yú zhě shèn zhì sàng qí shí yòng yǐ qiú wú yòng. bēi fū! shì gù míng jūn zhì tiān xià, bì xiān jǐn gé mí wén, ér yán zhū yín qiǎo.
天下萬事萬物皆要求個實用。實用者,與吾身心關損益者也。凡一切不急之物,供耳目之玩好,皆非實用也,愚者甚至喪其實用以求無用。悲夫!是故明君治天下,必先盡革靡文,而嚴誅淫巧。
dāng shì zhě ruò zhí yī bù shū, xún gù shì, xún bì guī, zhǐ yòng jī nián shū shǒu yě de.
當事者若執一簿書,尋故事,循弊規,只用積年書手也得。
xìng lì wú tài jí, yào zuǒ shì yòu pàn gé bì wú tài zhòu, yào zhǎng lǜ què gù.
興利無太急,要左視右盼;革弊無太驟,要長慮卻顧。
gǒu kě yǐ róu dào lǐ, bù bì xìng zhí yě gǒu kě yǐ wú wèi lǐ, bù bì duō shì yě.
苟可以柔道理,不必悻直也;苟可以無為理,不必多事也。
jīng jì zhī shì, yī jū yán guān biàn yī jiàn bái, cǐ shì shàng děng rén, qù jiān mò bǎo wèi zhě yuǎn, zhǐ shì zhì bù gǔ. ruò fēi qián rén yì lùn bù jīng, nǎi jīn rén tuī xíng bù lì. shì jī jiù dú, jīn rì wǒ suǒ yán, xī rén céng dào fǒu? ruò zhǐ yī piān wén zhāng liǎo shì, suī dú rú shān, zhǐ wèi zhǐ bǐ zuò niè zhàng, jià gé shàng tiān shǔ shí ěr. fū tǔ jūn zǐ jiàn bái, qǐ yù wén zhāng yì shì zāi? jì jiàn xíng ér mín shòu qí fú yě. jīn zhào lìng kān bù è zhōng wài, ér mín jiān jí kǔ zì ruò, dāng qiú qí gù. gù zài shí zhèng bù xíng ér xū wén táng sè ěr. zōng hé bù lì, zuì jiāng shuí guī?
經濟之士,一居言官便一建白,此是上等人,去緘默保位者遠,只是治不古。若非前人議論不精,乃今人推行不力。試稽舊讀,今日我所言,昔人曾道否?若只一篇文章了事,雖牘如山,只為紙筆作孽障,架閣上添鼠食耳。夫土君子建白,豈欲文章奕世哉?冀諫行而民受其福也。今詔令刊布遏中外,而民間疾苦自若,當求其故。故在實政不行而虛文搪塞耳。綜核不力,罪將誰歸?
wèi zhèng zhī dào, yǐ bù rǎo wèi ān, yǐ bù qǔ wèi yǔ, yǐ bù hài wèi lì, yǐ xíng suǒ wú shì wèi xìng fèi qǐ bì.
為政之道,以不擾為安,以不取為與,以不害為利,以行所無事為興廢起敝。
cóng zhèng zì yǒu gè dà tǐ. dà tǐ jì lì, zé xiǎo jié suī dǐ niu wú, dāng bié zuò zhāng chí, yǐ fǔ wú dà tǐ zhī suǒ wèi bèi, bù kě biàn gǎi xián yì zhé. pì rú dài mín guì yǒu ēn, cǐ dà tǐ yě, jí yǒu wán bào bù huà zhě, zhòng xíng zhī, ér dài mín zhī dà tǐ bù biàn. dài shì yǒu lǐ, cǐ dà tǐ yě, jí yǒu yín sì bù jiǎn zhě, yán zhì zhī, ér dài shì zhī dà yán bù biàn. bǐ shǐ zhī kuān yě, jì yǎng shì mín zhī è, zhōng zhī měng yě, gài jí shì mín zhī shàn, fēi zhèng yě, bù lì dà tǐ gù yě.
從政自有個大體。大體既立,則小節雖抵〔牜吾〕,當別作張弛,以輔吾大體之所未備,不可便改弦易轍。譬如待民貴有恩,此大體也,即有頑暴不化者,重刑之,而待民之大體不變。待士有禮,此大體也,即有淫肆不檢者,嚴治之,而待士之大嚴不變。彼始之寬也,既養士民之惡,終之猛也,概及士民之善,非政也,不立大體故也。
wèi zhèng xiān yǐ fú chí shì jiào wèi zhǔ. zài shàng zhě yī jǔ cuò jiān, ér shì jiào zhī lóng wū fēng sú zhī měi è xì yān. ruò bù guǎn dà tǐ hé rú, ér zhí yī shí zhī piān jiàn, suī yī shì wèi wèi bù dé, ér fēng huà suǒ shāng shén dà, shì wèi luàn cháng zhī zhèng. xiān wáng shèn zhī.
為政先以扶持世教為主。在上者一舉措間,而世教之隆污、風俗之美惡系焉。若不管大體何如,而執一時之偏見,雖一事未為不得,而風化所傷甚大,是謂亂常之政。先王慎之。
rén qíng zhī suǒ yì hū, mò rú jiàn tiān xià zhī dà kě wèi, mò rú jiàn. jiàn zhī shǐ yě, suī jūn zǐ bù yǐ wèi yì. yǒu wèi qí dāng fáng zhě, suī jūn zǐ yì yǐ wèi yū. bù zhī qí jí zhòng bù fǎn zhī shì, tiān dì shèng rén yì wú rú zhī nài hé, qí suǒ yóu lái zhě jiàn yě.
人情之所易忽,莫如漸;天下之大可畏,莫如漸。漸之始也,雖君子不以為意。有謂其當防者,雖君子亦以為迂。不知其極重不反之勢,天地聖人亦無如之奈何,其所由來者漸也。
zhōu zhèng jiāo zhì, ruò chū yú zhòu rán, tiān zǐ suī càn nuò shén, yì bì yǒu huì xīn, zhū hóu suī háo héng jí, qǐ gǎn shēng cǐ niàn? dài jī jiàn suǒ chéng, qí liú bù jué, zhì shì gù bù shì qiān lǐ wèi yuǎn, qián bù shì hòu bù wèi jìn. qiān lǐ zhě, bù bù zhī jī yě. shì yǐ zhòu zhě jǔ shì suǒ jīng, jiàn zhě shèng rén dú jù. míng yǐ zhú zhī, jiān yǐ shǒu zhī, háo fà bù yǐ jiǎ jiè, cǐ shèn jiàn zhī dào yě.
周、鄭交質,若出於驟然,天子雖孱懦甚,亦必有恚心,諸侯雖豪橫極,豈敢生此念?迨積漸所成,其流不覺,至是故步視千里為遠,前步視後步為近。千里者,步步之積也。是以驟者舉世所驚,漸者聖人獨懼。明以燭之,堅以守之,毫髮不以假借,此慎漸之道也。
jūn zǐ zhī yú fēng sú yě, shǒu xiān wáng zhī lǐ ér jiǎn yuē shì chóng, bù wàng kāi shì duān yǐ yí kě zhǎng zhī jiàn. shì gù qī qì bù zhì jīn yù, ér kè lòu zhī bù zhǐ fǔ fú bù zhì shù rén, jǐn xiù bèi qiáng wū bù zhǐ. mín pín dào qǐ bù gù yě, yán xíng jùn fǎ mò jìn yě. shì gù jūn zǐ jǐn qí shì duān, bù kāi rén qíng dòu ér zì xiǎo rén wú yàn zhī yù.
君子之於風俗也,守先王之禮而儉約是崇,不妄開事端以貽可長之漸。是故漆器不至金玉,而刻鏤之不止;黼黻不至庶人,錦繡被牆屋不止。民貧盜起不顧也,嚴刑峻法莫禁也。是故君子謹其事端,不開人情竇而恣小人無厭之欲。
zhe lìng jiǎ zhě, fán yǐ shì tiān xià wàn shì, zuì bù kě cǎo shuài, cǎo shuài zé xíng shí bì yǒu zhì ài zuì bù kě hán hu, hán hu zé xíng zhě dé yǐ wǔ wén zuì bù kě shū lòu, shū lòu zé chū yú wú lìng zhī wài zhě wú yǐ píng jí, ér xíng zhě dé yǐ zhuān zhé.
着令甲者,凡以示天下萬世,最不可草率,草率則行時必有滯礙;最不可含糊,含糊則行者得以舞文;最不可疏漏,疏漏則出於吾令之外者無以憑藉,而行者得以專輒。
zhú jī shù niè zhě, qiān nián zhī jì yě gǎi xián yì zhé zhě, bǎi nián zhī jì yě xìng fèi bǔ bì zhě, shí nián zhī jì yě è bái yǒu qīng zhě, yī shí zhī jì yě. yīn réng gǒu qiě, shì bì jī shuāi. zhù bō fù qīng, fǎn yǐ yù gǔ. xiān tiān xià zhī yōu zhě, kě yǐ shěn yǐ.
築基樹臬者,千年之計也;改弦易轍者,百年之計也;興廢補敝者,十年之計也;堊白黝青者,一時之計也。因仍苟且,勢必積衰。助波覆傾,反以裕蠱。先天下之憂者,可以審矣。
qì yùn pà yíng, gù tiān xià zhī shì bù kě shǐ zhī yíng. jì yíng zhī shì, biàn dāng shǐ zhī sǔn. shì gù bù cè zhī huò, yī zhāo zhī fèn, fēi mù qián zhī jī yě, chéng yú shì yíng. shì yíng zhě, bù kě bù zì sǔn. pěng yíng zhī zhě, xú xíng bù rú shǎo yì.
氣運怕盈,故天下之勢不可使之盈。既盈之勢,便當使之損。是故不測之禍,一朝之忿,非目前之積也,成於勢盈。勢盈者,不可不自損。捧盈卮者,徐行不如少挹。
wēi zhě zhèng zhī, shèn zhě cóng zhī. cóng wēi zé shén, zhèng shén yù shén, tiān dì wàn wù qì huà rén shì, mò bù jiē rán. shì gù zhèng wēi cóng shén, jiē suǒ yǐ jìn zhī yě. cǐ èr dì sān wáng zhī suǒ yǐ zhì yě.
微者正之,甚者從之。從微則甚,正甚愈甚,天地萬物、氣化人事,莫不皆然。是故正微從甚,皆所以禁之也。此二帝三王之所以治也。
shèng rén zhì tiān xià, cháng jīn tiān xià zhī rén jīng shén fèn fā, yì niàn liǎn shù. fèn fā zé wàn mín wú qì yè, ér bīng shí zú, yì qì chōng, píng jū kě yǐ qín guó, yǒu shì kě yǐ juān qū. liǎn shù zé wàn mín wú xié xíng, ér shēn jiā zhòng míng jiǎn xiū. shì zhì zé lǐ fǎ yì xíng, guó shuāi zé jiān dào bù qǐ. hòu shì zhī mín dài duò fàng sì shén yǐ. chén mín ér dài duò fàng sì, míng zhǔ zhī yōu yě.
聖人治天下,常今天下之人精神奮發,意念斂束。奮發則萬民無棄業,而兵食足,義氣充,平居可以勤國,有事可以捐軀。斂束則萬民無邪行,而身家重名檢修。世治則禮法易行,國衰則奸盜不起。後世之民怠惰放肆甚矣。臣民而怠惰放肆,明主之憂也。
néng shǐ tiān xià zhī rén zhě, wéi shén wéi dé wéi huì wéi wēi. shén zé wú yán wú wèi, ér miào yīng rú xiǎng. dé zé gòng zūn gòng qīn, ér guī fù zì tóng. huì zé mín lì qí lì, wēi zé mín wèi qí fǎ. fēi shì zé dòng zhòng wú shù yǐ.
能使天下之人者,惟神、惟德、惟惠、惟威。神則無言無為,而妙應如響。德則共尊共親,而歸附自同。惠則民利其利,威則民畏其法。非是則動眾無術矣。
zhǐ yǒu bù róng jǐ zhī zhēn xīn, zì yǒu bù kě yì zhī liáng fǎ. qí chù zhī wèi bì dāng zhě, bì qí sī zhī bù jīng zhě yě. qí sī zhī bù jīng zhě, bì qí xīn zhī bù qiè zhě yě. gù yǒu chún wáng zhī xīn, fāng yǒu chún wáng zhī zhèng.
只有不容己之真心,自有不可易之良法。其處之未必當者,必其思之不精者也。其思之不精者,必其心之不切者也。故有純王之心,方有純王之政。
guān suī shì gè hé píng zhī xīn, lín zhǐ shì gè rén hòu zhī dé. zhǐ jiāng hé píng rén hòu niàn tóu xíng zhèng, zé rén mín ài wù, tiān xià gè dé qí suǒ. bù rán, zhōu guān fǎ dù yǐ xū wén xíng zhī, qǐ dàn wú yì, qiě yǐ bìng mín.
《關睢》是個和平之心,《麟趾》是個仁厚之德。只將和平仁厚念頭行政,則仁民愛物,天下各得其所。不然,周官法度以虛文行之,豈但無益,且以病民。
mín bāo wù yǔ zi hòu, xiōng zhōng hé xià yǒu zhè duàn zhe tòng zhe yǎng, xīn fāng shuō chū cǐ děng yǔ. bù rán, zhǐ shì zuò xì de yī yīn, suī shì xué kū xué xiào, yǒu shèn bēi xǐ? gù tiān xià shì zhǐ shì yào xīn zhēn. èr dì sān wáng qīn qīn rén mín ài wù, bú shì xiàng rén xué dé lái, yì bú shì jiàn dé dào lǐ dāng rú cǐ. yuē qīn yuē rén yuē ài, kàn shì hé děng xīn cháng, zhǐ shì zhè diǎn niàn tóu kěn qiè yīn nóng, zhì chéng cè dá, pì zhī cí mǔ ài zi, yóu bù dé zì jiā. suǒ yǐ yǒu xǔ duō shēng xī ài yǎng zhī zhèng. bēi fū! kě wèi tòng kū yě jǐ.
民胞物與子厚,胸中合下有這段着痛着癢,心方說出此等語。不然,只是做戲的一殷,雖是學哭學笑,有甚悲喜?故天下事只是要心真。二帝三王親親、仁民、愛物,不是向人學得來,亦不是見得道理當如此。曰親、曰仁、曰愛,看是何等心腸,只是這點念頭懇切殷濃,至誠惻怛,譬之慈母愛子,由不得自家。所以有許多生息愛養之政。悲夫!可為痛哭也己。
wèi rén shàng zhě, zhǐ shì shǐ suǒ zhì zhī mín gè gè yào liáo shēng, rén rén yào ān fèn, wù wù yào de suǒ, shì shì yào xié yí. zhè shì běn rán zhí fēn. suì le zhè gè xīn, cái dé chàng rán yī shà huān, ān rán yī jué shuì. shāo yǒu yī mín yī wù yī shì bù tuǒ tiē, cǐ xīn rú hé fàng de xià? hé zhě? wèi yī jùn yì zhǎng, yī jùn yì jiē dài mìng yú wǒ zhě yě wèi yī guó jūn, yī guó jiē dài mìng yú wǒ zhě yě wèi tiān xià zhǔ, tiān xià jiē dài mìng yú wǒ zhě yě.
為人上者,只是使所治之民個個要聊生,人人要安分,物物要得所,事事要協宜。這是本然職分。遂了這個心,才得暢然一霎歡,安然一覺睡。稍有一民一物一事不妥貼,此心如何放得下?何者?為一郡邑長,一郡邑皆待命於我者也;為一國君,一國皆待命於我者也;為天下主,天下皆待命於我者也。
wú yǐ dá qí wàng, hé yǐ chēng cǐ zhí? hé yǐ jū cǐ wèi? sù yè jí jí tú, wéi zhī bù xiá, ér xiá yú ān fù zūn róng zhī fèng, shēn jiā qī zǐ zhī móu, yī bù suí xīn, ér yín nù shì chěng yé? fū fù zhī yǐ shēng mín zhī jì, níng wèi yíng yī yǐ zhī yù zāi? shì yī fǎn sī, biàn dāng kuì hàn.
無以答其望,何以稱此職?何以居此位?夙夜汲汲圖,惟之不暇,而暇於安富尊榮之奉,身家妻子之謀,一不遂心,而淫怒是逞耶?夫付之以生民之寄,寧為盈一已之欲哉?試一反思,便當愧汗。
wáng fǎ shàng chéng tiān dào, xià gù rén qíng, yào gè dà zhōng zhì zhèng, bù róng yǒu yī háo piān zhòng piān qīng zhī zhì. xíng fǎ zhě, yào gè dà gōng wú wǒ, bù róng yǒu yī háo gù chū gù rù zhī xīn, zé shì tiān yě. jūn chén yǐ tiān xíng fǎ, ér hòu xià mín yǐ tiān xiàng ān.
王法上承天道,下顧人情,要個大中至正,不容有一毫偏重偏輕之制。行法者,要個大公無我,不容有一毫故出故入之心,則是天也。君臣以天行法,而後下民以天相安。
rén qíng tiān xià gǔ jīn suǒ tóng, shèng rén jù qí sì, tè wèi zhī lì zhōng yǐ fáng zhī, gù mín yì cóng. yǒu luàn dào zhě cóng ér jiǎo zhī, wèi tiān xià gǔ jīn suǒ nán wèi zhī shì, yǐ wèi míng gāo, wú shí zhě xiāng yǔ hài yì zhī, suì jiǎng zhī, yǐ lǜ tiān xià, bù zhī fán yú rén qíng bù jìn zhě, jiē dào zhī zéi yě. gù lì fǎ bù kě tài jī, zhì lǐ bù kě tài yán, zé rén bù kě tài jǐn, rán hòu kě yǐ tóng guī yú dào. bù rán, shì qū zhī shǐ pàn yě.
人情天下古今所同,聖人懼其肆,特為之立中以防之,故民易從。有亂道者從而矯之,為天下古今所難為之事,以為名高,無識者相與駭異之,祟獎之,以率天下,不知凡於人情不近者,皆道之賊也。故立法不可太激,制禮不可太嚴,責人不可太盡,然後可以同歸於道。不然,是驅之使畔也。
zhèn wán xìng fèi, yòng zhòng diǎn chéng jiān zhǐ luàn, yòng zhòng diǎn qí zhòng cuī qiáng, yòng zhòng diǎn.
振玩興廢,用重典;懲奸止亂,用重典;齊眾摧強,用重典。
mín qíng yǒu wǔ, jiē shēng yú biàn. jiàn lì zé qū, jiàn sè zé ài, jiàn yǐn shí zé tān, jiàn ān yì zé jiù, jiàn yú ruò zé qī, jiē biàn yú jǐ gù yě. wéi biàn, zé shù bù qī gōng ér zì gōng wéi biàn, zé jiān bù qī duō ér zì duō. jūn zǐ gù zhī qí nán jìn yě, ér dé yǐ róu zhī, jiào yǐ yù zhī, lǐ yǐ jìn zhī, fǎ yǐ chéng zhī, zhōng rì yǔ biàn wèi dí, ér jìng bù néng shuāi zhǐ. jìn qí suǒ biàn, yǔ qiáng qí suǒ bù biàn, qí nán yī yě. gù shèng rén zhì mín rú zhì shuǐ, bù néng shǐ bù jiù xià, néng fēn zhī shǐ bù fàn yì ér yǐ. dī zhī shǐ bù jué, suī yáo shùn bù néng.
民情有五,皆生於便。見利則趨,見色則愛,見飲食則貪,見安逸則就,見愚弱則欺,皆便於己故也。惟便,則術不期工而自工;惟便,則奸不期多而自多。君子固知其難禁也,而德以柔之,教以諭之,禮以禁之,法以懲之,終日與便為敵,而競不能衰止。禁其所便,與強其所不便,其難一也。故聖人治民如治水,不能使不就下,能分之使不泛溢而已。堤之使不決,雖堯、舜不能。
yáo shùn wú bù bì zhī fǎ, ér shì yǒu bù bì zhī shēn, yòng jiù bì zhī rén yǐ shàn tiān xià zhī zhì, rú cǐ ér yǐ. jīn yě bù rán, fǎ yǒu jiǔ lì, bù néng bì qí wú yī hài fǎ yǒu shǐ lì, bù néng bì qí bù zhōng bì. jí cái dù néng zhī rén, duò shēn lì kǒu zhī shì, zhí qí yī hài zhōng bì zhě shàn xiào zhī. móu guó bù qiè ér lǜ shì bù shēn zhě, cóng ér fù hè zhī. bù yuē tiān xià běn wú shì, ān cháng xí gù hé fáng, zé yuē shí shì běn nán wèi, hǎo dòng xǐ shì hé yì. zhì dà huài jí bì, wǎ jiě tǔ bēng, ér hòu fù zhī tiān mìng yān. wū hū!
堯、舜無不弊之法,而恃有不弊之身,用救弊之人以善天下之治,如此而已。今也不然,法有九利,不能必其無一害;法有始利,不能必其不終弊。嫉才妒能之人,惰身利口之士,執其一害終弊者訕笑之。謀國不切而慮事不深者,從而附和之。不曰天下本無事,安常襲故何妨,則曰時勢本難為,好動喜事何益。至大壞極弊,瓦解土崩,而後付之天命焉。嗚呼!
guó jiā yǎng shì hé wèi zāi? shì jūn zǐ wěi zhì hé wèi zāi? rú zhě yǐ yǔ zhòu wèi fēn nèi hé wèi zāi?
國家養士何為哉?士君子委質何為哉?儒者以宇宙為分內何為哉?
guān duō shè ér shù yì, shì duō yì ér lǚ gèng, shēng mín zhī yāng wèi zhī suǒ jí. gǔ rén shèn zé rén ér jiǔ rèn, shèn lì zhèng ér jiǔ xíng. yī nián rú shì, bǎi qiān nián yì rú shì. bù yì dài bù gǎi zhèng, bù bì shì bù gēng fǎ. gù bǎi guān fǎ shǒu yī, bù gǎn zuò cōng míng yǐ shàn gèng zhāng bǎi xìng ěr mù yī, bù zhì luàn tīng wén yǐ guāi zhèng lìng. rì jiàn yuè zì, mò bù zūn shàng zhī jì gāng fǎ dù yǐ shū qí shēn, xí shàng zhī zhèng jiào hào lìng yǐ chéng qí sú. pì zhī hán shǔ bù yì, ér xìng zuò zhě suì suì yǒu chí xún yān dào lù bù yì, ér wǎng lái zhě nián nián zhī yuǎn jìn yān. hé qí dìng jìng! hé qí jīng cháng! hé qí xiāng ān! hé qí yì xíng! hé qí shěng láo fèi!
