xiào hé huáng dì shí, wéi wǔ nòng quán, mǔ ǎo yù zhèng. shì yǒu fù lì zhī zhě, qǐ jiā ér wǎn zhū zǐ, yǔ yǐ wú suǒ fù huì, qǔ bìn dāng shí. huì tiān zǐ hái jīng shī, cháo tíng yuàn cóng zhě zhòng. yǔ qiú fān cì zài hòu, dà jià fā rì, yīn dòu liú bù qù, shǒu sī dōng dōu. dù mén què sǎo, fán jīng sān zài. huò yǒu zèn yǔ gōng wèi shǐ chén, bù shū guó shì ér qǔ lè qiū yuán, sī zì zhù shù zhě, yóu shì yì zhào zhì jīng, lìng zhuān zhí shǐ bǐ. yú shí xiǎo rén dào cháng, gāng jì rì huài, shì yú qí jiān, hū hū bù lè, suì yǔ jiān xiū guó shǐ xiāo zhì zhōng děng zhū guān shū qiú tuì, yuē:
孝和皇帝时,韦、武弄权,母媪预政。士有附丽之者,起家而绾朱紫,予以无所傅会,取摈当时。会天子还京师,朝廷愿从者众。予求番次在后,大驾发日,因逗留不去,守司东都。杜门却扫,凡经三载。或有谮予躬为史臣,不书国事而取乐丘园,私自著述者,由是驿召至京,令专执史笔。于时小人道长,纲纪日坏,仕于其间,忽忽不乐,遂与监修国史萧至忠等诸官书求退,曰:
pū yòu wén shī lǐ, zhǎng shè yì wén, zhì yú shǐ chuán zhī yán, yóu suǒ dān yuè. xún fū zuǒ shǐ, shì yuē chūn qiū shàng shū sù wáng sù chén, sī chēng wēi wǎn zhì huì. liǎng jīng sān guó, bān xiè chén xí chǎn qí mó zhōng cháo jiāng zuǒ, wáng lù gàn sūn jì qí lì. liú shí tiě hào, fāng cè wěi yú hé zhāng sòng qí yīng lù, dūn shǐ guī yú xiāo shěn. yì yǒu jí zhǒng gǔ zhuàn, yǔ xué cán piān. mèng jiān suǒ wáng, gě hóng kān qí zá jì xiū wén suǒ quē, xiè chuò cái qí shí yí. fán cǐ zhū jiā, qí liú gài guǎng. mò bù zé bǐ quán sǒu, xún qí zhī yè, yuán shǐ yào zhōng, bèi zhī zhī yǐ. ruò nǎi liú jùn zuò chuán, zì shù cháng yú lùn cái fàn yè wèi shū, shèng yán jīn qí zàn tǐ. sī yòu dāng rén bù ràng, shù jī qián zhé zhě yān.
仆幼闻《诗》、《礼》,长涉艺文,至于史传之言,尤所耽悦。寻夫左史,是曰《春秋》、《尚书》;素王、素臣,斯称微婉志晦。两京、三国,班、谢、陈、习阐其谟;中朝、江左,王、陆、干、孙纪其历。刘、石僣号,方策委于和、张;宋、齐应箓,惇史归于萧、沈。亦有汲冢古篆,禹穴残篇。孟坚所亡,葛洪刊其《杂记》;休文所缺,谢绰裁其《拾遗》。凡此诸家,其流盖广。莫不赜彼泉薮,寻其枝叶,原始要终,备知之矣。若乃刘峻作传,自述长于论才;范晔为书,盛言矜其赞体。斯又当仁不让,庶几前哲者焉。
rán zì cè míng shì wǔ, dài zuì cháo liè, sān wèi shǐ chén, zài rù dōng guān, jìng bù néng lēi chéng guó diǎn, yí bǐ hòu lái zhě, hé zāi?
