dú chù kàn bù pò, hū chù kàn bù pò, láo juàn shí kàn bù pò, jí jù cāng zú shí kàn bù pò, jīng yōu zhòu gǎn shí kàn bù pò, zhòng dà dú dāng shí kàn bù pò, wú bì yǐ wèi shèng rén.
獨處看不破,忽處看不破,勞倦時看不破,急遽倉卒時看不破,驚憂驟感時看不破,重大獨當時看不破,吾必以為聖人。
shèng rén zuò chū lái dōu shì dé xìng, xián rén zuò chū lái dōu shì qì zhì, zhòng rén zuò chū lái dōu shì xí sú, xiǎo rén zuò chū lái dōu shì sī yù.
聖人做出來都是德性,賢人做出來都是氣質,眾人做出來都是習俗,小人做出來都是私慾。
hàn rú zá dào, sòng rú ài dào. sòng rú zì yǒu sòng rú jú miàn, xué zhě ruò rù dào, qiě xiū zhe sòng rú héng qí xiōng zhōng, zhǐ dú liù jīng sì shū ér tǐ wán zhī, jiǔ jiǔ xiōng cì zì shì bù tóng. ruò kàn sòng rú, xiān kàn lián xī míng dào.
漢儒雜道,宋儒隘道。宋儒自有宋儒局面,學者若入道,且休着宋儒橫其胸中,只讀六經四書而體玩之,久久胸次自是不同。若看宋儒,先看濂溪、明道。
yī zhǒng rén nán yuè yì nán shì, zhǐ shì dù liàng biǎn xiá, bù shī wèi jūn zǐ yī zhǒng rén yì shì yì yì yuè, zhè shì tān wū ruǎn ruò, bù shī wèi xiǎo rén.
一種人難悅亦難事,只是度量褊狹,不失為君子;一種人易事亦易悅,這是貪污軟弱,不失為小人。
wèi xiǎo rén suǒ jiàn zhě, rǔ yě wèi jūn zǐ suǒ qì zhě, chǐ yě.
為小人所薦者,辱也;為君子所棄者,恥也。
xiǎo rén yǒu nèn yī fù xié xīn cháng, biàn yǒu yī duàn xié jiàn shí yǒu yī duàn xié jiàn shí, biàn yǒu yī duàn xié yì lùn yǒu yī duàn xié yì lùn, biàn yǐn yī xiàng xié péng dǎng, zuò chū yī fān xié jǔ dòng. qí yì lùn yě, yuán yǐn fù huì, jǐn chéng yī jiā zhī yán, gōng zhī zé yuán zhuǎn qiān jiù ér běn kě pò qí jǔ dòng yě, jiè shàn gōng shàn, nì è jì è, shàn wèi qí qiáng zhī jì, jī zhī zé yí sì qiān chán ér bù kě duàn. cǐ xiǎo rén zhī yóu, ér jiè jūn zǐ zhī jī zhě yě.
小人有恁一副邪心腸,便有一段邪見識;有一段邪見識,便有一段邪議論;有一段邪議論,便引一項邪朋黨,做出一番邪舉動。其議論也,援引附會,盡成一家之言,攻之則圓轉遷就而本可破;其舉動也,借善攻善,匿惡濟惡,善為騎牆之計,擊之則疑似牽纏而不可斷。此小人之尤,而借君子之跡者也。
cǐ jí jūn zǐ zhī míng, ér jì xiǎo rén zhī sī zhě yě. wáng guó bài jiā, duān shì sī rén.
此藉君子之名,而濟小人之私者也。亡國敗家,端是斯人。
míng bái xiǎo rén, gāng lì xiǎo rén, zhè dōu bù zú hèn. suǒ yǐ yì è yīn róu yáng zhǐ shì yī gè, wéi yīn xiǎn fú ér duō ruì, biàn huàn ér mò cè, bó zá ér yí sì, pì zhī guāng tiān huà rì, hēi bái fēn míng, rén suǒ gòng jiàn, àn shì huì yè, duō shǎo mái fú, duō shǎo lèi xiàng, cǐ yīn yáng zhī suǒ yǐ bié yě. yú tíng chù zhì, wéi yuē yōu míng, qí yǐ shì fū?
明白小人,剛戾小人,這都不足恨。所以易惡陰柔陽只是一個,惟陰險伏而多瑞,變幻而莫測,駁雜而疑似,譬之光天化日,黑白分明,人所共見,暗室晦夜,多少埋伏,多少類象,此陰陽之所以別也。虞廷黜陟,惟曰幽明,其以是夫?
fù yú dào dé zhě bù jīn shì gōng, yóu jīn shì gōng, dào dé bù zú yě fù yú xīn dé zhě bù jīn wén jiàn, yóu jīn huò jiàn, xīn dé bù zú yě. wén yì zì duō fú báo zhī xīn yě, fù guì zì xióng, bēi lòu zhī jiàn yě. cǐ èr rén zhě, jiē kě lián yě, ér xióng fù guì zhě gèng bù shù yú zhàng fū. xíng bǐ qí dōng hōng shèng dà zhī tài, jiē jūn zǐ zhī suǒ yù ǒu zhě yě. ér bǐ qiě zhì jiāo yì de, kě bǐ shú shén yān?
富於道德者不矜事功,猶矜事功,道德不足也;富於心得者不矜聞見,猶矜獲見,心得不足也。文藝自多浮薄之心也,富貴自雄,卑陋之見也。此二人者,皆可憐也,而雄富貴者更不數於丈夫。行彼其冬烘盛大之態,皆君子之所欲嘔者也。而彼且志驕意得,可鄙孰甚焉?
shì jūn zǐ zài chén shì zhōng, bǎi tuō dé kāi, bù wèi suǒ shù fù bǎi tuō dé jìng, bù wèi suǒ wū miè, cǐ zhī wèi tiān tǐng rén háo.
士君子在塵世中,擺脫得開,不為所束縛;擺脫得淨,不為所污衊,此之謂天挺人豪。
cáng míng yuǎn lì, sù yè jí jí hū shí xíng zhě, shèng rén yě. wèi míng xiū, wèi lì quàn, sù yè jí jí hū shí xíng zhě, xián rén yě. bù zhàn míng biāo, bù xún lì kǒng, qì hūn zhì duò, huāng dé fèi yè zhě, zhòng rén yě. xuàn xū míng, yú shí lì, ér nèi cún jiǎo kuài zhī xīn, yīn wèi niǎo shòu zhī xíng zhě, dào zéi yě.
藏名遠利,夙夜汲汲乎實行者,聖人也。為名修,為利勸,夙夜汲汲乎實行者,賢人也。不占名標,不尋利孔,氣昏志惰,荒德廢業者,眾人也。炫虛名,漁實利,而內存狡獪之心,陰為鳥獸之行者,盜賊也。
quān zi lǐ gàn shí shì, xián zhě kě néng quān zi wài gàn dà shì fēi háo jié bù néng. huò yuē: quān zi wài kě gàn hū? yuē: shì sú suǒ wèi quān zi wài, nǎi shèng xián suǒ wèi xìng fēn nèi yě. rén shǒu yī guān, guān qiú yī chēng, nèi wài jiē ruò rén yān, tiān xià kě shù jǐ yǐ, suǒ wèi quān zi nèi gàn shí shì zhě yě. xīn qiè yōu shì, zhì zài kuāng shí, gǒu lì tiān xià, wén fǎ suǒ bù néng jū, gǒu jì chéng gōng, xíng jī suǒ bù bì bì, zé quān zi wài gàn dà shì zhě yě.
圈子裡干實事,賢者可能;圈子外幹大事非豪傑不能。或曰:「圈子外可干乎?」曰:「世俗所謂圈子外,乃聖賢所謂性分內也。人守一官,官求一稱,內外皆若人焉,天下可庶幾矣,所謂圈子內干實事者也。心切憂世,志在匡時,苟利天下,文法所不能拘,苟計成功,形跡所不必避,則圈子外幹大事者也。
shí gāo qiān gǔ, lǜ zhōu liù hé, wǎn mò shì zhī tuí fēng, hái xiān wáng zhī yǎ dào, shǐ hǎi nèi fù cháng qín hàn yǐ qián zhī zī wèi, zé yòu quān zi yǐ shàng rén yǐ. shì yǒu sī rén hū? wú jiāng yǔ zhī gòng liú tì yǐ. nǎi ruò kēng kēng niǔ zhòng jiàn, zhuì zhuì xún bì guī, wēi yí wén cí, càn rán kě guān, qín shèn qiān mò, jū rán guǎ guò, shì rén yě, dàn kě wèi gāo guān ěr, shì dào xī lài yān?
識高千古,慮周六合,挽末世之頹風,還先王之雅道,使海內復嘗秦漢以前之滋味,則又圈子以上人矣。世有斯人乎?吾將與之共流涕矣。乃若硜硜狃眾見,惴惴循弊規,威儀文辭,燦然可觀,勤慎謙默,居然寡過,是人也,但可為高官耳,世道奚賴焉?
dá rén luò yè qióng tōng, fú yún shēng sǐ gāo shì pì nì gǔ jīn, wán nòng liù hé shèng rén gǔ jīn yī xī, wàn wù yī shēn zhòng rén chén qì tiān zhēn, xīng jí shì wèi.
達人落葉窮通,浮雲生死;高士睥睨古今,玩弄六合;聖人古今一息,萬物一身;眾人塵棄天真,腥集世味。
yáng jūn zǐ qǔ huò, yīn jūn zǐ dú miǎn yáng xiǎo rén qǔ huò, yīn xiǎo rén dé fú. yáng jūn zǐ gāng zhèng zhí fāng, yīn jūn yú róu jiā wēn hòu yáng xiǎo rén bào qìng fàng sì, yīn xiǎo rén jiān huí zhì qiǎo.
陽君子取禍,陰君子獨免;陽小人取禍,陰小人得福。陽君子剛正直方,陰君於柔嘉溫厚;陽小人暴慶放肆,陰小人奸回智巧。
gǔ jīn shì lǜ yǒu sān pǐn: shàng shì bù hǎo míng, zhōng shì hǎo míng, xià shì bù zhī hǎo míng.
古今士率有三品:上士不好名,中士好名,下士不知好名。
shàng shì yí dào dé, zhōng shì zhòng gōng míng, xià shì zhòng cí zhāng, dǒu shāo zhī rén zhòng fù guì.
上士宜道德,中士重功名,下士重辭章,斗筲之人重富貴。
rén liú pǐn gé, yǐ jūn zǐ xiǎo rén dìng zhī, dà shuài yǒu jiǔ děng, yǒu jūn zǐ zhōng jūn zǐ, cái quán dé bèi, wú wǎng bù yí zhě yě. yǒu jūn zǐ, yōu yú dé ér duǎn yú cái zhě yě. yǒu shàn rén, xún yǎ wēn pǔ, jǐn zú zì shǒu, shí jiàn suī zhèng, ér bù néng zì jué, gōng xíng suī lì, ér bù néng zì bǎo. yǒu zhòng rén, cái dé shí jiàn jù wú zú qǔ, yǔ shì fú chén, qū lì bì hài, lù lù fēng sú zhōng wú zì biǎo yì. yǒu xiǎo rén, piān qì xié xīn, wéi jǐ sī shì zhí, gǒu dé suǒ yù, yì bù hài wù. yǒu xiǎo rén zhōng xiǎo rén, tān cán yīn hěn, zì yì suǒ jí, ér cái zú yǐ jì zhī, liǎn yuàn hù zhōng, wú suǒ gù jì. wài yǒu shì xiǎo rén zhī jūn zǐ, gāo jùn qí jué, bù jiù sú jiǎn, rán guī mó hóng yuǎn, xiǎo cī cháng lèi, bù zú yǐ bìng zhī. yǒu shì jūn zǐ zhī xiǎo rén, lǎo zhà nóng wén, shàn cáng qiǎo jiè, wèi tiān xià zhī dà è, zhàn tiān xià zhī dà míng, shì xìng bù bài dāng shí, hòu shì jiē wèi suǒ qī ér jìng bù zhī zhě. yǒu jūn zǐ xiǎo rén zhī jiān, xíng yì jìn zhèng ér piān, yǔ yì jìn dào ér zá, xué yuán tōng biàn jìn yú sú, shàng gǔ pǔ zé rù yú fǔ, kuān biàn gū xī, yán biàn měng zhì. shì rén yě, yǒu jūn zǐ zhī xīn, yǒu xiǎo rén zhī guò zhě yě, měi zhì hài dào, xué zhě chéng zhī.
人流品格,以君子小人定之,大率有九等,有君子中君子,才全德備,無往不宜者也。有君子,優於德而短於才者也。有善人,恂雅溫朴,僅足自守,識見雖正,而不能自決,躬行雖力,而不能自保。有眾人,才德識見俱無足取,與世浮沉,趨利避害,祿祿風俗中無自表異。有小人,偏氣邪心,惟己私是殖,苟得所欲,亦不害物。有小人中小人,貪殘陰狠,恣意所極,而才足以濟之,斂怨怙終,無所顧忌。外有似小人之君子,高峻奇絕,不就俗檢,然規模弘遠,小疵常類,不足以病之。有似君子之小人,老詐濃文,善藏巧借,為天下之大惡,占天下之大名,事幸不敗當時,後世皆為所欺而競不知者。有君子小人之間,行亦近正而偏,語亦近道而雜,學圓通便近於俗,尚古樸則入於腐,寬便姑息,嚴便猛鷙。是人也,有君子之心,有小人之過者也,每至害道,學者成之。
yǒu sú jiǎn, yǒu lǐ jiǎn. yǒu tōng dá, yǒu fàng dá. jūn zǐ tōng dá yú lǐ jiǎn zhī zhōng, sāo shì fàng dá yú sú jiǎn zhī wài. shì zhī wú shí zhě, zhuān yǐ xiǎo jié xì xíng dìng rén pǐn, dà kě xiào yě.
有俗檢,有禮檢。有通達,有放達。君子通達於禮檢之中,騷士放達於俗檢之外。世之無識者,專以小節細行定人品,大可笑也。
shàng cái wèi ér bù wèi, zhōng cái zhǐ jiàn yǒu wèi, xià cái yī wú suǒ wèi.
上才為而不為,中才只見有為,下才一無所為。
xīn shù píng yì, zhì xíng chéng zhí, yǔ yán shū shuǎng, wén zhāng míng dá, qí rén bì jūn zǐ yě. xīn shù wēi nuǎn, zhì xíng guǐ mì, yǔ yán tūn tǔ, wén zhāng huì sè, qí rén yì kě zhī yǐ.
心術平易,制行誠直,語言疏爽,文章明達,其人必君子也。心術微暖,制行詭秘,語言吞吐,文章晦澀,其人亦可知矣。
yǒu guò bù hài wèi jūn zǐ, wú guò kě zhǐ dǐ, zhēn zé shèng rén, wěi zé dà jiān, fēi xiāng yuàn zhī mèi shì, zé xiǎo rén zhī qī shì yě.
有過不害為君子,無過可指底,真則聖人,偽則大奸,非鄉愿之媚世,則小人之欺世也。
cóng yù zé rú fù shān, jiàn dào zé ruò jué là, cǐ xià yú zhī jí zhě yě.
從欲則如附膻,見道則若嚼蠟,此下愚之極者也。
yǒu hán yǎng rén xīn sī jí xì, suī yīng cāng zú, ér xiōng zhōng yī rán xiá yù, zì wú cū shū zhī bìng. xīn cū biàn shì xué bù jì chù.
