tiān xià yǒu dào, zé lǐ lè zhēng fá zì tiān zǐ chū. fū gōng chéng zhì lǐ, zhì dìng zuò lè, lǐ lè zhě, xíng huà zhī dà zhě yě. kǒng zǐ yuē: yí fēng yì sú, mò shàn yú lè ān shàng zhì mín, mò shàn yú lǐ. shì gù shèng wáng xiū lǐ wén, shè xiáng xù, chén zhōng gǔ, tiān zǐ bì yōng, zhū hóu pàn gōng, suǒ yǐ xíng dé huà. shī yún: hào jīng bì yōng, zì xī zì dōng, zì nán zì běi, wú sī bù fú. cǐ zhī wèi yě.
天下有道,則禮樂征伐自天子出。夫功成制禮,治定作樂,禮樂者,行化之大者也。孔 子曰:「移風易俗,莫善於樂;安上治民,莫善於禮。是故聖王修禮文,設庠序,陳鐘鼓, 天子辟雍,諸侯泮宮,所以行德化。詩云:『鎬京辟雍,自西自東,自南自北,無思不 服。』此之謂也。」
jī ēn wèi ài, jī ài wèi rén, jī rén wèi líng, líng tái zhī suǒ yǐ wèi líng zhě, jī rén yě. shén líng zhě, tiān dì zhī běn, ér wèi wàn wù zhī shǐ yě. shì gù wén wáng shǐ jiē mín yǐ rén, ér tiān xià mò bù rén yān. wén, dé zhī zhì yě, dé bù zhì zé bù néng wén. shāng zhě, cháng yě, cháng zhě zhì, zhì zhǔ tiān xià zhě, dà yě, dà zhě, wén yě, wén zhǔ dì. gù wáng zhě yī shāng yī xià, zài ér fù zhě yě, zhèng sè sān ér fù zhě yě. wèi shàng gān, shēng shàng gōng, yī ér fù zhě, gù sān wáng shù rú xún huán, gù xià hòu shì jiào yǐ zhōng, ér jūn zǐ zhōng yǐ xiǎo rén zhī shī yě, jiù yě mò rú jìng, gù yīn rén jiào yǐ jìng, ér jūn zǐ jìng yǐ. xiǎo rén zhī shī guǐ, jiù guǐ mò rú wén, gù zhōu rén jiào yǐ wén, ér jūn zǐ wén yǐ. xiǎo rén zhī shī báo, jiù báo mò rú zhōng, gù shèng rén zhī yǔ shèng yě, rú jǔ zhī sān zá, guī zhī sān zá, zhōu zé yòu shǐ, qióng zé fǎn běn yě. shī yuē: diāo zhuó qí zhāng, jīn yù qí xiāng. yán wén zhì měi yě.
積恩為愛,積愛為仁,積仁為靈,靈台之所以為靈者,積仁也。神靈者,天地之本,而 為萬物之始也。是故文王始接民以仁,而天下莫不仁焉。文,德之至也,德不至則不能文。 商者,常也,常者質,質主天;夏者,大也,大者,文也,文主地。故王者一商一夏,再而 復者也,正色三而復者也。味尚甘,聲尚宮,一而復者,故三王術如循環,故夏后氏教以 忠,而君子忠矣;小人之失野,救野莫如敬,故殷人教以敬,而君子敬矣。小人之失鬼,救 鬼莫如文,故周人教以文,而君子文矣。小人之失薄,救薄莫如忠,故聖人之與聖也,如矩 之三雜,規之三雜,周則又始,窮則反本也。詩曰:「雕琢其章,金玉其相。」言文質美也。
chuán yuē: chù qíng zòng yù, wèi zhī qín shòu gǒu kě ér xíng, wèi zhī yě rén ān gù zhòng qiān, wèi zhī zhòng shù biàn rán tōng gǔ jīn zhī dào wèi zhī shì jìn xián dá néng, wèi zhī dài fū jìng shàng ài xià, wèi zhī zhū hóu tiān fù dì zài, wèi zhī tiān zǐ. shì gù shì fú fǔ, dài fū fú, zhū hóu huǒ, tiān zǐ shān lóng dé mí shèng zhě wén mí rù, zhōng mí lǐ zhě wén mí zhāng yě. shī yuē: zuǒ zhī zuǒ zhī, jūn zǐ yí zhī yòu zhī yòu zhī, jūn zǐ yǒu zhī. chuán yuē: jūn zǐ zhě, wú suǒ bù yí yě, shì gù miǎn lì jiè, lì yú miào táng zhī shàng, yǒu sī zhí shì wú bù jìng zhě zhǎn shuāi shang, jū dié zhàng, lì yú sàng cì, bīn kè diào yàn wú bù āi zhě bèi jiǎ yīng zhòu lì yú fú gǔ zhī jiān, shì zú mò bù yǒng zhě. gù rén zhě zú yǐ huái bǎi xìng, yǒng zú yǐ ān wēi guó, xìn zú yǐ jié zhū hóu, qiáng zú yǐ jù huàn nán, wēi zú yǐ lǜ sān jūn. gù yuē wèi zuǒ yì yí, wèi yòu yì yí, wèi jūn zǐ wú bù yí zhě, cǐ zhī wèi yě.
傳曰:「觸情縱慾,謂之禽獸;苟可而行,謂之野人;安故重遷,謂之眾庶;辨然通古 今之道謂之士;進賢達能,謂之大夫;敬上愛下,謂之諸侯;天覆地載,謂之天子。是故士 服黼,大夫黻,諸侯火,天子山龍;德彌盛者文彌縟,中彌理者文彌章也。」詩曰:「左之 左之,君子宜之;右之右之,君子有之。」傳曰:「君子者,無所不宜也,是故■冕厲戒, 立於廟堂之上,有司執事無不敬者;斬衰裳,苴絰杖,立於喪次,賓客弔唁無不哀者;被甲 攖胄立於桴鼓之間,士卒莫不勇者。故仁者足以懷百姓,勇足以安危國,信足以結諸侯,強 足以拒患難,威足以率三軍。故曰為左亦宜,為右亦宜,為君子無不宜者,此之謂也。」
qí jǐng gōng dēng shè, yàn zǐ xiū lǐ ér dài. gōng yuē: xuǎn shè zhī lǐ, guǎ rén yàn zhī yǐ. wú yù de tiān xià yǒng shì, yǔ zhī tú guó. yàn zǐ duì yuē: jūn zǐ wú lǐ, shì shù rén yě shù rén wú lǐ, shì qín shòu yě fū chén yǒng duō zé shì qí jūn, zi lì duō zé shì qí zhǎng, rán ér bù gǎn zhě, wéi lǐ zhī wèi yě. lǐ zhě suǒ yǐ yù mín yě, pèi zhě suǒ yǐ yù mǎ yě wú lǐ ér néng zhì guó jiā zhě, yīng wèi zhī wén yě. jǐng gōng yuē: shàn. nǎi chì shè gèng xí yǐ wèi shàng kè, zhōng rì wèn lǐ.
齊景公登射,晏子修禮而待。公曰:「選射之禮,寡人厭之矣。吾欲得天下勇士,與之 圖國。」晏子對曰:「君子無禮,是庶人也;庶人無禮,是禽獸也;夫臣勇多則弒其君,子 力多則弒其長,然而不敢者,惟禮之謂也。禮者所以御民也,轡者所以御馬也;無禮而能治 國家者,嬰未之聞也。」景公曰:「善。」乃飭射更席以為上客,終日問禮。
shū yuē wǔ shì: yī yuē mào. mào zhě nán zǐ zhī suǒ yǐ gōng jìng, fù rén zhī suǒ yǐ jiāo hǎo yě xíng bù zhōng jǔ, zhé xuán zhōng guī, lì zé qìng zhé, gǒng zé bào gǔ, qí yǐ rù jūn cháo, zūn yǐ yán, qí yǐ rù zōng miào, jìng yǐ zhōng, qí yǐ rù xiāng qū, hé yǐ shùn, qí yǐ rù zhōu lǐ zú dǎng zhī zhōng, hé yǐ qīn. shī yuē: wēn wēn gōng rén, wéi dé zhī jī. kǒng zǐ yuē: gōng jìn yú lǐ, yuǎn chǐ rǔ yě.
書曰五事:一曰貌。貌者男子之所以恭敬,婦人之所以姣好也;行步中矩,折旋中規, 立則磬折,拱則抱鼓,其以入君朝,尊以嚴,其以入宗廟,敬以忠,其以入鄉曲,和以順, 其以入州里族黨之中,和以親。詩曰:「溫溫恭人,惟德之基。」孔子曰:「恭近於禮,遠 恥辱也。」
yī fú róng mào zhě, suǒ yǐ yuè mù yě shēng yīn yīng duì zhě, suǒ yǐ yuè ěr yě shì yù hǎo è zhě, suǒ yǐ yuè xīn yě. jūn zǐ yī fú zhōng, róng mào dé, zé mín zhī mù yuè yǐ yán yǔ shùn, yīng duì gěi, zé mín zhī ěr yuè yǐ jiù rén qù bù rén, zé mín zhī xīn yuè yǐ. sān zhě cún hū xīn, chàng hū tǐ, xíng hū dòng jìng, suī bù zài wèi, wèi zhī sù xíng. gù zhōng xīn hǎo shàn ér rì xīn zhī, dú jū lè dé, nèi yuè ér xíng. shī yuē: hé qí chù yě? bì yǒu yǔ yě hé qí jiǔ yě? bì yǒu yǐ yě. wéi yǒu yǐ zhě, wéi néng zhǎng shēng jiǔ shì, ér wú lèi yú wù yě.
衣服容貌者,所以悅目也;聲音應對者,所以悅耳也;嗜欲好惡者,所以悅心也。君子 衣服中,容貌得,則民之目悅矣;言語順,應對給,則民之耳悅矣;就仁去不仁,則民之心 悅矣。三者存乎心,暢乎體,形乎動靜,雖不在位,謂之素行。故忠心好善而日新之,獨居 樂德,內悅而形。詩曰:「何其處也?必有與也;何其久也?必有以也。」惟有以者,惟能 長生久視,而無累於物也。
zhī tiān dào zhě guān shù, zhī dì dào zhě lǚ juē, néng zhì fán jué luàn zhě pèi xī, néng shè yù zhě pèi shè, néng zhèng sān jūn zhě jìn hù yī bì hé guī ér chéng jǔ, fù shéng ér zhǔn xià. gù jūn zǐ yī fú zhōng ér róng mào dé, jiē qí fú ér xiàng qí dé, gù wàng yù mào ér xíng néng, yǒu suǒ dìng yǐ. shī yuē: péng lán zhī zhī, tóng zǐ pèi xī. shuō xíng néng zhě yě.
