hán yù
韓愈
hán yù, zì tuì zhī, dèng zhōu nán yáng rén. qī shì zǔ mào, yǒu gōng yú hòu wèi, fēng ān dìng wáng. fù zhòng qīng, wèi wǔ chāng lìng, yǒu měi zhèng, jì qù, xiàn rén kè shí sòng dé. zhōng mì shū láng. yù shēng sān suì ér gū, suí bó xiōng huì biǎn guān lǐng biǎo. huì zú, sǎo zhèng jū zhī. yù zì zhī dú shū, rì jì shù qiān bǎi yán, bǐ zhǎng, jǐn néng tōng liù jīng bǎi jiā xué. zhuó jìn shì dì. huì dǒng jìn wèi xuān wǔ jié dù shǐ, biǎo shǔ guān chá tuī guān. jìn zú, yù cóng sàng chū, bù sì rì, biàn jūn luàn, nǎi qù. yī wǔ níng jié dù shǐ zhāng jiàn fēng, jiàn fēng pì fǔ tuī guān. cāo xíng jiān zhèng, gěng yán wú suǒ jì. diào sì mén bó shì, qiān jiān chá yù shǐ. shàng shū jí lùn gōng shì, dé zōng nù, biǎn yáng shān lìng. yǒu ài zài mín, mín shēng zǐ duō yǐ qí xìng zì zhī. gǎi jiāng líng fǎ cáo cān jūn. yuán hé chū, quán zhī guó zi bó shì, fēn sī dōng dōu, sān suì wèi zhēn. gǎi dōu guān yuán wài láng, jí bài hé nán lìng. qiān zhí fāng yuán wài láng.
韓愈,字退之,鄧州南陽人。七世祖茂,有功於後魏,封安定王。父仲卿,為 武昌令,有美政,既去,縣人刻石頌德。終秘書郎。愈生三歲而孤,隨伯兄會貶官 嶺表。會卒,嫂鄭鞠之。愈自知讀書,日記數千百言,比長,盡能通《六經》、百 家學。擢進士第。會董晉為宣武節度使,表署觀察推官。晉卒,愈從喪出,不四日, 汴軍亂,乃去。依武寧節度使張建封,建封辟府推官。操行堅正,鯁言無所忌。調 四門博士,遷監察御史。上疏極論宮市,德宗怒,貶陽山令。有愛在民,民生子多 以其姓字之。改江陵法曹參軍。元和初,權知國子博士,分司東都,三歲為真。改 都官員外郎,即拜河南令。遷職方員外郎。
huá yīn lìng liǔ jiàn yǒu zuì, qián cì shǐ hé zòu zhī, wèi bào ér cì shǐ bà. jiàn fěng bǎi xìng zhē suǒ jūn dùn yì zhí, hòu cì shǐ è zhī, àn qí yù, biǎn jiàn fáng zhōu sī mǎ. yù guò huá, yǐ wèi cì shǐ yīn xiāng dǎng, shàng shū zhì zhī. jì yù shǐ fù wèn, dé jiàn zāng, zài biǎn fēng xī wèi. yù zuò shì fù wèi bó shì. jì cái gāo shù chù, guān yòu xià qiān, nǎi zuò jìn xué jiě yǐ zì yù yuē:
華陰令柳澗有罪,前刺史劾奏之,未報而刺史罷。澗諷百姓遮索軍頓役直,後 刺史惡之,按其獄,貶澗房州司馬。愈過華,以為刺史陰相黨,上疏治之。既御史 覆問,得澗贓,再貶封溪尉。愈坐是復為博士。既才高數黜,官又下遷,乃作《進 學解》以自諭曰:
guó zi xiān shēng chén rù tài xué, zhào zhū shēng lì guǎn xià, huì zhī yuē: yè jīng yú qín, huāng yú xī xíng chéng yú sī, huǐ yú suí. fāng jīn shèng xián xiāng féng, zhì jù bì zhāng, bá qù xiōng xié, dēng chóng jùn liáng. zhàn xiǎo shàn zhě lǜ yǐ lù, míng yī yì zhě wú bù yōng. pá luó tī jué, guā gòu mó guāng. gài yǒu xìng ér huò xuǎn, shú yún duō ér bù yáng? zhū shēng yè huàn bù néng jīng, wú huàn yǒu sī zhī bù míng xíng huàn bù néng chéng, wú huàn yǒu sī zhī bù gōng.
國子先生晨入太學,召諸生立館下,誨之曰:「業精於勤,荒於嬉;行成於思, 毀於隨。方今聖賢相逢,治具畢張,拔去凶邪,登崇畯良。占小善者率以錄,名一 藝者無不庸。爬羅剔抉,刮垢磨光。蓋有幸而獲選,孰雲多而不揚?諸生業患不能 精,無患有司之不明;行患不能成,無患有司之不公。」
yán wèi jì, yǒu xiào yú liè zhě yuē: xiān shēng qī yǔ zāi! dì zǐ shì xiān shēng, yú zī yǒu nián yǐ. xiān shēng kǒu bù jué yín yú liù yì zhī wén, shǒu bù tíng pī yú bǎi jiā zhī biān. jì shì zhě bì tí qí yào, zuǎn yán zhě bì gōu qí xuán. tān duō wù dé, xì dà bù juān. shāo gào yóu yǐ jì guǐ, cháng kū kū yǐ qióng nián. xiān shēng zhī yè, kě wèi qín yǐ. dǐ pái yì duān, rǎng chì fó lǎo. bǔ jū xià lòu, zhāng huáng yōu miǎo. xún zhuì xù zhī máng máng, dú páng sōu ér yuǎn shào. tíng bǎi chuān ér dōng zhī, huí kuáng lán yú jì dào. xiān shēng zhī yú rú, kě wèi yǒu láo yǐ. shěn jìn nóng yù, hán yīng jǔ huá. zuò wèi wén zhāng, qí shū mǎn jiā. shàng guī yáo sì, hún hún wáng yá. zhōu gào shāng pán, jí qū áo yá. chūn qiū jǐn yán, zuǒ shì fú kuā. yì qí ér fǎ, shī zhèng ér pā. xià dài zhuāng sāo, tài shǐ suǒ lù, zi yún xiāng rú, tóng gōng yì qū. xiān shēng zhī yú wén, kě wèi hóng qí zhōng ér sì qí wài yǐ. shǎo shǐ zhī xué, yǒng yú gǎn wèi. zhǎng tōng yú fāng, zuǒ yòu jù yí. xiān shēng zhī yú wèi rén, kě wèi chéng yǐ. rán ér gōng bù jiàn xìn yú rén, sī bù jiàn zhù yú yǒu. bá qián zhì hòu, dòng zhé dé jiù. zàn wèi yù shǐ, suì cuàn nán yí. sān nián bó shì, rǒng bù jiàn zhì. mìng yǔ chóu móu, qǔ bài jǐ shí? dōng nuǎn ér ér hào hán, nián fēng ér qī tí jī. tóu tóng chǐ huō, jìng sǐ hé bì? bù zhī lǜ cǐ, ér fǎn jiào rén wèi?
