yán yuān wèn yú zhòng ní yuē:" chéng rén zhī xíng hé ruò?" zǐ yuē:" chéng rén zhī xíng dá hū qíng xìng zhī lǐ, tōng hū wù lèi zhī biàn, zhī yōu míng zhī gù, dǔ yóu qì zhī yuán, ruò cǐ ér kě wèi chéng rén. jì zhī tiān dào, xíng gōng yǐ rén yì, chì shēn yǐ lǐ yuè. fū rén yì lǐ yuè chéng rén zhī xíng yě, qióng shén zhī huà dé zhī shèng yě."
颜渊问于仲尼曰:“成人之行何若?”子曰:“成人之行达乎情性之理,通乎物类之 变,知幽明之故,睹游气之源,若此而可谓成人。既知天道,行躬以仁义,饬身以礼乐。夫 仁义礼乐成人之行也,穷神知化德之盛也。”
yì yuē:" yǎng yǐ guān yú tiān wén, fǔ yǐ chá yú dì lǐ", shì gù zhī yōu míng zhī gù. fū tiān wén dì lǐ rén qíng zhī xiào cún yú xīn, zé shèng zhì zhī fǔ. shì gù gǔ zhě shèng wáng jì lín tiān xià, bì biàn sì shí, dìng lǜ lì, kǎo tiān wén, kuí shí biàn, dēng líng tái yǐ wàng qì fēn, gù yáo yuē:" zī ěr shùn, tiān zhī lì shǔ zài ěr gōng, yǔn zhí qí zhōng, sì hǎi kùn qióng." shū yuē:" zài xuán jī yù héng, yǐ qí qī zhèng." xuán jī wèi cǐ chén gōu chén shū xīng yě. yǐ qí kuí biāo zhī suǒ zhǐ èr shí bā xiù wèi jí xiōng huò fú tiān wén liè shě yíng suō zhī zhàn, gè yǐ lèi wèi yàn. fū zhàn biàn zhī dào, èr ér yǐ yǐ. èr zhě yīn yáng zhī shù yě, gù yì yuē:" yī yīn yī yáng zhī wèi dào, dào yě zhě, wù zhī dòng mò bù yóu dào yě." shì gù fā yú yī, chéng yú èr, bèi yú sān, zhōu yú sì, xíng yú wǔ shì gù xuán xiàng zhe míng, mò dà yú rì yuè chá biàn zhī dòng, mò zhe yú wǔ xīng. tiān zhī wǔ xīng yùn qì yú wǔ xíng, qí chū yóu fā yú yīn yáng, ér huà jí wàn yī qiān wǔ bǎi èr shí. suǒ wèi èr shí bā xīng zhě: dōng fāng yuē jiǎo kàng dī fáng xīn wěi jī, běi fāng yuē dòu niú xū nǚ xū wēi yíng shì dōng bì, xī fāng yuē kuí lóu wèi áng bì zī cān, nán fāng yuē dōng jǐng yú guǐ liǔ qī xīng zhāng yì zhěn. suǒ wèi sù zhě, rì yuè wǔ xīng zhī suǒ sù yě. qí zài sù yùn wài nèi zhě, yǐ gōng míng bié, qí gēn gāi jiē fā yú dì ér huá xíng yú tiān. suǒ wèi wǔ xīng zhě, yī yuē suì xīng èr yuē yíng huò sān yuē zhèn xīng sì yuē tài bái wǔ yuē chén xīng. chán qiāng huì bèi, xún shǐ wǎng shǐ, chī yóu zhī qí, jiē wǔ xīng yíng suō zhī suǒ shēng yě. wǔ xīng zhī suǒ fàn, gè yǐ jīn mù shuǐ huǒ tǔ wèi zhàn. chūn qiū dōng xià fú jiàn yǒu shí, shī qí cháng, lí qí shí, zé wèi biàn yì, dé qí shí, jū qí cháng, shì wèi jí xiáng. gǔ zhě yǒu zhǔ sì shí zhě: zhǔ chūn zhě zhāng, hūn ér zhōng, kě yǐ zhǒng gǔ, shàng gào yú tiān zǐ, xià bù zhī mín zhǔ xià zhě dà huǒ, hūn ér zhōng, kě yǐ zhǒng shǔ shū, shàng gào yú tiān zǐ, xià bù zhī mín zhǔ qiū zhě xū, hūn ér zhōng, kě yǐ zhǒng mài, shàng gào yú tiān zǐ, xià bù zhī mín zhǔ dōng zhě mǎo, hūn ér zhōng, kě yǐ zhǎn fá tián liè gài cáng, shàng gào zhī tiān zǐ, xià bù zhī mín. gù tiān zǐ nán miàn shì sì xīng zhī zhōng, zhī mín zhī huǎn jí, jí lì bù fù jí, bù jǔ lì yì. shū yuē:" jìng shòu mín shí." shī yuē:" wù qí yǒu yǐ, wéi qí shí yǐ." wù zhī suǒ yǐ yǒu ér bù jué zhě, yǐ qí dòng zhī shí yě.
易曰:“仰以观于天文,俯以察于地理”,是故知幽明之故。夫天文地理、人情之效存 于心,则圣智之府。是故古者圣王既临天下,必变四时,定律历,考天文,揆时变,登灵台 以望气氛,故尧曰:“咨尔舜,天之历数在尔躬,允执其中,四海困穷。”书曰:“在璇玑 玉衡,以齐七政。”璇玑谓此辰勾陈枢星也。以其魁杓之所指二十八宿为吉凶祸福;天文列 舍盈缩之占,各以类为验。夫占变之道,二而已矣。二者阴阳之数也,故易曰:“一阴一阳 之谓道,道也者,物之动莫不由道也。”是故发于一,成于二,备于三,周于四,行于五; 是故玄象着明,莫大于日月;察变之动,莫着于五星。天之五星运气于五行,其初犹发于阴 阳,而化极万一千五百二十。所谓二十八星者:东方曰角亢氐房心尾箕,北方曰斗牛须女虚 危营室东壁,西方曰奎娄胃昂毕觜参,南方曰东井舆鬼柳七星张翼轸。所谓宿者,日月五星 之所宿也。其在宿运外内者,以宫名别,其根荄皆发于地而华形于天。所谓五星者,一曰岁 星、二曰荧惑、三曰镇星、四曰太白、五曰辰星。欃枪彗孛,旬始枉矢,蚩尤之旗,皆五星 盈缩之所生也。五星之所犯,各以金木水火土为占。春秋冬夏伏见有时,失其常,离其时, 则为变异,得其时,居其常,是谓吉祥。古者有主四时者:主春者张,昏而中,可以种谷, 上告于天子,下布之民;主夏者大火,昏而中,可以种黍菽,上告于天子,下布之民;主秋 者虚,昏而中,可以种麦,上告于天子,下布之民;主冬者昴,昏而中,可以斩伐田猎盖 藏,上告之天子,下布之民。故天子南面视四星之中,知民之缓急,急利不赋籍,不举力 役。书曰:“敬授民时。”诗曰:“物其有矣,维其时矣。”物之所以有而不绝者,以其动 之时也。
yì yuē:" tiān chuí xiàng, jiàn jí xiōng, shèng rén zé zhī." xī zhě gāo zōng chéng wáng gǎn yú gòu zhì bào fēng zhī biàn, xiū shēn zì gǎi ér xiǎng fēng chāng zhī fú yě dǎi qín huáng dì jí wèi, huì xīng sì jiàn, huáng chóng bì tiān, dōng léi xià dòng, shí yǔn dōng jùn, dà rén chū lín táo, yāo niè bìng jiàn, yíng huò shǒu xīn, xīng fú dà jiǎo, dà jiǎo yǐ wáng zhōng bù néng gǎi. èr shì lì, yòu zhòng qí è jí jí wèi, rì yuè báo shí, shān lín lún wáng, chén xīng chū yú sì mèng, tài bái jīng tiān ér xíng, wú yún ér léi, wǎng shǐ yè guāng, yíng huò xí yuè, niè huǒ shāo gōng, yě qín xì tíng, dōu mén nèi bēng. tiān biàn dòng yú shàng, qún chén hūn yú cháo, bǎi xìng luàn yú xià, suì bù chá, shì yǐ wáng yě.
易曰:“天垂象,见吉凶,圣人则之。”昔者高宗、成王感于雊雉暴风之变,修身自改 而享丰昌之福也;逮秦皇帝即位,彗星四见,蝗虫蔽天,冬雷夏冻,石陨东郡,大人出临 洮,妖孽并见,荧惑守心,星茀大角,大角以亡;终不能改。二世立,又重其恶;及即位, 日月薄蚀,山林沦亡,辰星出于四孟,太白经天而行,无云而雷,枉矢夜光,荧惑袭月,孽 火烧宫,野禽戏庭,都门内崩。天变动于上,群臣昏于朝,百姓乱于下,遂不察,是以亡也。
bā huāng zhī nèi yǒu sì hǎi, sì hǎi zhī nèi yǒu jiǔ zhōu, tiān zǐ chù zhōng zhōu ér zhì bā fāng ěr. liǎng hé jiān yuē jì zhōu, hé nán yuē yù zhōu, hé xī yuē yōng zhōu, hàn nán yuē jīng zhōu, jiāng nán yuē yáng zhōu, jǐ nán jiān yuē yǎn zhōu, jì dōng yuē xú zhōu, yàn yuē yōu zhōu, qí yuē qīng zhōu. shān chuān wū zé, líng lù qiū fù, wǔ tǔ zhī yí, shèng wáng jiù qí shì, yīn qí biàn, bù shī qí xìng. gāo zhě shǔ, zhōng zhě jì, xià zhě, pú wěi jiān kuǎi zhī yòng bù fá, má mài shǔ liáng yì bù jìn, shān lín qín shòu chuān zé yú biē zī zhí, wáng zhě jīng shī sì tòng ér zhì zhī.
