wù yù, dōng dān wáng tū yù zi yě. tū yù bēn yú táng, wù yù liú bù cóng, hào yǒng kāng wáng. qì dān hǎo yǐn rén xuè, tū yù zuǒ yòu jī qiè, duō cì qí bì shǔn zhī, qí xiǎo guò zhé tiāo mù kuī zhuó, bù shèng qí dú. rán xǐ bīn kè, hǎo yǐn jiǔ, gōng huà, pō zhī shū. qí zì qì dān guī zhōng guó, zài shū shù qiān juǎn, shū mì shǐ zhào yán shòu měi jiǎ qí yì shū yī jīng, jiē zhōng guó suǒ wú zhě. míng zōng shí, zì huá zhōu cháo jīng shī, yáo lǐng wǔ xìn jūn jié dù shǐ, shí qí fèng, cì jiǎ dì yī qū, gōng nǚ shù rén. qì dān bīng zhù jìn yú tài yuán, táng fèi dì qiǎn huàn zhě qín jì mín huáng chéng shǐ lǐ yàn shēn shā tū yù yú qí dì. jìn gāo zǔ zhuī fēng tū yù wèi yàn wáng.
兀欲，東丹王突欲子也。突欲奔於唐，兀欲留不從，號永康王。契丹好飲人血， 突欲左右姬妾，多刺其臂吮之，其小過輒挑目、刲灼，不勝其毒。然喜賓客，好飲 酒，工畫，頗知書。其自契丹歸中國，載書數千卷，樞密使趙延壽每假其異書、醫 經，皆中國所無者。明宗時，自滑州朝京師，遙領武信軍節度使，食其俸，賜甲第 一區，宮女數人。契丹兵助晉於太原，唐廢帝遣宦者秦繼旻、皇城使李彥紳殺突欲 於其第。晉高祖追封突欲為燕王。

dé guāng miè jìn, wù yù cóng zhì jīng shī. dé guāng shā jì mín yàn shēn, jí qí jiā zī, xī yǐ cì wù yù. dé guāng sǐ luán chéng, wù yù yǔ zhào yán shòu jí zhū dà jiāng děng jù rù zhèn zhōu. yán shòu zì chēng quán zhī jūn guó shì, qiǎn rén qiú zhèn zhōu guǎn yào yú wù yù, wù yù bù yǔ. yán shòu zuǒ yòu yuē: qì dān dà rén jù ér móu zhě xiōng xiōng, bì yǒu biàn, yí bèi zhī. jīn zhōng guó zhī bīng, yóu yǒu wàn rén, kě yǐ jī lǔ bù rán, shì bì bù chéng. yán shòu yóu yù bù jué. wù yù qī, yán shòu yǐ wèi mèi, wǔ yuè shuò dàn, wù yù zhào yán shòu jí zhāng lì lǐ sōng féng dào děng zhì jiǔ, jiǔ shù xíng, wù yù wèi yán shòu yuē: mèi zì shàng guó lái, dāng yī jiàn zhī. yán shòu xīn rán yǔ wù yù jù rù. shí qǐng, wù yù chū zuò, xiào wèi lì děng yuē: yàn wáng móu fǎn, suǒ zhī yǐ. zhū jūn kě wú lǜ yě. yòu yuē: xiān dì zài biàn zhōu yǔ wǒ suàn zǐ yī jīng, xǔ wǒ zhī nán cháo jūn guó shì, zuó wén qǐn jí, wú yí mìng, yàn wáng ān dé zì shàn xié? lì děng bà qù. wù yù zhào yán shòu tíng lì ér jié zhī, yán shòu bù néng duì. nǎi qiǎn rén jiān zhī, ér jí qí jiā zī. wù yù xuān dé guāng yí zhì yuē: yǒng kāng wáng, dà shèng huáng dì zhī dí sūn, rén huáng wáng zhī zhǎng zi, kě yú zhōng jīng jí huáng dì wèi. zhōng jīng, qì dān wèi zhèn zhōu yě. qiǎn shǐ zhě gào āi yú zhū zhèn. xiāo hàn wén dé guāng sǐ, qì biàn zhōu ér běi, zhì zhèn zhōu, wù yù yǐ qù. hàn yǐ qí wéi zhāng lì zhái, zhí lì ér zé yuē: rǔ jiào xiān dì wù yòng hú rén wèi jié dù shǐ, hé yě? lì duì bù qū, hàn suǒ zhī. shì xī, lì zú.