有涵養人心思極細,雖應倉卒,而胸中依然暇豫,自無粗疏之病。心粗便是學不濟處。
gōng yè zhī shì, qīng xū zhě yǐ wèi cū cái, bù zhī yáo shùn yǔ tāng gāo kuí jì qì gōng yè hū? qīng xū hū? bǎo shí nuǎn yī ér gōng sāo mò zhī shì, huà xuán xū zhī lǐ, wèi qín zhèng shì zhě wèi sú lì, wèi gōng nóng sāng zhě wèi bǐ fū, cǐ bì huà zhī mín yě, yáo shùn zhī shì wú zhī.
功業之士,清虛者以為粗才,不知堯、舜、禹、湯、臯、夔、稷、契功業乎?清虛乎?飽食暖衣而工騷墨之事,話玄虛之理,謂勤政事者為俗吏,謂工農桑者為鄙夫,此敝化之民也,堯、舜之世無之。
guān rén kuò yǐ wǔ pǐn: gāo zhèng zá yōng xià. dú xíng qí shí yuē gāo pǐn, xián zhì zhě liú. zé zhōng yǒu zhí yuē zhèng pǐn, shèng xián zhě liú. yǒu shàn yǒu guò yuē zá pǐn, quàn chéng kě yòng. wú duǎn wú zhǎng yuē yōng pǐn, wú yì shì yòng. xié wěi èr zhǒng yuē xià pǐn, shèn wú yòng zhī.
觀人括以五品:高、正、雜、庸、下。獨行奇識曰高品,賢智者流。擇中有執曰正品,聖賢者流。有善有過曰雜品,勸懲可用。無短無長曰庸品,無益世用。邪偽二種曰下品,慎無用之。
qì jié xìn bù guò rén, yǒu chū yī shí zhī gǎn kǎi, zé xiǎo rén néng wèi jūn zǐ zhī shì yǒu chū yú yī niàn zhī piāo qiè, zé xiǎo rén néng dào jūn zǐ zhī míng. yì yǒu chū niàn shén lì, jiǔ ér qū qí yǎ cāo, dāng wēi néng fèn ān ér sàng qí píng shēng zhě, cǐ jiē bù zì hán yǎng zhōng lái.
氣節信不過人,有出一時之感慨,則小人能為君子之事;有出於一念之剽竊,則小人能盜君子之名。亦有初念甚力,久而屈其雅操,當危能奮安而喪其平生者,此皆不自涵養中來。
ruò shèng xián xué wèn, zhì sǐ gèng wú pò zhàn.
若聖賢學問,至死更無破綻。
wú gēn běn dǐ qì jié, rú jiǔ hàn ōu rén, zuì shí yǒng, xǐng shí suǒ rán wú fēn háo qì lì. wú xué wèn dǐ shí jiàn, rú páo rén yáng zào, miàn qián míng, bèi hòu zuǒ yòu wú yī xiē zhào gù, ér wú zhī zhě shǎng qí yī shí, huò qí yī piān, měi jī jié tàn fú, xìn yǐ zhōng shēn.
無根本底氣節,如酒漢毆人,醉時勇,醒時索然無分毫氣力。無學問底識見,如庖人煬灶,面前明,背後左右無一些照顧,而無知者賞其一時,惑其一偏,每擊節嘆服,信以終身。
xū! nán yán yě.
吁!難言也。
zhòng è bì chá, shì rén zhě zhī xīn. bù rén zhě wén rén zhī è, xǐ tán lè dào. shū báo zhě wén rén zhī è, shēn xìn bù yí. wéi zhǎng zhě zhī è míng yì yǐ wū rén, ér zuò è zhě zhī hǎo wèi wū shàn yě, jì chá wèi rén suǒ è zhě hé rén, yòu chá yán zhě hé xīn, yòu chá zhì è zhě hé yóu, nài xīn liú yì, dú dé qí zhēn, guǒ zài wèi yě, zé xìn rèn bù yí, guǒ bù zài wèi yě, zé jǔ pì wú èr, guǒ rú rén suǒ zhōng shāng yě, zé fú jiù bì lì. wū hū!
眾惡必察,是仁者之心。不仁者聞人之惡,喜談樂道。疏薄者聞人之惡,深信不疑。惟長者知惡名易以污人,而作惡者之好為誣善也,既察為人所惡者何人,又察言者何心,又察致惡者何由,耐心留意,獨得其真,果在位也,則信任不疑,果不在位也,則舉辟無貳,果如人所中傷也,則扶救必力。嗚呼!
cǐ dào bù míng jiǔ yǐ.
此道不明久矣。
dǎng gù zhū jūn, zhǐ shì biǎn qiǎn wú dù liàng. shēn dāng zhuó shì, zì chù qīng liú, pì zhī jīng wèi, bù yán zì bié. zhèng dāng zūn hǎi bīn ér chù, yǐ dài tiān xià zhī qīng yě, què nǎi míng jiǎn zì fù, qì jié xiāng gāo, zhì mǎn yì de, bēi shì yī shì ér jiàn tà zhī, jī bàng quán shì ér gǒu zhì zhī, shǐ rén wèi jì fèng chéng yù chì yù jiāo, jī jīn yào zhī nù, kuì quán shì zhī dú, yī zhāo ér chéng zài xū zhī xiōng, qí sǐ bù zú xī yě. shī chēng míng zhé bǎo shēn, kǒng chēng mò zú yǒu róng, miǎn yú xíng lù, qǐ guì huò qīng shì zhí, gān dǐng huò rú yí zāi? shēn chén èr zi, dé zhī guō lín zōng jǐ yǐ. gù chú jùn jí wú dào zhōng zhī zuì rén yě, jǐn yù yú bēi wū ěr. ruò zhāng jiǎn zé yòu lǐ yīng fàn pāng zhī zuì rén, kě zhū yě fū!
黨錮諸君,只是褊淺無度量。身當濁世,自處清流,譬之涇渭,不言自別。正當遵海濱而處,以待天下之清也,卻乃名檢自負,氣節相高,志滿意得,卑視一世而踐踏之,譏謗權勢而狗彘之,使人畏忌奉承愈熾愈驕,積津要之怒,潰權勢之毒,一朝而成載胥之凶,其死不足惜也。《詩》稱「明哲保身」,孔稱「默足有容,免於刑戮」,豈貴貨清市直,甘鼎鑊如飴哉?申、陳二子,得之郭林宗幾矣。顧廚俊及吾道中之罪人也,僅愈於卑污耳。若張儉則又李膺、范滂之罪人,可誅也夫!
wèn: yán zǐ líng hé rú? yuē: fù guì lì dá zhī shì bù kě wú cǐ zhǒng gāo rén, dàn péng yǒu bù dé jiā yú jūn chén zhī shàng. wǔ chén yǔ shùn tóng liáo yǒu, jīn rì bǐ jiān, míng rì běi miàn ér chén zhī, hé hài qí wèi shèng rén? ruò yǒu yòng shì zhī cái, bào yōu shì zhī zhì, péng shí zhī suǒ jiǎng qiú, zhèng yù dà xíng, jìng shī yǐ kāng, tiān xià shú jūn shú chén, zhèng bù bì ěr.
問:「嚴子陵何如?」曰:「富貴利達之世不可無此種高人,但朋友不得加於君臣之上。五臣與舜同僚友,今日比肩,明日北面而臣之,何害其為聖人?若有用世之才,抱憂世之志,朋時之所講求,正欲大行,竟施以康,天下孰君孰臣,正不必爾。
rú yù yuǎn yǐn gāo dǎo, hé chù bù kě cáng shēn, biàn bù jiàn guāng wǔ yě de, jì jiàn yǐ, yóu yǒu shì dì, ér jiā zú qí fù yān, kǒng dào lǐ bù dāng rú shì, ruò guāng wǔ zhě zé dà yǐ.
如欲遠引高蹈,何處不可藏身,便不見光武也得,既見矣,猶友視帝,而加足其腹焉,恐道理不當如是,若光武者則大矣。
jiàn shì xián zhě, jiù zhuó yì huí hù, suī yǒu guò chà, dōu xiàng hǎo biān tì tā xiǎng jiàn shì bù xián zhě, jiù zhuó yì sōu suǒ, suī yǒu piān zhǎng, dōu xiàng è biān tì tā xiǎng, zì sòng rú yǐ lái lǜ zuò cǐ shī. dà jiǎ dōu shì gè piān shí jiàn, suǒ wèi hǎo ér bù zhī qí è, è ér bù zhī qí měi zhě. wéi shèng rén biàn wú cǐ shī, zhǐ shì cǐ xīn xū píng.
見是賢者,就着意回護,雖有過差,都向好邊替他想;見是不賢者,就着意搜索,雖有偏長,都向惡邊替他想,自宋儒以來率坐此失。大叚都是個偏識見,所謂好而不知其惡,惡而不知其美者。惟聖人便無此失,只是此心虛平。
yùn jí zhī shì shēn chén, fù hé zhī shì hóng zhòng, wò xuán zhī shì yuán tōng, kāng jì zhī shì jīng mǐn. fǎn shì jiē fán cái yě, jí cōng míng biàn bó wú bǔ yān.
蘊藉之士深沉,負荷之士弘重,斡旋之士圓通,康濟之士精敏。反是皆凡才也,即聰明辯博無補焉。
jūn zǐ zhī jiāo pà jī, xiǎo rén zhī jiāo pà hé. sī èr zhě, huò rén zhī guó, qí zuì jūn yě.
君子之交怕激,小人之交怕合。斯二者,禍人之國,其罪均也。
shèng rén bǎ dé dìng lǐ, bǎ bù dé dìng shì. shì fēi, lǐ yě. chéng bài, shì yě.
聖人把得定理,把不得定勢。是非,理也。成敗,勢也。
yǒu shì bù kě wèi ér yóu wèi zhī zhě, wéi qí lǐ ér yǐ. zhī cǐ zé sān rén kě yǔ wǔ chén bǐ shì gōng, kǒng zǐ kě yǔ yáo shùn jiào zhèng zhì.
有勢不可為而猶為之者,惟其理而已。知此則三仁可與五臣比事功,孔子可與堯、舜較政治。
wèi shì yú huǒ, jiē chún jīn yě. wèi shì yú shì, jiē wán rén yě. wéi shèng rén wú wǎng ér bù kě. xià shèng rén yī děng jiē yǒu suǒ bù zú, jiē kě shì ér bài. fū sān dài ér xià rén wù, qǐ shén xiāng yuǎn zāi? shēng ér suǒ duǎn bù yù yú suǒ shì, zé quán míng dìng lùn, kě yǐ gài guān, bù xìng ér ǒu shì qí suǒ bù zú, zé bù miǎn wèi lèi. fū shì bù shì zhī jiān, bù kě yǐ dìng rén pǐn yě. gù jūn zǐ guān rén bù dài shì, ér rén wù gāo xià zhōng shēn shì yè bù shuǎng fēn háo, bǐ qí shén shí zì zài shì yǎn zhī wài ěr.
未試於火,皆純金也。未試於事,皆完人也。惟聖人無往而不可。下聖人一等皆有所不足,皆可試而敗。夫三代而下人物,豈甚相遠哉?生而所短不遇於所試,則全名定論,可以蓋棺,不幸而偶試其所不足,則不免為累。夫試不試之間,不可以定人品也。故君子觀人不待試,而人物高下終身事業不爽分毫,彼其神識自在世眼之外耳。
shì zhī tuí bō, míng zhī qí dāng biàn, niǔ yú zhòng jiē wèi zhī ér bù gǎn dòng shì zhī yì jǔ, míng zhī qí dāng wèi, niǔ yú zhòng jiē bù wèi ér bù gǎn dòng, shì yì zhòng rén ér yǐ. tí bào zhī ér dé yī guǒ bǐng, wèi gǎn zhé shí, mǔ cháng zhī ér hòu rù kǒu, bǐ bù zhī qí kě shí yǔ fǒu yě. jì zhī zhī yǐ, yóu yǐ zhòng rén wèi xíng zhǐ, kě kuì yě fū wéi yīng xióng háo jié bù xùn xí yǐ jū fēi, néng wéi sú ér rèn dào, fū shì zhī wèi dú fù. wū hū! cǐ yōng rén zhì qiǎo zhī shì, suǒ wèi shēng shì ér hǎo yì zhě yě.
世之頹波,明知其當變,狃於眾皆為之而不敢動;事之義舉,明知其當為,狃於眾皆不為而不敢動,是亦眾人而已。提抱之兒得一果餅,未敢輒食,母嘗之而後入口,彼不知其可食與否也。既知之矣,猶以眾人為行止,可愧也夫惟英雄豪傑不徇習以居非,能違俗而任道,夫是之謂獨復。嗚呼!此庸人智巧之士,所謂生事而好異者也。
tǔ qì bù kě wú, ào qì bù kě yǒu. shì qì zhě, míng yú rén jǐ zhī fēn, shǒu zhèng ér bù guǐ suí. ào qì zhě, mèi yú shàng xià zhī děng, hào gāo ér bù sù wèi. zì chù zhě měi yǐ ào rén wèi shì qì, guān rén zhě měi yǐ shì qì wèi ào rén. bēi fū! gù wéi yǒu shì qì zhě néng qiān jǐ xià rén. bǐ zuò rén zhě hūn yè qǐ āi, huò bù kě zhī yǐ.
土氣不可無,傲氣不可有。士氣者,明於人己之分,守正而不詭隨。傲氣者,昧於上下之等,好高而不素位。自處者每以傲人為士氣,觀人者每以士氣為傲人。悲夫!故惟有士氣者能謙己下人。彼做人者昏夜乞哀,或不可知矣。
tǐ jiě shén hūn zhì xiāo qì jǔ, tiān xià shì bú shì zhè bān rén gàn dǐ. jiē bì dǐ zhǎng, shǐ zhì fèn xīn, tiān xià shì yě bú shì zhè bān rén gàn dǐ. gàn tiān xià shì zhě, zhì shēn yǒng chén shén xián qì dìng, yǒu suǒ bù yán, yán bì dāng, yǒu suǒ bù wèi, wèi bì chéng. bù zì hào ér lù cái, bù qīng shì yǐ xìng gōng, cǐ zhēn cái yě, shì xiān shí zhī. jìn shì wéi qián èr zhǒng rén, nǎi hù xiāng jī, shí zhě xū xiào zhī.
體解神昏、志消氣沮,天下事不是這般人干底。接臂抵掌,矢志奮心,天下事也不是這般人干底。干天下事者,智深勇沉、神閒氣定,有所不言,言必當,有所不為,為必成。不自好而露才,不輕試以幸功,此真才也,世鮮識之。近世惟前二種人,乃互相譏,識者胥笑之。
xián rén jūn zǐ, nà yī zhǒng rén lǐ méi yǒu? bǐ fū xiǎo rén, nà yī zhǒng rén lǐ méi yǒu?
賢人君子,那一種人里沒有?鄙夫小人,那一種人里沒有?
shì sú dōu zài nà jué wèi shàng dìng rén pǐn, bǎ nà xié zhèng què zuò dì èr zhe kàn. jīn yǒu pú lì qǐ gài zhī rén, tè dì zuò zhōng xiào jié yì zhī shì, wèi tiān dì jiān lì dà gāng cháng, wǒ dāng běi miàn shī shì zhī huán shì dá guān guì rén, shì fǔ shǒu jū qí xià yǐ. lùn dào cǐ, nà fù guì lì dá yǔ zhè zhōng xiào jié yì bǐ lái, qǐ zhí tài shān hóng máo zāi? rán zé pǐ fū pǐ fù wèi kě qīng, ér xià shì hán rú qí zì shì yì bù kě miǎo rán xiǎo yě. gù lùn shì fēn, suī bào guān zhī lì, yì yǒu suǒ xià yǐ shēn qí zūn. lùn xìng fēn, zé yáo shùn yǔ tú rén kě yī ràng yú yī táng. lùn xīn tán dào, shú guì shú jiàn? shú zūn shú bēi? gù tiān dì wèn wéi dào guì, tiān dì jiān rén wéi dé dào zhě guì.