八荒之内有四海,四海之内有九州,天子处中州而制八方耳。两河间曰冀州,河南曰豫 州,河西曰雍州,汉南曰荆州,江南曰扬州,济南间曰兖州,济东曰徐州,燕曰幽州,齐曰 青州。山川污泽,陵陆丘阜,五土之宜,圣王就其势,因其便,不失其性。高者黍,中者 稷,下者■,蒲苇菅蒯之用不乏,麻麦黍梁亦不尽,山林禽兽川泽鱼鳖滋殖,王者京师四通 而致之。
zhōu yōu wáng èr nián, xī zhōu sān chuān jiē zhèn, bó yáng fù yuē:" zhōu jiāng wáng yǐ. fū tiān dì zhī qì, bù shī qí xù, ruò guò qí xù, mín luàn zhī yě. yáng fú ér bù néng chū, yīn pò ér bù néng zhēng, yú shì yǒu dì zhèn. jīn sān chuān zhèn, shì yáng shī qí suǒ ér tián yīn yě yáng yì ér zhuàng, yīn yuán bì sāi, guó bì wáng. fū shuǐ tǔ yǎn ér mín yòng zú yě, tǔ wú suǒ yǎn, mín fá cái yòng, bù wáng hé dài? xī yī luò jié ér xià wáng, hé jié ér shāng wáng, jīn zhōu dé rú èr dài zhī jì yǐ qí chuān yuán sāi, sāi bì jié, fū guó bì yī shān chuān, shān bēng chuān jié, wáng zhī zhēng yě. chuān jié shān bì bēng, ruò guó wáng bù guò shí nián, shù zhī jì yě, tiān zhī suǒ qì bù guò jì." shì suì yě, sān chuān jié, qí shān bēng, shí yī nián yōu wáng nǎi miè, zhōu nǎi dōng qiān.
周幽王二年,西周三川皆震,伯阳父曰:“周将亡矣。夫天地之气,不失其序,若过其 序,民乱之也。阳伏而不能出,阴迫而不能烝,于是有地震。今三川震,是阳失其所而填阴 也;阳溢而壮,阴源必塞,国必亡。夫水土演而民用足也,土无所演,民乏财用,不亡何 待?昔伊雒竭而夏亡,河竭而商亡,今周德如二代之季矣;其川源塞,塞必竭,夫国必依山 川,山崩川竭,亡之征也。川竭山必崩,若国亡不过十年,数之纪也,天之所弃不过纪。” 是岁也,三川竭,岐山崩,十一年幽王乃灭,周乃东迁。
wǔ yuè zhě, hé wèi yě? tài shān, dōng yuè yě huò shān, nán yuè yě huà shān, xī yuè yě cháng shān, běi yuè yě sōng gāo shān, zhōng yuè yě. wǔ yuè hé yǐ shì sān gōng? néng dà bù yún yǔ yān, néng dà liǎn yún yǔ yān yún chù shí ér chū, fū cùn ér hé, bù chóng cháo ér yǔ tiān xià, shī dé bó dà, gù shì sān gōng yě.
五岳者,何谓也?泰山,东岳也;霍山,南岳也;华山,西岳也;常山,北岳也;嵩高 山,中岳也。五岳何以视三公?能大布云雨焉,能大敛云雨焉;云触石而出,肤寸而合,不 崇朝而雨天下,施德博大,故视三公也。
sì dú zhě, hé wèi yě? jiāng hé huái jì yě. sì dú hé yǐ shì zhū hóu? néng dàng dí gòu zhuó yān, néng tōng bǎi chuān yú hǎi yān, néng chū yún yǔ qiān lǐ yān, wèi shī shén dà, gù shì zhū hóu yě.
四渎者,何谓也?江、河、淮、济也。四渎何以视诸侯?能荡涤垢浊焉,能通百川于海 焉,能出云雨千里焉,为施甚大,故视诸侯也。
shān chuān hé yǐ shì zǐ nán yě? néng chū wù yān, néng rùn zé wù yān, néng shēng yún yǔ wèi ēn duō, rán pǐn lèi yǐ bǎi shù, gù shì zǐ nán yě. shū yuē:" yīn yú liù zōng, wàng qiū yú shān chuān, biàn yú qún shén yǐ."
山川何以视子男也?能出物焉,能润泽物焉,能生云雨;为恩多,然品类以百数,故视 子男也。书曰:“禋于六宗,望秋于山川,遍于群神矣。”
qí jǐng gōng wèi lù qǐn zhī tái, chéng ér bù tōng yān. bǎi cháng qiān yuē:" wèi tái shén jí, tái chéng, jūn hé wéi bù tōng yān?" gōng yuē:" rán. xiāo xī zhě míng, qí shēng wú bù wéi yě, wú è zhī shén, shì yǐ bù tōng yān." bǎi cháng qiān yuē:" chén qǐng ráng ér qù zhī!" gōng yuē:" hé jù?" duì yuē:" zhù xīn shì, wèi zhì bái máo yān." gōng shǐ wèi shì, chéng, zhì bái máo yān. bǎi cháng qiān yè yòng shì, míng rì wèn gōng yuē:" jīn xī wén xiāo shēng hū?" gōng yuē:" yī míng ér bù fù wén." shǐ rén wǎng shì zhī, xiāo dāng bì bù yì fú dì ér sǐ. gōng yuē:" zi zhī dào ruò cǐ qí míng yě! yì néng yì guǎ rén shòu hū?" duì yuē:" néng." gōng yuē: " néng yì jǐ hé?" duì yuē:" tiān zǐ jiǔ zhū hóu qī dài fū wǔ." gōng yuē:" yì yǒu zhēng zhào zhī jiàn hū?" duì yuē: " dé shòu, dì qiě dòng." gōng xǐ, lìng bǎi guān qù jù qiān zhī suǒ qiú. bǎi cháng qiān chū, zāo yàn zǐ yú tú, bài mǎ qián, cí yuē: " qiān wèi jūn ráng xiāo ér shā zhī, jūn wèi qiān yuē: zi zhī dào ruò cǐ qí míng yě, yì néng yì guǎ rén shòu hū? qiān yuē néng. jīn qiě dà jì, wèi jūn qǐng shòu, gù jiāng wǎng. yǐ wén." yàn zǐ yuē:" xī, yì shàn yǐ! néng wéi jūn qǐng shòu yě. suī rán, wú wén zhī: wéi yǐ zhèng yǔ dé shùn hū shén, wèi kě yǐ yì shòu. jīn tú jì kě yǐ yì shòu hū? rán zé fú míng yǒu jiàn hū?" duì yuē:" dé shòu dì jiāng dòng." yàn zǐ yuē:" qiān, xī wú jiàn wéi xīng jué, shū xīng sàn, dì qí dòng. rǔ yǐ shì hū?" bǎi cháng qiān fǔ yǒu jiàn, yǎng ér duì yuē:" rán." yàn zǐ yuē:" wèi zhī wú yì, bù wéi wú sǔn yě. báo fù liǎn, wú fèi mín, qiě lìng jūn zhī zhī!"
齐景公为露寝之台,成而不通焉。柏常骞曰:“为台甚急,台成,君何为不通焉?”公 曰:“然。枭昔者鸣,其声无不为也,吾恶之甚,是以不通焉。”柏常骞曰:“臣请禳而去 之!”公曰:“何具?”对曰:“筑新室,为置白茅焉。”公使为室,成,置白茅焉。柏常 骞夜用事,明日问公曰:“今昔闻枭声乎?”公曰:“一鸣而不复闻。”使人往视之,枭当 陛布翼伏地而死。公曰:“子之道若此其明也!亦能益寡人寿乎?”对曰:“能。”公曰: “能益几何?”对曰:“天子九、诸侯七、大夫五。”公曰:“亦有征兆之见乎?”对曰: “得寿,地且动。”公喜,令百官趣具骞之所求。柏常骞出,遭晏子于涂,拜马前,辞曰: “骞为君禳枭而杀之,君谓骞曰:子之道若此其明也,亦能益寡人寿乎?骞曰能。今且大 祭,为君请寿,故将往。以闻。”晏子曰:“嘻,亦善矣!能为君请寿也。虽然,吾闻之: 惟以政与德顺乎神,为可以益寿。今徒祭可以益寿乎?然则福名有见乎?”对曰:“得寿地 将动。”晏子曰:“骞,昔吾见维星绝,枢星散,地其动。汝以是乎?”柏常骞俯有间,仰 而对曰:“然。”晏子曰:“为之无益,不为无损也。薄赋敛,无费民,且令君知之!”