德光滅晉，兀欲從至京師。德光殺繼旻、彥紳，籍其家貲，悉以賜兀欲。德光 死欒城，兀欲與趙延壽及諸大將等俱入鎮州。延壽自稱權知軍國事，遣人求鎮州管 鑰於兀欲，兀欲不與。延壽左右曰：「契丹大人聚而謀者洶洶，必有變，宜備之。 今中國之兵，猶有萬人，可以擊虜；不然，事必不成。」延壽猶豫不決。兀欲妻， 延壽以為妹，五月朔旦，兀欲召延壽及張礪、李崧、馮道等置酒，酒數行，兀欲謂 延壽曰：「妹自上國來，當一見之。」延壽欣然與兀欲俱入。食頃，兀欲出坐，笑 謂礪等曰：「燕王謀反，鎖之矣。諸君可無慮也。」又曰：「先帝在汴州與我算子 一莖，許我知南朝軍國事，昨聞寢疾，無遺命，燕王安得自擅邪？」礪等罷去。兀 欲召延壽廷立而詰之，延壽不能對。乃遣人監之，而籍其家貲。兀欲宣德光遺制曰： 「永康王，大聖皇帝之嫡孫，人皇王之長子，可於中京即皇帝位。」中京，契丹謂 鎮州也。遣使者告哀於諸鎮。蕭翰聞德光死，棄汴州而北，至鎮州，兀欲已去。翰 以騎圍張礪宅，執礪而責曰：「汝教先帝勿用胡人為節度使，何也？」礪對不屈， 翰鎖之。是夕，礪卒。

wù yù wèi rén jùn wěi, yì gōng huà, néng yǐn jiǔ, hǎo lǐ shì, dé guāng cháng cì yǐ juàn shù qiān pǐ, wù yù sàn zhī, yī rì ér jǐn. wù yù yǐ lì, xiān qiǎn rén bào qí zǔ mǔ shù lǜ. shù lǜ nù yuē: wǒ ér píng jìn qǔ tiān xià, yǒu dà gōng yè, qí zi zài wǒ cè zhě dāng lì, ér rén huáng wáng bèi wǒ guī zhōng guó, qí zi qǐ dé lì xié? nǎi lǜ bīng nì wù yù, jiāng fèi zhī. wù yù liú qí jiāng má dá shǒu zhèn zhōu, jìn zhū jiāng xiāng suí dé guāng zài zhèn zhōu zhě jiē liú zhī ér qù. yǐ hàn lín xué shì xú tái fú lǐ hàn cóng xíng, yǔ qí zǔ mǔ shù lǜ xiāng jù yú shí qiáo. shù lǜ suǒ jiāng bīng duō wáng guī wù yù. wù yù nǎi yōu shù lǜ yú zǔ zhōu. zǔ zhōu, ā bǎo jī mù suǒ yě.
兀欲為人俊偉，亦工畫，能飲酒，好禮士，德光嘗賜以絹數千匹，兀欲散之， 一日而盡。兀欲已立，先遣人報其祖母述律。述律怒曰：「我兒平晉取天下，有大 功業，其子在我側者當立，而人皇王背我歸中國，其子豈得立邪？」乃率兵逆兀欲， 將廢之。兀欲留其將麻答守鎮州，晉諸將相隨德光在鎮州者皆留之而去。以翰林學 士徐台符、李汗從行，與其祖母述律相距於石橋。述律所將兵多亡歸兀欲。兀欲乃 幽述律於祖州。祖州，阿保機墓所也。

shù lǜ wèi rén duō zhì ér rěn. ā bǎo jī sǐ, xī zhào cóng xíng dà jiāng děng qī, wèi yuē: wǒ jīn wèi guǎ fù yǐ, rǔ děng qǐ yí yǒu fū. nǎi shā qí dà jiāng bǎi yú rén, yuē: kě wǎng cóng xiān dì. zuǒ yòu yǒu guò zhě, duō sòng mù yè shān, shā yú ā bǎo jī mù duì zhōng, yuē: wèi wǒ jiàn xiān dì yú dì xià. dà jiāng zhào sī wēn, běn zhōng guó rén yě, yǐ cái yǒng wèi ā bǎo jī suǒ chǒng, shù lǜ hòu yǐ shì nù zhī, shǐ sòng mù yè shān, sī wēn cí bù kěn xíng. shù lǜ yuē ěr, xiān dì qīn xìn, ān dé bù wǎng jiàn zhī? sī wēn duì yuē: qīn mò rú hòu, hòu hé bù xíng? shù lǜ yuē: wǒ běn yù cóng xiān dì yú dì xià, yǐ zi yòu, guó zhōng duō gù, wèi néng yě. rán kě duàn wú yī bì yǐ sòng zhī. zuǒ yòu qiè jiàn zhī, nǎi duàn qí yī wàn, ér shì sī wēn bù shā. chū, dé guāng zhī jī jìn yě, shù lǜ cháng fēi zhī, yuē: wú guó yòng yī hàn rén wèi zhǔ kě hū? dé guāng yuē: bù kě yě. shù lǜ yuē: rán zé rǔ dé zhòng guó bù néng yǒu, hòu bì yǒu huò, huǐ wú jí yǐ. dé guāng sǐ, zài qí shī guī, shù lǜ bù kū ér fǔ qí shī yuē: dài wǒ guó zhōng rén chù rú gù, rán hòu zàng rǔ. yǐ ér wù yù qiú zhī, hòu sǐ yú mù yè shān.