知天道者冠鉥,知地道者履蹻,能治煩決亂者佩觿,能射御者佩韘,能正三軍者搢笏; 衣必荷規而承矩,負繩而准下。故君子衣服中而容貌得,接其服而象其德,故望玉貌而行 能,有所定矣。詩曰:「芃蘭之枝,童子佩觿。」說行能者也。
guān zhě suǒ yǐ bié chéng rén yě, xiū dé shù gōng yǐ zì shēn chì, suǒ yǐ jiǎn qí xié xīn, shǒu qí zhēng yì yě. jūn zǐ shǐ guān, bì zhù chéng lǐ, jiā guàn yǐ shǔ qí xīn, gù jūn zǐ chéng rén, bì guān dài yǐ xíng shì, qì yòu shǎo xī xì duò màn zhī xīn, ér kàn kàn yú jìn dé xiū yè zhī zhì. shì gù fú bù chéng xiàng, ér nèi xīn bù biàn, nèi xīn xiū dé, wài bèi lǐ wén, suǒ yǐ chéng xiǎn lìng zhī míng yě. shì gù pí biàn sù jī, bǎi wáng bù yì, jì yǐ xiū dé, yòu yǐ zhèng róng. kǒng zǐ yuē: zhèng qí yì guān, zūn qí zhān shì, yán rán rén wàng ér wèi zhī, bù yì wēi ér bù měng hū?
冠者所以別成人也,修德束躬以自申飭,所以檢其邪心,守其正意也。君子始冠,必祝 成禮,加冠以屬其心,故君子成人,必冠帶以行事,棄幼少嬉戲惰慢之心,而衎衎於進德修 業之志。是故服不成象,而內心不變,內心修德,外被禮文,所以成顯令之名也。是故皮弁 素積,百王不易,既以修德,又以正容。孔子曰:「正其衣冠,尊其瞻視,嚴然人望而畏 之,不亦威而不猛乎?」
chéng wáng jiāng guān, zhōu gōng shǐ zhù yōng zhù, wáng yuē: dá ér wù duō yě. zhù yōng yuē: shǐ wáng jìn yú mín, yuǎn yú nìng, sè yú shí, huì yú cái, rèn xián shǐ néng. yú cǐ shǐ chéng zhī shí, zhù cí sì jiā ér hòu tuì, gōng guān zì yǐ wèi zhǔ, qīng wèi bīn, xiǎng zhī yǐ sān xiàn zhī lǐ. gōng shǐ jiā xuán duān yǔ pí biàn, jiē bì cháo fú xuán miǎn sì jiā, zhū hóu tài zǐ shù zǐ guān gōng wèi zhǔ, qí lǐ yǔ shàng tóng. guān yú zǔ miào yuē: lìng yuè jí rì, jiā zi yuán fú, qù ěr yòu zhì, shùn ěr chéng dé. guān lǐ shí jiǔ jiàn zhèng ér guān, gǔ zhī tōng lǐ yě.
成王將冠,周公使祝雍祝,王曰:「達而勿多也。」祝雍曰:「使王近於民,遠於佞, 嗇於時,惠於財,任賢使能。」於此始成之時,祝辭四加而後退,公冠自以為主,卿為賓, 饗之以三獻之禮。公始加玄端與皮弁,皆必朝服玄冕四加,諸侯、太子、庶子冠公為主,其 禮與上同。冠於祖廟曰:「令月吉日,加子元服,去爾幼志,順爾成德。」冠禮十九見正而 冠,古之通禮也。
xià, gōng rú qí nì nǚ, hé yǐ shū? qīn yíng lǐ yě. qí lǐ nài hé? yuē: zhū hóu yǐ jù èr liǎng jiā cóng, dài fū shù rén yǐ jù èr liǎng jiā shù xiū èr. yuē: mǒu guó guǎ xiǎo jūn, shǐ guǎ rén fèng bù zhēn zhī cóng, bù zhēn zhī jù, lǐ fū rén zhēn nǚ. fū rén yuē: yǒu yōu shì shù rǔ zhī chǎn, wèi yù yú fù mǔ zhī jiào, dé chéng zhí yī shang zhī shì, gǎn bù jìng bài? bài zhù, zhù dá bài. fū rén shòu cóng qǔ yī liǎng, jù yǐ lǚ nǚ, zhèng jī yī shang ér mìng zhī yuē: wǎng yǐ, shàn shì ěr jiù gū, yǐ shùn wèi gōng shì, wú èr ěr xīn, wú gǎn huí yě. nǚ bài, nǎi qīn yǐn qí shǒu, shòu fū hū hù, fū yǐn shǒu chū hù fū xíng nǚ cóng, bài cí fù yú táng, bài zhū mǔ yú dà mén. fū xiān shēng yǔ zhí pèi, nǚ nǎi shēng yú, gǔ sān zhuǎn, rán hòu tiān xià xiān xíng. dài fū shì shù rén chēng qí fù yuē: mǒu zhī fù, mǒu zhī shī yǒu, shǐ qí zhí bù zhēn zhī jù, bù zhēn zhī shù xiū, gǎn bù jìng lǐ mǒu shì zhēn nǚ. mǔ yuē: yǒu cǎo máo zhī chǎn, wèi xí yú zhī rèn fǎng jī zhī shì, dé fèng zhí jī zhǒu zhī shì, gǎn bù jìng bài?
夏,公如齊逆女,何以書?親迎禮也。其禮奈何?曰:諸侯以屨二兩加琮,大夫庶人以 屨二兩加束修二。曰:「某國寡小君,使寡人奉不珍之琮,不珍之屨,禮夫人貞女。」夫人 曰:「有幽室數辱之產,未諭於傅母之教,得承執衣裳之事,敢不敬拜?」拜祝,祝答拜。 夫人受琮取一兩,屨以履女,正笄衣裳而命之曰:「往矣,善事爾舅姑,以順為宮室,無二 爾心,無敢回也。」女拜,乃親引其手,授夫乎戶,夫引手出戶;夫行女從,拜辭父於堂, 拜諸母於大門。夫先升與執轡,女乃升輿,轂三轉,然後天下先行。大夫士庶人稱其父曰: 「某之父,某之師友,使其執不珍之屨,不珍之束修,敢不敬禮某氏貞女。」母曰:「有草 茅之產,未習於織紝紡績之事,得奉執箕帚之事,敢不敬拜?」
chūn qiū yuē: rén shēn, gōng hōng yú gāo qǐn. chuán yuē: gāo qǐn zhě hé? zhèng qǐn yě. hé wèi huò yán gāo qǐn, huò yán lù qǐn? yuē, zhū hóu zhèng qǐn sān: yī yuē gāo qǐn, èr yuē zuǒ lù qǐn, sān yuē yòu lù qǐn. gāo qǐn zhě, shǐ fēng jūn zhī qǐn yě. èr lù qǐn zhě, jì tǐ zhī jūn qǐn yě. qí èr hé? yuē, zi bù jū fù zhī qǐn, gù èr qǐn. jì tǐ jūn shì shì bù kě jū gāo zǔ zhī qǐn, gù yǒu gāo qǐn, míng yuē gāo yě. lù qǐn qí lì nài hé? gāo qǐn lì zhōng, lù qǐn zuǒ yòu. chūn qiū yuē: tiān wáng rù yú chéng zhōu. chuán yuē: chéng zhōu zhě hé? dōng zhōu yě. rán zé tiān zǐ zhī qǐn nài hé? yuē, yì èr chéng míng, jì tǐ shǒu wén zhī jūn zhī qǐn, yuē zuǒ yòu zhī lù qǐn. wèi zhī chéng míng hé? yuē chéng hū míng táng zhī hòu zhě yě. gù tiān zǐ zhū hóu sān qǐn lì ér míng shí zhèng, fù zǐ zhī yì zhāng, zūn bēi zhī shì bié, dà xiǎo zhī dé yì yǐ.
春秋曰:「壬申,公薨於高寢。」傳曰:「高寢者何?正寢也。曷為或言高寢,或言路 寢?曰,諸侯正寢三:一曰高寢,二曰左路寢,三曰右路寢。高寢者,始封君之寢也。二路 寢者,繼體之君寢也。其二何?曰,子不居父之寢,故二寢。繼體君世世不可居高祖之寢, 故有高寢,名曰高也。路寢其立奈何?高寢立中,路寢左右。」春秋曰:「天王入於成 周。」傳曰:「成周者何?東周也。然則天子之寢奈何?曰,亦二承明,繼體守文之君之 寢,曰左右之路寢。謂之承明何?曰承乎明堂之後者也。故天子諸侯三寢立而名實正,父子 之義章,尊卑之事別,大小之德異矣。」
tiān zǐ yǐ chàng wèi zhì, chàng zhě bǎi cǎo zhī běn yě, shàng chàng yú tiān, xià chàng yú dì, wú suǒ bù chàng, gù tiān zǐ yǐ chàng wèi zhì. zhū hóu yǐ guī wèi zhì, guī zhě yù yě, báo ér bù náo, lián ér bù guì, yǒu xiá yú zhōng, bì jiàn yú wài, gù zhū hóu yǐ yù wèi zhì. qīng yǐ gāo wèi zhì, gāo zhě, yáng yě, yáng qún ér bù dǎng, gù qīng yǐ wèi zhì. dài fū yǐ yàn wèi zhì, yàn zhě háng liè yǒu zhǎng yòu zhī lǐ, gù dài fū yǐ wèi zhì. shì yǐ zhì wèi zhì, zhì kě bù kě zhǐ shí, lóng xiá ér fú zhī, gù shì yǐ zhì wèi zhì. shù rén yǐ wù wèi zhì, wù zhě wù wù yě, wù wù wú tā xīn, gù shù rén yǐ wù wèi zhì. zhì zhě, suǒ yǐ zhì yě.
