fū rén shū jī zhī fā, wěi wěi bù qióng, bì yǒu xú yīn zú jù, wèi qí shǐ mò. shì yǐ yī wéi fū gài, fā yǔ zhī duān yě yān zāi yǐ xī, duàn jù zhī zhù yě. qù zhī zé yán yǔ bù zú, jiā zhī zé zhāng jù huò quán. ér shǐ zhī xù shì, yì yǒu shí lèi cǐ. gù jiāng shù jìn líng gōng hòu liǎn diāo qiáng, zé qiě yǐ bù jūn wèi chēng yù yún sī mǎ ān sì zhì jiǔ qīng, ér xiān yǐ qiǎo huàn biāo mù. suǒ wèi shuō shì zhī duān yě. yòu shū zhòng ěr fá yuán shì xìn, ér xù yǐ yī zhàn ér bà, wén zhī jiào yě zài xiōng nú wèi ǒu rén xiàng zhì dōu, jīn chí shè mò néng zhōng, zé yún qí jiàn dàn rú cǐ. suǒ wèi lùn shì zhī zhù yě.
夫人枢机之发,亹亹不穷,必有徐音足句,为其始末。是以伊、惟、夫、盖,发语之端也;焉、哉、矣、兮,断句之助也。去之则言语不足,加之则章句获全。而史之叙事,亦有时类此。故将述晋灵公厚敛雕墙,则且以不君为称;欲云司马安四至九卿,而先以巧宦标目。所谓说事之端也。又书重耳伐原示信,而续以一战而霸,文之教也;载匈奴为偶人象郅都,今驰射莫能中,则云其见惮如此。所谓论事之助也。
xī ní fù cái jīng, yì zài bāo biǎn, míng rú rì yuè, chí yòng bù kān. ér shǐ chuán suǒ shū, guì hū bó lù ér yǐ. zhì yú běn shì zhī wài, shí jì yì yáng, cǐ nǎi dé shī bǐng yú piàn yán, shì fēi yóu yú yī jù, tán hé róng yì, kě bù shèn yú! dàn jìn dài zuò zhě, nì yú fán fù, zé yǒu fā yán shī zhōng, jiā zì bù qiè, suì lìng hòu zhī lǎn zhě, nán yǐ qǔ xìn. gài shǐ jì shì jiā yǒu yún:" zhào yāng zhū zǐ, wú xù zuì xián." fū xián zhě dāng yǐ rén shù wèi xiān, lǐ ràng jū běn. zhì rú wěi huì lín guó, jìn jì xíng qiāng, bǐ tóng qì nǚ xiōng, mó jī yǐn jué, cǐ zé zhà ér ān rěn, tān ér wú qīn, jīng ní shì chóu, quǎn shǐ bù ruò, yān dé wèi zhī xián zāi? yòu hàn shū yún:" xiāo hé zhī hán xìn xián." àn xián zhě chǔ shì, yí xiǎn ruò yī, bù yǔn huò yú pín jiàn, bù chōng qū yú fù guì. yì zhuàn yuē:" zhī jìn tuì cún wáng zhě, qí wéi shèng rén hū!" rú huái yīn chū zài zè wēi, duò yè yuán xíng, hòu jū róng guì, mǎn yíng sù huò gōng wèi nì shàng, míng lì è tú. zhōu shēn zhī fáng mí wén, zhī zú zhī qíng ān zài? měi qí shàn jiāng, hū wèi cái lüè zé kě yǐ, bì yǐ xián wèi mù, bù qí miù hū? yòu yún:" yán yán nián jīng hàn mǐn jié, suī zǐ gòng rǎn yǒu tōng yú zhèng shì, bù néng jué yě." fū yǐ biān míng kù lì, liè hào" tú bó", ér zhé bǐ kǒng mén dá zhě, qǐ qí lún zāi! qiě yǐ chūn qiū zhì hàn, duō lì nián suǒ, bì yán mào qǔ rén, ěr mù bù jiē, yòu yān zhī qí cái shù xiāng lèi, zī zhū wú shuǎng, ér yún bù néng jué hū?