官多設而數易,事多議而屢更,生民之殃未知所極。古人慎擇人而久任,慎立政而久行。一年如是,百千年亦如是。不易代不改政,不弊事不更法。故百官法守一,不敢作聰明以擅更張;百姓耳目一,不至亂聽聞以乖政令。日漸月漬,莫不遵上之紀綱法度以淑其身,習上之政教號令以成其俗。譬之寒暑不易,而興作者歲歲有持循焉;道路不易,而往來者年年知遠近焉。何其定靜!何其經常!何其相安!何其易行!何其省勞費!
huò yuē: fǎ jiǔ ér bì nài hé? yuē: xún lì fǎ zhī běn yì, ér jiù piān bǔ bì ěr. shàn yī zhě, qù qí jí bù yì wǔ zàng, gōng běn zāng bù jí sì zāng shàn bǔ zhě, fèng qí pò bù jiǎn yú wán, huàn qí gòu bù gǎi gù zhì.
或曰:「法久而弊奈何?」曰:「尋立法之本意,而救偏補弊耳。善醫者,去其疾不易五臟,攻本髒不及四髒;善補者,縫其破不剪餘完,浣其垢不改故制。
shèng míng zhī shì, qíng lǐ fǎ sān zhě bù xiāng wǔ yě. mò shì, qíng shèng zé duó fǎ, fǎ shèng zé duó lǐ.
聖明之世,情禮法三者不相忤也。末世,情勝則奪法,法勝則奪禮。
tāng wǔ zhī gào shì, yáo shùn zhī suǒ bēi, jié zhòu zhī suǒ xiào yě. shì qǐ bù shì xìn yú mín, ér bái yǐ zhī xīn hū? yáo shùn yuē: hé dài xiāo xiāo ěr! shì mín mín bù rěn bù cóng. jié zhòu yuē: hé dài xiāo xiāo ěr! shì mín mín bù gǎn bù cóng. guān shū zhī gào shì, ér zhī wáng dào zhī shuāi yǐ. shì dào zhì tāng wǔ, qí shì bì jié zhòu, yòu qí shì bì zhì yǒu qín xiàng mǎng cāo yě. shì gù wéi chí shì dào zhě, bù kě bù lǜ qí liú.
湯、武之誥誓,堯、舜之所悲,桀、紂之所笑也。是豈不示信於民,而白已之心乎?堯、舜曰:何待嘵嘵爾!示民民不忍不從。桀、紂曰:何待嘵嘵爾!示民民不敢不從。觀《書》之誥誓,而知王道之衰矣。世道至湯、武,其勢必桀、紂,又其勢必至有秦、項、莽、操也。是故維持世道者,不可不慮其流。
shèng rén néng yòng tiān xià, ér hòu tiān xià lè wèi zhī yòng. shèng rén yǐ xīn yòng, tiān xià yǐ xíng yòng. xīn yòng zhě, wú yòng zhě yě. zhòng yòng zhī suǒ shì, yǐ wèi yòng zhě yě. ruò yǔ tiān xià jìng zhì yǒng jiǎo cōng míng, zé qióng yǐ.
聖人能用天下,而後天下樂為之用。聖人以心用,天下以形用。心用者,無用者也。眾用之所恃,以為用者也。若與天下競智勇、角聰明,則窮矣。
hòu shì wú rén cái, bìng běn zhǐ shì xué zhèng bù xiū. ér jīn bǎ zuò wàn fēn bù jí zhī wù, cái zhèn jǔ zhè gè tí mù, biàn xiào dào rén. guān zhī wú liáng, guó jiā bù shòu qí fú, cāng shēng qiě bèi qí huò. bù zhī dāng hé rú chù?
後世無人才,病本只是學政不修。而今把作萬分不急之務,才振舉這個題目,便笑倒人。官之無良,國家不受其福,蒼生且被其禍。不知當何如處?
shèng rén gǎn rén xīn yú huàn nán chù gèng yàn. gài shèng rén píng rì rén jiàn yì mó, shēn sī hòu zé, rù yú rén xīn zhě huà yǐ. jí lín nán chù cāng zú zhī jì, hé xiá sī tú, ná chū jiàn chéng de niàn tóu lái, biàn zú yǐ juān qū fù yì. fēi yuē wǒ yǐ cǐ chéng míng yě, wǒ yǐ cǐ bào jūn yě. bǐ gù yì bù zì zhī qí hé wèi, ér pò qiē zhì cǐ yě. qí cì juān qū ér zhì zài tú bào. qí cì yì gǎn ér zhōng nán. qí cì hòu shǎng yǐ jī qí gǎn. yī! zhì cǐ ér shàng xià zhī xiāng yǔ báo yǐ, jiāo fú zhī zhì jiě yǐ. jiē fū! xiān wáng hé yǐ dé cǐ yú rén zāi?
聖人感人心於患難處更驗。蓋聖人平日仁漸義摩,深思厚澤,入於人心者化矣。及臨難處倉卒之際,何暇思圖,拿出見成的念頭來,便足以捐軀赴義。非曰我以此成名也,我以此報君也。彼固亦不自知其何為,而迫切至此也。其次捐軀而志在圖報。其次易感而終難。其次厚賞以激其感。噫!至此而上下之相與薄矣,交孚之志解矣。嗟夫!先王何以得此於人哉?
shèng rén zài shàng, néng shǐ tiān xià wàn wù gè zhǐ qí dāng rán zhī suǒ, ér wú líng duó jiǎ jiè zhī huàn, fū shì zhī wèi gè ān qí fēn, ér tiān dì wèi yān néng shǐ tiān dì wàn wù gè suì qí tóng rán zhī qíng, ér wú yì yù jué qiáng zhī tài, fū shì zhī wèi gè dé qí yuàn, ér wàn wù yù yān.
聖人在上,能使天下萬物各止其當然之所,而無陵奪假借之患,夫是之謂各安其分,而天地位焉;能使天地萬物各遂其同然之情,而無抑鬱倔強之態,夫是之謂各得其願,而萬物育焉。
mín qíng jì yì, cái zhī wèi nán. cái yì rú gē pián mǔ zhuì yóu, rén shén bù kān. gù cái zhī yě yù lìng mín kān, yǒu jiàn ér yǐ yǐ. ān jìng ér bù zhèn jī, cǐ cái yì zhī dào yě.
民情既溢,裁之為難。裁溢如割駢拇贅疣,人甚不堪。故裁之也欲令民堪,有漸而已矣。安靜而不震激,此裁溢之道也。
gù shèng wáng zài shàng, shèn suǒ yǐ yì zhī zhě, bù shēng mín qíng. lǐ yì yǐ xún zhī, fǎ zhì yǐ fáng zhī, bù shǐ qián zī bào jué, cǐ shèn yì zhī dào yě. èr zhě dì wáng diào jì mín qíng zhī dà jī yě, tiān xià zhì luàn héng bì yóu zhī.
故聖王在上,慎所以溢之者,不生民情。禮義以馴之,法制以防之,不使潛滋暴決,此慎溢之道也。二者帝王調劑民情之大機也,天下治亂恆必由之。
chuàng yè zhī jūn, dāng hǎi nèi shǔ mù qīng tīng zhī shí, wèi yī qiè léi lì fēng xíng zhī fǎ.
創業之君,當海內屬目傾聽之時,為一切雷厲風行之法。
gù jīn xíng rú liú, mín yīng rú xiǎng. chéng píng rì jiǔ, fǎ dù shū kuò, rén xīn sàn ér bù shōu, duò ér bù zhèn, wán ér bù shuǎng. pì rú shú shuì zhī rén, bǎi hū ruò lóng qiàn juàn zhī shēn, liǎng zú rú bǒ, wéi shì dào zéi suǒ zhuī, shuǐ huǒ suǒ pò, huò kě měng xǐng ér jí bēn. shì yǐ zhào jīn fèi gé, zhèng shì tuí mí, tiáo shàng zhě fēn fēn, zhōng shāng zhě lěi lěi, ér tīng zhī zhě ruò wǎng wén zhī, tú duō shū fā zhī láo, zhǐ mò zhī fèi ěr. jí shā qí yóu zhě yī rén, yǐ hào zhào zhī, wèi zhī sù rán gǎi shì yì tīng fǒu. ér yū fǔ zhī rú, yóu yuē yí chóng zhǎng hòu, wù wèi jī qiè. jiē fū! yǎng tiān xià zhī huò, shén tiān xià zhī bì zhě, bì shì rén yě. gù wù gòu zé huàn, shén zé gǎi wèi shì qīng zé zhī, shén zé gǎi zuò. zhōng xìng zhī jūn, zōng hé míng shí, zhěng dùn jì gāng, dāng yǔ chuàng yè děng ér hòu kě.
故今行如流,民應如響。承平日久,法度疏闊,人心散而不收,惰而不振,頑而不爽。譬如熟睡之人,百呼若聾;欠倦之身,兩足如跛,惟是盜賊所追,水火所迫,或可猛醒而急奔。是以詔今廢格,政事頹靡,條上者紛紛,中傷者累累,而聽之者若罔聞知,徒多書發之勞,紙墨之費耳。即殺其尤者一人,以號召之,未知肅然改視易聽否。而迂腐之儒,猶曰宜崇長厚,勿為激切。嗟夫!養天下之禍,甚天下之弊者,必是人也。故物垢則浣,甚則改為;室傾則支,甚則改作。中興之君,綜核名實,整頓紀綱,當與創業等而後可。
xiān wáng wèi zhèng, quán zài rén xīn shàng yòng gōng fū. qí tǐ rén xīn, zài wǒ xīn shàng yòng gōng fū. hé zhě? tóng rán zhī gù yě. gù xiān wáng tǐ rén yú wǒ, ér mín xīn dé, tiān xià zhì.
先王為政,全在人心上用工夫。其體人心,在我心上用工夫。何者?同然之故也。故先王體人於我,而民心得,天下治。
tiān xià zhī sī, mò dà yú gǒu kě yǐ ér zhǐ. yǎng tuí mí bù fù zhèn zhī xí, chéng jí zhòng bù kě fǎn zhī shì, jiē gǒu kě yǐ sān zì wèi zhī yě. shì yǐ shèng rén zhī zhì shēn yě, qín lì bù xī qí zhì mín yě, gǔ wǔ bù juàn. bù yǐ wú shì fèi cháng guī, bù yǐ wú hài hū xiǎo shī. fēi duō shì, fēi hǎo láo yě, chéng zhī fū tiān xià zhī shì, jǐn wèi rán zhī yōu zhě shàng duō huò rán zhī huǐ huái, tài guò zhī lǜ zhě yóu yí bù jí zhī yōu jīng shèn shǐ zhī tú zhě, bù miǎn dài zhōng zhī huàn gù ěr.
天下之思,莫大於「苟可以」而止。養頹靡不復振之習,成亟重不可反之勢,皆「苟可以」三字為之也。是以聖人之治身也,勤勵不息;其治民也,鼓舞不倦。不以無事廢常規,不以無害忽小失。非多事,非好勞也,誠知夫天下之事,廑未然之憂者尚多;或然之悔懷,太過之慮者猶貽不及之;憂兢慎始之圖者,不免怠終之患故耳。
tiān xià zhī huò, chéng yú dài hū zhě jū qí bàn, chéng yú jī pò zhě jū qí bàn. wéi shèng rén néng xiāo huò yú wèi xíng, mǐ sī yú jì zhe. fū shì zhī wèi zhī wēi zhī zhāng. zhī wēi zhě bù dòng shēng sè, yào zài néng chá jǐ zhī zhāng zhě bù jī nù tāo, yào zài néng shěn shì. wū hū! fēi shèng rén zhī zhì, qí shuí yǔ yú cǐ?
天下之禍,成於怠忽者居其半,成於激迫者居其半。惟聖人能銷禍於未形,弭思於既着。夫是之謂知微知彰。知微者不動聲色,要在能察幾;知彰者不激怒濤,要在能審勢。嗚呼!非聖人之智,其誰與於此?
jīng shén shuǎng fèn, zé bǎi fèi jù xìng zhī tǐ dài chí, zé bǎi xìng jù fèi. shèng rén zhī zhì tiān xià, gǔ wǔ rén xīn, zhèn zuò shì qì, wù shǐ tiān xià zhī rén rú hán lù zhī cháo yè, bù yù rú jiǔ hàn zhī wǔ miáo.
精神爽奮,則百廢俱興;肢體怠弛,則百興俱廢。聖人之治天下,鼓舞人心,振作士氣,務使天下之人如含露之朝葉,不欲如久旱之午苗。
ér jīn bú yào xiān jiē tiān dì jīng hài shì sú, yě xū chāi xǐ qián kūn yī xīn guāng jǐng.
而今不要掀揭天地、驚駭世俗,也須拆洗乾坤、一新光景。
wú zhì rén, zé liáng fǎ měi yì fǎn yǐ yāng mín yǒu zhì rén, zé bì xí lòu guī jiē chéng shàn zhèng. gù yǒu wén wǔ zhī zhèng, xū dài wén wǔ zhī jūn chén. bù rán, qīng píng jié lǜ, fēi bù liáng jiàn yě wū hào fán ruò, fēi bù liáng gōng shǐ yě, yòng zhī fēi rén, fǎn yǐ zī dí.
無治人,則良法美意反以殃民;有治人,則弊習陋規皆成善政。故有文武之政,須待文武之君臣。不然,青萍結綠,非不良劍也;烏號繁弱,非不良弓矢也,用之非人,反以資敵。
yǔ guān fàng zhèn jūn tián jiǎn tiào jiǎn zāi xiāng yuē bǎo jiǎ shè cāng guān niú bā zhèng ér shāng xīn yān. bù xiào yǒu sī fàng liú, yǒu yú zuì yǐ.
予觀放賑、均田、減糶、檢災、鄉約、保甲、社倉、官牛八政而傷心焉。不肖有司放流,有餘罪矣。
zhèn zé xū qǐ fēng léi zhī yì, chéng zé xū fèn gāng jiàn zhī gàn, bù rú shì, hǎi nèi dà kě yōu yǐ.
振則須起風雷之益,懲則須奮剛健之干,不如是,海內大可憂矣。
yī hū xī jiān, sì zhī bǎi hái wú suǒ bú dào yī tòng yǎng jiān, shǒu zú xīn zhī wú suǒ bù tōng, yī shēn zhī gù yě. wú lùn rén shēng, jí ǒu tí yī xiàn ér hún shēn jù dòng yǐ, yī mài zhī gù yě. shǒu lìng zhě, yī jùn xiàn zhī xiàn yě. jiān sī zhě, yī shěng lù zhī xiàn yě. jūn xiāng zhě, tiān xià zhī xiàn yě. xīn zhī suǒ jí, ér sì hǎi mò bù jīng shén zhèng lìng suǒ jiā, ér wàn xìng mò bù gǔ wǔ zhě hé? tí qí xiàn gù yě. lìng yī shēn yǒu tòng yǎng ér bù zhī jué, zé wèi chī mí zhī xīn yǐ. shǒu zú bù gù, zé wèi wěi bì zhī shǒu zú yǐ. sān dài yǐ lái, shàng xià bù lián shǔ jiǔ yǐ. shì rén gè yī shēn, ér jiā gè yī qíng yě, sǐ shēng xīn qī bù xiāng gǎn, qí zuì bù zài xià yě.
一呼吸間,四肢百骸無所不到;一痛癢間,手足心知無所不通,一身之故也。無論人生,即偶提一線而渾身俱動矣,一脈之故也。守令者,一郡縣之線也。監司者,一省路之線也。君相者,天下之線也。心知所及,而四海莫不精神;政令所加,而萬姓莫不鼓舞者何?提其線故也。令一身有痛癢而不知覺,則為痴迷之心矣。手足不顧,則為痿痹之手足矣。三代以來,上下不聯屬久矣。是人各一身,而家各一情也,死生欣戚不相感,其罪不在下也。
fū mín huái gǎn nù zhī xīn, wèi bù gǎn fàn zhī fǎ, yǐ dài kě chéng zhī xìn. zhòng xīn yǐ lí, ér shàng zhī rén qiě zì qí nüè yǐ shén zhī, cǐ jié zhòu zhī suǒ yǐ wáng yě. shì yǐ míng wáng tuī zì rán zhī xīn, zhì tóng rán zhī fù, bù shì qí shùn wǒ zhě zhī jī, ér yù de qí wú yuàn wǒ zhě zhī xīn. tǐ qí yì yù ér bù rěn fú, zhī mín zhī xīn bù jǐn jiàn zhī yú shēng sè, ér yǒu yǐn ér nán zhī zhě zài yě. cǐ suǒ yǐ yīn jié shēn hòu, ér zi sūn zhōng bì lài zhī yě.
夫民懷敢怒之心,畏不敢犯之法,以待可乘之釁。眾心已離,而上之人且恣其虐以甚之,此桀紂之所以亡也。是以明王推自然之心,置同然之腹,不恃其順我者之跡,而欲得其無怨我者之心。體其意欲而不忍拂,知民之心不盡見之於聲色,而有隱而難知者在也。此所以因結深厚,而子孫終必賴之也。
shèng zhǔ zài shàng, zhǐ liú dé yī zhǒng tiān lǐ mín yí jīng cháng zhī dào zài, qí yú xiǎo dào qū shuō yì duān héng yì zhǎn rán shān chú, bù yí yú lèi. shǐ tiān xià zhī rén yì ěr gǎi mù xǐ xīn zhuó lǜ, yú yī qiè luàn zhèng zhī shù, rú zài shēng, rú mèng jué, ruò wèi cháng jiàn wén. rán hòu dào dé yī ér fēng sú tóng, rán hòu wèi chún wáng zhī zhì.
聖主在上,只留得一種天理、民彝、經常之道在,其餘小道、曲說、異端、橫議斬然芟除,不遺餘類。使天下之人易耳改目、洗心濯慮,於一切亂政之術,如再生,如夢覺,若未嘗見聞。然後道德一而風俗同,然後為純王之治。
zhì shì mò xiān wú wěi, jiào mín zhǐ shì bù zhēng.
治世莫先無偽,教民只是不爭。
rèn shì quán jiān dāng guó, yě yòng jǐ gè hǎo rén zuò gōng dào, yě xíng jǐ jiàn hǎo shì shōu rén xīn. jì zhī zhě yù jiǎo qián rén yǐ zì gāo, suǒ yòng zhī rén yī qiè bà qù, suǒ xíng zhī zhèng yī qiè gèng zhāng, xiǎo rén fèng chéng yǐ gàn jìn, yòu cóng ér qiǎo yán fù hè, jǐn gǎi liáng fǎ ér hái bì guī yān. zhè gè niàn tóu wèi guó wèi mín hū? wèi zì jiā hū? guǒ yuē wèi guó wèi mín, shí jiàn yǐ zì lóng gǔ guǒ wèi zì jiā, cǐ zhī jǔ dòng èr dì sān wáng zhī suǒ bù shè zhě yě, gèng shuō shén me shì yè?
任是權奸當國,也用幾個好人做公道,也行幾件好事收人心。繼之者欲矯前人以自高,所用之人一切罷去,所行之政一切更張,小人奉承以干進,又從而巧言附和,盡改良法而還弊規焉。這個念頭為國為民乎?為自家乎?果曰為國為民,識見已自聾瞽;果為自家,此之舉動二帝三王之所不赦者也,更說甚麼事業?
zhì rén wú qí míng, tài píng wú qí shì, hé zhě? huáng xī cǐ jí, mín guī cǐ jí, dào dé yī, fēng sú tóng, hé qí zhī yǒu?
至人無奇名,太平無奇事,何者?皇錫此極,民歸此極,道德一,風俗同,何奇之有?
shì yǒu shí ér qióng. shǐ huáng yǐ tiān xià quán shèng zhī wēi lì, shòu zhì yú pǐ fū, hé zhě?
勢有時而窮。始皇以天下全盛之威力,受制於匹夫,何者?
pǐ fū zhě, tiān zǐ zhī suǒ shì yǐ chéng shì zhě yě. zì qīng qí shì fǎn wèi shì suǒ qīng, gù míng wáng bù shì xiāo qiáng zhī fáng yù, ér yǐ tiān xià wèi fān lí. dé zhī suǒ jiàn, bó hǎi jiē fù xīn zhī bīng yuàn zhī suǒ jié, rèn xí jiē zhǒu yè zhī guān. gù dì wáng nüè mín shì zì nüè qí shēn zhě yě, ài mín shì zì ài qí shēn zhě yě. fù zhé mǎn qián, ér qū chē zhě jiē zhǒng, kě tòng zāi!
匹夫者,天子之所恃以成勢者也。自傾其勢反為勢所傾,故明王不恃蕭牆之防禦,而以天下為藩籬。德之所漸,薄海皆腹心之兵;怨之所結,衽席皆肘腋之冠。故帝王虐民是自虐其身者也,愛民是自愛其身者也。覆轍滿前,而驅車者接踵,可慟哉!
rú jīn tiān xià rén, pì zhī jiāo zi, bù gǎn rè qì, táng tū biàn fú rán qǐ nù, jìn shēn shāo jiā zōng hé, zé yuē kē kè xué xiào shāo jiā yán míng, zé yuē guǎ ēn jūn shì shāo jiā liǎn jí, zé yuē líng nüè xiāng guān shāo jiā chí zhèng, zé yuē jiàn tà. jīn zòng bù gǎn rèn yuàn, ér fèi gōng fǎ yǐ shì ēn, dú bù kě yǐ hū? rú jīn tiān xià shì, pì zhī bì wū, qīng shǒu tuī fú, biàn è rán zé shé. jīn zòng bù gǎn gèng zhāng, ér huǐ chāi yǐ zī huài, dú bù kě yǐ hū?
如今天下人,譬之驕子,不敢熱氣,唐突便艴然起怒,縉紳稍加綜核,則曰苛刻;學校稍加嚴明,則曰寡恩;軍士稍加斂戢,則曰凌虐;鄉官稍加持正,則曰踐踏。今縱不敢任怨,而廢公法以市恩,獨不可已乎?如今天下事,譬之敝屋,輕手推扶,便愕然咋舌。今縱不敢更張,而毀拆以滋壞,獨不可已乎?
gōng sī liǎng zì, shì yǔ zhòu de rén guǐ guān. ruò zì cháo táng yǐ zhì lǘ lǐ, zhǐ bǎ chí dé gōng zì dìng, biàn zì tiān qīng dì níng, zhèng qīng sòng xī zhǐ yī gè sī zì, rǎo rǎng dé bù chéng shì jiè.
公私兩字,是宇宙的人鬼關。若自朝堂以至閭里,只把持得公字定,便自天清地寧,政清訟息;只一個私字,擾攘得不成世界。
wáng dào gǎn rén chù, zhī zài yǐ wǒ zhēn chéng dá cè zhī xīn, tǐ qí wěi qū bì zhì zhī qíng.
王道感人處,只在以我真誠怛惻之心,體其委曲必至之情。
shì gù bù shǎng ér quàn, bù jī ér fèn, chū yī yán ér néng shǐ rén zhì qí sǐ mìng, chéng gù yě.