天子以鬯為贄,鬯者百草之本也,上暢於天,下暢於地,無所不暢,故天子以鬯為贄。 諸侯以圭為贄,圭者玉也,薄而不撓,廉而不劌,有瑕於中,必見於外,故諸侯以玉為贄。 卿以羔為贄,羔者,羊也,羊群而不黨,故卿以為贄。大夫以鴈為贄,鴈者行列有長幼之 禮,故大夫以為贄。士以雉為贄,贄可不可指食,籠狎而服之,故士以雉為贄。庶人以鶩為 贄,鶩者鶩鶩也,鶩鶩無它心,故庶人以鶩為贄。贄者,所以質也。
zhū hóu sān nián yī gòng shì, shì yī shì wèi zhī hǎo dé, zài shì wèi zhī zūn xián, sān shì wèi zhī yǒu gōng. yǒu gōng zhě, tiān zǐ yī cì yǐ yú fú gōng shǐ, zài cì yǐ chàng, sān cì yǐ hǔ bì bǎi rén, hào yuē mìng zhū hóu. mìng zhū hóu zhě, lín guó yǒu chén shì qí jūn, niè shì qí zōng, suī bù qǐng hū tiān zǐ ér zhēng zhī kě yě, yǐ zhēng ér guī qí dì yú tiān zǐ. zhū hóu gòng shì, yī bù shì wèi zhī guò, zài bù shì wèi zhī ào, sān bù shì wèi zhī wū. wū zhě tiān zǐ chù zhī, yī chù yǐ jué, zài chù yǐ dì, sān chù ér dì bì. zhū hóu yǒu bù gòng shì, wèi zhī bù lǜ zhèng, bù lǜ zhèng zhě, tiān zǐ chù zhī, yī chù yǐ jué, zài chù yǐ dì, sān chù ér dì bì. rán hòu tiān zǐ bǐ nián zhì guān zhī wú wén zhě ér chù zhī, yǐ zhū hóu zhī suǒ gòng shì fá zhī. shī yún: jì jì duō shì, wén wáng yǐ níng. cǐ zhī wèi yě.
諸侯三年一貢士,士一適謂之好德,再適謂之尊賢,三適謂之有功。有功者,天子一賜 以輿服弓矢,再賜以鬯,三賜以虎賁百人,號曰命諸侯。命諸侯者,鄰國有臣弒其君,孽弒 其宗,雖不請乎天子而征之可也,已征而歸其地於天子。諸侯貢士,一不適謂之過,再不適 謂之傲,三不適謂之誣。誣者天子黜之,一黜以爵,再黜以地,三黜而地畢。諸侯有不貢 士,謂之不率正,不率正者,天子黜之,一黜以爵,再黜以地,三黜而地畢。然後天子比年 秩官之無文者而黜之,以諸侯之所貢士伐之。詩云:「濟濟多士,文王以寧。」此之謂也。
gǔ zhě bì yǒu mìng mín, mìng mín néng jìng zhǎng lián gū, qǔ shě hǎo ràng, jū shì lì zhě, mìng yú qí jūn. mìng rán hòu dé chéng chì yú pián mǎ, wèi dé mìng zhě bù dé chéng, chéng zhě jiē yǒu fá. gù qí mín suī yǒu yú cái chǐ wù, ér wú rén yì gōng dé zhě, zé wú suǒ yòng qí yú cái chǐ wù gù qí mín jiē xìng rén yì ér jiàn cái lì, jiàn cái lì zé bù zhēng, bù zhēng zé qiáng bù líng ruò, zhòng bù bào guǎ. shì táng yú suǒ yǐ xìng xiàng xíng, ér mín mò gǎn fàn fǎ, ér luàn sī zhǐ yǐ. shī yún: gào ěr mín rén, jǐn ěr hóu dù, yòng jiè bù yú. cǐ zhī wèi yě.
古者必有命民,命民能敬長憐孤,取捨好讓,居事力者,命於其君。命然後得乘飭輿駢 馬,未得命者不得乘,乘者皆有罰。故其民雖有餘財侈物,而無仁義功德者,則無所用其餘 財侈物;故其民皆興仁義而賤財利,賤財利則不爭,不爭則強不凌弱,眾不暴寡。是唐虞所 以興象刑,而民莫敢犯法,而亂斯止矣。詩云:「告爾民人,謹爾侯度,用戒不虞。」此之 謂也。
tiān zǐ yuē xún shòu, zhū hóu yuē shù zhí. xún shòu zhě, xún qí suǒ shǒu yě shù zhí zhě, shù qí suǒ zhí yě. chūn shěng gēng, zhù bù gěi yě qiū shěng liǎn, zhù bù zú yě. tiān zǐ wǔ nián yī xún shòu, suì èr yuè dōng xún shòu, zhì yú dōng yuè, chái ér wàng sì shān chuān, jiàn zhū hóu, wèn bǎi nián zhě, mìng tài shī chén shī yǐ guān mín fēng, mìng shì nà jiǎ yǐ guān mín zhī suǒ hǎo è, zhì yín hǎo pì zhě, mìng diǎn lǐ, kǎo shí yuè dìng rì, tóng lǜ lǐ lè zhì dù yī fú zhèng zhī. shān chuān shén zhǐ yǒu bù jǔ zhě wèi bù jìng, bù jìng zhě jūn chù yǐ jué zōng miào yǒu bù shùn zhě wèi bù xiào, bù xiào zhě jūn xuē qí dì yǒu gōng zé yú mín zhě, rán hòu jiā dì. rù qí jìng, tǔ dì pì chú, jìng lǎo zūn xián, zé yǒu qìng, yì qí dì rù qí jìng, tǔ dì huāng huì, yí lǎo shī xián, póu kè zài wèi, zé yǒu ràng, xuē qí dì. yī bù cháo zhě chù qí jué, zài bù cháo zhě chù qí dì, sān bù cháo zhě yǐ liù shī yí zhī. suì wǔ yuè nán xún shòu, zhì yú nán yuè, rú dōng xún shòu zhī lǐ suì bā yuè xī xún shòu, zhì yú xī yuè, rú nán xún shòu zhī lǐ suì shí yī yuè běi xún shòu, zhì yú běi yuè, rú xī xún shòu zhī lǐ. guī gé yú zǔ mí, yòng tè.
天子曰巡狩,諸侯曰述職。巡狩者,巡其所守也;述職者,述其所職也。春省耕,助不 給也;秋省斂,助不足也。天子五年一巡狩,歲二月東巡狩,至於東嶽,柴而望祀山川,見 諸侯,問百年者,命太師陳詩以觀民風,命市納賈以觀民之所好惡,志淫好僻者,命典禮, 考時月定日,同律禮樂制度衣服正之。山川神只有不舉者為不敬,不敬者君黜以爵;宗廟有 不順者為不孝,不孝者君削其地;有功澤於民者,然後加地。入其境,土地辟除,敬老尊 賢,則有慶,益其地;入其境,土地荒穢,遺老失賢,掊克在位,則有讓,削其地。一不朝 者黜其爵,再不朝者黜其地,三不朝者以六師移之。歲五月南巡狩,至於南嶽,如東巡狩之 禮;歲八月西巡狩,至於西嶽,如南巡狩之禮;歲十一月北巡狩,至於北嶽,如西巡狩之 禮。歸格於祖禰,用特。
chūn qiū yuē: zhēng yuè, gōng shòu yú láng. chuán yuē: chūn yuē sōu, xià yuē miáo, qiū yuē xiǎn, dōng yuē shòu. miáo zhě nài hé? yuē miáo zhě máo yě, qǔ zhī bù wéi zé, bù yǎn qún, qǔ qín bù mí luǎn, bù shā yùn zhòng zhě. chūn sōu zhě bù shā xiǎo mí jí yùn zhòng zhě dōng shòu jiē qǔ zhī, bǎi xìng jiē chū, bù shī qí chí, bù dǐ qín, bù guǐ yù, zhú bù chū fáng, cǐ miáo xiǎn sōu shòu zhī yì yě. gù miáo xiǎn sōu shòu zhī lǐ, jiǎn qí róng shì yě gù miáo zhě máo qǔ zhī, sōu zhě sōu suǒ zhī, shòu zhě shǒu liú zhī. xià bù tián, hé yě? yuē, tiān dì yīn yáng shèng zhǎng zhī shí, měng shòu bù jué, zhì niǎo bù bó, fù chài bù shì, niǎo shòu chóng shé qiě zhī yīng tiān, ér kuàng rén hū zāi? shì yǐ gǔ zhě bì yǒu huàn láo. qí wèi zhī tián hé? shèng rén jǔ shì bì fǎn běn, wǔ gǔ zhě, yǐ fèng zōng miào, yǎng wàn mín yě, qù qín shòu hài jià sè zhě, gù yǐ tián yán zhī, shèng rén zuò míng hào ér shì yì kě zhī yě.
春秋曰:「正月,公狩於郎。」傳曰:「春曰搜,夏曰苗,秋曰獮,冬曰狩。」苗者奈 何?曰苗者毛也,取之不圍澤,不揜群,取禽不麛卵,不殺孕重者。春搜者不殺小麛及孕重 者;冬狩皆取之,百姓皆出,不失其馳,不抵禽,不詭遇,逐不出防,此苗獮搜狩之義也。 故苗獮搜狩之禮,簡其戎事也;故苗者毛取之,搜者搜索之,狩者守留之。夏不田,何也? 曰,天地陰陽盛長之時,猛獸不攫,鷙鳥不搏,蝮蠆不螫,鳥獸蟲蛇且知應天,而況人乎 哉?是以古者必有豢牢。其謂之畋何?聖人舉事必返本,五穀者,以奉宗廟,養萬民也,去 禽獸害稼穡者,故以田言之,聖人作名號而事義可知也。
tiān zǐ zhū hóu wú shì zé suì sān tián, yī wèi gàn dòu, èr wèi bīn kè, sān wèi chōng jūn zhī páo. wú shì ér bù tián, yuē bù jìng, tián bù yǐ lǐ, yuē bào tiān wù. tiān zǐ bù hé wéi, zhū hóu bù yǎn qún tiān zǐ shā zé xià dà ruí, zhū hóu shā zé xià xiǎo ruí, dài fū shā zé zhǐ zuǒ yù, zuǒ yù zhǐ zé bǎi xìng tián liè. tǎ jì yú, rán hòu yú rén rù zé liáng jiū huà wèi yàn, rán hòu shè wèi luó cǎo mù líng luò, rán hòu rù shān lín. kūn chóng bù zhé bù yǐ huǒ tián, bù mí bù luǎn, bù yāo yāo, bù fù cháo cǐ jiē shèng rén zài shàng, jūn zǐ zài wèi, néng zhě zài zhí, dà dé zhī fā zhě yě. shì gù gāo yáo wèi dà lǐ hū, mín gè fú dé qí shí bó yí zhǔ lǐ, shàng xià jiē ràng chuí wèi gōng shī, bǎi gōng zhì gōng yì zhǔ yú, shān zé pì chéng qì zhǔ jì, bǎi gǔ shí mào qì zhǔ sī tú, bǎi xìng qīn hé lóng zhǔ bīn kè, yuǎn rén zhì. shí èr mù xíng, ér jiǔ zhōu mò gǎn pì wéi yǔ bēi jiǔ zé, tōng jiǔ dào, dìng jiǔ zhōu, gè yǐ qí zhí lái gòng, bù shī jué yí, fāng wǔ shí lǐ zhì yú huāng fú, nán fǔ jiāo zhǐ dà fā, xī xī zhī qú sōu dī qiāng, běi zhì shān róng sù shèn, dōng zhì zhǎng yí dǎo yí, sì hǎi zhī nèi jiē dài dì shùn zhī gōng. yú shì yǔ nǎi xìng jiǔ sháo zhī lè, zhì yì wù, fèng huáng lái xiáng, tiān xià míng dé yě.