世俗都在那爵位上定人品,把那邪正卻作第二着看。今有僕隸乞丐之人,特地做忠孝節義之事,為天地間立大綱常,我當北面師事之;環視達官貴人,似俛首居其下矣。論到此,那富貴利達與這忠孝節義比來,豈直太山鴻毛哉?然則匹夫匹婦未可輕,而下士寒儒其自視亦不可渺然小也。故論勢分,雖抱關之吏,亦有所下以伸其尊。論性分,則堯、舜與途人可揖讓於一堂。論心談道,孰貴孰賤?孰尊孰卑?故天地問惟道貴,天地間人惟得道者貴。
shān lín chù shì cháng yǎng yī gè ào màn qīng rén zhī xiàng, cháng jī yī fù tòng fèn bù píng zhī qì, cǐ shì dà bìng tòng.
山林處士常養一個傲慢輕人之象,常積一腹痛憤不平之氣,此是大病痛。
hǎo míng zhī rén chōng qí xīn, fù mǔ xiōng dì qī zǐ dōu gù bù dé, hé zhě? míng wú liǎng chéng, bì xiāng xíng ér hòu xiǎn. yè rén zhèng fù rǎng yáng, chén zhòng zi è xiōng shòu é, zhōu zé zòu qī pò jiè, jiē hǎo míng zhī xīn wèi zhī yě.
好名之人充其心,父母兄弟妻子都顧不得,何者?名無兩成,必相形而後顯。葉人證父攘羊,陳仲子惡兄受鵝,周澤奏妻破戒,皆好名之心為之也。
shì zhī rén cháng bǎ hǎo shì ràng yǔ tā rén zuò, ér gān jū yǐ yú bù xiào, yòu yào lüè gè hǎo míng ér zài shēn shàng, ér dǐ tā rén wèi bù xiào. bēi fū! shì yì qí bù xiào yě.
世之人常把好事讓與他人做,而甘居已於不肖,又要掠個好名兒在身上,而詆他人為不肖。悲夫!是益其不肖也。
lǐ shèng rén zhī kǒu yì, lǐ zhòng rén zhī kǒu nán. zhì rén zhī kǒu yì wèi zhòng rén, zhòng rén zhī kǒu nán wèi shèng rén, qǐ zhí dāng shí zhī huǐ yù, jí qiān gǔ yīng xióng háo jié zhī shì, jié yì zhèng zhí zhī rén, yī rù yì lùn zhī jiā, bǐ zāng cǐ fǒu, gè chěng piān zhí, hù wèi cí huáng.
理聖人之口易,理眾人之口難。至人之口易為眾人,眾人之口難為聖人,豈直當時之毀譽,即千古英雄豪傑之士,節義正直之人,一入議論之家,彼臧此否,各騁偏執,互為雌黃。
pì zhī wǔ wén lì chū rù rén zuì, wéi qí suǒ yù, qiú qí yǒu dà gōng zhì zhèng zhī jiàn, sǐ zhě fù shēng. ér xiǎng fú zhě jǐ rén? shì shēng zhě sì kǒu, ér sǐ zhě hán yuān yě. yī! shǐ zāng pǐ rén wù zhě, ér chū yú wú wén zhī shì, yóu xī rén zhī xìng yě. bǐ shàn zhù zuò zhī míng, hào wèi yī shì rén jié, ér lì yán bù shèn, zé shì yù chéng yú tíng wèi, jiù sǐ ér mò zhī biàn yě, bù rén mò dà yān. shì gù jūn zǐ zhī lùn rén, yǔ qí kè yě níng shù.
譬之舞文吏出入人罪,惟其所欲,求其有大公至正之見,死者復生。而響服者幾人?是生者肆口,而死者含冤也。噫!使臧否人物者,而出於無聞之士,猶昔人之幸也。彼擅著作之名,號為一世人傑,而立言不慎,則是獄成於廷尉,就死而莫之辯也,不仁莫大焉。是故君子之論人,與其刻也寧恕。
zhèng zhí zhě bì bù zhōng hòu, zhōng hòu zhě bì bù zhèng zhí. zhèng zhí rén zhí gāng cháng fú shì dào, zhōng hòu rén yǎng hé píng péi gēn běn. rán ér jī tiān xià zhī huò zhě, zhèng zhí zhī rén yǎng tiān xià zhī huò zhě, zhōng hòu zhī guò yě. cǐ sì zì jiān ér yǒu zhī, wéi shí zhōng zhī shèng.
正直者必不忠厚,忠厚者必不正直。正直人植綱常扶世道,忠厚人養和平培根本。然而激天下之禍者,正直之人;養天下之禍者,忠厚之過也。此四字兼而有之,惟時中之聖。
lù cái shì shì jūn zǐ dà bìng tòng, yóu qí shén yú shì cái. lù zhě, bù cáng qí suǒ yǒu yě. shì zhě, xū piāo qí suǒ wú yě.
露才是士君子大病痛,尤其甚於飾才。露者,不藏其所有也。飾者,虛剽其所無也。
shì yǒu sān bù gù: háng dào jì shí rén gù bù dé ài shēn, fù guì lì dá rén gù bù dé ài dé, quán shēn yuǎn hài rén gù bù dé ài tiān xià.
士有三不顧:行道濟時人顧不得愛身,富貴利達人顧不得愛德,全身遠害人顧不得愛天下。
qí shì nán yán ér yú xīn wú kuì zhě, níng miè qí kě zhī zhī jī. gù jūn zǐ wèi xīn shòu è, tài bó shì yǐ. qíng yǒu suǒ bù rěn, ér yì bù dé bù rán zhě, níng fù dà bù wěi zhī míng. gù jūn zǐ wèi lǐ shòu è, zhōu gōng shì yǐ. qíng yǒu kě jīn, ér fǎ bù kě fèi zhě, níng zì jū yú rěn yǐ shēn fǎ. gù jūn zǐ wèi fǎ shòu è, wǔ hòu shì yǐ. rén jiē wèi zhī, ér wǒ dú bù wèi, zé yǎn qí míng yǐ fēn bàng. gù jūn zǐ wèi zhòng shòu è, sòng zǐ hǎn shì yǐ.
其事難言而於心無愧者,寧滅其可知之跡。故君子為心受惡,太伯是已。情有所不忍,而義不得不然者,寧負大不韙之名。故君子為理受惡,周公是已。情有可矜,而法不可廢者,寧自居於忍以伸法。故君子為法受惡,武侯是已。人皆為之,而我獨不為,則掩其名以分謗。故君子為眾受惡,宋子罕是已。
bù yù wèi xiǎo rén, bù néng wèi jūn zǐ. bì jìng zuò shèn me rén? yuē: zhòng rén. jì zhòng rén, dāng yǔ zhòng rén wǔ yǐ, ér liè qí shēn míng yú shì dài fū zhī lín kě hū? gù zhòng rén ér yǒu shì dài fū zhī xíng zhě róng, shì dài fū ér wèi zhòng rén zhī xíng zhě rǔ.
不欲為小人,不能為君子。畢竟作甚麼人?曰:眾人。既眾人,當與眾人伍矣,而列其身名於士大夫之林可乎?故眾人而有士大夫之行者榮,士大夫而為眾人之行者辱。
tiān zhī shēng rén, suī xià yú yì yǒu yī qiào zhī míng tīng qí zì wèi yòng. ér jí zhì zhī, yì yǒu kě guān ér bù kě wèi zhī cái. suǒ wèi cái zhě, néng wèi rén yòng, kě yuán kě fāng, néng yīn néng yáng, ér bù yǐ yǐ yòng zhě yě, yǐ jǐ yòng jiē piān cái yě.
天之生人,雖下愚亦有一竅之明聽其自為用。而極致之,亦有可觀而不可謂之才。所謂才者,能為人用,可圓可方,能陰能陽,而不以已用者也,以己用皆偏才也。
xīn píng qì hé ér yǒu qiáng yì bù kě duó zhī lì, bǐng gōng chí zhèng ér yǒu yuán tōng bù kě jū zhī quán, kě yǐ yǔ rén pǐn yǐ.
心平氣和而有強毅不可奪之力,秉公持正而有圓通不可拘之權,可以語人品矣。
cóng róng ér bù hòu shì, jí jù ér bù shī róng, tuō lüè ér bù shū hū, jiǎn jìng ér bù liáng báo, zhēn shuài ér bù bǐ lǐ, wēn rùn ér bù zhī wéi, guāng míng ér bù qiǎn fú, chén jìng ér bù yīn xiǎn, yán yì ér bù kē kè, zhōu zā ér bù fán suì, quán biàn ér bù jué zhà, jīng míng ér bù cāi chá, yì kě yǐ wèi chéng rén yǐ.
從容而不後事,急遽而不失容,脫略而不疏忽,簡靜而不涼薄,真率而不鄙俚,溫潤而不脂韋,光明而不淺浮,沉靜而不陰險,嚴毅而不苛刻,周匝而不煩碎,權變而不譎詐,精明而不猜察,亦可以為成人矣。
hòu dé zhī shì néng yǎn rén guò, shèng dé zhī shì bù lìng rén yǒu guò. bù lìng rén yǒu guò zhě, tǐ qí bù dé yǐ zhī xīn, zhī qí bì zhì zhī qíng, ér yù suì zhī zhě yě.
厚德之士能掩人過,盛德之士不令人有過。不令人有過者,體其不得已之心,知其必至之情,而預遂之者也。
liè shì sǐ zhì, shǒu shì sǐ zhí, rèn shì sǐ yuàn, fèn shì sǐ dòu, tān shì sǐ cái, zào shì sǐ yán.
烈士死志,守士死職,任士死怨,忿士死斗,貪士死財,躁士死言。
zhī qí bù kě wèi ér suì ān zhī zhě, dá rén zhì shì zhī jiàn yě zhī qí bù kě wèi ér yóu jí lì yǐ tú zhī zhě, zhōng chén xiào zǐ zhī xīn yě.
知其不可為而遂安之者,達人智士之見也;知其不可為而猶極力以圖之者,忠臣孝子之心也。
wú shí zhī shì yǒu sān chǐ: chǐ pín, chǐ jiàn, chǐ lǎo. huò yuē: jūn zǐ dú wú chǐ yǔ? yuē: yǒu chǐ. qīn zài ér pín chǐ, yòng xián zhī shì ér jiàn chǐ, nián lǎo ér dé yè wú wén chǐ.
無識之士有三恥:恥貧,恥賤,恥老。或曰:「君子獨無恥與?」曰:「有恥。親在而貧恥,用賢之世而賤恥,年老而德業無聞恥。」
chū kāi kǒu biàn shì shā wěi yǔ, chū xià shǒu biàn shì jǐn tóu zhe, cǐ rén dà wú hán xù, dà bù jì shì, xué zhě jiè zhī.
初開口便是煞尾語,初下手便是盡頭着,此人大無含蓄,大不濟事,學者戒之。
yī gè sú niàn tóu, yī shuāng sú yǎn mù, yī kǒu sú huà shuō, rèn jiào cōng míng cái biàn, kě xī cuò huó le yī shēng.
一個俗念頭,一雙俗眼目,一口俗話說,任教聰明才辯,可惜錯活了一生。
huò wèn: jūn zǐ xiǎo rén biàn zhī zuì nán? yuē: jūn zǐ ér jìn xiǎo rén zhī jī, xiǎo rén ér wèi jūn zǐ zhī tài, cǐ chéng nán biàn. ruò qí dà dū, zé rú zào bái bù kě yǎn yě. jūn zǐ róng mào dūn dà lǎo chéng, xiǎo rén róng mào fú báo suǒ xiè. jūn zǐ píng yì, xiǎo rén qiāo qī jūn zǐ chéng shí, xiǎo rén jiān zhà jūn zǐ duō ràng, xiǎo rén duō zhēng jūn zǐ shǎo wén, xiǎo rén duō tài. jūn zǐ zhī xīn zhèng zhí guāng míng, xiǎo rén zhī xīn xié qū wēi nuǎn. jūn zǐ zhī yán yǎ dàn zhì zhí, wéi yǐ dá yì xiǎo rén zhī yán xiān nóng róu zé, wù yú kě rén. jūn zǐ yǔ rén qīn ér bù nì, yí liàng ér bù yǎng qí guò xiǎo rén yǔ rén xiá ér zhì qíng, yú yuè ér duō jì qí fēi. jūn zǐ chù shì kě yǐ méng tiān zhì rì, suī gǔ ròu ér bù ā xiǎo rén chù shì dī áng shì tài rén qíng, suī mèi lǐ ér bù gù. jūn zǐ lín yì kāng kǎi dāng qián, wéi shì tiān xià guó jiā rén wù zhī lì bìng, qí huò fú huǐ yù liǎo bù guān xīn xiǎo rén fáng yì zé guān wàng gù jì, xiān lǜ jué lù shēn jiā qī zǐ zhī biàn fǒu, shì shè jì cāng shēng màn bù shǔ jǐ. jūn zǐ shì shàng, lǐ bù gǎn bù gōng, nán shǐ rèn dào xiǎo rén shì shàng, shēn bù zhī wèi wǒ, cè yì suí rén. jūn zǐ yù xià, fáng qí xié ér tǐ qí bì zhì zhī qíng xiǎo rén yù xià, suì wú yù ér wàng bǐ tóng rán zhī yuàn. jūn zǐ zì fèng jié jiǎn tián yǎ, xiǎo rén zì fèng tài chǐ mí wén. jūn zǐ qīn xián ài shì, lè dào rén zhī shàn xiǎo rén jí xián dù néng, lè dào rén zhī fēi. rú cǐ lèi zhě, sè sè dùn shū. kǒng zǐ rì: huàn bù zhī rén, wú yǐ wèi zhōng rì xiāng yǔ, qí lèi kě fēn, suī shàn jīn chí, zì yǒu bù kě yǎn zhě zài yě.
或問:「君子小人辯之最難?」曰:「君子而近小人之跡,小人而為君子之態,此誠難辯。若其大都,則如皂白不可掩也。君子容貌敦大老成,小人容貌浮薄瑣屑。君子平易,小人蹺蹊;君子誠實,小人奸詐;君子多讓,小人多爭;君子少文,小人多態。君子之心正直光明,小人之心邪曲微暖。君子之言雅淡質直,惟以達意;小人之言鮮濃柔澤,務於可人。君子與人親而不昵,宜諒而不養其過;小人與人狎而致情,諛悅而多濟其非。君子處事可以盟天質日,雖骨肉而不阿;小人處事低昂世態人情,雖昧理而不顧。君子臨義慷慨當前,惟視天下國家人物之利病,其禍福毀譽了不關心;小人防義則觀望顧忌,先慮爵祿身家妻子之便否,視社稷蒼生漫不屬己。君子事上,禮不敢不恭,難使任道;小人事上,身不知為我,側意隨人。君子御下,防其邪而體其必至之情;小人御下,遂吾欲而忘彼同然之願。君子自奉節儉恬雅,小人自奉汰侈彌文。君子親賢愛士,樂道人之善;小人嫉賢妒能,樂道人之非。如此類者,色色頓殊。孔子日:」患不知人「,吾以為終日相與,其類可分,雖善矜持,自有不可掩者在也。
jīn zhī lùn rén zhě, yú cí shòu bù lùn dào yì, zhǐ yǐ cí wèi shì, gù cí níng jiǎo lián, ér bì tān ài zhī xián. yú qǔ yǔ bù lùn dào yì, zhǐ yǐ yǔ wèi shì, gù yǔ níng shāng huì, ér bì lìn sè zhī xián. yú yuàn nù bù lùn dào yì, zhǐ yǐ rěn wèi shì, gù lǐ suī dāng xiào, ér bì wú liàng zhī xián. yì dāng míng fēn, rén jiē bìng qí yú ér yǐ jù ào jīn líng wèi jié gài lǐ dāng chí tǐ, rén jiē bìng qí jù ér yǐ guò lǐ zú gōng wèi shèng dé. wéi jiǎn shì qǔ zhě, bù biàn lǐ yǒu dāng fēng wéi mò shì guì zhě, bù lùn shì yǒu dāng yán. cǐ jiē chá lǐ bù jīng, guì xián zhī ér wàng qí guò zhě yě. yī! yǔ bù jí zhě chéng yǒu jiān yǐ, qí zéi dào jūn yě.