是故不賞而勸,不激而奮,出一言而能使人致其死命,誠故也。
rén jūn zhě, tiān xià zhī suǒ yī yǐ xīn qī zhě yě. yī niàn dài huāng, zé sì hǎi bì yǒu fèi chí zhī shì, yī niàn zòng yì, zé sì hǎi bì yǒu bù dé qí suǒ zhī mín. gù cháng yī rì zhī jiān, jǐ yùn xīn sī yú sì hǎi, ér tiān xià shàng yǒu jūn mén wàn lǐ zhī tàn. gǒu bù chá qún qíng zhī xiàng bèi, ér wéi jǐ yù zhī shì zì, wū hū! kě jù yě.
人君者,天下之所依以欣戚者也。一念怠荒,則四海必有廢弛之事,一念縱逸,則四海必有不得其所之民。故常一日之間,幾運心思於四海,而天下尚有君門萬里之嘆。苟不察群情之向背,而惟己欲之是恣,嗚呼!可懼也。
tiān xià zhī cún wáng xì liǎng zì, yuē tiān mìng. tiān xià zhī qù jiù xì liǎng zì, yuē rén xīn.
天下之存亡系兩字,曰天命。天下之去就系兩字,曰人心。
nài fán zé wèi sān wáng, bù nài fán zé wèi wǔ bà.
耐煩則為三王,不耐煩則為五霸。
yī rén yōu, zé tiān xià lè yī rén lè, zé tiān xià yōu.
一人憂,則天下樂;一人樂,則天下憂。
shèng rén lián tiān xià wèi yī shēn, yùn tiān xià yú yī xīn. jīn fū sì zhī bǎi hái wǔ zàng liù fǔ jiē wú shēn yě, tòng yǎng zhī wēi, wú yǒu bù jué, wú yǒu bù gù. sì hǎi zhī tòng yǎng, qǐ dì wáng suǒ kě hū zāi? fū yī zhǐ zhī dīng rú sù, kě yǐ zhì rén zhī sǐ mìng. guó zhī cún wáng bù zài ěr mù wén jiàn shí, wén jiàn shí zé wú jí yǐ. cǐ yǐ lì hài yán zhī ěr. yī shēn má mù ruò bú shì wǒ, fēi shēn yě. rén jūn zhě, tiān xià zhī rén jūn. tiān xià zhě, rén jūn zhī tiān xià. ér xuè qì bù xiāng tōng, xīn zhī bù xiāng jí, qǐ tiān lì jūn zhī yì yé?
聖人聯天下為一身,運天下於一心。今夫四肢百骸、五臟六腑皆吾身也,痛癢之微,無有不覺,無有不顧。四海之痛癢,豈帝王所可忽哉?夫一指之疔如粟,可以致人之死命。國之存亡不在耳目聞見時,聞見時則無及矣。此以利害言之耳。一身麻木若不是我,非身也。人君者,天下之人君。天下者,人君之天下。而血氣不相通,心知不相及,豈天立君之意耶?
wú yàn zhī yù, luàn zhī suǒ zì shēng yě. bù píng zhī qì, luàn zhī suǒ yóu chéng yě. jiē yǒu guó zhě zhī suǒ jù yě.
無厭之欲,亂之所自生也。不平之氣,亂之所由成也。皆有國者之所懼也。
yòng wēi xíng fǎ, yí yǒu sān yù, yī yuē shàng xià qíng tōng, èr yuē huì ài sù fú, sān yuē gōng dào nán róng. rú cǐ zé suī sǐ ér rén wú yuàn yǐ.
用威行法,宜有三豫,一曰上下情通,二曰惠愛素孚,三曰公道難容。如此則雖死而人無怨矣。
dì yī yào ài bǎi xìng. cháo tíng yǐ chì zǐ xiāng fù tuō, ér shì mín yǐ fù mǔ xiāng chēng wèi.
第一要愛百姓。朝廷以赤子相付託,而士民以父母相稱謂。
shì kàn fù mǔ zhī yú chì zǐ, shì shèn qíng huái, biàn zhī zhǎng mín dǐ dào lǐ. jiù shì yú wán gěng huà zhī rén, yě xū nài xīn jiàn jiàn xún fú. wáng zhě bì shì ér hòu rén, chuāi wǒ zì jǐ dé jiào yǒu é qǐng guò huà shǒu duàn fǒu? nài hé yǐ jī xí guàn è zhī rén, ér jù shǐ zhī tiē rán wǒ shùn, yī jiào bù cóng, ér jù hè rán wǔ nù yé? cǐ jū guān dì yī jiè yě. yǒu yī zhǒng bù kě xún huà zhī mín, yǒu yī zhǒng bù jiào ér shā zhī zuì. cǐ tè wàn fēn yī ěr, bù kě yǐ lì zhì tǐ.
試看父母之於赤子,是甚情懷,便知長民底道理。就是愚頑梗化之人,也須耐心漸漸馴服。王者必世而後仁,揣我自己德教有俄頃過化手段否?奈何以積習慣惡之人,而遽使之帖然我順,一教不從,而遽赫然武怒耶?此居官第一戒也。有一種不可馴化之民,有一種不教而殺之罪。此特萬分一耳,不可以立治體。
tiān xià suǒ wàng yú shèng rén, zhǐ shì gè ān zì. shèng rén suǒ yǐ ān tiān xià, zhǐ shì gè píng zì. píng zé ān, bù píng zé bù ān yǐ.
天下所望於聖人,只是個安字。聖人所以安天下,只是個平字。平則安,不平則不安矣。
sān jūn yào tā qīng shēng, wàn xìng yào tā zhòng shēng. bù qīng shēng bù néng kān luàn, bù zhòng shēng yì yú wèi luàn.
三軍要他輕生,萬姓要他重生。不輕生不能勘亂,不重生易於為亂。
tài gǔ zhī shì, shàng xià xiāng wàng, bù yán ér xìn. zhōng gǔ shàng xià qiú xiāng fú. hòu shì shàng xià qiú xiāng shèng: shàng yòng fǎ shèng xià, xià yòng qī yǐ bì fǎ xià yǐ shù shèng shàng, shàng yòng zhì yǐ fáng shù. yǐ shì ér yù qiú zhì, hú kě dé zāi? yù fù gǔ dào, bù rú yī dài yǐ zhì chéng. chéng zhī suǒ bù xué zhě, fǎ yǐ fǔ zhī, shù jǐ bù sǐ zhī rén xīn, shàng kě yǔ hái sān dài zhī jiù hū?
太古之世,上下相忘,不言而信。中古上下求相孚。後世上下求相勝:上用法勝下,下用欺以避法;下以術勝上,上用智以防術。以是而欲求治,胡可得哉?欲復古道,不如一待以至誠。誠之所不學者,法以輔之,庶幾不死之人心,尚可與還三代之舊乎?
zhì dào shàng yáng, bīng dào shàng yīn zhì dào shàng fāng, bīng dào shàng yuán. shì wéi wú yán, yán bì xíng shì wéi wú xíng, xíng bì jìng. yì jiǎn míng dá zhě, zhì zhī yòng yě. yǒu yán zhī bù bì xíng zhě, yǒu yán zhī jí xíng zhě, yǒu xíng zhī hòu yán zhě, yǒu xíng zhī jìng bù yán zhě, yǒu xíng zhī fēi qí suǒ yán zhě. róng tōng biàn huà, xìn wǒ yí bǐ zhě, bīng zhī yòng yě. èr zhě zá shī, xiān bù bài yǐ.
治道尚陽,兵道尚陰;治道尚方,兵道尚圓。是惟無言,言必行;是惟無行,行必竟。易簡明達者,治之用也。有言之不必行者,有言之即行者,有行之後言者,有行之竟不言者,有行之非其所言者。融通變化,信我疑彼者,兵之用也。二者雜施,鮮不敗矣。
rèn rén bù rèn fǎ, cǐ wéi yáo shùn zài shàng, wǔ chén zài xià kě yǐ. fēi shì ér rèn rén, wèi yǒu bù luàn zhě. èr dì sān wáng fēi bù zhī tōng biàn yí mín dá quán yí shì zhī wèi shàn yě, yǐ wèi wú cháng yù tiān xià, zé wú shēn jí fǎ yě, hé yǐ fǎ wèi? wéi fū hòu shì yōng jūn jù chén zhī bù néng xìng dào zhì zhì, bào jūn xié chén zhī gǎn yú zì è sì jiān yě, gù dà gāng xì mù bèi zài jù chén, yǐ fáng jiǎn zhī, yǐ zhào shì zhī. gù zhī fū jīn rì zhī huà yī, bì yǒu bù biàn yú hòu shì zhī tuī xíng yě, yǐ wèi shèng zi shén sūn zì néng shī qí yì, ér shàn yòng yú bù qióng, qiě yóu zú yǐ jì wú fǎ zhī suǒ wèi jí, yōng jūn jù chén xiāng yǔ shǒu zhī ér bù gǎn biàn, yì bù shī wèi bàn dé. bào jūn xié chén jí yù biàn luàn, ér bēn máo zhī yóu bì yǒu suǒ gù jì, ér fǎ jiā bì shì yì dé zhí zǔ zōng zhī chéng xiàn, yǐ kuāng zhèng qí è, ér bù gǒu cóng, bào jūn xié chén yì wèi qí yì zhèng shì hé yě, ér bù gǎn jù sì, zé fǎ zhī bù kě fèi yě míng yǐ.
任人不任法,此惟堯、舜在上,五臣在下可矣。非是而任人,未有不亂者。二帝三王非不知通變宜民、達權宜事之為善也,以為吾常御天下,則吾身即法也,何以法為?惟夫後世庸君具臣之不能興道致治,暴君邪臣之敢於恣惡肆奸也,故大綱細目備載具陳,以防檢之,以詔示之。固知夫今日之畫一,必有不便於後世之推行也,以為聖子神孫自能師其意,而善用於不窮,且尤足以濟吾法之所未及,庸君具臣相與守之而不敢變,亦不失為半得。暴君邪臣即欲變亂,而奔髦之猶必有所顧忌,而法家拂士亦得執祖宗之成憲,以匡正其惡,而不苟從,暴君邪臣亦畏其義正事核也,而不敢遽肆,則法之不可廢也明矣。
shàn yòng wēi zhě bù qīng nù, shàn yòng ēn zhě bù ān shī.
善用威者不輕怒,善用恩者不安施。
jū shàng zhī huàn, mò dà yú shǎng wú gōng, shè yǒu zuì yóu mò dà yú yǒu gōng bù shǎng, ér fá jí wú zuì. shì gù wáng zhě rèn gōng zuì, bù rèn xǐ nù rèn shì fēi, bù rèn huǐ yù.
居上之患,莫大於賞無功,赦有罪;尤莫大於有功不賞,而罰及無罪。是故王者任功罪,不任喜怒;任是非,不任毀譽。
suǒ yǐ píng tiān xià zhī qíng, ér fáng qí biàn yě. cǐ yǒu guó jiā zhě zhī dà jiè yě.
所以平天下之情,而防其變也。此有國家者之大戒也。
shì yǒu zhī qí dāng biàn ér bù dé bù yīn zhě, shàn jiù zhī ér yǐ yǐ rén yǒu zhī qí dāng tuì ér bù dé bù yòng zhě, shàn yù zhī ér yǐ yǐ.
事有知其當變而不得不因者,善救之而已矣;人有知其當退而不得不用者,善馭之而已矣。
xià qíng zhī tōng yú shàng yě, rú yīng ér zhī yú cí mǔ, wú xiǎo fú dá shàng dé zhī jí yú xià yě, rú liú shuǐ zhī yú jiān xì, wú wēi bù rù. rú cǐ ér tiān xià luàn wáng zhě, wèi zhī yǒu yě. gù yōng bì zhī jiān, wèi wáng guó zuì shǒu.
下情之通於上也,如嬰兒之於慈母,無小弗達;上德之及於下也,如流水之於間隙,無微不入。如此而天下亂亡者,未之有也。故壅蔽之奸,為亡國罪首。
bù qí, tiān zhī dào yě, shù zhī zì rán yě. gù wàn wù shēng yú bù qí, ér sǐ yú qí. ér shì zhī rèn qíng yàn shì zhě, nǎi yù yī qiè qí zhī, shì yì yǐ shén qí bù qí zhě yě. fū bù qí qí bù qí, zé jiǎn ér yì zhì qí qí bù qí, zé luàn ér duō duān.
不齊,天之道也,數之自然也。故萬物生於不齊,而死於齊。而世之任情厭事者,乃欲一切齊之,是益以甚其不齊者也。夫不齊其不齊,則簡而易治;齊其不齊,則亂而多端。
yǔ zhòu yǒu sān gāng, zhì qiǎo zhě bù néng táo yě. yī wáng fǎ, èr tiān lǐ, sān gōng lùn.
宇宙有三綱,智巧者不能逃也。一王法,二天理,三公論。
kě wèi zāi!
可畏哉!
shī yún: lè zhǐ jūn zǐ, mín zhī fù mǔ. yòu yuē: qǐ dì jūn zǐ, mín zhī fù mǔ. jūn zǐ guān yú shī ér zhī wèi zhèng zhī dào yǐ.
《詩》云:「樂只君子,民之父母。」又曰:「豈弟君子,民之父母。」君子觀於《詩》而知為政之道矣。
jì chéng dé yǐ, ér sòng qí tóng nián zhī xiǎo shī jì chéng gōng yǐ, ér xiào qí wǎng rì zhī ǒu bài, jiē kè bó zhī jiàn yě. jūn zǐ bù wèi.
既成德矣,而誦其童年之小失;既成功矣,而笑其往日之偶敗,皆刻薄之見也。君子不為。
rèn shì zuì yú zhuō rén, bì yǒu yì bān kě yòng, zài shàn yòng zhī zhě ěr.
任是最愚拙人,必有一般可用,在善用之者耳。
gōng lùn, fēi zhòng kǒu yī cí zhī wèi yě. mǎn cháo jiē fēi, ér yī rén shì, zé gōng lùn zài yī rén.
公論,非眾口一詞之謂也。滿朝皆非,而一人是,則公論在一人。
wèi zhèng zhě, fēi wèi de xíng jí xíng, cóng kě xíng zé xíng ěr. yǒu de xíng zhī shì, ér mèi kě xíng zhī lǐ, shì wèi yǐ jì qí è yě. jūn zǐ wèi zhī zéi.
為政者,非謂得行即行,從可行則行耳。有得行之勢,而昧可行之理,是位以濟其惡也。君子謂之賊。
shǐ zhòng zhī dào, bù fēn zhí shǒu, zé fēn rì yuè, rán hòu yǒu suǒ zé chéng ér shàng bù láo, wú suǒ tuī wěi ér xià bù jiān. hùn hū zá mìng, gài nù piān láo, cǐ bù kě yǐ shǐ èr rén, kuàng zhòng rén hū? qín zhě kǔ, duò zhě yì, nè zhě yuān, biàn zhě qī, tān zhě bǎo, lián zhě jī, shì rén yě, jí wèi rén xià qiě bù néng, ér shǐ zhī wèi rén shàng, kě tàn yě fū!
使眾之道,不分職守,則分日月,然後有所責成而上不勞,無所推委而下不奸。混呼雜命,概怒偏勞,此不可以使二人,況眾人乎?勤者苦,惰者逸,訥者冤,辯者欺,貪者飽,廉者飢,是人也,即為人下且不能,而使之為人上,可嘆也夫!
shì jiào bù míng, fēng sú bù měi, zhǐ shì cè lì shì dài fū.
世教不明,風俗不美,只是策勵士大夫。
zhì bìng yào zé liáng yī, ān mín yào zé liáng lì. liáng lì bù huàn wú rén, zài xuǎn zé yǒu fǎ, ér jī quàn yǒu dào ěr.
治病要擇良醫,安民要擇良吏。良吏不患無人,在選擇有法,而激勸有道耳。
kǒng zǐ zài lǔ, zhōng dài fū ěr, xià dài fū liáo chái yě, ér yóu kǎn kǎn. jīn jiān sī jiàn shǔ lì, xù xù zhān zhān, wēn zhī yǐ ér nǚ zǐ zhī qíng, cái zhèng tǐ tǒng, zhé yuē shì rén yǐ nán kān, cái shàng zōng hé, zé yuē dài rén yǐ kē kè. shàng wù yǐ zhǎng hòu yuè xià guān xīn, yǐ shù tā rì zhī táo lǐ xià wù yǐ mí wén tú shàng guān ěr, yǐ le jīn rì zhī bù shū.
孔子在魯,中大夫耳,下大夫僚儕也,而猶侃侃。今監司見屬吏,煦煦沾沾,溫之以兒女子之情,才正體統,輒曰示人以難堪,才尚綜核,則曰待人以苛刻。上務以長厚悅下官心,以樹他日之桃李;下務以彌文塗上官耳,以了今日之簿書。
lì zhì ān dé xiū jǔ? mín shēng ān dé jí níng? yōu shí zhě, shāng xīn tòng zhī.
吏治安得修舉?民生安得輯寧?憂時者,傷心慟之。
jù cè diǎn xuǎn, jù fèng shēng gōng, jù dān jìn tuì, jù běn tí fù, chí zhì gōng wú sī zhī xīn, shǒu huà yī bù èr zhī fǎ, cǐ shǒu cháng lì bù yě. xuǎn rén yán yú suǒ yòng, qiān guān dìng yú suǒ yí, jìn tuì zé chū jīng shí yú fǔ àn zhī wài, tí fù zé chí dìng jiàn yú kē dào zhī zhōng, cǐ yǒu shù lì bù yě. wài ér yǔ shì mín tóng hào è, nèi ér yǔ jūn xiāng zhēng shì fēi. quán zhù wèi dì fāng, bù wèi qí rén qù liú wèi qí rén, bù wèi qí chū shēn yǔ suǒ shì pǐn cái guān.
據冊點選,據俸升宮,據單進退,據本題覆,持至公無私之心,守畫一不二之法,此守常吏部也。選人嚴於所用,遷官定於所宜,進退則出精識於撫按之外,題覆則持定見於科道之中,此有數吏部也。外而與士民同好惡,內而與君相爭是非。銓注為地方,不為其人去留;為其人,不為其出身與所恃品材官。
rú biàn bái hēi, guǒ chù zhì, bù lùn jiǔ xīn. rèn yǔ zhòu yú yī jiān, děng fù guì yú tǔ jū.
如辨白黑,果黜陟,不論久新。任宇宙於一肩,等富貴於土苴。
shù jǐ zāi qí chēng zhí yǐ. wū hū! fēi dà zhàng fū shú zú yǐ yǔ cǐ? nǎi ruò yòng yī rén zé zhù tīng zǎi zhí kǒu wěn, tuì yī rén zé níng shì xiàng gōng méi jié, jiè gōng míng yǐ jì sī, shí jié shì kǒu ér huī mín xīn, bèi gōng shì yù fù guó zhí shēn. shì rén yě, wú bù rěn dào zhī.
庶幾哉其稱職矣。嗚呼!非大丈夫孰足以語此?乃若用一人則注聽宰執口脗,退一人則凝視相公眉睫,借公名以濟私,實結士口而灰民心,背公市譽、負國殖身。是人也,吾不忍道之。
zàng rén wèi jūn shǒu cái, lì wèi jūn shǒu fǎ, qí shǒu yī yě. zàng rén qiè cáng yǐ yíng sī, wèi zhī dào. lì yǐ fǎ shì ēn, bù yuē dào hū? mài gōng fǎ yǐ chóu sī dé, bō mín cái yǐ shù hòu jiāo, tián rán yǐ wèi dāng rán, kě tàn zāi! ruò wú shēn jiā, kǎi yǐ xǔ rén, zé wú zhuān zhī yǐ.
藏人為君守財,吏為君守法,其守一也。藏人竊藏以營私,謂之盜。吏以法市恩,不曰盜乎?賣公法以酬私德,剝民財以樹厚交,恬然以為當然,可嘆哉!若吾身家,慨以許人,則吾專之矣。
mǐ dào zhī mò wù, mò rú bǎo jiǎ mǐ zhī běn wù, mò rú jiào yǎng. gù dòu mǐ shí qián, yè hù bù bì, zú shí zhī xiào yě. shǒu yí dài zhǔ, shǐ yú dào niú, jiào huà zhī gōng yě. fū dào, rǔ míng yě. sǐ, zhòng fǎ yě. ér rén yóu wèi zhī, cǐ qí zuì qǐ dú zài mín zāi? ér wéi chéng chí shì shì, guān jiàn shì yán, xún jī shì mì, kě xiào yě yǐ.
弭盜之末務,莫如保甲;弭之本務,莫如教養。故斗米十錢,夜戶不閉,足食之效也。守遺待主,始於盜牛,教化之功也。夫盜,辱名也。死,重法也。而人猶為之,此其罪豈獨在民哉?而惟城池是恃,關鍵是嚴,巡緝是密,可笑也已。
zhěng dùn shì jiè, quán yào gǔ wǔ tiān xià rén xīn. gǔ wǔ rén xīn, xiān yào zhèn zuò zì jiā shén qì. ér jīn tí gāng zhì lǐng zhī rén, yǎn yǎn qì bù zú yǐ xī, rú hé jiào hǎi nèi bù ruǎn shǒu zhé jiǎo líng gǔ xiè suǐ dǐ!
整頓世界,全要鼓舞天下人心。鼓舞人心,先要振作自家神氣。而今提綱摯領之人,奄奄氣不足以息,如何教海內不軟手摺腳、零骨懈髓底!
shì yǒu dà yú láo mín shāng cái zhě, suī láo mín shāng cái yì suǒ bù gù. shì yǒu bù guān lì guó ān mín zhě, suī bù láo mín shāng cái yì bù kě wèi.
事有大於勞民傷財者,雖勞民傷財亦所不顧。事有不關利國安民者,雖不勞民傷財亦不可為。
zú mín, wáng zhèng zhī dà běn. bǎi xìng zú, wàn zhèng jǔ bǎi xìng bù zú, wàn zhèng fèi.
足民,王政之大本。百姓足,萬政舉;百姓不足,萬政廢。
kǒng yú gào zi gòng yǐ zú shí, gào rǎn yǒu yǐ fù zhī. mèng zǐ gào liáng wáng yǐ yǎng shēng sòng sǐ wú hàn, gào qí wáng yǐ zhì tián lǐ jiào shù chù. yáo shùn gào cǐ wú liáng fǎ yǐ. āi zāi!
孔於告子貢以足食,告冉有以富之。孟子告梁王以養生、送死、無憾,告齊王以制田裡、教樹畜。堯、舜告此無良法矣。哀哉!
bǎi xìng zhǐ gàn zhèng jīng shì, bù pà yī shí bù fēng zú. jūn chén zhǐ gàn zhèng jīng shì, bù pà tiān xià bù tài píng. shì wèn bǎi sī shù fǔ suǒ zhí zhě hé guān? zhōng rì suǒ gàn zhě hé shì?
百姓只干正經事,不怕衣食不豐足。君臣只干正經事,不怕天下不太平。試問百司庶府所職者何官?終日所干者何事?
yǒu dào zhě kě yǐ zì xǐng yǐ.
有道者可以自省矣。
fǎ zhì yú píng jìng yǐ, jūn zǐ yòu jiā zhī yǐ shù. nǎi zhī píng zhě, shèng rén zhī gōng yě.