述律為人多智而忍。阿保機死，悉召從行大將等妻，謂曰：「我今為寡婦矣， 汝等豈宜有夫。」乃殺其大將百餘人，曰：「可往從先帝。」左右有過者，多送木 葉山，殺於阿保機墓隊中，曰：「為我見先帝於地下。」大將趙思溫，本中國人也， 以材勇為阿保機所寵，述律後以事怒之，使送木葉山，思溫辭不肯行。述律曰； 「爾，先帝親信，安得不往見之？」思溫對曰：「親莫如後，後何不行？」述律曰： 「我本欲從先帝於地下，以子幼，國中多故，未能也。然可斷吾一臂以送之。」左 右切諫之，乃斷其一腕，而釋思溫不殺。初，德光之擊晉也，述律常非之，曰： 「吾國用一漢人為主可乎？」德光曰：「不可也。」述律曰：「然則汝得中國不能 有，後必有禍，悔無及矣。」德光死，載其屍歸，述律不哭而撫其屍曰：「待我國 中人畜如故，然後葬汝。」已而兀欲囚之，後死於木葉山。

wù yù gēng míng ruǎn, hào tiān shòu huáng dì, gǎi yuán yuē tiān lù. shì suì bā yuè, zàng dé guāng yú mù yè shān, qiǎn rén zhì zhèn zhōu zhào féng dào hé níng děng huì zàng. shǐ zhě zhì zhèn zhōu, zhèn zhōu jūn luàn, dà jiāng bái zài róng děng zhú chū má dá. jù dìng zhōu, yǐ ér xī qí zhòng yǐ běi. má dá zhě, dé guāng zhī cóng dì yě. dé guāng miè jìn, yǐ wèi xíng zhōu jié dù shǐ, wù yù lì, mìng shǒu zhèn zhōu. má dá yóu kù nüè, duō lüè zhōng guó rén, bō miàn, jué mù, bá fà, duàn wàn ér shā zhī, chū rù cháng yǐ qián záo tiāo gē zhī jù zì suí, qǐn chù qián hòu guà rén gān jìng shǒu zú, yán xiào zì ruò, zhèn dìng zhī rén bù shèng qí dú. má dá yǐ qù, féng dào děng nǎi nán guī.
兀欲更名阮，號天授皇帝，改元曰天祿。是歲八月，葬德光於木葉山，遣人至 鎮州召馮道、和凝等會葬。使者至鎮州，鎮州軍亂，大將白再榮等逐出麻答。據定 州，已而悉其眾以北。麻答者，德光之從弟也。德光滅晉，以為邢州節度使，兀欲 立，命守鎮州。麻答尤酷虐，多略中國人，剝面，抉目，拔髮，斷腕而殺之，出入 常以鉗鑿挑割之具自隨，寢處前後掛人肝、脛、手、足，言笑自若，鎮、定之人不 勝其毒。麻答已去，馮道等乃南歸。

hàn gān yòu yuán nián, wù yù lǜ wàn qí gōng xíng zhōu, xiàn nèi qiū. qì dān rù kòu, cháng yǐ mǎ sī wèi hòu. qí lái yě, mǎ bù sī míng, ér máo jǐ yè yǒu guāng, yòu yuè shí, lǔ zhòng jiē jù, yǐ wèi xiōng, suī pò nèi qiū, ér rén mǎ shāng sǐ zhě tài bàn. wù yù lì wǔ nián, huì zhū bù qiú zhǎng, fù móu rù kòu, zhū bù dà rén jiē bù yù, wù yù qiáng zhī. yàn wáng shù yà yǔ tài níng wáng ǒu lǐ sēng děng lǜ bīng shā wù yù yú dà shén diàn. dé guāng zǐ qí wáng shù lǜ wén luàn, zǒu nán shān. qì dān jī shā shù yà ǒu lǐ sēng, ér yíng shù lǜ yǐ lì.
漢乾祐元年，兀欲率萬騎攻邢州，陷內丘。契丹入寇，常以馬嘶為候。其來也， 馬不嘶鳴，而矛戟夜有光，又月食，虜眾皆懼，以為凶，雖破內丘，而人馬傷死者 太半。兀欲立五年，會諸部酋長，復謀入寇，諸部大人皆不欲，兀欲強之。燕王述 軋與太寧王嘔里僧等率兵殺兀欲於大神淀。德光子齊王述律聞亂，走南山。契丹擊 殺述軋、嘔里僧，而迎述律以立。

shù lǜ lì, gǎi yuán qìng lì, hào tiān shùn huáng dì, hòu gēng míng jǐng. shù lǜ yǒu jí, bù néng jìn fù rén, zuǒ yòu gěi shì, duō yǐ huàn zhě. rán tián liè hǎo yǐn jiǔ, bù xù guó shì, měi hān yǐn, zì yè zhì dàn, zhòu zé cháng shuì, guó rén wèi zhī shuì wáng.
