sòng zǐ yuē: shǒu shān zhī cǎi, zhào zì xuān yuán, yuán liú yuǎn yǐ zāi. jiǔ mù gòng jīn, yòng xiāng yǔ dǐng, cóng cǐ huǒ jīn gōng yòng rì yì ér yuè xīn yǐ. fū jīn zhī shēng yě, yǐ tǔ wèi mǔ, jí qí chéng xíng ér xiào yòng yú shì yě, mǔ mú zǐ xiào, yì yóu shì yān. jīng cū jù xì zhī jiān, dàn jiàn dùn zhě sī chōng, lì zhě sī kěn, báo qí shēn yǐ méi hé shuǐ huǒ ér bǎi xìng fán, xū qí fù yǐ zhèn dàng kōng líng ér bā yīn qǐ. yuàn zhě xiào xiān fàn zhī shēn, ér chén fán yǒu zhì xiàng. qiǎo zhě duó shàng qīng zhī pò, ér hǎi yǔ biàn liú quán, jí qū zhǐ chàng chóu, qǐ néng xī shǔ! yào zhī, rén lì bù zhì yú cǐ.
宋子曰:首山之采,肇自轩辕,源流远矣哉。九牧贡金,用襄禹鼎,从此火金功用日异而月新矣。夫金之生也,以土为母,及其成形而效用于世也,母模子肖,亦犹是焉。精粗巨细之间,但见钝者司舂,利者司垦,薄其身以媒合水火而百姓繁,虚其腹以振荡空灵而八音起。愿者肖仙梵之身,而尘凡有至象。巧者夺上清之魄,而海宇遍流泉,即屈指唱筹,岂能悉数!要之,人力不至于此。
dǐng
○鼎
fán zhù dǐng, táng yú yǐ qián bù kě kǎo. wéi yǔ zhù jiǔ dǐng, zé yīn jiǔ zhōu gòng fù rǎng zé yǐ chéng, rù gòng fāng wù suì lì yǐ dìng, shū jùn hé dào yǐ tōng, yǔ gòng yè yǐ chéng shū. kǒng hòu shì rén jūn zēng fù zhòng liǎn, hòu dài hóu guó mào gòng qí yín, hòu rì zhì shuǐ zhī rén bù yóu qí dào, gù zhù zhī yú dǐng. bù rú shū jí zhī yì qù, shǐ yǒu suǒ zūn shǒu, bù kě yí yì, cǐ jiǔ dǐng suǒ wéi zhù yě. nián dài jiǔ yuǎn, mò xué guǎ wén, rú zhū jì yú hú lí zhī pí zhī lèi jiē qí kè huà yú dǐng shàng zhě, huò màn miè gǎi xíng wèi kě zhī, lòu zhě suì yǐ wéi guài wù. gù chūn qiū chuán yǒu shǐ zhī shén jiān bù féng chī mèi zhī shuō yě. cǐ dǐng rù qín shǐ wáng. ér chūn qiū shí gào dà dǐng jǔ èr fāng dǐng, jiē qí liè guó zì zào, jí yǒu kè huà bì shī yǔ gòng chū zhǐ. cǐ dàn cún míng wéi gǔ wù, hòu shì tú jí fán duō, bǎi bèi shàng gǔ, yì bù fù zhù dǐng, tè bìng zhì zhī.
凡铸鼎,唐虞以前不可考。唯禹铸九鼎,则因九州贡赋壤则已成,入贡方物岁例已定,疏浚河道已通,禹贡业已成书。恐后世人君增赋重敛,后代侯国冒贡奇淫,后日治水之人不由其道,故铸之于鼎。不如书籍之易去,使有所遵守,不可移易,此九鼎所为铸也。年代久远,末学寡闻,如珠、暨鱼、狐狸、织皮之类皆其刻画于鼎上者,或漫灭改形未可知,陋者遂以为怪物。故《春秋传》有使知神奸、不逢魑魅之说也。此鼎入秦始亡。而春秋时郜大鼎、莒二方鼎,皆其列国自造,即有刻画必失禹贡初旨。此但存名为古物,后世图籍繁多,百倍上古,亦不复铸鼎,特并志之。
zhōng
○钟
fán zhōng wèi jīn lè zhī shǒu, qí shēng yī xuān, dà zhě wén shí lǐ, xiǎo zhě yì jí lǐ zhī yú. gù jūn shì cháo guān chū shǔ bì yòng yǐ jí zhòng, ér xiāng yǐn jiǔ lǐ bì yòng yǐ hé gē, fàn gōng xiān diàn bì yòng yǐ míng shè yè zhě zhī chéng, yōu qǐ guǐ shén zhī jìng.