昔尼父裁经,义在褒贬,明如日月,持用不刊。而史传所书,贵乎博录而已。至于本事之外,时寄抑扬,此乃得失禀于片言,是非由于一句,谈何容易,可不慎欤!但近代作者,溺于烦富,则有发言失中,加字不惬,遂令后之览者,难以取信。盖《史记》世家有云:“赵鞅诸子,无恤最贤。”夫贤者当以仁恕为先,礼让居本。至如伪会邻国,进计行戕,俾同气女兄,摩笄引决,此则诈而安忍,贪而无亲,鲸鲵是俦,犬豕不若,焉得谓之贤哉?又《汉书》云:“萧何知韩信贤。”案贤者处世,夷险若一,不陨穫于贫贱,不充诎于富贵。《易传》曰:“知进退存亡者,其唯圣人乎!”如淮阴初在仄微,堕业元行,后居荣贵,满盈速祸;躬为逆上,名隶恶徒。周身之防靡闻,知足之情安在?美其善将,呼为才略则可矣,必以贤为目,不其谬乎?又云:“严延年精悍敏捷,虽子贡、冉有通于政事,不能绝也。”夫以编名《酷吏》,列号“屠伯”,而辄比孔门达者,岂其伦哉!且以春秋至汉,多历年所,必言貌取人,耳目不接,又焉知其才术相类,锱铢无爽,而云不能绝乎?
gài gǔ zhī jì shì yě, huò xiān jīng zhāng běn, huò hòu chuán zhōng yán, fēn bù suī shū, cuò zōng yú mì. jīn zhī jì shì yě zé bù rán. huò gé juǎn yì piān, jù xiāng máo dùn huò lián xíng jiē jù, dùn chéng guāi jiǎo. shì yǐ qí shǐ zhī lùn wèi shōu, liáng zhí xié qū, sān shuō gè yì zhōu shū zhī píng tài zǔ, kuān rén hǎo shā, èr lǐ bù tóng. fēi wéi yán wú zhǔn dì, gù yì shì chéng shǒu shǔ zhě yǐ. fū rén yǒu yī yán, ér shǐ cí zài sān, liáng yǐ hǎo fā wú yīn, bù qiú dǎng lǐ, ér yán zhī fǎn fù, guān zhě huò yān.
盖古之记事也,或先经张本,或后传终言,分布虽疏,错综逾密。今之记事也则不然。或隔卷异篇,遽相矛盾;或连行接句,顿成乖角。是以《齐史》之论魏收,良直邪曲,三说各异;《周书》之评太祖,宽仁好杀,二理不同。非惟言无准的,固亦事成首鼠者矣。夫人有一言,而史辞再三,良以好发芜音,不求谠理,而言之反覆,观者惑焉。
yì yǒu kāi guó chéng jiā, měi è zhāo lù, jiǎo rú xīng hàn, fēi mí jǔ suǒ yí, ér qīng shì chén diǎn, qū jiā fěn shì. qiú zhū jìn shǐ, cǐ lèi yóu duō. rú wèi shū chēng dēng guó yǐ niǎo míng guān, zé yún" hào shàng chún piáo, yuǎn shī shǎo hào" shù dào wǔ jié hūn fān luò, zé yuē" zhāo xié huāng fú, zhuī mù hàn gāo". zì yú suǒ shuō, duō lèi rú cǐ. àn wèi shì shǐ xīng biān shuò, shǎo shí diǎn fén zuò lì mán yí, yì wéi qín jìn. ér niǎo guān chuàng zhì, qǐ guān tán zi zhī yán? máo tóu ér ǒu, xī jiǎ fèng chūn zhī cè? shē yán wú xiàn, hé qí hòu yán! yòu zhōu shǐ chēng yuán xíng gōng yīn qí miè dé huí, yǔ xìn zèng qí shī yuē:" guó wáng chuí jí fǎn, qí píng bǎo dǐng guī." chén zhōu hóng zhèng lái pìn, zài guǎn zèng wéi xiòng shī yuē:" dé xīng yóu wèi dòng, zhí chē jù kěn lái?" qí wèi xìn hóng zhèng suǒ zhòng rú cǐ. fū wén yǐ hài yì, zì gǔ ér rán, nǐ fēi qí lún, yóu lái shàng yǐ. bì yǐ yǔ zhōu suǒ zuò, jiē wèi shí lù, zé qí suǒ bāo biǎn, fēi zhǐ yī rén, xián yí qǔ qí zhǐ guī, hé zhǐ cǎi qí sì jù ér yǐ? ruò nǎi tí mù bù dìng, shǒu wěi xiāng wéi, zé bǎi yào dé fēn shì yě xīn xié ài zēng, cí duō chū mò, zé wèi shōu niú hóng shì yě. sī jiē jiàn cái fēi yuǎn, zhì shí bù zhōu, ér qīng nòng bǐ duān, sì qíng gāo xià. gù mí féng suī qià, ér jué jī gèng zhāng, qǔ huò wú zhī, jiàn chī yǒu shí.