天子諸侯無事則歲三田,一為干豆,二為賓客,三為充君之庖。無事而不田,曰不敬, 田不以禮,曰暴天物。天子不合圍,諸侯不揜群;天子殺則下大緌,諸侯殺則下小緌,大夫 殺則止佐轝,佐轝止則百姓畋獵。獺祭魚,然後漁人入澤梁;鳩化為鴈,然後設罻羅;草木 零落,然後入山林。昆蟲不蟄不以火田,不麛不卵,不殀夭,不覆巢;此皆聖人在上,君子 在位,能者在職,大德之發者也。是故皋陶為大理乎,民各服得其實;伯夷主禮,上下皆 讓;倕為工師,百工致功;益主虞,山澤辟成;棄主稷,百穀時茂;契主司徒,百姓親和; 龍主賓客,遠人至。十二牧行,而九州莫敢僻違;禹陂九澤,通九道,定九州,各以其職來 貢,不失厥宜,方五十里至於荒服,南撫交趾、大發,西析支渠、搜氐羌,北至山戎、肅 慎,東至長夷、島夷,四海之內皆戴帝舜之功。於是禹乃興九韶之樂,致異物,鳳凰來翔, 天下明德也。
shè zhě bì xīn píng tǐ zhèng, chí gōng shǐ shěn gù, rán hòu shè zhě néng yǐ zhōng. shī yún: dà hóu jì kàng, gōng shǐ sī zhāng shè fū jì tóng, xiàn ěr fā gōng. cǐ zhī wèi yě. hú zhī wèi yán yù yě, yù zhě yù wú yì yě. gù gǔ zhě ér shēng sān rì, sāng hú péng shǐ liù shè tiān dì sì fāng, tiān dì sì fāng zhě, nán zǐ zhī suǒ yǒu shì yě, bì yǒu yì qí suǒ yǒu shì, rán hòu gǎn shí gǔ, gù yuē: bù sù sūn xī. cǐ zhī wèi yě.
射者必心平體正,持弓矢審固,然後射者能以中。詩云:「大侯既抗,弓矢斯張;射夫 既同,獻爾發功。」此之謂也。弧之為言豫也,豫者豫吾意也。故古者兒生三日,桑弧蓬矢 六射天地四方,天地四方者,男子之所有事也,必有意其所有事,然後敢食谷,故曰:「不 素飧兮。」此之謂也。
shēng ér xiāng yǔ jiāo tōng, gù yuē liú bīn. zì tiān zǐ zhì shì, gè yǒu cì, zèng sǐ bù jí jiù shī, diào shēng bù jí bēi āi, fēi lǐ yě. gù gǔ zhě jí xíng wǔ shí lǐ, bēn sàng bǎi lǐ, zèng fèng jí shì zhī wèi shí shí, lǐ zhī dà zhě yě. chūn qiū yuē: tiān wáng shǐ zǎi xuǎn lái guī huì gōng zhòng zi zhī fèng. fèng zhě hé? sàng shì yǒu fèng zhě, gài yǐ chéng mǎ shù bó yú mǎ yuē fèng, huò cái yuē fù, shuǐ bèi yuē suì, kǒu shí yuē hán, wán hǎo yuē zèng. zhī shēng zhě fù fèng, zhī sǐ zhě zèng suì zèng suì suǒ yǐ sòng sǐ yě, fù fèng suǒ yǐ zuǒ shēng yě. yú mǎ shù bó huò cái yì pī wán hǎo, qí shù nài hé? yuē, tiān zǐ chéng mǎ liù pǐ, zhū hóu sì pǐ, dài fū sān pǐ, yuán shì èr pǐ, xià shì yī pǐ tiān zǐ shù bó wǔ pǐ xuán sān xūn èr, gè wǔ shí chǐ, zhū hóu xuán sān xūn èr, gè sān shí chǐ, dài fū xuán yī xūn èr, gè sān shí chǐ, yuán shì xuán yī xūn yī, gè èr zhàng, xià shì cǎi màn gè yī pǐ, shù rén bù bó gè yī pǐ tiān zǐ zhī fèng, chéng mǎ liù pǐ chéng chē, zhū hóu sì pǐ chéng yú, dài fū yuē cān yú, yuán shì xià shì bù yòng yú tiān zǐ wén xiù yī gè yī xí dào dì, zhū hóu fù fū, dài fū dào huái, shì dào bì tiān zǐ hán shí yǐ zhū, zhū hóu yǐ yù, dài fū yǐ jī, shì yǐ bèi, shù rén yǐ gǔ shí. wèi zūn dé hòu jí qīn zhě fù fèng hán suì hòu, pín fù yì yǒu chà èr sān sì wǔ zhī shù, qǔ zhī tiān dì ér zhì jī ǒu, dù rén qíng ér chū jié wén, wèi zhī yǒu yīn, lǐ zhī dà zōng yě.
生而相與交通,故曰留賓。自天子至士,各有次,贈死不及柩屍,吊生不及悲哀,非禮 也。故古者吉行五十里,奔喪百里,贈賵及事之謂時;時,禮之大者也。春秋曰:「天王使 宰咺來歸惠公、仲子之賵。」賵者何?喪事有賵者,蓋以乘馬束帛輿馬曰賵,貨財曰賻,水 被曰襚,口實曰唅,玩好曰贈。知生者賻賵,知死者贈襚;贈襚所以送死也,賻賵所以佐生 也。輿馬、束帛、貨財、衣被、玩好,其數奈何?曰,天子乘馬六匹,諸侯四匹,大夫三 匹,元士二匹,下士一匹;天子束帛五匹、玄三纁二,各五十尺,諸侯玄三纁二,各三十 尺,大夫玄一纁二,各三十尺,元士玄一纁一,各二丈,下士彩縵各一匹,庶人布帛各一 匹;天子之賵,乘馬六匹乘車,諸侯四匹乘輿,大夫曰參輿,元士下士不用輿;天子文繡衣 各一襲到地,諸侯覆跗,大夫到踝,士到髀;天子唅實以珠,諸侯以玉,大夫以璣,士以 貝,庶人以谷實。位尊德厚及親者賻賵唅襚厚,貧富亦有差;二三四五之數,取之天地而制 奇偶,度人情而出節文,謂之有因,禮之大宗也。
chūn qiū yuē: gēng xū tiān wáng bēng. chuán yuē: tiān wáng hé yǐ bù shū zàng? tiān zǐ jì bēng bù jì zàng, bì qí shí yě zhū hóu jì zú jì zàng, yǒu tiān zǐ zài, bù bì qí shí yě. bì qí shí nài hé? tiān zǐ qī rì ér bìn, qī yuè ér zàng zhū hóu wǔ rì ér bìn, wǔ yuè ér zàng dài fū sān rì ér bìn, sān yuè ér zàng shì shù rén èr rì ér bìn, èr yuè ér zàng. jiē hé yǐ rán? yuē, lǐ bù yù xiōng shì, sǐ ér hòu zhì xiōng fú, yī shuāi shì, xiū guān guǒ, zuò chuān biǎn zhái zhào, rán hòu sàng wén chéng, wài qīn bì zhì, zàng fén jí, xiào zǐ zhōng chén zhī ēn hòu bèi jǐn yǐ. gù tiān zǐ qī yuè ér zàng, tóng guǐ bì zhì zhū hóu wǔ yuè ér zàng, tóng huì bì zhì dài fū sān yuè ér zàng, tóng cháo bì zhì shì shù rén èr yuè ér zàng, wài yīn bì zhì yě.
春秋曰:「庚戌天王崩。」傳曰:「天王何以不書葬?天子記崩不記葬,必其時也;諸 侯記卒記葬,有天子在,不必其時也。」必其時奈何?天子七日而殯,七月而葬;諸侯五日 而殯,五月而葬;大夫三日而殯,三月而葬;士庶人二日而殯,二月而葬。皆何以然?曰, 禮不豫凶事,死而後治凶服,衣衰飾,修棺槨,作穿窆宅兆,然後喪文成,外親畢至,葬墳 集,孝子忠臣之恩厚備盡矣。故天子七月而葬,同軌畢至;諸侯五月而葬,同會畢至;大夫 三月而葬,同朝畢至;士庶人二月而葬,外姻畢至也。
yán líng jì zǐ shì qí, yú qí fǎn yě, qí zhǎng zi sǐ yú yíng bó zhī jiān, yīn zàng yān. kǒng zǐ wén zhī, yuē: yán líng jì zǐ wú zhī xí yú lǐ zhě yě. shǐ zi gòng wǎng ér guān zhī, qí chuān, shēn bù zhì quán qí liǎn, yǐ shí fú jì zàng, fēng kuàng fén yǎn kǎn, qí gāo kě yǐn yě jì fēng, zuǒ tǎn yòu xuán, qí fēng qiě hào zhě sān. yán yuē: gǔ ròu guī fù yú tǔ, mìng yě. ruò hún qì zé wú bù zhī yě! wú bù zhī yě! ér suì xíng. kǒng zǐ yuē: yán líng jì zǐ yú lǐ qí hé yǐ.
延陵季子適齊,於其反也,其長子死於嬴博之間,因葬焉。孔子聞之,曰:「延陵季子 吳之習於禮者也。」使子貢往而觀之,其穿,深不至泉;其斂,以時服;既葬,封壙墳掩 坎,其高可隱也;既封,左袒右旋,其封且號者三。言曰:「骨肉歸復於土,命也。若魂氣 則無不之也!無不之也!」而遂行。孔子曰:「延陵季子於禮其合矣。」
zi shēng sān nián, rán hòu miǎn yú fù mǔ zhī huái, gù zhì sàng sān nián, suǒ yǐ bào fù mǔ zhī ēn yě. qī nián zhī sàng tōng hū zhū hóu, sān nián zhī sàng tōng hū tiān zǐ, lǐ zhī jīng yě. zi xià sān nián zhī sàng bì, jiàn yú kǒng zǐ, kǒng zǐ yǔ zhī qín, shǐ zhī xián, yuán qín ér xián, kàn kàn ér lè zuò, ér yuē: xiān shēng zhì lǐ bù gǎn bù jí yě. kǒng zǐ yuē: jūn zǐ yě. mǐn zi qiān sān nián zhī sàng bì, jiàn yú kǒng zǐ, kǒng zǐ yǔ zhī qín, shǐ zhī xián, yuán qín ér xián, qiē qiē ér bēi zuò, ér yuē: xiān shēng zhì lǐ bù gǎn guò yě. kǒng zǐ yuē: jūn zǐ yě. zi gòng wèn yuē: mǐn zi āi bù jǐn, zǐ yuē jūn zǐ yě zi xià āi yǐ jǐn, zǐ yuē jūn zi yě. cì yě huò, gǎn wèn hé wèi? kǒng zǐ yuē: mǐn zi āi wèi jǐn, néng duàn zhī yǐ lǐ, gù yuē jūn zǐ yě zi xià āi yǐ jǐn, néng yǐn ér zhì zhī, gù yuē jūn zǐ yě. fū sān nián zhī sàng, gù yōu zhě zhī suǒ qū, liè zhě zhī suǒ miǎn.