今之論人者,於辭受不論道義,只以辭為是,故辭寧矯廉,而避貪愛之嫌。於取與不論道義,只以與為是,故與寧傷惠,而避吝嗇之嫌。於怨怒不論道義,只以忍為是,故禮雖當校,而避無量之嫌。義當明分,人皆病其諛而以倨傲矜陵為節概;禮當持體,人皆病其倨而以過禮足恭為盛德。惟儉是取者,不辯禮有當豐;惟默是貴者,不論事有當言。此皆察理不精,貴賢知而忘其過者也。噫!與不及者誠有間矣,其賊道均也。
niǔ qiǎn shí xiá wén, zhí piān jiàn qū shuō, shǒu lòu guī gé tào, sī rén yě ruò wèi xiāng lǐ cháng rén, bù zú qīng zhòng, ruò jū gāo wèi yǒu lìng míng, qí huài shì jiào bù xì.
狃淺識狹聞,執偏見曲說,守陋規格套,斯人也若為鄉里常人,不足輕重,若居高位有令名,其壞世教不細。
yǐ cū shū xīn kàn gǔ rén qīn qiè zhī yǔ, yǐ fán zào xīn kàn gǔ rén jìng shēn zhī yǔ, yǐ fú fàn xīn kàn gǔ rén xuán xì zhī yǔ, yǐ qiǎn xiá xīn kàn gǔ rén bó qià zhī yǔ, biàn jiā pǐn é, zhēn mèng làng rén yě.
以粗疏心看古人親切之語,以煩躁心看古人靜深之語,以浮泛心看古人玄細之語,以淺狹心看古人博洽之語,便加品隲,真孟浪人也。
wén jiāng yǔ shì huán gōng, wǔ hòu miè táng zǐ sūn, gèng qí guó miào, cǐ èr fù zhě, jiē guó zéi yě, ér fù zàng yú mù, fù jì yú miào, lǐ fǎ ān zài? cǐ qiān gǔ wèi fǎn yī dà àn yě. huò yuē: zi wú fèi mǔ zhī yì. yī! shì yán yě, lǘ yán shì jǐng ér nǚ zhī shí yě, yǐ lǐ yán, sān gāng zhī zhòng děng yú tiān dì, tiān xià gòng zhī. zi zhī shēn, zǔ miào chéng jì zhī shēn, fēi rén zǐ suǒ de ér yǒu yě. mǔ zhī zuì, zōng miào jūn fù zhī zuì, fēi rén zǐ suǒ de ér bì yě. wén jiāng wǔ hòu, zhuāng gōng zhōng zōng ān dé ér sī zhī? yǐ qíng yán, shì wú shēn zhě yǔ wǒ tóng qiū líng, yì wú xìng zhě yǔ wǒ tóng xuè shí zǔ fù zhī xīn yuè hū? nù hū? duì zi ér yán zé mǔ zūn, duì zǔ fù ér yán, zé wú mǔ chén qiè yě. yǐ xuè shǔ ér yán, zǔ fù wǒ tóng xìng, ér mǔ yì xìng yě, zi wèi mǔ wàng shēn kě yě, bù gǎn chóu, suī shā wǒ kě yě bù gǎn chóu. zōng miào yě, fù yě, wǒ dé ér zhuān zhī hū?. zhuān zǔ fù zhī miào yǐ jì qí sī, bù xiào zhòng shēng wǒ zhī ēn, ér wàng zǔ fù zhī chóu, yì bù xiào bù tǐ zǔ fù zhī xīn, qiáng suǒ chóu ér yǔ zhī gòng tǔ tóng láo, yì bù xiào. èr fù zhī zuì dāng zhū, wú wèi rén zǐ bù rěn xíng, yì bù gǎn xíng yě yǒu wèi guó tǎo zéi zhě, wú bù dāng wén, yì bù gǎn zuì yě. bù zhū bù tǎo, wèi wú mǔ zhě bū lù zhī yuán xiōng yě. zàng yú tā suǒ, shí yú bié gōng, chēng hòu fū rén ér bù xì yú fū, zhōng shēn āi dào, yǐ shāng wú zhī bù xìng ér yǐ. zhuāng gōng zhōng zōng jiē hūn yōng zhī zhǔ, wú wú zé yǐ. wú hèn dāng shí dà chén xiàn jūn yú dà guò ér bù gù yě. huò yuē: zàng wǒ xiǎo jūn wén jiāng, fū zǐ jì xǔ zhī yǐ, yú hé zuì, yān? yuē: cǐ hú shì shī zhòng ní zhī yì yě. zhòng ní gài shāng lǔ jūn chén zhī mèi lǐ, ér tè zhe qí shì yǐ shì jī ěr. yuē wǒ yán bù dāng wǒ ér wǒ zhī yě, yuē xiǎo jūn yán bù chéng xiǎo jūn ér xiǎo jūn zhī yě. yǔ lì shì fū rén tóng shū ér bù yì qí cí, zhòng ní zhī xīn qǐ wú bié bái zhì cǐ zāi? bù rán, jiāng shì huì qí hóu, měi xíng bì shū qí è, è zhī shēn rú cǐ ér kěn xǔ qí wèi wǒ xiǎo jūn yé? huò yuē: zi niǔ yú mǔ zhòng ér bù gǎn bù zūn, shòu niǔ yú jūn mìng ér bù gǎn bù cóng, shì yì quán biàn zhī lǐ ěr. yú yuē: fǒu! fǒu! sòng huán fū rén chū ěr, xiāng gōng lì ér bù gǎn yíng qí mǔ, shèng rén bù zuì. xiāng gōng zhī báo ēn ér měi fū rén zhī shǒu lǐ, kuàng èr fù zhī zuì mí màn yǔ zhòu wàn bèi yú chū zhě, chén zǐ wàng zǔ fù zhī zhòng, ér zūn yī zuì dà è jí zhī mǔ, yǐ shēn qí sī, tiān lǐ mín yí miè yǐ. dào zhī bù míng yī zhì shì zāi! yú ān dé ér wàng yán?
文姜與弒桓公,武后滅唐子孫,更其國廟,此二婦者,皆國賊也,而祔葬於墓,祔祭於廟,禮法安在?此千古未反一大案也。或曰:「子無廢母之義。」噫!是言也,閭閻市井兒女之識也,以禮言,三綱之重等於天地,天下共之。子之身,祖廟承繼之身,非人子所得而有也。母之罪,宗廟君父之罪,非人子所得而庇也。文姜、武后,莊公、中宗安得而私之?以情言,弒吾身者與我同丘陵,易吾姓者與我同血食;祖父之心悅乎?怒乎?對子而言則母尊,對祖父而言,則吾母臣妾也。以血屬而言,祖父我同姓,而母異姓也,子為母忘身可也,不敢仇,雖殺我可也不敢仇。宗廟也,父也,我得而專之乎?。專祖父之廟以濟其私,不孝;重生我之恩,而忘祖父之仇,亦不孝;不體祖父之心,強所仇而與之共土同牢,亦不孝。二婦之罪當誅,吾為人子不忍行,亦不敢行也;有為國討賊者,吾不當聞,亦不敢罪也。不誅不討,為吾母者逋戮之元兇也。葬於他所,食於別宮,稱後夫人而不繫於夫,終身哀悼,以傷吾之不幸而已。莊公、中宗皆昏庸之主,吾無責矣。吾恨當時大臣陷君於大過而不顧也。或曰:「葬我小君文姜,夫子既許之矣,於何罪,焉?」曰:「此胡氏失仲尼之意也。仲尼蓋傷魯君臣之昧禮,而特着其事以示譏爾。曰我言不當我而我之也,曰小君言不成小君而小君之也。與歷世夫人同書而不異其詞,仲尼之心豈無別白至此哉?『不然,姜氏會齊侯,每行必書其惡,惡之深如此而肯許其為我小君耶?」或曰:「子狃於母重而不敢不尊,授狃於君命而不敢不從,是亦權變之禮耳。」余曰:「否!否!宋桓夫人出耳,襄公立而不敢迎其母,聖人不罪。襄公之薄恩而美夫人之守禮,況二婦之罪瀰漫宇宙萬倍於出者,臣子忘祖父之重,而尊一罪大惡極之母,以伸其私,天理民彝滅矣。道之不明一至是哉!余安得而忘言?」
píng shēng wú yī rén chēng yù, qí rén kě zhī yǐ. píng shēng wú yī rén dǐ huǐ, qí rén yì kě zhī yǐ. dà rú tiān, shèng rú kǒng zǐ, wèi cháng jǐn kě rén yì. shì rén yě, wú fēn jūn zǐ xiǎo rén jiē gǎn jī zhī, shì zài tiān yǔ shèng rén shàng, xián yé? bù xiào yé? wǒ bù kě zhī yǐ.
平生無一人稱譽,其人可知矣。平生無一人詆毀,其人亦可知矣。大如天,聖如孔子,未嘗盡可人意。是人也,無分君子小人皆感激之,是在天與聖人上,賢耶?不肖耶?我不可知矣。
xún xíng shù mò shì tóu jīn jiàn shí, shèn bù jīn qū shì chāi qún jiàn shí, dà dāo kuò fǔ shì zhàng fū jiàn shí, néng fāng néng yuán néng dà néng xiǎo shì shèng rén jiàn shí.
尋行數墨是頭巾見識,慎步矜趨是釵裙見識,大刀闊斧是丈夫見識,能方能圓、能大能小是聖人見識。
chūn qiū rén jì kě fǒu, wèi lǐ yì, xī tǐ miàn. zhàn guó rén zhǐ shì jì lì hài, jī xiè biàn zhà, gǒu móu chéng jì dé, gù shén tǐ miàn? shuō shén xiū chǐ?
春秋人計可否,畏禮義,惜體面。戰國人只是計利害,機械變詐,苟謀成計得,顧甚體面?說甚羞恥?
tài hé zhōng fā chū, jīn shí kě chuān, hé kuàng mín wù yǒu bù fú gé zhě hū?
太和中發出,金石可穿,何況民物有不孚格者乎?
zì gǔ shèng xián zī zī jí jí, tì lì yōu qín, zhǐ shì yǐ jì shì ān mín wèi jǐ rèn, yǐ jiǎn shēn yuē jǐ wèi xiān tú. zì yǒu zhī yǐ zhì yú gài guān, shàng yǒu wèi bì zhī xìng fēn, bù liǎo zhī xīn yuán, bù wéi kǒng mèng, suī fó lǎo mò dí shēn hán jiē yǒu yī zhǒng bì ér hòu yǐ niàn tóu, shì yǐ shēng bù wèi shì jiān zhuì yóu zhī wù, sǐ bù wèi yōu míng fú dàng zhī guǐ.
自古聖賢孜孜汲汲,惕勵憂勤,只是以濟世安民為己任,以檢身約己為先圖。自有知以至於蓋棺,尚有未畢之性分,不了之心緣,不惟孔、孟,雖佛、老、墨翟、申、韓皆有一種斃而後已念頭,是以生不為世間贅疣之物,死不為幽冥浮蕩之鬼。
nǎi xī jìn wáng yǎn bèi yī chū, yǐ shēn wèi lǎn sàn zhī wù, bǎi bù jīng xīn, fàng dàng yú lǐ fǎ zhī wài, yī wú suǒ jì, yǐ fú tán xuán yǔ wèi dé shèng zhī qīng, yǐ miè lǐ fèi jiào wèi dé dào zhī běn, yǐ làng yóu yú shān shuǐ zhī jiān wèi gāo rén, yǐ xián bēi yú zāo qū zhī lín wèi dá shì, rén fèi zhí yè, jiā shàng xū wú, bù zhǐ wáng jìn, yòu kāi tiān xià hòu shì dēng lín tí yǒng zhī huò zhǎng duò màn fàng sì zhī fēng, yǐ zhì yú jīn. zhuī yuán luàn běn, yì kāi xìn yú zhuāng liè ér jī è yú cháo yóu. yǒu shì dào zhī zé zhě, yí suǒ jiè yǐ.
乃西晉王衍輩一出,以身為懶散之物,百不經心,放蕩於禮法之外,一無所忌,以浮談玄語為得聖之清,以滅理廢教為得道之本,以浪遊於山水之間為高人,以銜杯於糟曲之林為達士,人廢職業,家尚虛無,不止亡晉,又開天下後世登臨題詠之禍;長惰慢放肆之風,以至於今。追原亂本,益開釁於莊、列、而基惡於巢、由。有世道之責者,宜所戒矣。
wēi zǐ bào jì qì guī zhōu, wèi zōng sì yě. yǒu sòng zhī fēng, dàn shǐ xiān wáng xuè shí, zé shù shí shì zhī shén líng yǒu tuō, wǒ kě yě, jī zǐ kě yě, dàn shǔ zi tā zhě yī rén yì kě yě, ruò yuē shì yì xìng yǐ gǒu fù guì ér bì zhī xián zé qiǎn zhī hū? qí wèi shí yě, wéi shì jī zǐ kě wèi yí qí, ér hóng fàn zhī chén cháo xiān zhī fēng, shì yì bù kě yǐ yǐ hū?
微子抱祭器歸周,為宗祀也。有宋之封,但使先王血食,則數十世之神靈有托,我可也,箕子可也,但屬子她者一人亦可也,若曰事異姓以苟富貴而避之嫌則淺之乎?其為識也,惟是箕子可為夷齊,而洪範之陳、朝鮮之封,是亦不可以已乎?
yuē: xì léi zhī chén, shì qiú fǎng dào, dài yǐ bù chén zhī lǐ ér shǐ zuò bīn, gù shèng rén zhī suǒ bù rěn fù yě. cǐ yì dá jié zhī yī shì, bù kě wèi hòu shì zōng chén jiè kǒu.
曰:繫纍之臣,釋囚訪道,待以不臣之禮而使作賓,固聖人之所不忍負也。此亦達節之一事,不可為後世宗臣藉口。
wú xīn zhě gōng, wú wǒ zhě míng. dāng jú zhī jūn zǐ bù rú páng guān zhī zhòng rén zhě, yǒu xīn yǒu wǒ zhī gù yě.
無心者公,無我者明。當局之君子不如旁觀之眾人者,有心有我之故也。
jūn zǐ háo jié zhàn jīng tì lì, dāng dà shì yǒng wǎng zhí qián xiǎo rén háo jié fàng zòng zì suī, pīn yī mìng héng xíng zhí zhuàng.
君子豪傑戰兢惕勵,當大事勇往直前;小人豪傑放縱恣睢,拼一命橫行直撞。
lǎo zi yóu lóng bú shì zūn měi zhī cí, gài biàn huà mò cè, yuān shēn bù lù zhī wèi yě.
老子猶龍不是尊美之辭,蓋變化莫測,淵深不露之謂也。
lè yào zhī nèi wài. shèng xián zhī lè zài xīn, gù shùn nì qióng tōng suí chù jiē tài zhòng rén zhī lè zài wù, gù shān xī huā niǎo yù jìng cái shēng.
