tiān xià yǒu dào, zé lǐ yuè zhēng fá zì tiān zǐ chū. fū gōng chéng zhì lǐ, zhì dìng zuò yuè, lǐ yuè zhě, xíng huà zhī dà zhě yě. kǒng zǐ yuē:" yí fēng yì sú, mò shàn yú lè ān shàng zhì mín, mò shàn yú lǐ. shì gù shèng wáng xiū lǐ wén, shè xiáng xù, chén zhōng gǔ, tiān zǐ bì yōng, zhū hóu pàn gōng, suǒ yǐ xíng dé huà. shī yún:' hào jīng bì yōng, zì xī zì dōng, zì nán zì běi, wú sī bù fú.' cǐ zhī wèi yě."
天下有道,则礼乐征伐自天子出。夫功成制礼,治定作乐,礼乐者,行化之大者也。孔 子曰:“移风易俗,莫善于乐;安上治民,莫善于礼。是故圣王修礼文,设庠序,陈钟鼓, 天子辟雍,诸侯泮宫,所以行德化。诗云:‘镐京辟雍,自西自东,自南自北,无思不 服。’此之谓也。”
jī ēn wèi ài, jī ài wèi rén, jī rén wèi líng, líng tái zhī suǒ yǐ wéi líng zhě, jī rén yě. shén líng zhě, tiān dì zhī běn, ér wèi wàn wù zhī shǐ yě. shì gù wén wáng shǐ jiē mín yǐ rén, ér tiān xià mò bù rén yān. wén, dé zhī zhì yě, dé bù zhì zé bù néng wén. shāng zhě, cháng yě, cháng zhě zhì, zhì zhǔ tiān xià zhě, dà yě, dà zhě, wén yě, wén zhǔ dì. gù wáng zhě yī shāng yī xià, zài ér fù zhě yě, zhèng sè sān ér fù zhě yě. wèi shàng gān, shēng shàng gōng, yī ér fù zhě, gù sān wáng shù rú xún huán, gù xià hòu shì jiào yǐ zhōng, ér jūn zǐ zhōng yǐ xiǎo rén zhī shī yě, jiù yě mò rú jìng, gù yīn rén jiào yǐ jìng, ér jūn zǐ jìng yǐ. xiǎo rén zhī shī guǐ, jiù guǐ mò rú wén, gù zhōu rén jiào yǐ wén, ér jūn zǐ wén yǐ. xiǎo rén zhī shī báo, jiù báo mò rú zhōng, gù shèng rén zhī yǔ shèng yě, rú jǔ zhī sān zá, guī zhī sān zá, zhōu zé yòu shǐ, qióng zé fǎn běn yě. shī yuē:" diāo zhuó qí zhāng, jīn yù qí xiāng." yán wén zhì měi yě.
积恩为爱,积爱为仁,积仁为灵,灵台之所以为灵者,积仁也。神灵者,天地之本,而 为万物之始也。是故文王始接民以仁,而天下莫不仁焉。文,德之至也,德不至则不能文。 商者,常也,常者质,质主天;夏者,大也,大者,文也,文主地。故王者一商一夏,再而 复者也,正色三而复者也。味尚甘,声尚宫,一而复者,故三王术如循环,故夏后氏教以 忠,而君子忠矣;小人之失野,救野莫如敬,故殷人教以敬,而君子敬矣。小人之失鬼,救 鬼莫如文,故周人教以文,而君子文矣。小人之失薄,救薄莫如忠,故圣人之与圣也,如矩 之三杂,规之三杂,周则又始,穷则反本也。诗曰:“雕琢其章,金玉其相。”言文质美也。
chuán yuē:" chù qíng zòng yù, wèi zhī qín shòu gǒu kě ér xíng, wèi zhī yě rén ān gù zhòng qiān, wèi zhī zhòng shù biàn rán tōng gǔ jīn zhī dào wèi zhī shì jìn xián dá néng, wèi zhī dài fū jìng shàng ài xià, wèi zhī zhū hóu tiān fù dì zǎi, wèi zhī tiān zǐ. shì gù shì fú fǔ, dài fū fú, zhū hóu huǒ, tiān zǐ shān lóng dé mí shèng zhě wén mí rù, zhōng mí lǐ zhě wén mí zhāng yě." shī yuē:" zuǒ zhī zuǒ zhī, jūn zǐ yí zhī yòu zhī yòu zhī, jūn zǐ yǒu zhī." chuán yuē:" jūn zǐ zhě, wú suǒ bù yí yě, shì gù miǎn lì jiè, lì yú miào táng zhī shàng, yǒu sī zhí shì wú bù jìng zhě zhǎn shuāi shang, jū dié zhàng, lì yú sàng cì, bīn kè diào yàn wú bù āi zhě bèi jiǎ yīng zhòu lì yú fú gǔ zhī jiān, shì zú mò bù yǒng zhě. gù rén zhě zú yǐ huái bǎi xìng, yǒng zú yǐ ān wēi guó, xìn zú yǐ jié zhū hóu, qiáng zú yǐ jù huàn nàn, wēi zú yǐ lǜ sān jūn. gù yuē wèi zuǒ yì yí, wèi yòu yì yí, wèi jūn zǐ wú bù yí zhě, cǐ zhī wèi yě."
传曰:“触情纵欲,谓之禽兽;苟可而行,谓之野人;安故重迁,谓之众庶;辨然通古 今之道谓之士;进贤达能,谓之大夫;敬上爱下,谓之诸侯;天覆地载,谓之天子。是故士 服黼,大夫黻,诸侯火,天子山龙;德弥盛者文弥缛,中弥理者文弥章也。”诗曰:“左之 左之,君子宜之;右之右之,君子有之。”传曰:“君子者,无所不宜也,是故■冕厉戒, 立于庙堂之上,有司执事无不敬者;斩衰裳,苴绖杖,立于丧次,宾客吊唁无不哀者;被甲 撄胄立于桴鼓之间,士卒莫不勇者。故仁者足以怀百姓,勇足以安危国,信足以结诸侯,强 足以拒患难,威足以率三军。故曰为左亦宜,为右亦宜,为君子无不宜者,此之谓也。”
qí jǐng gōng dēng shè, yàn zǐ xiū lǐ ér dài. gōng yuē:" xuǎn shè zhī lǐ, guǎ rén yàn zhī yǐ. wú yù de tiān xià yǒng shì, yǔ zhī tú guó." yàn zǐ duì yuē:" jūn zǐ wú lǐ, shì shù rén yě shù rén wú lǐ, shì qín shòu yě fū chén yǒng duō zé shì qí jūn, zi lì duō zé shì qí zhǎng, rán ér bù gǎn zhě, wéi lǐ zhī wèi yě. lǐ zhě suǒ yǐ yù mín yě, pèi zhě suǒ yǐ yù mǎ yě wú lǐ ér néng zhì guó jiā zhě, yīng wèi zhī wén yě." jǐng gōng yuē:" shàn." nǎi chì shè gèng xí yǐ wéi shàng kè, zhōng rì wèn lǐ.
齐景公登射,晏子修礼而待。公曰:“选射之礼,寡人厌之矣。吾欲得天下勇士,与之 图国。”晏子对曰:“君子无礼,是庶人也;庶人无礼,是禽兽也;夫臣勇多则弒其君,子 力多则弒其长,然而不敢者,惟礼之谓也。礼者所以御民也,辔者所以御马也;无礼而能治 国家者,婴未之闻也。”景公曰:“善。”乃饬射更席以为上客,终日问礼。
shū yuē wǔ shì: yī yuē mào. mào zhě nán zǐ zhī suǒ yǐ gōng jìng, fù rén zhī suǒ yǐ jiāo hǎo yě xíng bù zhōng jǔ, zhé xuán zhōng guī, lì zé qìng zhé, gǒng zé bào gǔ, qí yǐ rù jūn cháo, zūn yǐ yán, qí yǐ rù zōng miào, jìng yǐ zhōng, qí yǐ rù xiāng qū, hé yǐ shùn, qí yǐ rù zhōu lǐ zú dǎng zhī zhōng, hé yǐ qīn. shī yuē:" wēn wēn gōng rén, wéi dé zhī jī." kǒng zǐ yuē:" gōng jìn yú lǐ, yuǎn chǐ rǔ yě."
书曰五事:一曰貌。貌者男子之所以恭敬,妇人之所以姣好也;行步中矩,折旋中规, 立则磬折,拱则抱鼓,其以入君朝,尊以严,其以入宗庙,敬以忠,其以入乡曲,和以顺, 其以入州里族党之中,和以亲。诗曰:“温温恭人,惟德之基。”孔子曰:“恭近于礼,远 耻辱也。”
yī fú róng mào zhě, suǒ yǐ yuè mù yě shēng yīn yìng duì zhě, suǒ yǐ yuè ěr yě shì yù hào wù zhě, suǒ yǐ yuè xīn yě. jūn zǐ yī fú zhōng, róng mào dé, zé mín zhī mù yuè yǐ yán yǔ shùn, yìng duì gěi, zé mín zhī ěr yuè yǐ jiù rén qù bù rén, zé mín zhī xīn yuè yǐ. sān zhě cún hū xīn, chàng hū tǐ, xíng hū dòng jìng, suī bù zài wèi, wèi zhī sù xíng. gù zhōng xīn hǎo shàn ér rì xīn zhī, dú jū lè dé, nèi yuè ér xíng. shī yuē:" hé qí chù yě? bì yǒu yǔ yě hé qí jiǔ yě? bì yǒu yǐ yě." wéi yǒu yǐ zhě, wéi néng cháng shēng jiǔ shì, ér wú lèi yú wù yě.
衣服容貌者,所以悦目也;声音应对者,所以悦耳也;嗜欲好恶者,所以悦心也。君子 衣服中,容貌得,则民之目悦矣;言语顺,应对给,则民之耳悦矣;就仁去不仁,则民之心 悦矣。三者存乎心,畅乎体,形乎动静,虽不在位,谓之素行。故忠心好善而日新之,独居 乐德,内悦而形。诗曰:“何其处也?必有与也;何其久也?必有以也。”惟有以者,惟能 长生久视,而无累于物也。
zhī tiān dào zhě guān shù, zhī dì dào zhě lǚ juē, néng zhì fán jué luàn zhě pèi xī, néng shè yù zhě pèi shè, néng zhèng sān jūn zhě jìn hù yī bì hé guī ér chéng jǔ, fù shéng ér zhǔn xià. gù jūn zǐ yī fú zhōng ér róng mào dé, jiē qí fú ér xiàng qí dé, gù wàng yù mào ér xíng néng, yǒu suǒ dìng yǐ. shī yuē:" péng lán zhī zhī, tóng zǐ pèi xī." shuō xíng néng zhě yě.