述律立，改元慶曆，號天順皇帝，後更名璟。述律有疾，不能近婦人，左右給 事，多以宦者。然畋獵好飲酒，不恤國事，每酣飲，自夜至旦，晝則常睡，國人謂 之「睡王」。

chū, wù yù cháng qiǎn shǐ pìn hàn, shǐ zhě zhì zhōng guó ér zhōu tài zǔ rù lì. tài zǔ fù qiǎn jiāng jūn zhū xiàn bào pìn, xiàn hái ér wù yù sǐ. shù lǜ lì, suì bù fù nán kòu. xiǎn dé liù nián xià, shì zōng běi fá, yǐ bǎo dà jūn jié dù shǐ tián jǐng xián wèi yū kǒu guān bù shǔ, yòu shén wǔ tǒng jūn lǐ hóng xìn wèi hé liú kǒu bù shǔ, qián fèng xiáng jié dù shǐ wáng yàn wèi yì jīn guān bù shǔ shì wèi qīn jūn mǎ bù dōu yú hòu hán tōng wèi lù lù dōu bù shǔ. shì zōng zì gān níng jūn yù lóng zhōu, lóu chuán zhàn jiàn, shǒu wěi shù shí lǐ, zhì yì jīn guān, jiàng qí shǒu jiāng, ér hé lù jiàn xiá, zhōu bù néng jìn, nǎi shě zhōu lù xíng. wǎ qiáo yū kǒu guān yíng mò zhōu shǒu jiāng, jiē yíng jiàng. fāng xià lìng jìn gōng yōu zhōu, shì zōng yù jí, nǎi zhì xióng zhōu yú wǎ qiáo guān bà zhōu yú yì jīn guān ér hái. zhōu shī xià sān guān yíng mò, bīng bù xuè rèn. shù lǜ wén zhī, wèi qí guó rén yuē: cǐ běn hàn dì, jīn yǐ hái hàn, yòu hé xī yé? shù lǜ hòu wèi páo zhě yīn qí zuì ér shā zhī.
初，兀欲常遣使聘漢，使者至中國而周太祖入立。太祖復遣將軍硃憲報聘，憲 還而兀欲死。述律立，遂不復南寇。顯德六年夏，世宗北伐，以保大軍節度使田景 咸為淤口關部署，右神武統軍李洪信為合流口部署，前鳳翔節度使王晏為益津關部 署、侍衛親軍馬步都虞候韓通為陸路都部署。世宗自乾寧軍御龍舟，艛船戰艦，首 尾數十里，至益津關，降其守將，而河路漸狹，舟不能進，乃舍舟陸行。瓦橋淤口 關、瀛莫州守將，皆迎降。方下令進攻幽州，世宗遇疾，乃置雄州於瓦橋關、霸州 於益津關而還。周師下三關、瀛、莫，兵不血刃。述律聞之，謂其國人曰：「此本 漢地，今以還漢，又何惜耶？」述律後為庖者因其醉而殺之。

wū hū! zì gǔ yí dí fú pàn, suī bù xì zhōng guó zhī shèng shuāi, ér zhōng guó zhī zhì yí dí, zé bì yīn qí qiáng ruò. yǔ dú zhōu rì lì, jiàn shì zōng qǔ yíng mò dìng sān guān, bīng bù xuè rèn, ér shǐ guān jī qí yǐ wáng zhě zhī shī, chí qiān lǐ ér xí rén, qīng wàn chéng zhī zhòng yú huán wěi zhī jiān, yǐ jiǎo xìng yī shèng. fū bīng fǎ, jué jī yīn shì, yǒu bù kě shī zhī shí. shì zōng nán píng huái diān, běi fá qì dān, chéng qí shèng wēi, jī qí hūn dài, shì tú jiàn zhōu shī zhī chū hé sù, ér bù zhī shù lǜ yǒu kě qǔ zhī jī yě. shì shí, shù lǜ yǐ wèi zhōu zhī suǒ qǔ, jiē hàn gù dì, bù zú gù yě. rán zé shí sì zhōu zhī gù dì, jiē kě zhǐ huī ér qǔ yǐ. bù xìng shì zōng yù jí, gōng zhì bù jiù. rán yíng mò sān guān, suì dé fù wèi zhōng guó zhī rén, ér shí sì zhōu zhī sú, zhì jīn xiàn yú yí dí. bǐ qí wèi zhì qǐ bù kě xī, ér qí gōng bù yì zhuàng zāi! fū bīng zhī biàn huà qū shēn, qǐ qū qū shǒu cháng tán zhě suǒ kě shí yě!