樂要知內外。聖賢之樂在心,故順逆窮通隨處皆泰;眾人之樂在物,故山溪花鳥遇境才生。
kě hèn dú dǐ shì gǔ rén shū, zuò dǐ shì sú rén shì.
可恨讀底是古人書,作底是俗人事。
yán yǔ yǐ bù xiào ér duō, ruò jiē shàng zhì rén, gèng bù xū yī yǔ.
言語以不肖而多,若皆上智人,更不須一語。
néng yòng tiān xià ér bù néng yòng qí shēn, jūn zǐ xī zhī. shàn yòng qí shēn zhě, shàn yòng tiān xià zhě yě.
能用天下而不能用其身,君子惜之。善用其身者,善用天下者也。
cū háo rén yě zì zhèng qì, dàn yī xiàng nèn dǐ biàn bù kě yǔ rén dào.
粗豪人也自正氣,但一向恁底便不可與人道。
xué zhě bù néng xǐ yì gǎi guò, fēi shì bù zhī, zhǐ shì jī yōng jiǔ guàn. zì jiā yóu bù dé zì jiā, biàn méi yī xiē zhǐ wàng. ruò zhēn zhèng gé zhì le, biàn yóu bù dé zì jiā, yù bà bù néng yǐ.
學者不能徙義改過,非是不知,只是積慵久慣。自家由不得自家,便沒一些指望。若真正格致了,便由不得自家,欲罷不能矣。
kǒng mèng yǐ qián rén wù zhǐ shì jiàn dà, jiàn dà biàn bù jū luán xiǎo jiā shì, rén xún xíng shù mò, shǐ shā le zhǐ chéng jiù gè juàn zhě.
孔、孟以前人物只是見大,見大便不拘孿小家勢,人尋行數墨,使殺了只成就個狷者。
zhōng rì bù xiē kǒu, wú yī jù kě yì zhī yán, gāo yú jiān mò zhě bǎi bèi yǐ.
終日不歇口,無一句可議之言,高於緘默者百倍矣。
yuè shì cōng míng rén yuè jiào huì bù dé.
越是聰明人越教誨不得。
qiáng shù, xū shì yǒu zhè shù xīn cái hǎo. miǎn qiáng tuī qù, ruò shì tā rén jī hán tòng chǔ mò rán tōng bù dòng xīn, shì shù niàn yǐ wú, gèng qiáng gè shén? hái xū shì yǎng gè shù chū lái, cái hǎo yǔ tā shuō qiáng.
強恕,須是有這恕心才好。勉強推去,若視他人饑寒痛楚漠然通不動心,是恕念已無,更強個甚?還須是養個恕出來,才好與他說強。
dào mò dà yú mán xīn mèi jǐ, ér qiè jié cì zhī.
盜莫大於瞞心昧己,而竊劫次之。
míng dào shòu yòng chù, yīn dé zhī fó lǎo, kāng jié shòu yòng chù, yīn dé zhī zhuāng liè, rán zuò yòng zì shì wú rú. gài néng nú pú sì shì, ér bù wèi qí suǒ yòng zhě. cǐ yǔ rén bù gǎn dào, shēn yú fó lǎo zhī zhuāng liè zhě zì rán mò shí dé.
明道受用處,陰得之佛、老,康節受用處,陰得之莊、列,然作用自是吾儒。蓋能奴僕四氏,而不為其所用者。此語人不敢道,深於佛、老之莊、列者自然默識得。
xiāng yuán shì shì bú shì wěi, mèng zǐ yě zhǐ dìng tā gè shì zì. jīn rén què bǎ shì zì zuò wěi zì kàn, bù wéi qiàn què, qiě mò jiǎn le tā zuì.
鄉原是似不是偽,孟子也只定他個似字。今人卻把似字作偽字看,不惟欠確,且末減了他罪。
bù dāng shì, bù zhī zì jiā bù jì. cái suí yù zhǎng, shí yǐ qióng jīng. zuò tán xiān shēng zhǐ hǎo shuō lǐ ěr.
不當事,不知自家不濟。才隨遇長,識以窮精。坐談先生只好說理耳。
chén nì le, rú shén fù, rú guǐ mí, quán yóu bù dé zì jiā, bù pà nǐ míng jiàn zhēn zhī. yǎn jiàn dé shēn yuān dǒu jiàn, xīn ān yì kěn dǐ zhí qián zhuàng qù, dào cǐ fān rán tiào chū, wú fēn háo nián dài, fēi tiān xià dì yī dà yǒng bù néng. xué zhě xū yào zhī cǐ.
沉溺了,如神附,如鬼迷,全由不得自家,不怕你明見真知。眼見得深淵陡澗,心安意肯底直前撞去,到此翻然跳出,無分毫黏帶,非天下第一大勇不能。學者須要知此。
cháo fù xǔ yóu, shì jiān yào cǐ děng rén zuò shèn? hé kuì chén mén, zhǎng jǔ jià nì zhī shì dào yǐ bù kě wèi, zì yǒu wú dào zé yǐn yī zhǒng dào lǐ. cháo yóu yī pài yǒu xǔ duō rén jiē wū zhuó yáo shùn, huì tǔ gāo kuí, zì wèi kuàng gǔ gāo rén, ér bù zhī bù shì wú yì jié yī shēn yǐ bìng tiān xià, wú dào zhī zuì rén yě. qiě shì wú cháo xǔ bù hài qí wèi táng yú, wú yáo shùn gāo kuí, cháo xǔ yě méi ān dùn chù, shuí chéng jiù nǐ gè gāo rén?
巢父、許由,世間要此等人作甚?荷蕢晨門,長沮架溺知世道已不可為,自有無道則隱一種道理。巢、由一派有許多人皆污濁堯、舜,噦吐臯、夔,自謂曠古高人,而不知不仕無義潔一身以病天下,吾道之罪人也。且世無巢、許不害其為唐虞,無堯、舜、臯、夔,巢、許也沒安頓處,誰成就你個高人?
ér jīn shì dài fū jù shǒu shí, zhǐ wèn wǒ bèi bēn bēn máng máng áo áo jiān jiān, shì wèi tiān xià guó jiā, yù jì shì ān mín hū? shì wèi shēn jiā qī zǐ, yù wèi gāo jīn duō hū? shì zhī zhì luàn, mín zhī sǐ shēng, guó zhī ān wēi, zhǐ yú zhè liǎng gè niàn tóu dìng le. jiē fū!
而今士大夫聚首時,只問我輩奔奔忙忙、熬熬煎煎,是為天下國家,欲濟世安民乎?是為身家妻子,欲位高金多乎?世之治亂,民之死生,國之安危,只於這兩個念頭定了。嗟夫!
wú bèi rì duō ér shì yì kǔ, wú bèi rì guì ér mín rì qióng, shì hé guì yú yǒu wú bèi zāi?
吾輩日多而世益苦,吾輩日貴而民日窮,世何貴於有吾輩哉?
zhǐ qì shèng ér sè fú, biàn jiàn suǒ de dǐ qiǎn. suì yǎng zhī rén ān xiáng chén jìng, qǐ wú kāng kǎi jī qiè, fā qiáng gāng yì shí, bì jìng bù qīng nèn de.
只氣盛而色浮,便見所得底淺。邃養之人安詳沉靜,豈無慷慨激切,發強剛毅時,畢竟不輕恁的。
yǐ jī wèi zhí, yǐ qiǎn wèi chéng, jiē xián zhě zhī guò.
以激為直,以淺為誠,皆賢者之過。
píng pǐn gǔ rén, bì xū xiōng zhōng yǒu duàn dào lǐ, rú quán píng héng zhí, rán hòu néng chēng qīng zhòng. ruò zhí piān jiàn qū shuō, mèi yú shí bù zhī qí shì, zé qí bìng bù chá qí xīn, wèi cháng shēn chù qí dì, wèi cháng xīn chóu qí shì, ér rì mǒu fēi yě, mǒu guò yě, shì gǔ zhǐ xīng lóng yì lè, dà kě xiào yě. jūn zǐ chǐ zhī.
評品古人,必須胸中有段道理,如權平衡直,然後能稱輕重。若執偏見曲說,昧於時不知其勢,責其病不察其心,未嘗身處其地,未嘗心籌其事,而日某非也,某過也,是瞽指星、聾議樂,大可笑也。君子恥之。
xiǎo yǒng jiào zào, qiǎo yǒng sè xiào, dà yǒng chén yì, zhì yǒng wú qì.
小勇噭燥,巧勇色笑,大勇沉毅,至勇無氣。
wèi shàn qù è shì, qū jí bì xiōng huò yǐ. yīn yáng yì duān zhī shuō yě, sì fēi lèi zhī
為善去惡是,趨吉避凶惑矣。陰陽異端之說也,祀非類之
guǐ, ráng bái zhì zhī zāi, qí nán dé zhī fú, ní wú sǔn yì zhī shí, rì zōng qū bì zhī xié shù. bēi fū! yú mín zhī dǐ sǐ ér bù wù yě. jí wù zhī zhě, yì niǔ tiān xià jiē rán, ér bù gǎn yì. zhì yǒu míng gōng dà rén, yóu jí xìn shàng. wū hū! fǎn jīng yǐ zhèng xié tè, jiāng shuí wàng zāi?
鬼,禳白致之災,祈難得之福,泥無損益之時,日宗趨避之邪術。悲夫!愚民之抵死而不悟也。即悟之者,亦狃天下皆然,而不敢異。至有名公大人,尤極信尚。嗚呼!反經以正邪慝,將誰望哉?
fū wù yú zhě zhēn, zhì zhě wěi yú zhě wán, zhì zhě sàng. wú lùn rén, jí niǎo zhī fǎn bǔ, zhì zhī gěng jiè míng jiū, jūn píng zhuān yī, suī jiū hé ér bù liú, yàn zhī zhēn jìng zì shǒu, zōu yú zhī rén, xiè zhì zhī lì zhèng jí xié, hé cháng yǒu jiǎo wěi zāi? rén yì rán, rén zhī quán qí tiān zhě, jiē fēi zhì qiǎo zhě yě. cái zhì qiǎo, zé qí tiān lí yǐ lí zé qí tiān kě duó, wéi yú zhě zhī tiān bù kě duó. gù qiú dào zhēn, dāng qiú zhī yú qiú bù èr xīn zhī chén yǐ rèn tiān xià shì, yì dāng qiú zhī yú. fū yú zhě hé cháng bù zhì zāi? yú zhě zhī zhì, chún zhèng zhuān yī zhī zhì yě.
夫物愚者真,智者偽;愚者完,智者喪。無論人,即鳥之返哺,雉之耿介鳴鳩,均平專一,睢鳩和而不流,雁之貞靜自守,騶虞之仁,獬豸之隸正嫉邪,何嘗有矯偽哉?人亦然,人之全其天者,皆非智巧者也。才智巧,則其天漓矣;漓則其天可奪,惟愚者之天不可奪。故求道真,當求之愚;求不二心之臣以任天下事,亦當求之愚。夫愚者何嘗不智哉?愚者之智,純正專一之智也。
miàn sè bù fú, yǎn guāng bù luàn, biàn zhī xiōng zhōng jìng dìng fēi jiǔ yǎng bù néng. lǐ yuē: yǎn ruò sī, ān dìng cí, shàn xíng róng, yǒu dào qì xiàng yǐ.
面色不浮,眼光不亂,便知胸中靜定非久養不能。《禮》曰:「儼若思,安定辭,善形容,有道氣象矣。」
yú tiān lǐ jí jí zhě, yú rén yù bì dàn yú sī shì dān dān zhě, yú gōng wù bì shū yú xū wén yè yè zhě, yú běn shí bì báo.
於天理汲汲者,於人慾必淡;於私事耽耽者,於公務必疏;於虛文燁燁者,於本實必薄。
shèng xián bǎ chí dé yì zì zuì gān jìng, wú fēn háo lì zì gàn rǎo. zhòng rén cái yǒu yì jǔ, biàn bù miǎn yǒu gè lì zì lái rǎo luàn. lì zì bù dé, biàn zuò yì zì bù chéng.
聖賢把持得義字最乾淨,無分毫利字干擾。眾人才有義舉,便不免有個利字來擾亂。利字不得,便做義字不成。
dào zì kǒng mèng yǐ hòu, wú rén shí sān dài yǐ shàng miàn mù. hàn rú wú jiàn yú jīng, sòng rú wú jiàn yú dà.
道自孔、孟以後,無人識三代以上面目。漢儒無見於精,宋儒無見於大。
yǒu yōu shì zhī shí xīn, xuàn rán yù lèi, yǒu jì shì zhī shí cái, shī chù zhé yí. sī rén yě, wǒ yuàn wèi yè lǚ zhí biān. ruò jù tán zhǐ shàng, wēi yán bù guān guó jiā zhì hū zhēng zǒu chén zhōng, zhòng zhé bù zhī lí shù sǐ shēng, jí pǐn gé yǒu qīng zhuó, jūn yú yǔ zhòu wú bǔ yě.
有憂世之實心,泫然欲淚,有濟世之實才,施處輒宜。斯人也,我願為曳履執鞭。若聚談紙上,微言不關國家治忽;爭走塵中,眾轍不知黎庶死生,即品格有清濁,均於宇宙無補也。
ān zhòng shēn chén shì dì yī měi zhì. dìng tiān xià zhī dà nán zhě, cǐ rén yě. biàn tiān xià zhī dà shì zhě, cǐ rén yě. gāng míng guǒ duàn cì zhī. qí tā fú báo hǎo rèn, qiào néng zì xǐ, jiē xíng bù dǎi zhě yě. jí jiàn zhū xíng shì ér shī wèi wú shù, fǎn yǐ fèn shì, cǐ děng zhǐ kě jū tán lùn zhī kē ěr.
安重深沉是第一美質。定天下之大難者,此人也。辯天下之大事者,此人也。剛明果斷次之。其它浮薄好任,翹能自喜,皆行不逮者也。即見諸行事而施為無術,反以僨事,此等只可居談論之科耳。
rèn yǒu qī nán: fán rèn yào tí gāng zhì lǐng, yí zōng hé zhī cái. zhòng rèn yào shěn móu dú duàn, yí zhèn jìng zhī cái. jí rèn yào guān biàn huì tōng, yí míng mǐn zhī cái. mì rèn yào cáng jī xiāng kě, yí zhōu shèn zhī cái. dú rèn yào dān dāng zhí chí, yí gāng yì zhī cái. jiān rèn yào rèn xián qǔ shàn, yí bó dà zhī cái. yí rèn yào nèi míng wài lǎng, yí jià yù zhī cái. tiān zhī shēng rén, gè yǒu piān zhǎng. guó jiā zhī yòng rén, bèi yòng qún zhǎng. rán ér tóu zhī suǒ xiàng zhé bù jì shì zhě, suǒ yòng fēi suǒ zhǎng, suǒ zhǎng fēi suǒ yòng yě.
任有七難:繁任要提綱摯領,宜綜核之才。重任要審謀獨斷,宜鎮靜之才。急任要觀變會通,宜明敏之才。密任要藏機相可,宜周慎之才。獨任要擔當執持,宜剛毅之才。兼任要任賢取善,宜博大之才。疑任要內明外朗,宜駕馭之才。天之生人,各有偏長。國家之用人,備用群長。然而投之所向輒不濟事者,所用非所長,所長非所用也。
cāo jìn tuì yòng shě zhī quán zhě, yào zhī dà tǐ. ruò zhuān yǐ xiǎo zhī guān rén, zé zhuō luò qí wěi zhī shì dōu zài suǒ yí. hé zhě? dūn dà jié zhě bù wèi xì jǐn, yǒu yuǎn lüè zhě huò wú xiǎo cái, jiān jù rèn zhě huò wú jié shí ér cōng míng cái biàn mǐn gěi yuán tōng zhī shì, jié wén xí shú wén jiàn guǎng qià zhī rén, lèi bù néng bì huǎn jí zhī yòng. jiē fū! nán yán zhī yǐ.