言未既,有笑於列者曰:「先生欺予哉!弟子事先生,於茲有年矣。先生口不 絕吟於六藝之文,手不停披於百家之編。記事者必提其要,纂言者必鈎其玄。貪多 務得,細大不捐。燒膏油以繼晷,常矻矻以窮年。先生之業,可謂勤矣。牴排異端, 攘斥佛老。補苴罅漏,張皇幽眇。尋墜緒之芒芒,獨旁搜而遠紹。停百川而東之, 回狂瀾於既倒。先生之於儒,可謂有勞矣。沈浸濃郁,含英咀華。作為文章,其書 滿家。上規姚姒,渾渾亡涯。周《誥》商《盤》,佶屈聱牙。《春秋》謹嚴,《左 氏》浮誇。《易》奇而法,《詩》正而葩。下迨《莊》《騷》,太史所錄,子云相 如,同工異曲。先生之於文,可謂閎其中而肆其外矣。少始知學,勇於敢為。長通 於方,左右具宜。先生之於為人,可謂成矣。然而公不見信於人,私不見助於友。 跋前躓後,動輒得咎。暫為御史,遂竄南夷。三年博士,冗不見治。命與仇謀,取 敗幾時?冬暖而兒號寒,年豐而妻啼飢。頭童齒豁,竟死何裨?不知慮此,而反教 人為?」
xiān shēng yuē: xū! zi lái qián. fū dà mù wèi máng, xì mù wèi jué, bó lú zhū rú, wēi niè huáng xiē, gè dé qí suǒ, shī yǐ chéng shì zhě, jiàng shì zhī gōng yě. yù zhá dān shā, chì jiàn qīng zhī, niú sōu mǎ bó, bài gǔ zhī pí, jù shōu bìng xù, dài yòng wú yí zhě, yī shī zhī liáng yě. dēng míng xuǎn gōng, zá jìn qiǎo zhuō, yū yú wèi yán, zhuō luò wèi jié, xiào duǎn liàng zhǎng, wéi qì shì shì zhě, zǎi xiàng zhī fāng yě. xī zhě mèng kē hǎo biàn, kǒng dào yǐ míng zhé huán tiān xià, zú lǎo yú xíng. xún qīng zōng wáng, dà lún yǐ xìng táo chán yú chǔ, fèi sǐ lán líng. shì èr rú zhě, tǔ cí wèi jīng, jǔ zú wèi fǎ, jué lèi lí lún, yōu rù shèng yù, qí yù yú shì hé rú yě? jīn xiān shēng xué suī qín ér bù yóu qí tǒng, yán suī duō ér bú yào qí zhōng wén suī qí ér bù jì yú yòng, xíng suī xiū ér bù xiǎn yú zhòng. yóu qiě yuè fèi fèng qián, suì mí bǐng sù, zi bù zhī gēng, fù bù zhī zhī chéng mǎ cóng tú, ān zuò ér shí zhǒng cháng tú zhī cù cù, kuī chén biān yǐ dào qiè. rán ér shèng zhǔ bù jiā zhū, zǎi chén bù jiàn chì. zī fēi qí xìng yú? dòng ér dé bàng, míng yì suí zhī. tóu xián zhì sàn, nǎi fēn zhī yí. ruò fú shāng cái huì zhī yǒu wú, jì bān zī zhī chóng bì, wàng liàng jǐ zhī suǒ chēng, zhǐ qián rén zhī xiá cī, shì suǒ wèi jié jiàng shì zhī bù yǐ yì wèi yíng, ér zī yī shī yǐ chāng yáng yǐn nián, yù jìn qí xī líng yě.
先生曰:「吁!子來前。夫大木為杗,細木為桷,欂櫨侏儒,椳闑磺楔,各得 其所,施以成室者,匠氏之工也。玉札丹砂,赤箭青芝,牛溲馬勃,敗鼓之皮,俱 收並蓄,待用無遺者,醫師之良也。登明選公,雜進巧拙,紆餘為妍,卓犖為傑, 校短量長,唯器是適者,宰相之方也。昔者孟軻好辯,孔道以明;轍環天下,卒老 於行。荀卿宗王,大倫以興;逃讒於楚,廢死蘭陵。是二儒者,吐詞為經,舉足為 法,絕類離倫,優入聖域,其遇於世何如也?今先生學雖勤而不由其統,言雖多而 不要其中;文雖奇而不濟於用,行雖修而不顯於眾。猶且月費俸錢,歲靡稟粟,子 不知耕,婦不知織;乘馬從徒,安坐而食;踵常途之促促,窺陳編以盜竊。然而聖 主不加誅,宰臣不見斥。茲非其幸歟?動而得謗,名亦隨之。投閒置散,乃分之宜。 若夫商財賄之有無,計班資之崇庳,忘量己之所稱,指前人之瑕疵,是所謂詰匠氏 之不以杙為楹,而訾醫師以昌陽引年,欲進其豨苓也。」
zhí zhèng lǎn zhī, qí qí cái, gǎi bǐ bù láng zhōng shǐ guǎn xiū zhuàn. zhuǎn kǎo gōng, zhī zhì gào, jìn zhōng shū shè rén.
執政覽之,奇其才,改比部郎中、史館修撰。轉考功,知制誥,進中書舍人。
chū, xiàn zōng jiāng píng cài, mìng yù shǐ zhōng chéng péi dù shǐ zhū jūn àn shì. jí hái, qiě yán zéi kě miè, yǔ zǎi xiàng yì bù hé. yù yì zòu yán:
初,憲宗將平蔡,命御史中丞裴度使諸軍按視。及還,且言賊可滅,與宰相議 不合。愈亦奏言:
huái xī lián nián xiū qì xiè fáng shǒu, jīn bó liáng chù hào yú gěi shǎng, zhí bīng zhī zú sì xiàng qīn lüè, nóng fū zhī fù xiǎng yú qí hòu, dé bù cháng fèi. bǐ wén chù mǎ jiē shàng cáo lì, cǐ pì yǒu shí fū zhī lì, zì cháo dǐ xī, tiào yuè jiào hū, shì bù zhī jiǔ, bì zì wěi dùn. dāng qí yǐ shuāi, sān chǐ tóng zǐ kě zhì qí mìng. kuàng yǐ sān zhōu cán bì kùn jù zhī yú ér dāng tiān xià quán lì, qí bài kě lì ér dài yě, rán wèi kě zhī zhě, zài bì xià duàn yǔ bù duàn ěr. fū bīng bù duō bù zú yǐ qǔ shèng, bì shèng zhī shī lì zài sù zhàn, bīng duō ér zhàn bù sù zé suǒ fèi bì guǎng. jiāng chǎng zhī shàng, rì xiāng gōng jié, jìn zéi zhōu xiàn, fù yì bǎi duān, xiǎo yù shuǐ hàn, bǎi xìng chóu kǔ. fāng cǐ shí, rén rén yì yì yǐ huò bì xià, bì xià chí zhī bù jiān, bàn tú ér bà, shāng wēi sǔn fèi, wèi bì bì shēn. suǒ yào xiān jué yú xīn, xiáng dù běn mò, shì zhì bù huò, nǎi kě tú gōng.
淮西連年脩器械防守,金帛糧畜耗於給賞,執兵之卒四向侵掠,農夫織婦餉於 其後,得不償費。比聞畜馬皆上槽櫪,此譬有十夫之力,自朝抵夕,跳躍叫呼,勢 不支久,必自委頓。當其已衰,三尺童子可制其命。況以三州殘弊困劇之餘而當天 下全力,其敗可立而待也,然未可知者,在陛下斷與不斷耳。夫兵不多不足以取勝, 必勝之師利在速戰,兵多而戰不速則所費必廣。疆場之上,日相攻劫,近賊州縣, 賦役百端,小遇水旱,百姓愁苦。方此時,人人異議以惑陛下,陛下持之不堅,半 塗而罷,傷威損費,為弊必深。所要先決於心,詳度本末,事至不惑,乃可圖功。
yòu yán: zhū dào bīng jī lǚ dān ruò bù zú yòng, ér jiè zéi zhōu xiàn, bǎi xìng xí zhàn dòu, zhī zéi shēn qiǎn, ruò mù yǐ nèi jūn, jiào bù sān yuè, yī qiè kě yòng. yòu yù sì dào zhì bīng, dào lǜ sān wàn, chù lì cì lì, yī rì jù zòng, zé cài shǒu wěi bù jiù, kě yǐ zé gōng. zhí zhèng bù xǐ. huì yǒu rén dǐ yù zài jiāng líng shí wèi péi jūn suǒ hòu, jūn zi è sù wú zhuàng, yù wèi wén zhāng, zì mìng è bàng yǔ xiāo bào, yóu shì gǎi tài zǐ yòu shù zǐ. jí dù yǐ zǎi xiàng jié dù zhāng yì jūn, xuān wèi huái xī, zòu yù xíng jūn sī mǎ. yù qǐng chéng jù xiān rù biàn, shuō hán hóng shǐ yè lì. yuán jì píng, qiān xíng bù shì láng.