fū shuǐ hàn jù tiān xià yīn yáng suǒ wéi yě. dà hàn zé yú jì ér qǐng yǔ, dà shuǐ zé míng gǔ ér jié shè. hé yě? yuē: yáng zhě yīn zhī zhǎng yě, qí zài niǎo zé xióng wèi yáng, cí wèi yīn, zài shòu zé mǔ wèi yáng ér pìn wèi yīn qí zài mín zé fū wèi yáng ér fù wèi yīn, qí zài jiā zé fù wèi yáng ér zi wèi yīn, qí zài guó zé jūn wèi yáng ér chén wèi yīn. gù yáng guì ér yīn jiàn, yáng zūn ér yīn bēi, tiān zhī dào yě. jīn dà hàn zhě, yáng qì tài shèng yǐ yàn yú yīn, yīn yàn yáng gù, yáng qí tián yě, wéi tián yàn zhī tài shèn, shǐ yīn bù néng qǐ yě, yì yú jì bài qǐng ér yǐ, wú gǎn jiā yě. zhì yú dà shuǐ jí rì shí zhě, jiē yīn qì tài shèng ér shàng jiǎn yáng jīng, yǐ jiàn chéng guì, yǐ bēi líng zūn, dà nì bú yì, gù míng gǔ ér shè zhī, zhū sī yíng ér jié zhī. yóu cǐ guān zhī, chūn qiū nǎi zhèng tiān xià zhī wèi, zhēng yīn yáng zhī shī. zhí zé nì zhě bù bì qí nán, shì yì chūn qiū zhī bù wèi qiáng yù yě. gù jié yán shè ér bù wéi jīng líng, chū tiān wáng ér bù wéi bù zūn shàng, cí kuǎi kuì zhī mìng bù wéi bù tīng qí fù, jué wén jiāng zhī shǔ ér bù wéi bù ài qí mǔ, qí yì zhī jǐn yé! qí yì zhī jǐn yé!
夫水旱俱天下阴阳所为也。大旱则雩祭而请雨,大水则鸣鼓而劫社。何也?曰:阳者阴 之长也,其在鸟则雄为阳,雌为阴,在兽则牡为阳而牝为阴;其在民则夫为阳而妇为阴,其 在家则父为阳而子为阴,其在国则君为阳而臣为阴。故阳贵而阴贱,阳尊而阴卑,天之道 也。今大旱者,阳气太盛以厌于阴,阴厌阳固,阳其填也,惟填厌之太甚,使阴不能起也, 亦雩际拜请而已,无敢加也。至于大水及日蚀者,皆阴气太盛而上减阳精,以贱乘贵,以卑 陵尊,大逆不义,故鸣鼓而慑之,朱丝萦而劫之。由此观之,春秋乃正天下之位,征阴阳之 失。直责逆者不避其难,是亦春秋之不畏强御也。故劫严社而不为惊灵,出天王而不为不尊 上,辞蒯聩之命不为不听其父,绝文姜之属而不为不爱其母,其义之尽耶!其义之尽耶!
qí dà hàn zhī shí, jǐng gōng zhào qún chén wèn yuē:" tiān bù yǔ jiǔ yǐ, mín qiě yǒu jī sè, wú shǐ rén bo zhī, chóng zài gāo shān guǎng shuǐ, guǎ rén yù shǎo fù liǎn yǐ cí líng shān kě hū?" qún chén mò duì. yàn zǐ jìn yuē:" bù kě, cí cǐ wú yì yě. fū líng shān gù yǐ shí wèi shēn, yǐ cǎo mù wèi fā tiān jiǔ bù yǔ, fā jiāng jiāo, shēn jiāng rè, bǐ dú bù yù yǔ hū? cí zhī wú yì." jǐng gōng yuē:" bù rán, wú yù cí hé bó kě hū?" yàn zǐ yuē:" bù kě, cí cǐ wú yì yě. fū hé bó yǐ shuǐ wèi guó, yǐ yú biē wèi mín tiān jiǔ bù yǔ, shuǐ quán jiāng xià, bǎi chuān jié, guó jiāng wáng, mín jiāng miè yǐ, bǐ dú bù yòng yǔ hū? cí zhī hé yì?" jǐng gōng yuē:" jīn wèi zhī nài hé?" yàn zǐ yuē:" jūn chéng bì gōng diàn bào lù, yǔ líng shān hé bó gòng yōu qí xìng ér yǔ hū!" yú shì jǐng gōng chū yě, bào lù sān rì, tiān guǒ dà yǔ, mín jǐn dé zhòng shù. jǐng gōng yuē:" shàn zāi! yàn zǐ zhī yán kě wú yòng hū? qí wéi yòu dé yě!"
齐大旱之时,景公召群臣问曰:“天不雨久矣,民且有饥色,吾使人卜之,崇在高山广 水,寡人欲少赋敛以祠灵山可乎?”群臣莫对。晏子进曰:“不可,祠此无益也。夫灵山固 以石为身,以草木为发;天久不雨,发将焦,身将热,彼独不欲雨乎?祠之无益。”景公 曰:“不然,吾欲祠河伯可乎?”晏子曰:“不可,祠此无益也。夫河伯以水为国,以鱼鳖 为民;天久不雨,水泉将下,百川竭,国将亡,民将灭矣,彼独不用雨乎?祠之何益?”景 公曰:“今为之奈何?”晏子曰:“君诚避宫殿暴露,与灵山河伯共忧;其幸而雨乎!”于 是景公出野,暴露三日,天果大雨,民尽得种树。景公曰:“善哉!晏子之言可无用乎?其 惟右德也!”
fū tiān dì yǒu dé, hé zé shēng qì yǒu jīng yǐ yīn yáng xiāo xī, zé biàn huà yǒu shí yǐ. shí dé ér zhì yǐ, shí dé ér huà yǐ, shí shī ér luàn yǐ shì gù rén shēng ér bù jù zhě wǔ: mù wú jiàn, bù néng shí, bù néng xíng, bù néng yán, bù néng shī huà. gù sān yuè dá yǎn ér hòu néng jiàn, qī yuè shēng chǐ ér hòu néng shí, qī nián shēng bìn ér hòu néng xíng, sān nián hé ér hòu néng yán, shí liù jīng tōng ér hòu néng shī huà. yīn qióng fǎn yáng, yáng qióng fǎn yīn, gù yīn yǐ yáng biàn, yáng yǐ yīn biàn. gù nán bā yuè ér shēng chǐ, bā suì ér huǐ chǐ, èr bā shí liù ér jīng xiǎo tōng nǚ qī yuè ér shēng chǐ, qī suì ér huǐ chǐ, èr qī shí sì ér jīng huà xiǎo tōng. bù xiào zhě jīng huà shǐ zhì, ér shēng qì gǎn dòng, chù qíng zòng yù, gù fǎn shī luàn huà. gù shī yún:" nǎi rú zhī rén, huái hūn yīn yě dà wú xìn yě, bù zhī mìng yě." xián zhě bù rán, jīng huà tián yíng hòu, shāng shí zhī bù kě yù yě, bú jiàn dào duān, nǎi chén qíng yù yǐ gē. shī yuē:" jìng nǚ qí shū, qí wǒ hū chéng yú ài ér bú jiàn, sāo shǒu chí chú."" zhān bǐ rì yuè, yáo yáo wǒ sī dào zhī yún yuǎn, hé yún néng lái?" jí shí zhī cí yě, shén yān, gù chēng rì yuè yě.
夫天地有德,合则生气有精矣;阴阳消息,则变化有时矣。时得而治矣,时得而化矣, 时失而乱矣;是故人生而不具者五:目无见,不能食,不能行,不能言,不能施化。故三月 达眼而后能见,七月生齿而后能食,期年生臏而後能行,三年■合而後能言,十六精通而后 能施化。阴穷反阳,阳穷反阴,故阴以阳变,阳以阴变。故男八月而生齿,八岁而毁齿,二 八十六而精小通;女七月而生齿,七岁而毁齿,二七十四而精化小通。不肖者精化始至,而 生气感动,触情纵欲,故反施乱化。故诗云:“乃如之人,怀婚姻也;大无信也,不知命 也。”贤者不然,精化填盈后,伤时之不可遇也,不见道端,乃陈情欲以歌。诗曰:“静女 其姝,俟我乎城隅;爱而不见,搔首踟蹰。”“瞻彼日月,遥遥我思;道之云远,曷云能 来?”急时之辞也,甚焉,故称日月也。
dù liàng quán héng yǐ shǔ shēng zhī wèi yī fēn, shí fēn wéi yī cùn, shí cùn wèi yī chǐ, shí chǐ wèi yī zhàng. shí liù shǔ wèi yī dòu, liù dòu wèi yī zhū, èr shí sì zhū zhòng yī liǎng, shí liù liǎng wèi yī jīn, sān shí jīn wèi yī jūn, sì jūn zhòng yī shí. qiān èr bǎi shǔ wèi yī yuè, shí yuè wèi yī hé, shí hé wéi yī shēng, shí shēng wèi yī dòu, shí dòu wèi yī shí.