然自策名仕伍,待罪朝列,三为史臣,再入东观,竟不能勒成国典,贻彼后来者,何哉?
jìng yán sī zhī, qí bù kě yǒu wǔ gù yě. hé zhě? gǔ zhī guó shǐ, jiē chū zì yī jiā, rú lǔ hàn zhī qiū míng zǐ zhǎng, jìn qí zhī dǒng hú nán shǐ, xián néng lì yán bù xiǔ, cáng zhū míng shān. wèi wén jiè yǐ zhòng gōng, fāng yún jué bǐ. wéi hòu hàn dōng guān, dà jí qún rú, zhù shù wú zhǔ, tiáo zhāng mí lì. yóu shì bó dù jī qí bù shí, gōng lǐ yǐ wéi kě fén, zhāng cài èr zi jiū zhī yú dāng dài, fù fàn liǎng jiā chī zhī yú hòu yè. jīn zhě shǐ sī qǔ shì, yǒu bèi dōng jīng. rén zì yǐ wéi xún yuán, jiā zì chēng wéi zhèng jùn. měi yù jì yī shì, zài yī yán, jiē gē bǐ xiāng shì, hán háo bù duàn. gù tóu bái kě qī, ér hàn qīng wú rì. qí bù kě yī yě.
静言思之,其不可有五故也。何者?古之国史,皆出自一家,如鲁、汉之丘明、子长,晋、齐之董狐、南史,咸能立言不朽,藏诸名山。未闻藉以众功,方云绝笔。唯后汉东观,大集群儒,著述无主,条章靡立。由是伯度讥其不实,公理以为可焚,张、蔡二子纠之于当代,傅、范两家嗤之于后叶。今者史司取士,有倍东京。人自以为荀、袁,家自称为政、骏。每欲记一事,载一言,皆搁笔相视,含毫不断。故头白可期,而汗青无日。其不可一也。
qián hàn jùn guó jì shū, xiān shàng tài shǐ, fù shàng chéng xiàng. hòu hàn gōng qīng suǒ zhuàn, shǐ jí gōng fǔ, nǎi shàng lán tái. yóu shì shǐ guān suǒ xiū, zài shì wèi bó. yuán zì jìn gǔ, cǐ dào bù xíng. shǐ guān biān lù, wéi zì xún cǎi, ér zuǒ yòu èr shǐ quē zhù qǐ jū, yì guān bǎi jiā, hǎn tōng xíng zhuàng. qiú fēng sú yú zhōu jùn, shì tīng bù gāi tǎo yán gé yú tái gé, bù jí nán jiàn. suī shǐ ní fù zài chū, yóu qiě chéng yú guǎn kuī kuàng pū xiàn yǐ zhōng cái, ān néng suì qí bó wù! qí bù kě èr yě.
前汉郡国计书,先上太史,副上丞相。后汉公卿所撰,始集公府,乃上兰台。由是史官所修,载事为博。爰自近古,此道不行。史官编录,唯自询采,而左、右二史阙注起居,衣冠百家,罕通行状。求风俗于州郡,视听不该;讨沿革于台阁,簿籍难见。虽使尼父再出,犹且成于管窥;况仆限以中才,安能遂其博物!其不可二也。
xī dǒng hú zhī shū fǎ yě, yǐ shì yú cháo nán shǐ zhī shū shì yě, zhí jiǎn yǐ wǎng. ér jìn dài shǐ jú, jiē tōng jí jìn mén, shēn jū jiǔ zhòng, yù rén bú jiàn. xún qí yì zhě, gài yóu dù bǐ yán miàn, fǎng zhū qǐng yè gù yě. rán jīn guǎn zhōng zuò zhě, duō shì rú lín, jiē yuàn zhǎng huì. wú wén chǐ zé shé. tǎng yǒu wǔ shǐ chū chéng, yī zì jiā biǎn, yán wèi jué kǒu, ér cháo yě jù zhī, bǐ wèi qī háo, ér jìn shēn xián sòng, fū sūn shèng shí lù, qǔ jí quán mén wáng sháo zhí shū, jiàn chóu guì zú. rén zhī qíng yě, néng wú wèi hū? qí bù kě sān yě.