又言:「諸道兵羈旅單弱不足用,而界賊州縣,百姓習戰鬥,知賊深淺,若募 以內軍,教不三月,一切可用。」又欲「四道置兵,道率三萬,畜力伺利,一日俱 縱,則蔡首尾不救,可以責功」。執政不喜。會有人詆愈在江陵時為裴均所厚,均 子鍔素無狀,愈為文章,字命鍔謗語囂暴,由是改太子右庶子。及度以宰相節度彰 義軍,宣慰淮西,奏愈行軍司馬。愈請乘遽先入汴,說韓弘使葉力。元濟平,遷刑 部侍郎。
xiàn zōng qiǎn shǐ zhě wǎng fèng xiáng yíng fó gǔ rù jìn zhōng, sān rì, nǎi sòng fú cí. wáng gōng shì rén bēn zǒu mó bei, zhì wèi yí fǎ, zhuó tǐ fū, wěi zhēn bèi, téng dá xì lù. yù wén è zhī, nǎi shàng biǎo yuē:
憲宗遣使者往鳳翔迎佛骨入禁中,三日,乃送佛祠。王公士人奔走膜唄,至為 夷法,灼體膚,委珍貝,騰沓系路。愈聞惡之,乃上表曰:
fú zhě, yí dí zhī yī fǎ ěr. zì hòu hàn shí shǐ rù zhōng guó, shàng gǔ wèi cháng yǒu yě. xī huáng dì zài wèi bǎi nián, nián bǎi yī shí suì shǎo hào zài wèi bā shí nián, nián bǎi suì zhuān xū zài wèi qī shí jiǔ nián, nián jiǔ shí suì dì kù zài wèi qī shí nián, nián bǎi wǔ suì yáo zài wèi jiǔ shí bā nián, nián bǎi yī shí bā suì dì shùn zài wèi jí yǔ nián jiē bǎi suì. cǐ shí tiān xià tài píng, bǎi xìng ān lè shòu kǎo, rán ér zhōng guó wèi yǒu fú yě. qí hòu, tāng yì nián bǎi suì, tāng sūn tài wù zài wèi qī shí wǔ nián, wǔ dīng zài wèi wǔ shí nián, shū shǐ bù yán qí shòu, tuī qí nián shù, gài bù jiǎn bǎi suì. zhōu wén wáng nián jiǔ shí qī suì, wǔ wáng nián jiǔ shí sān suì, mù wáng zài wèi bǎi nián. cǐ shí fó fǎ yì wèi zhì zhōng guó, fēi yīn shì fú ér zhì rán yě. hàn míng dì shí shǐ yǒu fó fǎ, míng dì zài wèi cái shí bā nián. qí hòu luàn wáng xiāng jì, yùn zuò bù zhǎng. sòng qí liáng chén yuán wèi yǐ xià, shì fú jiàn jǐn, nián dài yóu cù. wéi liáng wǔ dì zài wèi sì shí bā nián, qián hòu sān shě shēn shī fú, zōng miào jì bù yòng shēng láo, zhòu rì yī shí, zhǐ yú cài guǒ, hòu wèi hóu jǐng suǒ bī, è sǐ tái chéng, guó yì xún miè. shì fú qiú fú, nǎi gèng dé huò. yóu cǐ guān zhī, fú bù zú xìn, yì kě zhī yǐ.
佛者,夷狄之一法耳。自後漢時始入中國,上古未嘗有也。昔黃帝在位百年, 年百一十歲;少昊在位八十年,年百歲;顓頊在位七十九年,年九十歲;帝嚳在位 七十年,年百五歲;堯在位九十八年,年百一十八歲;帝舜在位及禹年皆百歲。此 時天下太平,百姓安樂壽考,然而中國未有佛也。其後,湯亦年百歲,湯孫太戊在 位七十五年,武丁在位五十年,書史不言其壽,推其年數,蓋不減百歲。周文王年 九十七歲,武王年九十三歲,穆王在位百年。此時佛法亦未至中國,非因事佛而致 然也。漢明帝時始有佛法,明帝在位才十八年。其後亂亡相繼,運祚不長。宋、齊、 梁、陳、元魏以下,事佛漸謹,年代尤促。唯梁武帝在位四十八年,前後三捨身施 佛,宗廟祭不用牲牢,晝日一食,止於菜果,後為侯景所逼,餓死台城,國亦尋滅。 事佛求福,乃更得禍。由此觀之,佛不足信,亦可知矣。
gāo zǔ shǐ shòu suí chán, zé yì chú zhī. dāng shí jūn chén shí jiàn bù yuǎn, bù néng shēn jiū xiān wáng zhī dào gǔ jīn zhī yí, tuī chǎn shèng míng, yǐ jiù sī bì, qí shì suì zhǐ. chén cháng hèn yān! fú wéi ruì shèng wén wǔ huáng dì bì xià, shén shèng yīng wǔ, shù qiān bǎi nián yǐ lái, wèi yǒu lún bǐ. jí wèi zhī chū, jí bù xǔ dù rén wèi sēng ní dào shì, yòu bù xǔ bié lì sì guān. chén dāng shí yǐ wèi gāo zǔ zhī zhì, bì xíng yú bì xià. jīn zòng wèi néng jí xíng, qǐ kě zì zhī lìng shèng yě! jīn bì xià lìng qún sēng yíng fó gǔ yú fèng xiáng, yù lóu yǐ guān, yú rù dà nèi, yòu lìng zhū sì dì jiā gōng yǎng. chén suī zhì yú, bì zhī bì xià bù huò yú fú, zuò cǐ chóng fèng yǐ qí fú xiáng yě. zhí yǐ fēng nián zhī lè, xùn rén zhī xīn, wèi jīng dū shì shù shè guǐ yì zhī guān xì wán zhī jù ěr. ān yǒu shèng míng ruò cǐ, ér kěn xìn cǐ děng shì zāi? rán bǎi xìng yú míng, yì huò nán xiǎo, gǒu jiàn bì xià rú cǐ, jiāng wèi zhēn xīn xìn fó, jiē yún: tiān zǐ dà shèng, yóu yī xīn xìn xiàng bǎi xìng wēi jiàn, yú fú qǐ hé gèng xī shēn mìng? yǐ zhì zhuó dǐng fán zhǐ, shí bǎi wèi qún, jiě yī sàn qián, zì cháo zhì mù, zhuǎn xiāng fǎng xiào, wéi kǒng hòu shí, lǎo yòu bēn bō, qì qí shēng yè. ruò bù jí jiā jìn è, gèng lì zhū sì, bì yǒu duàn bì luán shēn yǐ wèi gōng yǎng zhě. shāng fēng bài sú, chuán xiào sì fāng, fēi xì shì yě.
高祖始受隋禪,則議除之。當時君臣識見不遠,不能深究先王之道、古今之宜, 推闡聖明,以救斯弊,其事遂止。臣常恨焉!伏惟睿聖文武皇帝陛下,神聖英武, 數千百年以來,未有倫比。即位之初,即不許度人為僧尼、道士,又不許別立寺觀。 臣當時以為高祖之志,必行於陛下。今縱未能即行,豈可恣之令盛也!今陛下令群 僧迎佛骨於鳳翔,御樓以觀,舁入大內,又令諸寺遞加供養。臣雖至愚,必知陛下 不惑於佛,作此崇奉以祈福祥也。直以豐年之樂,徇人之心,為京都士庶設詭異之 觀、戲玩之具耳。安有聖明若此,而肯信此等事哉?然百姓愚冥,易惑難曉,苟見 陛下如此,將謂真心信佛,皆云:「天子大聖,猶一心信向;百姓微賤,於佛豈合 更惜身命?」以至灼頂燔指,十百為群,解衣散錢,自朝至暮,轉相仿效,唯恐後 時,老幼奔波,棄其生業。若不即加禁遏,更歷諸寺,必有斷臂臠身以為供養者。 傷風敗俗,傳笑四方,非細事也。
fú běn yí dí zhī rén, yǔ zhōng guó yán yǔ bù tōng, yī fú shū zhì kǒu bù dào xiān wáng zhī fǎ yán, shēn bù fú xiān wáng zhī fǎ fú, bù zhī jūn chén zhī yì fù zǐ zhī qíng. jiǎ rú qí shēn shàng zài, fèng qí guó mìng lái cháo jīng shī, bì xià róng ér jiē zhī, bù guò xuān zhèng yī jiàn, lǐ bīn yī shè, cì yī yī xí, wèi ér chū zhī yú jìng, bù lìng èr yú zhòng yě. kuàng qí shēn sǐ yǐ jiǔ, kū xiǔ zhī gǔ, xiōng huì zhī yú, qǐ yí yǐ rù gōng jìn? kǒng zǐ yuē: jìng guǐ shén ér yuǎn zhī. gǔ zhī zhū hóu diào yú qí guó, bì lìng wū zhù xiān yǐ táo liè fú chú bù xiáng, rán hòu jìn diào. jīn wú gù qǔ xiǔ huì zhī wù, qīn lín guān zhī, wū zhù bù xiān, táo liè bù yòng, jūn chén bù yán qí fēi, yù shǐ bù jǔ qí shī, chén shí chǐ zhī. qǐ yǐ cǐ gǔ fù zhī shuǐ huǒ, yǒng jué gēn běn, duàn tiān xià zhī yí, jué qián dài zhī huò, shǐ tiān xià zhī rén zhī dà shèng rén zhī suǒ zuò wèi, chū yú xún cháng wàn wàn yě. fú rú yǒu líng, néng zuò huò suì, fán yǒu yāng jiù, yí jiā chén shēn. shàng tiān jiàn lín, chén bù yuàn huǐ.