度量权衡以黍生之为一分,十分为一寸,十寸为一尺,十尺为一丈。十六黍为一豆,六 豆为一铢,二十四铢重一两,十六两为一斤,三十斤为一钧,四钧重一石。千二百黍为一 龠,十龠为一合,十合为一升,十升为一斗,十斗为一石。
fán liù jīng dì wáng zhī suǒ zhe, mò bù zhì sì líng yān dé shèng zé yǐ wéi chù, zhì píng zé shí qì zhì yǐ. gù qí lín shēn niú wěi, yuán dǐng yī jiǎo, hé rén huái yì, yīn zhōng lǜ lǚ, xíng bù zhōng guī, zhé xuán zhōng jǔ, zé tǔ ér jiàn, wèi píng rán hòu chù, bù qún jū, bù lǚ xíng, fēn xī qí yǒu zhì wén yě, yōu xián zé xún xún rú yě, dòng zé yǒu yí róng. huáng dì jí wèi, wéi shèng ēn chéng tiān, míng dào yī xiū, wéi rén shì xíng, yǔ nèi hé píng, wèi jiàn fèng huáng, wéi sī yǐng xiàng, sù yè chén xīng, yú shì nǎi wèn tiān lǎo yuē:" fèng yí rú hé?" tiān lǎo yuē:" fū fèng, hóng qián lín hòu, shé jǐng yú wěi, hè zhí yuān yāng, sī lì huà kū zhé suǒ zhì, lóng wén guī shēn, yàn huì jī zhòu, pián yì ér zhōng zhù, shǒu dài dé, dǐng jiē yì, bēi fù rén, xīn xìn zhì, shí zé yǒu zhì, yǐn zé yǒu yí, wǎng zé yǒu wén, lái zé yǒu jiā. chén míng yuē fā míng, zhòu míng yuē bǎo cháng, fēi míng yuē shàng xiáng, jí míng yuē guī chāng. yì xié yì, zhōng bào zhōng, zú lǚ zhèng, wěi xì wǔ, xiǎo shēng hé jīn, dà yīn hé gǔ yán jǐng fèn yì, wǔ xiān bèi jǔ, guāng xìng bā fēng, qì jiàng shí yǔ, cǐ wèi fèng xiàng. fū wéi fèng wèi néng jiū wàn wù, tōng tiān zhǐ, xiàng bǎi zhuàng, dá yú dào. qù zé yǒu zāi, jiàn zé yǒu fú, lǎn jiǔ zhōu, guān bā jí, bèi wén wǔ, zhèng wáng guó, yán zhào sì fāng, rén shèng jiē fú. gù dé fèng zhī xiàng yī zhě fèng guò zhī, dé èr zhě fèng xià zhī, dé sān zhě chūn qiū xià zhī, dé sì zhě sì shí xià zhī, dé wǔ zhě zhōng shēn jū zhī." huáng dì yuē:" yú xì shèng zāi!" yú shì nǎi bèi huáng miǎn, dài huáng shēn, zhāi yú zhōng gōng, fèng nǎi bì rì ér jiàng. huáng dì jiàng zhì dōng jiē, xī miàn qǐ shǒu yuē:" huáng tiān jiàng zī, gǎn bù chéng mìng?" yú shì fèng nǎi suì jí dōng yòu, shí dì zhú shí, qī dì wú shù, zhōng shēn bù qù. shī yún:" fèng huáng míng yǐ, yú bǐ gāo gāng wú tóng shēng yǐ, yú bǐ zhāo yáng. běng běng qī qī, yōng yōng jiē jiē." cǐ zhī wèi yě. líng guī wén wǔ sè, shì yù shì jīn, bèi yīn xiàng yáng, shàng lóng xiàng tiān, xià píng fǎ dì, pán yǎn xiàng shān, sì zhǐ zhuǎn yùn yīng sì shí, wén zhe xiàng èr shí bā xiù. shé tóu lóng chì, zuǒ jīng xiàng rì, yòu jīng xiàng yuè, qiān suì zhī huà, xià qì shàng tōng, néng zhī jí xiōng cún wáng zhī biàn. níng zé xìn xìn rú yě, dòng zé zhe yǐ. shén lóng néng wéi gāo, néng wéi xià, néng wéi dà, néng wéi xiǎo, néng wéi yōu, néng wéi míng, néng wéi duǎn, néng wéi zhǎng. zhāo hū qí gāo yě, yuān hū qí xià yě, báo hū tiān guāng, gāo hū qí zhe yě. yī yǒu yī wáng hū wēi zāi, fěi rán chéng zhāng, xū wú zé jīng yǐ zhī, dòng zuò zhě líng yǐ huà. yú xì yǔn zāi! jūn zǐ pì shén yě, guān bǐ wēi yí, yóu yàn yōu jiān, yǒu shì fèng yě. shū yuē:" niǎo shòu cāng cāng, fèng huáng lái yí." cǐ zhī wèi yě.
凡六经帝王之所着,莫不致四灵焉;德盛则以为畜,治平则时气至矣。故麒麟■身、牛 尾,圆顶一角,合仁怀义,音中律吕,行步中规,折旋中矩,择土而践,位平然后处,不群 居,不旅行,纷兮其有质文也,幽闲则循循如也,动则有仪容。黄帝即位,惟圣恩承天,明 道一修,惟仁是行,宇内和平,未见凤凰,维思影像,夙夜晨兴,于是乃问天老曰:“凤仪 如何?”天老曰:“夫凤,鸿前麟后,蛇颈鱼尾,鹤植鸳鸯,思丽化枯折所志,龙文龟身, 燕喙鸡噣,骈翼而中注,首戴德,顶揭义,背负仁,心信志,食则有质,饮则有仪,往则有 文,来则有嘉。晨鸣曰发明,昼鸣曰保长,飞鸣曰上翔,集鸣曰归昌。翼挟义,衷抱忠,足 履正,尾系武,小声合金,大音合鼓;延颈奋翼,五先备举,光兴八风,气降时雨,此谓凤 像。夫惟凤为能究万物,通天祉,象百状,达于道。去则有灾,见则有福,览九州,观八 极,备文武,正王国,严照四方,仁圣皆伏。故得凤之像一者凤过之,得二者凤下之,得三 者春秋下之,得四者四时下之,得五者终身居之。”黄帝曰:“于戏盛哉!”于是乃备黄 冕,带黄绅,斋于中宫,凤乃蔽日而降。黄帝降至东阶,西面启首曰:“皇天降兹,敢不承 命?”于是凤乃遂集东囿,食帝竹实,栖帝梧树,终身不去。诗云:“凤凰鸣矣,于彼高 冈;梧桐生矣,于彼朝阳。菶菶萋萋,雍雍喈喈。”此之谓也。灵龟文五色,似玉似金,背 阴向阳,上隆象天,下平法地,盘衍象山,四趾转运应四时,文着象二十八宿。蛇头龙翅, 左精象日,右精象月,千岁之化,下气上通,能知吉凶存亡之变。宁则信信如也,动则着 矣。神龙能为高,能为下,能为大,能为小,能为幽,能为明,能为短,能为长。昭乎其高 也,渊乎其下也,薄乎天光,高乎其着也。一有一亡忽微哉,斐然成章,虚无则精以知,动 作者灵以化。于戏允哉!君子辟神也,观彼威仪,游燕幽间,有似凤也。书曰:“鸟兽鸧 鸧,凤凰来仪。”此之谓也。
chéng wáng shí yǒu sān miáo guàn sāng ér shēng, tóng wèi yī xiù, dà jǐ yíng chē, mín dé ér shàng zhī chéng wáng, chéng wáng wèn zhōu gōng:" cǐ hé yě?" zhōu gōng yuē:" sān miáo tóng xiù wèi yī, yì tiān xià qí hé ér wèi yī hū?" hòu sān nián zé yuè shang shì chóng yì ér cháo, yuē: " dào lù yōu yuǎn, shān chuān zǔ shēn, kǒng yī shǐ zhī bù tōng, gù zhòng sān yì ér lái zhāo yě." zhōu gōng yuē:" dé zé bù jiā, zé jūn zi bù xiǎng qí zhì zhèng lìng bù shī, zé jūn zǐ bù chén qí rén." yì yuē:" wú shòu mìng yú wú guó zhī huáng fà jiǔ yǐ, tiān zhī wú liè fēng yín yǔ, yì zhōng guó yǒu shèng rén yé? yǒu zé hé cháo zhī!" rán hòu zhōu gōng jìng shòu qí suǒ yǐ lái yǐ.