知天道者冠鉥,知地道者履蹻,能治烦决乱者佩觿,能射御者佩韘,能正三军者搢笏; 衣必荷规而承矩,负绳而准下。故君子衣服中而容貌得,接其服而象其德,故望玉貌而行 能,有所定矣。诗曰:“芃兰之枝,童子佩觿。”说行能者也。
guān zhě suǒ yǐ bié chéng rén yě, xiū dé shù gōng yǐ zì shēn chì, suǒ yǐ jiǎn qí xié xīn, shǒu qí zhēng yì yě. jūn zǐ shǐ guān, bì zhù chéng lǐ, jiā guàn yǐ shǔ qí xīn, gù jūn zǐ chéng rén, bì guàn dài yǐ xíng shì, qì yòu shǎo xī xì duò màn zhī xīn, ér kàn kàn yú jìn dé xiū yè zhī zhì. shì gù fú bù chéng xiàng, ér nèi xīn bù biàn, nèi xīn xiū dé, wài bèi lǐ wén, suǒ yǐ chéng xiǎn lìng zhī míng yě. shì gù pí biàn sù jī, bǎi wáng bù yì, jì yǐ xiū dé, yòu yǐ zhèng róng. kǒng zǐ yuē:" zhèng qí yì guān, zūn qí zhān shì, yán rán rén wàng ér wèi zhī, bù yì wēi ér bù měng hū?"
冠者所以别成人也,修德束躬以自申饬,所以检其邪心,守其正意也。君子始冠,必祝 成礼,加冠以属其心,故君子成人,必冠带以行事,弃幼少嬉戏惰慢之心,而衎衎于进德修 业之志。是故服不成象,而内心不变,内心修德,外被礼文,所以成显令之名也。是故皮弁 素积,百王不易,既以修德,又以正容。孔子曰:“正其衣冠,尊其瞻视,严然人望而畏 之,不亦威而不猛乎?”
chéng wáng jiāng guān, zhōu gōng shǐ zhù yōng zhù, wáng yuē:" dá ér wù duō yě." zhù yōng yuē:" shǐ wáng jìn yú mín, yuǎn yú nìng, sè yú shí, huì yú cái, rèn xián shǐ néng." yú cǐ shǐ chéng zhī shí, zhù cí sì jiā ér hòu tuì, gōng guān zì yǐ wéi zhǔ, qīng wèi bīn, xiǎng zhī yǐ sān xiàn zhī lǐ. gōng shǐ jiā xuán duān yǔ pí biàn, jiē bì cháo fú xuán miǎn sì jiā, zhū hóu tài zǐ shù zǐ guān gōng wéi zhǔ, qí lǐ yǔ shàng tóng. guān yú zǔ miào yuē:" lìng yuè jí rì, jiā zi yuán fú, qù ěr yòu zhì, shùn ěr chéng dé." guān lǐ shí jiǔ jiàn zhèng ér guān, gǔ zhī tōng lǐ yě.
成王将冠,周公使祝雍祝,王曰:“达而勿多也。”祝雍曰:“使王近于民,远于佞, 啬于时,惠于财,任贤使能。”于此始成之时,祝辞四加而后退,公冠自以为主,卿为宾, 飨之以三献之礼。公始加玄端与皮弁,皆必朝服玄冕四加,诸侯、太子、庶子冠公为主,其 礼与上同。冠于祖庙曰:“令月吉日,加子元服,去尔幼志,顺尔成德。”冠礼十九见正而 冠,古之通礼也。
xià, gōng rú qí nì nǚ, hé yǐ shū? qīn yíng lǐ yě. qí lǐ nài hé? yuē: zhū hóu yǐ jù èr liǎng jiā cóng, dài fū shù rén yǐ jù èr liǎng jiā shù xiū èr. yuē:" mǒu guó guǎ xiǎo jūn, shǐ guǎ rén fèng bù zhēn zhī cóng, bù zhēn zhī jù, lǐ fū rén zhēn nǚ." fū rén yuē:" yǒu yōu shì shù rǔ zhī chǎn, wèi yù yú fù mǔ zhī jiào, dé chéng zhí yī shang zhī shì, gǎn bù jìng bài?" bài zhù, zhù dá bài. fū rén shòu cóng qǔ yī liǎng, jù yǐ lǚ nǚ, zhèng jī yī shang ér mìng zhī yuē:" wǎng yǐ, shàn shì ěr jiù gū, yǐ shùn wèi gōng shì, wú èr ěr xīn, wú gǎn huí yě." nǚ bài, nǎi qīn yǐn qí shǒu, shòu fū hū hù, fū yǐn shǒu chū hù fū xíng nǚ cóng, bài cí fù yú táng, bài zhū mǔ yú dà mén. fū xiān shēng yǔ zhí pèi, nǚ nǎi shēng yú, gǔ sān zhuǎn, rán hòu tiān xià xiān xíng. dài fū shì shù rén chēng qí fù yuē: " mǒu zhī fù, mǒu zhī shī yǒu, shǐ qí zhí bù zhēn zhī jù, bù zhēn zhī shù xiū, gǎn bù jìng lǐ mǒu shì zhēn nǚ." mǔ yuē:" yǒu cǎo máo zhī chǎn, wèi xí yú zhī rèn fǎng jī zhī shì, dé fèng zhí jī zhǒu zhī shì, gǎn bù jìng bài?"
夏,公如齐逆女,何以书?亲迎礼也。其礼奈何?曰:诸侯以屦二两加琮,大夫庶人以 屦二两加束修二。曰:“某国寡小君,使寡人奉不珍之琮,不珍之屦,礼夫人贞女。”夫人 曰:“有幽室数辱之产,未谕于傅母之教,得承执衣裳之事,敢不敬拜?”拜祝,祝答拜。 夫人受琮取一两,屦以履女,正笄衣裳而命之曰:“往矣,善事尔舅姑,以顺为宫室,无二 尔心,无敢回也。”女拜,乃亲引其手,授夫乎户,夫引手出户;夫行女从,拜辞父于堂, 拜诸母于大门。夫先升与执辔,女乃升舆,毂三转,然后天下先行。大夫士庶人称其父曰: “某之父,某之师友,使其执不珍之屦,不珍之束修,敢不敬礼某氏贞女。”母曰:“有草 茅之产,未习于织纴纺绩之事,得奉执箕帚之事,敢不敬拜?”
chūn qiū yuē:" rén shēn, gōng hōng yú gāo qǐn." chuán yuē:" gāo qǐn zhě hé? zhèng qǐn yě. hé wèi huò yán gāo qǐn, huò yán lù qǐn? yuē, zhū hóu zhèng qǐn sān: yī yuē gāo qǐn, èr yuē zuǒ lù qǐn, sān yuē yòu lù qǐn. gāo qǐn zhě, shǐ fēng jūn zhī qǐn yě. èr lù qǐn zhě, jì tǐ zhī jūn qǐn yě. qí èr hé? yuē, zi bù jū fù zhī qǐn, gù èr qǐn. jì tǐ jūn shì shì bù kě jū gāo zǔ zhī qǐn, gù yǒu gāo qǐn, míng yuē gāo yě. lù qǐn qí lì nài hé? gāo qǐn lì zhōng, lù qǐn zuǒ yòu." chūn qiū yuē:" tiān wáng rù yú chéng zhōu." chuán yuē:" chéng zhōu zhě hé? dōng zhōu yě. rán zé tiān zǐ zhī qǐn nài hé? yuē, yì èr chéng míng, jì tǐ shǒu wén zhī jūn zhī qǐn, yuē zuǒ yòu zhī lù qǐn. wèi zhī chéng míng hé? yuē chéng hū míng táng zhī hòu zhě yě. gù tiān zǐ zhū hóu sān qǐn lì ér míng shí zhèng, fù zǐ zhī yì zhāng, zūn bēi zhī shì bié, dà xiǎo zhī dé yì yǐ."
春秋曰:“壬申,公薨于高寝。”传曰:“高寝者何?正寝也。曷为或言高寝,或言路 寝?曰,诸侯正寝三:一曰高寝,二曰左路寝,三曰右路寝。高寝者,始封君之寝也。二路 寝者,继体之君寝也。其二何?曰,子不居父之寝,故二寝。继体君世世不可居高祖之寝, 故有高寝,名曰高也。路寝其立奈何?高寝立中,路寝左右。”春秋曰:“天王入于成 周。”传曰:“成周者何?东周也。然则天子之寝奈何?曰,亦二承明,继体守文之君之 寝,曰左右之路寝。谓之承明何?曰承乎明堂之后者也。故天子诸侯三寝立而名实正,父子 之义章,尊卑之事别,大小之德异矣。”
tiān zǐ yǐ chàng wèi zhì, chàng zhě bǎi cǎo zhī běn yě, shàng chàng yú tiān, xià chàng yú dì, wú suǒ bù chàng, gù tiān zǐ yǐ chàng wèi zhì. zhū hóu yǐ guī wèi zhì, guī zhě yù yě, báo ér bù náo, lián ér bù guì, yǒu xiá yú zhōng, bì jiàn yú wài, gù zhū hóu yǐ yù wèi zhì. qīng yǐ gāo wèi zhì, gāo zhě, yáng yě, yáng qún ér bù dǎng, gù qīng yǐ wéi zhì. dài fū yǐ yàn wèi zhì, yàn zhě háng liè yǒu cháng yòu zhī lǐ, gù dài fū yǐ wéi zhì. shì yǐ zhì wèi zhì, zhì kě bù kě zhǐ shí, lóng xiá ér fú zhī, gù shì yǐ zhì wèi zhì. shù rén yǐ wù wèi zhì, wù zhě wù wù yě, wù wù wú tā xīn, gù shù rén yǐ wù wèi zhì. zhì zhě, suǒ yǐ zhì yě.