凡钟为金乐之首,其声一宣,大者闻十里,小者亦及里之余。故君视朝、官出署必用以集众,而乡饮酒礼必用以和歌,梵宫仙殿必用以明摄谒者之城,幽起鬼神之敬。
fán zhù zhōng gāo zhě tóng zhì, xià zhě tiě zhì. jīn běi jí cháo zhōng zé chún yòng xiǎng tóng, měi kǒu gòng fèi tóng sì wàn qī qiān jīn xī sì qiān jīn jīn wǔ shí liǎng yín yī bǎi èr shí liǎng yú nèi. chéng qì yì zhòng èr wàn jīn, shēn gāo yī zhàng yī chǐ wǔ cùn, shuāng lóng pú láo gāo èr chǐ qī cùn, kǒu jìng bā chǐ, zé jīn zhāo zhōng zhī zhì yě.
凡铸钟高者铜质,下者铁质。今北极朝钟则纯用响铜,每口共费铜四万七千斤、锡四千斤、金五十两、银一百二十两于内。成器亦重二万斤,身高一丈一尺五寸,双龙蒲牢高二尺七寸,口径八尺,则今朝钟之制也。
fán zào wàn jūn zhōng yǔ zhù dǐng fǎ tóng, jué kēng shēn zhàng jǐ chǐ, zào zhù qí zhōng rú fáng shè, shān ní zuò mó gǔ, yòng shí huī sān hé tǔ zhù, bù shǐ yǒu sī háo xì chāi. gān zào zhī hòu yǐ niú yóu huáng là fù qí shàng shù cùn. yóu là fēn liǎng: yóu jū shén bā, là jū shén èr, qí shàng gāo bì dǐ qíng yǔ. xià yuè bù kě wèi, yóu bù dòng jié. yóu là màn dìng, rán hòu diāo lòu shū wén wù xiàng, sī fā chéng jiù. rán hòu chōng shāi jué xì tǔ yǔ tàn mò wèi ní, tú màn yǐ jiàn ér jiā hòu zhì shù cùn, shǐ qí nèi wài tòu tǐ gàn jiān, wài shī huǒ lì zhì huà qí zhōng yóu là, cóng kǒu shàng kǒng xì róng liú jìng jìn, zé qí zhōng kōng chù jí zhōng dǐng tuō tǐ zhī qū yě.
凡造万钧钟与铸鼎法同,掘坑深丈几尺,燥筑其中如房舍,埏泥作模骨,用石灰、三和土筑,不使有丝毫隙拆。干燥之后以牛油、黄蜡附其上数寸。油蜡分两:油居什八,蜡居什二,其上高蔽抵晴雨。(夏月不可为,油不冻结。)油蜡墁定,然后雕镂书文、物象,丝发成就。然后舂筛绝细土与炭末为泥,涂墁以渐而加厚至数寸,使其内外透体干坚,外施火力炙化其中油蜡,从口上孔隙熔流净尽,则其中空处即钟鼎托体之区也。
fán yóu là yī jīn xū wèi, tián tóng shí jīn. sù yóu shí jǐn yóu shí jīn, zé bèi tóng bǎi jīn yǐ qí zhī. zhōng jì kōng jìng, zé yì róng tóng. fán huǒ tóng zhì wàn jūn, fēi shǒu zú suǒ néng qū shǐ. sì miàn zhù lú, sì miàn ní zuò cáo dào, qí dào shàng kǒu chéng jiē lú zhōng, xià kǒu xié dī yǐ jiù zhōng dǐng rù tóng kǒng, cáo bàng yī qí hóng tàn zhī wéi. hóng lú róng huà shí, jué kāi cáo gěng, xiān ní tǔ wèi gěng sè zhù. yī qí rú shuǐ héng liú, cóng cáo dào zhōng jiǎn zhù ér xià, zhōng dǐng chéng yǐ. fán wàn jūn tiě zhōng yǔ lú fǔ, qí fǎ jiē tóng, ér sù fǎ zé yóu rén shěng sè yě. ruò qiān jīn yǐ nèi zhě zé bù xū rú cǐ láo fèi, dàn duō niē shí shù guō lú. lú xíng rú jī, tiě tiáo zuò gǔ, fù ní zuò jiù. qí xià xiān yǐ tiě piàn quān tǒng zhí tòu zuò liǎng kǒng, yǐ shòu gāng chuān. qí lú diàn yú tǔ dūn zhī shàng, gè lú yī qí gǔ gōu róng huà. huà hòu yǐ liǎng gāng chuān lú xià, qīng zhě liǎng rén, zhòng zhě shù rén tái qǐ, qīng zhù mó dǐ kǒng zhōng. jiǎ lú jì qīng, yǐ lú jí jì zhī, bǐng lú yòu jí jì zhī, qí zhōng zì rán nián hé. ruò xiāng chéng yū huǎn, zé xiān rù zhī zhì yù dòng, hòu zhě bù zhān, xìn suǒ yóu shēng yě.