佛本夷狄之人,與中國言語不通,衣服殊制;口不道先王之法言,身不服先王 之法服,不知君臣之義、父子之情。假如其身尚在,奉其國命來朝京師,陛下容而 接之,不過宣政一見,禮賓一設,賜衣一襲,衛而出之於境,不令貳於眾也。況其 身死已久,枯朽之骨,凶穢之餘,豈宜以入宮禁?孔子曰:「敬鬼神而遠之。」古 之諸侯吊於其國,必令巫祝先以桃茢祓除不祥,然後進吊。今無故取朽穢之物,親 臨觀之,巫祝不先,桃茢不用,君臣不言其非,御史不舉其失,臣實恥之。乞以此 骨付之水火,永絕根本,斷天下之疑,絕前代之惑,使天下之人知大聖人之所作為, 出於尋常萬萬也。佛如有靈,能作禍祟,凡有殃咎,宜加臣身。上天鑒臨,臣不怨 悔。
biǎo rù, dì dà nù, chí shì zǎi xiàng, jiāng dǐ yǐ sǐ. péi dù cuī qún yuē: yù yán jié wǔ, zuì zhī chéng yí. rán fēi nèi huái zhì zhōng, ān néng jí cǐ? yuàn shǎo kuān jiǎ, yǐ lái jiàn zhēng. dì yuē: yù yán wǒ fèng fú tài guò, yóu kě róng zhì wèi dōng hàn fèng fú yǐ hòu, tiān zǐ gǎn yāo cù, yán hé guāi là xié? yù, rén chén, kuáng wàng gǎn ěr, gù bù kě shè! yú shì zhōng wài hài jù, suī qī lǐ zhū guì, yì wèi yù yán, nǎi biǎn cháo zhōu cì shǐ.
表入,帝大怒,持示宰相,將抵以死。裴度、崔群曰:「愈言訐牾,罪之誠宜。 然非內懷至忠,安能及此?願少寬假,以來諫爭。」帝曰:「愈言我奉佛太過,猶 可容;至謂東漢奉佛以後,天子感夭促,言何乖剌邪?愈,人臣,狂妄敢爾,固不 可赦!」於是中外駭懼,雖戚里諸貴,亦為愈言,乃貶潮州刺史。
jì zhì cháo, yǐ biǎo āi xiè yuē:
既至潮,以表哀謝曰:
chén yǐ kuáng wàng zhuàng yú, bù shí lǐ dù, chén fó gǔ shì, yán shè bù gōng, zhèng míng dìng zuì, wàn sǐ mò sāi. bì xià āi chén yú zhōng, shù chén kuáng zhí, wèi yán suī kě zuì, xīn yì wú tā, tè qū xíng zhāng, yǐ chén wèi cháo zhōu cì shǐ. jì miǎn xíng zhū, yòu huò lù shí, shèng ēn kuān dà, tiān dì mò liàng, pò nǎo kū xīn, qǐ zú wèi xiè!
臣以狂妄戇愚,不識禮度,陳佛骨事,言涉不恭,正名定罪,萬死莫塞。陛下 哀臣愚忠,恕臣狂直,謂言雖可罪,心亦無他,特屈刑章,以臣為潮州刺史。既免 刑誅,又獲祿食,聖恩寬大,天地莫量,破腦刳心,豈足為謝!
chén suǒ lǐng zhōu, zài guǎng fǔ jí dōng, guò hǎi kǒu, xià è shuǐ, tāo lóng zhuàng měng, nán jì qī chéng, jù fēng è yú, huàn huò bù cè. zhōu nán jìn jiè, zhǎng hǎi lián tiān, dú wù zhàng fēn, rì xī fā zuò. chén shǎo duō bìng, nián cái wǔ shí, fā bái chǐ luò, lǐ bù jiǔ zhǎng. jiā yǐ zuì fàn zhì zhòng, suǒ chù yuǎn è, yōu huáng cán jì, sǐ wáng wú rì. dān lì yī shēn, cháo wú qīn dǎng, jū mán yí zhī dì, yǔ chī mèi tóng qún, gǒu fēi bì xià āi ér niàn zhī, shuí kěn wèi chén yán zhě?
臣所領州,在廣府極東,過海口,下惡水,濤瀧壯猛,難計期程,颶風鱷魚, 患禍不測。州南近界,漲海連天,毒霧瘴氛,日夕發作。臣少多病,年才五十,發 白齒落,理不久長。加以罪犯至重,所處遠惡,憂惶慚悸,死亡無日。單立一身, 朝無親黨,居蠻夷之地,與魑魅同群,苟非陛下哀而念之,誰肯為臣言者?
chén shòu xìng yú lòu, rén shì duō suǒ bù tōng, wéi kù hǎo xué wèn wén zhāng, wèi cháng yī rì zàn fèi, shí wèi shí bèi suǒ jiàn tuī xǔ. chén yú dāng shí zhī wén, yì wèi yǒu guò rén zhě. zhì yú lùn shù bì xià gōng dé, yǔ shī shū xiāng biǎo lǐ, zuò wèi gē shī, jiàn zhī jiāo miào, jì tài shān zhī fēng, lòu bái yù zhī dié, pù zhāng duì tiān zhī hóng xiū, yáng lì wú qián zhī wěi jī, biān yú shī shū zhī cè ér wú kuì, cuò yú tiān dì zhī jiān ér wú kuī, suī shǐ gǔ rén fù shēng, chén wèi kěn ràng.
臣受性愚陋,人事多所不通,惟酷好學問文章,未嘗一日暫廢,實為時輩所見 推許。臣於當時之文,亦未有過人者。至於論述陛下功德,與《詩》、《書》相表 里,作為歌詩,薦之郊廟,紀太山之封,鏤白玉之牒,鋪張對天之宏休,揚厲無前 之偉績,編於《詩》、《書》之策而無愧,措於天地之間而無虧,雖使古人復生, 臣未肯讓。
fú yǐ huáng táng shòu mìng yǒu tiān xià, sì hǎi zhī nèi, mò bù chén qiè, nán běi dōng xī, dì gè wàn lǐ. zì tiān bǎo yǐ hòu, zhèng zhì shǎo xiè, wén zhì wèi yōu, wǔ kè bù gāng, niè chén jiān lì, dù jū qí chù, yáo dú zì fáng, wài shùn nèi bèi, fù sǐ zǐ dài, yǐ zǔ yǐ sūn, rú gǔ zhū hóu, zì shàn qí dì, bù cháo bù gòng, liù qī shí nián. sì shèng chuán xù, yǐ zhì bì xià. bì xià jí wèi yǐ lái, gōng qīn tīng duàn, xuán gān zhuǎn kūn, guān jī hé kāi, léi lì fēng fēi, rì yuè qīng zhào, tiān gē suǒ huī, wú bù cóng shùn. yí dìng lè zhāng, yǐ gào shén míng, dōng xún tài shān, zòu gōng huáng tiān, jù zhe xiǎn yōng, míng shì dé yì, shǐ yǒng yǒng nián fú wǒ chéng liè. dāng cǐ zhī jì, suǒ wèi qiān zài yī shí bù kě féng zhī jiā huì, ér chén fù zuì yīng xìn, zì jū hǎi dǎo, qī qī jiē jiē, rì yǔ sǐ pò, céng bù dé zòu báo jì yú cóng guān zhī nèi lì yù zhī jiān, qióng sī bì jīng, yǐ shú qián guò. huái tòng qióng tiān, sǐ bù bì mù, fú wéi bì xià tiān dì fù mǔ, āi ér lián zhī.
