shí liù rì　 píng míng xíng, èr shí lǐ, wèi má tán yì, qí dì yóu shǔ líng líng, ér nán jí dào zhōu jiè yǐ. zì rù lóng lái, shān shì bī shù, shí tān xuán gèn, ér běi fēng lì shén, juǎn cuì jī yù, wǎn zhuǎn líng bō, bù jué qí nán, yǒng jiù jù chuán suō zhī fēng cuì, shān zhóu juǎn xī xiāo, xià níng yáng xī zhōng shī. ruò wèi cǐ dì shè yě. qí chù shān juān shèng kāi, jiē zài shuǐ yá àn cè, bù zuò màn shān bù gǔ zhī guān, ér yìng bì liú dān, lǎo jué yǒu yì. èr shí lǐ, wú lěi pù, qí xī nán shān shāo xùn, zhōu fǎn zhuǎn ér dōng. yòu wǔ lǐ, fù nán zhuǎn, qí dōng běi àn yǒu shí, fāng xíng dié qì, wéi gèn shān yāo, dōng xià xī qǐ, ruò zhòu ér chéng zhě, qǐ lěi zhī yí zhě yé? yòu shí lǐ, shān shì yù bī shù, shì wèi lóng kǒu. yòu wǔ lǐ, pō yú jiāng jūn tān. tān yǒu fēng lì lóng zhī kǒu, ruò dāng guān zhě rán. sù liú chū lóng, huà rán ruò lìng pì qū yǔ. shì yè yuè míng dá dàn, rù chūn lái suǒ wèi yǒu.
十六日　平明行，二十里，為麻潭驛，其地猶屬零陵，而南即道州界矣。自入瀧來，山勢逼束，石灘懸亘，而北風利甚，卷翠激玉，宛轉凌波，不覺其難，詠舊句「舡梭織峰翠，山軸卷溪綃」，《下寧洋溪中詩》。若為此地設也。其處山鵑盛開，皆在水涯岸側，不作蔓山布穀之觀，而映碧流丹，老覺有異。二十里，吳壘鋪，其西南山稍遜，舟反轉而東。又五里，復南轉，其東北岸有石，方形疊砌，圍亘山腰，東下西起，若甃而成者，豈壘之遺者耶？又十里，山勢愈逼束，是為瀧口。又五里，泊於將軍灘。灘有峰立瀧之口，若當關者然。溯流出瀧，劃然若另闢區宇。是夜月明達旦，入春來所未有。

shí qī rì　 píng míng xíng, shuǐ jìng yū qū, wǔ lǐ zhì qīng kǒu. yī shuǐ dōng zì shān xiá zhōng chū zhě, níng yuǎn dào yě, cǐ shuǐ zuì dà, jí xiāo shuǐ yě yī shuǐ nán zì píng kuàng zhōng lái zhě, dào zhōu dào yě, cǐ shuǐ cì zhī, jí tuó shuǐ yě, shuǐ xiǎo ruò. nǎi shě xiāo ér nán sù tuó. yòu wǔ lǐ wèi ní jiāng kǒu. àn zhì yǒu sān jiāng kǒu, wèi xiāo tuó yíng hé chù, wèn zhī zhōu rén, jiē bù néng zhī, qǐ jí qīng kǒu yé? dàn yíng shuǐ zhī hé zài shàng liú ěr. shuǐ xī tōng yíng yáng, zhōu shàng luó píng sān rì chéng, dāng jí yíng shuǐ yǐ. yòu sān shí lǐ, dǐ dào zhōu dōng mén, rào chéng nán, pō yú nán mén. xià wǔ rù chéng, zì nán mén rù, guò dà sì, míng bào ēn sì. yóu zhōu qián dǐ xī mén. dēng nán chéng huí tiào, nǎi zhī dào zhōu chéng nán lín jiāng shuǐ, dōng nán xī sān mén jù nán bīn yú jiāng, wéi běi mén zài nèi. gài tuó shuǐ zì jiāng huá, yǎn áo èr shuǐ zì yǒng míng, jù hé yú chéng xī nán shí wǔ lǐ wài, dōng běi lái, dǐ chéng xī nán yú, rào nán mén zhì dōng mén, fù dōng nán qù, ruò wān gōng rán, ér chéng lín qí bèi. xī mén yǒu lián xī shuǐ, xī zì yuè yán, yì yún qiáo kuà qí shàng. dōng mén yì shuǐ zì běi lái zhù, liú gèng wēi yǐ. dài mù, réng chū nán mén, sù zhōu zhōng. yè fù yǔ.
十七日　平明行，水徑迂曲，五里至青口。一水東自山峽中出者，寧遠道也，此水最大，即瀟水也；一水南自平曠中來者，道州道也，此水次之，即沲水也，〔水小弱。〕乃舍瀟而南溯沲。又五里為泥江口。按《志》有三江口，為瀟、沲、營合處，問之舟人，皆不能知，豈即青口耶？但營水之合在上流耳。〔水西通營陽，舟上羅坪三日程，當即營水矣。〕又三十里，抵道州東門，繞城南，泊於南門。下午入城，自南門入，過大寺，名報恩寺。由州前抵西門。登南城回眺，乃知道州城南臨江水，東南西三門俱南瀕於江，惟北門在內。蓋沲水自江華，掩、遨二水自永明，俱合於城西南十五里外，東北來，抵城西南隅，繞南門至東門，復東南去，若彎弓然，而城臨其背。西門有濂溪水，西自月岩，翼雲橋跨其上。東門亦水自北來注，流更微矣。迨暮，仍出南門，宿舟中。夜復雨。