昔董狐之书法也,以示于朝;南史之书弑也,执简以往。而近代史局,皆通籍禁门,深居九重,欲人不见。寻其义者,盖由杜彼颜面,访诸请谒故也。然今馆中作者,多士如林,皆愿长喙。无闻〈齿责〉舌。傥有五始初成,一字加贬,言未绝口,而朝野具知,笔未栖毫,而搢绅咸诵,夫孙盛实录,取嫉权门;王韶直书,见仇贵族。人之情也,能无畏乎?其不可三也。
gǔ zhě kān dìng yī shǐ, zuǎn chéng yī jiā, tǐ tǒng gè shū, zhǐ guī xián bié. fū shàng shū zhī jiào yě, yǐ shū tōng zhī yuǎn wéi zhǔ chūn qiū zhī yì yě, yǐ chéng è quàn shàn wèi xiān. shǐ jì zé tuì chǔ shì ér jìn jiān xióng, hàn shū zé yǎng zhōng chén ér shì zhǔ quē. sī bìng nǎng shí dé shī zhī liè, liáng shǐ shì fēi zhī zhǔn, zuò zhě yán zhī xiáng yǐ. qǐng shǐ guān zhù jì, duō qǔ bǐng jiān xiū, yáng lìng gōng zé yún" bì xū zhí cí," zōng shàng shū zé yún" yí duō yǐn è." shí yáng jiǔ mù, qí lìng nán xíng yī guó sān gōng, shì cóng hé zài? qí bù kě sì yě.
古者刊定一史,纂成一家,体统各殊,指归咸别。夫《尚书》之教也,以疏通知远为主;《春秋》之义也,以惩恶劝善为先。《史记》则退处士而进奸雄,《汉书》则仰忠臣而饰主阙。斯并曩时得失之列,良史是非之准,作者言之详矣。顷史官注记,多取禀监修,杨令公则云”必须直词,”宗尚书则云”宜多隐恶。”十羊九牧,其令难行;一国三公,适从何在?其不可四也。
qiè yǐ shǐ zhì jiān xiū, suī gǔ wú shì, xún qí míng hào, kě dé ér yán. fū yán jiān zhě, gài zǒng lǐng zhī yì ěr. rú chuàng jì biān nián, zé nián yǒu duàn xiàn cǎo chuán xù shì, zé shì yǒu fēng yuē. huò kě lüè ér bù lüè, huò yīng shū ér bù shū, cǐ kān xuē zhī wù yě. shǔ cí bǐ shì, láo yì yí jūn, huī qiān fèn mò, qín duò xū děng. mǒu zhì mǒu piān, fù zhī cǐ zhí mǒu chuán mǒu zhì, guī zhī bǐ guān. cǐ quán pèi zhī lǐ yě. sī bìng yí míng lì kē tiáo, shěn dìng qū yù. tǎng rén sī zì miǎn, zé shū kě lì chéng. jīn jiān zhī zhě jì bù zhǐ shòu, xiū zhī zhě yòu wú zūn fèng, yòng shǐ zhēng xué gǒu qiě, wù xiāng tuī bì, zuò biàn yán liáng, tú yán suì yuè. qí bù kě wǔ yě.
窃以史置监修,虽古无式,寻其名号,可得而言。夫言监者,盖总领之义耳。如创纪编年,则年有断限;草传叙事,则事有丰约。或可略而不略,或应书而不书,此刊削之务也。属词比事,劳逸宜均,挥铅奋墨,勤惰须等。某袟某篇,付之此职;某传某志,归之彼官。此铨配之理也。斯并宜明立科条,审定区域。傥人思自勉,则书可立成。今监之者既不指授,修之者又无遵奉,用使争学苟且,务相推避,坐变炎凉,徒延岁月。其不可五也。
fán cǐ bù kě, qí liú shí duō, yī yán yǐ bì, sān yú zì fǎn. ér shí tán wù yì, ān dé xiào pū biān cì wú wén zhě zāi! bǐ zhě fú jiàn míng gōng, měi jí jí quàn yòu, qín qín yú kè zé, huò yún" fén jí shì zhòng, nǔ lì yòng xīn." huò yún" suì xù yǐ yān, hé shí chuò shǒu?" qiè yǐ gāng wéi bù jǔ, ér dū kè tú qín, suī wēi yǐ cì gǔ zhī xíng, xù yǐ xuán jīn zhī shǎng, zhōng bù kě de yě. yǔ yuē:" chén lì jiù liè, bù néng zhě zhǐ." suǒ yǐ bǐ zhě bù huái zhī jǐ, lì dǐ qún gōng, lǚ cí zài bǐ zhī guān, yuàn bà jì yán zhī zhí zhě, zhèng wèi cǐ ěr.