天子以鬯为贽,鬯者百草之本也,上畅于天,下畅于地,无所不畅,故天子以鬯为贽。 诸侯以圭为贽,圭者玉也,薄而不挠,廉而不刿,有瑕于中,必见于外,故诸侯以玉为贽。 卿以羔为贽,羔者,羊也,羊群而不党,故卿以为贽。大夫以鴈为贽,鴈者行列有长幼之 礼,故大夫以为贽。士以雉为贽,贽可不可指食,笼狎而服之,故士以雉为贽。庶人以鹜为 贽,鹜者鹜鹜也,鹜鹜无它心,故庶人以鹜为贽。贽者,所以质也。
zhū hóu sān nián yī gòng shì, shì yī shì wèi zhī hǎo dé, zài shì wèi zhī zūn xián, sān shì wèi zhī yǒu gōng. yǒu gōng zhě, tiān zǐ yī cì yǐ yú fú gōng shǐ, zài cì yǐ chàng, sān cì yǐ hǔ bēn bǎi rén, hào yuē mìng zhū hóu. mìng zhū hóu zhě, lín guó yǒu chén shì qí jūn, niè shì qí zōng, suī bù qǐng hū tiān zǐ ér zhēng zhī kě yě, yǐ zhēng ér guī qí dì yú tiān zǐ. zhū hóu gòng shì, yī bù shì wèi zhī guò, zài bù shì wèi zhī ào, sān bù shì wèi zhī wū. wū zhě tiān zǐ chù zhī, yī chù yǐ jué, zài chù yǐ dì, sān chù ér dì bì. zhū hóu yǒu bù gòng shì, wèi zhī bù lǜ zhèng, bù lǜ zhèng zhě, tiān zǐ chù zhī, yī chù yǐ jué, zài chù yǐ dì, sān chù ér dì bì. rán hòu tiān zǐ bǐ nián zhì guān zhī wú wén zhě ér chù zhī, yǐ zhū hóu zhī suǒ gòng shì fá zhī. shī yún:" jì jì duō shì, wén wáng yǐ níng." cǐ zhī wèi yě.
诸侯三年一贡士,士一适谓之好德,再适谓之尊贤,三适谓之有功。有功者,天子一赐 以舆服弓矢,再赐以鬯,三赐以虎贲百人,号曰命诸侯。命诸侯者,邻国有臣弒其君,孽弒 其宗,虽不请乎天子而征之可也,已征而归其地于天子。诸侯贡士,一不适谓之过,再不适 谓之傲,三不适谓之诬。诬者天子黜之,一黜以爵,再黜以地,三黜而地毕。诸侯有不贡 士,谓之不率正,不率正者,天子黜之,一黜以爵,再黜以地,三黜而地毕。然后天子比年 秩官之无文者而黜之,以诸侯之所贡士伐之。诗云:“济济多士,文王以宁。”此之谓也。
gǔ zhě bì yǒu mìng mín, mìng mín néng jìng zhǎng lián gū, qǔ shě hǎo ràng, jū shì lì zhě, mìng yú qí jūn. mìng rán hòu dé chéng chì yú pián mǎ, wèi dé mìng zhě bù dé chéng, chéng zhě jiē yǒu fá. gù qí mín suī yǒu yú cái chǐ wù, ér wú rén yì gōng dé zhě, zé wú suǒ yòng qí yú cái chǐ wù gù qí mín jiē xīng rén yì ér jiàn cái lì, jiàn cái lì zé bù zhēng, bù zhēng zé qiáng bù líng ruò, zhòng bù bào guǎ. shì táng yú suǒ yǐ xìng xiàng xíng, ér mín mò gǎn fàn fǎ, ér luàn sī zhǐ yǐ. shī yún:" gào ěr mín rén, jǐn ěr hóu dù, yòng jiè bù yú." cǐ zhī wèi yě.
古者必有命民,命民能敬长怜孤,取舍好让,居事力者,命于其君。命然后得乘饬舆骈 马,未得命者不得乘,乘者皆有罚。故其民虽有余财侈物,而无仁义功德者,则无所用其余 财侈物;故其民皆兴仁义而贱财利,贱财利则不争,不争则强不凌弱,众不暴寡。是唐虞所 以兴象刑,而民莫敢犯法,而乱斯止矣。诗云:“告尔民人,谨尔侯度,用戒不虞。”此之 谓也。
tiān zǐ yuē xún shòu, zhū hóu yuē shù zhí. xún shòu zhě, xún qí suǒ shǒu yě shù zhí zhě, shù qí suǒ zhí yě. chūn shěng gēng, zhù bù gěi yě qiū shěng liǎn, zhù bù zú yě. tiān zǐ wǔ nián yī xún shòu, suì èr yuè dōng xún shòu, zhì yú dōng yuè, chái ér wàng sì shān chuān, jiàn zhū hóu, wèn bǎi nián zhě, mìng tài shī chén shī yǐ guān mín fēng, mìng shì nà jiǎ yǐ guān mín zhī suǒ hào wù, zhì yín hǎo pì zhě, mìng diǎn lǐ, kǎo shí yuè dìng rì, tóng lǜ lǐ yuè zhì dù yī fú zhèng zhī. shān chuān shén zhǐ yǒu bù jǔ zhě wèi bù jìng, bù jìng zhě jūn chù yǐ jué zōng miào yǒu bù shùn zhě wèi bù xiào, bù xiào zhě jūn xuē qí dì yǒu gōng zé yú mín zhě, rán hòu jiā dì. rù qí jìng, tǔ dì pì chú, jìng lǎo zūn xián, zé yǒu qìng, yì qí dì rù qí jìng, tǔ dì huāng huì, yí lǎo shī xián, póu kè zài wèi, zé yǒu ràng, xuē qí dì. yī bù cháo zhě chù qí jué, zài bù cháo zhě chù qí dì, sān bù cháo zhě yǐ liù shī yí zhī. suì wǔ yuè nán xún shòu, zhì yú nán yuè, rú dōng xún shòu zhī lǐ suì bā yuè xī xún shòu, zhì yú xī yuè, rú nán xún shòu zhī lǐ suì shí yī yuè běi xún shòu, zhì yú běi yuè, rú xī xún shòu zhī lǐ. guī gé yú zǔ mí, yòng tè.
天子曰巡狩,诸侯曰述职。巡狩者,巡其所守也;述职者,述其所职也。春省耕,助不 给也;秋省敛,助不足也。天子五年一巡狩,岁二月东巡狩,至于东岳,柴而望祀山川,见 诸侯,问百年者,命太师陈诗以观民风,命市纳贾以观民之所好恶,志淫好僻者,命典礼, 考时月定日,同律礼乐制度衣服正之。山川神只有不举者为不敬,不敬者君黜以爵;宗庙有 不顺者为不孝,不孝者君削其地;有功泽于民者,然后加地。入其境,土地辟除,敬老尊 贤,则有庆,益其地;入其境,土地荒秽,遗老失贤,掊克在位,则有让,削其地。一不朝 者黜其爵,再不朝者黜其地,三不朝者以六师移之。岁五月南巡狩,至于南岳,如东巡狩之 礼;岁八月西巡狩,至于西岳,如南巡狩之礼;岁十一月北巡狩,至于北岳,如西巡狩之 礼。归格于祖祢,用特。
chūn qiū yuē:" zhēng yuè, gōng shòu yú láng." chuán yuē:" chūn yuē sōu, xià yuē miáo, qiū yuē xiǎn, dōng yuē shòu." miáo zhě nài hé? yuē miáo zhě máo yě, qǔ zhī bù wéi zé, bù yǎn qún, qǔ qín bù mí luǎn, bù shā yùn zhòng zhě. chūn sōu zhě bù shā xiǎo mí jí yùn zhòng zhě dōng shòu jiē qǔ zhī, bǎi xìng jiē chū, bù shī qí chí, bù dǐ qín, bù guǐ yù, zhú bù chū fáng, cǐ miáo xiǎn sōu shòu zhī yì yě. gù miáo xiǎn sōu shòu zhī lǐ, jiǎn qí róng shì yě gù miáo zhě máo qǔ zhī, sōu zhě sōu suǒ zhī, shòu zhě shǒu liú zhī. xià bù tián, hé yě? yuē, tiān dì yīn yáng shèng zhǎng zhī shí, měng shòu bù jué, zhì niǎo bù bó, fù chài bù shì, niǎo shòu chóng shé qiě zhī yìng tiān, ér kuàng rén hū zāi? shì yǐ gǔ zhě bì yǒu huàn láo. qí wèi zhī tián hé? shèng rén jǔ shì bì fǎn běn, wǔ gǔ zhě, yǐ fèng zōng miào, yǎng wàn mín yě, qù qín shòu hài jià sè zhě, gù yǐ tián yán zhī, shèng rén zuò míng hào ér shì yì kě zhī yě.
春秋曰:“正月,公狩于郎。”传曰:“春曰搜,夏曰苗,秋曰狝,冬曰狩。”苗者奈 何?曰苗者毛也,取之不围泽,不揜群,取禽不麛卵,不杀孕重者。春搜者不杀小麛及孕重 者;冬狩皆取之,百姓皆出,不失其驰,不抵禽,不诡遇,逐不出防,此苗狝搜狩之义也。 故苗狝搜狩之礼,简其戎事也;故苗者毛取之,搜者搜索之,狩者守留之。夏不田,何也? 曰,天地阴阳盛长之时,猛兽不攫,鸷鸟不搏,蝮虿不螫,鸟兽虫蛇且知应天,而况人乎 哉?是以古者必有豢牢。其谓之畋何?圣人举事必返本,五谷者,以奉宗庙,养万民也,去 禽兽害稼穑者,故以田言之,圣人作名号而事义可知也。
tiān zǐ zhū hóu wú shì zé suì sān tián, yī wèi gàn dòu, èr wèi bīn kè, sān wèi chōng jūn zhī páo. wú shì ér bù tián, yuē bù jìng, tián bù yǐ lǐ, yuē bào tiān wù. tiān zǐ bù hé wéi, zhū hóu bù yǎn qún tiān zǐ shā zé xià dà ruí, zhū hóu shā zé xià xiǎo ruí, dài fū shā zé zhǐ zuǒ yù, zuǒ yù zhǐ zé bǎi xìng tián liè. tǎ jì yú, rán hòu yú rén rù zé liáng jiū huà wéi yàn, rán hòu shè wèi luó cǎo mù líng luò, rán hòu rù shān lín. kūn chóng bù zhé bù yǐ huǒ tián, bù mí bù luǎn, bù yāo yāo, bù fù cháo cǐ jiē shèng rén zài shàng, jūn zǐ zài wèi, néng zhě zài zhí, dà dé zhī fā zhě yě. shì gù gāo yáo wèi dà lǐ hū, mín gè fú dé qí shí bó yí zhǔ lǐ, shàng xià jiē ràng chuí wèi gōng shī, bǎi gōng zhì gōng yì zhǔ yú, shān zé pì chéng qì zhǔ jì, bǎi gǔ shí mào qì zhǔ sī tú, bǎi xìng qīn hé lóng zhǔ bīn kè, yuǎn rén zhì. shí èr mù xíng, ér jiǔ zhōu mò gǎn pì wéi yǔ bēi jiǔ zé, tōng jiǔ dào, dìng jiǔ zhōu, gè yǐ qí zhí lái gòng, bù shī jué yí, fāng wǔ shí lǐ zhì yú huāng fú, nán fǔ jiāo zhǐ dà fā, xī xī zhī qú sōu dī qiāng, běi zhì shān róng sù shèn, dōng zhì zhǎng yí dǎo yí, sì hǎi zhī nèi jiē dài dì shùn zhī gōng. yú shì yǔ nǎi xìng jiǔ sháo zhī lè, zhì yì wù, fèng huáng lái xiáng, tiān xià míng dé yě.