成王时有三苗贯桑而生,同为一秀,大几盈车,民得而上之成王,成王问周公:“此何 也?”周公曰:“三苗同秀为一,意天下其和而为一乎?”后三年则越裳氏重译而朝,曰: “道路悠远,山川阻深,恐一使之不通,故重三译而来朝也。”周公曰:“德泽不加,则君 子不飨其质;政令不施,则君子不臣其人。”译曰:“吾受命于吾国之黄发久矣,天之无烈 风淫雨,意中国有圣人耶?有则盍朝之!”然后周公敬受其所以来矣。
zhōu huì wáng shí wǔ nián, yǒu shén jiàng yú shēn. wáng wèn yú nèi shǐ guò yuē:" shì hé gù yǒu zhī hū?" duì yuē:" yǒu zhī guó jiāng xìng, qí jūn zhāi míng zhōng zhèng, jīng jié huì hé, qí dé zú yǐ zhāo qí xīn xiāng, qí huì zú yǐ tóng qí mín rén, shén xiǎng ér mín tīng, mín shén wú yuàn, gù míng shén jiàng yān, guān qí zhèng dé ér jūn bù fú yān. guó jiāng wáng, qí jūn tān mào yín pì, xié yì huāng dài, wú huì bào nüè qí zhèng xīng sāo, xīn xiāng bù dēng, qí xíng jiǎo wū, bǎi xìng xié èr, míng shén bù juān, ér mín yǒu yuǎn yì, mín shén tòng yuàn, wú suǒ yī huái, gù shén yì wǎng yān, guān qí kē tè ér jiàng zhī huò. shì yǐ huò jiàn shén ér xìng, yì yǒu yǐ wáng. xī xià zhī xìng yě, zhù róng jiàng yú chóng shān qí wáng yě, huí lù xìn yú tíng suì. shāng zhī xìng yě, táo wù cì yú pī shān qí wáng yě, yí yáng zài mù. zhōu zhī xìng yě, yuè zhuó míng yú qí shān qí shuāi yě, dù bó shè xuān wáng yú gǎo. shì jiē míng shén zhī jì zhě yě." wáng yuē:" jīn shì hé shén yé?" duì yuē:" xī zhāo wáng qǔ yú fáng yuē fáng hòu, shì yǒu shuǎng dé xié yú dān zhū, dān zhū píng shēn yǐ yí zhī, shēng mù wáng yān. shì jiān zhú zhōu zhī zǐ sūn ér fú huò zhī. fū yī shén bù yuǎn xǐ qiān, ruò yóu shì guān zhī, qí dān zhū yé?" wáng yuē:" qí shuí shòu zhī?" duì yuē:" zài guó." wáng yuē:" rán zé hé wéi?" duì yuē:" chén wén zhī. dào ér de shén, shì wèi fēng fú yín ér de shén, shì wèi tān fú. jīn guó shǎo huāng, qí wáng yě." wáng yuē:" wú qí nài hé?" duì yuē:" shǐ tài zǎi yǐ zhù shǐ lǜ lí xìng, fèng xī shēng zī shèng yù bó wǎng xiàn yān, wú yǒu qí yě." wáng yuē:" guó qí jǐ hé?" duì yuē:" xī yáo lín mín yǐ wǔ, jīn qí zhòu jiàn guǐ shén zhī jiàn yě, bù shī qí wù. ruò yóu shì guān zhī, bù guò wǔ nián." wáng shǐ tài zǎi jǐ fù lǜ fù shì jí zhù, fèng xī shēng yù shāng wǎng xiàn yān. nèi shǐ guò cóng zhì guó, guó gōng yì shǐ zhù shǐ qǐng tǔ yān, nèi shǐ guò guī gào wáng yuē:" guó bì wáng yǐ. bù yīn yú shén, ér qiú fú yān, shén bì huò zhī bù qīn yú mín, ér qiú yòng yān, mín bì wéi zhī. jīng yì yǐ xiǎng, yīn yě cí bǎo shù mín, qīn yě. jīn guó gōng dòng kuì bǎi xìng yǐ yíng, qí wéi lí mín nù shén yuàn, ér qiú lì yān, bù yì nán hū?" shí jiǔ nián, jìn qǔ guó yě.
周惠王十五年,有神降于莘。王问于内史过曰:“是何故有之乎?”对曰:“有之国将 兴,其君斋明衷正,精洁惠和,其德足以昭其馨香,其惠足以同其民人,神飨而民听,民神 无怨,故明神降焉,观其政德而均布福焉。国将亡,其君贪冒淫僻,邪佚荒怠,芜秽暴虐; 其政腥臊,馨香不登,其刑矫诬,百姓携贰,明神不蠲,而民有远意,民神痛怨,无所依 怀,故神亦往焉,观其苛慝而降之祸。是以或见神而兴,亦有以亡。昔夏之兴也,祝融降于 崇山;其亡也,回禄信于亭隧。商之兴也,梼杌次于丕山;其亡也,夷羊在牧。周之兴也, 鸑鷟鸣于岐山;其衰也,杜伯射宣王于镐。是皆明神之纪者也。”王曰:“今是何神耶?” 对曰:“昔昭王娶于房曰房后,是有爽德协于丹朱,丹朱凭身以仪之,生穆王焉。是监烛周 之子孙而福祸之。夫一神不远徙迁,若由是观之,其丹朱耶?”王曰:“其谁受之?”对 曰:“在虢。”王曰:“然则何为?”对曰:“臣闻之。道而得神,是谓丰福;淫而得神, 是谓贪福。今虢少荒,其亡也。”王曰:“吾其奈何?”对曰:“使太宰以祝史率狸姓,奉 牺牲粢盛玉帛往献焉,无有祈也。”王曰:“虢其几何?”对曰:“昔尧临民以五,今其胄 见;鬼神之见也,不失其物。若由是观之,不过五年。”王使太宰己父率傅氏及祝,奉牺牲 玉觞往献焉。内史过从至虢,虢公亦使祝史请土焉,内史过归告王曰:“虢必亡矣。不禋于 神,而求福焉,神必祸之;不亲于民,而求用焉,民必违之。精意以享,禋也;慈保庶民, 亲也。今虢公动匮百姓以盈,其违离民怒神怨,而求利焉,不亦难乎?”十九年,晋取虢也。
qí huán gōng běi zhēng gū zhú, wèi zhì bēi ěr xī zhōng shí lǐ, xì rán ér zhǐ, chēng rán ér shì yǒu qǐng, fèng shǐ wèi gǎn fā yě. kuì rán tàn yuē:" shì qí bù jì hū! yǒu rén zhǎng chǐ, guān miǎn dà rén wù jù yān, zuǒ qū yī zǒu mǎ qián zhě." guǎn zhòng yuē:" shì bì jì, cǐ rén zhī dào zhī shén yě. zǒu mǎ qián zhě dǎo yě, zuǒ qū yī zhě, qián yǒu shuǐ yě." cóng zuǒ fāng dù, xíng shí lǐ guǒ yǒu shuǐ, yuē liáo shuǐ. biǎo zhī, cóng zuǒ fāng dù zhì huái, cóng yòu fāng dù zhì xī. yǐ dù, shì guǒ jì. huán gōng bài guǎn zhòng mǎ qián yuē:" zhòng fù zhī shèng zhì rú shì, guǎ rén dé zuì jiǔ yǐ." guǎn zhòng yuē:" yí wú wén zhī, shèng rén xiān zhī wú xíng, jīn yǐ yǒu xíng nǎi zhī zhī, shì yí wú shàn chéng jiào, fēi shèng yě."
齐桓公北征孤竹,未至卑耳溪中十里,闟然而止,瞠然而视有顷,奉矢未敢发也。喟然 叹曰:“事其不济乎!有人长尺,冠冕大人物具焉,左袪衣走马前者。”管仲曰:“事必 济,此人知道之神也。走马前者导也,左袪衣者,前有水也。”从左方渡,行十里果有水, 曰辽水。表之,从左方渡至踝,从右方渡至膝。已渡,事果济。桓公拜管仲马前曰:“仲父 之圣至如是,寡人得罪久矣。”管仲曰:“夷吾闻之,圣人先知无形,今已有形乃知之,是 夷吾善承教,非圣也。”
wú fá yuè, huī kuài jī, dé gǔ zhuān chē, shǐ shǐ wèn kǒng zǐ yuē:" gǔ hé zhě zuì dà?" kǒng zǐ yuē:" yǔ zhì qún chén huì jī shān, fáng fēng shì hòu zhì, yǔ shā ér lù zhī, qí gǔ jié zhuān chē, cǐ wèi dà yǐ." shǐ zhě yuē:" shuí wèi shén?" kǒng zǐ yuē:" shān chuān zhī líng, zú yǐ jì gāng tiān xià zhě, qí shǒu wèi shén. shè jì wèi gōng hóu, shān chuān zhī sì wèi zhū hóu, jiē shǔ yú wáng zhě." yuē:" fáng fēng shì hé shǒu?" kǒng zǐ yuē:" wāng máng shì zhī jūn shǒu fēng yú zhī shān zhě yě, qí shén wèi lí xìng, zài yú xià wèi fáng fēng shì, shāng wèi wāng máng shì, yú zhōu wèi zhǎng dí shì, jīn wèi zhī dà rén." shǐ zhě yuē:" rén zhǎng jǐ hé?" kǒng zǐ yuē: " jiāo yáo shì sān chǐ, duǎn zhī zhì yě zhǎng zhě bù guò shí, shù zhī jí yě." shǐ zhě yuē:" shàn zāi! shèng rén yě."
吴伐越,隳会稽,得骨专车,使使问孔子曰:“骨何者最大?”孔子曰:“禹致群臣会 稽山,防风氏后至,禹杀而戮之,其骨节专车,此为大矣。”使者曰:“谁为神?”孔子 曰:“山川之灵,足以纪纲天下者,其守为神。社稷为公侯,山川之祀为诸侯,皆属于王 者。”曰:“防风氏何守?”孔子曰:“汪芒氏之君守封嵎之山者也,其神为厘姓,在虞夏 为防风氏,商为汪芒氏,于周为长狄氏,今谓之大人。”使者曰:“人长几何?”孔子曰: “僬侥氏三尺,短之至也;长者不过十,数之极也。”使者曰:“善哉!圣人也。”
zhòng ní zài chén, yǒu sǔn jí yú chén hóu zhī tíng ér sǐ. hù shǐ guàn zhī, shí nǔ shǐ zhǎng chǐ ér zhǐ. chén hóu shǐ wèn kǒng zǐ, kǒng zǐ yuē:" sǔn zhī lái yě yuǎn yǐ, cǐ sù shèn shì zhī shǐ yě. xī wǔ wáng kè shāng, xìn dào jiǔ yí bǎi mán, shǐ gè yǐ qí fāng huì lái gòng, sī wú wàng zhí yè. yú shì sù shèn shì gòng hù shǐ shí nǔ zhǎng chǐ ér zhǐ, xiān wáng yù zhāo qí lìng dé zhī zhì, gù míng qí guā yuē: sù shèn shì gòng hù shǐ, yǐ láo dà jī, pèi yú hú gōng ér fēng zhū chén. fēn tóng xìng yǐ zhēn yù, zhǎn qīn yě fēn bié xìng yǐ yuǎn fāng zhí gòng, shǐ wú wàng fú yě. gù fēn chén yǐ sù shèn shì zhī shǐ." shì qiú zhī gù fǔ, guǒ dé yān.