伏以皇唐受命有天下,四海之內,莫不臣妾,南北東西,地各萬里。自天寶以 後,政治少懈,文致未優,武克不剛,孽臣奸隸,蠹居棋處,搖毒自防,外順內悖, 父死子代,以祖以孫,如古諸侯,自擅其地,不朝不貢,六七十年。四聖傳序,以 至陛下。陛下即位以來,躬親聽斷,旋乾轉坤,關機闔開,雷厲風飛,日月清照, 天戈所麾,無不從順。宜定樂章,以告神明,東巡泰山,奏功皇天,具著顯庸,明 示得意,使永永年服我成烈。當此之際,所謂千載一時不可逢之嘉會,而臣負罪嬰 釁,自拘海島,戚戚嗟嗟,日與死迫,曾不得奏薄伎於從官之內、隸御之間,窮思 畢精,以贖前過。懷痛窮天,死不閉目,伏惟陛下天地父母,哀而憐之。
dì dé biǎo, pō gǎn huǐ, yù fù yòng zhī, chí shì zǎi xiàng yuē: yù qián suǒ lùn shì dà ài zhèn, rán bù dāng yán tiān zi shì fú nǎi nián cù ěr. huáng fǔ bó sù jì yù zhí, jí zòu yán: yù zhōng kuáng shū, kě qiě nèi yí. nǎi gǎi yuán zhōu cì shǐ. chū, yù zhì cháo zhōu, wèn mín jí kǔ, jiē yuē: è xī yǒu è yú, shí mín chù chǎn qiě jǐn, mín yǐ shì qióng. shù rì, yù zì wǎng shì zhī, lìng qí shǔ qín jì yǐ yī yáng yī tún tóu xī shuǐ ér zhù zhī yuē:
帝得表,頗感悔,欲復用之,持示宰相曰:「愈前所論是大愛朕,然不當言天 子事佛乃年促耳。」皇甫鎛素忌愈直,即奏言:「愈終狂疏,可且內移。」乃改袁 州刺史。初,愈至潮州,問民疾苦,皆曰:「惡溪有鱷魚,食民畜產且盡,民以是 窮。」數日,愈自往視之,令其屬秦濟以一羊一豚投溪水而祝之曰:
xī xiān wáng jì yǒu tiān xià, liè shān zé, wǎng shéng chuò rèn yǐ chú chóng shé è wù wèi mín wù hài zhě, qū ér chū zhī sì hǎi zhī wài. jí dé báo, bù néng yuǎn yǒu, zé jiāng hàn zhī jiān shàng jiē qì zhī yǐ yǔ mán yí chǔ yuè, kuàng hú lǐng zhī jiān qù jīng shī wàn lǐ zāi? è yú zhī hán yān luǎn yù yú cǐ, yì gù qí suǒ.
昔先王既有天下,列山澤,罔繩擉刃以除蟲蛇惡物為民物害者,驅而出之四海 之外。及德薄,不能遠有,則江、漢之間尚皆棄之以與蠻夷楚越,況湖、嶺之間去 京師萬里哉?鱷魚之涵淹卵育於此,亦固其所。
jīn tiān zǐ sì táng wèi, shén shèng cí wǔ, sì hǎi zhī wài, liù hé zhī nèi, jiē fǔ ér yǒu zhī, kuàng yǔ jī suǒ yǎn, yáng zhōu zhī jìn dì, cì shǐ xiàn lìng zhī suǒ zhì, chū gòng fù yǐ gōng tiān dì zōng miào bǎi shén zhī sì zhī rǎng zhě zāi? è yú qí bù kě yǔ cì shǐ zá chù cǐ tǔ yě. cì shǐ shòu tiān zǐ mìng, shǒu cǐ tǔ, zhì cǐ mín, ér è yú gàn rán bù ān xī tán jù chù, shí mín chù xióng shǐ lù zhāng yǐ féi qí shēn, yǐ zhǒng qí zi sūn, yǔ cì shǐ jù zhēng wèi zhǎng xióng. cì shǐ suī nú ruò, yì ān kěn wèi è yú dī shǒu xià xīn, xǐn々 xiàn sī, wèi lì mín xiū, yǐ tōu huó yú cǐ yě? chéng tiān zǐ mìng yǐ lái wèi lì, gù qí shì bù dé bù yǔ è yú biàn. è yú yǒu zhī, qí tīng cì shǐ.
今天子嗣唐位,神聖慈武,四海之外,六合之內,皆撫而有之,況禹跡所掩, 揚州之近地,刺史縣令之所治,出貢賦以供天地、宗廟、百神之祀之壤者哉?鱷魚 其不可與刺史雜處此土也。刺史受天子命,守此土,治此民,而鱷魚旰然不安溪潭 據處,食民畜熊豕鹿麞以肥其身,以種其子孫,與刺史拒爭為長雄。刺史雖駑弱, 亦安肯為鱷魚低首下心,伈々睍斯,為吏民羞,以偷活於此也?承天子命以來為吏, 固其勢不得不與鱷魚辨。鱷魚有知,其聽刺史。
cháo zhī zhōu, dà hǎi zài qí nán, jīng péng zhī dà, xiā xiè zhī xì, wú bù róng guī, yǐ shēng yǐ shí, è yú cháo fā ér xī zhì yě. jīn yǔ è yú yuē: jǐn sān rì, qí lǜ chǒu lèi nán xǐ yú hǎi, yǐ bì tiān zǐ zhī mìng lì. sān rì bù néng, zhì wǔ rì wǔ rì bù néng, zhì qī rì, qī rì bù néng, shì zhōng bù kěn xǐ yě, shì bù yǒu cì shǐ tīng cóng qí yán yě. bù rán, zé shì è yú míng wán bù líng, cì shǐ suī yǒu yán, bù wén bù zhī yě. fū ào tiān zǐ zhī mìng lì, bù tīng qí yán, bù xǐ yǐ bì zhī, yǔ wán bù líng ér wèi mín wù hài zhě, jiē kě shā. cì shǐ zé xuǎn cái jì mín, cāo qiáng gōng dú shǐ, yǐ yǔ è yú cóng shì, bì jǐn shā nǎi zhǐ, qí wú huǐ!
潮之州,大海在其南,鯨鵬之大,蝦蟹之細,無不容歸,以生以食,鱷魚朝發 而夕至也。今與鱷魚約:「盡三日,其率醜類南徙於海,以避天子之命吏。三日不 能,至五日;五日不能,至七日,七日不能,是終不肯徙也,是不有刺史、聽從其 言也。不然,則是鱷魚冥頑不靈,刺史雖有言,不聞不知也。夫傲天子之命吏,不 聽其言,不徙以避之,與頑不靈而為民物害者,皆可殺。刺史則選材技民,操強弓 毒矢,以與鱷魚從事,必盡殺乃止,其無悔!」
zhù zhī xī, bào fēng zhèn diàn qǐ xī zhōng, shù rì shuǐ jǐn hé, xī xǐ liù shí lǐ. zì shì cháo wú è yú huàn. yuán rén yǐ nán nǚ wèi lì, guò qī bù shú, zé méi rù zhī. yù zhì, xī jì yōng dé shú suǒ méi, guī zhī fù mǔ qī bǎi yú rén. yīn yǔ yuē, jìn qí wèi lì. zhào bài guó zi jì jiǔ, zhuǎn bīng bù shì láng.