天子诸侯无事则岁三田,一为干豆,二为宾客,三为充君之庖。无事而不田,曰不敬, 田不以礼,曰暴天物。天子不合围,诸侯不揜群;天子杀则下大緌,诸侯杀则下小緌,大夫 杀则止佐轝,佐轝止则百姓畋猎。獭祭鱼,然后渔人入泽梁;鸠化为鴈,然后设罻罗;草木 零落,然后入山林。昆虫不蛰不以火田,不麛不卵,不殀夭,不覆巢;此皆圣人在上,君子 在位,能者在职,大德之发者也。是故皋陶为大理乎,民各服得其实;伯夷主礼,上下皆 让;倕为工师,百工致功;益主虞,山泽辟成;弃主稷,百谷时茂;契主司徒,百姓亲和; 龙主宾客,远人至。十二牧行,而九州莫敢僻违;禹陂九泽,通九道,定九州,各以其职来 贡,不失厥宜,方五十里至于荒服,南抚交趾、大发,西析支渠、搜氐羌,北至山戎、肃 慎,东至长夷、岛夷,四海之内皆戴帝舜之功。于是禹乃兴九韶之乐,致异物,凤凰来翔, 天下明德也。
shè zhě bì xīn píng tǐ zhèng, chí gōng shǐ shěn gù, rán hòu shè zhě néng yǐ zhōng. shī yún:" dà hóu jì kàng, gōng shǐ sī zhāng shè fū jì tóng, xiàn ěr fā gōng." cǐ zhī wèi yě. hú zhī wèi yán yù yě, yù zhě yù wú yì yě. gù gǔ zhě ér shēng sān rì, sāng hú péng shǐ liù shè tiān dì sì fāng, tiān dì sì fāng zhě, nán zǐ zhī suǒ yǒu shì yě, bì yǒu yì qí suǒ yǒu shì, rán hòu gǎn shí gǔ, gù yuē:" bù sù sūn xī." cǐ zhī wèi yě.
射者必心平体正,持弓矢审固,然后射者能以中。诗云:“大侯既抗,弓矢斯张;射夫 既同,献尔发功。”此之谓也。弧之为言豫也,豫者豫吾意也。故古者儿生三日,桑弧蓬矢 六射天地四方,天地四方者,男子之所有事也,必有意其所有事,然后敢食谷,故曰:“不 素飧兮。”此之谓也。
shēng ér xiāng yǔ jiāo tōng, gù yuē liú bīn. zì tiān zǐ zhì shì, gè yǒu cì, zèng sǐ bù jí jiù shī, diào shēng bù jí bēi āi, fēi lǐ yě. gù gǔ zhě jí xíng wǔ shí lǐ, bēn sāng bǎi lǐ, zèng fèng jí shì zhī wèi shí shí, lǐ zhī dà zhě yě. chūn qiū yuē:" tiān wáng shǐ zǎi xuǎn lái guī huì gōng zhòng zi zhī fèng." fèng zhě hé? sāng shì yǒu fèng zhě, gài yǐ chéng mǎ shù bó yú mǎ yuē fèng, huò cái yuē fù, shuǐ bèi yuē suì, kǒu shí yuē hán, wán hǎo yuē zèng. zhī shēng zhě fù fèng, zhī sǐ zhě zèng suì zèng suì suǒ yǐ sòng sǐ yě, fù fèng suǒ yǐ zuǒ shēng yě. yú mǎ shù bó huò cái yì pī wán hǎo, qí shù nài hé? yuē, tiān zǐ chéng mǎ liù pǐ, zhū hóu sì pǐ, dài fū sān pǐ, yuán shì èr pǐ, xià shì yī pǐ tiān zǐ shù bó wǔ pǐ xuán sān xūn èr, gè wǔ shí chǐ, zhū hóu xuán sān xūn èr, gè sān shí chǐ, dài fū xuán yī xūn èr, gè sān shí chǐ, yuán shì xuán yī xūn yī, gè èr zhàng, xià shì cǎi màn gè yī pǐ, shù rén bù bó gè yī pǐ tiān zǐ zhī fèng, chéng mǎ liù pǐ chéng chē, zhū hóu sì pǐ shèng yú, dài fū yuē cān yú, yuán shì xià shì bù yòng yú tiān zǐ wén xiù yī gè yī xí dào dì, zhū hóu fù fū, dài fū dào huái, shì dào bì tiān zǐ hán shí yǐ zhū, zhū hóu yǐ yù, dài fū yǐ jī, shì yǐ bèi, shù rén yǐ gǔ shí. wèi zūn dé hòu jí qīn zhě fù fèng hán suì hòu, pín fù yì yǒu chà èr sān sì wǔ zhī shù, qǔ zhī tiān dì ér zhì jī ǒu, dù rén qíng ér chū jié wén, wèi zhī yǒu yīn, lǐ zhī dà zōng yě.
生而相与交通,故曰留宾。自天子至士,各有次,赠死不及柩尸,吊生不及悲哀,非礼 也。故古者吉行五十里,奔丧百里,赠赗及事之谓时;时,礼之大者也。春秋曰:“天王使 宰咺来归惠公、仲子之赗。”赗者何?丧事有赗者,盖以乘马束帛舆马曰赗,货财曰赙,水 被曰襚,口实曰唅,玩好曰赠。知生者赙赗,知死者赠襚;赠襚所以送死也,赙赗所以佐生 也。舆马、束帛、货财、衣被、玩好,其数奈何?曰,天子乘马六匹,诸侯四匹,大夫三 匹,元士二匹,下士一匹;天子束帛五匹、玄三纁二,各五十尺,诸侯玄三纁二,各三十 尺,大夫玄一纁二,各三十尺,元士玄一纁一,各二丈,下士彩缦各一匹,庶人布帛各一 匹;天子之赗,乘马六匹乘车,诸侯四匹乘舆,大夫曰参舆,元士下士不用舆;天子文绣衣 各一袭到地,诸侯覆跗,大夫到踝,士到髀;天子唅实以珠,诸侯以玉,大夫以玑,士以 贝,庶人以谷实。位尊德厚及亲者赙赗唅襚厚,贫富亦有差;二三四五之数,取之天地而制 奇偶,度人情而出节文,谓之有因,礼之大宗也。
chūn qiū yuē:" gēng xū tiān wáng bēng." chuán yuē:" tiān wáng hé yǐ bù shū zàng? tiān zǐ jì bēng bù jì zàng, bì qí shí yě zhū hóu jì zú jì zàng, yǒu tiān zǐ zài, bù bì qí shí yě." bì qí shí nài hé? tiān zǐ qī rì ér bìn, qī yuè ér zàng zhū hóu wǔ rì ér bìn, wǔ yuè ér zàng dài fū sān rì ér bìn, sān yuè ér zàng shì shù rén èr rì ér bìn, èr yuè ér zàng. jiē hé yǐ rán? yuē, lǐ bù yù xiōng shì, sǐ ér hòu zhì xiōng fú, yī shuāi shì, xiū guān guǒ, zuò chuān biǎn zhái zhào, rán hòu sàng wén chéng, wài qīn bì zhì, zàng fén jí, xiào zǐ zhōng chén zhī ēn hòu bèi jǐn yǐ. gù tiān zǐ qī yuè ér zàng, tóng guǐ bì zhì zhū hóu wǔ yuè ér zàng, tóng huì bì zhì dài fū sān yuè ér zàng, tóng cháo bì zhì shì shù rén èr yuè ér zàng, wài yīn bì zhì yě.
春秋曰:“庚戌天王崩。”传曰:“天王何以不书葬?天子记崩不记葬,必其时也;诸 侯记卒记葬,有天子在,不必其时也。”必其时奈何?天子七日而殡,七月而葬;诸侯五日 而殡,五月而葬;大夫三日而殡,三月而葬;士庶人二日而殡,二月而葬。皆何以然?曰, 礼不豫凶事,死而后治凶服,衣衰饰,修棺椁,作穿窆宅兆,然后丧文成,外亲毕至,葬坟 集,孝子忠臣之恩厚备尽矣。故天子七月而葬,同轨毕至;诸侯五月而葬,同会毕至;大夫 三月而葬,同朝毕至;士庶人二月而葬,外姻毕至也。
yán líng jì zǐ shì qí, yú qí fǎn yě, qí zhǎng zǐ sǐ yú yíng bó zhī jiān, yīn zàng yān. kǒng zǐ wén zhī, yuē:" yán líng jì zǐ wú zhī xí yú lǐ zhě yě." shǐ zǐ gòng wǎng ér guān zhī, qí chuān, shēn bù zhì quán qí liǎn, yǐ shí fú jì zàng, fēng kuàng fén yǎn kǎn, qí gāo kě yǐn yě jì fēng, zuǒ tǎn yòu xuán, qí fēng qiě hào zhě sān. yán yuē:" gǔ ròu guī fù yú tǔ, mìng yě. ruò hún qì zé wú bù zhī yě! wú bù zhī yě!" ér suì xíng. kǒng zǐ yuē:" yán líng jì zǐ yú lǐ qí hé yǐ."
延陵季子适齐,于其反也,其长子死于嬴博之间,因葬焉。孔子闻之,曰:“延陵季子 吴之习于礼者也。”使子贡往而观之,其穿,深不至泉;其敛,以时服;既葬,封圹坟掩 坎,其高可隐也;既封,左袒右旋,其封且号者三。言曰:“骨肉归复于土,命也。若魂气 则无不之也!无不之也!”而遂行。孔子曰:“延陵季子于礼其合矣。”
zi shēng sān nián, rán hòu miǎn yú fù mǔ zhī huái, gù zhì sàng sān nián, suǒ yǐ bào fù mǔ zhī ēn yě. qī nián zhī sàng tōng hū zhū hóu, sān nián zhī sàng tōng hū tiān zǐ, lǐ zhī jīng yě. zi xià sān nián zhī sàng bì, jiàn yú kǒng zǐ, kǒng zǐ yǔ zhī qín, shǐ zhī xián, yuán qín ér xián, kàn kàn ér lè zuò, ér yuē:" xiān shēng zhì lǐ bù gǎn bù jí yě." kǒng zǐ yuē:" jūn zǐ yě." mǐn zi qiān sān nián zhī sàng bì, jiàn yú kǒng zǐ, kǒng zǐ yǔ zhī qín, shǐ zhī xián, yuán qín ér xián, qiē qiē ér bēi zuò, ér yuē:" xiān shēng zhì lǐ bù gǎn guò yě." kǒng zǐ yuē:" jūn zǐ yě." zǐ gòng wèn yuē:" mǐn zi āi bù jìn, zǐ yuē jūn zǐ yě zi xià āi yǐ jǐn, zǐ yuē jūn zi yě. cì yě huò, gǎn wèn hé wèi?" kǒng zǐ yuē:" mǐn zi āi wèi jǐn, néng duàn zhī yǐ lǐ, gù yuē jūn zǐ yě zi xià āi yǐ jǐn, néng yǐn ér zhì zhī, gù yuē jūn zǐ yě. fū sān nián zhī sàng, gù yōu zhě zhī suǒ qū, liè zhě zhī suǒ miǎn."