嗚呼！自古夷狄服叛，雖不系中國之盛衰，而中國之制夷狄，則必因其強弱。 予讀周《日曆》，見世宗取瀛、莫、定三關，兵不血刃，而史官譏其以王者之師， 馳千里而襲人，輕萬乘之重於萑葦之間，以僥倖一勝。夫兵法，決機因勢，有不可 失之時。世宗南平淮甸，北伐契丹，乘其勝威，擊其昏殆，世徒見周師之出何速， 而不知述律有可取之機也。是時，述律以謂周之所取，皆漢故地，不足顧也。然則 十四州之故地，皆可指麾而取矣。不幸世宗遇疾，功志不就。然瀛、莫、三關，遂 得復為中國之人，而十四州之俗，至今陷於夷狄。彼其為志豈不可惜，而其功不亦 壯哉！夫兵之變化屈伸，豈區區守常談者所可識也！

chū, xiāo hàn wén dé guāng sǐ, běi guī, yǒu tóng zhōu hé yáng xiàn lìng hú jiào wèi hàn zhǎng shū jì, suí rù qì dān. ér hàn qī zhēng shí, gào hàn móu fǎn, hàn jiàn shā, jiào wú suǒ yī, jū lǔ zhōng qī nián. dāng zhōu guǎng shùn sān nián, wáng guī zhōng guó, lüè néng dào qí suǒ jiàn. yún: zì yōu zhōu xī běi rù jū yōng guān, míng rì, yòu xī běi rù shí mén guān, guān lù yá xiá, yī fū kě yǐ dāng bǎi, cǐ zhōng guó kòng è qì dān zhī xiǎn yě. yòu sān rì, zhì kè hán zhōu, nán wàng wǔ tái shān, qí yī fēng zuì gāo zhě, dōng tái yě. yòu sān rì, zhì xīn wǔ zhōu, xī běi xíng wǔ shí lǐ yǒu jī míng shān, yún táng tài zōng běi fá wén jī míng yú cǐ, yīn yǐ míng shān. míng rì, rù yǒng dìng guān, cǐ táng gù guān yě. yòu sì rì, zhì guī huà zhōu. yòu sān rì, dēng tiān lǐng, lǐng dōng xī lián gèn, yǒu lù běi xià, sì gù míng rán, huáng yún bái cǎo, bù kě qióng jí. qì dān wèi jiào yuē: cǐ cí xiāng lǐng yě, kě yī nán wàng ér wèi yǒng jué. tóng háng zhě jiē tòng kū, wǎng wǎng jué ér fù sū. yòu xíng sān sì rì, zhì hēi yú lín, shí qī yuè, hán rú shēn dōng. yòu míng rì, rù xié gǔ, gǔ zhǎng wǔ shí lǐ, gāo yá jùn gǔ, yǎng bù jiàn rì, ér hán yóu shén. yǐ chū gǔ, dé píng dì, qì shāo wēn. yòu xíng èr rì, dù huáng shuǐ. yòu míng rì, dù hēi shuǐ. yòu èr rì, zhì tāng chéng diàn, dì qì zuì wēn, qì dān ruò dà hán, zé jiù wēn yú cǐ. qí shuǐ quán qīng lěng, cǎo ruǎn rú rōng, kě jiè yǐ qǐn. ér duō yì huā, jì qí èr zhǒng: yī yuē hàn jīn, dà rú zhǎng, jīn sè shuò rén yī yuē qīng náng, rú zhōng guó jīn dēng, ér sè lèi lán kě ài. yòu èr rì, zhì yí kūn zhōu, dù shè xiāng hé. zì yōu zhōu zhì cǐ wú lǐ hòu, qí suǒ xiàng bù zhī wèi nán běi. yòu èr rì, zhì chì yá. hàn yǔ wù yù xiāng jí, suì jí shù lǜ zhàn yú shā hé. shù lǜ bīng bài ér běi, wù yù zhuī zhì dú shù dù, suì qiú shù lǜ yú pū mǎ shān. yòu xíng sān rì, suì zhì shàng jīng, suǒ wèi xī lóu yě. xī lóu yǒu yì wū shì sì, jiāo yì wú qián ér yòng bù. yǒu líng jǐn zhū gōng zuò huàn zhě hàn lín jì shù jiào fāng jiǎo dǐ xiù cái sēng ní dào shì děng, jiē zhōng guó rén, ér bìng fén yōu jì zhī rén yóu duō. zì shàng jīng dōng qù sì shí lǐ, zhì zhēn zhū zhài, shǐ shí cài. míng rì, dōng xíng, dì shì jiàn gāo, xī wàng píng dì sōng lín yù rán shù shí lǐ. suì rù píng chuān, duō cǎo mù, shǐ shí xī guā, yún qì dān pò huí hé dé cǐ zhǒng, yǐ niú fèn fù péng ér zhǒng, dà rú zhōng guó dōng guā ér wèi gān. yòu dōng xíng, zhì niǎo tán, shǐ yǒu liǔ, ér shuǐ cǎo fēng měi, yǒu xī jī cǎo yóu měi, ér běn dà, mǎ shí bù guò shí běn ér bǎo. zì niǎo tán rù dà shān, xíng shí yú rì ér chū, guò yī dà lín, zhǎng èr sān lǐ, jiē wú tí, zhī yè yǒu máng cì rú jiàn yǔ, qí dì jiē wú cǎo. wù yù shí zhuō zhàng yú cǐ, huì zhū bù rén zàng dé guāng. zì cǐ xī nán xíng, rì liù shí lǐ, xíng qī rì, zhì dà shān mén, liǎng gāo shān xiāng qù yī lǐ, ér zhǎng sōng fēng cǎo, zhēn qín yě huì, yǒu wū shì bēi shí, yuē: líng suǒ yě. wù yù rù jì, zhū bù dà rén wéi zhí jì qì zhě dé rù. rù ér mén hé. míng rì kāi mén, yuē pāo zhǎn, lǐ bì. wèn qí lǐ, jiē mì bù kěn yán. jiào suǒ mù jiàn qiú shù lǜ zàng dé guāng děng shì, yǔ zhōng guó suǒ jì chà yì.