祝之夕,暴風震電起溪中,數日水盡涸,西徙六十里。自是潮無鱷魚患。袁人 以男女為隸,過期不贖,則沒入之。愈至,悉計庸得贖所沒,歸之父母七百餘人。 因與約,禁其為隸。召拜國子祭酒,轉兵部侍郎。
zhèn zhōu luàn, shā tián hóng zhèng ér lì wáng tíng còu, zhào yù xuān fǔ. jì xíng, zhòng jiē wēi zhī. yuán zhěn yán: hán yù kě xī. mù zōng yì huǐ, zhào yù dù shì cóng yí, wú bì rù. yù zhì, tíng còu yán bīng yà zhī, jiǎ shì chén tíng. jì zuò, tíng còu yuē: suǒ yǐ fēn fēn zhě, nǎi cǐ shì zú yě. yù dà shēng yuē tiān zǐ yǐ gōng wèi yǒu jiāng shuài cái, gù cì yǐ jié, qǐ yì tóng zéi fǎn xié? yǔ wèi zhōng, shì qián fèn yuē: xiān tài shī wèi guó jī zhū tāo, xuè yī yóu zài, cǐ jūn hé fù, nǎi yǐ wèi zéi hū? yù yuē: yǐ wèi ěr bù jì xiān tài shī yě, ruò yóu jì zhī, gù shàn. tiān bǎo yǐ lái, ān lù shān shǐ sī míng lǐ xī liè děng yǒu zi ruò sūn zài hu? yì yǒu jū guān zhě hū? zhòng yuē: wú. yù yuē: tián gōng yǐ wèi bó liù zhōu guī cháo tíng, guān zhōng shū lìng, fù zǐ shòu qí jié liú wù lǐ yòu jiē dà zhèn. cǐ ěr jūn suǒ qí wén yě. zhòng yuē: hóng zhèng kè, gù cǐ jūn bù ān. yù yuē: rán ěr cáo yì hài tián gōng, yòu cán qí jiā yǐ, fù hé dào? zhòng yán guàn yuē: shàn. tíng còu lǜ zhòng biàn, jí huī shǐ qù. yīn yuē: jīn yù tíng còu hé suǒ wèi? yù yuē: shén cè liù jūn jiāng rú niú yuán yì zhě wèi bù fá, dàn cháo tíng gù dà tǐ, bù kě qì zhī. gōng jiǔ wéi zhī, hé yě? tíng còu yuē: jí chū zhī. yù yuē: ruò ěr, zé wú shì yǐ. huì yuán yì yì kuì wéi chū, yán còu bù zhuī. yù guī zòu qí yǔ, dì dà yuè. zhuǎn lì bù shì láng.
鎮州亂,殺田弘正而立王廷湊,詔愈宣撫。既行,眾皆危之。元稹言:「韓愈 可惜。」穆宗亦悔,詔愈度事從宜,無必入。愈至,廷湊嚴兵迓之,甲士陳廷。既 坐,廷湊曰:「所以紛紛者,乃此士卒也。」愈大聲曰;「天子以公為有將帥材, 故賜以節,豈意同賊反邪?」語未終,士前奮曰:「先太師為國擊硃滔,血衣猶在, 此軍何負,乃以為賊乎?」愈曰:「以為爾不記先太師也,若猶記之,固善。天寶 以來,安祿山、史思明、李希烈等有子若孫在乎?亦有居官者乎?」眾曰:「無。」 愈曰:「田公以魏博六州歸朝廷,官中書令,父子受旗節;劉悟、李祐皆大鎮。此 爾軍所其聞也。」眾曰:「弘正刻,故此軍不安。」愈曰:「然爾曹亦害田公,又 殘其家矣,復何道?」眾訁雚曰:「善。」廷湊慮眾變,疾麾使去。因曰:「今欲 廷湊何所為?」愈曰:「神策六軍將如牛元翼者為不乏,但朝廷顧大體,不可棄之。 公久圍之,何也?」廷湊曰:「即出之。」愈曰:「若爾,則無事矣。」會元翼亦 潰圍出,延湊不追。愈歸奏其語,帝大悅。轉吏部侍郎。
shí zǎi xiàng lǐ féng jí è lǐ shēn, yù zhú zhī, suì yǐ yù wèi jīng zhào yǐn jiān yù shǐ dài fū, tè zhào bù tái cān, ér chú shēn zhōng chéng. shēn guǒ hé zòu yù, yù yǐ zhào zì jiě. qí hòu wén cì fēn rán, zǎi xiàng yǐ tái fǔ bù xié, suì bà yù wèi bīng bù shì láng, ér chū shēn jiāng xī guān chá shǐ. shēn jiàn dì, dé liú, yù yì fù wèi lì bù shì láng. zhǎng qìng sì nián zú, nián wǔ shí qī, zèng lǐ bù shàng shū, shì yuē wén.
時宰相李逢吉惡李紳,欲逐之,遂以愈為京兆尹、兼御史大夫,特詔不台參, 而除紳中丞。紳果劾奏愈,愈以詔自解。其後文刺紛然,宰相以台、府不協,遂罷 愈為兵部侍郎,而出紳江西觀察使。紳見帝,得留,愈亦復為吏部侍郎。長慶四年 卒,年五十七,贈禮部尚書,諡曰文。
yù xìng míng ruì, bù guǐ suí. yǔ rén jiāo, shǐ zhōng bù shǎo biàn. chéng jiù hòu jìn shì, wǎng wǎng zhī míng. jīng yù zhǐ shòu, jiē chēng hán mén dì zǐ, yù guān xiǎn, shāo xiè qiǎn. fán nèi wài qīn ruò jiāo yǒu wú hòu zhě, wèi jià qiǎn gū nǚ ér xù qí jiā. sǎo zhèng sàng, wèi fú qī yǐ bào.
愈性明銳,不詭隨。與人交,始終不少變。成就後進士,往往知名。經愈指授, 皆稱「韓門弟子」,愈官顯,稍謝遣。凡內外親若交友無後者,為嫁遣孤女而恤其 家。嫂鄭喪,為服期以報。
měi yán wén zhāng zì hàn sī mǎ xiàng rú tài shǐ gōng liú xiàng yáng xióng hòu, zuò zhě bù shì chū, gù yù shēn tàn běn yuán, zhuō rán shù lì, chéng yī jiā yán. qí yuán dào yuán xìng shī shuō děng shù shí piān, jiē ào yǎn hóng shēn, yǔ mèng kē yáng xióng xiāng biǎo lǐ ér zuǒ yòu liù jīng yún? zhì tā wén, zào duān zhì cí, yào wèi bù xí dǎo qián rén zhě. rán wéi yù wèi zhī, pèi rán ruò yǒu yú, zhì qí tú lǐ áo lǐ hàn huáng fǔ shí cóng ér xiào zhī, jù bù jí yuǎn shén. cóng yù yóu zhě, ruò mèng jiāo zhāng jí, yì jiē zì míng yú shí.
每言文章自漢司馬相如、太史公、劉向、揚雄後,作者不世出,故愈深探本元, 卓然樹立,成一家言。其《原道》、《原性》、《師說》等數十篇,皆奧衍閎深, 與孟軻、揚雄相表里而佐佑《六經》雲?至它文,造端置辭,要為不襲蹈前人者。 然惟愈為之,沛然若有餘,至其徒李翱、李漢、皇甫湜從而效之,遽不及遠甚。從 愈游者,若孟郊、張籍,亦皆自名於時。
mèng jiāo zhě, zì dōng yě, hú zhōu wǔ kāng rén. shǎo yǐn sōng shān, xìng jiè, shǎo xié hé. yù yī jiàn wèi wàng xíng jiāo. nián wǔ shí, dé jìn shì dì, diào lì yáng wèi. xiàn yǒu tóu jīn lài píng líng chéng, lín báo méng yì, xià yǒu jī shuǐ. jiāo xián wǎng zuò shuǐ páng, péi huí fù shī, ér cáo wù duō fèi. lìng bái fǔ, yǐ jiǎ wèi dài zhī, fēn qí bàn fèng. zhèng yú qìng wèi dōng dōu liú shǒu, shǔ shuǐ lù zhuǎn yùn pàn guān. yú qìng zhèn xìng yuán, zòu wèi cān móu. zú, nián liù shí sì. zhāng jí shì yuē zhēn yào xiān shēng.
孟郊者,字東野,湖州武康人。少隱嵩山,性介,少諧合。愈一見為忘形交。 年五十,得進士第,調溧陽尉。縣有投金瀨、平陵城,林薄蒙翳,下有積水。郊閒 往坐水旁,裴回賦詩,而曹務多廢。令白府,以假尉代之,分其半奉。鄭餘慶為東 都留守,署水陸轉運判官。餘慶鎮興元,奏為參謀。卒,年六十四。張籍諡曰貞曜 先生。
jiāo wèi shī yǒu lǐ zhì, zuì wèi yù suǒ chēng, rán sī kǔ qí sè. lǐ guān yì lùn qí shī yuē: gāo chù zài gǔ wú shàng, píng chù xià gù èr xiè yún.