子生三年,然后免于父母之怀,故制丧三年,所以报父母之恩也。期年之丧通乎诸侯, 三年之丧通乎天子,礼之经也。子夏三年之丧毕,见于孔子,孔子与之琴,使之弦,援琴而 弦,衎衎而乐作,而曰:“先生制礼不敢不及也。”孔子曰:“君子也。”闵子骞三年之丧 毕,见于孔子,孔子与之琴,使之弦,援琴而弦,切切而悲作,而曰:“先生制礼不敢过 也。”孔子曰:“君子也。”子贡问曰:“闵子哀不尽,子曰君子也;子夏哀已尽,子曰君 子也。赐也惑,敢问何谓?”孔子曰:“闵子哀未尽,能断之以礼,故曰君子也;子夏哀已 尽,能引而致之,故曰君子也。夫三年之丧,固优者之所屈,劣者之所勉。”
qí xuān wáng wèi tián guò yuē:" wú wén rú zhě sàng qīn sān nián, sàng jūn sān nián jūn yǔ fù shú zhòng?" tián guò duì yuē:" dài bù rú fù zhòng." wáng fèn rán nù yuē:" rán zé hé wéi qù qīn ér shì jūn?" tián guò duì yuē:" fēi jūn zhī tǔ dì wú yǐ chù wú qīn, fēi jūn zhī lù wú yǐ yǎng wú qīn, fēi jūn zhī jué wèi wú yǐ zūn xiǎn wú qīn shòu zhī jūn, zhì zhī qīn, fán shì jūn suǒ yǐ wéi qīn yě." xuān wáng yì yì wú yǐ yīng.
齐宣王谓田过曰:“吾闻儒者丧亲三年,丧君三年;君与父孰重?”田过对曰:“殆不 如父重。”王忿然怒曰:“然则何为去亲而事君?”田过对曰:“非君之土地无以处吾亲, 非君之禄无以养吾亲,非君之爵位无以尊显吾亲;受之君,致之亲,凡事君所以为亲也。” 宣王邑邑无以应。
gǔ zhě yǒu zāi zhě wèi zhī lì, jūn yī shí sù fú, shǐ yǒu sī diào sǐ wèn jí, yōu yǐ wū yī, pú fú yǐ jiù zhī, tāng zhōu yǐ fāng zhī. shàn zhě bì xiān hū guān guǎ gū dú, jí bìng bù néng xiāng yǎng, sǐ wú yǐ zàng mái, zé zàng mái zhī. yǒu qīn sàng zhě bù hū qí mén, yǒu qí shuāi dà gōng, wǔ yuè bù fú lì yì zhī zhēng, yǒu xiǎo gōng zhī sàng zhě wèi zàng, bù fú lì yì zhī zhēng. qí yǒu zhòng shī duō sǐ zhě, jí zé yǒu jù zhòng, tóng zǐ jī gǔ jù huǒ, rù guān gōng lǐ yòng zhī, gè jī gǔ jù huǒ, zhú guān gōng lǐ. jiā zhī zhǔ rén guān lì yú zuò, shì bì chū hū lǐ mén, chū hū yì mén, zhì yě wài cǐ pú fú jiù lì zhī dào yě. shī dà bài yì rán.
古者有菑者谓之厉,君一时素服,使有司吊死问疾,忧以巫医,匍匐以救之,汤粥以方 之。善者必先乎鳏寡孤独,及病不能相养,死无以葬埋,则葬埋之。有亲丧者不呼其门,有 齐衰大功,五月不服力役之征,有小功之丧者未葬,不服力役之征。其有重尸多死者,急则 有聚众,童子击鼓苣火,入官宫里用之,各击鼓苣火,逐官宫里。家之主人冠立于阼,事毕 出乎里门,出乎邑门,至野外;此匍匐救厉之道也。师大败亦然。
zhāi zhě sī qí jū chǔ yě, sī qí xiào yǔ yě, sī qí suǒ wéi yě zhāi sān rì, nǎi jiàn qí suǒ wéi zhāi zhě. jì zhī rì, jiāng rù hù, ài rán ruò yǒu jiàn hū qí róng pán xuán chū hù, kuì rán ruò yǒu wén hū tàn xī zhī shēng. xiān rén zhī sè, bù jué yú mù shēng yīn hāi tuò, bù jué yú ěr shì yù hào wù, bù wàng yú xīn shì zé xiào zǐ zhī zhāi yě.
斋者思其居处也,思其笑语也,思其所为也;斋三日,乃见其所为斋者。祭之日,将入 户,僾然若有见乎其容;盘旋出户,喟然若有闻乎叹息之声。先人之色,不绝于目;声音咳 唾,不绝于耳;嗜欲好恶,不忘于心;是则孝子之斋也。
chūn jì yuē cí, xià jì yuē yuè, qiū jì yuē cháng, dōng jì yuē zhēng chūn jiàn jiǔ luǎn, xià jiàn mài yú qiū jiàn shǔ tún, dōng jiàn dào yàn. sān suì yī xiá, wǔ nián yī dì xiá zhě, hé yě dì zhě, dì yě. xiá zhě dà hé jì yú zǔ miào yě, dì zhě dì qí dé ér chà yōu liè yě. shèng zhǔ jiàng jì, bì jié zhāi jīng sī, ruò qīn zhī zài fāng xìng wèi dēng, chōng chōng, zhuān yī xiǎng qīn zhī róng mào fǎng fú, cǐ xiào zǐ zhī chéng yě. sì fāng zhī zhù jì, kōng ér lái zhě mǎn ér fǎn, xū ér zhì zhě shí ér hái, jiē qǔ fǎ zé yān.
春祭曰祠,夏祭曰禴,秋祭曰尝,冬祭曰烝;春荐韭卵,夏荐麦鱼;秋荐黍豚,冬荐稻 鴈。三岁一祫,五年一禘;祫者,合也;禘者,谛也。祫者大合祭于祖庙也,禘者谛其德而 差优劣也。圣主将祭,必洁斋精思,若亲之在;方兴未登,●●憧憧,专一想亲之容貌彷 佛,此孝子之诚也。四方之助祭,空而来者满而反,虚而至者实而还,皆取法则焉。
hán hè zi jì yú hé, jīn rén gào zhī yuē:" fū rén guò yú cǐ zhě, wèi yǒu bù kuài yòng zhě yě ér zi bù yòng hū?" hán hè zǐ yuē:" tiān zǐ jì hǎi nèi zhī shén, zhū hóu jì fēng yù zhī nèi, dài fū jì qí qīn, shì jì qí zǔ mí. hè yě, wèi dé shì hé bó yě." jīn rén shēn jí zhōu zhōng shuǐ ér yùn, jīn rén yuē:" xiàng yě, yì rén gù yǐ gào yǐ, fū zǐ bù tīng yì rén zhī yán yě jīn zhōu zhōng shuǐ ér yùn, shén dài, zhì zhuāng yī ér xià yóu hū!" hán zǐ yuē:" wú bù wéi rén zhī è wǒ ér gǎi wú zhì, bù wéi wǒ jiāng sǐ ér gǎi wú yì." yán wèi yǐ, zhōu yì rán xíng. hán hè zǐ yuē:" shī yún:' mò mò gé lěi, shī yú tiáo méi kǎi tì jūn zǐ, qiú fú bù huí.' guǐ shén qiě bù huí, kuàng yú rén hū?"
韩褐子济于河,津人告之曰:“夫人过于此者,未有不快用者也;而子不用乎?”韩褐 子曰:“天子祭海内之神,诸侯祭封域之内,大夫祭其亲,士祭其祖祢。褐也,未得事河伯 也。”津人申楫舟中水而运,津人曰:“向也,役人固已告矣,夫子不听役人之言也;今舟 中水而运,甚殆,治装衣而下游乎!”韩子曰:“吾不为人之恶我而改吾志,不为我将死而 改吾义。”言未已,舟泆然行。韩褐子曰:“诗云:‘莫莫葛藟,施于条枚;恺悌君子,求 福不回。’鬼神且不回,况于人乎?”
kǒng zǐ yuē:" wú tǐ zhī lǐ, jìng yě wú fú zhī sàng, yōu yě wú shēng zhī lè, huān yě bù yán ér xìn, bù dòng ér wēi, bù shī ér rén. zhì yě, zhōng gǔ zhī shēng nù ér jī zhī zé wǔ, yōu ér jī zhī zé bēi, xǐ ér jī zhī zé lè qí zhì biàn, qí shēng yì biàn. qí zhì chéng, tōng hū jīn shí, ér kuàng rén hū?"
孔子曰:“无体之礼,敬也;无服之丧,忧也;无声之乐,欢也;不言而信,不动而 威,不施而仁。志也,钟鼓之声怒而击之则武,忧而击之则悲,喜而击之则乐;其志变,其 声亦变。其志诚,通乎金石,而况人乎?”
gōng mèng zǐ gāo jiàn zhuān sūn zi mò yuē:" gǎn wèn jūn zǐ zhī lǐ hé rú?" zhuān sūn zi mò yuē:" qù ěr wài lì, yǔ ěr nèi zhé, sè shèng ér xīn zì qǔ zhī, qù sān zhě ér kě yǐ." gōng mèng bù zhī yǐ gào zēng zǐ, zēng zǐ qiǎo rán qūn xún yuē:" dà zāi yán hū! fū wài lì zhě bì nèi zhé, sè shèng ér xīn zì qǔ zhī bì wéi rén yì. shì gù jūn zǐ dé xíng chéng ér róng bù zhī, wén shí bó ér cí bù zhēng, zhī lǜ wēi dá ér néng bù yú."