法至於平靜矣,君子又加之以恕。乃知平者,聖人之公也。
shù zhě, shèng rén zhī rén yě. bǐ bù píng zhě, jiā zhī yǐ shēn, bù shù zhě, jiā zhī yǐ kè, qí shāng tiān dì zhī hé duō yǐ.
恕者,聖人之仁也。彼不平者,加之以深,不恕者,加之以刻,其傷天地之和多矣。
huà mín chéng sú zhī dào, chú què shēn jiào, zài wú qiǎo shù chú què jiǔ dào, zài wú dùn fǎ.
化民成俗之道,除卻身教,再無巧術;除卻久道,再無頓法。
lǐ zhī yǒu cì dì yě, yóu táng zhī yǒu jiē, shǐ rén bù dé zhòu jiàn yě. gù děng jí bù fáng yú tài fán. jiē yǒu jí, suī jí zú zhě bù dé kuò bù lǐ yǒu děng, suī jù ào zhě bù gǎn líng jié.
禮之有次第也,猶堂之有階,使人不得驟僭也。故等級不妨於太煩。階有級,雖疾足者不得闊步;禮有等,雖倨傲者不敢凌節。
rén cái xié zhèng, shì dào wèi zhī yě. shì dào wū lóng, jūn xiāng wèi zhī yě. jūn rén zhě hé cháng bù fèi fù guì zāi? yǐ zhèng fù guì rén, zé xiǎo rén jiē huà wèi jūn zǐ yǐ xié fù guì rén, zé jūn zǐ jiē huà wèi xiǎo rén.
人才邪正,世道為之也。世道污隆,君相為之也。君人者何嘗不費富貴哉?以正富貴人,則小人皆化為君子;以邪富貴人,則君子皆化為小人。
mǎn mù suǒ jiàn, shì shàng wú yī wù bù yǒu yín qiǎo. zhè yín qiǎo hào le shì shàng duō shǎo shēng chéng dǐ cái huò, wù le shì shàng duō shǎo shēng cái dǐ gōng fū, yín qiǎo bù zhū, ér yù jiǎng lǐ cái, jiē gǒu qiě zhī tán yě.
滿目所見,世上無一物不有淫巧。這淫巧耗了世上多少生成底財貨,誤了世上多少生財底工夫,淫巧不誅,而欲講理財,皆苟且之談也。
tiān dì zhī cái, yào kàn tā cóng lái chù, yòu yào kàn tā guī sù chù. cóng lái chù yào fēng yào yǎng, guī sù chù yào yuē yào jié.
天地之財,要看他從來處,又要看他歸宿處。從來處要豐要養,歸宿處要約要節。
jiāng sān dài yǐ lái lòu xí chǎng guī yī xǐ ér gèng zhī, hái sān dài yǐ shàng yī bàn gǔ yì,
將三代以來陋習敞規一洗而更之,還三代以上一半古意,
yě shì yī gè xiāng yè. ruò gǎi zhēng shuò yì fú sè, dōu shì fǔ rú zuò yòng rōng qīng shà, zhú tuí bō, dōu shì sú lì zuò yòng, yú cāng shēng xī bǔ? yī! cǐ kě yǔ yǒu shí zhě dào.
也是一個相業。若改正朔、易服色,都是腐儒作用;茸傾廈,逐頹波,都是俗吏作用,於蒼生奚補?噫!此可與有識者道。
yù róng zhī dào, shàng yān zhě dé huà xīn fú, qí cì jiǎng xìn xiū mù, qí cì yuǎn jià zhǎng qū, qí cì jiān bì qīng yě, qí cì yīn fú zhì yùn, qí cì jiē rèn jiāo fēng, qí xià kòu guān kāi shì, yòu qí xià nà bì hé qīn.
御戎之道,上焉者德化心孚,其次講信修睦,其次遠駕長驅,其次堅壁清野,其次陰符智運,其次接刃交鋒,其下叩關開市,又其下納幣和親。
wèi zhèng zhī dào, dì yī yào dé gǎn chéng fú fú, dì èr yào lìng xíng jìn zhǐ. lìng bù xíng, jìn bù zhǐ, yǔ wú guān wú zhèng tóng, suī yáo shùn bù néng zhì yī xiāng, ér kuàng tiān xià hū!
為政之道,第一要德感誠服孚,第二要令行禁止。令不行,禁不止,與無官無政同,雖堯、舜不能治一鄉,而況天下乎!
fáng jiān zhī fǎ, bì jìng shū yú zuò jiān zhī rén. bǐ zuò jiān zhě, zhuō zé zuò wěi yǐ táo fáng, qiǎo zé jiù fǎ yǐ shēng bì, bù dàn qù hài, ér fǎn yì qí hài. bǐ zuò zhě shí, ér fàn zhě yī ěr. yòu qīng qí zuì yǐ wèi wèi fàn zhě quàn, fǎ nài hé de xíng? gù xíng fǎ bù yán, bù rú wú fǎ.
防奸之法,畢竟疏於作奸之人。彼作奸者,拙則作偽以逃防,巧則就法以生弊,不但去害,而反益其害。彼作者十,而犯者一耳。又輕其罪以為未犯者勸,法奈何得行?故行法不嚴,不如無法。
shì dào yǒu sān zé: zé guì, zé xián, zé huài gāng luàn jì zhī zuì zhě. sān zé ér shì dào kě huí yǐ. guì zhě wò fēng sú jiào huà zhī quán, ér shǒu huài yǐ wèi shù rén chàng, zé shù rén mò bù xiàng zhī. xián zhě míng fēng sú jiào huà zhī dào, ér zì huài yǐ wèi bù xiào zhě chàng, zé bù xiào zhě mò bù xiàng zhī. zé cǐ èr rén, cǐ wèi zhì běn. fēng jiào jì huài, zhū zhī bù kě shèng zhū, gù zé qí zuì shèn zhě yǐ lìng tiān xià, cǐ wèi zhì mò. běn mò jiān zhì, bù sān nián ér sì hǎi nèi guāng jǐng zì bié. nǎi jīn guì zhě xián zhě wèi jiào huà fēng sú zhī dà chǔn, ér yǐ tǐ miàn kuān jiǎ zhī, shǎo yán zé yuē kē kè yǐ shāng shì dài fū zhī tǐ, bù zhī èr dì sān wáng céng yǒu shì shuō fǒu hū? shì jiào shuāi wēi, rén xīn hūn zuì, bù zhī cǐ děng jiàn shí hé chù lái? suǒ wèi yín péng bǐ dé, xiāng wèi bì hù, yǐ cáng qí duǎn, ér dào yǔ fǎ liǎng bìng yǐ. tiān xià rú hé bù bì qiě luàn yě?
世道有三責:責貴,責賢,責壞綱亂紀之最者。三責而世道可回矣。貴者握風俗教化之權,而首壞以為庶人倡,則庶人莫不象之。賢者明風俗教化之道,而自壞以為不肖者倡,則不肖者莫不象之。責此二人,此謂治本。風教既壞,誅之不可勝誅,故擇其最甚者以令天下,此渭治末。本末兼治,不三年而四海內光景自別。乃今貴者、賢者為教化風俗之大蠢,而以體面寬假之,少嚴則曰苛刻以傷士大夫之體,不知二帝三王曾有是說否乎?世教衰微,人心昏醉,不知此等見識何處來?所謂淫朋比德,相為庇護,以藏其短,而道與法兩病矣。天下如何不敝且亂也?
yìn shū xiān yào gè yìn bǎn zhēn, wèi táo xiān yào gè mú zǐ hǎo. yǐ xié guān jǔ xié guān, yǐ sú shì qǔ sú shì, guó yù zhì, dé hū?
印書先要個印板真,為陶先要個模子好。以邪官舉邪官,以俗士取俗士,國欲治,得乎?
bù shāng cái, bù hài mín, zhǐ shì bù wèi nüè ěr. gǒu shè guān ér wéi nüè zhī lǜ yě, bù shè guān qí shuí nüè zhī? zhèng wèi jiā gěi rén zú, fēng yí sú yì, xìng lì chú hài, zhuǎn wēi jiù ān ěr. shè lián jìng guǎ yù, fēn háo wú sǔn yú mín, ér wàn shì fèi chí, fēn háo wú yì yú mín yě, táo bù dé shī wèi sù cān sì zì.
不傷財,不害民,只是不為虐耳。苟設官而惟虐之慮也,不設官其誰虐之?正為家給人足,風移俗易,興利除害,轉危就安耳。設廉靜寡慾,分毫無損於民,而萬事廢弛,分毫無益於民也,逃不得尸位素餐四字。
tiān dì suǒ yǐ xìn wàn wù, shèng rén suǒ yǐ ān tiān xià, zhǐ shì yī gè cháng zì. cháng yě zhě, dì wáng suǒ yǐ dìng mín zhì zhě yě. cháng yí dìng, zé lè zhě yǐ lè wèi cháng, bù zhī dé kǔ zhě yǐ kǔ wèi cháng, bù zhī yuàn. ruò wèi dāng rán, yǒu qū bì ér wú ēn chóu, fēi yǒu dà jiān chén xiōng, bù gǎn zhé shēng yàn zú zhī wàng, fèn hèn zhī xīn, hé zé? niǔ yú cháng gù yě.
天地所以信萬物,聖人所以安天下,只是一個常字。常也者,帝王所以定民志者也。常一定,則樂者以樂為常,不知德;苦者以苦為常,不知怨。若謂當然,有趨避而無恩仇,非有大奸臣凶,不敢輒生厭足之望,忿恨之心,何則?狃於常故也。
gù cháng bù zhì dà huài jí bì, zhǐ yí diào shì, bù kě qīng biàn, yī biàn zé rén rén shēng jì yú.
故常不至大壞極敝,只宜調適,不可輕變,一變則人人生覬覦。
xīn, yī jì yú zé dà jiā yǐn lǐng chuí xián, shēng yuàn qǐ fēn, shù nián bù néng dìng. shì yǐ shèng rén zhǐ shì shèn cháng, bù gǎn qīng biàn bì bù dé yǐ, mò biàn, bù gǎn míng biàn gōng biàn, bù gǎn sī biàn fēn biàn, bù gǎn hùn biàn.
心,一覬覦則大家引領垂涎,生怨起紛,數年不能定。是以聖人只是慎常,不敢輕變;必不得已,默變,不敢明變;公變,不敢私變;分變,不敢圂變。
jì gāng fǎ dù, zhěng qí yán mì, zhèng jiào hào lìng, wěi qǔ zhōu xiáng, yuán shì shí jiàn gōng xíng, qī yú yǒu shí yòng, dé shí lì. jīn yě zì tān bào zhě hǎo fǎ, hūn duò zhě fèi fǎ, yán jí jīn rì wàn shì xū wén, shèn zhě mí zhì zuò zhī běn yì ér bù zhī, suì yù bìng qí wén ér qù zhī. zhǐ jīn wén rú xué xiào, wǔ rú jiào chǎng, shū shēng jūn róng, fēi bù kě guān kě tīng, jiāng zhè èr tú zuò yǎng rén yòng chū lái, lìng rén āi shāng fèn mèn yù sǐ. tuī zhī wàn shì, mò bù
紀綱法度,整齊嚴密,政教號令,委曲周詳,原是實踐躬行,期於有實用,得實力。今也自貪暴者好法,昏惰者廢法,延及今日萬事虛文,甚者迷製作之本意而不知,遂欲並其文而去之。只今文如學校,武如教場,書聲軍容,非不可觀可聽,將這二途作養人用出來,令人哀傷憤懣欲死。推之萬事,莫不
jiē rán. ān yòng jìn shēn zān yīng sāi pò shì jiān zāi?
皆然。安用縉紳簪嬰塞破世間哉?
ān nèi rǎng wài zhī lüè, xū zé zhī jiāng lì. jiāng lì bù dé qí rén, jūn mín qiě bù dé qí suǒ, ān wèn yí dí? shì jiāng lì yě, yǎng zhī bù shàn zé zé zhī wén wǔ èr xué xiào, yòng zhī bù shàn zé zé lì bīng liǎng shàng shū. huò yuē: yǎng yǒu shù hū? yuē: hé huàn yú wú shù?
安內攘外之略,須責之將吏。將吏不得其人,軍民且不得其所,安問夷狄?是將吏也,養之不善則責之文武二學校,用之不善則責吏兵兩尚書。或曰:「養有術乎?」曰:「何患於無術?
rú xué zhī dà huài jí yǐ, bù shí nián bù zú yǐ wàng chéng cái. wǔ xué zhī bù xíng jiǔ yǐ, bù shí nián bù zú yǐ qiú míng. jiāng zhì yú lín xuǎn yú wèi yòng zhī xiān, tiáo zé yú fāng yòng zhī jì, zōng hé yú jì yòng zhī hòu, chù zhì yú xiào bù xiào zhī shí, jǐn yǒu liáng fǎ kě xuán zhì, ér lì yǒu yàn zhě.
儒學之大壞極矣,不十年不足以望成材。武學之不行久矣,不十年不足以求名。將至於遴選於未用之先,條責於方用之際,綜核於既用之後,黜陟於效不效之時,盡有良法可旋至,而立有驗者。
ér jīn jǔ shì yǒu yī dà mí, zì qín hàn yǐ lái, wú rén wù dé. guān gāo quán zhòng, yuán shì tóu dà yí jiān. pì rú bǎi jūn zhòng dān, xū xún wū huò lái dān lián yún dà shà, xū yòng dà mù wèi zhù. nǎi cháo tíng qiú xián cái, jiè zhī míng qì yǐ rèn zhòng, fēi cháo tíng shì sī sī, jiǎ zhī quán shì yǐ róng rén yě. jīn yě chóng jiē zhòng dì, yòng zhě yǐ wèi róng, rén zhòng yǐ yǔ qí suǒ ài, ér gù yǐ lìn yú suǒ shū, bù lùn qí xián bù xián. qí yòng zhě yǐ wèi róng, jǐ wèi dé zé yǎn chuān xián liú yǐ gān rén, jì dé zé juān shēn lóu gǔ yǐ gǎn dé, bù jì qí shèng bù shèng.
而今舉世有一大迷,自秦、漢以來,無人悟得。官高權重,原是投大遺艱。譬如百鈞重擔,須尋烏獲來擔;連雲大廈,須用大木為柱。乃朝廷求賢才,借之名器以任重,非朝廷市私思,假之權勢以榮人也。今也崇階重地,用者以為榮,人重以予其所愛,而固以吝於所疏,不論其賢不賢。其用者以為榮,己未得則眼穿涎流以干人,既得則捐身樓骨以感德,不計其勝不勝。
páng guān zhě bù lùn qí guān zhī chēng bù chēng, rén zhī yí bù yí, ér yǐ zī qiǎn yì zhòu qiān, yǐ gé bēi yì mào jìn, jiē shì guān wèi fù guì zhī wù, ér bù zhī fù guì zhī yě, yù yǐ hé yòng? guǒ cháo tíng wèi tiān xià qiú rén yé? yì jūn xiāng wèi shì rén zé guān yé? cǐ sān rén zhě, jiē kě lián yě. shū jì zhī shì shēng rén, qí shí jiàn gù rú cǐ kě xiào yě!
旁觀者不論其官之稱不稱,人之宜不宜,而以資淺議驟遷,以格卑議冒進,皆視官為富貴之物,而不知富貴之也,欲以何用?果朝廷為天下求人耶?抑君相為士人擇官耶?此三人者,皆可憐也。叔季之世生人,其識見固如此可笑也!
hàn shǐ xìng jùn shǒu mǒu zhě, yù zhōu bīng, cháng cāo zhī nèi miǎn cāo èr yuè, jì zhī zhě bà cāo, yòu jì zhī zhě cháng gěi zhī wài dōng jiā jiǔ yín rén wǔ qián, yòu jì zhī zhě jiā ròu yín rén wǔ qián, yòu jì zhī zhě jiā huā bù yín rén yī liǎng. cāng kù bù zú, kuò shuì gěi zhī, yóu bù zú, lǚ mǔ jiā fù gěi zhī. bīng bù jiàn dé yě, ér mín yuàn yòu jì zhī zhě, yuē: jiā wú bù néng, ér sǔn wú bù gǎn. jìng wú jiā. bīng xiāng yǔ gǔ zào yuē: jùn zhǎng wú ēn. lǜ yuàn mín yǐ pàn, sì xíng gōng lüè. yuán dì mìng cì shǐ àn zhī, bào yuē: jùn shǒu bù zhí, bù néng fǔ zhèn jūn mín, ér zhì zhī pàn. jìng qì shì. jiē fū! dāng qì shì zhě shuí yé? shí zhì tǐ zhě wèi zhī shāng xīn yǐ.
漢始興郡守某者,御州兵,常操之內免操二月,繼之者罷操,又繼之者常給之外冬加酒銀人五錢,又繼之者加肉銀人五錢,又繼之者加花布銀人一兩。倉庫不足,括稅給之,猶不足,履畝加賦給之。兵不見德也,而民怨又繼之者,曰:「加吾不能,而損吾不敢。」競無加。兵相與鼓譟曰:「郡長無恩。」率怨民以叛,肆行攻掠。元帝命刺史按之,報曰:「郡守不職,不能撫鎮軍民,而致之叛。」竟棄市。嗟夫!當棄市者誰耶?識治體者為之傷心矣。
rén qíng bù lùn shì fēi lì hài, mò bù lè biàn yǐ zhě, è bù biàn jǐ zhě. jū guān lì zhèng, wú lùn yāng mín, jí jiào yǎng zhūn zhūn, jìn lìng quán quán, hé cháng bù yù qí xiāng yǎng xiāng ān miǎn huò yuǎn zuì zāi? rán zhèng yī xíng, ér wèi yǒu bù yuàn zhě. gù shèng rén xiān zhī yǐ gōng xíng, jìn zhī yǐ kǒu yǔ, shì zhī yǐ hǎo è, jī zhī yǐ shǎng fá, rì jī yuè lèi, nài yì jīng xīn, dàn jǐn xūn táo zhī gōng, bù jì é qǐng zhī xiào, rán hòu mín zhī shàn zhī dāng wèi, è zhī kě chǐ, mò huà qián yí, ér fú cóng hū shèng rén. jīn yǐ wú běn zhī lìng, zé jiǔ sàn zhī mín, qiú dàn xī zhī xiào, chěng bù cóng zhī nù, fèn jí yú wán, ér wàng mǐn dé zhī zhì, jí wǒ qiě yì yú bù xiào zhě, ér hé guài hū chī chī zhī máng zāi?
人情不論是非利害,莫不樂便已者,惡不便己者。居官立政,無論殃民,即教養諄諄,禁令惓惓,何嘗不欲其相養相安、免禍遠罪哉?然政一行,而未有不怨者。故聖人先之以躬行,浸之以口語,示之以好惡,激之以賞罰,日積月累,耐意精心,但盡薰陶之功,不計俄頃之效,然後民知善之當為,惡之可恥,默化潛移,而服從乎聖人。今以無本之令,責久散之民,求旦夕之效,逞不從之怒,忿疾於頑,而望敏德之治,即我且亦愚不肖者,而何怪乎蚩蚩之氓哉?
jiā jìng jiān, nán jīng jūn yǐ fàng liáng guò qī, jiǎn duǎn cháng lì, shā hù bù shì láng, sàn yín shù shí wàn, yǐ ān fǔ zhī. wàn lì jiān, háng zhōu jūn yǐ jiǎn yuè liáng, yòu gěi yǐ bù tōng xíng zhī qián, yù shā xún fǔ bù guǒ, jì ér jūn jiāo, sàn yín wàn yú nǎi dìng. hòu yán huǒ fū yè xún zhī jìn, kuān miǎn shì fū ér shéng dū shì mín, jì ér mín biàn, shā shù shí rén nǎi dìng.
嘉靖間,南京軍以放糧過期,減短常例,殺戶部侍郎,散銀數十萬,以安撫之。萬曆間,杭州軍以減月糧,又給以不通行之錢,欲殺巡撫不果,既而軍驕,散銀萬餘乃定。後嚴火夫夜巡之禁,寬免士夫而繩督市民,既而民變,殺數十人乃定。
yún yáng xún fǔ yǐ fēng shuǐ zhī gù, yù huǐ cān jiāng gōng shǔ wèi xué gōng, jī jūn shì biàn, zhì ōu bīng bèi fù shǐ jǐ sǐ, xún fǔ bèi qí bǎ chí, zòu shū shàng, bì lù zhāng míng shì zhī nǎi de xíng.
鄖陽巡撫以風水之故,欲毀參將公署為學宮,激軍士變,致毆兵備副使幾死,巡撫被其把持,奏疏上,必露章明示之乃得行。
shǎn xī bīng yǐ dōng cāo tài zǎo, xíng fǎ tài yán, zài sān qǐng kuān, bù cóng, móu shā fǔ àn zǒng bīng bù chéng. lùn zhě yuē: bīng jiāo zú hàn rú cǐ, nài hé? yú yuē: bù rán, gōng bù xìn dù ér luàn cháng guī, ēn bù xià jiū ér fàn zhòng nù, zuì bù zài jūn yě. shàng rén zhě, tǐ qí bì zhì zhī qíng, kuān qí bù néng zhī zuì, shěng qí fán kē zhī fǎ, yǎng yǐ zhōng yì zhī jiào, míng yuē shù, xìn hào lìng, wǒ bù fù bǐ ér bǐ jiān, wú lìng jí shā zhī, bǐ yǒu kuì jù ér yǐ.
陝西兵以冬操太早,行法太嚴,再三請寬,不從,謀殺撫按總兵不成。論者曰:「兵驕卒悍如此,奈何?」余曰:「不然,工不信度而亂常規,恩不下究而犯眾怒,罪不在軍也。上人者,體其必至之情,寬其不能之罪,省其煩苛之法,養以忠義之教,明約束,信號令,我不負彼而彼奸,吾令即殺之,彼有愧懼而已。
niǎo shòu lái bì wú zhī jué, ér wèi sān jūn zhī shì wú liáng xīn kě hū? luàn fǎ huài zhèng, yǐ jī jūn shì zhī bào, yǐ sǔn guó jiā zhī wēi, yǐ dòng tiān xià zhī xīn, yǐ kāi wú qióng zhī xìn, dāng shì zhě zhī zuì, bù róng zhū yǐ. péi dù suǒ wèi hán hóng yú jí tǎo zéi, chéng zōng liǎn shǒu xuē dì. fēi cháo tíng zhī lì néng zhì qí sǐ mìng, tè yǐ chù zhì dé yí, néng fú qí xīn gù ěr.
鳥獸來必無知覺,而謂三軍之士無良心可乎?亂法壞政,以激軍士之暴,以損國家之威,以動天下之心,以開無窮之釁,當事者之罪,不容誅矣。裴度所謂韓洪輿疾討賊,承宗斂手削地。非朝廷之力能制其死命,特以處置得宜,能服其心故耳。
chù zhì dé yí sì zì, cǐ tǒng dà zhòng zhī yào fǎ yě.