操進退用舍之權者,要知大體。若專以小知觀人,則卓犖奇偉之士都在所遺。何者?敦大節者不為細謹,有遠略者或無小才,肩巨任者或無捷識;而聰明材辯、敏給圓通之士,節文習熟、聞見廣洽之人,類不能裨緩急之用。嗟夫!難言之矣。
shì zhī yù bù yù, gù shàng zhī suǒ ài zēng yě.
士之遇不遇,顧上之所愛憎也。
jū guān niàn tóu yǒu sān yòng: niàn niàn yòng zhī jūn mín, zé wèi jí shì. niàn niàn yòng zhī tào shù, zé wèi sú lì. niàn niàn yòng zhī shēn jiā, zé wèi zéi chén.
居官念頭有三用:念念用之君民,則為吉士。念念用之套數,則為俗吏。念念用之身家,則為賊臣。
xiǎo lián qū jǐn zhī tǔ, xún tú shǒu zhé zhī rén, dāng tài píng shí, shǐ zhì yī fāng lǐ yī shì, jǐn néng běn zhí. ruò dìng nán jué yí, yīng zú dǎo xiǎn, níng yòng pò zhàn rén, bù yòng xún cháng rén. suī háo hàn zhī kuí, rèn xiá zhī xióng, jià yù yǒu fāng, gèng zú yǐ jiàn qí gōng, chéng dà wù. yī! nán yǔ qū jú zhě dào.
小廉曲謹之土,循塗守轍之人,當太平時,使治一方、理一事,盡能本職。若定難決疑,應卒蹈險,寧用破綻人,不用尋常人。雖豪悍之魁,任俠之雄,駕御有方,更足以建奇功,成大務。噫!難與曲局者道。
shèng rén bēi shí mǐn sú, xián rén tòng shì jí sú, zhòng rén hùn shì zhú sú, xiǎo rén bài cháng luàn sú. wū hū! xiǎo rén huài zhī, zhòng rén cóng zhī, suī mǐn suī jí, jìng wú yì yǐ. gù míng wáng zài shàng, zé yí fēng yì sú.
聖人悲時憫俗,賢人痛世疾俗,眾人混世逐俗,小人敗常亂俗。嗚呼!小人壞之,眾人從之,雖憫雖疾,、競無益矣。故明王在上,則移風易俗。
guān rén zhǐ liàng qí xīn, xīn gǒu wú tā jī, jiē kě yuán. rú xià guān zhī gōng yīng wèi bèi, lǐ jié ǒu shū, cǐ qǐ yǒu yì jiǎn ào hū? jiǎn ào shàng guān yǐ qǔ zuì, shén yú zhě bù wèi yě, hé nù zhī yǒu? gōng yīng fēng yì, lǐ jié bēi qū, cǐ qǐ jìng róng hū? jiāng yǐ shuō wǒ wèi jìn qǔ zhī dì yě, hé gǎn zhī yǒu?
觀人只諒其心,心苟無他跡,皆可原。如下官之供應未備,禮節偶疏,此豈有意簡傲乎?簡傲上官以取罪,甚愚者不為也,何怒之有?供應豐溢,禮節卑屈,此豈敬戎乎?將以說我為進取之地也,何感之有?
jīn zhī guó yǔ xiāng píng, jiē shéng rén yǐ xì xíng, xì xíng yī kuī, ruò bù kě róng yú qīng yì, zhì yú dà jié dōu tuō lüè fèi zhuì, hún bù shuō qǐ. dào zhī bù míng, yì zhì cǐ hū?
今之國語鄉評,皆繩人以細行,細行一虧,若不可容於清議,至於大節都脫略廢墜,渾不說起。道之不明,亦至此乎?
kě tàn yě yǐ!
可嘆也已!
fán jiàn shí, chū yú dào lǐ zhě dì yī, chū yú qì zhì zhě dì èr, chū yú shì sú zhě dì sān, chū yú zì sī zhě wèi xià. dào lǐ jiàn shí, kě jiàn tiān dì, kě zhì guǐ shén, kě tuī sì hǎi, kě dá wàn shì, zhèng dà gōng píng, guāng míng yì jiǎn, cǐ yáo shùn yǔ tāng wén wǔ zhōu kǒng xiāng yǔ shòu shòu zhě shì yě. qì zhì jiàn shí, rén zhě wèi zhī rén, zhì zhě wèi zhī zhì. gāng qì duō zhě wèi xián zhì, wèi gāo míng róu qì duō zhě wèi chén qián, wèi qiān rěn. yí huì yī yǐn lǎo zhuāng shēn hán gè fā míng qí zhì zhī suǒ jìn shì yǐ.
凡見識,出於道理者第一,出於氣質者第二,出於世俗者第三,出於自私者為下。道理見識,可建天地,可質鬼神,可推四海,可達萬世,正大公平,光明易簡,此堯、舜、禹、湯文、武、周、孔相與授受者是也。氣質見識,仁者謂之仁,智者謂之智。剛氣多者為賢智,為高明;柔氣多者為沉潛,為謙忍。夷、惠、伊尹、老、莊、申、韓各發明其質之所近是已。
shì sú jiàn shí, niǔ yú chuán xí zhī jiù, bù biàn shì fēi ān yú ěr mù zhī cháng, suì wèi yī jù. jiào zhī zé miǎo bù xiāng rù, gōng zhī zé láo bù kě pò qiǎn yōng bēi lòu ér bù kě tán wáng dào. zì qín hàn táng sòng yǐ cǎi, chuàng yè zhōng xìng, wǎng wǎng duō zuò cǐ bìng. gù lǐ lè wén zhāng, yīn lòu jiù jiǎn, jì gāng fǎ dù, yuán shì yīn shí. èr dì sān wáng zhǐ qù léng qù mù jiā shui bù céng shì cháng, miǎo bù rù mèng mèi, kě wèi liú tì zhě, cǐ bèi yě yǐ. sī jiàn shí, lì hài róng rǔ héng yú xiōng cì, shì fēi kě fǒu mí qí běn zhēn, yuán yǐn gēn jù yì zú chéng yī jiā zhī shuō, fù huì kuò chōng jǐn kě xuàn zhòng rén zhī tīng. qín huáng běn yóu guān yě, ér tuō yán xún shòu sì yuè hàn wǔ běn qióng bīng yě, ér tuō yán zhāng huáng liù shī. dào zì duō qí, shì yǒu liǎng duān, shàn biàn zhě bù néng shǐ fú, bù zhī zhě jiē wèi suǒ huò. shì rén yě shè shǐ páng guān, wèi cháng bù míng, wéi shì dāng jú, biàn bù chú jǐ, qí liú zhī bì, zhì yú huò guó jiā luàn shì dào ér bù gù, qǐ bù dà kě yōu dà kě jù zāi? gù shèng xián dǎo xiǎn lǚ wēi, bǎ zì jiā dā zài zhōng jiān dìng yì jué móu, bǎ zì jiā chú zài wài miàn, jí jiàn shí duǎn zhǎng bù gǎn zì bì, bù hài qí dà gōng wú wǒ zhī xīn yě.
世俗見識,狃於傳習之舊,不辯是非;安於耳目之常,遂為依據。教之則藐不相入,攻之則牢不可破;淺庸卑陋而不可談王道。自秦、漢、唐、宋以彩,創業中興,往往多坐此病。故禮樂文章,因陋就簡,紀綱法度,緣勢因時。二帝三王旨趣〔楞去木加氵〕不曾試嘗,邈不入夢寐,可為流涕者,此輩也已。私見識,利害榮辱橫於胸次,是非可否迷其本真,援引根據亦足成一家之說,附會擴充盡可眩眾人之聽。秦皇本游觀也,而託言巡狩四岳;漢武本窮兵也,而託言張皇六師。道自多歧,事有兩端,善辯者不能使服,不知者皆為所惑。是人也設使旁觀,未嘗不明,惟是當局,便不除己,其流之弊,至於禍國家亂世道而不顧,豈不大可憂大可懼哉?故聖賢蹈險履危,把自家搭在中間;定議決謀,把自家除在外面,即見識短長不敢自必,不害其大公無我之心也。
fán wèi wài suǒ shèng zhě, jiē nèi bù zú yě wèi xié suǒ duó zhě, jiē zhèng bù zú yě.
凡為外所勝者,皆內不足也;為邪所奪者,皆正不足也。
èr zhě rú chí héng rán, zhè biān dī yī fēn, nà biān jí áng yī fēn, wèi yǒu háo fà xiāng xià zhě yě.
二者如持衡然,這邊低一分,那邊即昂一分,未有毫髮相下者也。
shàn wèi míng zhě, jiè kǒu yǐ yǎn zhēn xīn bù shàn wèi míng zhě, wú xīn ér shòu è míng.
善為名者,藉口以掩真心;不善為名者,無心而受惡名。
xīn jī zhī jiān, bù kě yǐ bù biàn yě. cǐ guān rén zhě zhī suǒ hū yě.
心跡之間,不可以不辯也。此觀人者之所忽也。
zì zhōng yōng zhī dào bù míng, ér rén zhī xiāng bìng wú zhōng yǐ. juàn jiè zhī rén bìng hé yì zhě wèi shú ruǎn, hé yì zhī rén bìng juàn jiè zhě wèi guāi lì shuài zhēn zhī rén bìng shèn mì zhě wèi shēn xiǎn, shèn mì zhī rén bìng shuài zhēn zhě wèi cū shū jīng míng zhī rén bìng hún hòu zhě wèi hán hu, hún hòu zhī rén bìng jīng míng zhě wèi kē kè. shǐ zhì yú kǒng zǐ, wú zhī qí bì yǒu gōng àn yǐ kǒng zǐ zhě, hé qiān shèng yú yī shēn, cuì wàn shàn yú yī xīn, suí shì ér shí chū zhī, yīn rén ér tōng biàn zhī, yuán shén bù zhì, huà cái wú duān. qí suǒ zì wèi, bù kě yǐ jiào rén zhě yě. hé yě? nán yǐ yán chuán yě. jiàn rén zhī wèi, bù yǐ bèi zé yě. cì yě? nán yǐ sù huà yě.
自中庸之道不明,而人之相病無終已。狷介之人病和易者為熟軟,和易之人病狷介者為乖戾;率真之人病慎密者為深險,慎密之人病率真者為粗疏;精明之人病渾厚者為含糊,渾厚之人病精明者為苛刻。使質於孔子,吾知其必有公案矣;孔子者,合千聖於一身,萃萬善於一心,隨事而時出之,因人而通變之,圓神不滯,化裁無端。其所自為,不可以教人者也。何也?難以言傳也。見人之為,不以備責也。伺也?難以速化也。
guān cāo cún zài lì hài shí, guān jīng lì zài jī pí shí, guān dù liàng zài xǐ nù shí, guān cún yǎng zài fēn huá shí, guān zhèn dìng zài zhèn jīng shí.
觀操存在利害時,觀精力在飢疲時,觀度量在喜怒時,觀存養在紛華時,觀鎮定在震驚時。
rén yán zhī bù shí zhě shí jiǔ, tīng yán ér yì xìn zhě shí jiǔ, tīng yán ér yì chuán zhě shí jiǔ. yǐ yì xìn zhī xīn, tīng bù shí zhī yán, bō xǐ chuán zhī kǒu, hé yóu hé zhí? ér liú chuán hǎi nèi, jì zài shǐ cè, yuān zhě yuān, xìng zhě xìng. wū hū! nán yán zhī yǐ.
人言之不實者十九,聽言而易信者十九,聽言而易傳者十九。以易信之心,聽不實之言,播喜傳之口,何由何跖?而流傳海內,紀載史冊,冤者冤,幸者幸。嗚呼!難言之矣。
kǒng mén xīn chuán, wéi yǒu yán zi yī rén, zēng zǐ biàn shǔ dì èr děng.
孔門心傳,惟有顏子一人,曾子便屬第二等。
míng wàng shén lóng, fēi dà chén zhī fú yě rú sù xíng wú qiān, rén yán bù zú chóu yě.
名望甚隆,非大臣之福也;如素行無愆,人言不足仇也。
jǐn cōng míng dǐ shì jǐn hūn yú, jǐn mù nè dǐ shì jǐn zhì huì.
盡聰明底是盡昏愚,盡木訥底是盡智慧。
tòu wù tiān dì wàn wù zhī qíng, rán hòu kě yǔ yán xìng.
透悟天地萬物之情,然後可與言性。
sēng dào huàn guān qǐ gài, wèi yǒu bù xǔ qí wèi shèng xián zhě. wǒ rú yī rú guān qiě bù lèi rú, bǐ gù dé yǐ chī zhī, nài hé yǐ wèi yì lèi yě, ér bǐ yí zhī hū?
僧道、宦官、乞丐,未有不許其為聖賢者。我儒衣儒冠且不類儒,彼顧得以嗤之,奈何以為異類也,而鄙夷之乎?
yíng shān bǎo yù, mǎn hǎi zhū jī, rèn rén zì yì cǎi qǔ, bìng wú jìn lì què duó, ér shù shǒu wèi zú, gān shǒu jiān nán, yú yì ěr cǐ hū?
盈山寶玉,滿海珠璣,任人恣意採取,並無禁厲榷奪,而束手畏足,甘守艱難,愚亦爾此乎?
gào zi xǔ dà lì liàng, wú lùn kě fǒu, zhǐ yī gè bù dòng xīn, qǐ wú gǔ qì rén suǒ néng? kě xī zhǐ shì méi xué wèn, suǒ wèi qí zhì ěr lì yě.
告子許大力量,無論可否,只一個不動心,豈無骨氣人所能?可惜只是沒學問,所謂其至爾力也。
qiān gǔ yī tiáo dà lù, yáo shùn yǔ tāng wén wǔ kǒng mèng yóu zhī.
千古一條大路,堯、舜、禹、湯、文、武、孔、孟由之。
cǐ shì guān lù gǔ lù, qǐ rén dào zhí dōu yǒu fèn, dōu xǔ yóu, rén zì bù yóu ěr. huò yuē: xū shì gēn zhe shù shèng rén zǒu. yuē: gè rén zǒu gè rén lù. shù shèng rén zhě, zǒu dǐ shì shuí dǐ lù? kěn shí zài zǒu, jiǎo zōng ér zì shì àn hé.
此是官路古路,乞人盜跖都有分,都許由,人自不由耳。或曰:「須是跟着數聖人走。」曰:「各人走各人路。數聖人者,走底是誰底路?肯實在走,腳蹤兒自是暗合。」
gōng shì hòu míng, míng shì hòu gōng. sān dài ér xià, qí gōng míng zhī shì jué shǎo. shèng rén yǐ dào dé wèi gōng míng zhě yě, xián rén yǐ gōng míng wèi gōng míng zhě yě, zhòng rén yǐ fù guì wèi gōng míng zhě yě.
功士後名,名士後功。三代而下,其功名之士絕少。聖人以道德為功名者也,賢人以功名為功名者也,眾人以富貴為功名者也。
jiàn tiān xià zhī dà shì gōng zhě, quán yào yǎn jiè dà. yǎn jiè dà zé shí jiàn zì bié.
建天下之大事功者,全要眼界大。眼界大則識見自別。
tán zhì dào, shù qiān nián lái zhǐ yǒu gè táng yú yǔ tāng wén wǔ, zuò yòng zì shì bù móu.