凡油蜡一斤虚位,填铜十斤。塑油时尽油十斤,则备铜百斤以俟之。中既空净,则议熔铜。凡火铜至万钧,非手足所能驱使。四面筑炉,四面泥作槽道,其道上口承接炉中,下口斜低以就钟鼎入铜孔,槽傍一齐红炭织围。洪炉熔化时,决开槽梗,(先泥土为梗塞住。)一齐如水横流,从槽道中枧注而下,钟鼎成矣。凡万钧铁钟与炉、釜,其法皆同,而塑法则由人省啬也。若千斤以内者则不须如此劳费,但多捏十数锅炉。炉形如箕,铁条作骨,附泥做就。其下先以铁片圈筒直透作两孔,以受杠穿。其炉垫于土墩之上,各炉一齐鼓鞲熔化。化后以两杠穿炉下,轻者两人,重者数人抬起,倾注模底孔中。甲炉既倾,乙炉疾继之,丙炉又疾继之,其中自然粘合。若相承迂缓,则先入之质欲冻,后者不粘,衅所由生也。
fán tiě zhōng mó bù zhòng fèi yóu là zhě, xiān shān tǔ zuò wài mó, pōu pò liǎng biān xíng huò wèi liǎng jié, yǐ zǐ kǒu chuàn hé, fān kè shū wén yú qí shàng. nèi mó suō xiǎo fēn cùn, kōng qí zhōng tǐ, jīng měi ér jiù. wài mó kè wén hòu yǐ niú yóu huá zhī, shǐ tā rì qì wú zhān, rán hòu gài shang, ní hé qí fèng ér shòu zhù yān. jù qìng yún bǎn, fǎ jiē fǎng cǐ.
凡铁钟模不重费油蜡者,先埏土作外模,剖破两边形或为两截,以子口串合,翻刻书文于其上。内模缩小分寸,空其中体,精美而就。外模刻文后以牛油滑之,使他日器无粘,然后盖上,泥合其缝而受铸焉。巨磬、云板,法皆仿此。
fǔ
○釜
fán fǔ chǔ shuǐ shòu huǒ, rì yòng sī mìng xì yān. zhù yòng shēng tiě huò fèi zhù tiě qì wèi zhì. dà xiǎo wú dìng shì, cháng yòng zhě jìng kǒu èr chǐ wèi lǜ, hòu yuē èr fēn. xiǎo zhě jìng kǒu bàn zhī, hòu bó bù jiǎn. qí mó nèi wài wèi liǎng céng, xiān sù qí nèi, qí jiǔ rì gān zào, hé fǔ xíng fēn cùn yú shàng, rán hòu sù wài céng gài mó. cǐ sù jiàng zuì jīng, chā zhī háo lí zé wú yòng.