初，蕭翰聞德光死，北歸，有同州郃陽縣令胡嶠為翰掌書記，隨入契丹。而翰 妻爭石，告翰謀反，翰見殺，嶠無所依，居虜中七年。當周廣順三年，亡歸中國， 略能道其所見。云：「自幽州西北入居庸關，明日，又西北入石門關，關路崖狹， 一夫可以當百，此中國控扼契丹之險也。又三日，至可汗州，南望五台山，其一峰 最高者，東台也。又三日，至新武州，西北行五十里有雞鳴山，雲唐太宗北伐聞雞 鳴於此，因以名山。明日，入永定關，此唐故關也。又四日，至歸化州。又三日， 登天嶺，嶺東西連亘，有路北下，四顧冥然，黃雲白草，不可窮極。契丹謂嶠曰： 『此辭鄉嶺也，可一南望而為永訣。』同行者皆慟哭，往往絕而復甦。又行三四日， 至黑榆林，時七月，寒如深冬。又明日，入斜谷，谷長五十里，高崖峻谷，仰不見 日，而寒尤甚。已出谷，得平地，氣稍溫。又行二日，渡湟水。又明日，渡黑水。 又二日，至湯城淀，地氣最溫，契丹若大寒，則就溫於此。其水泉清冷，草軟如茸， 可藉以寢。而多異花，記其二種：一曰旱金，大如掌，金色爍人；一曰青囊，如中 國金燈，而色類藍可愛。又二日，至儀坤州，渡麝香河。自幽州至此無里候，其所 向不知為南北。又二日，至赤崖。翰與兀欲相及，遂及述律戰於沙河。述律兵敗而 北，兀欲追至獨樹渡，遂囚述律於撲馬山。又行三日，遂至上京，所謂西樓也。西 樓有邑屋市肆，交易無錢而用布。有綾錦諸工作、宦者、翰林、伎術、教坊、角牴、 秀才、僧、尼、道士等，皆中國人，而並、汾、幽、薊之人尤多。自上京東去四十 里，至真珠寨，始食菜。明日，東行，地勢漸高，西望平地松林郁然數十里。遂入 平川，多草木，始食西瓜，雲契丹破回紇得此種，以牛糞覆棚而種，大如中國冬瓜 而味甘。又東行，至褭潭，始有柳，而水草豐美，有息雞草尤美，而本大，馬食不 過十本而飽。自褭潭入大山，行十餘日而出，過一大林，長二三里，皆蕪荑，枝葉 有芒刺如箭羽，其地皆無草。兀欲時卓帳於此，會諸部人葬德光。自此西南行，日 六十里，行七日，至大山門，兩高山相去一里，而長松豐草，珍禽野卉，有屋室碑 石，曰：『陵所也。』兀欲入祭，諸部大人惟執祭器者得入。入而門闔。明日開門， 曰『拋盞』，禮畢。問其禮，皆秘不肯言。」嶠所目見囚述律、葬德光等事，與中 國所記差異。

yǐ ér hàn dé zuì bèi suǒ, jiào yǔ bù qǔ dōng zhī fú zhōu. fú zhōu, hàn suǒ zhì yě. jiào děng dōng xíng, guò yī shān, míng shí sān shān, yún cǐ xī nán qù yōu zhōu èr qiān lǐ. yòu dōng xíng, shù rì, guò wèi zhōu, yǒu jū rén sān shí yú jiā, gài qì dān suǒ lǔ zhōng guó wèi zhōu rén, zhú chéng ér jū zhī. jiào zhì fú zhōu ér qì dān duō lián jiào, jiào qí táo guī, jiào yīn dé qí zhū guó zhǒng lèi yuǎn jìn. yún: jù qì dān guó dōng zhì yú hǎi, yǒu tiě diān, qí zú yě jū pí zhàng, ér rén gāng yǒng. qí dì shǎo cǎo mù, shuǐ xián zhuó, sè rú xuè, chéng zhī jiǔ ér hòu kě yǐn. yòu dōng, nǚ zhēn, shàn shè, duō niú lù yě gǒu. qí rén wú dìng jū, xíng yǐ niú fù wù, yù yǔ zé zhāng gé wèi wū. cháng zuò lù míng, hū lù ér shè zhī, shí qí shēng ròu. néng niàng mí wèi jiǔ, zuì zé fù zhī ér shuì, xǐng ér hòu jiě, bù rán, zé shā rén. yòu dōng nán, bó hǎi, yòu dōng, liáo guó, jiē yǔ qì dān lüè tóng. qí nán hǎi qǔ, yǒu yú yán zhī lì. yòu nán, xī, yǔ qì dān lüè tóng, ér rén hǎo shā lù. yòu nán zhì yú yú guān yǐ, xī nán zhì rú zhōu, jiē gù hàn dì. xī zé tū jué huí hé. xī běi zhì yù jué lǜ, qí