凡此不可,其流实多,一言以蔽,三隅自反。而时谈物议,安得笑仆编次无闻者哉!比者伏见明公,每汲汲劝诱,勤勤于课责,或云“坟籍事重,努力用心。”或云“岁序已淹,何时辍手?”切以纲维不举,而督课徒勤,虽威以刺骨之刑,勖以悬金之赏,终不可得也。语曰:“陈力就列,不能者止。”所以比者布怀知己,历抵群公,屡辞载笔之官,愿罢记言之职者,正为此尔。
yì yòu yǒu suǒ wèi yù, liáo fù yī èr yán zhī. bǐ fèng gāo mìng, lìng lì míng xiū shǐ, ér qí zhí fēi yī. rú zhāng shàng shū cuī lǐng èr lì bù zhèng tài cháng děng, jì pò yǐ lì dào, bù kě jū zhī shǐ rèn. yǐ pū cáo wù duō xián, lè lìng zhuān zhī xià bǐ. fū yǐ wéi jì wéi mò, nǎi shǐ jì shì jì yán. gǒu rú qí lì, zé liǔ cháng shì liú mì jiān xú lǐ bù děng, bìng mén kě zhāng luó, fǔ wú duī àn, hé shì zhì zhī dù wài, ér shǐ gè wú jī shù hū!
抑又有所未谕,聊复一二言之。比奉高命,令隶名修史,而其职非一。如张尚书、崔、岭二吏部、郑太常等,既迫以吏道,不可拘之史任。以仆曹务多闲,勒令专知下笔。夫以惟寂惟寞,乃使记事记言。苟如其例,则柳常侍、刘秘监、徐礼部等,并门可张罗,府无堆案,何事置之度外,而使各无羁束乎!
bì wèi zhū xián zài xuē fēi qí suǒ zhǎng, yǐ pū qiāng qiāng jiǎo jiǎo, gù tuī wéi shǒu zuì. jiù rú sī lǐ, yì yǒu qí shuō. hé zhě? pū shào xiǎo cóng shì, zǎo niè tōng bān. dāng huáng shàng chū lín wàn bāng, wèi qīn shù wù, ér yǐ shǒu zī jiè zhí, bù fù jiān huí, suì shǐ guān ruò tǔ niú, qì tóng chú gǒu. dǎi luán yú xī xìng, bǎi liáo bì cóng, zì wéi guān cáo wù jiǎn, qiú yǐ liú hòu. jū tái cháng wèi cháo tíng bù zhī, guó jiā yú wǒ yǐ yǐ. qǐ wèi yī dàn hū chéng ēn zhǐ, zhōu sī lín mén, shǐ zhě jié zhé. jì ér qū sì mǎ rù hán guān, pái qiān mén yè tiān zǐ. yǐn jiǎ shēng yú xuān shì, suī tàn qí cái zhào jì bù yú hé dōng, fǎn zēng qí kuì. míng gōng jì wèi jū duān kuí, wàng zhòng tái héng, fēi shěn shǔ qí gù pàn, róng rǔ yóu qí fǔ yǎng. céng bù shàng qí chén jí, shēn zhī yǐ chǒng guāng qiān yì jìn shēn, mí wǒ yǐ hǎo jué. qí xiāng jiàn yě, zhí yún" shǐ bǐ quē shū, wèi rì yǐ jiǔ shí qú sǎo dì, sī zi wèi láo." jīn zhī yǎng zhuī, wéi cǐ ér yǐ.