凡釜储水受火,日用司命系焉。铸用生铁或废铸铁器为质。大小无定式,常用者径口二尺为率,厚约二分。小者径口半之,厚薄不减。其模内外为两层,先塑其内,俟久日干燥,合釜形分寸于上,然后塑外层盖模。此塑匠最精,差之毫厘则无用。
mó jì chéng jiù gān zào, rán hòu ní niē yě lú, qí zhōng rú fǔ, shòu shēng tiě yú zhōng, qí lú bèi tòu guǎn tōng fēng, lú miàn niē zuǐ chū tiě. yī lú suǒ huà yuē shí fǔ èr shí fǔ zhī liào. tiě huà rú shuǐ, yǐ ní gù chún tiě bǐng biāo cóng zuǐ shòu zhù. yī biāo yuē yī fǔ zhī liào, qīng zhù mó dǐ kǒng nèi, bù qí lěng dìng jí jiē kāi gài mó, kàn shì xià zhàn wèi zhōu zhī chù. cǐ shí fǔ shēn shàng tòng hóng wèi hēi, yǒu bú dào chù jí jiāo shǎo xǔ yú shàng bǔ wán, dǎ shī cǎo piàn àn píng, ruò wú hén jī.
模既成就干燥,然后泥捏冶炉,其中如釜,受生铁于中,其炉背透管通风,炉面捏嘴出铁。一炉所化约十釜、二十釜之料。铁化如水,以泥固纯铁柄杓从嘴受注。一杓约一釜之料,倾注模底孔内,不俟冷定即揭开盖模,看视罅绽未周之处。此时釜身尚通红未黑,有不到处即浇少许于上补完,打湿草片按平,若无痕迹。
fán shēng tiě chū zhù fǔ, bǔ zhàn zhě shén duō, wéi fèi pò fǔ tiě róng zhù, zé wú fù xì lòu. cháo xiǎn guó sú pò fǔ bì qì zhī shān zhōng, bù yǐ huán lú. fán fǔ jì chéng hòu, shì fǎ yǐ qīng zhàng qiāo zhī, xiǎng shēng rú mù zhě jiā, shēng yǒu chà xiǎng zé tiě zhì wèi shú zhī gù, tā rì yì wèi sǔn huài. hǎi nèi cóng lín dà chù, zhù yǒu qiān sēng guō zhě, zhǔ mí shòu mǐ èr shí, cǐ zhēn chī wù yě.
凡生铁初铸釜,补绽者甚多,唯废破釜铁熔铸,则无复隙漏。(朝鲜国俗破釜必弃之山中,不以还炉。)凡釜既成后,试法以轻杖敲之,响声如木者佳,声有差响则铁质未熟之故,他日易为损坏。海内丛林大处,铸有千僧锅者,煮糜受米二石,此真痴物也。
xiàng
○像
fán zhù xiān fó tóng xiàng, sù fǎ yǔ cháo zhōng tóng. dàn zhōng dǐng bù kě jiē, ér xiàng zé shù jiē wèi zhī, gù xiě shí wéi lì shén yì, dàn jiē mó zhī fǎ fēn cùn zuì jīng yún.
凡铸仙佛铜像,塑法与朝钟同。但钟鼎不可接,而像则数接为之,故写时为力甚易,但接模之法分寸最精云。
pào
○炮
fán zhù pào, xī yáng hóng yí fú láng jī děng yòng shú tóng zào, xìn pào duǎn tí chòng děng yòng shēng shú tóng jiān bàn zào, xiāng yáng zhǎn kǒu dà jiàng jūn èr jiāng jūn děng yòng tiě zào.
凡铸炮,西洋、红夷、佛郎机等用熟铜造,信炮、短提铳等用生熟铜兼半造,襄阳、盏口、大将军、二将军等用铁造。
jìng
○镜
fán zhù jìng, mó yòng huī shā, tóng yòng xī hé. bù yòng wō qiān. kǎo gōng jì yì yún:" jīn xī xiāng bàn, wèi zhī jiàn suì zhī jì." kāi miàn chéng guāng, zé shuǐ yín fù tǐ ér chéng, fēi tóng yǒu guāng míng rú xǔ yě. táng kāi yuán gōng zhōng jìng jǐn yǐ bái yín yǔ tóng děng fēn zhù chéng, měi kǒu zhí yín shù liǎng zhě yǐ cǐ gù. zhū shā bān diǎn nǎi jīn yín jīng huá fà xiàn. gǔ lú yǒu rù jīn yú nèi zhě. wǒ cháo xuān lú yì yuán mǒu kù ǒu zāi, jīn yín zá tóng xī huà zuò yī tuán, mìng yǐ zhù lú. zhēn zhě cuò xiàn jīn sè. táng jìng xuān lú jiē cháo tíng shèng shì wù yún.