公孟子高见颛孙子莫曰:“敢问君子之礼何如?”颛孙子莫曰:“去尔外厉,与尔内 折,色胜而心自取之,去三者而可矣。”公孟不知以告曾子,曾子愀然逡巡曰:“大哉言 乎!夫外厉者必内折,色胜而心自取之必为人役。是故君子德行成而容不知,闻识博而辞不 争,知虑微达而能不愚。”
zēng zǐ yǒu jí, mèng yí wǎng wèn zhī. zēng zǐ yuē:" niǎo zhī jiāng sǐ, bì yǒu bēi shēng jūn zǐ jí dà pì, bì yǒu shùn cí. lǐ yǒu sān yí, zhī zhī hū?" duì yuē:" bù shí yě." zēng zǐ yuē:" zuò, wú yǔ rǔ. jūn zǐ xiū lǐ yǐ lì zhì, zé tān yù zhī xīn bù lái jūn zǐ sī lǐ yǐ xiū shēn, zé dài duò màn yì zhī jié bù zhì jūn zǐ xiū lǐ yǐ rén yì, zé fèn zhēng bào luàn zhī cí yuǎn. ruò fú zhì zūn zǔ liè biān dòu, cǐ yǒu sī zhī shì yě, jūn zǐ suī wù néng kě yě."
曾子有疾,孟仪往问之。曾子曰:“鸟之将死,必有悲声;君子集大辟,必有顺辞。礼 有三仪,知之乎?”对曰:“不识也。”曾子曰:“坐,吾语汝。君子修礼以立志,则贪欲 之心不来;君子思礼以修身,则怠惰慢易之节不至;君子修礼以仁义,则忿争暴乱之辞远。 若夫置樽俎、列笾豆,此有司之事也,君子虽勿能可也。”
kǒng zǐ yuē kě yě jiǎn. jiǎn zhě, yì yě yě, yì yě zhě, wú lǐ wén yě. kǒng zǐ jiàn zǐ sāng bó zi, zǐ sāng bó zi bù yì guān ér chù, dì zǐ yuē:" fū zǐ hé wéi jiàn cǐ rén hū?" yuē:" qí zhì měi ér wú wén, wú yù shuō ér wén zhī." kǒng zǐ qù, zǐ sāng bó zi mén rén bù shuō, yuē:" hé wéi jiàn kǒng zǐ hū?" yuē:" qí zhì měi ér wén fán, wú yù shuō ér qù qí wén." gù yuē, wén zhì xiū zhě wèi zhī jūn zǐ, yǒu zhì ér wú wén wèi zhī yì yě, zǐ sāng bó zi yì yě, yù tóng rén dào yú niú mǎ, gù zhòng gōng yuē tài jiǎn. shàng wú míng tiān zǐ, xià wú xián fāng bó, tiān xià wèi wú dào, chén shì qí jūn, zi shì qí fù, lì néng tǎo zhī, tǎo zhī kě yě. dāng kǒng zǐ zhī shí, shàng wú míng tiān zǐ yě, gù yán yōng yě kě shǐ nán miàn, nán miàn zhě tiān zǐ yě, yōng zhī suǒ yǐ dé chēng nán miàn zhě, wèn zǐ sāng bó zi yú kǒng zǐ, kǒng zǐ yuē:" kě yě jiǎn." zhòng gōng yuē:" jū jìng ér xíng jiǎn yǐ dào mín, bù yì kě hū? jū jiǎn ér xíng jiǎn, wú nǎi tài jiǎn hū?" zǐ yuē:" yōng zhī yán rán!" zhòng gōng tōng yú huà shù, kǒng zǐ míng yú wáng dào, ér wú yǐ jiā zhòng gōng zhī yán.
孔子曰可也简。简者,易野也,易野者,无礼文也。孔子见子桑伯子,子桑伯子不衣冠 而处,弟子曰:“夫子何为见此人乎?”曰:“其质美而无文,吾欲说而文之。”孔子去, 子桑伯子门人不说,曰:“何为见孔子乎?”曰:“其质美而文繁,吾欲说而去其文。”故 曰,文质修者谓之君子,有质而无文谓之易野,子桑伯子易野,欲同人道于牛马,故仲弓曰 太简。上无明天子,下无贤方伯,天下为无道,臣弒其君,子弒其父,力能讨之,讨之可 也。当孔子之时,上无明天子也,故言雍也可使南面,南面者天子也,雍之所以得称南面 者,问子桑伯子于孔子,孔子曰:“可也简。”仲弓曰:“居敬而行简以道民,不亦可乎? 居简而行简,无乃太简乎?”子曰:“雍之言然!”仲弓通于化术,孔子明于王道,而无以 加仲弓之言。
kǒng zǐ zhì qí guō mén zhī wài, yù yī yīng ér qiè yī hú, xiāng yǔ jù xíng, qí shì jīng, qí xīn zhèng, qí xíng duān, kǒng zǐ wèi yù yuē:" qù qū zhī, qù qū zhī." sháo lè fāng zuò, kǒng zǐ zhì bǐ, wén sháo sān yuè bù zhī ròu wèi. gù lè fēi dú yǐ zì lè yě, yòu yǐ lè rén fēi dú yǐ zì zhèng yě, yòu yǐ zhèng rén yǐ zāi! yú cǐ lè zhě, bù tú wéi lè zhì yú cǐ. huáng dì zhào líng lún zuò wéi yīn lǜ, líng lún zì dà xià zhī xī, nǎi zhī kūn lún zhī yīn, qǔ zhú yú xiè gǔ, yǐ shēng qiào hòu bó jūn zhě, duàn liǎng jié jiān, qí zhǎng jiǔ cùn ér chuī zhī, yǐ wéi huáng zhōng zhī gōng, rì hán shǎo cì, zhì shí èr guǎn, yǐ kūn lún zhī xià, tīng fèng zhī míng, yǐ bié shí èr lǜ, qí xióng míng wèi liù, cí míng yì liù, yǐ bǐ huáng zhōng zhī gōng, shì hé huáng zhōng zhī gōng, jiē kě shēng zhī, ér lǜ zhī běn yě. gù yuē huáng zhōng wēi ér jūn, xiān quán ér bù shāng, qí wèi gōng dú zūn, xiàng dà shèng zhī dé, kě yǐ míng zhì xián zhī gōng, gù fèng ér jiàn zhī yú zōng miào, yǐ gē yíng gōng dé, shì shì bù wàng. shì gù huáng zhōng shēng lín zhōng, lín zhōng shēng dà lǚ, dà lǚ shēng yí zé, yí zé shēng tài cù, tài cù shēng nán lǚ, nán lǚ shēng jiā zhōng, jiā zhōng shēng wú shè, wú shè shēng gū xǐ, gū xǐ shēng yīng zhōng, yīng zhōng shēng ruí bīn. sān fēn suǒ shēng, yì zhī yǐ yī fēn yǐ shàng shēng sān fēn suǒ shēng, qù qí yī fēn yǐ xià shēng. huáng zhōng dà lǚ tài cù jiā zhōng gū xǐ zhòng lǚ ruí bīn wèi shàng, lín zhōng yí zé nán lǚ wú shè yīng zhōng wéi xià. dà shèng zhì zhì zhī shì, tiān dì zhī qì, hé yǐ shēng fēng, rì zhì zé rì xíng qí fēng yǐ shēng shí èr lǜ, gù zhòng dōng duǎn zhì zé shēng huáng zhōng, jì dōng shēng dà lǚ, mèng chūn shēng tài cù, zhòng chūn shēng jiā zhōng, jì chūn shēng gū xǐ, mèng xià shēng zhòng lǚ, zhòng xià shēng ruí bīn, jì xià shēng lín zhōng, mèng qiū shēng yí zé, zhòng qiū shēng nán lǚ, jì qiū shēng wú shè, mèng dōng shēng yīng zhōng. tiān dì zhī fēng qì zhèng, shí èr lǜ zhì yě.
孔子至齐郭门之外,遇一婴儿挈一壶,相与俱行,其视精,其心正,其行端,孔子谓御 曰:“趣驱之,趣驱之。”韶乐方作,孔子至彼,闻韶三月不知肉味。故乐非独以自乐也, 又以乐人;非独以自正也,又以正人矣哉!于此乐者,不图为乐至于此。黄帝诏伶伦作为音 律,伶伦自大夏之西,乃之昆仑之阴,取竹于嶰谷,以生窍厚薄均者,断两节间,其长九寸 而吹之,以为黄钟之宫,日含少次,制十二管,以昆仑之下,听凤之鸣,以别十二律,其雄 鸣为六,雌鸣亦六,以比黄钟之宫,适合黄钟之宫,皆可生之,而律之本也。故曰黄钟微而 均,鲜全而不伤,其为宫独尊,象大圣之德,可以明至贤之功,故奉而荐之于宗庙,以歌迎 功德,世世不忘。是故黄钟生林钟,林钟生大吕,大吕生夷则,夷则生太簇,太簇生南吕, 南吕生夹钟,夹钟生无射,无射生姑洗,姑洗生应钟,应钟生蕤宾。三分所生,益之以一分 以上生;三分所生,去其一分以下生。黄钟、大吕、太簇、夹钟、姑洗、仲吕、蕤宾为上, 林钟、夷则、南吕、无射、应钟为下。大圣至治之世,天地之气,合以生风,日至则日行其 风以生十二律,故仲冬短至则生黄钟,季冬生大吕,孟春生太簇,仲春生夹钟,季春生姑 洗,孟夏生仲吕,仲夏生蕤宾,季夏生林钟,孟秋生夷则,仲秋生南吕,季秋生无射,孟冬 生应钟。天地之风气正,十二律至也。
shèng rén zuò wéi gǔ kòng jiē xūn chí, bǐ liù zhě dé yīn zhī yīn, rán hòu zhōng qìng yú sè yǐ hé zhī, rán hòu gàn qī máo dí yǐ wǔ zhī cǐ suǒ yǐ jì xiān wáng zhī miào yě, cǐ suǒ yǐ xiàn cù yìn zhī chóu yě, suǒ yǐ guān xù guì jiàn gè dé qí yí yě, cǐ kě yǐ shì hòu shì yǒu zūn bēi cháng yòu zhī xù yě.