子生三年,然後免於父母之懷,故制喪三年,所以報父母之恩也。期年之喪通乎諸侯, 三年之喪通乎天子,禮之經也。子夏三年之喪畢,見於孔子,孔子與之琴,使之弦,援琴而 弦,衎衎而樂作,而曰:「先生制禮不敢不及也。」孔子曰:「君子也。」閔子騫三年之喪 畢,見於孔子,孔子與之琴,使之弦,援琴而弦,切切而悲作,而曰:「先生制禮不敢過 也。」孔子曰:「君子也。」子貢問曰:「閔子哀不盡,子曰君子也;子夏哀已盡,子曰君 子也。賜也惑,敢問何謂?」孔子曰:「閔子哀未盡,能斷之以禮,故曰君子也;子夏哀已 盡,能引而致之,故曰君子也。夫三年之喪,固優者之所屈,劣者之所勉。」
qí xuān wáng wèi tián guò yuē: wú wén rú zhě sàng qīn sān nián, sàng jūn sān nián jūn yǔ fù shú zhòng? tián guò duì yuē: dài bù rú fù zhòng. wáng fèn rán nù yuē: rán zé hé wèi qù qīn ér shì jūn? tián guò duì yuē: fēi jūn zhī tǔ dì wú yǐ chù wú qīn, fēi jūn zhī lù wú yǐ yǎng wú qīn, fēi jūn zhī jué wèi wú yǐ zūn xiǎn wú qīn shòu zhī jūn, zhì zhī qīn, fán shì jūn suǒ yǐ wèi qīn yě. xuān wáng yì yì wú yǐ yīng.
齊宣王謂田過曰:「吾聞儒者喪親三年,喪君三年;君與父孰重?」田過對曰:「殆不 如父重。」王忿然怒曰:「然則何為去親而事君?」田過對曰:「非君之土地無以處吾親, 非君之祿無以養吾親,非君之爵位無以尊顯吾親;受之君,致之親,凡事君所以為親也。」 宣王邑邑無以應。
gǔ zhě yǒu zāi zhě wèi zhī lì, jūn yī shí sù fú, shǐ yǒu sī diào sǐ wèn jí, yōu yǐ wū yī, pú fú yǐ jiù zhī, tāng zhōu yǐ fāng zhī. shàn zhě bì xiān hū guān guǎ gū dú, jí bìng bù néng xiāng yǎng, sǐ wú yǐ zàng mái, zé zàng mái zhī. yǒu qīn sàng zhě bù hū qí mén, yǒu qí shuāi dà gōng, wǔ yuè bù fú lì yì zhī zhēng, yǒu xiǎo gōng zhī sàng zhě wèi zàng, bù fú lì yì zhī zhēng. qí yǒu zhòng shī duō sǐ zhě, jí zé yǒu jù zhòng, tóng zǐ jī gǔ jù huǒ, rù guān gōng lǐ yòng zhī, gè jī gǔ jù huǒ, zhú guān gōng lǐ. jiā zhī zhǔ rén guān lì yú zuò, shì bì chū hū lǐ mén, chū hū yì mén, zhì yě wài cǐ pú fú jiù lì zhī dào yě. shī dà bài yì rán.
古者有菑者謂之厲,君一時素服,使有司吊死問疾,憂以巫醫,匍匐以救之,湯粥以方 之。善者必先乎鰥寡孤獨,及病不能相養,死無以葬埋,則葬埋之。有親喪者不呼其門,有 齊衰大功,五月不服力役之徵,有小功之喪者未葬,不服力役之徵。其有重屍多死者,急則 有聚眾,童子擊鼓苣火,入官宮裡用之,各擊鼓苣火,逐官宮裡。家之主人冠立於阼,事畢 出乎里門,出乎邑門,至野外;此匍匐救厲之道也。師大敗亦然。
zhāi zhě sī qí jū chù yě, sī qí xiào yǔ yě, sī qí suǒ wèi yě zhāi sān rì, nǎi jiàn qí suǒ wèi zhāi zhě. jì zhī rì, jiāng rù hù, ài rán ruò yǒu jiàn hū qí róng pán xuán chū hù, kuì rán ruò yǒu wén hū tàn xī zhī shēng. xiān rén zhī sè, bù jué yú mù shēng yīn hāi tuò, bù jué yú ěr shì yù hǎo è, bù wàng yú xīn shì zé xiào zǐ zhī zhāi yě.
齋者思其居處也,思其笑語也,思其所為也;齋三日,乃見其所為齋者。祭之日,將入 戶,僾然若有見乎其容;盤旋出戶,喟然若有聞乎嘆息之聲。先人之色,不絕於目;聲音咳 唾,不絕於耳;嗜欲好惡,不忘於心;是則孝子之齋也。
chūn jì yuē cí, xià jì yuē yuè, qiū jì yuē cháng, dōng jì yuē zhēng chūn jiàn jiǔ luǎn, xià jiàn mài yú qiū jiàn shǔ tún, dōng jiàn dào yàn. sān suì yī xiá, wǔ nián yī dì xiá zhě, hé yě dì zhě, dì yě. xiá zhě dà hé jì yú zǔ miào yě, dì zhě dì qí dé ér chà yōu liè yě. shèng zhǔ jiāng jì, bì jié zhāi jīng sī, ruò qīn zhī zài fāng xìng wèi dēng, chōng chōng, zhuān yī xiǎng qīn zhī róng mào fǎng fú, cǐ xiào zǐ zhī chéng yě. sì fāng zhī zhù jì, kōng ér lái zhě mǎn ér fǎn, xū ér zhì zhě shí ér hái, jiē qǔ fǎ zé yān.
春祭曰祠,夏祭曰禴,秋祭曰嘗,冬祭曰烝;春薦韭卵,夏薦麥魚;秋薦黍豚,冬薦稻 鴈。三歲一祫,五年一禘;祫者,合也;禘者,諦也。祫者大合祭於祖廟也,禘者諦其德而 差優劣也。聖主將祭,必潔齋精思,若親之在;方興未登,●●憧憧,專一想親之容貌彷 佛,此孝子之誠也。四方之助祭,空而來者滿而反,虛而至者實而還,皆取法則焉。
hán hè zi jì yú hé, jīn rén gào zhī yuē: fū rén guò yú cǐ zhě, wèi yǒu bù kuài yòng zhě yě ér zi bù yòng hū? hán hè zǐ yuē: tiān zǐ jì hǎi nèi zhī shén, zhū hóu jì fēng yù zhī nèi, dài fū jì qí qīn, shì jì qí zǔ mí. hè yě, wèi dé shì hé bó yě. jīn rén shēn jí zhōu zhōng shuǐ ér yùn, jīn rén yuē: xiàng yě, yì rén gù yǐ gào yǐ, fū zǐ bù tīng yì rén zhī yán yě jīn zhōu zhōng shuǐ ér yùn, shén dài, zhì zhuāng yī ér xià yóu hū! hán zǐ yuē: wú bù wèi rén zhī è wǒ ér gǎi wú zhì, bù wèi wǒ jiāng sǐ ér gǎi wú yì. yán wèi yǐ, zhōu yì rán xíng. hán hè zǐ yuē: shī yún: mò mò gé lěi, shī yú tiáo méi kǎi tì jūn zǐ, qiú fú bù huí. guǐ shén qiě bù huí, kuàng yú rén hū?
韓褐子濟於河,津人告之曰:「夫人過於此者,未有不快用者也;而子不用乎?」韓褐 子曰:「天子祭海內之神,諸侯祭封域之內,大夫祭其親,士祭其祖禰。褐也,未得事河伯 也。」津人申楫舟中水而運,津人曰:「向也,役人固已告矣,夫子不聽役人之言也;今舟 中水而運,甚殆,治裝衣而下游乎!」韓子曰:「吾不為人之惡我而改吾志,不為我將死而 改吾義。」言未已,舟泆然行。韓褐子曰:「詩云:『莫莫葛藟,施於條枚;愷悌君子,求 福不回。』鬼神且不回,況於人乎?」
kǒng zǐ yuē: wú tǐ zhī lǐ, jìng yě wú fú zhī sàng, yōu yě wú shēng zhī lè, huān yě bù yán ér xìn, bù dòng ér wēi, bù shī ér rén. zhì yě, zhōng gǔ zhī shēng nù ér jī zhī zé wǔ, yōu ér jī zhī zé bēi, xǐ ér jī zhī zé lè qí zhì biàn, qí shēng yì biàn. qí zhì chéng, tōng hū jīn shí, ér kuàng rén hū?
孔子曰:「無體之禮,敬也;無服之喪,憂也;無聲之樂,歡也;不言而信,不動而 威,不施而仁。志也,鐘鼓之聲怒而擊之則武,憂而擊之則悲,喜而擊之則樂;其志變,其 聲亦變。其志誠,通乎金石,而況人乎?」
gōng mèng zǐ gāo jiàn zhuān sūn zi mò yuē: gǎn wèn jūn zǐ zhī lǐ hé rú? zhuān sūn zi mò yuē: qù ěr wài lì, yǔ ěr nèi zhé, sè shèng ér xīn zì qǔ zhī, qù sān zhě ér kě yǐ. gōng mèng bù zhī yǐ gào zēng zǐ, zēng zǐ qiǎo rán qūn xún yuē: dà zāi yán hū! fū wài lì zhě bì nèi zhé, sè shèng ér xīn zì qǔ zhī bì wèi rén yì. shì gù jūn zǐ dé xíng chéng ér róng bù zhī, wén shí bó ér cí bù zhēng, zhī lǜ wēi dá ér néng bù yú.