必谓诸贤载削非其所长,以仆鎗鎗铰铰,故推为首最。就如斯理,亦有其说。何者?仆少小从仕,早蹑通班。当皇上初临万邦,未亲庶务,而以守兹介直,不附奸回,遂使官若土牛,弃同刍狗。逮銮舆西幸,百寮毕从,自惟官曹务简,求以留后。居台常谓朝廷不知,国家于我已矣。岂谓一旦忽承恩旨,州司临门,使者结辙。既而驱驷马入函关,排千门谒天子。引贾生于宣室,虽叹其才;召季布于河东,反增其愧。明公既位居端揆,望重台衡,飞沈属其顾盼,荣辱由其俯仰。曾不上祈宸极,申之以宠光;佥议搢绅,縻我以好爵。其相见也,直云“史笔阙书,为日已久;石渠扫第,思子为劳。”今之仰追,唯此而已。
yì míng gōng zú xià dú bù wén liú xuàn shǔ wáng zhī shuō hū? xī liú xuàn shì suí, wèi shǔ wáng shì dú. shàng shū niú hóng cháng wèn zhī yuē:" jūn wáng yù zi qí lǐ rú hé?" yuē:" xiāng qī gāo yú zhōu kǒng, jiàn dài xià yú nú lì." hóng bù wù qí yán, qǐng wèn qí yì. xuàn yuē:" wú wáng měi yǒu suǒ yí, bì xiān jiàn fǎng, shì xiāng qī gāo yú zhōu kǒng. jiǔ shí zuǒ yòu jiē yàn, ér wǒ yú lì bù zhān, shì jiàn dài xià yú nú lì yě." pū yì qiè bù zì kuí, qīng gǎn fāng yú bǐ zōng. hé zhě? qiú shǐ cái zé qiān lǐ jiàng zhuī, yǔ huàn tú zé shí nián bù jìn. yì zhě dé fēi xiāng qī gāo yú bān mǎ, jiàn dài xià yú bīng zú hū!
抑明公足下独不闻刘炫蜀王之说乎?昔刘炫仕隋,为蜀王侍读。尚书牛弘尝问之曰:“君王遇子其礼如何?”曰:“相期高于周、孔,见待下于奴隶。”弘不悟其言,请问其议。炫曰:“吾王每有所疑,必先见访,是相期高于周、孔。酒食左右皆餍,而我余沥不霑,是见待下于奴隶也。”仆亦窃不自揆,轻敢方于鄙宗。何者?求史才则千里降追,语宦途则十年不进。意者得非相期高于班、马,见待下于兵卒乎!
yòu rén zhī pǐn zǎo, guì shí qí xìng. míng gōng shì pū yú míng lì hé rú zāi? dāng qí zuò xiào luò chéng, fēi yǐn fēi lì, wéi yǐ shǒu yú zì dé, níng yǐ chōng qū yīng xīn. dàn jīn zhě mǐn miǎn cóng shì, luán jū jiù yì, cháo tíng hòu yòng qí cái, jìng bù báo jiā qí lǐ. qiú zhū kuí shǐ, qí yì ān shī? tǎng shǐ shì yǒu dàn yǎ ruò yán jūn píng, qīng lián rú duàn gàn mù, yǔ pū yì dì ér chǔ, yì jiāng dàn jiá gào láo, jī xīn wèi hèn. kuàng pū wèi néng miǎn sú, néng bù dì jiè yú xīn zhě hū?
又人之品藻,贵识其性。明公视仆于名利何如哉?当其坐啸洛城,非隐非吏,惟以守愚自得,宁以充诎撄心。但今者黾勉从事,挛拘就役,朝廷厚用其才,竟不薄加其礼。求诸隗始,其义安施?傥使士有澹雅若严君平,清廉如段干木,与仆易地而处,亦将弹铗告劳,积薪为恨。况仆未能免俗,能不蒂芥于心者乎?
dāng jīn zhāo hào dé rén, guó chèn duō shì. péng shān zhī xià, liáng zhí chà jiān yún gé zhī zhōng, yīng qí jiē wǔ. pū jì gōng kuī kè gǔ, bǐ wèi huò lín, tú dān tài guān zhī shàn, xū suǒ cháng ān zhī mǐ. qǐ yǐ běn zhí, hái qí jiù jū, duō xiè jiǎn shū, qǐng bì xián lù. wéi míng gōng zú xià, āi ér xǔ zhī.
当今朝号得人,国称多士。蓬山之下,良直差肩;芸阁之中,英奇接武。仆既功亏刻鹄,笔未获麟,徒殚太官之膳,虚索长安之米。乞已本职,还其旧居,多谢简书,请避贤路。唯明公足下,哀而许之。
zhì zhōng dé shū dà cán, wú yǐ chóu dá, yòu xī qí cái, bù xǔ jiě shǐ rèn. ér zōng chǔ kè cuī shí zhèng yīn děng, jiē è wén qí duǎn, gòng chóu jí zhī. é ér xiào zōng děng xiāng cì fú zhū, rán hòu huò miǎn yú nán.
至忠得书大惭,无以酬答,又惜其才,不许解史任。而宗楚客、崔湜、郑愔等,皆恶闻其短,共仇嫉之。俄而肖、宗等相次伏诛,然后获免于难。