圣人作为■鼓控揭埙箎,比六者德音之音,然后钟磬竽瑟以和之,然后干戚旄狄以舞 之;此所以祭先王之庙也,此所以献酢酳之酬也,所以官序贵贱各得其宜也,此可以示后世 有尊卑长幼之序也。
zhōng shēng kēng kēng yǐ lì hào, hào yǐ lì héng, héng yǐ lì wǔ, jūn zǐ tīng zhōng shēng zé sī wǔ chén. shí shēng qìng qìng yǐ lì biàn, biàn yǐ zhì sǐ, jūn zǐ tīng qìng shēng zé sī sǐ fēng jiāng zhī chén. sī shēng āi āi yǐ lì lián, lián yǐ lì zhì, jūn zǐ tīng qín sè zhī shēng, zé sī zhì yì zhī chén. zhú shēng làn làn yǐ lì huì, huì yǐ jù zhòng, jūn zǐ tīng yú shēng xiāo guǎn zhī shēng, zé sī chù jù zhī chén. gǔ bǐng zhī shēng huān huān yǐ lì dòng, dòng yǐ jìn zhòng, jūn zǐ tīng gǔ bǐng zhī shēng, zé sī jiàng shuài zhī chén. jūn zǐ zhī tīng yīn, fēi tīng qí kēng qiāng ér yǐ, bǐ yì yǒu suǒ hé zhī yě.
钟声铿铿以立号,号以立横,横以立武,君子听钟声则思武臣。石声磬磬以立辩,辩以 致死,君子听磬声则思死封疆之臣。丝声哀哀以立廉,廉以立志,君子听琴瑟之声,则思志 义之臣。竹声滥滥以立会,会以聚众,君子听竽笙箫管之声,则思畜聚之臣。鼓鞞之声欢欢 以立动,动以进众,君子听鼓鞞之声,则思将帅之臣。君子之听音,非听其铿锵而已,彼亦 有所合之也。
lè zhě, shèng rén zhī suǒ lè yě, ér kě yǐ shàn mín xīn, qí gǎn rén shēn, qí yí fēng yì sú, gù xiān wáng zhe qí jiào yān. fū mín yǒu xuè qì xīn zhī zhī xìng, ér wú āi yuè xǐ nù zhī cháng, yīng gǎn qǐ wù ér dòng, rán hòu xīn shù xíng yān. shì gù gǎn jī qiáo cuì zhī yīn zuò, ér mín sī yōu chǎn bēn màn yì fán wén jiǎn jié zhī yīn zuò, ér mín kāng lè cū shǔ měng fèn guǎng bēn zhī yīn zuò, ér mín gāng yì lián zhí jìn zhèng zhuāng chéng zhī yīn zuò, ér mín sù jìng kuān yù ròu hǎo shùn chéng hé dòng zhī yīn zuò, ér mín cí ài. liú pì xié sàn dí chéng dí làn zhī yīn zuò, ér mín yín luàn. shì gù xiān wáng běn zhī qíng xìng, jī zhī dù shù, zhì zhī lǐ yì hán shēng qì zhī hé, dào wǔ cháng zhī xíng, shǐ yáng ér bù sàn, yīn ér bù mì, gāng qì bù nù, róu qì bù shè sì chàng jiāo yú zhōng, ér fā zuò yú wài, jiē ān qí wèi, bù xiāng duó yě. rán hòu lì zhī xué děng, guǎng qí jié zòu, shěng qí wén cǎi yǐ shéng dé hòu, lǜ xiǎo dà zhī chēng, bǐ zhōng shǐ zhī xù, yǐ xiàng shì xíng, shǐ qīn shū guì jiàn, cháng yòu nán nǚ zhī lǐ, jiē xíng jiàn yú lè, gù yuē lè guān qí shēn yǐ. tǔ bì zé cǎo mù bù zhǎng, shuǐ fán zé yú biē bù dà, qì shuāi zé shēng wù bù suí, shì luàn zé lǐ tè ér lè yín shì gù qí shēng āi ér bù zhuāng, lè ér bù ān, màn yì yǐ fàn jié, liú màn yǐ wàng běn, guǎng zé róng jiān, xiá zé sī yù gǎn dí dàng zhī qì, miè píng hé zhī dé, shì yǐ jūn zǐ jiàn zhī yě. fán jiān shēng gǎn rén ér nì qì yīng zhī, nì qì chéng xiàng ér yín lè xìng yān zhèng shēng gǎn rén ér shùn qì yīng zhī, shùn qì chéng xiàng ér hé lè xìng yān. chàng hé yǒu yīng, huí xié qū zhí, gè guī qí fēn, ér wàn wù zhī lǐ, yǐ lèi xiāng dòng yě. shì gù jūn zǐ fǎn qíng yǐ hé qí zhì, bǐ lèi yǐ chéng qí xíng, jiān shēng luàn sè, bù xí yú tīng, yín lè tè lǐ, bù jiē xīn shù, duò màn xié pì zhī qì, bù shè yú shēn tǐ shǐ ěr mù bí kǒu xīn zhì bǎi tǐ, jiē yóu shùn zhèng yǐ xíng qí yì, rán hòu fā yǐ shēng yīn, wén yǐ qín sè, dòng yǐ gàn qī, shì yǐ yǔ máo, cóng yǐ xiāo guǎn fèn zhì dé zhī guāng, dòng sì qì zhī hé, yǐ zhe wàn wù zhī lǐ. shì gù qīng míng xiàng tiān, guǎng dà xiàng dì, zhōng shǐ xiàng sì shí, zhōu xuán xiàng fēng yǔ wǔ sè chéng wén ér bù luàn, bā fēng cóng lǜ ér bù jiān, bǎi dù de shù ér yǒu cháng. xiǎo dà xiāng chéng, zhōng shǐ xiāng shēng, chàng hè qīng zhuó, dài xiāng wèi jīng, gù lè xíng ér lún qīng, ěr mù cōng míng, xuè qì hé píng, yí fēng yì sú, tiān xià jiē níng, gù yuē lè zhě lè yě. jūn zǐ lè de qí dào, xiǎo rén lè de qí yù, yǐ dào zhì yù, zé lè ér bù luàn yǐ yù wàng dào, zé huò ér bù lè, shì gù jūn zǐ fǎn qíng yǐ hé qí yì, guǎng yuè yǐ chéng qí jiào, gù lè xíng ér mín xiàng fāng, kě yǐ guān dé yǐ. dé zhě xìng zhī duān yě, lè zhě dé zhī huá yě, jīn shí sī zhú, lè zhī qì yě. shī yán qí zhì, gē yǒng qí shēng, wǔ dòng qí róng, sān zhě běn yú xīn, rán hòu lè qì cóng zhī shì gù qíng shēn ér wén míng, qì shèng ér huà shén, hé shùn jī zhōng ér yīng huá fà wài, wéi lè bù kě yǐ wéi wěi. lè zhě, xīn zhī dòng yě, shēng zhě, lè zhī xiàng yě, wén cǎi jié zòu, shēng zhī shì yě. jūn zǐ zhī dòng běn, lè qí xiàng yě, hòu zhì qí shì, shì gù xiān gǔ yǐ jǐng jiè, sān bù yǐ jiàn fāng, zài shǐ yǐ zhe wǎng, fù luàn yǐ chì guī fèn jí ér bù bá, jí yōu ér bù yǐn, dú lè qí zhì, bù yàn qí dào, bèi jǔ qí dào, bù sī qí yù. shì gù qíng jiàn ér yì lì, lè zhōng ér dé zūn, jūn zǐ yǐ hǎo shàn, xiǎo rén yǐ chì guò, gù yuē shēng mín zhī dào, lè wèi dà yān.
乐者,圣人之所乐也,而可以善民心,其感人深,其移风易俗,故先王着其教焉。夫民 有血气心知之性,而无哀乐喜怒之常,应感起物而动,然后心术形焉。是故感激憔悴之音 作,而民思忧;啴奔慢易繁文简节之音作,而民康乐;粗属猛奋广贲之音作,而民刚毅;廉 直劲正庄诚之音作,而民肃敬;宽裕肉好顺成和动之音作,而民慈爱。流僻邪散狄成涤滥之 音作,而民淫乱。是故先王本之情性,稽之度数,制之礼义;含生气之和,道五常之行,使 阳而不散,阴而不密,刚气不怒,柔气不慑;四畅交于中,而发作于外,皆安其位,不相夺 也。然后立之学等,广其节奏,省其文彩;以绳德厚,律小大之称,比终始之序,以象事 行,使亲疏贵贱,长幼男女之理,皆形见于乐,故曰乐观其深矣。土弊则草木不长,水烦则 鱼鳖不大,气衰则生物不遂,世乱则礼慝而乐淫;是故其声哀而不庄,乐而不安,慢易以犯 节,流漫以忘本,广则容奸,狭则思欲;感涤荡之气,灭平和之德,是以君子贱之也。凡奸 声感人而逆气应之,逆气成象而淫乐兴焉;正声感人而顺气应之,顺气成象而和乐兴焉。唱 和有应,回邪曲直,各归其分,而万物之理,以类相动也。是故君子反情以和其志,比类以 成其行,奸声乱色,不习于听,淫乐慝礼,不接心术,惰慢邪辟之气,不设于身体;使耳目 鼻口心智百体,皆由顺正以行其义,然后发以声音,文以琴瑟,动以干戚,饰以羽旄,从以 箫管;奋至德之光,动四气之和,以着万物之理。是故清明象天,广大象地,终始象四时, 周旋象风雨;五色成文而不乱,八风从律而不奸,百度得数而有常。小大相成,终始相生, 唱和清浊,代相为经,故乐行而伦清,耳目聪明,血气和平,移风易俗,天下皆宁,故曰乐 者乐也。君子乐得其道,小人乐得其欲,以道制欲,则乐而不乱;以欲忘道,则惑而不乐, 是故君子反情以和其意,广乐以成其教,故乐行而民向方,可以观德矣。德者性之端也,乐 者德之华也,金石丝竹,乐之器也。诗言其志,歌咏其声,舞动其容,三者本于心,然后乐 器从之;是故情深而文明,气盛而化神,和顺积中而英华发外,惟乐不可以为伪。乐者,心 之动也,声者,乐之象也,文采节奏,声之饰也。君子之动本,乐其象也,后治其饰,是故 先鼓以警戒,三步以见方,再始以着往,复乱以饬归;奋疾而不拔,极幽而不隐,独乐其 志,不厌其道,备举其道,不私其欲。是故情见而义立,乐终而德尊,君子以好善,小人以 饬过,故曰生民之道,乐为大焉。
lè zhī kě mì zhě, qín zuì yí yān, jūn zǐ yǐ qí kě xiū dé, gù jìn zhī. fán yīn zhī qǐ, yóu rén xīn shēng yě rén xīn zhī dòng, wù shǐ zhī rán yě gǎn yú wù ér hòu dòng, gù xíng yú shēng shēng xiāng yìng gù shēng biàn, biàn chéng fāng gù wèi zhī yīn. bǐ yīn ér lè zhī, jí gàn qī yǔ máo wèi zhī lè lè zhě yīn zhī suǒ yóu shēng yě, qí běn zài rén xīn zhī gǎn yú wù. shì gù qí āi xīn gǎn zhě, qí shēng yǐ shā qí lè xīn gǎn zhě, qí shēng chǎn yǐ huǎn qí xǐ xīn gǎn zhě, qí shēng fā yǐ sàn qí nù xīn gǎn zhě, qí shēng zhuàng yǐ lì qí jìng xīn gǎn zhě, qí shēng zhí yǐ lián qí ài xīn gǎn zhě, qí shēng hé yǐ diào. rén zhī shàn è fēi shēng yě, gǎn yú wù ér hòu dòng, shì gù xiān wáng shèn suǒ yǐ gǎn zhī, gù lǐ yǐ dìng qí yì, lè yǐ hé qí xìng, zhèng yǐ yī qí xíng, xíng yǐ fáng qí jiān lǐ yuè xíng zhèng, qí jí yī yě, suǒ yǐ tóng mín xīn ér lì zhì dào yě.