處置得宜四字,此統大眾之要法也。
bà zhě, háo qiáng wēi wǔ zhī míng, fēi jiān dào zhà wěi zhī lèi. xiǎo rén zhī qíng, yǒu lì biàn xié lì, bù yòng wěi, lì bù zú ér jì yǐ móu, biàn yòng wěi. ruò lì liàng zì zú yǐ yā fú tiān xià, zhèn shè zhū hóu, zhí nèn zuò jiāng qù, bù pà tā bù cóng, biàn kào bú dào zhì shù shàng, rú hé kěn wěi? wáng bà yǐ chéng wěi fēn, zì sòng rú shǐ. qí shí wù zài wǔ bó jiǎ zhī yǐ lì jiǎ rén èr jiǎ zì shàng, bù zhī zhè jiǎ zì zhǐ shì jiè zì. èr dì sān wáng yǐ tiān dé wèi běn, biàn zì néng xíng rén, fū yān yǒu suǒ yǐ? bà zhě yào zuò hǎo shì, yuán méi běn lǐng, biàn shǎo bu dé jiè shì lì yǐ xíng zhī, bù rán, lìng bù xíng jìn bù zhǐ yǐ, nǎi shì jiè wēi lì yǐ xíng rén yì. gù mèng zǐ yuē: yǐ lì jiǎ rén zhě bà. yǐ qí fēi shēn yǒu zhī, gù yuē jiǎ jiè ěr. rén zhī fú zhī yě, fēi wèi tā zhì néng yú rén, méi nài tā wēi lì hé, zhǐ de fú tā. fú rén zhě, yǐ qiáng fú yú rén zhě, yǐ wěi. guǎn shāng dū shì bà zuǒ, kàn tā zuò yòng dōu shì wēi lì zhì fù rén, fēi lüè rén, lüè mài rén zhě. gù fū zǐ zhǐ shuō tā qì xiǎo, mèng zǐ zhǐ shuō tā gōng liè, rú bǐ qí bēi. ér jīn dìng gōng sūn yāng zuì, zhǐ shuō tā cǎn kè, gèng bù shuō tā jiān zhà. rú jīn guān fǔ jiào mín qiān shàn yuǎn zuì, zhǐ kào nà xíng wēi, quán shì bà dào, tā yǒu shèn zhà wěi? kàn lái wáng bà kǎo yǔ, zì yǒu jiàn chéng gōng àn. yuē yǐ dé yǐ lì suǒ xíng dǐ, mén miàn dōu shì yì bān rén yì, rú wǔ jìn zhī méng, èr dì sān wáng nán dào shuō tā bú shì? nán dào fǎn qí suǒ wèi? tā zhǐ shì yǐ lì xíng zhī ěr. dé lì èr zì zuì què, chéng wěi èr zì wèi wěn, hé yě? wáng bà shì gè cū fēn bié, bù xiāo shuō dào chéng wěi shàng.
霸者,豪強威武之名,非奸盜詐偽之類。小人之情,有力便挾力,不用偽,力不足而濟以謀,便用偽。若力量自足以壓服天下,震懾諸侯,直恁做將去,不怕他不從,便靠不到智術上,如何肯偽?王霸以誠偽分,自宋儒始。其實誤在五伯假之以力、假仁二「假」字上,不知這假字只是借字。二帝三王以天德為本,便自能行仁,夫焉有所倚?霸者要做好事,原沒本領,便少不得借勢力以行之,不然,令不行、禁不止矣,乃是借威力以行仁義。故孟子曰:「以力假仁者霸。」以其非身有之,故曰假借耳。人之服之也,非為他智能愚人,沒奈他威力何,只得服他。服人者,以強;服於人者,以偽。管、商都是霸佐,看他作用都是威力制縛人,非略人,略賣人者。故夫子只說他器小,孟子只說他功烈,如彼其卑。而今定公孫鞅罪,只說他慘刻,更不說他奸詐。如今官府教民遷善遠罪,只靠那刑威,全是霸道,他有甚詐偽?看來王霸考語,自有見成公案。曰以德以力所行底,門面都是一般仁義,如五禁之盟,二帝三王難道說他不是?難道反其所為?他只是以力行之耳。德力二字最確,誠偽二字未穩,何也?王霸是個粗分別,不消說到誠偽上。
ruò dào xì fēn bié chù, èr dì sān wáng biàn yǒu chéng wěi zhī fēn, hé kuàng bà zhě?
若到細分別處,二帝三王便有誠偽之分,何況霸者?
zhòu zhì zé xiǎo zhě wèi bì tiē fú, yǐ jiàn zé tiān xià háo jié jiē jiù wǒ jī dí yǐ. míng zhì zé yú zhě yì shēng jī xiè, mò zhì zé tiān xià wú zhì qiǎo jiē rù wǒ fàn wéi yǐ. cǐ yù yí dí dài xiǎo rén zhī wēi quán, jūn zǐ yòng zhī zé wèi shù zhī, xiǎo rén yòng zhī zé wèi zhì qiǎo, shě shì wèi yǒu néng jì zhě yě. huò yuē: hé bù yǐ zhì chéng xíng zhī? yuē: cǐ hé cháng bù zhì chéng?
驟制則小者未必貼服,以漸則天下豪傑皆就我羈靮矣。明制則愚者亦生機械,默制則天下無智巧皆入我範圍矣。此馭夷狄待小人之微權,君子用之則為術知,小人用之則為智巧,舍是未有能濟者也。或曰:「何不以至誠行之?」曰:「此何嘗不至誠?
dàn bù qiǎn lù qīng lǜ ěr. kǒng zǐ yuē: jī shì bù mì zé hài chéng. cǐ zhī wèi yǔ?
但不淺露輕率耳。孔子曰:「機事不密則害成。『此之謂與?」
yū rú shí jiàn, kàn de èr dì sān wáng shì gōng, zhǐ shì yáng chūn yǔ lù, yù xù kě rén, zài wú yī xiē lěng luò yán sù zhī qì. biàn shì cí mǔ, yě yǒu hē mà xiǎo ér shí, bù zhī tiān dì zhǐ nèn yáng chūn, chéng shén shì jiè? gù léi tíng shuāng xuě bù bèi, bù zú yǐ chéng tiān wēi nù xíng fá bù yòng, bù zú yǐ chéng zhì. zhǐ wǔ chén ěr, hái yào yī gè gāo táo. ér èr shí yǒu èr rén, yóu yǒu sì xiōng zhī zhū. jīn zhǐ bǎ tiān dé wáng dào kàn de nèn xiù yǎ wēn róu, qǐ zhī shā zhī ér bù yuàn, biàn shì cún shén guò huà chù. mù xià zuò yòng, xū shì hàn tǔ xià hòu, fú sì jūn zǐ sì wù bǎi shí jì, cái shì zhì tǐ.
迂儒識見,看得二帝三王事功,只似陽春雨露,嫗煦可人,再無一些冷落嚴肅之氣。便是慈母,也有訶罵小兒時,不知天地只恁陽春,成甚世界?故雷霆霜雪不備,不足以成天;威怒刑罰不用,不足以成治。只五臣耳,還要一個臯陶。而二十有二人,猶有四凶之誅。今只把天德王道看得恁秀雅溫柔,豈知殺之而不怨,便是存神過化處。目下作用,須是汗吐下後,服四君子四物百十劑,才是治體。
sān gōng shì wú sī yě, sān gū shì wú dǎng yě, jiǔ qīng shì wú yǐn yě. shì wú sī qū, xīn wú bì cáng, hé yǐn zhī yǒu? wū hū! gù míng sī yì, guān zhí yì shǎo chēng yǐ.
三公示無私也,三孤示無黨也,九卿示無隱也。事無私曲,心無閉藏,何隱之有?嗚呼!顧名思義,官職亦少稱矣。
yào tiān xià tài píng, mǎn cháo zhǐ xiāo sān gè rén, yī shěng zhǐ xiāo liǎng gè rén.
要天下太平,滿朝只消三個人,一省只消兩個人。
xián zhě zhǐ shì yī wèi, shèng rén bèi wǔ wèi. yī wèi zhī rén, qí xìng zhí, qí jiàn piān, zì yǒu yòng qí yī wèi chù, dàn dāng yīn cái qì shǐ ěr.
賢者只是一味,聖人備五味。一味之人,其性執,其見偏,自有用其一味處,但當因才器使耳。
tiān zhī qì yùn yǒu cháng, rén yī zhī yǐ shì zuò, ér bǎi wù chéng yīn zhī yǐ zhǎng yǎng, ér bǎi bìng shǎo. shàng zhī zhèng tǐ yǒu cháng, zé xià zhī zhì qū dìng, ér jiàn kě zé chéng. rén zhī ěr mù yī, ér yīn yǐ guǎ guò.
天之氣運有常,人依之以事作,而百務成;因之以長養,而百病少。上之政體有常,則下之志趨定,而漸可責成。人之耳目一,而因以寡過。
jūn zǐ jiàn yù qiú ér jiā lǐ yān. jīn yǐ hòu jiē jūn zǐ rén yě, kě wú jìng yǔ? yī!
君子見獄囚而加禮焉。今以後皆君子人也,可無敬與?噫!
xíng fǎ zhī shè, míng wáng zhī suǒ yǐ ài xiǎo rén, ér shì zhī yǐ jūn zǐ zhī lù yě. rán zé líng yǔ zhě, xiǎo rén zhī xué xiào yǔ?
刑法之設,明王之所以愛小人,而示之以君子之路也。然則囹圄者,小人之學校與?
xiǎo rén zhǐ pà tā yǒu cái, yǒu cái yǐ jì zhī, liú hài wú qióng. jūn zǐ zhǐ pà tā wú cái, wú cái yǐ xíng zhī, sī shì hé bǔ?
小人只怕他有才,有才以濟之,流害無窮。君子只怕他無才,無才以行之,斯世何補?
shì yǒu biàn yú guān lì zhī sī zhě, bǎi shì cháng xíng, tiān xià tōng xíng, huò rì shèng yuè xīn, zhì mí màn ér bù kě jiù. ruò bù biàn yú jǐ sī, suī tiān xià guó jiā yǐ wèi jí, biàn lǚ jiā shēn chì, měi bù néng xíng, jí zàn xíng yì bù néng jiǔ. fù guó fù mín, wú dǎng zhī zuì dà yǐ.
事有便於官吏之私者,百世常行,天下通行,或日盛月新,至瀰漫而不可救。若不便於己私,雖天下國家以為極,便屢加申飭,每不能行,即暫行亦不能久。負國負民,吾黨之罪大矣。
ēn wēi dāng shǐ yǒu yú, bù kě qióng yě. tiān zǐ zhī ēn wēi, zhǐ yú jué sān gōng yí jiǔ zú. ēn wēi jǐn, ér rén sī yǐ shèng zhī yǐ. gù míng jūn yǎng ēn bù jǐn, cháng shǐ rén yǒu yú róng yǎng wēi bù jǐn, cháng shǐ rén yǒu yú jù. cǐ jiǔ ān zhǎng zhì zhī dào yě.
恩威當使有餘,不可窮也。天子之恩威,止於爵三公、夷九族。恩威盡,而人思以勝之矣。故明君養恩不盡,常使人有餘榮;養威不盡,常使人有餘懼。此久安長治之道也。
fēng jiàn zì wǔ dì yǐ rán, sān wáng míng zhī bù biàn shì yǔ qíng, bù dé bù yòng ěr. xià jì yú, ér zhū hóu wú zuì, ān dé fèi zhī? tāng fàng jié, fèi zhēng fá zhě shí yī guó, yú jiē fú cóng, ān dé ér fèi zhī? wǔ fá zhòu, bù qī ér huì zhě bā bǎi, qí bù huì zhě, huò yuǎn huò bù wén, yì zài sān fēn yǒu èr zhī shù, ān dé ér fèi zhī? shǐ liù guó zūn qín wèi dì, qín yì bù fèi liù guó. yuán tā bù kěn fú, shì bì bì liù wáng ér hòu yǐ. wǔ wáng xìng miè jì jué, kǒng zǐ zhī jì jué jǔ fèi, yì zì qí xiān shì céng yǒu gōng dé, jí miè zhī, bù yǐ qí zuì yán zhī ěr. fēi wèi liù shī suǒ yí jí jiǔ zú wú xuè shí zhě, bì qiú fù qí guó yě. gù fēng jiàn bù bì shì, jùn xiàn bù bì fēi. jùn xiàn zhě, wú dìng zhī fēng jiàn fēng jiàn zhě, yǒu dìng zhī jùn xiàn yě.
封建自五帝已然,三王明知不便勢與情,不得不用耳。夏繼虞,而諸侯無罪,安得廢之?湯放桀,費征伐者十一國,餘皆服從,安得而廢之?武伐紂,不期而會者八百,其不會者,或遠或不聞,亦在三分有二之數,安得而廢之?使六國尊秦為帝,秦亦不廢六國。緣他不肯服,勢必畢六王而後已。武王興滅繼絕,孔子之繼絕舉廢,亦自其先世曾有功德,及滅之,不以其罪言之耳。非謂六師所移及九族無血食者,必求復其國也。故封建不必是,郡縣不必非。郡縣者,無定之封建;封建者,有定之郡縣也。
xíng lǐ fēi èr wù yě, jiē lìng rén qiān shàn ér qù è yě. gù yuǎn yú lǐ, zé jìn yú xíng.
刑禮非二物也,皆令人遷善而去惡也。故遠於禮,則近於刑。
shàng dé mò chéng shì yì ér yǐ. qí cì shì guān dòng qí zì rán. qí cì shì shēng sè. qí cì shì shì fēi, shǐ zhī dāng rán. qí cì shì huǐ yù, shǐ bù dé bù rán. qí cì shì huò fú.
上德默成示意而已。其次示觀動其自然。其次示聲色。其次示是非,使知當然。其次示毀譽,使不得不然。其次示禍福。
qí cì shì shǎng fá. qí cì shì shēng shā, shǐ bù gǎn bù rán. gài zhì yú shì shēng shā, ér yù shì zhī shù qióng yǐ. shū jì zhī shì, zì shēng shā zhī wài wú shì yě. bēi fū!
其次示賞罰。其次示生殺,使不敢不然。蓋至於示生殺,而御世之術窮矣。叔季之世,自生殺之外無示也。悲夫!
quán zhī suǒ zài, lì zhī suǒ guī yě. shèng rén yǐ quán háng dào, xiǎo rén yǐ quán jì sī.
權之所在,利之所歸也。聖人以權行道,小人以權濟私。
zài shàng zhě shèn yǐ quán yǔ rén.
在上者慎以權與人。
tài píng zhī shí, wén wǔ jiāng lì xí yú lǎn sàn, shí qián rén zhī tuò yú, gāo tán kuò lùn, jǐn shì zhēn cái. nǎi shāo shāo jiān, dà shì dào shǒu, cāng huáng mí mèn, wú yī gàn jì zhī shù, kě tàn kě hèn! shì jūn zǐ píng rì shì shì jiǎng qiú, zài zài tǐ yàn, lín shí zhǐ bàn dé sān wǔ fēn, ruò quán rán bù lǐ huì, zhǐ shì zhǐ zhōu chén fàn ěr.
太平之時,文武將吏習於懶散,拾前人之唾餘,高談闊論,盡似真才。乃稍稍艱,大事到手,倉皇迷悶,無一幹濟之術,可嘆可恨!士君子平日事事講求,在在體驗,臨時只辦得三五分,若全然不理會,只似紙舟塵飯耳。
shèng rén zhī shā, suǒ yǐ zhǐ shā yě. gù guǒ yú shā, ér bù wèi gū xī. gù shā zhě yī èr, ér suǒ quán huó zhě qiān wàn. hòu shì zhī bù shā, suǒ yǐ zī shā yě. bù rěn yú shā yī èr, yǐ yǎng tiān xià zhī jiān, gù shēng qí kě shā, ér shēng zhě duō xiàn yú shā. wū hū! hòu shì mín duō fàn sǐ, zé wèi rén shàng zhě fù rén zhī rén wèi zhī yě. shì yù zhì dé hū?
聖人之殺,所以止殺也。故果於殺,而不為姑息。故殺者一二,而所全活者千萬。後世之不殺,所以滋殺也。不忍於殺一二,以養天下之奸,故生其可殺,而生者多陷於殺。嗚呼!後世民多犯死,則為人上者婦人之仁為之也。世欲治得乎?
tiān xià shì, bú shì yī rén zuò dǐ, gù shùn wǔ chén, zhōu shí luàn, qí yú suǒ yòng jiē xiǎo dé xiǎo xián, fāng néng xìng huà zhì zhì. tiān xià shì, bú shì yī shí zuò dǐ, gù yáo shùn xiāng jì bǎi wǔ shí nián, rán hòu lí mín yú biàn. wén wǔ zhōu gōng xiāng jì bǎi nián, rán hòu jiào huà dà xíng. jīn wú yī rén tán zhì dào, ér gū zhǎng yù míng. yī rén chàng zhī, zhòng rén cóng ér dǐ zī zhī yī shí zuò zhī, hòu rén cóng ér qīng jì zhī. wū hū! shì dào zhōng bù sān dài yé? zhèn jiào duó yǐ huà, wú chái dé shù rén yān, xiāng yǐn ér zài shì quán, shù jǐ huò kě wàng hū?
天下事,不是一人做底,故舜五臣,周十亂,其餘所用皆小德小賢,方能興化致治。天下事,不是一時做底,故堯、舜相繼百五十年,然後黎民於變。文、武、周公相繼百年,然後教化大行。今無一人談治道,而孤掌欲鳴。一人倡之,眾人從而詆訾之;一時作之,後人從而傾記之。嗚呼!世道終不三代耶?振教鐸以化,吾儕得數人焉,相引而在事權,庶幾或可望乎?
liǎng jīng liǎng bèi, liǎng yǒng liǎng zhì, liǎng yú liǎng yì, zé duō guǎ qiáng ruò zài suǒ bì jiào.
兩精兩備,兩勇兩智,兩愚兩意,則多寡強弱在所必較。
yǐ jīng chéng zá, yǐ bèi chéng shū, yǐ yǒng chéng qiè, yǐ zhì chéng yú, yǐ yǒu yú chéng bù zú, yǐ yǒu yì chéng bù yì, yǐ jué chéng èr sān, yǐ hé dé chéng lí xīn, yǐ ruì chéng pí, yǐ shèn chéng dài, zé duō guǎ qiáng ruò fēi suǒ lùn yǐ. gù zhàn zhī shèng fù wú tā, dé qí suǒ chéng yǔ wèi rén suǒ chéng, qí dé shī bù chì bǎi yě. shí jīng yě, ér shì zhī yǐ zá shí bèi yě, ér shì zhī yǐ shū shí yǒng yě, ér shì zhī yǐ qiè shí zhì yě, ér shì zhī yǐ yú shí yǒu yú yě, ér shì zhī yǐ bù zú shí yǒu yì yě, ér shì zhī yǐ bù yì shí yǒu jué yě, ér shì zhī yǐ èr sān shí hé dé yě, ér shì zhī yǐ lí xīn shí ruì yě, ér shì zhī yǐ pí shí shèn yě, ér shì zhī yǐ dài, zé duō guǎ qiáng ruò yì fēi suǒ lùn yǐ. gù chéng zhī kě fǒu wú tā, zhī qí suǒ shì, zhī qí wú suǒ shì, qí dé shī yì bù chì bǎi yě. gù bù cáng qí suǒ shì, xiōng yě. wù zhōng yú suǒ shì, xiōng yě. cǐ jiāng jiā zhī suǒ wù shěn yě.
以精乘雜,以備乘疏,以勇乘怯,以智乘愚,以有餘乘不足,以有意乘不意,以決乘二三,以合德乘離心,以銳乘疲,以慎乘怠,則多寡強弱非所論矣。故戰之勝負無他,得其所乘與為人所乘,其得失不啻百也。實精也,而示之以雜;實備也,而示之以疏;實勇也,而示之以怯;實智也,而示之以愚;實有餘也,而示之以不足;實有意也,而示之以不意;實有決也,而示之以二三;實合德也,而示之以離心;實銳也,而示之以疲;實慎也,而示之以怠,則多寡強弱亦非所論矣。故乘之可否無他,知其所示,知其無所示,其得失亦不啻百也。故不藏其所示,凶也。誤中於所示,凶也。此將家之所務審也。
shǒu lìng yú mín, xiān yǒu zhī téng zhī rè, rú ér rú nǚ yī fù zhēn xīn cháng, shén me ài yǎng qū chéng shì yè zuò bù chū. zhǐ shì shēng lái méi cǐ niàn tóu, biàn yǔ shuō zhàn chún shé, hún rú zuì mèng.
守令於民,先有知疼知熱,如兒如女一副真心腸,甚麼愛養曲成事業做不出。只是生來沒此念頭,便與說綻唇舌,渾如醉夢。
bīng shì èr dǎng,. jìn shì zhī yǐn yōu yě. shì dǎng yì sàn, bīng dǎng nán xún, kàn lái yì yǒu fǎ chù. wǒ yù sān yuè ér lìng kě shā, shā zhī kě lìng xīn fú ér wú yuàn, hé zhě? zuì bù zài xià gù yě.
兵士二黨,。近世之隱憂也。士黨易散,兵黨難馴,看來亦有法處。我欲三月而令可殺,殺之可令心服而無怨,何者?罪不在下故也。
huò wèn: zǎi xiàng zhī dào? yuē: wú sī yǒu shí. zhǒng zǎi zhī dào? yuē: zhī rén shàn rèn shǐ.
或問:「宰相之道?」曰:「無私有識」。「冢宰之道?」曰:「知人善任使。」
dāng shì zhě, xū yǒu xián shèng xīn cháng, yīng xióng cái shí. qí móu guó yōu mín yě, chū yú cè dá zhì chéng qí tú shì kuí cè yě, bì jí xiáng shèn jīng mì chóu chú jí yú jiǔ yǒu, jì suàn zhì yú qiān nián, qí suǒ shī shè, ān dé bù shì shàn gōng chéng yí mín lì guó? jīn yě huái tān gōng xǐ shì zhī niàn, wèi mèng làng gǒu qiě zhī tú, gōng fěn shì mí fèng zhī jì, yǐ suì qí yào róng qǔ guì zhī jiān, wèi wàn xìng zào yāng bù jì yě, wèi bǎi nián kāi xìn bù jì yě, wèi sì hǎi hào dù bù jì yě, jì wú lì fǒu ěr. wū hū! kě shèng tàn zāi!
當事者,須有賢聖心腸,英雄才識。其謀國憂民也,出於惻怛至誠;其圖事揆策也,必極詳慎精密、躊躕及於九有,計算至於千年,其所施設,安得不事善功成、宜民利國?今也懷貪功喜事之念,為孟浪苟且之圖,工粉飾彌縫之計,以遂其要榮取貴之奸,為萬姓造殃不計也,為百年開釁不計也,為四海耗蠹不計也,計吾利否耳。嗚呼!可勝嘆哉!
wèi rén shàng zhě, zuì pà qì jú xiǎo, jiàn shí sú. lì xū yú zào jǐn néng xiào rén, bù kě bù shèn yě.