公孟子高見顓孫子莫曰:「敢問君子之禮何如?」顓孫子莫曰:「去爾外厲,與爾內 折,色勝而心自取之,去三者而可矣。」公孟不知以告曾子,曾子愀然逡巡曰:「大哉言 乎!夫外厲者必內折,色勝而心自取之必為人役。是故君子德行成而容不知,聞識博而辭不 爭,知慮微達而能不愚。」
zēng zǐ yǒu jí, mèng yí wǎng wèn zhī. zēng zǐ yuē: niǎo zhī jiāng sǐ, bì yǒu bēi shēng jūn zǐ jí dà pì, bì yǒu shùn cí. lǐ yǒu sān yí, zhī zhī hū? duì yuē: bù shí yě. zēng zǐ yuē: zuò, wú yǔ rǔ. jūn zǐ xiū lǐ yǐ lì zhì, zé tān yù zhī xīn bù lái jūn zǐ sī lǐ yǐ xiū shēn, zé dài duò màn yì zhī jié bù zhì jūn zǐ xiū lǐ yǐ rén yì, zé fèn zhēng bào luàn zhī cí yuǎn. ruò fú zhì zūn zǔ liè biān dòu, cǐ yǒu sī zhī shì yě, jūn zǐ suī wù néng kě yě.
曾子有疾,孟儀往問之。曾子曰:「鳥之將死,必有悲聲;君子集大辟,必有順辭。禮 有三儀,知之乎?」對曰:「不識也。」曾子曰:「坐,吾語汝。君子修禮以立志,則貪慾 之心不來;君子思禮以修身,則怠惰慢易之節不至;君子修禮以仁義,則忿爭暴亂之辭遠。 若夫置樽俎、列籩豆,此有司之事也,君子雖勿能可也。」
kǒng zǐ yuē kě yě jiǎn. jiǎn zhě, yì yě yě, yì yě zhě, wú lǐ wén yě. kǒng zǐ jiàn zǐ sāng bó zi, zǐ sāng bó zi bù yì guān ér chù, dì zǐ yuē: fū zǐ hé wèi jiàn cǐ rén hū? yuē: qí zhì měi ér wú wén, wú yù shuō ér wén zhī. kǒng zǐ qù, zǐ sāng bó zi mén rén bù shuō, yuē: hé wèi jiàn kǒng zǐ hū? yuē: qí zhì měi ér wén fán, wú yù shuō ér qù qí wén. gù yuē, wén zhì xiū zhě wèi zhī jūn zǐ, yǒu zhì ér wú wén wèi zhī yì yě, zǐ sāng bó zi yì yě, yù tóng rén dào yú niú mǎ, gù zhòng gōng yuē tài jiǎn. shàng wú míng tiān zǐ, xià wú xián fāng bó, tiān xià wèi wú dào, chén shì qí jūn, zi shì qí fù, lì néng tǎo zhī, tǎo zhī kě yě. dāng kǒng zǐ zhī shí, shàng wú míng tiān zǐ yě, gù yán yōng yě kě shǐ nán miàn, nán miàn zhě tiān zǐ yě, yōng zhī suǒ yǐ dé chēng nán miàn zhě, wèn zǐ sāng bó zi yú kǒng zǐ, kǒng zǐ yuē: kě yě jiǎn. zhòng gōng yuē: jū jìng ér xíng jiǎn yǐ dào mín, bù yì kě hū? jū jiǎn ér xíng jiǎn, wú nǎi tài jiǎn hū? zǐ yuē: yōng zhī yán rán! zhòng gōng tōng yú huà shù, kǒng zǐ míng yú wáng dào, ér wú yǐ jiā zhòng gōng zhī yán.
孔子曰可也簡。簡者,易野也,易野者,無禮文也。孔子見子桑伯子,子桑伯子不衣冠 而處,弟子曰:「夫子何為見此人乎?」曰:「其質美而無文,吾欲說而文之。」孔子去, 子桑伯子門人不說,曰:「何為見孔子乎?」曰:「其質美而文繁,吾欲說而去其文。」故 曰,文質修者謂之君子,有質而無文謂之易野,子桑伯子易野,欲同人道於牛馬,故仲弓曰 太簡。上無明天子,下無賢方伯,天下為無道,臣弒其君,子弒其父,力能討之,討之可 也。當孔子之時,上無明天子也,故言雍也可使南面,南面者天子也,雍之所以得稱南面 者,問子桑伯子於孔子,孔子曰:「可也簡。」仲弓曰:「居敬而行簡以道民,不亦可乎? 居簡而行簡,無乃太簡乎?」子曰:「雍之言然!」仲弓通於化術,孔子明於王道,而無以 加仲弓之言。
kǒng zǐ zhì qí guō mén zhī wài, yù yī yīng ér qiè yī hú, xiāng yǔ jù xíng, qí shì jīng, qí xīn zhèng, qí xíng duān, kǒng zǐ wèi yù yuē: qù qū zhī, qù qū zhī. sháo lè fāng zuò, kǒng zǐ zhì bǐ, wén sháo sān yuè bù zhī ròu wèi. gù lè fēi dú yǐ zì lè yě, yòu yǐ lè rén fēi dú yǐ zì zhèng yě, yòu yǐ zhèng rén yǐ zāi! yú cǐ lè zhě, bù tú wèi lè zhì yú cǐ. huáng dì zhào líng lún zuò wèi yīn lǜ, líng lún zì dà xià zhī xī, nǎi zhī kūn lún zhī yīn, qǔ zhú yú xiè gǔ, yǐ shēng qiào hòu bó jūn zhě, duàn liǎng jié jiān, qí zhǎng jiǔ cùn ér chuī zhī, yǐ wèi huáng zhōng zhī gōng, rì hán shǎo cì, zhì shí èr guǎn, yǐ kūn lún zhī xià, tīng fèng zhī míng, yǐ bié shí èr lǜ, qí xióng míng wèi liù, cí míng yì liù, yǐ bǐ huáng zhōng zhī gōng, shì hé huáng zhōng zhī gōng, jiē kě shēng zhī, ér lǜ zhī běn yě. gù yuē huáng zhōng wēi ér jūn, xiān quán ér bù shāng, qí wèi gōng dú zūn, xiàng dà shèng zhī dé, kě yǐ míng zhì xián zhī gōng, gù fèng ér jiàn zhī yú zōng miào, yǐ gē yíng gōng dé, shì shì bù wàng. shì gù huáng zhōng shēng lín zhōng, lín zhōng shēng dà lǚ, dà lǚ shēng yí zé, yí zé shēng tài cù, tài cù shēng nán lǚ, nán lǚ shēng jiā zhōng, jiā zhōng shēng wú shè, wú shè shēng gū xǐ, gū xǐ shēng yīng zhōng, yīng zhōng shēng ruí bīn. sān fēn suǒ shēng, yì zhī yǐ yī fēn yǐ shàng shēng sān fēn suǒ shēng, qù qí yī fēn yǐ xià shēng. huáng zhōng dà lǚ tài cù jiā zhōng gū xǐ zhòng lǚ ruí bīn wèi shàng, lín zhōng yí zé nán lǚ wú shè yīng zhōng wèi xià. dà shèng zhì zhì zhī shì, tiān dì zhī qì, hé yǐ shēng fēng, rì zhì zé rì xíng qí fēng yǐ shēng shí èr lǜ, gù zhòng dōng duǎn zhì zé shēng huáng zhōng, jì dōng shēng dà lǚ, mèng chūn shēng tài cù, zhòng chūn shēng jiā zhōng, jì chūn shēng gū xǐ, mèng xià shēng zhòng lǚ, zhòng xià shēng ruí bīn, jì xià shēng lín zhōng, mèng qiū shēng yí zé, zhòng qiū shēng nán lǚ, jì qiū shēng wú shè, mèng dōng shēng yīng zhōng. tiān dì zhī fēng qì zhèng, shí èr lǜ zhì yě.
孔子至齊郭門之外,遇一嬰兒挈一壺,相與俱行,其視精,其心正,其行端,孔子謂御 曰:「趣驅之,趣驅之。」韶樂方作,孔子至彼,聞韶三月不知肉味。故樂非獨以自樂也, 又以樂人;非獨以自正也,又以正人矣哉!於此樂者,不圖為樂至於此。黃帝詔伶倫作為音 律,伶倫自大夏之西,乃之崑崙之陰,取竹於嶰谷,以生竅厚薄均者,斷兩節間,其長九寸 而吹之,以為黃鐘之宮,日含少次,制十二管,以崑崙之下,聽鳳之鳴,以別十二律,其雄 鳴為六,雌鳴亦六,以比黃鐘之宮,適合黃鐘之宮,皆可生之,而律之本也。故曰黃鐘微而 均,鮮全而不傷,其為宮獨尊,象大聖之德,可以明至賢之功,故奉而薦之於宗廟,以歌迎 功德,世世不忘。是故黃鐘生林鐘,林鐘生大呂,大呂生夷則,夷則生太簇,太簇生南呂, 南呂生夾鍾,夾鍾生無射,無射生姑洗,姑洗生應鐘,應鐘生蕤賓。三分所生,益之以一分 以上生;三分所生,去其一分以下生。黃鐘、大呂、太簇、夾鍾、姑洗、仲呂、蕤賓為上, 林鐘、夷則、南呂、無射、應鐘為下。大聖至治之世,天地之氣,合以生風,日至則日行其 風以生十二律,故仲冬短至則生黃鐘,季冬生大呂,孟春生太簇,仲春生夾鍾,季春生姑 洗,孟夏生仲呂,仲夏生蕤賓,季夏生林鐘,孟秋生夷則,仲秋生南呂,季秋生無射,孟冬 生應鐘。天地之風氣正,十二律至也。
shèng rén zuò wèi gǔ kòng jiē xūn chí, bǐ liù zhě dé yīn zhī yīn, rán hòu zhōng qìng yú sè yǐ hé zhī, rán hòu gàn qī máo dí yǐ wǔ zhī cǐ suǒ yǐ jì xiān wáng zhī miào yě, cǐ suǒ yǐ xiàn cù yìn zhī chóu yě, suǒ yǐ guān xù guì jiàn gè dé qí yí yě, cǐ kě yǐ shì hòu shì yǒu zūn bēi zhǎng yòu zhī xù yě.