仲尼在陈,有隼集于陈侯之廷而死。楛矢贯之,石砮矢长尺而咫。陈侯使问孔子,孔子 曰:“隼之来也远矣,此肃慎氏之矢也。昔武王克商,信道九夷百蛮,使各以其方贿来贡, 思无忘职业。于是肃慎氏贡楛矢石砮长尺而咫,先王欲昭其令德之致,故铭其栝曰:肃慎氏 贡楛矢,以劳大姬,配虞胡公而封诸陈。分同姓以珍玉,展亲也;分别姓以远方职贡,使无 忘服也。故分陈以肃慎氏之矢。”试求之故府,果得焉。
jì huán zi chuān jǐng dé tǔ fǒu, zhōng yǒu yáng, yǐ wèn kǒng zǐ, yán dé gǒu. kǒng zǐ yuē:" yǐ wú suǒ wén, fēi gǒu, nǎi yáng yě. mù zhī guài kuí wǎng liǎng, shuǐ zhī guài lóng wǎng xiàng, tǔ zhī guài fén yáng yě, fēi gǒu yě." huán zǐ yuē:" shàn zāi!"
季桓子穿井得土缶,中有羊,以问孔子,言得狗。孔子曰:“以吾所闻,非狗,乃羊 也。木之怪夔罔两,水之怪龙罔象,土之怪羵羊也,非狗也。”桓子曰:“善哉!”
chǔ zhāo wáng dù jiāng, yǒu wù dà rú dòu, zhí chù wáng zhōu, zhǐ yú zhōu zhōng zhāo wáng dà guài zhī, shǐ pìn wèn kǒng zǐ. kǒng zǐ yuē: " cǐ míng píng shí." lìng pōu ér shí zhī:" wéi bà zhě néng huò zhī, cǐ jí xiáng yě." qí hòu qí yǒu fēi niǎo yī zú lái xià, zhǐ yú diàn qián, shū chì ér tiào, qí hóu dà guài zhī, yòu shǐ pìn wèn kǒng zǐ. kǒng zǐ yuē:" cǐ míng shāng yáng, jí gào mín qù zhì gōu qú, tiān jiāng dà yǔ." yú shì rú zhī, tiān guǒ dà yǔ, zhū guó jiē shuǐ, qí dú yǐ ān. kǒng zǐ guī, dì zǐ qǐng wèn, kǒng zǐ yuē:" yì shí xiǎo ér yáo yuē: chǔ wáng dù jiāng dé píng shí, dà rú quán, chì rú rì, pōu ér shí zhī, měi rú mì. cǐ chǔ zhī yīng yě. ér yòu yǒu liǎng liǎng xiāng qiān, qū yī zú ér tiào, yuē: tiān jiàng dà yǔ, shāng yáng qǐ wǔ. jīn qí huò zhī, yì qí yīng yě. fū yáo zhī hòu, wèi cháng bù yǒu yīng suí zhě yě, gù shèng rén fēi dú shǒu dào ér yǐ yě, dǔ wù jì yě, jí dé qí yīng yǐ."
楚昭王渡江,有物大如斗,直触王舟,止于舟中;昭王大怪之,使聘问孔子。孔子曰: “此名萍实。”令剖而食之:“惟霸者能获之,此吉祥也。”其后齐有飞鸟一足来下,止于 殿前,舒翅而跳,齐侯大怪之,又使聘问孔子。孔子曰:“此名商羊,急告民趣治沟渠,天 将大雨。”于是如之,天果大雨,诸国皆水,齐独以安。孔子归,弟子请问,孔子曰:“异 时小儿谣曰:楚王渡江得萍实,大如拳,赤如日,剖而食之,美如蜜。此楚之应也。儿又有 两两相牵,屈一足而跳,曰:天将大雨,商羊起舞。今齐获之,亦其应也。夫谣之后,未尝 不有应随者也,故圣人非独守道而已也,睹物记也,即得其应矣。”
zhèng jiǎn gōng shǐ gōng sūn chéng zi lái pìn yú jìn, píng gōng yǒu jí, hán xuān zi zàn shòu guǎn kè, kè wèn jūn jí. duì yuē:" jūn zhī jí jiǔ yǐ, shàng xià shén zhǐ, wú bù biàn yù yě, ér wú chú. jīn mèng huáng xióng rù yú qǐn mén, bù zhī rén guǐ yé? yì lì guǐ yé?" zi chǎn yuē:" jūn zǐ míng, zi wéi zhèng, qí hé lì zhī yǒu? qiáo wén zhī: xī gǔn wéi dì mìng, jí zhī yú yǔ shān, huà wéi huáng xióng, yǐ rù yú yǔ yuān, shì wèi xià jiāo, sān dài jǔ zhī. fū guǐ shén zhī suǒ jí, fēi qí zú lèi, zé shào qí tóng wèi, shì gù tiān zǐ cí shàng dì, gōng hóu cí bǎi shén, zì qīng yǐ xià bù guò qí zú. jīn zhōu shì shǎo bēi, jìn shí jì zhī, qí huò zhě wèi jǔ xià jiāo yě?" xuān zi yǐ gào, sì xià jiāo, dǒng bó wèi shī, wǔ rì chōu. gōng jiàn zǐ chǎn cì zhī jǔ dǐng.
郑简公使公孙成子来聘于晋,平公有疾,韩宣子赞受馆客,客问君疾。对曰:“君之疾 久矣,上下神只,无不遍谕也,而无除。今梦黄熊入于寝门,不知人鬼耶?亦厉鬼耶?”子 产曰:“君子明,子为政,其何厉之有?侨闻之:昔鲧违帝命,殛之于羽山,化为黄熊,以 入于羽渊,是为夏郊,三代举之。夫鬼神之所及,非其族类,则绍其同位,是故天子祠上 帝,公侯祠百神,自卿以下不过其族。今周室少卑,晋实继之,其或者未举夏郊也?”宣子 以告,祀夏郊,董伯为尸,五日瘳。公见子产赐之莒鼎。
guó gōng mèng zài miào, yǒu shén rén miàn bái máo, hǔ zhǎo zhí yuè, lì zài xī ā. gōng jù ér zǒu, shén yuē:" wú zǒu! dì jīn rì shǐ jìn xí yú ěr mén." gōng bài dùn shǒu. jué, zhào shǐ yín zhàn zhī. yín yuē:" rú jūn zhī yán, zé rù shōu yě, tiān zhī fá shén yě. tiān shì guān chéng." gōng shǐ qiú zhī, qiě shǐ guó rén hè mèng. zhōu zhī qiáo gào qí zhū hóu yuē:" guó bù jiǔ yǐ, wú nǎi jīn zhī zhī. jūn bù dù, ér jiā dà guó zhī xí yú jǐ yě, hé chōu? wú wén zhī yuē: dà guó wú dào, xiǎo guó xí yān, yuē fú xiǎo guó ào, dà guó xí yān, yuē zhū. mín jí jūn zhī chǐ yě, shì yǐ yóu yú nì mìng. jīn jiā qí mèng, chǐ bì zhǎn, shì tiān duó zhī jiàn ér yì qí jí yě! mín jí qí tài, tiān yòu kuáng zhī dà guó lái zhū, chū lìng ér nì. zōng guó jì bēi, zhū hóu yuǎn jǐ, wài nèi wú qīn, qí shuí yún jiù zhī? wú bù rěn qí, jiāng xíng." yǐ qí zú shì jìn, sān nián guó nǎi wáng.
虢公梦在庙,有神--人面白毛,虎爪执钺,立在西阿。公惧而走,神曰:“无走!帝 今日使晋袭于尔门。”公拜顿首。觉,召史嚚占之。嚚曰:“如君之言,则蓐收也,天之罚 神也。天事官成。”公使囚之,且使国人贺梦。舟之侨告其诸侯曰:“虢不久矣,吾乃今知 之。君不度,而嘉大国之袭于己也,何瘳?吾闻之曰:大国无道,小国袭焉,曰服;小国 傲,大国袭焉,曰诛。民疾君之侈也,是以由于逆命。今嘉其梦,侈必展,是天夺之鉴而益 其疾也!民疾其态,天又诳之;大国来诛,出令而逆。宗国既卑,诸侯远己,外内无亲,其 谁云救之?吾不忍俟,将行。”以其族适晋,三年虢乃亡。
jìn píng gōng zhù sī qí zhī shì, shí yǒu yán zhě. píng gōng wèn yú shī kuàng yuē:" shí hé gù yán?" duì yuē:" shí bù néng yán, yǒu shén píng yān bù rán mín tīng zhī làn yě. chén wén zhī, zuò shì bù shí, yuàn dú dòng yú mín, zé yǒu fēi yán zhī wù ér yán. jīn gōng shì chóng chǐ, mín lì qū jǐn, bǎi xìng jí yuàn, mò ān qí xìng, shí yán bù yì kě hū?"