為人上者,最怕器局小,見識俗。吏胥輿皂盡能笑人,不可不慎也。
wèi zhèng zhě, lì kē tiáo, fā hào lìng, níng kuān xiē ér, zhǐ yào zhēn shí xíng, yǒng jiǔ xíng. ruò fǎ jí jīng mì, ér dū zé bù yán, zōng hé bù zhì, zǒng guī xū mí, fǎn zēng fán rǎo. cǐ wèi zhèng zhě zhī dà jiè yě.
為政者,立科條,發號令,寧寬些兒,只要真實行,永久行。若法極精密,而督責不嚴,綜核不至,總歸虛彌,反增煩擾。此為政者之大戒也。
mín qíng bù kě shǐ bù biàn, bù kě shǐ shén shǐ. bù biàn zé yōng è ér bù tōng, shèn zhě lìng zhī bù xíng, bì kuì jué ér bù kě shōu shí shén biàn zé zòng sì ér bù jiǎn, shèn zhě fǎ bù néng zhì, bì fàng yì ér bù gǎn yuē shù. gù shèng rén tóng qí hǎo è, yǐ xiū qí bì zhì zhī qíng, nà zhī lǐ fǎ, yǐ fáng qí bù kě zhǎng zhī jiàn. gù néng xiāng ān xiāng xí, ér bù zhì yú wèi luàn.
民情不可使不便,不可使甚使。不便則壅閼而不通,甚者令之不行,必潰決而不可收拾;甚便則縱肆而不檢,甚者法不能制,必放溢而不敢約束。故聖人同其好惡,以休其必至之情,納之禮法,以防其不可長之漸。故能相安相習,而不至於為亂。
jū guān zhǐ yī gè kuài xìng, zì jiā tǎo le duō shǎo pián yí, zuǒ yòu shěng le duō shǎo fù lèi, bǎi xìng shěng le duō shǎo láo fèi.
居官只一個快性,自家討了多少便宜,左右省了多少負累,百姓省了多少勞費。
zì wěi zhì hòu, zhōng rì zuò dǐ shì cháo tíng guān, zhí dǐ shì cháo tíng fǎ, gàn dǐ shì cháo tíng shì. róng rǔ zài jūn, ài zēng zài rén, jìn tuì zài wǒ. wú bèi ér jīn cuò chù, bǎ guān rèn zuò zì jiā guān, suǒ yǐ wàn shì gù bù dé, zhǐ yào bǎo quán zhè gè zài, fú chí zhè gè zūn, cǐ suī shì dì èr děng shuō huà, rán jiàn dé zhè gè tòu, hái suàn wǔ fēn jiǔ.
自委質後,終日做底是朝廷官,執底是朝廷法,干底是朝廷事。榮辱在君,愛憎在人,進退在我。吾輩而今錯處,把官認作自家官,所以萬事顧不得,只要保全這個在,扶持這個尊,此雖是第二等說話,然見得這個透,還算五分久。
xiān máo ér shú tǐng, jīn shǐ ér jiē gōng, suī yǒu zhōu guān zhī fǎ dù, ér wú fèng xíng zhī rén, diǎn xùn mó xùn hé yì zāi?
銛矛而秫挺,金矢而稭弓,雖有周官之法度,而無奉行之人,典訓謨訓何益哉?
èr dì sān wáng gōng yè, yuán bù nán zuò, zhǐ shì rén bù céng lǐ huì. pì zhī yáo wàng wàn zhàng gāo fēng, hé děng wēi é, tā dì bù yuán zì wēi yí, shàng miàn yì bù dǒu jùn, bù xìn zhǐ xiǎo shì yī shì biàn jiàn dé.
二帝三王功業,原不難做,只是人不曾理會。譬之遙望萬丈高峰,何等巍峨,他地步原自逶迤,上面亦不陡峻,不信只小試一試便見得。
xǐ qī yǐ yóu, xǐ wū yǐ huī, xǐ yóu yǐ nì, qù xiǎo rén yǐ xiǎo rén, cǐ gǔ jīn miào shǒu yě. xī rén míng cǐ yì zhě jǐ? gù yǐ jūn zǐ qù xiǎo rén, zhèng zhì zhī fǎ yě. zhèng zhì shì táng táng zhī zhèn, miào shǒu shì xuán xuán zhī jī. xuán xuán zhī jī, fēi shèng rén bù néng yòng yě.
洗漆以油,洗污以灰,洗油以膩,去小人以小人,此古今妙手也。昔人明此意者幾?故以君子去小人,正治之法也。正治是堂堂之陣,妙手是玄玄之機。玄玄之機,非聖人不能用也。
lì zhì bù dàn cuò wǎng qù yōng nuò wú yòng zhī rén, qīng shì lù zhī zuì jí zhě. zhǎng hòu zhě wù guó dù mín, yǐ xiāng péi zhí, nài hé?
吏治不但錯枉去慵懦無用之人,清仕路之最急者。長厚者誤國蠹民,以相培植,奈何?
yú zuǒ sī kòu rì, yǒu zuì rén qíng jí kě hèn, ér fǎ wú yǐ jiā zhě, sī guān qū nǐ zhòng tiáo, yú bù kě. sī guān yuē: fēi sī è yě, yǐ chéng è ěr. yú yuē: wèi fēi sī è chéng rán, wèi fēi zuò è kě hū? jūn yǐ gōng è qīng zhòng fǎ, ān zhī tā rì wú yǐ sī è qīng zhòng fǎ zhě hū? xíng bù zhǐ yǒu gè fǎ zì, xíng guān zhǐ yǒu gè zhí yǔ, jūn qí shèn zhī!
余佐司寇日,有罪人情極可恨,而法無以加者,司官曲擬重條,余不可。司官曰:「非私惡也,以懲惡耳。」余曰:「謂非私惡誠然,謂非作惡可乎?君以公惡輕重法,安知他日無以私惡輕重法者乎?刑部只有個法字,刑官只有個執宇,君其慎之!」
yǒu shèng rén yú cǐ, yǔ shí rén lùn zhēng, shèng rén zhī lùn shì yǐ, shí rén yì gè shì jǐ lùn yǐ xiāng chí, mò zhī néng xià. páng guān zhě zhì yǒu shì shèng rén zhě, yǒu shì shí rén zhě, mò zhī néng dìng. bì yǒu yī shèng rén zhì, fāng shì shèng rén zhī lùn ér shí rén zhě, páng guān zhě, yòu wèi bì yǐ hòu zhì zhě wèi shèng rén, yòu wèi bì shì shèng rén zhī shì shèng rén yě, rán zé shì fēi jiāng ān qǔ jué zāi? hào tiān shī rén, yuàn wáng huò yú xié móu, bù néng duàn yǐ cóng shàn. yī!
有聖人於此,與十人論爭,聖人之論是矣,十人亦各是己論以相持,莫之能下。旁觀者至有是聖人者,有是十人者,莫之能定。必有一聖人至,方是聖人之論;而十人者,旁觀者,又未必以後至者為聖人,又未必是聖人之是聖人也,然則是非將安取決哉?昊天詩人,怨王惑於邪謀,不能斷以從善。噫!
bǐ wáng yě, wèi bì bù yǐ xié móu wèi zhèng móu, wèi xiān mín zhī jīng, wèi dà yóu zhī chéng. dāng shí zài cháo zhī chén, yòu ān zhī bù wèi dài fū wèi xié móu, wèi ěr yán yě? shì gù zhí liǎng duān ér yòng zhōng, bì shèng rén zài tiān zǐ zhī wèi, dú duàn jiān chí, bì shèng rén jū fù shī zhī zūn, chéng gé yì fú, bù rán rén gè yǒu kǒu, rén gè yǒu xīn, zài xià zhě duō zhǐ luàn shì, zài shàng zhě xù yí bài móu, shú dé ér jìn zhī? shú dé ér dìng zhī?
彼王也,未必不以邪謀為正謀,為先民之經,為大猶之程。當時在朝之臣,又安知不謂大夫為邪謀,為邇言也?是故執兩端而用中,必聖人在天子之位,獨斷堅持,必聖人居父師之尊,誠格意孚,不然人各有口,人各有心,在下者多指亂視,在上者蓄疑敗謀,孰得而禁之?孰得而定之?
yì shuāi xiē ér nán fèn fā zhě, wǒ yě. yì lǎn sàn ér nán zhèn zuò zhě, zhòng yě. yì huài luàn ér nán zhěng chì zhě, shì yě. yì gǔ bì ér nán jiǔ dāng zhě, wù yě. cǐ suǒ yǐ zhì rì cháng shǎo, ér luàn rì cháng duō yě. gù wèi zhèng yào gǔ wǔ bù juàn, gāng cháng zhāng, jì cháng lǐ.
易衰歇而難奮發者,我也。易懶散而難振作者,眾也。易壞亂而難整飭者,事也。易蠱敝而難久當者,物也。此所以治日常少,而亂日常多也。故為政要鼓舞不倦,綱常張,紀常理。
làn zhǔn zhū lián chà jū jiān jìn bǎo yā yān jiǔ jiě shěn zhào tí, cǐ bā zhě, yù qíng zhī dà jì yě, rén rén zhī suǒ yǐn yě. jū guān zhě shèn zhī.
濫准、株連、差拘、監禁、保押、淹久、解審、照提,此八者,獄情之大忌也,仁人之所隱也。居官者慎之。
yǎng mín zhī zhèng, mèng zǐ yún: lǎo zhě yī bó shí ròu, lí mín bù jī bù hán. hán zi yún: guān guǎ gū dú fèi jí zhě jiē yǒu yǎng yě. jiào mín zhī dào, mèng zǐ yún: shǐ qì wèi sī tú, jiào yǐ rén lún, fù zǐ yǒu qīn, jūn chén yǒu yì, fū fù yǒu bié, zhǎng yòu yǒu xù, péng yǒu yǒu xìn. fàng xūn yuē: láo zhī lái zhī, kuāng zhī zhí zhī, fǔ zhī yì zhī, shǐ zì dé zhī, yòu cóng ér zhèn dé zhī. hóng fàn yuē: wú piān wú bēi, zūn wáng zhī yì wú yǒu zuò hǎo, zūn wáng zhī dào wú yǒu zuò è, zūn wáng zhī lù wú piān wú dǎng, wáng dào dàng dàng wú dǎng wú piān, wáng dào píng píng wú fǎn wú cè, wáng dào zhèng zhí. huì qí yǒu jí, guī qí yǒu jí. yǔ měi sān fù sī yán, hàn zhé jiā bèi sān tàn sī yǔ, lèi biàn jiāo yí. jiē fū! jīn zhī mín fēi gǔ zhī mín hū? jīn zhī dào fēi gǔ zhī dào hū? yì shì biàn ruò jiāng hé, shì dào zhōng bù kě fǎn hū? jué lù shì shì shì gǔ rén yǒu hé jìn sè? bǐ liù hé jǐng xiàng ruò sī, rǔ cǐ qī chǐ zhī qū, tiǎn miàn wàn mín zhī shàng yǐ.
養民之政,孟子云:「老者衣帛食肉,黎民不飢不寒。」韓子云:「鰥寡孤獨廢疾者皆有養也。」教民之道,孟子云:「使契為司徒,教以人倫,父子有親,君臣有義,夫婦有別,長幼有序,朋友有信。放勛曰:『勞之來之,匡之直之,輔之翼之,使自得之,又從而振德之。』」《洪範》曰:「無偏無陂,遵王之義;無有作好,遵王之道;無有作惡,遵王之路;無偏無黨,王道蕩蕩;無黨無偏,王道平平;無反無側,王道正直。會其有極,歸其有極。」予每三復斯言,汗輒浹背;三嘆斯語,淚便交頤。嗟夫!今之民非古之民乎?今之道非古之道乎?抑世變若江河,世道終不可反乎?爵祿事勢視古人有何靳嗇?俾六合景象若斯,辱此七尺之軀,靦面萬民之上矣。
zhì huì zhǎng yú jīng shén, jīng shén shēng yú xǐ yuè, xǐ yuè shēng yú huān ài. gù zé rén zhě, yǔ qí nù zhī yě, bù ruò jiào zhī yǔ qí jiào zhī yě, bù ruò huà zhī. cóng róng kuān dà, liàng qí suǒ bù néng ér róng qí suǒ bù jí, shù qí suǒ bù zhī ér tǐ qí suǒ bù yù, suí shì jiǎng shuō, suí shí kāi yù. bǐ lè jiē yǐn zhī chéng ér xǐ yú suǒ hǎo, gǎn dū zé zhī kuān ér kuì qí bù cái, rén fēi mù shí, wú bù zhǎng jìn. gù yuē: jìng fū wǔ jiào zài kuān. yòu yuē: wú fèn jí yú wán. yòu yuē: fěi nù yī jiào. yòu yuē: shàn yòu rén. jīn yě bù lìng ér zé zhī yù, bù yán ér zé zhī yì, bù míng ér zé zhī yù, wèi jí lìng rén, xiān huái nù yì, tǐng gòu zì jiā, jì zuì yǐ ér bù xiáng qí gù, shì liǎng xiāng chóu liǎng xiāng kǔ yě, zhì zhě zhī suǒ xiào ér yǒu liàng zhě zhī suǒ xiū yě. wèi rén shàng zhě qiè yí jiè zhī.
智慧長於精神,精神生於喜悅,喜悅生於歡愛。故責人者,與其怒之也,不若教之;與其教之也,不若化之。從容寬大,諒其所不能而容其所不及,恕其所不知而體其所不欲,隨事講說,隨時開諭。彼樂接引之誠而喜於所好,感督責之寬而愧其不材,人非木石,無不長進。故曰:「敬敷五教在寬。」又曰:「無忿疾於頑。」又曰:「匪怒伊教。」又曰:「善誘人。」今也不令而責之豫,不言而責之意,不明而責之喻,未及令人,先懷怒意,梃詬恣加,既罪矣而不詳其故,是兩相仇、兩相苦也,智者之所笑而有量者之所羞也。為人上者切宜戒之。
dé lì xíng chéng le, lùn bù dé rén zhī guì jiàn jiā zhī fù pín fēn zhī zūn bēi. zì rán shàng xià gé xīn, dà xiǎo xiàng zhǐ, lì shān gēng fū yǒu shèn wēi líng qì yàn? gù yuē: mò ér chéng zhī, bù yán ér xìn, cún hū dé xíng.
德立行成了,論不得人之貴賤、家之富貧、分之尊卑。自然上下格心,大小象指,歷山耕夫有甚威靈氣焰?故曰:「默而成之,不言而信,存乎德行。」
kuān rén zhī è zhě, huà rén zhī è zhě yě jī rén zhī guò zhě, shén rén zhī guò zhě yě.
寬人之惡者,化人之惡者也;激人之過者,甚人之過者也。
wǔ xíng bù rú yī chǐ, bǎi zhàn bù rú yī lǐ, wàn quàn bù rú yī huǐ.
五刑不如一恥,百戰不如一禮,萬勸不如一悔。
jǔ dà shì, dòng zhòng qíng, bì xié zhòng xīn ér hòu jì. bù néng jǐn xié zhě, xū yǐ chéng yì gé zhī, kěn yán rù zhī. rú bù gé bù rù, xū wěi qū yǐ qiú jì shì. bù rán bǐ qí qì lì zhì shù zú yǐ hàn zhòng ér bài wú zhī móu, ér wú yòu yǐ zhí dào héng zhī, fēi suǒ yǐ chéng tiān xià zhī wù yě. gǔ zhī rén shén móu guǐ móu, yǐ bo yǐ shì, qǐ zhēn yǒu huò yú bù kě zhī zāi? dìng zhòng zhì yě, cǐ jì shì zhī wēi quán yě.
舉大事,動眾情,必協眾心而後濟。不能盡協者,須以誠意格之,懇言入之。如不格不入,須委曲以求濟事。不然彼其氣力智術足以撼眾而敗吾之謀,而吾又以直道行之,非所以成天下之務也。古之人神謀鬼謀,以卜以筮,豈真有惑於不可知哉?定眾志也,此濟事之微權也。
shì jiān wàn wù jiē yǒu yù, qí yù yì shì tiān lǐ rén qíng. tiān xià wàn shì gōng gòng zhī xīn, měi lián wàn wù yǒu duō shǎo bu dé qí yù chù, yǒu yú zhě yíng yì yú suǒ yù zhī wài ér sǐ, bù zú zhě bēn zǒu yú suǒ yù zhī nèi ér sǐ, èr zhě jūn, jù shēng zhī dào yě. cháng sī tiān dì shēng xǔ duō rén wù, zì zú yǐ yǎng zhī, rán ér bù dé qí yù zhě, zhèng yuán bù jūn zhī gù ěr. cǐ wú tiān dì bú shì chù, yǔ zhòu nèi zì yǒu rèn qí zé zhě. shì yǐ shèng wáng zhì tiān xià bù shuō jūn jiù shuō píng, qí jūn píng zhī shù zhǐ shì jié jǔ, jié jǔ zhī fāng, zhǐ shì gè tóng hào è.
世間萬物皆有欲,其欲亦是天理人情。天下萬世公共之心,每憐萬物有多少不得其欲處,有餘者盈溢於所欲之外而死,不足者奔走於所欲之內而死,二者均,俱生之道也。常思天地生許多人物,自足以養之,然而不得其欲者,正緣不均之故耳。此無天地不是處,宇宙內自有任其責者。是以聖王治天下不說均就說平,其均平之術只是絜矩,絜矩之方,只是個同好惡。
zuò guān dōu shì kǔ shì, wèi guān shì kǔ rén, guān zhí gāo yī bù, zé rèn biàn dà yī bù, yōu qín biàn zēng yī bù. shèng rén pián shǒu zhī zú, láo xīn jiāo sī, wéi tiān xià zhī ān ér hòu lè, shì lè zhě, lè qí suǒ kǔ zhě yě. zhòng rén kuài yù shì qíng, shēn zūn jiā rùn, wéi fù guì zhī dé ér hòu lè, shì lè zhě, lè qí suǒ lè zhě yě.
做官都是苦事,為官是苦人,官職高一步,責任便大一步,憂勤便增一步。聖人胼手胝足,勞心焦思,惟天下之安而後樂,是樂者,樂其所苦者也。眾人快欲適情,身尊家潤,惟富貴之得而後樂,是樂者,樂其所樂者也。
fǎ yǒu dìng ér chí xún zhī bù yì, zé xià zhī ěr mù xīn zhì xí ér shàng yì. wú dìng, zé shàng zhī zhǐ shòu kǒu jiá fán ér xià luàn.
法有定而持循之不易,則下之耳目心志習而上逸。無定,則上之指授口頰煩而下亂。
shì rén zuò wú yì shì cháng shí jiǔ, lùn yǒu yì wéi yǒu nuǎn yī bǎo shí ān jū lì yòng sì zhě ér yǐ. chén zǐ shì jūn qīn, fù shì fū, dì shì xiōng, lǎo cí yòu, shàng huì xià, bù chū hū cǐ. bīn fēng yī zhāng, wàn shì shēng rén zhī dà fǎ, kàn tā jǔ dòng, zhǒng zhǒng jiē yǒu yì shì.
世人作無益事常十九,論有益惟有暖衣、飽食、安居、利用四者而已。臣子事君親,婦事夫,弟事兄,老慈幼,上惠下,不出乎此。《豳風》一章,萬世生人之大法,看他舉動,種種皆有益事。
tiān xià zhī shì, yào qí zhōng ér hòu zhī. jūn zǐ zhī yòng xīn jūn zǐ zhī jiàn lì, yào qí chéng hòu jiàn shì gōng zhī jì fǒu. kě nài yōng rén sú shí, chán fū lì kǒu, jūn zǐ cái yī shī shè zhé shēng yì lùn, huò fù huì yǐ wū qí xīn, huò zào yán yǐ shén qí guò, shì yǐ zhì qù bù jiān rén yán shì xù zhě zhé huī xīn sàng qì, jìng bù zú gōng. shí jiàn bù zhēn rén yán shì tīng zhě zhé bà jū zi zhī suǒ wèi, bù shǐ zhōng shì. míng hū! dà kě fèn xīn yǐ. gǔ zhī dà jiàn lì zhě, huò lì yú qiān wàn shì ér bù lì yú yī shí, huò lì yú qiān wàn rén ér bù lì yú yī rén, huò lì yú qiān wàn shì ér bù lì yú yī shì. qí yǒu suǒ fèi yě sì tān, qí yǒu suǒ láo yě sì nüè, qí bù bì xián yě yì yǐ zhāo zhāi qǔ yì. jí qí chéng gōng ér xīn shì rú qīng tiān bái rì yǐ, nài zhī hé shuò jīn xiāo gǔ zhī kǒu duó wèi jìng zhī shī, wū bù bái zhī xīn zāi? wū hū! yīng xióng háo jié lěng yǎn tiān xià zhī shì, xiù shǒu tiān xià zhī bì, fù zhī zhǎng xū lěng xiào, rèn qí fǔ kuì jué liè ér bù zhī lǐ, wán rì? yuè, shī wèi sù cān ér gǒu qiě mù qián yǐ quán qū bǎo qī zǐ zhě qǐ dé yǐ zāi? gài jù cǐ yě.
天下之事,要其終而後知。君子之用心、君子之建立,要其成後見事功之濟否。可奈庸人俗識,讒夫利口,君子才一施設輒生議論,或附會以誣其心,或造言以甚其過,是以志趣不堅、人言是恤者輒灰心喪氣,竟不卒功。識見不真、人言是聽者輒罷居子之所為,不使終事。鳴呼!大可憤心矣。古之大建立者,或利於千萬世而不利於一時,或利於千萬人而不利於一人,或利於千萬事而不利於一事。其有所費也似貪,其有所勞也似虐,其不避嫌也易以招摘取議。及其成功而心事如青天白日矣,奈之何鑠金銷骨之口奪未竟之施,誣不白之心哉?嗚呼!英雄豪傑冷眼天下之事,袖手天下之敝,付之長吁冷笑,任其腐潰決裂而不之理,玩日?月,尸位素餐而苟且目前以全軀保妻子者豈得已哉?蓋懼此也。
biàn fǎ zhě biàn shí shì bù biàn dào, biàn zhī yè bù biàn běn. wú guài fū hòu zhī yì fǎ zhě ǒu yǒu yì jiàn, wàng chěng cōng míng, bù zhī qián rén lì fǎ qiān sī wàn lǜ ér hòu jué. hòu rén zhī suǒ yǐ xīn qí zì xǐ, jiē qián rén zhī suǒ shú sī ér qì zhě yě, qǐ qián rén zhī jiàn bù jí cǐ zāi!