rén zhǎng dà, máo tóu, qiú zhǎng quán qí fā, shèng yǐ zǐ náng. dì kǔ hán, shuǐ chū dà yú, qì dān yǎng shí. yòu duō hēi bái huáng diāo shǔ pí, běi fāng zhū guó jiē yǎng zú. qí rén zuì yǒng, lín guó bù gǎn qīn. yòu qí xī, xiá jiá, yòu qí běi, dān yú tū jué, jiē yǔ yù jué lǜ lüè tóng. yòu běi, hēi chē zi, shàn zuò chē zhàng, qí rén zhī xiào yì, dì pín wú suǒ chǎn. yún qì dān zhī xiān, cháng yì huí hé, hòu bèi zhī zǒu hēi chē zi, shǐ xué zuò chē zhàng. yòu běi, niú tí tū jué, rén shēn niú zú, qí dì yóu hán, shuǐ yuē hù hé, xià qiū bīng hòu èr chǐ, chūn dōng bīng chè dǐ, cháng shāo qì xiāo bīng nǎi dé yǐn. dōng běi, zhì wà jié zi, qí rén máo shǒu, pī bù wèi yī, bù ān ér qí, dà gōng zhǎng jiàn, yóu shàn shè, yù rén zhé shā ér shēng shí qí ròu, qì dān děng guó jiē wèi zhī. qì dān wǔ qí yù yī wà jié zi, zé jiē sàn zǒu. qí guó sān miàn jiē shì wéi, yī yuē shì wéi, èr yuē huáng tóu shì wéi, sān yuē shòu shì wéi. qí dì duō tóng tiě jīn yín, qí rén gōng qiǎo, tóng tiě zhū qì jiē jīng hǎo, shàn zhī máo jǐn. dì yóu hán, mǎ nì zhì dì chéng bīng duī. yòu běi, gǒu guó, rén shēn gǒu shǒu, zhǎng máo bù yī, shǒu bǔ měng shòu, yǔ wèi quǎn háo, qí qī jiē rén, néng hàn yǔ, shēng nán wèi gǒu, nǚ wèi rén, zì xiāng hūn jià, xué jū shí shēng, ér qī nǚ rén shí. yún cháng yǒu zhōng guó rén zhì qí guó, qí qī lián zhī shǐ táo guī, yǔ qí zhù shí yú zhǐ, jiào qí měi zǒu shí yú lǐ yí yī zhù, gǒu fū zhuī zhī, jiàn qí jiā wù, bì xián ér guī, zé bù néng zhuī yǐ. qí shuō rú cǐ. yòu yuē: qì dān cháng xuǎn bǎi lǐ mǎ èr shí pǐ, qiǎn shí rén jī gàn shí shǎo běi xíng, qióng qí suǒ jiàn. qí rén zì hēi chē zi, lì niú tí guó yǐ běi, xíng yī nián, jīng sì shí sān chéng, jū rén duō yǐ mù pí wèi wū, qí yǔ yán wú yì zhě, bù zhī qí guó dì shān chuān bù zú míng hào. qí dì qì, yù píng dì zé wēn hé, shān lín zé hán liè. zhì sān shí sān chéng, dé yī rén, néng tiě diān yǔ, qí yán pō kě jiě, yún dì míng xié lì wū yú xié yàn. yún zì cǐ yǐ běi, lóng shé měng shòu chī mèi qún xíng, bù kě wǎng yǐ. qí rén nǎi hái. cǐ běi huāng zhī jí yě.