晋平公筑虒祁之室,石有言者。平公问于师旷曰:“石何故言?”对曰:“石不能言, 有神凭焉;不然民听之滥也。臣闻之,作事不时,怨讟动于民,则有非言之物而言。今宫室 崇侈,民力屈尽,百姓疾怨,莫安其性,石言不亦可乎?”
jìn píng gōng chū tián, jiàn rǔ hǔ fú ér bù dòng, gù wèi shī kuàng yuē:" wú wén zhī yě, bà wáng zhī zhǔ chū, zé měng shòu fú bù gǎn qǐ. jīn zhě guǎ rén chū, jiàn rǔ hǔ fú ér bù dòng, cǐ qí měng shòu hū?" shī kuàng yuē:" què shí, shí jùn yí, jùn yí shí bào, bào shí bó, bó shí hǔ fū bó zhī zhuàng yǒu shì bó mǎ, jīn zhě jūn zhī chū bì cān bó mǎ ér chū tián hū?" gōng yuē: " rán." shī kuàng yuē:" chén wén zhī, yī zì wū zhě qióng, zài zì wū zhě rǔ, sān zì wū zhě sǐ. jīn fū hǔ suǒ yǐ bù dòng zhě, wèi bó mǎ yě, gù fēi zhǔ jūn zhī dé yì yě, jūn nài hé yī zì wū hū?" píng gōng yì rì chū cháo, yǒu niǎo huán píng gōng bù qù, píng gōng gù wèi shī kuàng yuē:" wú wén zhī yě, bà wáng zhī zhǔ, fèng xià zhī jīn zhě chū cháo yǒu niǎo huán guǎ rén, zhōng cháo bù qù, shì qí fèng niǎo hū?" shī kuàng yuē:" dōng fāng yǒu niǎo míng jiàn kē, qí wèi niǎo yě, wén shēn ér zhū zú, zēng niǎo ér ài hú. jīn zhě wú jūn bì yī hú qiú, yǐ chū cháo hū?" píng gōng yuē:" rán." shī kuàng yuē:" chén yǐ cháng yán zhī yǐ, yī zì wū zhě qióng, zài zì wū zhě rǔ, sān zì wū zhě sǐ. jīn niǎo wèi hú qiú zhī gù. fēi wú jūn zhī dé yì yě, jūn nài hé ér zài zì wū hū?" píng gōng bù yuè. yì rì zhì jiǔ sī qí zhī tái, shǐ láng zhōng mǎ zhāng bù jí lí yú jiē shàng, lìng rén zhào shī kuàng shī kuàng zhì, lǚ ér shàng táng. píng gōng yuē:" ān yǒu rén chén lǚ ér shàng rén zhǔ táng zhě hū?" shī kuàng jiě lǚ cì zú, fú cì xī, yǎng tiān ér tàn, gōng qǐ yǐn zhī yuē:" jīn zhě yǔ sǒu xì, sǒu jù yōu hū?" duì yuē:" yōu fū ròu zì shēng chóng, ér hái zì shí yě mù zì shēng dù, ér hái zì kè yě rén zì xìng yāo, ér hái zì zéi yě. wǔ dǐng zhī jù bù dàng shēng lí huò, rén zhǔ táng miào bù dàng shēng jí lí." píng gōng yuē:" jīn wèi zhī nài hé?" shī kuàng yuē:" yāo yǐ zài qián, wú kě nài hé. rù lái yuè bā rì, xiū bǎi guān, lì tài zǐ, jūn jiāng sǐ yǐ." zhì lái yuè bā rì dé dàn, wèi shī kuàng yuē:" sǒu yǐ jīn rì wéi qī, guǎ rén rú hé?" shī kuàng bù lè yè guī, guī wèi jǐ ér píng gōng sǐ, nǎi zhī shī kuàng shén míng yǐ.
晋平公出畋,见乳虎伏而不动,顾谓师旷曰:“吾闻之也,霸王之主出,则猛兽伏不敢 起。今者寡人出,见乳虎伏而不动,此其猛兽乎?”师旷曰:“鹊食●,●食鵔鸃,鵔鸃食 豹,豹食驳,驳食虎;夫驳之状有似驳马,今者君之出必骖驳马而出畋乎?”公曰: “然。”师旷曰:“臣闻之,一自诬者穷,再自诬者辱,三自诬者死。今夫虎所以不动者, 为驳马也,固非主君之德义也,君奈何一自诬乎?”平公异日出朝,有鸟环平公不去,平公 顾谓师旷曰:“吾闻之也,霸王之主,凤下之;今者出朝有鸟环寡人,终朝不去,是其凤鸟 乎?”师旷曰:“东方有鸟名谏珂,其为鸟也,文身而朱足,憎鸟而爱狐。今者吾君必衣狐 裘,以出朝乎?”平公曰:“然。”师旷曰:“臣已尝言之矣,一自诬者穷,再自诬者辱, 三自诬者死。今鸟为狐裘之故。非吾君之德义也,君奈何而再自诬乎?”平公不悦。异日置 酒虒祁之台,使郎中马章布蒺藜于阶上,令人召师旷;师旷至,履而上堂。平公曰:“安有 人臣履而上人主堂者乎?”师旷解履刺足,伏刺膝,仰天而叹,公起引之曰:“今者与叟 戏,叟遽忧乎?”对曰:“忧夫肉自生虫,而还自食也;木自生蠹,而还自刻也;人自兴 妖,而还自贼也。五鼎之具不当生藜藿,人主堂庙不当生蒺藜。”平公曰:“今为之奈 何?”师旷曰:“妖已在前,无可奈何。入来月八日,修百官,立太子,君将死矣。”至来 月八日得旦,谓师旷曰:“叟以今日为期,寡人如何?”师旷不乐谒归,归未几而平公死, 乃知师旷神明矣。
zhào jiǎn zi wèn dí fēng tú yuē:" wú wén dí yǔ gǔ sān rì, xìn hū?" yuē:" xìn."" yòu wén yǔ xuè sān rì, xìn hū!" yuē:" xìn."" yòu wén mǎ shēng niú, niú shēng mǎ, xìn hū?" yuē:" xìn." jiǎn zǐ yuē:" dà zāi, yāo yì zú yǐ wáng guó yǐ!" duì yuē:" yǔ gǔ sān rì, méng fēng zhī suǒ piāo yě yǔ xuè sān rì, zhì niǎo jī yú shàng yě mǎ shēng niú, niú shēng mǎ, zá mù yě, cǐ fēi dí zhī yāo yě." jiǎn zǐ yuē:" rán zé dí zhī yāo xī yě?" duì yuē:" qí guó shù sàn, qí jūn yòu ruò, qí zhū qīng huò qí dài fū, bǐ dǎng yǐ qiú lù jué, qí bǎi guān sì duàn ér wú gào, qí zhèng lìng bù jìng ér shù huà, qí shì qiǎo tān ér yǒu yuàn, cǐ qí yāo yě."
赵简子问翟封荼曰:“吾闻翟雨谷三日,信乎?”曰:“信。”“又闻雨血三日,信 乎!”曰:“信。”“又闻马生牛,牛生马,信乎?”曰:“信。”简子曰:“大哉,妖亦 足以亡国矣!”对曰:“雨谷三日,虻风之所飘也;雨血三日,鸷鸟击于上也;马生牛,牛 生马,杂牧也,此非翟之妖也。”简子曰:“然则翟之妖奚也?”对曰:“其国数散,其君 幼弱,其诸卿货其大夫,比党以求禄爵,其百官肆断而无告,其政令不竟而数化,其士巧贪 而有怨,此其妖也。”
āi gōng shè ér zhōng jì, qí kǒu jí bù ròu shí, cí jì ér wèn shàn bo zhī wū guān, wū guān biàn yuē:" jì fù wǔ zhǒng, tuō zhū ér cóng tiān xià, wèi zhì yú dì ér zhū jué, liè gǔ zhī lǎo rén zhāng rèn yǐ shòu zhī, hé bù gào sì zhī?" gōng cóng zhī, ér jí qù.