變法者變時勢不變道,變枝葉不變本。吾怪夫後之議法者偶有意見,妄逞聰明,不知前人立法千思萬慮而後決。後人之所以新奇自喜,皆前人之所熟思而棄者也,豈前人之見不及此哉!
guān guǎ gū dú pí lóng cán jí diān lián wú gào zhī shī suǒ zhě, wéi dōng wèi shén. gù fán yǒng hóng lú jǐn zhàng zhī huān wàng xuě yè shēn yín zhī kǔ zhě, jiē bù rén zhě yě.
鰥寡孤獨、疲癃殘疾、顛連無告之失所者,惟冬為甚。故凡詠紅爐錦帳之歡、忘雪夜呻吟之苦者,皆不仁者也。
tiān xià zhī cái, shēng zhě yī rén, shí zhě jiǔ rén xìng zhě sì rén, hài zhě liù rén. qí dōng něi ér sǐ zhě, shēng zhī rén shí jiǔ, shí zhī rén shí yī. qí bǎo nuǎn ér lè zhě, hài zhī rén shí jiǔ, xìng zhī rén shí yī. wū hū! kě wèi shāng xīn yǐ. sān dài zhī zhèng xíng, níng yǒu cǐ zāi!
天下之財,生者一人,食者九人;興者四人,害者六人。其涷餒而死者,生之人十九,食之人十一。其飽暖而樂者,害之人十九,興之人十一。嗚呼!可為傷心矣。三代之政行,寧有此哉!
jū shēng shā yǔ duó zhī bǐng, ér zhōng jiān xì zhī shù yǐ xiàn zhèng rén jūn zǐ, shì shòu gù zhī cì kè yě. shāng wǒ tiān dào, yāng wǒ zi sūn, ér wèi tā rén kuài yì, yú yì shén yǐ. yú cháng xì wèi yī yǒu rén yuē: néng rǔ néng róng, néng shā néng shēng, bù dāng wèi rén zuò jīng qīng. yǒu rén xiè yuē: cǐ yǔ kě wèi dāng lù yào shí.
居生殺予奪之柄,而中奸細之術以陷正人君子,是受顧之刺客也。傷我天道,殃我子孫,而為他人快意,愚亦甚矣。愚嘗戲謂一友人曰:「能辱能榮,能殺能生,不當為人作荊卿。」友人謝曰:「此語可為當路藥石。」
qín jiā dé zuì yú wàn shì, zài biàn le jǐng tián shàng. chūn qiū yǐ hòu jǐng tián yǐ shì shí fēn bìng mín le, dàn dāng fù shí yī zhī jiù, zhèng jiǔ yī zhī jiè, bù dāng yī biàn ér wèi qiān mò. hòu shì hòu qǔ zhòng liǎn, yǔ qín zì bù xiāng gān. zhì yú pín fù bù jūn, kāi tiān xià shē mí zhī sú, shēng tiān xià qiè jié zhī dào, fèi bǐ lǘ zú dǎng zhī fǎ, shǐ hòu shì shí rén jiǔ pín, sǐ yú jī hán zhě duō yǒu, zé huài jǐng tián zhī huò yě. sān dài jǐng tián zhī fǎ, néng shǐ jiā gěi rén zú sú jiǎn lún míng dào xī sòng jiǎn, tiān xià gè dé qí suǒ. zhǐ yī fù le jǐng tián, wàn shì jù lǐ.
秦家得罪於萬世,在變了井田上。春秋以後井田已是十分病民了,但當復十一之舊,正九一之界,不當一變而為阡陌。後世厚取重斂,與秦自不相干。至於貧富不均,開天下奢靡之俗,生天下竊劫之盜,廢比閭族黨之法,使後世十人九貧,死於饑寒者多有,則壞井田之禍也。三代井田之法,能使家給人足、俗儉倫明、盜息訟簡,天下各得其所。只一復了井田,萬事俱理。
shè hé wèi zhě? yǐ wèi yuān xié, dāng zuì bù míng zhī yǒu sī yǐ wèi bù yuān xié, dāng bào wú gū zhī sǐ hèn. shèng wáng yǒu dà qìng suī kū gǔ wǎng bù méng ēn. jīn shāng zhě shāng yǐ, sǐ zhě sǐ yǐ, hán fèn yù yù mò bù yù chóu wǒ zhě sù lí yú fǎ yǐ kuài wú xīn, ér nǎi shè zhī, shì hé rén yú yǒu zuì ér bù rén yú yú wú gū yě. jiāng cán zéi xìng shè ér lǚ chěng, shàn liáng wén shè ér shāng xīn, fēi shèng wáng zhī zhèng yě. gù shèng wáng shěng zāi yòu guò bù dài qìng shí, qí xíng gù yě bù lùn qìng shí, fū shì zhī wèi dà gōng zhì zhèng zhī dào. ér bù yǐ yī shí zhī xǐ làn ēn, zé fǎ zhí ér xiǎo rén jù, xiǎo rén jù zé shàn liáng dé qí suǒ.
赦何為者?以為冤邪,當罪不明之有司;以為不冤邪,當報無辜之死恨。聖王有大慶雖枯骨罔不蒙恩。今傷者傷矣,死者死矣,含憤鬱郁莫不欲仇我者速罹於法以快吾心,而乃赦之,是何仁於有罪而不仁于于無辜也。將殘賊幸赦而屢逞,善良聞赦而傷心,非聖王之政也。故聖王眚災宥過不待慶時,其刑故也不論慶時,夫是之謂大公至正之道。而不以一時之喜濫恩,則法執而小人懼,小人懼則善良得其所。
miào táng zhī shàng jù yì zhě, qí xū wén yě. dāng lù zhě chí bù xū zhī chéng xīn, xún bù kě fèi zhī gù shì, tè jiè qún zài yǐ shì gōng ěr. shì yǐ zūn zhě rú niè, bēi zhě wéi nuò, yí rì ér tuì. qiǎo yú féng yíng zhě guān qí yí zhǐ yì xiàng ér jí kǒu chēng dào, tā rì zhòu dé shū róng jī yú gōng zhí zhě zhī qí wú yì yǒu hài ér fèn sè jí yán, tā rì zhōng yǐ qí huò.
廟堂之上聚議者,其虛文也。當路者持不虛之成心,循不可廢之故事,特借群在以示公耳。是以尊者嚅囁,卑者唯諾,移日而退。巧於逢迎者觀其頤指意向而極口稱道,他日驟得殊榮;激於公直者知其無益有害而奮色極言,他日中以奇禍。
jìn shì shì fēng dà kě āi yǐ. yīng xióng háo jié běn yù wèi yǔ zhòu shù lì dà gāng cháng dà shì yè, jīn yě, qū zhī sú tào, shéng yǐ xū wén, bù fǔ shǒu tūn shēng yǐ cóng, wéi yǒu yǐn shēn ér tuì ěr. shì yǐ dào dé zhī shì yuǎn yǐn gāo dǎo, gōng míng zhī shì yǐ qū yǎng shēn. bǐ zài shàng zhě jù ào chéng xí, kàn xià miàn rén jiē wáng shùn zhǎng xī ěr.
近世士風大可哀已。英雄豪傑本欲為宇宙樹立大綱常、大事業,今也,驅之俗套,繩以虛文,不俯首吞聲以從,惟有引身而退耳。是以道德之士遠引高蹈,功名之士以屈養伸。彼在上者倨傲成習,看下面人皆王順長息耳。
jīn sì hǎi jiǔ zhōu dǎo zhī rén, jùn yì fēng, xiāng shū sú, dào dé bù yī gù yě. gù tiān xià jiē shǒu xiān wáng zhī lǐ, shì shàng jiē xià, jiāo jì wǎng lái, kuí shì zǎi wù, lǜ zūn yī gè chéng fǎ, shàng ān yǒu dǐ xiào zhě hū? gù wéi shǒu lǐ kě yǐ xiào rén.
今四海九州島之人,郡異風,鄉殊俗,道德不一故也。故天下皆守先王之禮,事上接下,交際往來,揆事宰物,率遵一個成法,尚安有詆笑者乎?故惟守禮可以笑人。
fán míng qì fú shì, zì tiān zǐ ér xià shù rén ér shàng, gè yǒu yí dìng chóu chà, bù kě jiàn bī. shàng tài shā shì wèi bī xià, xià tài lóng shì wèi jiàn shàng, xiān wáng bù cái yì yǐ bī xià yě, ér xià bù gǎn jiàn.
凡名器服飾,自天子而下庶人而上,各有一定籌差,不可僭逼。上太殺是謂逼下,下太隆是謂僭上,先王不裁抑以逼下也,而下不敢僭。
lǐ yǔ xíng èr zhě cháng xiāng zī yě, lǐ xiān xíng hòu, lǐ xíng zé xíng cuò, xíng xíng zé lǐ shuāi.
禮與刑二者常相資也,禮先刑後,禮行則刑措,刑行則禮衰。
guān guì jīng bù guì duō, quán guì yī bù guì fēn. dà dū zhī nèi, fǎ lìng bù xíng, zé guān duō quán fēn zhī gù yě, gù wàn shì jù chí.
官貴精不貴多,權貴一不貴分。大都之內,法令不行,則官多權分之故也,故萬事俱馳。
míng qì yú rén wú fēn háo zhī yì, ér guó zhī cún wáng mín zhī sǐ shēng yú shì hū xì. shì gù miǎn fēi nuǎn yú lún jīn, huáng wǎ fēi jiān yú bái wū, bié děng wēi zhě fēi yǒu lì yú shēn, shòu guì bài zhě fēi yǒu yì yú jǐ, rán ér shèng wáng zhòng zhī zhě, luàn chén zéi zi fēi cǐ wú yǐ fáng qí jiàn ér shì zhī shū yě. shì gù suī yǒu dà jiān è, ér yǐ qū qū zhī míng fēn zhé zhī, mò bù shī cí sàng qì. xū! míng qì zhī yì dà yǐ zāi!
名器於人無分毫之益,而國之存亡、民之死生於是乎系。是故冕非暖於綸巾,黃瓦非堅於白屋,別等威者非有利於身,受跪拜者非有益於己,然而聖王重之者,亂臣賊子非此無以防其漸而示之殊也。是故雖有大奸惡,而以區區之名分折之,莫不失辭喪氣。吁!名器之義大矣哉!
jīn zhī yòng rén, zhǐ pà wú qù chù, bù zhī qí bìng gēn zài lái chù. jīn zhī lǐ cái, zhǐ pà wú lái chù, bù zhī qí bìng gēn zài qù chù.
今之用人,只怕無去處,不知其病根在來處。今之理財,只怕無來處,不知其病根在去處。
yòng rén zhī dào, guì dāng qí cái lǐ cái zhī dào, guì qù qí dù. rén jūn yǐ shí shēn lǜ yuǎn zhě móu shè jì, yǐ lǎo chéng chí zhòng zhě yǎng guó mài, yǐ zhèn lì míng zuò zhě qǐ tuí bì, yǐ tōng shí dá biàn zhě diào zhì huà, yǐ bǐng gōng chí zhèng zhě jì jūn héng, yǐ zhú jiān jí xié zhě wèi àn chá, yǐ hòu xià ài mín zhě jū shǒu mù, yǐ zhì shēn yǒng chén zhě diǎn bīng róng, yǐ píng shù míng yǔn zhě zhì xíng yù, yǐ lián jìng zōng hé zhě zhǎng huì jì, yǐ xī chǐ yǎng dé zhě sī jiào huà, zé yòng rén dāng qí cái yǐ. gōng qiè wú màn qì zhī bó, diàn tíng wú jīn zhū zhī wán, jìn shì jué huì lù zhī tōng, chǒng xìng wú bù zī zhī shǎng, chén gōng yán tān mò zhī zhū, yíng sòng chéng wēi fú zhī làn, gōng shāng zhòng yín qiǎo zhī fá, zhòng shù jǐn jiàn shē zhī jiè, yóu duò dù xìng shí zhī mén, zī huáng shì kuáng yòu zhī zuì, chàng yōu jiù gēng zhī zhī yè, zé lǐ cái dé qí dào yǐ.
用人之道,貴當其才;理財之道,貴去其蠹。人君以識深慮遠者謀社稷,以老成持重者養國脈,以振勵明作者起頹敝,以通時達變者調治化,以秉公持正者寄鈞衡,以燭奸嫉邪者為按察,以厚下愛民者居守牧,以智深勇沉者典兵戎,以平恕明允者治刑獄,以廉靜綜核者掌會計,以惜恥養德者司教化,則用人當其才矣。宮妾無慢棄之帛,殿廷無金珠之玩,近侍絕賄賂之通,寵幸無不貲之賞,臣工嚴貪墨之誅,迎送懲威福之濫,工商重淫巧之罰,眾庶謹僭奢之戒,游惰杜幸食之門,緇黃示誑誘之罪,倡優就耕織之業,則理財得其道矣。
gǔ zhī guān rén yě zé ér hòu yòng, gù qí kǎo kè yě cháng shù. hé yě? bù yǐ xiǎo guò qì suǒ zé yě. jīn zhī guān rén yě yòng ér hòu zé, qiè yòu yǐ gū xī xíng zhī, shì wú zé yě, shì róng bǎo jiān huí yě. qǐ bù hún hòu? āi zāi wàn xìng yǐ!
古之官人也擇而後用,故其考課也常恕。何也?不以小過棄所擇也。今之官人也用而後擇,郄又以姑息行之,是無擇也,是容保奸回也。豈不渾厚?哀哉萬姓矣!
shì wú quán cái jiǔ yǐ, yòng rén zhě gè yīn qí zhǎng kě yě. fū mù bù néng tīng, ěr bù néng shì, bí bù néng shí, kǒu bù néng chòu, shì yě. jīn zhī yòng rén bù shěn qí cái zhī suǒ kān, zī gé suǒ jí, zá rán shòu zhī. fāng sī huì jì, zhé lǐ xíng míng jì diǎn wén quán, yòu wò bīng bǐng. yǎng zhī bù dé qí dào, yòng zhī bù dāng qí cái, shòu zhī zhě dàn yuè měi zhì ér bù zì liàng. yǐ cǐ ér qiú jì shì, qǐ bù nán zāi! fū gōng chuò dàn yí wèi lǎo ér bì chén bù kě móu yì, jīn zhī rén cái qǐ néng bèi xǐ gǔ xī? yú yǐ wèi xué xiào yǎng shì, kē mù jìn rén, biàn dāng rú wēn gōng tiáo yì, fēn wèi shù kē, shǐ gè xué qí cái zhī suǒ jìn, ér zhì xìng yīng fā néng fèn zhòng zhǎng zhě tè shè quán cái yī kē, jí qí shòu guān, gè rèn suǒ zhǎng. fū zī yǒu suǒ jìn, xí yǒu suǒ tōng, shī zhī zhèng shì, bì yǒu kě guān. gài gǔ zhě yǐ shì xué wèi yī shì, jīn rì fēn tǐ yòng wèi liǎng jié. qióng jū cǎo zé, zhǐ shì cí zhāng yī rù miào láng, fāng xué zhèng shì. suī yǒu míng mǐn zhī cái, yīng dá zhī shí, qǐ néng guān zhèng shù yuè biàn dé měi shì jǐn shàn? bù miǎn lǔ mǎng shī shè, gú tū zhī wú. gǒu bù dà bài, zhé dé qiān shēng. yǐ cǐ yòng rén, suī yáo shùn bù zhì. fū gǔ zhī míng tǐ yě yǎng shì yòng zhī cái, zhì jūn zé mín zhī shù gù yǐ shú yú quǎn mǔ zhī zhōng, gǒu néng yòng wǒ zhě, zhí cǐ yǐ wǎng ěr. jīn zhī xué xiào, kě wèi liú tì yǐ.
世無全才久矣,用人者各因其長可也。夫目不能聽,耳不能視,鼻不能食,口不能臭,勢也。今之用人不審其才之所堪,資格所及,雜然授之。方司會計,輒理刑名;既典文銓,又握兵柄。養之不得其道,用之不當其才,受之者但悅美秩而不自量。以此而求濟事,豈不難哉!夫公綽但宜為老而裨諶不可謀邑,今之人才豈能倍蓰古昔?愚以為學校養士,科目進人,便當如溫公條議,分為數科,使各學其才之所近,而質性英發能奮眾長者特設全才一科,及其授官,各任所長。夫資有所近,習有所通,施之政事,必有可觀。蓋古者以仕學為一事,今日分體用為兩截。窮居草澤,止事詞章;一入廟廊,方學政事。雖有明敏之才,英達之識,豈能觀政數月便得每事盡善?不免鹵莽施設,鶻突支吾。苟不大敗,輒得遷升。以此用人,雖堯舜不治。夫古之明體也養適用之才,致君澤民之術固已熟於畎畝之中,苟能用我者,執此以往耳。今之學校,可為流涕矣。
guān zhī suǒ jū yuē rèn, cǐ yì zuì kě wán. bù wéi qǔ zé shì fù zhī yì, rèn zhě, rèn yě. tīng qí pián yí xìn rèn ér zé chéng yě. ruò qiān zhì shù fù, fēi rèn yǐ.
官之所居曰任,此意最可玩。不惟取責仕負之義,任者,任也。聽其便宜信任而責成也。若牽制束縛,非任矣。
zhī yán zhí zhī jiǔ zhòng, tái shěng yǐ zhī wèi cáng fǒu, bù yuàn yǐ zhī wèi jìn tuì, shì dào dà kě hèn yě. huò yà zhī. yú yuē: tiān zǐ zhī yòng shě tuō zhī lì bù, lì bù zhī xián bù xiào tuō zhī fǔ àn, fǔ àn zhī ěr mù tuō zhī liǎng sī, liǎng sī zhī xīn fù tuō zhī shǒu lìng, shǒu lìng zhī jiàn wén tuō zhī zào kuài, zào kuài zhī cǎi fǎng tuō zhī tā yì bié shào zhī zào kuài. bǐ qí yǐ ēn chóu wèi shì fēi, yǐ miù wàng wèi qíng shí, yǐ qián lìng wèi hòu gōng, yǐ jiù qiān wèi xīn guò, yǐ xiǎo shī wèi dà gū, mì bào mì shōu, xìn rú jīn shí yù wěi yù xiáng, huò rú zhì bǎo. wèi yí yóu wū, wèi juē zhí lián, wǎng wǎng yǒu zhī. ér fǔ àn jù yǐ shàng wén, lì bù jù yǐ chù zhì. yī lì zhī róng rǔ bù zú xī, ér duó suǒ ài yǐ shī mín wàng, péi suǒ hèn yǐ zī mín yāng, hǎo è fú rén shén yǐ.
之言直之九重,台省以之為藏否,部院以之為進退,世道大可恨也。或訝之。愚曰:「天子之用舍托之吏部,吏部之賢不肖托之撫按,撫按之耳目托之兩司,兩司之心腹托之守令,守令之見聞托之皂快,皂快之採訪托之他邑別邵之皂快。彼其以恩仇為是非,以謬妄為情實,以前令為後宮,以舊愆為新過,以小失為大辜,密報密收,信如金石;愈偽愈詳,獲如至寶。謂夷、由污,謂蹻、跖廉,往往有之。而撫按據以上聞,吏部據以黜陟。一吏之榮辱不足惜,而奪所愛以失民望,培所恨以滋民殃,好惡拂人甚矣。
jū guān yǒu wǔ yào: xiū cuò wèn yī jiàn shì, xiū qū dǎ yī gè rén, xiū wàng fèi yī fēn cái, xiū qīng láo yī fū lì, xiū gǒu qǔ yī wén qián.
居官有五要:「休錯問一件事,休屈打一個人,休妄費一分財,休輕勞一夫力,休苟取一文錢。」
wú yuè zhī zhàn lì yòng zhì, qiāng hú zhī zhàn lì yòng yǒng. zhì zài xiāng jī, yǒng zài yǎng qì. xiāng jī zhě wù shǐ guǐ shén bù kě zhī, yǎng qì zhě wù shǐ shēn jiā bù kěn gù, cǐ bǎi xìng zhī dào yě.
吳越之戰利用智,羌胡之戰利用勇。智在相機,勇在養氣。相機者務使鬼神不可知,養氣者務使身家不肯顧,此百姓之道也。
bīng yǐ sǐ shǐ rén zhě yě. yòng zhòng nù, yòng yì nù, yòng ēn nù. zhòng nù chóu zài wàn xìng yě, tāng wǔ zhī shī shì yǐ. yì nù yǐ zhí gōng qū yě, sān jūn gǎo sù shì yǐ. ēn nù gǎn lèi sī fèn yě, lǐ mù kào sān jūn, wú qǐ tóng gān kǔ shì yǐ. cǐ sān zhě, yòng rén zhī xīn, kě yǐ sǐ rén zhī shēn, fēi shì jiē qiáng qū zhī yě. měng hǔ zài qián, lì bīng zài hòu, yǐ sǐ ōu sǐ, bù zhàn ān zhī? rán ér qǔ shèng zhě xìng yě, bài yǔ kuì zhě shí jiǔ.
兵以死使人者也。用眾怒,用義怒,用恩怒。眾怒仇在萬姓也,湯武之師是已。義怒以直攻曲也,三軍縞素是已。恩怒感淚思奮也,李牧犒三軍,吳起同甘苦是已。此三者,用人之心,可以死人之身,非是皆強驅之也。猛虎在前,利兵在後,以死毆死,不戰安之?然而取勝者幸也,敗與潰者十九。
yù bīng yú nóng, sān dài shèng wáng xíng zhī shén hǎo, jiā jiā zhī gēng, rén rén zhī zhàn, wú lùn jí róng, yì kě mǐ dào, qiě jīng shù shí bǎi nián bù yòng bīng. shuō yòng bīng, cái yòng nóng shí fēn zhī yī ěr. hé zhě? yǒu bù dào zhī guó zé tiān zǐ mìng yuē: mǒu guó bù dào, mǒu fāng bó lián shī tǎo zhī. tiān xià wú yǔ yě, tiān xià suǒ yǐ xiǎng bīng nóng wèi fēn zhī lì. chūn qiū yǐ hòu, zhū hóu rì xún gān gē, nóng xū biàn ér wèi bīng, shě sè bù shì zé wú guó pín, yīn liáng yú dí zé tā guó pín. yǔ qí nóng xū biàn ér bīng yě, bù rú bīng nóng fēn.
寓兵於農,三代聖王行之甚好,家家知耕,人人知戰,無論即戎,亦可弭盜,且經數十百年不用兵。說用兵,才用農十分之一耳。何者?有不道之國則天子命曰:「某國不道,某方伯連師討之。」天下無與也,天下所以享兵農未分之利。春秋以後,諸侯日尋干戈,農胥變而為兵,舍穡不事則吾國貧,因糧於敵則他國貧。與其農胥變而兵也,不如兵農分。
fán zhàn zhī dào, tān shēng zhě sǐ, wàng sǐ zhě shēng, niǔ shèng zhě bài, chǐ bài zhě shèng.
凡戰之道,貪生者死,忘死者生,狃勝者敗,恥敗者勝。
shū fǎ shèng yú mì xīn, kuān lìng shèng yú yán zhǔ.