乐之可密者,琴最宜焉,君子以其可修德,故近之。凡音之起,由人心生也;人心之 动,物使之然也;感于物而后动,故形于声;声相应故生变,变成方故谓之音。比音而乐 之,及干戚羽旄谓之乐;乐者音之所由生也,其本在人心之感于物。是故其哀心感者,其声 ■以杀;其乐心感者,其声啴以缓;其喜心感者,其声发以散;其怒心感者,其声壮以厉; 其敬心感者,其声直以廉;其爱心感者,其声和以调。人之善恶非牲也,感于物而后动,是 故先王慎所以感之,故礼以定其意,乐以和其性,政以一其行,刑以防其奸;礼乐刑政,其 极一也,所以同民心而立治道也。
fán yīn, shēng rén xīn zhě yě, qíng dòng yú zhōng ér xíng yú shēng, shēng chéng wén wèi zhī yīn. shì gù zhì shì zhī yīn ān yǐ lè, qí zhèng hé luàn shì zhī yīn yuàn yǐ nù, qí zhèng guāi wáng guó zhī yīn āi yǐ sī, qí mín kùn. shēng yīn zhī dào, yǔ zhèng tōng yǐ. gōng wèi jūn, shāng wèi chén, jiǎo wèi mín, zhēng wèi shì, yǔ wèi wù wǔ yīn luàn zé wú fǎ, wú fǎ zhī yīn: gōng luàn zé huāng, qí jūn jiāo shāng luàn zé bēi, qí guān huài jiǎo luàn zé yōu, qí mín yuàn zhēng luàn zé āi, qí shì qín yǔ luàn zé wēi, qí cái kuì wǔ zhě jiē luàn, dài xiāng líng wèi zhī màn, rú cǐ zé guó zhī miè wáng wú rì yǐ. zhèng wèi zhī yīn, luàn shì zhī yīn yě, bǐ yú màn yǐ sāng jiān pú shàng zhī yīn, wáng guó zhī yīn yě, qí zhèng sàn, qí mín liú, wū shàng xíng sī ér bù kě zhǐ yě.
凡音,生人心者也,情动于中而形于声,声成文谓之音。是故治世之音安以乐,其政 和;乱世之音怨以怒,其政乖;亡国之音哀以思,其民困。声音之道,与政通矣。宫为君, 商为臣,角为民,征为事,羽为物;五音乱则无法,无法之音:宫乱则荒,其君骄;商乱则 陂,其官坏;角乱则忧,其民怨;征乱则哀,其事勤;羽乱则危,其财匮;五者皆乱,代相 凌谓之慢,如此则国之灭亡无日矣。郑、卫之音,乱世之音也,比于慢矣;桑间、濮上之 音,亡国之音也,其政散,其民流,诬上行私而不可止也。
fán rén zhī yǒu huàn huò zhě, shēng yú yín yì bào màn, yín yì bào màn zhī běn, shēng yú yǐn jiǔ gù gǔ zhě shèn qí yǐn jiǔ zhī lǐ, shǐ ěr tīng yǎ yīn, mù shì zhèng yí, zú xíng zhèng róng, xīn lùn zhèng dào. gù zhōng rì yǐn jiǔ ér wú guò shī, jìn zhě shù rì, yuǎn zhě shù yuè, jiē rén yǒu dé yān yǐ yì shàn, shī yún:" jì zuì yǐ jiǔ, jì bǎo yǐ dé." cǐ zhī wèi yě.
凡人之有患祸者,生于淫泆暴慢,淫泆暴慢之本,生于饮酒;故古者慎其饮酒之礼,使 耳听雅音,目视正仪,足行正容,心论正道。故终日饮酒而无过失,近者数日,远者数月, 皆人有德焉以益善,诗云:“既醉以酒,既饱以德。”此之谓也。
fán cóng wài rù zhě, mò shēn yú shēng yīn, biàn rén zuì jí, gù shèng rén yīn ér chéng zhī yǐ dé yuē lè, lè zhě dé zhī fēng, shī yuē: " wēi yí yì yì, dé yīn zhì zhì." wèi lǐ yuè yě. gù jūn zǐ yǐ lǐ zhèng wài, yǐ yuè zhèng nèi nèi xū yú lí lè, zé xié qì shēng yǐ, wài xū yú lí lǐ, zé màn xíng qǐ yǐ gù gǔ zhě tiān zǐ zhū hóu tīng zhōng shēng, wèi cháng lí yú tíng, qīng dài fū tīng qín sè, wèi cháng lí yú qián suǒ yǐ yǎng zhèng xīn ér miè yín qì yě. lè zhī dòng yú nèi, shǐ rén yì dào ér hǎo liáng lè zhī dòng yú wài, shǐ rén wēn gōng ér wén yǎ yǎ sòng zhī shēng dòng rén, ér zhèng qì yīng zhī hé chéng róng hǎo zhī shēng dòng rén, ér hé qì yīng zhī cū lì měng bēn zhī shēng dòng rén, ér nù qì yīng zhī zhèng wèi zhī shēng dòng rén, ér yín qì yīng zhī. shì yǐ jūn zǐ shèn qí suǒ yǐ dòng rén yě.
凡从外入者,莫深于声音,变人最极,故圣人因而成之以德曰乐,乐者德之风,诗曰: “威仪抑抑,德音秩秩。”谓礼乐也。故君子以礼正外,以乐正内;内须臾离乐,则邪气生 矣,外须臾离礼,则慢行起矣;故古者天子诸侯听钟声,未尝离于庭,卿大夫听琴瑟,未尝 离于前;所以养正心而灭淫气也。乐之动于内,使人易道而好良;乐之动于外,使人温恭而 文雅;雅颂之声动人,而正气应之;和成容好之声动人,而和气应之;粗厉猛贲之声动人, 而怒气应之;郑卫之声动人,而淫气应之。是以君子慎其所以动人也。
zǐ lù gǔ sè yǒu běi bǐ zhī shēng, kǒng zǐ wén zhī yuē:" xìn yǐ, yóu zhī bù cái yě!" rǎn yǒu shì, kǒng zǐ yuē:" qiú lái, ěr xī bù wèi yóu fū xiān wáng zhī zhì yīn yě? zòu zhōng shēng, wèi zhōng jié liú rù yú nán, bù guī yú běi. nán zhě shēng yù zhī xiāng, běi zhě shā fá zhī yù gù jūn zǐ zhí zhōng yǐ wéi běn, wù shēng yǐ wéi jī, gù qí yīn wēn hé ér jū zhōng, yǐ xiàng shēng yù zhī qì yě. yōu āi bēi tòng zhī gǎn bù jiā hū xīn, bào lì yín huāng zhī dòng bù zài hu tǐ, fū rán zhě, nǎi zhì cún zhī fēng, ān lè zhī wèi yě. bǐ xiǎo rén zé bù rán, zhí mò yǐ lùn běn, wù gāng yǐ wéi jī, gù qí yīn jiǎo lì ér wēi mò, yǐ xiàng shā fá zhī qì. hé jié zhōng zhèng zhī gǎn bù jiā hū xīn, wēn yǎn gōng zhuāng zhī dòng bù cún hū tǐ, fū shā zhě nǎi luàn wáng zhī fēng, bēn běi zhī wèi yě. xī shùn zào nán fēng zhī shēng, qí xìng yě bó yān, zhì jīn wáng gōng shù wú bù shì zhòu wèi běi bǐ zhī shēng, qí fèi yě hū yān, zhì jīn wáng gōng yǐ wéi xiào. bǐ shùn yǐ pǐ fū, jī zhèng hé rén, lǚ zhōng xíng shàn, ér zú yǐ xìng, zhòu yǐ tiān zǐ, hǎo màn yín huāng, gāng lì bào zéi, ér zú yǐ miè. jīn yóu yě pǐ fū zhī tú, bù yī zhī chǒu yě, jì wú yì hū xiān wáng zhī zhì, ér yòu yǒu wáng guó zhī shēng, qǐ néng bǎo qī chǐ zhī shēn zāi?" rǎn yǒu yǐ gào zi lù, zǐ lù yuē:" yóu zhī zuì yě! xiǎo rén bù néng, ěr xiàn ér rù yú sī. yí yǐ, fū zǐ zhī yán yě!" suì zì huǐ, bù shí qī rì ér gǔ lì yān, kǒng zǐ yuē:" yóu zhī gǎi guò yǐ."
子路鼓瑟有北鄙之声,孔子闻之曰:“信矣,由之不才也!”冉有侍,孔子曰:“求 来,尔奚不谓由夫先王之制音也?奏中声,为中节;流入于南,不归于北。南者生育之乡, 北者杀伐之域;故君子执中以为本,务生以为基,故其音温和而居中,以象生育之气也。忧 哀悲痛之感不加乎心,暴厉淫荒之动不在乎体,夫然者,乃治存之风,安乐之为也。彼小人 则不然,执末以论本,务刚以为基,故其音湫厉而微末,以象杀伐之气。和节中正之感不加 乎心,温俨恭庄之动不存乎体,夫杀者乃乱亡之风,奔北之为也。昔舜造南风之声,其兴也 勃焉,至今王公述无不释;纣为北鄙之声,其废也忽焉,至今王公以为笑。彼舜以匹夫,积 正合仁,履中行善,而卒以兴,纣以天子,好慢淫荒,刚厉暴贼,而卒以灭。今由也匹夫之 徒,布衣之丑也,既无意乎先王之制,而又有亡国之声,岂能保七尺之身哉?”冉有以告子 路,子路曰:“由之罪也!小人不能,耳陷而入于斯。宜矣,夫子之言也!”遂自悔,不食 七日而骨立焉,孔子曰:“由之改过矣。”