聖人作為■鼓控揭塤箎,比六者德音之音,然後鐘磬竽瑟以和之,然後干戚旄狄以舞 之;此所以祭先王之廟也,此所以獻酢酳之酬也,所以官序貴賤各得其宜也,此可以示後世 有尊卑長幼之序也。
zhōng shēng kēng kēng yǐ lì hào, hào yǐ lì héng, héng yǐ lì wǔ, jūn zǐ tīng zhōng shēng zé sī wǔ chén. shí shēng qìng qìng yǐ lì biàn, biàn yǐ zhì sǐ, jūn zǐ tīng qìng shēng zé sī sǐ fēng jiāng zhī chén. sī shēng āi āi yǐ lì lián, lián yǐ lì zhì, jūn zǐ tīng qín sè zhī shēng, zé sī zhì yì zhī chén. zhú shēng làn làn yǐ lì huì, huì yǐ jù zhòng, jūn zǐ tīng yú shēng xiāo guǎn zhī shēng, zé sī chù jù zhī chén. gǔ bǐng zhī shēng huān huān yǐ lì dòng, dòng yǐ jìn zhòng, jūn zǐ tīng gǔ bǐng zhī shēng, zé sī jiāng shuài zhī chén. jūn zǐ zhī tīng yīn, fēi tīng qí kēng qiāng ér yǐ, bǐ yì yǒu suǒ hé zhī yě.
鐘聲鏗鏗以立號,號以立橫,橫以立武,君子聽鐘聲則思武臣。石聲磬磬以立辯,辯以 致死,君子聽磬聲則思死封疆之臣。絲聲哀哀以立廉,廉以立志,君子聽琴瑟之聲,則思志 義之臣。竹聲濫濫以立會,會以聚眾,君子聽竽笙簫管之聲,則思畜聚之臣。鼓鞞之聲歡歡 以立動,動以進眾,君子聽鼓鞞之聲,則思將帥之臣。君子之聽音,非聽其鏗鏘而已,彼亦 有所合之也。
lè zhě, shèng rén zhī suǒ lè yě, ér kě yǐ shàn mín xīn, qí gǎn rén shēn, qí yí fēng yì sú, gù xiān wáng zhe qí jiào yān. fū mín yǒu xuè qì xīn zhī zhī xìng, ér wú āi lè xǐ nù zhī cháng, yīng gǎn qǐ wù ér dòng, rán hòu xīn shù xíng yān. shì gù gǎn jī qiáo cuì zhī yīn zuò, ér mín sī yōu chǎn bēn màn yì fán wén jiǎn jié zhī yīn zuò, ér mín kāng lè cū shǔ měng fèn guǎng bì zhī yīn zuò, ér mín gāng yì lián zhí jìn zhèng zhuāng chéng zhī yīn zuò, ér mín sù jìng kuān yù ròu hǎo shùn chéng hé dòng zhī yīn zuò, ér mín cí ài. liú pì xié sàn dí chéng dí làn zhī yīn zuò, ér mín yín luàn. shì gù xiān wáng běn zhī qíng xìng, jī zhī dù shù, zhì zhī lǐ yì hán shēng qì zhī hé, dào wǔ cháng zhī xíng, shǐ yáng ér bù sàn, yīn ér bù mì, gāng qì bù nù, róu qì bù shè sì chàng jiāo yú zhōng, ér fā zuò yú wài, jiē ān qí wèi, bù xiāng duó yě. rán hòu lì zhī xué děng, guǎng qí jié zòu, shěng qí wén cǎi yǐ shéng dé hòu, lǜ xiǎo dà zhī chēng, bǐ zhōng shǐ zhī xù, yǐ xiàng shì xíng, shǐ qīn shū guì jiàn, zhǎng yòu nán nǚ zhī lǐ, jiē xíng jiàn yú lè, gù yuē lè guān qí shēn yǐ. tǔ bì zé cǎo mù bù zhǎng, shuǐ fán zé yú biē bù dà, qì shuāi zé shēng wù bù suí, shì luàn zé lǐ tè ér lè yín shì gù qí shēng āi ér bù zhuāng, lè ér bù ān, màn yì yǐ fàn jié, liú màn yǐ wàng běn, guǎng zé róng jiān, xiá zé sī yù gǎn dí dàng zhī qì, miè píng hé zhī dé, shì yǐ jūn zǐ jiàn zhī yě. fán jiān shēng gǎn rén ér nì qì yīng zhī, nì qì chéng xiàng ér yín lè xìng yān zhèng shēng gǎn rén ér shùn qì yīng zhī, shùn qì chéng xiàng ér hé lè xìng yān. chàng hé yǒu yīng, huí xié qū zhí, gè guī qí fēn, ér wàn wù zhī lǐ, yǐ lèi xiāng dòng yě. shì gù jūn zǐ fǎn qíng yǐ hé qí zhì, bǐ lèi yǐ chéng qí xíng, jiān shēng luàn sè, bù xí yú tīng, yín lè tè lǐ, bù jiē xīn shù, duò màn xié pì zhī qì, bù shè yú shēn tǐ shǐ ěr mù bí kǒu xīn zhì bǎi tǐ, jiē yóu shùn zhèng yǐ xíng qí yì, rán hòu fā yǐ shēng yīn, wén yǐ qín sè, dòng yǐ gàn qī, shì yǐ yǔ máo, cóng yǐ xiāo guǎn fèn zhì dé zhī guāng, dòng sì qì zhī hé, yǐ zhe wàn wù zhī lǐ. shì gù qīng míng xiàng tiān, guǎng dà xiàng dì, zhōng shǐ xiàng sì shí, zhōu xuán xiàng fēng yǔ wǔ sè chéng wén ér bù luàn, bā fēng cóng lǜ ér bù jiān, bǎi dù dé shù ér yǒu cháng. xiǎo dà xiāng chéng, zhōng shǐ xiāng shēng, chàng hè qīng zhuó, dài xiāng wèi jīng, gù lè xíng ér lún qīng, ěr mù cōng míng, xuè qì hé píng, yí fēng yì sú, tiān xià jiē níng, gù yuē lè zhě lè yě. jūn zǐ lè dé qí dào, xiǎo rén lè dé qí yù, yǐ dào zhì yù, zé lè ér bù luàn yǐ yù wàng dào, zé huò ér bù lè, shì gù jūn zǐ fǎn qíng yǐ hé qí yì, guǎng lè yǐ chéng qí jiào, gù lè xíng ér mín xiàng fāng, kě yǐ guān dé yǐ. dé zhě xìng zhī duān yě, lè zhě dé zhī huá yě, jīn shí sī zhú, lè zhī qì yě. shī yán qí zhì, gē yǒng qí shēng, wǔ dòng qí róng, sān zhě běn yú xīn, rán hòu lè qì cóng zhī shì gù qíng shēn ér wén míng, qì shèng ér huà shén, hé shùn jī zhōng ér yīng huá fā wài, wéi lè bù kě yǐ wèi wěi. lè zhě, xīn zhī dòng yě, shēng zhě, lè zhī xiàng yě, wén cǎi jié zòu, shēng zhī shì yě. jūn zǐ zhī dòng běn, lè qí xiàng yě, hòu zhì qí shì, shì gù xiān gǔ yǐ jǐng jiè, sān bù yǐ jiàn fāng, zài shǐ yǐ zhe wǎng, fù luàn yǐ chì guī fèn jí ér bù bá, jí yōu ér bù yǐn, dú lè qí zhì, bù yàn qí dào, bèi jǔ qí dào, bù sī qí yù. shì gù qíng jiàn ér yì lì, lè zhōng ér dé zūn, jūn zǐ yǐ hǎo shàn, xiǎo rén yǐ chì guò, gù yuē shēng mín zhī dào, lè wèi dà yān.
樂者,聖人之所樂也,而可以善民心,其感人深,其移風易俗,故先王着其教焉。夫民 有血氣心知之性,而無哀樂喜怒之常,應感起物而動,然後心術形焉。是故感激憔悴之音 作,而民思憂;嘽奔慢易繁文簡節之音作,而民康樂;粗屬猛奮廣賁之音作,而民剛毅;廉 直勁正莊誠之音作,而民肅敬;寬裕肉好順成和動之音作,而民慈愛。流僻邪散狄成滌濫之 音作,而民淫亂。是故先王本之情性,稽之度數,制之禮義;含生氣之和,道五常之行,使 陽而不散,陰而不密,剛氣不怒,柔氣不懾;四暢交於中,而發作於外,皆安其位,不相奪 也。然後立之學等,廣其節奏,省其文彩;以繩德厚,律小大之稱,比終始之序,以象事 行,使親疏貴賤,長幼男女之理,皆形見於樂,故曰樂觀其深矣。土弊則草木不長,水煩則 魚鱉不大,氣衰則生物不遂,世亂則禮慝而樂淫;是故其聲哀而不莊,樂而不安,慢易以犯 節,流漫以忘本,廣則容奸,狹則思欲;感滌盪之氣,滅平和之德,是以君子賤之也。凡奸 聲感人而逆氣應之,逆氣成象而淫樂興焉;正聲感人而順氣應之,順氣成象而和樂興焉。唱 和有應,回邪曲直,各歸其分,而萬物之理,以類相動也。是故君子反情以和其志,比類以 成其行,奸聲亂色,不習於聽,淫樂慝禮,不接心術,惰慢邪辟之氣,不設於身體;使耳目 鼻口心智百體,皆由順正以行其義,然後發以聲音,文以琴瑟,動以干戚,飾以羽旄,從以 簫管;奮至德之光,動四氣之和,以着萬物之理。是故清明象天,廣大象地,終始象四時, 周旋象風雨;五色成文而不亂,八風從律而不奸,百度得數而有常。小大相成,終始相生, 唱和清濁,代相為經,故樂行而倫清,耳目聰明,血氣和平,移風易俗,天下皆寧,故曰樂 者樂也。君子樂得其道,小人樂得其欲,以道制欲,則樂而不亂;以欲忘道,則惑而不樂, 是故君子反情以和其意,廣樂以成其教,故樂行而民向方,可以觀德矣。德者性之端也,樂 者德之華也,金石絲竹,樂之器也。詩言其志,歌詠其聲,舞動其容,三者本於心,然後樂 器從之;是故情深而文明,氣盛而化神,和順積中而英華發外,惟樂不可以為偽。樂者,心 之動也,聲者,樂之象也,文采節奏,聲之飾也。君子之動本,樂其象也,後治其飾,是故 先鼓以警戒,三步以見方,再始以着往,復亂以飭歸;奮疾而不拔,極幽而不隱,獨樂其 志,不厭其道,備舉其道,不私其欲。是故情見而義立,樂終而德尊,君子以好善,小人以 飭過,故曰生民之道,樂為大焉。
lè zhī kě mì zhě, qín zuì yí yān, jūn zǐ yǐ qí kě xiū dé, gù jìn zhī. fán yīn zhī qǐ, yóu rén xīn shēng yě rén xīn zhī dòng, wù shǐ zhī rán yě gǎn yú wù ér hòu dòng, gù xíng yú shēng shēng xiāng yīng gù shēng biàn, biàn chéng fāng gù wèi zhī yīn. bǐ yīn ér lè zhī, jí gàn qī yǔ máo wèi zhī lè lè zhě yīn zhī suǒ yóu shēng yě, qí běn zài rén xīn zhī gǎn yú wù. shì gù qí āi xīn gǎn zhě, qí shēng yǐ shā qí lè xīn gǎn zhě, qí shēng chǎn yǐ huǎn qí xǐ xīn gǎn zhě, qí shēng fā yǐ sàn qí nù xīn gǎn zhě, qí shēng zhuàng yǐ lì qí jìng xīn gǎn zhě, qí shēng zhí yǐ lián qí ài xīn gǎn zhě, qí shēng hé yǐ diào. rén zhī shàn è fēi shēng yě, gǎn yú wù ér hòu dòng, shì gù xiān wáng shèn suǒ yǐ gǎn zhī, gù lǐ yǐ dìng qí yì, lè yǐ hé qí xìng, zhèng yǐ yī qí xíng, xíng yǐ fáng qí jiān lǐ lè xíng zhèng, qí jí yī yě, suǒ yǐ tóng mín xīn ér lì zhì dào yě.