亦有开国承家,美恶昭露,皎如星汉,非靡沮所移,而轻事尘点,曲加粉饰。求诸近史,此类尤多。如《魏书》称登国以鸟名官,则云“好尚淳朴,远师少皞”;述道武结婚蕃落,则曰“招携荒服,追慕汉高”。自余所说,多类如此。案魏氏始兴边朔,少识典、坟;作俪蛮夷,抑惟秦、晋。而鸟官创置,岂关郯子之言?髦头而偶,奚假奉春之策?奢言无限,何其厚颜!又《周史》称元行恭因齐灭得回,庾信赠其诗曰:”虢亡垂棘反,齐平宝鼎归。”陈周弘正来聘,在馆赠韦敻诗曰:“德星犹未动,直车讵肯来?”其为信、弘正所重如此。夫文以害意,自古而然,拟非其伦,由来尚矣。必以庾、周所作,皆为实录,则其所褒贬,非止一人,咸宜取其指归,何止采其四句而已?若乃题目不定,首尾相违,则百药、德棻是也;心挟爱憎,词多出没,则魏收、牛弘是也。斯皆鉴裁非远,智识不周,而轻弄笔端,肆情高下。故弥缝虽洽,而厥迹更彰,取惑无知,见嗤有识。
fū cí guǎ zhě, chū yī yán ér yǐ zhōu. cái wú zhě, zī shù jù ér fāng jiā. àn zuǒ zhuàn chēng jiàng fù lùn jiǎ zǐ, yǐn yán yú zhào mèng bān shū shù chǔ lǎo kū gōng shēng, mò shí qí míng shì. gǒu jǔ sī yī shì, zé chù lèi kě zhī. zhì jī kāng huáng fǔ mì zhuàn gāo shì jì, gè wèi èr sǒu lì zhuàn, quán cǎi zuǒ bān zhī lù, ér qí chuán lùn yún:" èr sǒu yǐn dé róng shēn, bù qiú míng lì, bì yuǎn luàn hài, ān yú jiàn yì." fū tàn chuāi gǔ yì, ér guǎng zú xīn yán, cǐ yóu zǐ jiàn zhī yǒng sān liáng, yán nián zhī gē qiū fù. zhì yú lín xué lèi xià, guī zhōng cháng tàn, suī yǔ duō běn chuán, ér shì wú yì shuō. gài fú jìng suī duǎn, xù zhī zé bēi shǐ wén suī yuē, zēng zhī fǎn lèi. jiā jiǎn qián zhé, qǐ róng yì zāi!
夫词寡者,出一言而已周。才芜者,资数句而方浃。案《左传》称绛父论甲子,隐言于赵孟;班《书》述楚老哭龚生,莫识其名氏。苟举斯一事,则触类可知。至嵇康、皇甫谧撰《高士记》,各为二叟立传,全采左、班之录,而其传论云:”二叟隐德容身,不求名利,避远乱害,安于贱役。”夫探揣古意,而广足新言,此犹子建之咏三良,延年之歌秋妇。至于临穴泪下,闺中长叹,虽语多本传,而事无异说。盖凫胫虽短,续之则悲;史文虽约,增之反累。加减前哲,岂容易哉!
xī fū zǐ duàn táng yú yǐ xià qì yú zhōu, jiǎn jié fú cí, cuō qí jī yào. gù dì wáng zhī dào, tǎn rán míng bái. jiē hū! zì qù shèng rì yuǎn, shǐ jí yú duō, dé shī shì fēi, shú néng kān dìng? jiǎ yǒu cái kān lí gé, ér yǐ rén fèi yán, cǐ rào cháo suǒ wèi" wù wèi qín wú rén, wú móu shì bù yòng" zhě yě.
昔夫子断唐、虞以下迄于周,翦截浮词,撮其机要。故帝王之道,坦然明白。嗟乎!自去圣日远,史籍逾多,得失是非,孰能刊定?假有才堪厘革,而以人废言,此绕朝所谓“勿谓秦无人,吾谋适不用”者也。