郊為詩有理致,最為愈所稱,然思苦奇澀。李觀亦論其詩曰:「高處在古無上, 平處下顧二謝」雲。
zhāng jí zhě, zì wén chāng, hé zhōu wū jiāng rén. dì jìn shì, wèi tài cháng sì tài zhù. jiǔ cì, qiān mì shū láng. yù jiàn wèi guó zi bó shì. lì shuǐ bù yuán wài láng zhǔ kè láng zhōng. dāng shí yǒu míng shì jiē yǔ yóu, ér yù xián zhòng zhī. jí xìng juàn zhí, cháng zé yù xǐ bó niǎo jí wèi bó zá zhī shuō, lùn yì hǎo shèng rén, qí pái shì lǎo bù néng zhe shū ruò mèng kē yáng xióng yǐ chuí shì zhě. yù zuì hòu dá shū yuē:
張籍者,字文昌,和州烏江人。第進士,為太常寺太祝。久次,遷秘書郎。愈 薦為國子博士。歷水部員外郎、主客郎中。當時有名士皆與游,而愈賢重之。籍性 狷直,嘗責愈喜博褭及為駁雜之說,論議好勝人,其排釋老不能著書若孟軻、揚雄 以垂世者。愈最後答書曰:
wú zi bù yǐ yù wú shì, yì yù tuī zhī nà zhū shèng xián zhī yù, fú qí xié xīn, zēng qí suǒ wèi gāo. wèi yù zhī zhì yǒu kě yǐ zhì yú dào zhě, jùn qí yuán, dào qí suǒ guī, gài qí gēn, jiāng shí qí shí. cǐ shèng dé zhī suǒ cí ràng, kuàng yú yù zhě zāi? yì qí zhōng yǒu yí fù zhě, gù bù kě suì yǐ. xī zhě shèng rén zhī zuò chūn qiū yě, jì shēn qí wén cí yǐ, rán yóu bù gǎn gōng chuán dào zhī, kǒu shòu dì zǐ, zhì yú hòu shì, qí shū chū yān. qí suǒ yǐ lǜ huàn zhī dào, wēi yě. jīn fū èr shì zhī suǒ zōng ér shì zhī zhě, xià jí gōng qīng fǔ xiāng, wú qǐ gǎn chāng yán pái zhī zāi? zé qí kě yǔ zhě huì zhī, yóu shí yǔ wú bèi, qí shēng xiāo xiāo. ruò suì chéng qí shū, zé jiàn ér nù zhī zhě bì duō yǐ, bì qiě yǐ wǒ wèi kuáng wèi huò. qí shēn zhī bù néng xù, shū yú hé yǒu? fū zǐ, shèng rén yě, ér yuē: zì wú dé zǐ lù, ér è shēng bù rù yú ěr. qí yú fǔ ér xiāng zhě zhōu tiān xià, yóu qiě jué liáng yú chén, wèi yú kuāng, huǐ yú shū sūn, bēn zǒu yú qí lǔ sòng wèi zhī jiāo. qí dào suī zūn, qí qióng yì zhì yǐ. lài qí tú xiāng yǔ shǒu zhī, zú yǒu lì yú tiān xià. xiàng shǐ dú yán zhī ér dú shū zhī, qí cún yě kě jì hū? jīn fū èr shì xíng hū zhōng tǔ yě, gài liù bǎi nián yǒu yú yǐ. qí zhí gēn gù, qí liú bō màn, fēi kě yǐ cháo lìng ér xī jìn yě. zì wén wáng méi, wǔ wáng zhōu gōng chéng kāng xiāng yǔ shǒu zhī, lǐ lè jiē zài, jí hū fū zǐ wèi jiǔ yě, zì fū zǐ ér zhì hū mèng zǐ wèi jiǔ yě, zì mèng zǐ ér zhì hū yáng xióng yì wèi jiǔ yě. rán yóu qí qín ruò cǐ, qí kùn ruò cǐ, ér hòu néng yǒu suǒ lì, wú qǐ kě yì ér wèi zhī zāi? qí wèi yě yì, zé qí chuán yě bù yuǎn, gù yú suǒ yǐ bù gǎn yě. rán guān gǔ rén, dé qí shí, xíng qí dào, zé wú suǒ wèi shū. wèi shū zhě, jiē suǒ wèi bù xíng hū jīn, ér xíng hū hòu shì zhě yě. jīn wú zhī dé wú zhì shī wú zhì wèi kě zhī, zé qí wǔ shí liù shí wèi zhī, wèi shī yě. tiān bù yù shǐ zī rén yǒu zhī hū, zé wú zhī mìng bù kě qī rú shǐ zī rén yǒu zhī hū, fēi wǒ qí shuí zāi! qí háng dào, qí wèi shū, qí huà jīn, qí chuán hòu, bì yǒu zài yǐ. wú zi qí hé jù qī qī yú wú suǒ wèi zāi?
吾子不以愈無似,意欲推之納諸聖賢之域,拂其邪心,增其所未高。謂愈之質 有可以至於道者,浚其源,道其所歸,溉其根,將食其實。此盛德之所辭讓,況於 愈者哉?抑其中有宜復者,故不可遂已。昔者聖人之作《春秋》也,既深其文辭矣, 然猶不敢公傳道之,口授弟子,至於後世,其書出焉。其所以慮患之道,微也。今 夫二氏之所宗而事之者,下及公卿輔相,吾豈敢昌言排之哉?擇其可語者誨之,猶 時與吾悖,其聲嘵嘵。若遂成其書,則見而怒之者必多矣,必且以我為狂為惑。其 身之不能恤,書於何有?夫子,聖人也,而曰:「自吾得子路,而惡聲不入於耳。」 其餘輔而相者周天下,猶且絕糧於陳,畏於匡,毀於叔孫,奔走於齊、魯、宋、衛 之郊。其道雖尊,其窮亦至矣。賴其徒相與守之,卒有立於天下。向使獨言之而獨 書之,其存也可冀乎?今夫二氏行乎中土也,蓋六百年有餘矣。其植根固,其流波 漫,非可以朝令而夕禁也。自文王沒,武王、周公、成、康相與守之,禮樂皆在, 及乎夫子未久也,自夫子而至乎孟子未久也,自孟子而至乎揚雄亦未久也。然猶其 勤若此,其困若此,而後能有所立,吾豈可易而為之哉?其為也易,則其傳也不遠, 故余所以不敢也。然觀古人,得其時,行其道,則無所為書。為書者,皆所為不行 乎今,而行乎後世者也。今吾之得吾志、失吾志未可知,則俟五十、六十為之,未 失也。天不欲使茲人有知乎,則吾之命不可期;如使茲人有知乎,非我其誰哉!其 行道,其為書,其化今,其傳後,必有在矣。吾子其何遽戚戚於吾所為哉?
qián shū wèi wú yǔ rén lùn bù néng xià qì, ruò hǎo shèng zhě. suī chéng yǒu zhī, yì fēi hǎo jǐ shèng yě, hǎo jǐ zhī dào shèng yě. fēi hǎo jǐ zhī dào shèng yě, jǐ zhī dào nǎi fū zǐ mèng kē yáng xióng zhī dào. chuán zhě ruò bù shèng, zé wú suǒ wèi dào, wú qǐ gǎn bì shì míng zāi! fū zǐ zhī yán yuē: wú yǔ huí yán, zhōng rì bù wéi. rú yú zé qí yǔ zhòng rén biàn yě yǒu yǐ. bó zá zhī jī, qián shū jǐn zhī, wú zi qí fù zhī. xī zhě fū zǐ yóu yǒu suǒ xì, shī bù yún hū: shàn xì xuè xī, bù wèi nüè xī. jì yuē: zhāng ér bù chí, wén wǔ bù wèi yě. è hài yú dào zāi? wú zi qí wèi zhī sī hū?
前書謂吾與人論不能下氣,若好勝者。雖誠有之,抑非好己勝也,好己之道勝 也。非好己之道勝也,己之道乃夫子、孟軻、揚雄之道。傳者若不勝,則無所為道, 吾豈敢避是名哉!夫子之言曰:「吾與回言,終日不違。」如愚則其與眾人辯也有 矣。駁雜之譏,前書盡之,吾子其復之。昔者夫子猶有所戲,《詩》不云乎:「善 戲謔兮,不為虐兮。」《記》曰:「張而不弛,文武不為也。」惡害於道哉?吾子 其未之思乎?
jí wèi shī, zhǎng yú lè fǔ, duō jǐng jù. shì zhōng guó zi sī yè.