談治道,數千年來只有個唐虞禹湯文武,作用自是不侔。
shuāi zhōu ér hòu, zhí dào yú jīn, gāo zhī zhě wèi xiǎo kāng, bēi zhī zhě wèi yōng lòu. táng yú shí guāng jǐng, bǎi xìng mèng yě mèng bù zháo. chuàng yè chuí tǒng zhī jūn chén, bì yǒu èr dì wǔ chén zhī xué shù ér hòu kě. ruò jiāng hòu shì yǎn jiè lì yī dài guī mó, rú hé shì hǎo?
衰周而後,直到於今,高之者為小康,卑之者為庸陋。唐虞時光景,百姓夢也夢不着。創業垂統之君臣,必有二帝五臣之學術而後可。若將後世眼界立一代規模,如何是好?
yī qiē rén wèi è, yóu kě yán yě, wéi dú shū rén bù kě wèi è. dú shū rén wèi è, gèng wú jiào huà zhī rén yǐ. yī qiē rén fàn fǎ yóu kě yán yě, zuò guān rén bù kě fàn fǎ. zuò guān rén fàn fǎ, gèng wú jìn zhì zhī rén yǐ.
一切人為惡,猶可言也,惟讀書人不可為惡。讀書人為惡,更無教化之人矣。一切人犯法猶可言也,做官人不可犯法。做官人犯法,更無禁治之人矣。
zì yǒu shū qì yǐ lái, chuān záo fù huì, zuò cōng míng yǐ luàn zhēn zhě, bù kě shèng jì.
自有書契以來,穿鑿附會,作聰明以亂真者,不可勝紀。
wú zhī zhě jiè xìn ér hào gǔ zhī míng, yǐ wù tiān xià hòu shì cāng shēng. bù yǒu dòng jiàn tiān dì wàn wù zhī xìng qíng zhě chū ér zhèng zhī, mí wù hé yǒu jí zāi? xū xīn jūn zǐ, níng què yí kě yě.
無知者借信而好古之名,以誤天下後世蒼生。不有洞見天地萬物之性情者出而正之,迷誤何有極哉?虛心君子,寧闕疑可也。
jūn zǐ dāng shì, zé xiǎo rén jiē wèi jūn zǐ, zhì cǐ bù wèi jūn zǐ, zhēn xiǎo rén yě xiǎo rén dāng shì, zé zhōng rén jiē wèi xiǎo rén, zhì cǐ bù wèi xiǎo rén, zhēn jūn zǐ yě.
君子當事,則小人皆為君子,至此不為君子,真小人也;小人當事,則中人皆為小人,至此不為小人,真君子也。
xiǎo rén yì yǒu hǎo shì, è qí rén zé bìng cī gòng shì jūn zǐ yì yǒu guò chà, hǎo qí rén zé bìng shì qí fēi, jiē piān yě.
小人亦有好事,惡其人則並疵共事;君子亦有過差,好其人則並飾其非,皆偏也。
wú yù dǐ yǒu, wú sī dǐ nán. èr shì néng wú qíng yù, ér bù néng wú sī. wú sī wú yù, zhèng sān jiào zhī suǒ fēn yě. cǐ zhōng zuì yào liú xīn lǐ huì, fēi niǔ yú wén jiàn zhāng jù zhī suǒ néng wù yě.
無欲底有,無私底難。二氏能無情慾,而不能無私。無私無欲,正三教之所分也。此中最要留心理會,非狃於聞見、章句之所能悟也。
dào lǐ zhōng zuò rén, tiān xià gǔ jīn dōu shì yī yàng qì zhì zhōng zuò rén, biàn zì qiān zhuàng wàn tài.
道理中作人,天下古今都是一樣;氣質中作人,便自千狀萬態。
lùn zào dào zhī děng jí, shì bù néng yuè xián ér shèng, yuè shèng ér tiān. lùn wèi xué zhī zhì xiàng, bù fēn shì shèng xián, biàn yào xī tiān.
論造道之等級,士不能越賢而聖,越聖而天。論為學之志向,不分士、聖、賢,便要希天。
é yuān tòu chè, zēng zǐ dūn pǔ, zi sī chēn xì, mèng zǐ háo shuǎng.
額淵透徹,曾子敦樸,子思縝細,孟子豪爽。
duō xué ér shí, yuán shì zhōng rén yǐ xià yī zhǒng xué wèn. gù fū zǐ zì yán duō wén, zé qí shàn ér cóng zhī, duō jiàn ér shí zhī. jiào zǐ zhāng duō wén què yí, duō jiàn què dài. jiào rén bó xué yú wén. jiào yán zi bó zhī yǐ wén. dàn bú dào yī guàn dì wèi, zhōng bù chéng jiū jìng.
多學而識,原是中人以下一種學問。故夫子自言多聞,擇其善而從之,多見而識之。教子張多聞闕疑,多見闕殆。教人博學於文。教顏子博之以文。但不到一貫地位,終不成究竟。
gù dùn jiàn liǎng mén, gè yuán zī xìng. jīn rén yǐ yī guàn wèi rù mén shàng děng tiān zī, zì shì liǎo wù, fēi suǒ wàng yú zhōng rén, qí wù hòu xué bù xì.
故頓漸兩門,各緣資性。今人以一貫為入門上等天資,自是了悟,非所望於中人,其誤後學不細。
wú lǐ zhī yán, bù néng huò shì wū rén. zhǐ shì tā cōng míng cái biàn, fù huì chéng yī duàn huà shuō, shén yǒu zī wèi, wú zhī zhī rén xīn rán cóng zhī, luàn dào zhī zuì bù xì. shì jiān cǐ zhǒng huà shí jū qí liù qī, jì bó qiě jiǔ, fēi zhī dào zhī jūn zǐ, shú néng biàn zhī?
無理之言,不能惑世誣人。只是他聰明才辯,附會成一段話說,甚有滋味,無知之人欣然從之,亂道之罪不細。世間此種話十居其六七,既博且久,非知道之君子,孰能辯之?
jiān zhōng dōu bù róng fā, cǐ zhì zhě zhī suǒ chéng, ér sī zhě zhī suǒ mèi yě.
間中都不容發,此智者之所乘,而思者之所昧也。
míng dào zài zhū lù zhī jiān.
明道在朱、陸之間。
míng dào bù là chén āi, duō le kàn shì lǎo yī chuān zhōng shì jū nì, shǎo le kàn zhuāng liè.
明道不落塵埃,多了看釋、老;伊川終是拘泥,少了看莊、列。
mí mí yì wù, míng mí nán xǐng. míng mí yú, mí míng zhì. mí rén zhī mí, yī míng zé tiào tuō míng rén zhī mí, míng zhī ér xiàn nì. míng rén zhī míng, bù bǎo qí shēn mí rén zhī míng, mò cāo qí bǐng. míng míng kě yǔ gòng tài píng, míng mí kě yǔ gòng huàn yōu.
迷迷易悟,明迷難醒。明迷愚,迷明智。迷人之迷,一明則跳脫;明人之迷,明知而陷溺。明人之明,不保其身;迷人之明,默操其柄。明明可與共太平,明迷可與共患憂。
cháo yóu pī juàn fó lǎo zhuāng liè, zhǐ shì rèn dé wǒ zì zhēn, jiāng tiān dì wàn wù zhǐ shì chéng jiù wǒ. yáo shùn yǔ tāng wén wǔ kǒng mèng, zhǐ shì rèn dé rén zì zhēn, jiāng cǐ shēn xīn xìng mìng zhǐ shì wèi tiān xià guó jiā.
巢、由披卷佛、老、莊、列,只是認得我字真,將天地萬物只是成就我。堯、舜、禹、湯、文、武、孔、孟,只是認得人字真,將此身心性命只是為天下國家。
wén huǐ bù kě jù xìn, yào kàn huǐ rén zhě yǔ huǐ yú rén zhě zhī rén pǐn. huǐ rén zhě xián, zé suǒ huǐ zhě sǔn huǐ rén zhě bù xiào, zé suǒ huǐ zhě zhòng. kǎo chá zhī nián, wén yī huǐ yán rú huò gǒng bì, bù xiá jì suǒ cóng lái, wǎng rén duō yǐ.
聞毀不可遽信,要看毀人者與毀於人者之人品。毀人者賢,則所毀者損;毀人者不肖,則所毀者重。考察之年,聞一毀言如獲珙璧,不暇計所從來,枉人多矣。
shì zhòng rén, jí dāng qǔ qí piān zhǎng shì xián zhě, zé dāng wàng yǐ zhōng dào.
是眾人,即當取其偏長;是賢者,則當望以中道。
shì jūn zǐ gāo tán kuò lùn, yǔ xì tàn xuán, jiē fēi shí jì, jǐn yào zài shì yòng jì shì.
士君子高談闊論,語細探玄,皆非實際,緊要在適用濟事。
gù jīn zhī chēng zhuō dùn zhě yuē bù zhōng yòng, chēng hūn yōng zhě yuē bù jì shì. cǐ suī yàn yǔ kǒu tóu, yú cháng kuì zhī tóng zhì zhě, hé yì shì wù hū?
故今之稱拙鈍者曰不中用,稱昏庸者曰不濟事。此雖諺語口頭,余嘗愧之同志者,盍亦是務乎?
xiù yǎ wēn wén, zhèng róng jǐn jié, qīng miào míng táng suǒ yí. ruò dǎo tāng huǒ, rèn jīn gé, shí niú tūn xiàng zhī qì, tián hǎi yí shān zhī zhì, sǐ xiào sǐ zhōng, qiān chuí bǎi zhé, wèi kě zhuān wàng zhī sī rén.
秀雅溫文,正容謹節,清廟明堂所宜。若蹈湯火,衽金革,食牛吞象之氣,填海移山之志,死孝死忠,千捶百折,未可專望之斯人。
bù zuò tǎo pián yí dǐ xué wèn, biàn shì zhēn rú.
不做討便宜底學問,便是真儒。
qiān wàn rén wú wǎng, hè shā lǎo zi. lǎo zi shì bǎo shēn xué wèn.
千萬人吾往,赫殺老子。老子是保身學問。
qīn shū shēng ài zēng, ài zēng shēng huǐ yù, huǐ yù shēng huò fú. cǐ zhì zhě zhī suǒ dān dān zhù yì, ér duān rén zhèng shì zhī suǒ tuō lüè ér bù gù zhě yě. cǐ gè tí mù kǎo rén pǐn zhě bù kě bù zhī.
親疏生愛憎,愛憎生毀譽,毀譽生禍福。此智者之所耽耽注意,而端人正士之所脫略而不顧者也。此個題目考人品者不可不知。
jīng shén zhǐ gù dé yī biān, rèn nǐ cōng míng zhì qiǎo, yǒu suǒ mì bì yǒu suǒ shū. wéi píng xīn lǜ wù, wú háo fà sī yì zhě, dāng shū dāng mì, yī zhǔn yǔ dào ér rén zì xiāng wàng.
精神只顧得一邊,任你聰明智巧,有所密必有所疏。惟平心率物,無毫髮私意者,當疏當密,一準予道而人自相忘。
dú shū yào kàn sān dài yǐ shàng rén wù shì shèn xué shí, shén qì dù, shén zuò yòng. hàn zhī cū qiǎn, biàn zhe shì sú sòng zhī jú cù, shǐ luò yū fǔ, rú hé jiàn sān dài yǐ qián jǐng xiàng?
讀書要看三代以上人物是甚學識,甚氣度,甚作用。漢之粗淺,便着世俗;宋之侷促,使落迂腐,如何見三代以前景象?
zhēn shì zhēn fēi, wéi shì fēi zhě zhī zhī, páng guān zhě bù miǎn xìn jī ér wū qí xīn, kuàng mén wài zhī rén, kuàng qiān lǐ zhī wài, bǎi nián zhī hòu hū? qí bù yú zhī yù, qiú quán zhī huǐ, jiē ài zēng yě. qí ài sēng zhě, jiē ēn yuàn yě. gù gōng shǐ yì, xìn shǐ nán.
真是真非,惟是非者知之,旁觀者不免信跡而誣其心,況門外之人,況千里之外,百年之後乎?其不虞之譽,求全之毀,皆愛憎也。其愛僧者,皆恩怨也。故公史易,信史難。
huò wèn: mǒu gōng rú hé? yuē: kě wèi háo jié yīng xióng, bù kě wèi duān rén zhèng shì.
或問:「某公如何?」曰:「可謂豪傑英雄,不可謂端人正士。」
wèn: mǒu gōng rú hé?: yuē: kě wèi duān rén zhèng shì, bù kě wèi dá jié tōng rú. dá jié tōng rú, nǎi duān rén zhèng shì zhōng háo jié yīng xióng zhě yě.
問:「某公如何?:曰:」可謂端人正士,不可謂達節通儒。「達節通儒,乃端人正士中豪傑英雄者也。
míng shí rú xíng yǐng. wú shí zhī míng, zào wù suǒ jì, ér jiǎo wěi zhě tān zhī, àn xiū zhě bì zhī.
名實如形影。無實之名,造物所忌,而矯偽者貪之,暗修者避之。
yí gé niú yáng, bó zhòng wǎng gēng, shì wú cǐ shì. shèng rén suī wěi qū jiào rén, wèi cháng bù yǐ chéng xīn zhí dào jiāo lín guó. jié zài zé gé fēi tāng zhī shǔ guó yě, xī wèn qí bù zhāo, jí zhī qí wú xī shēng yǐ. bó zhī niú yáng, qǐ kě yǐ cháng yí gé bó yé? gé qǐ zhēn wú niú yáng yé? yǒu bó zhī zhòng, zì gēng bù xiá, ér yòu shǐ wèi gé gēng, wú nǎi hòu shì shì ēn hǎo míng zhān zhān xù xù zhě zhī suǒ wèi hū? bù rán, gé suī xiǎo, yì xiān wáng zhī jiàn guó yě, níng zhì wú niú yáng zī shèng zāi? jí kě yǐ gōng ér bù jì, dāng quàn yù zhī yǐ. huò gào zhī tiān zǐ, yǐ míng zhèng qí zuì yǐ. hé zhì yí niú yáng wǎng wèi zhī gēng zāi? kě yǐ bù gào tiān zǐ ér miè qí guó, gù kě yǐ bù jiào zhī, zì gòng jì shì ér dài zhī láo qiě fèi hū? bù rán, shì duō bǐ zhī zuì, ér wǒ dé yǐ jiè kǒu yě. shì bó zhě, jiǎ rén yì jì tān yù zhī suǒ wèi yě. mèng zǐ cǐ yán, qí yì liú tài wáng hǎo huò hào sè zhī lèi yǔ?
「遺葛牛羊,亳眾往耕」,似無此事。聖人雖委曲教人,未嘗不以誠心直道交鄰國。桀在則葛非湯之屬國也,奚問其不招,即知其無犧牲矣。亳之牛羊,豈可以常遺葛伯耶?葛豈真無牛羊耶?有亳之眾,自耕不暇,而又使為葛耕,無乃後世市恩好名、沾沾煦煦者之所為乎?不然,葛雖小,亦先王之建國也,寧至無牛羊粢盛哉?即可以供而不祭,當勸諭之矣。或告之天子,以明正其罪矣。何至遺牛羊往為之耕哉?可以不告天子而滅其國,顧可以不教之,自供祭事而代之勞且費乎?不然,是多彼之罪,而我得以藉口也。是伯者,假仁義濟貪慾之所為也。孟子此言,其亦劉太王好貨好色之類與?
hàn yǐ lái rú zhě yī jiàn dà bìng tòng, zhǐ shì shì gǔ fēi jīn. jīn rén jiàn shí zuò wèi bù rú gǔ rén, cǐ qí dà dū. zhì yú fēng huì suǒ yí, shì jí suǒ biàn, lǐ yì suǒ qǐ, zì yǒu jīn rén jīng yú gǔ rén chù. èr dì zhě, xià zhī gǔ yě. xià zhě, yīn zhī gǔ yě. yīn zhě, zhōu zhī gǔ yě. qí shí zhì dù wén wèi sān dài bù xiāng zǔ shù, ér dá zhě jiē yǐ wèi shì.