凡铸镜,模用灰沙,铜用锡和。(不用倭铅。)《考工记》亦云:“金锡相半,渭之鉴、燧之剂。”开面成光,则水银附体而成,非铜有光明如许也。唐开元宫中镜尽以白银与铜等分铸成,每口值银数两者以此故。朱砂斑点乃金银精华发现。(古炉有入金于内者。)我朝宣炉亦缘某库偶灾,金银杂铜锡化作一团,命以铸炉。(真者错现金色。)唐镜、宣炉皆朝廷盛世物云。
qián
○钱
fán zhù tóng wèi qián yǐ lì mín yòng, yī miàn kān guó hào tōng bǎo sì zì, gōng bù fèn sī zhǔ zhī. fán qián tōng lì zhě, yǐ shí wén dǐ yín yī fèn zhí. qí dà qián dāng wǔ dāng shí, qí bì biàn yú sī zhù, fǎn yǐ hài mín, gù zhōng wài háng ér zhé bù xíng yě.
凡铸铜为钱以利民用,一面刊国号通宝四字,工部分司主之。凡钱通利者,以十文抵银一分值。其大钱当五、当十,其弊便于私铸,反以害民,故中外行而辄不行也。
fán zhù qián měi shí jīn, hóng tóng jū liù qī, wō qiān jīng zhōng míng shuǐ xī jū sān sì, cǐ děng fēn dà lüè. wō qiān měi jiàn liè huǒ bì hào sì fēn zhī yī. wǒ cháo xíng yòng qián gāo sè zhě, wéi běi jīng bǎo yuán jú huáng qián yǔ guǎng dōng gāo zhōu lú qīng qián, gāo zhōu qián xíng shèng zhāng quán lù. qí jià yī wén dí nán zhí jiāng zhè děng èr wén. huáng qián yòu fēn èr děng, sì huǒ tóng suǒ zhù yuē jīn bèi qián, èr huǒ tóng suǒ zhù yuē huǒ qī qián.
凡铸钱每十斤,红铜居六七,倭铅(京中名水锡)居三四,此等分大略。倭铅每见烈火必耗四分之一。我朝行用钱高色者,唯北京宝源局黄钱与广东高州炉青钱,(高州钱行盛漳泉路。)其价一文敌南直江、浙等二文。黄钱又分二等,四火铜所铸曰金背钱,二火铜所铸曰火漆钱。
fán zhù qián róng tóng zhī guàn, yǐ jué xì tǔ mò dǎ suì gàn tǔ zhuān miào hé tàn mò wèi zhī. jīng lú yòng niú tí jiǎ, wèi xiáng hé zuò yòng, guàn liào shí liǎng, tǔ jū qī ér tàn jū sān, yǐ tàn huī xìng nuǎn, zuǒ tǔ shǐ yì huà wù yě. guàn zhǎng bā cùn, kǒu jìng èr cùn wǔ fēn. yī guàn yuē zài tóng qiān shí jīn, tóng xiān rù huà, rán hòu tóu qiān, hóng hù shàn hé, qīng rù mó nèi.