籍為詩,長於樂府,多警句。仕終國子司業。
huáng fǔ shí, zì chí zhèng, mù zhōu xīn ān rén. zhuó jìn shì dì, wèi lù hún wèi, shì zhì gōng bù láng zhōng, biàn jí shǐ jiǔ, shù wǔ tóng shěng, qiú fēn sī dōng dōu. liú shǒu péi dù pì wèi pàn guān. dù xiū fú xiān sì, jiāng lì bēi, qiú wén yú bái jū yì. shí nù yuē: jìn shě shí ér yuǎn qǔ jū yì, qǐng cóng cǐ cí. dù xiè zhī. shí jí qǐng dǒu jiǔ, yǐn hān, yuán bǐ lì jiù. dù zèng yǐ chē mǎ zēng cǎi shén hòu, shí dà nù yuē: zì wú wèi gù kuàng jí xù, wèi cháng xǔ rén. jīn bēi zì sān qiān, zì sān jiān, hé yù wǒ báo xié? dù xiào yuē: bù jī zhī cái yě. cóng ér chóu zhī.
皇甫湜,字持正,睦州新安人。擢進士第,為陸渾尉,仕至工部郎中,辨急使 酒,數忤同省,求分司東都。留守裴度闢為判官。度脩福先寺,將立碑,求文於白 居易。湜怒曰:「近舍湜而遠取居易,請從此辭。」度謝之。湜即請斗酒,飲酣, 援筆立就。度贈以車馬繒彩甚厚,湜大怒曰:「自吾為《顧況集序》,未常許人。 今碑字三千,字三縑,何遇我薄邪?」度笑曰:「不羈之才也。」從而酬之。
shí cháng wèi fēng shì zhǐ, gòu xiǎo ér liǎn fēng, dǎo qǔ qí yè. yī rì mìng qí zi lù shī, yī zì wù, gòu yuè hū zhàng, zhàng wèi zhì, niè qí bì xuè liú.
湜嘗為蜂螫指,購小兒斂蜂,搗取其液。一日命其子錄詩,一字誤,詬躍呼杖, 杖未至,齧其臂血流。
lú tóng jū dōng dōu, yù wèi hé nán lìng, ài qí shī, hòu lǐ zhī. tóng zì hào yù chuān zi, cháng wèi yuè shí shī yǐ jī qiè yuán hé nì dǎng, yù chēng qí gōng.
盧仝居東都,愈為河南令,愛其詩,厚禮之。仝自號玉川子,嘗為《月蝕詩》 以譏切元和逆黨,愈稱其工。
shí yòu yǒu jiǎ dǎo liú yì, jiē hán mén dì zǐ.
時又有賈島、劉乂,皆韓門弟子。
dǎo, zì làng xiān, fàn yáng rén. chū wèi fú tú, míng wú běn. lái dōng dōu, shí luò yáng lìng jìn sēng wǔ hòu bù dé chū, dǎo wèi shī zì shāng. yù lián zhī, yīn jiào qí wèi wén, suì qù fú tú, jǔ jìn shì. dāng qí kǔ yín, suī féng zhí gōng qīng guì rén, jiē bù zhī jué yě. yī rì jiàn jīng zhào yǐn, kuà lǘ bù bì, yán hū jié zhī, jiǔ nǎi dé shì. lèi jǔ, bù zhōng dì. wén zōng shí, zuò fēi bàng, biǎn zhǎng jiāng zhǔ bù. huì chāng chū, yǐ pǔ zhōu sī cāng cān jūn qiān sī hù, wèi shòu mìng zú, nián liù shí wǔ.
島,字浪仙,范陽人。初為浮屠,名無本。來東都,時洛陽令禁僧午後不得出, 島為詩自傷。愈憐之,因教其為文,遂去浮屠,舉進士。當其苦吟,雖逢值公卿貴 人,皆不之覺也。一日見京兆尹,跨驢不避,訁虖詰之,久乃得釋。累舉,不中第。 文宗時,坐飛謗,貶長江主簿。會昌初,以普州司倉參軍遷司戶,未受命卒,年六 十五。
liú yì zhě, yì yī jié shì. shǎo fàng sì wèi xiá xíng, yīn jiǔ shā rén wáng mìng. huì shè, chū, gèng zhé jié dú shū, néng wèi gē shī. rán shì gù shí suǒ fù, bù néng fǔ yǎng guì rén, cháng chuān jī pò yī. wén yù jiē tiān xià shì, bù guī zhī, zuò bīng zhù xuě chē èr shī, chū lú tóng mèng jiāo yòu. fán zōng shī jiàn, wèi dú bài. néng miàn dào rén duǎn zhǎng, qí fú yì zé yòu mí fèng ruò qīn shǔ rán. hòu yǐ zhēng yǔ bù néng xià bīn kè, yīn chí yù jīn shù jīn qù, yuē: cǐ yú mù zhōng rén dé ěr, bù ruò yǔ liú jūn wèi shòu. yù bù néng zhǐ, guī qí lǔ, bù zhī suǒ zhōng.
劉義者,亦一節士。少放肆為俠行,因酒殺人亡命。會赦,出,更折節讀書, 能為歌詩。然恃故時所負,不能俯仰貴人,常穿屐、破衣。聞愈接天下士,步歸之, 作《冰柱》《雪車》二詩,出盧仝、孟郊右。樊宗師見,為獨拜。能面道人短長, 其服義則又彌縫若親屬然。後以爭語不能下賓客,因持愈金數斤去,曰:「此諛墓 中人得耳,不若與劉君為壽。」愈不能止,歸齊、魯,不知所終。
zàn yuē: táng xìng, chéng wǔ dài pōu fēn, wáng zhèng bù gāng, wén bì zhì qióng, è lǐ hùn bìng. tiān xià yǐ dìng, zhì huāng tī dù, tǎo jiū rú shù, yǐ xìng diǎn xiàn, xūn hán jìn, dài bǎi yú nián, qí hòu wén zhāng shāo shāo kě shù. zhì zhēn yuán yuán hé jiān, yù suì yǐ liù jīng zhī wén wèi zhū rú chàng, zhàng dī mò liú, fǎn wán yǐ pǔ, chǎn wěi yǐ zhēn. rán yù zhī cái, zì shì sī mǎ qiān yáng xióng, zhì bān gù yǐ xià bù lùn yě. dāng qí suǒ de, cuì rán yī chū yú zhèng, kān luò chén yán, héng wù bié qū, wāng yáng dà sì, yào zhī wú dǐ wǔ shèng rén zhě. qí dào gài zì bǐ mèng kē, yǐ xún kuàng yáng xióng wèi wèi chún, níng bù xìn rán? zhì jìn jiàn chén móu, pái nán xù gū, jiǎo fú tōu mò, huáng huáng yú rén yì, kě wèi dǔ dào jūn zǐ yǐ. zì jìn qì suí, lǎo fó xiǎn xíng, shèng dào bù duàn rú dài. zhū rú yǐ tiān xià zhèng yì, zhù wèi guài shén. yù dú kuì rán yǐn shèng, zhēng sì hǎi zhī huò, suī méng shàn xiào, hé ér fù fèn, shǐ ruò wèi zhī xìn, zú dà xiǎn yú shí. xī mèng kē jù yáng mò, qù kǒng zǐ cái èr bǎi nián. yù pái èr jiā, nǎi qù qiān yú suì, bō shuāi fǎn zhèng, gōng yǔ qí ér lì bèi zhī, suǒ yǐ guò kuàng xióng wèi bù shǎo yǐ. zì yù méi, qí yán dà xíng, xué zhě yǎng zhī rú tài shān běi dǒu yún.
贊曰:唐興,承五代剖分,王政不綱,文弊質窮,崿俚混並。天下已定,治荒 剔蠹,討究儒術,以興典憲,薰■涵浸,殆百餘年,其後文章稍稍可述。至貞元、 元和間,愈遂以《六經》之文為諸儒倡,障堤末流,反刓以朴,剗偽以真。然愈之 才,自視司馬遷、揚雄,至班固以下不論也。當其所得,粹然一出於正,刊落陳言, 橫騖別驅,汪洋大肆,要之無牴牾聖人者。其道蓋自比孟軻,以荀況、揚雄為未淳, 寧不信然?至進諫陳謀,排難恤孤,矯拂媮末,皇皇於仁義,可謂篤道君子矣。自 晉汔隋,老佛顯行,聖道不斷如帶。諸儒倚天下正議,助為怪神。愈獨喟然引聖, 爭四海之惑,雖蒙訕笑,合而復奮,始若未之信,卒大顯於時。昔孟軻拒楊、墨, 去孔子才二百年。愈排二家,乃去千餘歲,撥衰反正,功與齊而力倍之,所以過況、 雄為不少矣。自愈沒,其言大行,學者仰之如泰山、北斗雲。