已而翰得罪被鎖，嶠與部曲東之福州。福州，翰所治也。嶠等東行，過一山， 名十三山，雲此西南去幽州二千里。又東行，數日，過衛州，有居人三十餘家，蓋 契丹所虜中國衛州人，築城而居之。嶠至福州而契丹多憐嶠，教其逃歸，嶠因得其 諸國種類遠近。云：「距契丹國東至於海，有鐵甸，其族野居皮帳，而人剛勇。其 地少草木，水咸濁，色如血，澄之久而後可飲。又東，女真，善射，多牛、鹿、野 狗。其人無定居，行以牛負物，遇雨則張革為屋。常作鹿鳴，呼鹿而射之，食其生 肉。能釀糜為酒，醉則縛之而睡，醒而後解，不然，則殺人。又東南，渤海，又東， 遼國，皆與契丹略同。其南海曲，有魚鹽之利。又南，奚，與契丹略同，而人好殺 戮。又南至於榆關矣，西南至儒州，皆故漢地。西則突厥、回紇。西北至嫗厥律， 其人長大，髦頭，酋長全其發，盛以紫囊。地苦寒，水出大魚，契丹仰食。又多黑、 白、黃貂鼠皮，北方諸國皆仰足。其人最勇，鄰國不敢侵。又其西，轄戛，又其北， 單于突厥，皆與嫗厥律略同。又北，黑車子，善作車帳，其人知孝義，地貧無所產。 雲契丹之先，常役回紇，後背之走黑車子，始學作車帳。又北，牛蹄突厥，人身牛 足，其地尤寒，水曰瓠河，夏秋冰厚二尺，春冬冰徹底，常燒器銷冰乃得飲。東北， 至韈劫子，其人髦首，披布為衣，不鞍而騎，大弓長箭，尤善射，遇人輒殺而生食 其肉，契丹等國皆畏之。契丹五騎遇一韈劫子，則皆散走。其國三面皆室韋，一曰 室韋，二曰黃頭室韋，三曰獸室韋。其地多銅、鐵、金、銀，其人工巧，銅鐵諸器 皆精好，善織毛錦。地尤寒，馬溺至地成冰堆。又北，狗國，人身狗首，長毛不衣， 手捕猛獸，語為犬嗥，其妻皆人，能漢語，生男為狗，女為人，自相婚嫁，穴居食 生，而妻女人食。雲嘗有中國人至其國，其妻憐之使逃歸，與其箸十餘只，教其每 走十餘里遺一箸，狗夫追之，見其家物，必銜而歸，則不能追矣。」其說如此。又 曰：「契丹嘗選百里馬二十匹，遣十人齎干飠少北行，窮其所見。其人自黑車子， 歷牛蹄國以北，行一年，經四十三城，居人多以木皮為屋，其語言無譯者，不知其 國地、山川、部族、名號。其地氣，遇平地則溫和，山林則寒冽。至三十三城，得 一人，能鐵甸語，其言頗可解，雲地名頡利烏於邪堰。雲『自此以北，龍蛇猛獸、 魑魅群行，不可往矣』。其人乃還。此北荒之極也。」

qì dān wèi jiào yuē: yí dí zhī rén qǐ néng shèng zhōng guó? rán jìn suǒ yǐ bài zhě, zhǔ àn ér chén bù zhōng. yīn jù dào zhū guó shì, yuē: zi guī xī yǐ yǔ hàn rén, shǐ hàn rén nǔ lì shì qí zhǔ, wú wèi yí dí suǒ lǔ, wú guó fēi rén jìng yě. jiào guī, lù yǐ wèi xiàn lǔ jì yún.
契丹謂嶠曰：「夷狄之人豈能勝中國？然晉所以敗者，主暗而臣不忠。」因具 道諸國事，曰：「子歸悉以語漢人，使漢人努力事其主，無為夷狄所虜，吾國非人 境也。」嶠歸，錄以為《陷虜記》雲。

qì dān nián hào, zhū jiā suǒ jì, chuǎn miù fēi yī, mò kě kǎo zhèng, wéi cháng jiàn yú zhōng guó zhě kě jù yě. jù yē lǜ dé guāng lì jìn gāo zǔ cè wén yún: wéi tiān xiǎn jiǔ nián, suì cì bǐng shēn. shì suì nǎi jìn tiān fú yuán nián, tuī ér shàng zhī, dé táng tiān chéng sān nián wù zǐ wèi tiān xiǎn yuán nián. àn qì dān fù lù, dé guāng yǔ táng míng zōng tóng nián ér lì, lì sān nián gǎi yuán tiān xiǎn, yǔ cǐ zhèng hé yǐ. yòu jù kāi yùn sì nián dé guāng miè jìn rù biàn, sì shè, chēng huì tóng shí nián. tuī ér shàng zhī, dé tiān fú sān nián wèi huì tóng yuán nián, shì tiān xiǎn jǐn shí nián, ér shí yī nián gǎi wèi huì tóng yǐ. wéi cǐ èr zhě, qí jù shén míng. yú jiē bù zú kǎo yě. fù lù suǒ zài yí dí nián hào, duō lüè bù shū, gài wú suǒ yòng, gù bù bì bèi yě.
契丹年號，諸家所記，舛謬非一，莫可考正，惟嘗見於中國者可據也。據耶律 德光《立晉高祖冊文》云：「惟天顯九年，歲次丙申。」是歲乃晉天福元年，推而 上之，得唐天成三年戊子為天顯元年。按《契丹附錄》，德光與唐明宗同年而立， 立三年改元天顯，與此正合矣。又據開運四年德光滅晉入汴，肆赦，稱會同十年。 推而上之，得天福三年為會同元年，是天顯盡十年，而十一年改為會同矣。惟此二 者，其據甚明。余皆不足考也。《附錄》所載夷狄年號，多略不書，蓋無所用，故 不必備也。