凡铸钱熔铜之罐,以绝细土末(打碎干土砖妙)和炭末为之。(京炉用牛蹄甲,未详何作用,)罐料十两,土居七而炭居三,以炭灰性暖,佐土使易化物也。罐长八寸,口径二寸五分。一罐约载铜、铅十斤,铜先入化,然后投铅,洪沪扇合,倾入模内。
fán zhù qián mó yǐ mù sì tiáo wèi kōng kuāng. mù zhǎng yī chǐ yī cùn, kuò yī cùn èr fēn. tǔ tàn mò shāi lìng jí xì, tián shí kuāng zhōng, wēi sǎ shā mù tàn huī huò liǔ mù tàn huī yú qí miàn shàng, huò xūn mó zé yòng sōng xiāng yǔ qīng yóu, rán hòu yǐ mǔ bǎi wén yòng xī diāo chéng huò zì huò bèi bù zhì qí shàng. yòu yòng yī kuāng rú qián fǎ tián shí hé gài zhī. jì hé zhī hòu, yǐ chéng miàn bèi liǎng kuāng, suí shǒu fù zhuǎn, zé mǔ qián jǐn luò hòu kuāng zhī shàng. yòu yòng yī kuāng tián shí, hé shàng hòu kuāng, rú shì zhuǎn fù, zhǐ hé shí yú kuāng, rán hòu yǐ shéng kǔn dìng. qí mù kuāng shàng xián yuán liú rù tóng yǎn kǒng, zhù gōng yòng yīng zuǐ qián, hóng lú tí chū róng guàn, yī rén yǐ bié qián fú tái guàn dǐ xiāng zhù, zhú yī qīng rù kǒng zhōng. lěng dìng jiě shéng kāi kuāng, zé lěi luò bǎi zhàng, rú huā guǒ fù zhī. mó zhōng yuán yìn kōng gěng, zǒu tóng rú shù zhī yàng, xié chū zhú yī zhāi duàn, yǐ dài mó jīn chà chéng qián. fán qián xiān cuò biān yán, yǐ zhú mù tiáo zhí guàn shù bǎi wén shòu jīn chà, hòu jīn chà píng miàn zé zhú yī wèi zhī.
凡铸钱模以木四条为空匡。(木长一尺一寸,阔一寸二分。)土炭末筛令极细,填实匡中,微洒杉木炭灰或柳木炭灰于其面上,或熏模则用松香与清油,然后以母百文(用锡雕成)或字或背布置其上。又用一匡如前法填实合盖之。既合之后,已成面、背两匡,随手覆转,则母钱尽落后匡之上。又用一匡填实,合上后匡,如是转覆,只合十余匡,然后以绳捆定。其木匡上弦原留入铜眼孔,铸工用鹰嘴钳,洪炉提出熔罐,一人以别钳扶抬罐底相助,逐一倾入孔中。冷定解绳开匡,则磊落百丈,如花果附枝。模中原印空梗,走铜如树枝样,挟出逐一摘断,以待磨钅差成钱。凡钱先错边沿,以竹木条直贯数百文受钅差,后钅差平面则逐一为之。
fán qián gāo dī yǐ qiān duō guǎ fēn, qí hòu zhòng yǔ báo xuē, zé zhāo rán yì jiàn. qiān jiàn tóng guì, sī zhù zhě zhì duì bàn wèi zhī, yǐ zhī zhì jiē shí shàng, shēng rú mù shí zhě, cǐ dī qián yě. ruò gāo qián tóng jiǔ qiān yī, zé zhì dì zuò jīn shēng yǐ. fán jiāng chéng qì fèi tóng zhù qián zhě, měi huǒ shí hào qí yī. gài qiān zhì xiān zǒu, qí tóng sè jiàn gāo, shèng yú xīn tóng chū huà zhě. ruò liú qiú zhū guó yín qián, qí mó jí záo qiè tiě qián tóu shàng, yín huà zhī shí rù guō jiā qǔ, cuì yú lěng shuǐ zhī zhōng, jí luò yī qián qí nèi. tú bìng jù hòu.
凡钱高低以铅多寡分,其厚重与薄削,则昭然易见。铅贱铜贵,私铸者至对半为之,以之掷阶石上,声如木石者,此低钱也。若高钱铜九铅一,则掷地作金声矣。凡将成器废铜铸钱者,每火十耗其一。盖铅质先走,其铜色渐高,胜于新铜初化者。若琉球诸国银钱,其模即凿锲铁钳头上,银化之时入锅夹取,淬于冷水之中,即落一钱其内。图并具后。
fù: tiě qián
○附:铁钱
tiě zhì jiàn shén, cóng gǔ wú zhù qián. qǐ yú táng fān zhèn wèi bó zhū dì, tóng huò bù tōng, shǐ yě wèi zhī, gài sī xū zhī jì yě. huáng jiā shèng shí zé yě yín wèi dòu, zá bó shuāi shí zé zhù tiě wèi qián. bìng zhì bó wù zhě gǎn kǎi.
铁质贱甚,从古无铸钱。起于唐藩镇魏博诸地,铜货不通,始冶为之,盖斯须之计也。皇家盛时则冶银为豆,杂伯衰时则铸铁为钱。并志博物者感慨。