哀公射而中稷,其口疾不肉食,祠稷而问善卜之巫官,巫官变曰:“稷负五种,托株而 从天下,未至于地而株绝,猎谷之老人张衽以受之,何不告祀之?”公从之,而疾去。
biǎn què guò zhào wáng, wáng tài zǐ bào jí ér sǐ, què zào gōng mén yuē:" wú wén guó zhōng zú yǒu rǎng tǔ zhī shì, dé wú yǒu jí hū?" zhōng shù zǐ zhī hǎo fāng zhě yīng zhī yuē:" rán, wáng tài zǐ bào jí ér sǐ." biǎn què yuē:" rén yán zhèng yī qín yuè rén néng huó tài zǐ." zhōng shù zǐ nán zhī yuē:" wú wén shàng gǔ zhī wèi yī zhě yuē miáo fù, miáo fù zhī wèi yī yě, yǐ jiān wèi xí, yǐ chú wèi gǒu, běi miàn ér zhù, fā shí yán ěr, zhū fú ér lái zhě, jǔ ér lái zhě, jiē píng fù rú gù. zi zhī fāng néng rú cǐ hū?" biǎn què yuē:" bù néng." yòu yuē:" wú wén zhōng gǔ zhī wèi yī zhě yuē yú fū, yú fū zhī wèi yī yě, nuò nǎo suǐ, shù huāng mò, chuī zhuó jiǔ qiào ér dìng jīng luò, sǐ rén fù wéi shēng rén, gù yuē yú fū. zi zhī fāng néng ruò shì hū?" biǎn què yuē:" bù néng." zhōng shù zǐ yuē:" zi zhī fāng rú cǐ, pì ruò yǐ guǎn kuī tiān, yǐ zhuī lì dì suǒ kuī zhě shén dà, suǒ jiàn zhě shén shǎo. jūn ruò zi zhī fāng, qǐ zú yǐ biàn hài tóng zǐ zāi?" biǎn què yuē:" bù rán. wù gù yǒu mèi tì ér zhōng jiāo tóu, yǎn mù ér bié bái hēi zhě. tài zǐ zhī jí, suǒ wèi shī jué zhě yě, yǐ wéi bù rán, rù zhěn zhī, tài zǐ gǔ yīn dāng wēn, ěr zhōng jiāo jiāo rú yǒu xiào zhě shēng rán zhě, jiē kě zhì yě." zhōng shù zǐ rù bào zhào wáng, zhào wáng xiǎn ér qū chū mén yuē:" xiān shēng yuǎn rǔ xìng lín guǎ rén, xiān shēng xìng ér yǒu zhī, zé fèn tǔ zhī xī, dé méng tiān lǚ dì ér zhǎng wéi rén yǐ. xiān shēng bù yǒu zhī, zé xiān quǎn mǎ tián gōu hè yǐ." yán wèi yǐ, tì qì zhān jīn. biǎn què suì wèi zhěn zhī, xiān zào xuān guāng zhī biē, bā chéng zhī tāng, dǐ zhēn lì shí, qǔ sān yáng wǔ shū zi róng dǎo yào, zǐ míng chuī ěr, yáng yí fǎn shén, zi yuè fú xíng, zi yóu jiǎo mó. tài zǐ suì dé fù shēng. tiān xià wén zhī, jiē yuē:" biǎn què néng shēng sǐ rén." què cí yuē:" yǔ fēi néng shēng sǐ rén yě, tè shǐ fū dāng shēng zhě huó ěr, fū sǐ zhě yóu bù kě yào ér shēng yě, bēi fū luàn jūn zhī zhì, bù kě yào ér xī yě. shī yuē:' duō jiāng hè hè, bù kě jiù yào!' shén zhī zhī cí yě."
扁鹊过赵王,王太子暴疾而死,鹊造宫门曰:“吾闻国中卒有壤土之事,得无有急 乎?”中庶子之好方者应之曰:“然,王太子暴疾而死。”扁鹊曰:“人言郑医秦越人能活 太子。”中庶子难之曰:“吾闻上古之为医者曰苗父,苗父之为医也,以菅为席,以刍为 狗,北面而祝,发十言耳,诸扶而来者,举而来者,皆平复如故。子之方能如此乎?”扁鹊 曰:“不能。”又曰:“吾闻中古之为医者曰俞柎,俞柎之为医也,搦脑髓,束肓莫,炊灼 九窍而定经络,死人复为生人,故曰俞柎。子之方能若是乎?”扁鹊曰:“不能。”中庶子 曰:“子之方如此,譬若以管窥天,以锥利地;所窥者甚大,所见者甚少。钧若子之方,岂 足以变骇童子哉?”扁鹊曰:“不然。物故有昧揥而中蛟头,掩目而别白黑者。太子之疾, 所谓尸厥者也,以为不然,入诊之,太子股阴当温,耳中焦焦如有啸者声然者,皆可治 也。”中庶子入报赵王,赵王跣而趋出门曰:“先生远辱幸临寡人,先生幸而有之,则粪土 之息,得蒙天履地而长为人矣。先生不有之,则先犬马填沟壑矣。”言未已,涕泣沾襟。扁 鹊遂为诊之,先造轩光之鳖,八成之汤,砥针砺石,取三阳五输;子容捣药,子明吹耳,阳 仪反神,子越扶形,子游矫摩。太子遂得复生。天下闻之,皆曰:“扁鹊能生死人。”鹊辞 曰:“予非能生死人也,特使夫当生者活耳,夫死者犹不可药而生也,悲夫乱君之治,不可 药而息也。诗曰:‘多将熇熇,不可救药!’甚之之辞也。”
kǒng zǐ chén lì táng shàng, wén kū zhě shēng yīn shén bēi, kǒng zǐ yuán qín ér gǔ zhī, qí yīn tóng yě. kǒng zǐ chū, ér dì zǐ yǒu zhà zhě, wèn:" shuí yě?" yuē:" huí yě." kǒng zǐ yuē:" huí hé wéi ér zhà?" huí yuē:" jīn zhě yǒu kū zhě qí yīn shén bēi, fēi dú kū sǐ, yòu kū shēng lí zhě." kǒng zǐ yuē:" hé yǐ zhī zhī?" huí yuē:" shì wán shān zhī niǎo." kǒng zǐ yuē: " hé rú?" huí yuē:" wán shān zhī niǎo shēng sì zǐ, yǔ yì yǐ chéng nǎi lí sì hǎi, āi míng sòng zhī, wéi shì wǎng ér bù fù fǎn yě." kǒng zǐ shǐ rén wèn kū zhě, kū zhě yuē:" fù sǐ jiā pín, mài zi yǐ zàng zhī, jiāng yǔ qí bié yě." kǒng zǐ yuē:" shàn zāi, shèng rén yě!"
孔子晨立堂上,闻哭者声音甚悲,孔子援琴而鼓之,其音同也。孔子出,而弟子有咤 者,问:“谁也?”曰:“回也。”孔子曰:“回何为而咤?”回曰:“今者有哭者其音甚 悲,非独哭死,又哭生离者。”孔子曰:“何以知之?”回曰:“似完山之鸟。”孔子曰: “何如?”回曰:“完山之鸟生四子,羽翼已成乃离四海,哀鸣送之,为是往而不复返 也。”孔子使人问哭者,哭者曰:“父死家贫,卖子以葬之,将与其别也。”孔子曰:“善 哉,圣人也!”
jǐng gōng tián yú wú qiū, yè yóu zǎo, gōng gū zuò shuì ér mèng yǒu wǔ zhàng fū, běi miàn xìng lú, chēng wú zuì yān. gōng jué, zhào yàn zǐ ér gào qí suǒ mèng, gōng yuē:" wǒ qí cháng shā bù gū ér zhū wú zuì yé?" yàn zǐ duì yuē:" xī zhě xiān jūn líng gōng tián, wǔ zhàng fū gǔ ér hài shòu, gù shā zhī duàn qí shǒu ér zàng zhī, yuē wǔ zhàng fū zhī qiū. qí cǐ yé?" gōng lìng rén jué ér qiú zhī, zé wǔ tóu tóng xué ér cún yān. gōng yuē:" xī, lìng lì zàng zhī." guó rén bù zhī qí mèng yě, yuē:" jūn mǐn bái gǔ, ér kuàng yú shēng zhě hū?" bù yí yú lì yǐ, bù shì yú zhì yǐ, gù yuē, rén jūn zhī wéi shàn yì yǐ.
景公畋于梧丘,夜犹蚤,公姑坐睡而梦有五丈夫,北面幸卢,称无罪焉。公觉,召晏子 而告其所梦,公曰:“我其尝杀不辜而诛无罪耶?”晏子对曰:“昔者先君灵公畋,五丈夫 罟而骇兽,故杀之断其首而葬之,曰五丈夫之丘。其此耶?”公令人掘而求之,则五头同穴 而存焉。公曰:“嘻,令吏葬之。”国人不知其梦也,曰:“君悯白骨,而况于生者乎?” 不遗余力矣,不释余智矣,故曰,人君之为善易矣。
zǐ gòng wèn kǒng zǐ:" sǐ rén yǒu zhī wú zhī yě?" kǒng zǐ yuē:" wú yù yán sǐ zhě yǒu zhī yě, kǒng xiào zǐ shùn sūn fáng shēng yǐ sòng sǐ yě yù yán wú zhī, kǒng bù xiào zǐ sūn qì bù zàng yě. cì yù zhī sǐ rén yǒu zhī jiāng wú zhī yě? sǐ xú zì zhī zhī, yóu wèi wǎn yě!"
子贡问孔子:“死人有知无知也?”孔子曰:“吾欲言死者有知也,恐孝子顺孙妨生以 送死也;欲言无知,恐不孝子孙弃不葬也。赐欲知死人有知将无知也?死徐自知之,犹未晚 也!”
wáng zǐ jiàn chū shǒu yú chéng fù, yǔ chéng gōng gàn yù yú chóu zhōng, wèn yuē:" shì hé yě?" chéng gōng gàn yuē:" chóu yě." " chóu yě zhě, hé yě?" yuē:" suǒ yǐ wéi má yě."" má yě zhě, hé yě?" yuē:" suǒ yǐ wéi yī yě." chéng yī gàn yuē:" xī zhě zhuāng wáng fá chén, shě yú yǒu xiāo shì, wèi lù shì zhī rén yuē: xiàng qí bù shàn hū! hé gōu zhī bù jùn yě? zhuāng wáng yóu zhī xiàng zhī bù shàn, gōu zhī bù jùn, jīn wú zi bù zhī chóu zhī wèi má, má zhī wèi yī, wú zi qí bù zhǔ shè jì hū?" wáng zǐ guǒ bù lì.
王子建出守于城父,与成公干遇于畴中,问曰:“是何也?”成公干曰:“畴也。” “畴也者,何也?”曰:“所以为麻也。”“麻也者,何也?”曰:“所以为衣也。”成衣 干曰:“昔者庄王伐陈,舍于有萧氏,谓路室之人曰:巷其不善乎!何沟之不浚也?庄王犹 知巷之不善,沟之不浚,今吾子不知畴之为麻,麻之为衣,吾子其不主社稷乎?”王子果不 立。