漢以來儒者一件大病痛,只是是古非今。今人見識作為不如古人,此其大都。至於風會所宜,勢極所變,禮義所起,自有今人精於古人處。二帝者,夏之古也。夏者,殷之古也。殷者,周之古也。其實制度文為三代不相祖述,而達者皆以為是。
sòng rú nì gǔ, gèng bù kǎo gǔ xī zhēn wěi, jīn shì shì fēi. zhī rú jì sì yī jié, gǔ rén xí dì bù biàn yú yǐn shí, gù shàng fǔ guǐ biān dòu, qí qì jiē gāo. jīn jì gǔ rén yòng zhī, cóng qí shí yě. zi sūn jì zǔ kǎo, zhǐ yí yòng zǔ kǎo cháng yòng suǒ yí, ér fǔ guǐ biān dòu shì shè kě hū? gǔ zhě mù ér bù fén, bù kě shí yě, gù bù mù jì. hòu shì fù mǔ tǐ pò suǒ cáng, wēi rán qiū lǒng, jīn yù shè rén zi suǒ dǔ jì zhě ér jìng shù cùn zhī mù kě hū? zé mù jì shì bù kě yǐ yě. zhū rú cǐ lèi shén duō, jiē gǔ rén suǒ xiào zhě yě. shǐ gǔ rén shēng yú jīn, jǔ dòng bì bù rú cǐ.
宋儒泥古,更不考古昔真偽,今世是非。只如祭祀一節,古人席地不便於飲食,故尚簠簋籩豆,其器皆高。今祭古人用之,從其時也。子孫祭祖考,只宜用祖考常用所宜,而簠簋籩豆是設可乎?古者墓而不墳,不可識也,故不墓祭。後世父母體魄所藏,巍然丘壠,今欲舍人子所睹記者而敬數寸之木可乎?則墓祭似不可已也。諸如此類甚多,皆古人所笑者也。使古人生於今,舉動必不如此。
rú zhě wéi yǒu jiàn yè lì gōng shì nán shì. zì gǔ rú zhě chéng míng duō shì jiǎng xué zhù shù, rén wèi cháng jǐn shì suǒ yán, kǒng shì hòu zòng bù xié qì, qí shí chéng gè shì gōng bù láng bèi yǐ bài zhě dìng bù duō rén.
儒者惟有建業立功是難事。自古儒者成名多是講學著述,人未嘗盡試所言,恐試後縱不邪氣,其實成個事功不狼狽以敗者定不多人。
ér jīn jiǎng xué bù wèi míng dào, zhǐ wèi jiǎo shèng, zì miàn cí yǔ jiān ná zhù yī diǎn bàn diǎn cuò, biàn yào lián piān lèi dú biàn gè zú. zhè shì shèn me xīn cháng? jiǎng shén xué wèn?
而今講學不為明道,只為角勝,字面詞語間拿住一點半點錯,便要連篇累牘辨個足。這是甚麼心腸?講甚學問?
dé rén bù gǎn bù rán zhī qíng yì, dé rén zì rán zhī qíng nán. qín hàn ér hòu jiē dé rén bù gǎn bù rán zhī qíng zhě yě.
得人不敢不然之情易,得人自然之情難。秦、漢而後皆得人不敢不然之情者也。
zhòng rén dàn yú yì zhōng xún gè lì zì, zài méi yú lì zhōng xún gè yì zì.
眾人但於義中尋個利字,再沒於利中尋個義字。
xìng fēn míng fēn bú shì liǎng xiàng, jǐn xìng fēn dǐ bù ào míng fēn. zhào zhī jiàn, bù kěn jiàn zhī zhào zhī yì, wǎng zhí yì zhī shì. jīn zhī jiǎng xué zhě, líng fàn míng fēn, zì wèi gāo jié. kǒng zǐ chéng tián wěi lì hé cháng bù zhé yāo qū xī yú dài fū zhī tíng hū? yī! dào bù míng jiǔ yǐ.
性分、名分不是兩項,盡性分底不傲名分。召之見,不肯見之;召之役,往執役之事。今之講學者,陵犯名分,自謂高潔。孔子乘田委吏何嘗不折腰屈膝於大夫之庭乎?噫!道不明久矣。
zhōng gāo dì, zuò měi guān, yù de yuàn zú, zhè bú shì le què yī shēng shì. zhǐ shì zuò rén bù duān, huò wú guò kě chēng, ér fēn háo wú bǔ yú shì, zé gāo dì měi guān fǎn yǐ yì wú zhī zhě yě. ér shì gù yǐ cǐ zì duō, yǔ bù zhī qí hé xīn.
中高第,做美官,欲得願足,這不是了卻一生事。只是作人不端,或無過可稱,而分毫無補於世,則高第美官反以益吾之者也。而世顧以此自多,予不知其何心。
yǐn yì zhī shì zhǐ yōu yú tān róng liàn shì rén, bì jìng zài háng dào jì shí zhě zhī xià. jūn zǐ zhòng zhī, suǒ yǐ xiū fù guì lì dá zhī liú yě. ruò gāo zì biāo bǎng, chén shì cháo shēn ér zì wèi qīng liú, ào rán dú dé, zé shèng shì zhī zuì rén yě. fū bù shì wú yì, yǔ zhòu nèi jiē rú zhě shì, nài zhī hé jié shēn yú jǐ qì tiān xià lǐ luàn yú bù wén, ér yòu fēi xiào yáo shùn jì qì zhī chóu zāi? shǐ tiān xià ér jiē wǒ yě, wǒ qiě bù dé yǒu qí shēn, kuàng yǒu cǐ lè hū? yǔ wú yòng shì jù, xíng jiāng lǎo sāng má jiān, gù gǎn yún.
隱逸之士只優於貪榮戀勢人,畢竟在行道濟時者之下。君子重之,所以羞富貴利達之流也。若高自標榜,塵視朝紳而自謂清流,傲然獨得,則聖世之罪人也。夫不仕無義,宇宙內皆儒者事,奈之何潔身娛己棄天下理亂於不聞,而又非笑堯舜稷契之儔哉?使天下而皆我也,我且不得有其身,況有此樂乎?予無用世具,行將老桑麻間,故敢雲。
gǔ zhī lùn xián bù xiào zhě, bù yuē yōu míng zé yuē wǎng zhí, zé zhī guāng míng dòng dá zhě wèi xián, yǐn fú shēn xiǎn zhě wèi bù xiào. zhēn shuài shuǎng kuài zhě wèi xián, wò xuán zhuǎn zhé zhě wèi bù xiào. gù xián zhě rú bái rì qīng tiān, yī jiàn jí zhī qí xīn shì. bù xiào zhě rú shēn gǔ huì yè, qióng nián mò cè qí qiǎn shēn. xián zhě rú jí shǐ jí xián, gèng wú yī xiē huí gù. wǎng zhě rú qū pán shéng, bù zhī duō shǎo jī guān. gù yú tíng yuē chù zhì yōu míng, kǒng zǐ yuē jǔ zhí cuò wǎng. guān rén zhě zhī yòng míng, shě shì wú suǒ qǔ yǐ.
古之論賢不肖者,不曰幽明則曰枉直,則知光明洞達者為賢,隱伏深險者為不肖。真率爽快者為賢,斡旋轉折者為不肖。故賢者如白日青天,一見即知其心事。不肖者如深谷晦夜,窮年莫測其淺深。賢者如疾矢急弦,更無一些回顧。枉者如曲盤繩,不知多少機關。故虞廷曰「黜陟幽明」,孔子曰「舉直錯枉」。觀人者之用明,舍是無所取矣。
pǐn dì dà chén lǜ yǒu liù děng, shàng yān zhě kuān hòu shēn chén, yuǎn shí jiān zhào, zào fú yú wú xíng, xiāo huò yú wèi rán, wú zhì míng yǒng gōng, ér tiān xià yīn shòu qí cì. qí cì gāng míng rèn shì, kāng kǎi gǎn yán, ài guó rú jiā, yōu shí rú bìng, ér bù miǎn tài lù fēng máng, dé shī xiāng bàn. qí cì tián jìng zhú shí, dòng xún gù shì, lì bù néng xìng, hài bù néng chú. qí cì chí lù yǎng wàng, bǎo shēn gù chǒng, guó jiā ān wēi, lüè bù jiè huái. qí cì tān gōng qǐ, hù chǒng zhāng wēi, bì shì rèn qíng, rǎo luàn guó zhèng. qí cì jiān xiǎn xiōng yín, shān nüè sì dú, zéi shāng shàn lèi, gǔ huò jūn xīn, duàn guó jiā mìng mài, shī sì hǎi rén wàng.
品第大臣率有六等,上焉者寬厚深沉,遠識兼照,造福於無形,消禍於未然,無智名勇功,而天下陰受其賜。其次剛明任事,慷慨敢言,愛國如家,憂時如病,而不免太露鋒芒,得失相半。其次恬靜逐時,動循故事,利不能興,害不能除。其次持祿養望,保身固寵,國家安危,略不介懷。其次貪功啟,怙寵張威,愎是任情,擾亂國政。其次奸險凶淫,煽虐肆毒,賊傷善類,蠱惑君心,斷國家命脈,失四海人望。
jí kuān guò hòu zú gōng qū jǐn zhī rén, luàn shì kě yǐ bǎo shēn, zhì shì kě yǐ dūn sú. ruò cǎo mèi jīng lún, cāng zú chóu huà, hé tiān xià zhī zhòng, xiāng sì hǎi zhī nán, yǒng bǎi shì zhī xiū, xuán gān zhuǎn kūn, ān mín fù wù, zì yǒu yī děng yīng xióng háo jié, qú bèi dāng shù zhī gāo gé.
極寬過厚足恭曲謹之人,亂世可以保身,治世可以敦俗。若草昧經綸,倉卒籌劃,荷天下之重,襄四海之難,永百世之休,旋乾轉坤,安民阜物,自有一等英雄豪傑,渠輩當束之高閣。
qì cǐ shēn cāo zhí zhī cháng ér yǐ yuán ruǎn gū sú yù, wàng guó jiā yuǎn dà zhī huàn ér yǐ kuān hòu fú sī ēn, qiǎo qū rén suǒ wèi jiàn zhī lì, shàn bì rén suǒ wèi shí zhī hài, lì shēn yú bǎi huò bù qīn zhī dì, shì chéng ér wǒ yǒu gōng, shì bài ér wǒ wú jiù, cǐ zhì qiǎo shì yě, guó jiā xī lài yān!
棄此身操執之常而以圓軟沽俗譽,忘國家遠大之患而以寬厚巿私恩,巧趨人所未見之利,善避人所未識之害,立身於百禍不侵之地,事成而我有功,事敗而我無咎,此智巧士也,國家奚賴焉!
wěi zuì lüè gōng, cǐ xiǎo rén shì. yǎn zuì kuā gōng, cǐ zhòng rén shì. ràng měi guī gōng, cǐ jūn zǐ shì. fēn yuàn gòng guò, cǐ shèng dé shì.
委罪掠功,此小人事。掩罪誇功,此眾人事。讓美歸功,此君子事。分怨共過,此盛德事。
shì jūn zǐ lì shēn nán, shì bù gǒu shí jiàn nán, shì bù sú.
士君子立身難,是不苟;識見難,是不俗。
shí fēn shí jiàn rén yǔ jiǔ fēn zhě shuō, biàn bù néng liǎo wù, kuàng yú zhì xiāng qù bù chì bèi zǒng. ér yī bù dāng yì zhé nù ér qì zhī, zé gāo kuí jì qì yī fù zhōu zhào qì rén duō yǐ. suǒ guì hū yǒu shí ér jū rén shàng zhě, zhèng yǐ qí néng jiù wú shí zhī rén, yīn qí wēi zhǎng ér shàn yòng zhī yě.
十分識見人與九分者說,便不能了悟,況愚智相去不翅倍蓗。而一不當意輒怒而棄之,則皋、夔、稷、契、伊、傅、周、召棄人多矣。所貴乎有識而居人上者,正以其能就無識之人,因其微長而善用之也。
dà fán yǔ rén qíng bù jìn, jí xíng néng zhuō yuè, dào zhī zéi yě. shèng rén zhī dào, rén qíng ér yǐ.
大凡與人情不近,即行能卓越,道之賊也。聖人之道,人情而已。
yǐ lín gāo ān lè lǎn sàn xīn zuò guān, wèi yǒu bù huāng dài zhě. yǐ zài jiā zhì shēng yíng chǎn xīn zuò guān, wèi yǒu bù tān bǐ zhě.
以林皋安樂懶散心做官,未有不荒怠者。以在家治生營產心做官,未有不貪鄙者。
shǒu xiān wáng zhī dà fáng, bù wèi gǒu qiě rén kāi qī dòu, cǐ rú zhě zhī cāo shàng yě. fū xiān wáng zhī dào ér bù zhī yǔ zhòu, cǐ rú zhě zhī shì gōng yě.
守先王之大防,不為苟且人開蹊竇,此儒者之操尚也。敷先王之道而布之宇宙,此儒者之事功也。
shì jūn zǐ xū yǒu sān dài yǐ qián yī fù jiàn shí, rán hòu kě yǐ jìn tuì jīn, quán héng dào fǎ, kě yǐ chéng jì shì zhī yè, kě yǐ jiàn bù shì zhī gōng.
士君子須有三代以前一副見識,然後可以進退今,權衡道法,可以成濟世之業,可以建不世之功。
jiǎo jī zhī rén jiā bēi yōng yī děng, qí hài dào jūn yě. wú jì zhá chén zhòng zi shí miáo guō jù zhī lèi shì yǐ. jūn zǐ jiǎo shì sú zhǐ dào qià hǎo chù biàn zhǐ, jiǎo wǎng zhǐ shì qiú zhí, ruò guò zhí zé bǐ zuǒ wǎng ér wǒ yòu wǎng yě. gù shèng xián zhī rú héng, chù shì yǔ shì dī áng, fēn háo bù dé gāo xià, shǐ tiān xià xiǎo rán zhī dà zhōng zhì zhèng zhī suǒ zài, rán hòu wèi bù guǐ yú dào.
矯激之人加卑庸一等,其害道均也。吳季札、陳仲子、時苗、郭巨之類是已。君子矯世俗只到恰好處便止,矯枉只是求直,若過直則彼左枉而我右枉也。故聖賢之如衡,處事與事低昂,分毫不得高下,使天下曉然知大中至正之所在,然後為不詭於道。
qū rú liàn tiě gōu, zhí shì tuō gōng xián, bù mì fēng hóu guì, hé wèi sǐ dào biān. yǎ shì wú qí míng, yōu rén jué yǐn tè.
曲如煉鐵鈎,直似脫弓弦,不覓封侯貴,何為死道邊。雅士無奇名,幽人絕隱慝。
tí tāng yīn miào mò lián: qiān gǔ xíng xiāo gǔ yǐ xiǔ, dān xīn yóu zì xuè xiān xiān.
題湯陰廟末聯:千古形銷骨已朽,丹心猶自血鮮鮮。
jì suǒ zhī yún: dào gāo huǐ zì lái, míng zhòng shēn nán yǐn.
寄所知云:道高毀自來,名重身難隱。