樂之可密者,琴最宜焉,君子以其可修德,故近之。凡音之起,由人心生也;人心之 動,物使之然也;感於物而後動,故形於聲;聲相應故生變,變成方故謂之音。比音而樂 之,及干戚羽旄謂之樂;樂者音之所由生也,其本在人心之感於物。是故其哀心感者,其聲 ■以殺;其樂心感者,其聲嘽以緩;其喜心感者,其聲發以散;其怒心感者,其聲壯以厲; 其敬心感者,其聲直以廉;其愛心感者,其聲和以調。人之善惡非牲也,感於物而後動,是 故先王慎所以感之,故禮以定其意,樂以和其性,政以一其行,刑以防其奸;禮樂刑政,其 極一也,所以同民心而立治道也。
fán yīn, shēng rén xīn zhě yě, qíng dòng yú zhōng ér xíng yú shēng, shēng chéng wén wèi zhī yīn. shì gù zhì shì zhī yīn ān yǐ lè, qí zhèng hé luàn shì zhī yīn yuàn yǐ nù, qí zhèng guāi wáng guó zhī yīn āi yǐ sī, qí mín kùn. shēng yīn zhī dào, yǔ zhèng tōng yǐ. gōng wèi jūn, shāng wèi chén, jiǎo wèi mín, zhēng wèi shì, yǔ wèi wù wǔ yīn luàn zé wú fǎ, wú fǎ zhī yīn: gōng luàn zé huāng, qí jūn jiāo shāng luàn zé bēi, qí guān huài jiǎo luàn zé yōu, qí mín yuàn zhēng luàn zé āi, qí shì qín yǔ luàn zé wēi, qí cái guì wǔ zhě jiē luàn, dài xiāng líng wèi zhī màn, rú cǐ zé guó zhī miè wáng wú rì yǐ. zhèng wèi zhī yīn, luàn shì zhī yīn yě, bǐ yú màn yǐ sāng jiān pú shàng zhī yīn, wáng guó zhī yīn yě, qí zhèng sàn, qí mín liú, wū shàng xíng sī ér bù kě zhǐ yě.
凡音,生人心者也,情動於中而形於聲,聲成文謂之音。是故治世之音安以樂,其政 和;亂世之音怨以怒,其政乖;亡國之音哀以思,其民困。聲音之道,與政通矣。宮為君, 商為臣,角為民,征為事,羽為物;五音亂則無法,無法之音:宮亂則荒,其君驕;商亂則 陂,其官壞;角亂則憂,其民怨;征亂則哀,其事勤;羽亂則危,其財匱;五者皆亂,代相 凌謂之慢,如此則國之滅亡無日矣。鄭、衛之音,亂世之音也,比於慢矣;桑間、濮上之 音,亡國之音也,其政散,其民流,誣上行私而不可止也。
fán rén zhī yǒu huàn huò zhě, shēng yú yín yì bào màn, yín yì bào màn zhī běn, shēng yú yǐn jiǔ gù gǔ zhě shèn qí yǐn jiǔ zhī lǐ, shǐ ěr tīng yǎ yīn, mù shì zhèng yí, zú xíng zhèng róng, xīn lùn zhèng dào. gù zhōng rì yǐn jiǔ ér wú guò shī, jìn zhě shù rì, yuǎn zhě shù yuè, jiē rén yǒu dé yān yǐ yì shàn, shī yún: jì zuì yǐ jiǔ, jì bǎo yǐ dé. cǐ zhī wèi yě.
凡人之有患禍者,生於淫泆暴慢,淫泆暴慢之本,生於飲酒;故古者慎其飲酒之禮,使 耳聽雅音,目視正儀,足行正容,心論正道。故終日飲酒而無過失,近者數日,遠者數月, 皆人有德焉以益善,詩云:「既醉以酒,既飽以德。」此之謂也。
fán cóng wài rù zhě, mò shēn yú shēng yīn, biàn rén zuì jí, gù shèng rén yīn ér chéng zhī yǐ dé yuē lè, lè zhě dé zhī fēng, shī yuē: wēi yí yì yì, dé yīn zhì zhì. wèi lǐ lè yě. gù jūn zǐ yǐ lǐ zhèng wài, yǐ lè zhèng nèi nèi xū yú lí lè, zé xié qì shēng yǐ, wài xū yú lí lǐ, zé màn xíng qǐ yǐ gù gǔ zhě tiān zǐ zhū hóu tīng zhōng shēng, wèi cháng lí yú tíng, qīng dài fū tīng qín sè, wèi cháng lí yú qián suǒ yǐ yǎng zhèng xīn ér miè yín qì yě. lè zhī dòng yú nèi, shǐ rén yì dào ér hǎo liáng lè zhī dòng yú wài, shǐ rén wēn gōng ér wén yǎ yǎ sòng zhī shēng dòng rén, ér zhèng qì yīng zhī hé chéng róng hǎo zhī shēng dòng rén, ér hé qì yīng zhī cū lì měng bì zhī shēng dòng rén, ér nù qì yīng zhī zhèng wèi zhī shēng dòng rén, ér yín qì yīng zhī. shì yǐ jūn zǐ shèn qí suǒ yǐ dòng rén yě.
凡從外入者,莫深於聲音,變人最極,故聖人因而成之以德曰樂,樂者德之風,詩曰: 「威儀抑抑,德音秩秩。」謂禮樂也。故君子以禮正外,以樂正內;內須臾離樂,則邪氣生 矣,外須臾離禮,則慢行起矣;故古者天子諸侯聽鐘聲,未嘗離於庭,卿大夫聽琴瑟,未嘗 離於前;所以養正心而滅淫氣也。樂之動於內,使人易道而好良;樂之動於外,使人溫恭而 文雅;雅頌之聲動人,而正氣應之;和成容好之聲動人,而和氣應之;粗厲猛賁之聲動人, 而怒氣應之;鄭衛之聲動人,而淫氣應之。是以君子慎其所以動人也。
zǐ lù gǔ sè yǒu běi bǐ zhī shēng, kǒng zǐ wén zhī yuē: xìn yǐ, yóu zhī bù cái yě! rǎn yǒu shì, kǒng zǐ yuē: qiú lái, ěr xī bù wèi yóu fū xiān wáng zhī zhì yīn yě? zòu zhōng shēng, wèi zhōng jié liú rù yú nán, bù guī yú běi. nán zhě shēng yù zhī xiāng, běi zhě shā fá zhī yù gù jūn zǐ zhí zhōng yǐ wèi běn, wù shēng yǐ wèi jī, gù qí yīn wēn hé ér jū zhōng, yǐ xiàng shēng yù zhī qì yě. yōu āi bēi tòng zhī gǎn bù jiā hū xīn, bào lì yín huāng zhī dòng bù zài hu tǐ, fū rán zhě, nǎi zhì cún zhī fēng, ān lè zhī wèi yě. bǐ xiǎo rén zé bù rán, zhí mò yǐ lùn běn, wù gāng yǐ wèi jī, gù qí yīn jiǎo lì ér wēi mò, yǐ xiàng shā fá zhī qì. hé jié zhōng zhèng zhī gǎn bù jiā hū xīn, wēn yǎn gōng zhuāng zhī dòng bù cún hū tǐ, fū shā zhě nǎi luàn wáng zhī fēng, bēn běi zhī wèi yě. xī shùn zào nán fēng zhī shēng, qí xìng yě bó yān, zhì jīn wáng gōng shù wú bù shì zhòu wèi běi bǐ zhī shēng, qí fèi yě hū yān, zhì jīn wáng gōng yǐ wèi xiào. bǐ shùn yǐ pǐ fū, jī zhèng hé rén, lǚ zhōng xíng shàn, ér zú yǐ xìng, zhòu yǐ tiān zǐ, hǎo màn yín huāng, gāng lì bào zéi, ér zú yǐ miè. jīn yóu yě pǐ fū zhī tú, bù yī zhī chǒu yě, jì wú yì hū xiān wáng zhī zhì, ér yòu yǒu wáng guó zhī shēng, qǐ néng bǎo qī chǐ zhī shēn zāi? rǎn yǒu yǐ gào zi lù, zǐ lù yuē: yóu zhī zuì yě! xiǎo rén bù néng, ěr xiàn ér rù yú sī. yí yǐ, fū zǐ zhī yán yě! suì zì huǐ, bù shí qī rì ér gǔ lì yān, kǒng zǐ yuē: yóu zhī gǎi guò yǐ.
子路鼓瑟有北鄙之聲,孔子聞之曰:「信矣,由之不才也!」冉有侍,孔子曰:「求 來,爾奚不謂由夫先王之制音也?奏中聲,為中節;流入於南,不歸於北。南者生育之鄉, 北者殺伐之域;故君子執中以為本,務生以為基,故其音溫和而居中,以象生育之氣也。憂 哀悲痛之感不加乎心,暴厲淫荒之動不在乎體,夫然者,乃治存之風,安樂之為也。彼小人 則不然,執末以論本,務剛以為基,故其音湫厲而微末,以象殺伐之氣。和節中正之感不加 乎心,溫儼恭莊之動不存乎體,夫殺者乃亂亡之風,奔北之為也。昔舜造南風之聲,其興也 勃焉,至今王公述無不釋;紂為北鄙之聲,其廢也忽焉,至今王公以為笑。彼舜以匹夫,積 正合仁,履中行善,而卒以興,紂以天子,好慢淫荒,剛厲暴賊,而卒以滅。今由也匹夫之 徒,布衣之丑也,既無意乎先王之制,而又有亡國之聲,豈能保七尺之身哉?」冉有以告子 路,子路曰:「由之罪也!小人不能,耳陷而入於斯。宜矣,夫子之言也!」遂自悔,不食 七日而骨立焉,孔子曰:「由之改過矣。」