疏法勝於密心,寬令勝於嚴主。
tiān xià zhī shì chàng yú zuò yǒng ér làn yú zhù bō gǔ yàn zhī tú, zhì yú dà huài jí bì, fēi jié rán yì rán zhě bù néng jiù. yú shì ér yóu yuē xún jiù ān cháng, wú gèng zhāng yǐ fú rén yì, bù zhī qí kě yě.
天下之事倡於作俑而濫於助波鼓焰之徒,至於大壞極敝,非截然毅然者不能救。於是而猶曰循舊安常,無更張以拂人意,不知其可也。
zài shàng zhě néng shǐ rén wàng qí zūn ér qīn zhī, kě wèi shèng dé yě yǐ. yīn ǒu rán zhī shì, lì bù biàn zhī fǎ chéng yī fū zhī shī, kǔ tiān xià zhī rén. fǎ mò bìng yú cǐ yǐ. jìn rì jiàn bái, wǎng wǎng ér rán.
在上者能使人忘其尊而親之,可謂盛德也已。因偶然之事,立不變之法;懲一夫之失,苦天下之人。法莫病於此矣。近日建白,往往而然。
lǐ fán zé nán xíng, zú chéng fèi gé zhī shū fǎ fán zé yì fàn, yì shén jué liè zhī zuì.
禮繁則難行,卒成廢閣之書;法繁則易犯,益甚決裂之罪。
wèi yáo shùn zhī mín zhě yì yú yáo shùn zhī chén, táng yú shì jiè quán kào sì yuè jiǔ guān shí èr mù, dāng shí jūn mín gè xiǎng wú wèi zhī yè ér yǐ. chén láo zhī xì yú guó jiā yě, dà zāi! shì gù bǎi guān yì zé jūn láo, ér tiān xià bù dé qí suǒ.
為堯舜之民者逸於堯舜之臣,唐、虞世界全靠四岳、九官、十二牧,當時君民各享無為之業而已。臣勞之繫於國家也,大哉!是故百官逸則君勞,而天下不得其所。
zhì shì yòng duān rén zhèng shì, shuāi shì yòng yōng fū sú zǐ, luàn shì yòng fèn fū nìng rén. xiān fū nìng rén shèng, ér yīng xióng háo jié zhī shì bù shēn. fū wéi bù shēn yě, ér fèn yú yī shēn, suì zhì yú wáng tiān xià. gù míng zhǔ zài shàng bì xiān píng tiān xià zhī qíng, jiāng yīng xióng háo jié fú qí xīn zhì, jiù wǒ jī yà, bù xù qí fèn ér shǐ zhī chěng.
治世用端人正士,衰世用庸夫俗子,亂世用憤夫佞人。憸夫佞人盛,而英雄豪傑之士不伸。夫惟不伸也,而奮於一伸,遂至於亡天下。故明主在上必先平天下之情,將英雄豪傑服其心志,就我羈掗,不蓄其奮而使之逞。
tiān xià zhī mín jiē cháo tíng zhī mín, jiē tiān dì zhī mín, jiē wú mín.
天下之民皆朝廷之民,皆天地之民,皆吾民。
yù shàng zé yù lóng gǔ, qí yōng bì zhě zhòng yě. yù xià zé yù cōng míng, qí jiàn wén zhě zhēn yě gù lùn jiàn wén zé jūn zhī zhī bù rú xiāng, xiāng zhī zhī bù rú jiān sī, jiān sī zhī zhī bù rú shǒu lìng, shǒu lìng zhī zhī bù rú mín. lùn yōng bì, zé shǒu lìng bì jiān sī, jiān sī bì xiāng, xiāng bì jūn. xī zāi! yù xià zhī zhēn qíng bù néng shǐ yù shàng zhě wén zhī yě.
愈上則愈聾瞽,其壅蔽者眾也。愈下則愈聰明,其見聞者真也故論見聞則君之知不如相,相之知不如監司,監司之知不如守令,守令之知不如民。論壅蔽,則守令蔽監司,監司蔽相,相蔽君。惜哉!愈下之真情不能使愈上者聞之也。
zhōu gōng shì yī bù huó zhōu lǐ, shì zhǐ yǒu zhōu gōng bù bì yǒu zhōu lǐ, shǐ zhōu gōng ér shēng yú jīn, níng yī yī yòng zhōu lǐ zāi! yú wèi yǒu zhōu gōng suī wú zhōu lǐ kě yě, wú zhōu gōng suī wú zhōu lǐ kě yě.
周公是一部活《周禮》,世只有周公不必有《周禮》,使周公而生於今,寧一一用《周禮》哉!愚謂有周公雖無《周禮》可也,無周公雖無《周禮》可也。
mín xiān chǐ kě yǐ guān shàng zhī dé, mín xiān wèi kě yǐ guān shàng zhī wēi, gèng bù xū qiú zhī mín.
民鮮恥可以觀上之德,民鮮畏可以觀上之威,更不須求之民。
mín qíng shén bù kě yù yě. fáng yǐ yù shuǐ, yī zé piào wū tuī shān pào yǐ yù huǒ, yī fā zé suì shí pò mù. jié zhòu yù mín qíng ér tāng wǔ tōng zhī, cǐ cún wáng zhī dà jī yě. yǒu tiān xià zhě zhī suǒ sù yè zī zī zhě yě.
民情甚不可郁也。防以郁水,一則漂屋推山;炮以鬱火,一發則碎石破木。桀、紂郁民情而湯、武通之,此存亡之大機也。有天下者之所夙夜孜孜者也。
tiān zhī shēng mín fēi wèi jūn yě, tiān zhī lì jūn yǐ wèi mín yě, nài hé yǐ wǒ bìng bǎi xìng? fū wèi jūn zhī dào wú tā, yīn tiān dì zì rán zhī lì ér wèi mín kāi xún zǔn jié zhī, yīn rén shēng gù yǒu zhī xìng ér wèi mín chàng lǜ cái zhì zhī, zú qí tóng yù, qù qí tóng è, fán yǐ ān dìng zhī shǐ wú shī suǒ, ér hòu lì jūn zhī yì zhōng yǐ. qǐ qí shǐ yī rén sì yú mín shàng ér bō tiān xià yǐ zì fèng zāi? wū hū! yáo shùn qí zhī cǐ yě fū.
天之生民非為君也,天之立君以為民也,奈何以我病百姓?夫為君之道無他,因天地自然之利而為民開尋撙節之,因人生固有之性而為民倡率裁製之,足其同欲,去其同惡,凡以安定之使無失所,而後立君之意終矣。豈其使一人肆於民上而剝天下以自奉哉?嗚呼!堯舜其知此也夫。
sān dài zhī fǎ, jǐng tián xué xiào, wàn shì bù kě fèi. shì guān fēng jiàn, fèi zhī yǐ wǎn yǐ. cǐ nán yǔ bù sī zhě dào.
三代之法,井田、學校,萬世不可廢。世官、封建,廢之已晚矣。此難與不思者道。
shèng wáng tóng mín xīn ér chū zhì dào, cǐ chéng wù zhě zhī yào yán yě. fū mín xīn zhī nán tóng jiǔ yǐ. yù duō ér jiàn bǐ, shèng wáng shí dù qǐ néng tóng zhī? yī! zhì dào yǐ zhì mín yě, zhì mín ér bù tóng zhī, qí hé néng cóng? jí cóng, qí hé néng jiǔ? yǔ zhī jiè shùn yuē: wǎng fú bǎi xìng yǐ cóng jǐ zhī yù. fū shùn zhī yù qǐ shì jǐ zì biàn zāi? yǐ wèi mín yě, ér yuē: wǎng fú. pán gēng zhī qiān yīn yě, zài sì xiǎo pì wǔ wáng zhī fá zhòu yě, sān lìng wǔ shēn. bì rú cǐ ér hòu shì kè yǒu jì. gù yuē: zhuān yù nán chéng, zhòng nù nán fàn. wǒ zhī yù wèi bì fēi, bǐ zhī nù wèi bì shì, shèng wáng qiú yǐ jì shì, zé zhī zhuān zhī bù shèng zhòng yě, ér bù dòng shēng sè yǐ yīn zhī, míng qí shì fēi yǐ wù zhī, chén qí lì hài yǐ dòng zhī, dài qí xīn ān ér yì shùn yě, rán hòu xíng zhī. shì wèi yǐ tiān xià rén chéng tiān xià shì, shì bù láo ér dǐ jī. suī rán, yì yǒu xiān fā hòu wén zhě, yì yǒu bù móu ér duàn zhě, yǒu nǐ yì yǐ chéng, liào dù yǐ shěn, jí léi xùn diàn ér mín bù dé bù rán zhě. cǐ tè shí yī ěr bǎi yī ěr, bù kě wèi diǎn zé yě.
聖王同民心而出治道,此成務者之要言也。夫民心之難同久矣。欲多而見鄙,聖王識度豈能同之?噫!治道以治民也,治民而不同之,其何能從?即從,其何能久?禹之戒舜曰:「罔咈百姓以從己之欲。」夫舜之欲豈適己自便哉?以為民也,而曰:「罔咈。」盤庚之遷殷也,再四曉譬;武王之伐紂也,三令五申。必如此而後事克有濟。故曰:「專欲難成,眾怒難犯。」我之欲未必非,彼之怒未必是,聖王求以濟事,則知專之不勝眾也,而不動聲色以因之,明其是非以悟之,陳其利害以動之,待其心安而意順也,然後行之。是謂以天下人成天下事,事不勞而底績。雖然,亦有先發後聞者,亦有不謀而斷者,有擬議已成,料度已審,疾雷迅電而民不得不然者。此特十一耳、百一耳,不可為典則也。
rén jūn yǒu yù, qián hòu zuǒ yòu zhī xìng yě. jūn yù yī, bǐ yù bǎi, zhì tiān xià luàn wáng, zé yī yù zhě shòu huò, ér bǎi yù zhě zhuǎn shì tā rén yǐ. cǐ gǔ jīn zhī míng, ér yǒu tiān xià zhě zhī suǒ dāng wù yě.
人君有欲,前後左右之幸也。君欲一,彼欲百,致天下亂亡,則一欲者受禍,而百欲者轉事他人矣。此古今之明,而有天下者之所當悟也。
píng zhī yī zì jí yǒu yì wèi, suǒ yǐ zhì zhì zhī shì zhǐ shuō gè tiān xià píng. huò yán: shuǐ wú gāo xià, yī jīng liú zhù wú bù dé píng. yuē: cǐ shì yī wèi píng le. shì jiān qiān zhǒng rén, wàn bān wù, bǎi yàng shì, gè yǒu fèn liàng, gè yǒu chà děng, zhǐ gè ān qí wèi ér wú yī háo fú lèi bù ān zhī yì, zhè biàn shì tài píng. rú jūn shuō zé shì děng zūn bēi guì jiàn xiǎo dà ér qí zhī yǐ, bù píng mò dà hū shì.
平之一字極有意味,所以至治之世只說個天下平。或言:「水無高下,一經流注無不得平。」曰:「此是一味平了。世間千種人,萬般物,百樣事,各有分量,各有差等,只各安其位而無一毫拂淚不安之意,這便是太平。如君說則是等尊卑貴賤小大而齊之矣,不平莫大乎是。
guó jiā zhī qǔ shì yǐ yán yě, gù jiāng yuē yán rú shì xíng bì rú shì yě. jí tā rì xiào yòng, jǔ bèi zhī yǐ. jīn lǘ yán xiǎo mín lì piàn zhǐ, píng yī rén, zhōng qí shēn zhí suǒ shū ér zé zhī bù gǎn èr, hé yě? wǒ zhī suǒ yán, zhāo rán zài zhǐ bǐ jiān yě, rén yǐ jù zhī yǐ. xū! zhí juǎn shàng shù qiān yán, píng mǎn wéi zhī shì dài fū, qiě bō zhī tiān xià, shì xiǎo mín piàn zhǐ hé rú? nài zhī hé wú zī zhī yǐ jìn shēn, rén jūn zī zhī yǐ jìn rén, ér zì chù yú xiǎo mín zhī xià yě zāi? yī! wú guài yě. bǐ gù yǐ kōng yán qiú zhī, ér zhōng shēn bù fù zé quàn yě.
國家之取士以言也,固將曰言如是行必如是也。及他日效用,舉背之矣。今閭閆小民立片紙,憑一人,終其身執所書而責之不敢二,何也?我之所言,昭然在紙筆間也,人已據之矣。吁!執卷上數千言,憑滿闈之士大夫,且播之天下,視小民片紙何如?奈之何吾資之以進身,人君資之以進人,而自處於小民之下也哉?噫!無怪也。彼固以空言求之,而終身不復責券也。
qī qì zhī jiàn, fēi wèi shùn yōu yě, yōu tiān xià hòu shì jí yù zhī jūn zì cǐ ér kāi qí méng yě. tiān xià zhī shì, wú bì yǒu, yǒu bì wén, wén bì mí lì, mí lì bì wáng. qī qì zhī jiàn, shèn qí yǒu yě.
漆器之諫,非為舜憂也,憂天下後世極欲之君自此而開其萌也。天下之勢,無必有,有必文,文必靡麗,靡麗必亡。漆器之諫,慎其有也。
jǔ zhī bù kě yǐ bù zhí fāng yě, shì wàn wù zhī suǒ yǐ qū zhí xié zhèng yě. shì gù jǔ wú yán ér wàn wù zé zhī wú háo fà wéi, zhí fāng yě. āi zāi! wèi zhèng zhī tú yán yě.
矩之不可以不直方也,是萬物之所以曲直斜正也。是故矩無言而萬物則之無毫髮違,直方也。哀哉!為政之徒言也。
shǔ zhī jiāng tuì yě xiān yù, tiān zhī jiāng dàn yě xiān huì. tóu wán yú bì, jí zé nèi shè, wù jí zé fǎn, bù jí zé bù fǎn yě. gù yú zhě wéi lè qí jí, zhì zhě xiān jù qí fǎn. rán zé fǒu bù hài yú jí, tài jí qí kě jù hū!
暑之將退也先燠,天之將旦也先晦。投丸於壁,疾則內射,物極則反,不極則不反也。故愚者惟樂其極,智者先懼其反。然則否不害於極,泰極其可懼乎!
yú měi shí suī wú ròu wèi, ér shū shí cài? cháng zú. yīn tàn yuē: jiē fū! shǐ tiān xià jiē rú cǐ ér hòu dào kě zhū yě. xiāo fù cài sè, dào yì sǐ, bù dào yì sǐ. fū shǒu lián ér qí sǐ, cǐ shì jūn zǐ zhī suǒ nán yě. nài hé yǐ bù néng shì jūn zǐ zhī xíng ér suì zhū zhī hū? cǐ fù mín wèi wáng dào zhī shǒu wù yě.
余每食雖無肉味,而蔬食菜?嘗足。因嘆曰:「嗟夫!使天下皆如此而後盜可誅也。」枵腹菜色,盜亦死,不盜亦死。夫守廉而俟死,此士君子之所難也。奈何以不能士君子之行而遂誅之乎?此富民為王道之首務也。
qióng kòu bù kě zhuī yě, dùn cí bù kě gōng yě, pín mín bù kě wēi yě.
窮寇不可追也,遁辭不可攻也,貧民不可威也。
wú shì shí mái cáng xǔ duō xiǎo rén, duō shì shí shí pò le xǔ duō jūn zǐ.
無事時埋藏許多小人,多事時識破了許多君子。
fǎ zhě, yù shì zǎi wù zhī shén qì, rén jūn běn tiān lǐ rén qíng ér dìng zhī, rén jūn bù dé yǔ rén chén wèi tiān xià wàn shì shǒu zhī, rén chén bù dé yǔ. pì zhī zhí guī pěng jié, fèng chí wéi jǐn ér yǐ. fēi wǒ wù yě, wǒ hé gǎn sī? jīn yě bù rán, rén jí zhī yǐ jì sī, qǐng tuō gōng xíng wǒ jí zhī yǐ fú ēn, tīng cóng rú. ér biàn yán luàn zhèng zhī tú yòu jiè yuē zhǎng hòu yuē cí rén yuē bào dé yuē chóng zūn. fū zhǎng hòu cí rén dāng shī yú fǎ zhī suǒ bù fàn, bào dé chóng zūn dāng qiú zhū jǐ zhī suǒ de wèi, nài hé yǐ cháo tíng gōng fǎ xùn rén qíng shēn jǐ sī zāi? cǐ dà gōng zhī zéi yě.
法者,御世宰物之神器,人君本天理人情而定之,人君不得與;人臣為天下萬世守之,人臣不得與。譬之執圭捧節,奉持惟謹而已。非我物也,我何敢私?今也不然,人藉之以濟私,請託公行;我藉之以巿恩,聽從如。而辯言亂政之徒又借曰長厚、曰慈仁、曰報德、曰崇尊。夫長厚慈仁當施於法之所不犯,報德崇尊當求諸己之所得為,奈何以朝廷公法徇人情、伸己私哉?此大公之賊也。
zhì shì zhī dà chén bù bì xián, zhì shì zhī xiǎo chén wú héng yì.
治世之大臣不避嫌,治世之小臣無橫議。
gū xī zhī huò shén yú wēi yán, cǐ bù kě yǔ zhǎng hòu zhě dào.
姑息之禍甚於威嚴,此不可與長厚者道。
bēi bēi shì tài, niǎo niǎo rén qíng, zài xià zhě gōng bù yǐ dào zhī yuè, zài shàng zhě yuè bù yǐ dào zhī gōng. bēn zǒu yī bài zhī rì duō, ér gōng wù tián wěi jiǎn shū chóu zuò zhī wén shèng, ér mín shì wǎng wén. shí guāng zhǐ yǒu cǐ shí guāng, jīng shén zhǐ yǒu cǐ jīng shén, suǒ zhuān zài cǐ, zé suǒ shū zài bǐ. cháo tíng shè guān běn láo jǐ yǐ ān mín, jīn yě yōu mín yǐ xiāng fèng yǐ.
卑卑世態,裊裊人情,在下者工不以道之悅,在上者悅不以道之工。奔走揖拜之日多,而公務填委;簡書酬酢之文盛,而民事罔聞。時光只有此時光,精神只有此精神,所專在此,則所疏在彼。朝廷設官本勞己以安民,今也憂民以相奉矣。
tiān xià cún wáng xì rén jūn xǐ hào, hè chéng xuān, hé sǔn yú mín? qiě zú yǐ wáng guó, ér kuàng dà yú cǐ zhě hū?
天下存亡系人君喜好,鶴乘軒,何損於民?且足以亡國,而況大於此者乎?
dòng dà zhòng, qí wàn mín, yào zhǔ zhī yǐ cí ài, ér xíng zhī yǐ wēi yán, gù yuē: wēi kè jué ài. yòu yuē: yī nù ér ān tiān xià zhī mín. ruò gū xī kuān huǎn, xù xù zhān zhān, biàn shì fù rén zhī rén, yī xiē shì jì bù dé.
動大眾,齊萬民,要主之以慈愛,而行之以威嚴,故曰:「威克厥愛。」又曰:「一怒而安天下之民。」若姑息寬緩,煦煦沾沾,便是婦人之仁,一些事濟不得。
wèi zhèng yǐ xùn sī mǐ bàng wéi dào gàn yù wèi dì yī chǐ, wèi rén shàng zhě zì yǒu yīng háng dào lǐ, hé zé xíng, bù hé zé qù. ruò wěi qū qiān jiù, jì lì lǜ hài, bù rú fèng shēn ér tuì. mèng zǐ wèi wǎng chǐ zhí xún, bù kě tuī qǐ lái. suī wǎng yī cùn, zhí qiān chǐ, kǒng yì wèi kě yě. huò yuē: chù jūn qīn zhī jì, kǒng yǒu dāng wǎng chù. yuē: dāng wǎng zé bù dé wèi zhī wǎng yǐ, shì wèi quán yǐ xíng jīng, bì jìng shì zhí dào ér xíng.
為政以徇私、弭謗、違道、干譽為第一恥,為人上者自有應行道理,合則行,不合則去。若委曲遷就,計利慮害,不如奉身而退。孟子謂枉尺直尋,不可推起來。雖枉一寸,直千尺,恐亦未可也。或曰:「處君親之際,恐有當枉處。」曰:「當枉則不得謂之枉矣,是謂權以行經,畢竟是直道而行。」
yǔ qí shā bù gū, níng shī bù jīng. cǐ shùn shí yù yě. yǐ shùn zhī shèng, gāo yáo zhī míng, tīng bǐ wū kě fēng zhī mín, dāng chún pǔ wèi sàn zhī shì, yí wú bù dé qí qíng zhě, hé yí ér yǒu bù jīng zhī shī zāi? zé zhī wǔ tīng zhī fǎ bù zú yǐ jǐn mín, ér yí yù nán jué zì gǔ yǒu zhī, gù shèng rén níng bù míng yě ér bù rěn bù rén. jīn zhī jué yù zhé chǐ bù míng ér yǐ yì duó zhī jiàn piān zhǔ zhī shī shā rén, dà kě hèn yě. fū tiān dào hǎo shēng, guǐ shén yǒu zhī, nài hé wèi cǐ? gù níng cuò shēng le rén, xiū cuò shā le rén. cuò shēng zé shēng zhě shàng yǒu huǐ guò zhī shí, cuò shā zé wǒ yì yǒu shā rén zhī zuì. sī xíng zhě shèn zhī.
「與其殺不辜,寧失不經。」此舜時獄也。以舜之聖,皋陶之明,聽比屋可封之民,當淳樸未散之世,宜無不得其情者,何疑而有不經之失哉?則知五聽之法不足以盡民,而疑獄難決自古有之,故聖人寧不明也而不忍不仁。今之決獄輒恥不明而以臆度之見、偏主之失殺人,大可恨也。夫天道好生,鬼神有知,奈何為此?故寧錯生了人,休錯殺了人。錯生則生者尚有悔過之時,錯殺則我亦有殺人之罪。司刑者慎之。
dà dào gāo yá, míng jīn zòu guǎn, fēi jīng juǎn gài, qīng dào chàng zōu, yú zhōng zhī rén zhì jiāo yì de yǐ. cāng shēng zhī jí kǔ jǐ hé? zhí yè zhī xiū fèi jǐ hé? shǐ wú kuì yú xīn yān, jí pǐ mǎ dān chē, rú tīng jūn tiān zhī lè. bù rán shì yì hòu wú guò yě. fù rén rú zǐ qǐ bù jīng xuàn, kǒng yǒu dào zhě xiào zhī. gù jūn zǐ zhī chē fú yí cóng zú yǐ biàn děng wēi ér yǐ, suǒ jí jí zhě gù zì yǒu zài yě.
大纛高牙,鳴金奏管,飛旌卷蓋,清道唱騶,輿中之人志驕意得矣。蒼生之疾苦幾何?職業之修廢幾何?使無愧於心焉,即匹馬單車,如聽鈞天之樂。不然是益厚吾過也。婦人孺子豈不驚炫,恐有道者笑之。故君子之車服儀從足以辨等威而已,所汲汲者固自有在也。
xùn qíng ér
徇情而