dào zhōu fù guō yǒu sì jǐng: dōng yǒu xiǎng shí, jí wǔ rú shí. xī yǒu lián xī, běi yǒu jiǔ jǐng, nán yǒu yī mù. nán mén wài yī dà mù wò jiāng dǐ.
道州附郭有四景：東有響石，即五如石。西有濂溪，北有九井，南有一木。南門外一大木臥江底。

shí bā rì　 tiān guāng yíng chè, zǎo fàn dēng yá. yóu nán mén wài xún chéng bàn lǐ, guò dōng mén, yòu dōng bàn lǐ yǒu xiǎo qiáo, jí xiào xi o quán rù jiāng chù yě. qiáo cè jiāng bīn yǒu shí tū lì, zhuàng rú yǒng zhōu yú xī qiáo, tòu lòu sǒng xuē guò zhī, fēn qí kōng fù, qí xì kě fēn bàn ér rù, qí dòu kě chuān hù ér tòu, suǒ wèi wǔ rú shí yě. zhōng yǒu yī shí, nán zhī shēng yùn yōu liàng, shì wèi xiǎng shí. àn yuán cì shān dào zhōu shī tí, shí zé yǒu wǔ rú wā w jí āo zūn, quán zé yǒu huì màn děng qī míng, jiē zài zhōu dōng, ér quán jīng yī xiào ér kě gài qí yú, shí dé wǔ rú ér wā zūn mò mì. lǚ xún, yī rú shēng yún: zài bào ēn dà sì. rán wú xù yún, zài zhōu dōng zuǒ hú zhōng shí shān diān. shí wā kě zūn, qí shàng kě tíng, qǐ kě yí zhì sì zhōng zhě, yì sì jí xī zhī zuǒ hú yé? zhì zhī qí rén, yuē: rù sì zì zhī. nǎi rù dōng mén, jīng nán mén nèi, xī guò bào ēn sì, yù rù wèn wā zūn shí, jiàn rì sè lì shén, gū liú wèi guī tú tàn zhì. jí chū xī mén, nán zhé guò yì yún qiáo, yǒu èr qí. cóng xī èr shí wǔ lǐ wèi lián xī cí, yòu shí lǐ wèi yuè yán yòu nán wèi shí lǐ pù, yòu liù shí lǐ wèi yǒng míng xiàn shí lǐ pù cè yǒu huá yán, yóu yán xià jiān dào kě chū lián xī cí. yú yù jiān shōu zhī, suì cóng nán xíng. dà dào liǎng bàng jù fēn zhí qiáo sōng, rú nán yuè dào zhōng, ér cǐ gèng mián mì. yǒu sōng zì xià fēn kē wǔ liù zhī, cóng tǐng jìng xiù, cǐ zhōng tè jiàn zhī, tā suǒ wú yě. zì zhōu zhì yǒng míng, sōng zhī jiā dào zhě qī shí lǐ, zāi zhě zhī gōng, yì bù chì gān táng yǐ. zhōu xī nán gāng tuó gāo xià, zhì dào yīn zhī. ér sì gù chóng shān kāi yuǎn, wéi xī běi yī shān zuì gāo ér jiào jìn, zé yuè yán hòu suǒ yǐ zhī dà shān yě. zhì shí lǐ pù dōng, cóng xiǎo jìng běi xiàng bàn lǐ, wèi huá yán. dòng mén xiàng běi, yǒu xiǎo shuǐ zì dòng xià chū. yóu dòng rù, zhǐ wén shuǐ shēng, ér bù jiàn shuǐ. zhuǎn dōng sān zhàng yú, fù nán xià, zé qióng rán shēn àn, bù fù biàn guāng yǐ. shí dòng běi yǒu sēng liáo, xíng jí bù jí rù mì huǒ jù, wén qí nèi zhǐ yī jù kě jǐn, yì bù bì mì yě. suì cóng liáo yòu běi xiàng xiǎo jìng xíng. cǐ chù shān xiǎo ér qiào, huò gū zhì, huò liǎng huò sān, lián zhū pián sǔn, jiē shí gǔ lín xún, cǎo mù yáo yáng y ng piāo wǔ, shēng jiàng wǎn zhuǎn, rú zài luàn yún dié làng zhōng, lìng rén máng rán, fāng xiàng mò biàn. rán wú dà shān biǎo shí, wéi xī běi chóng fēng, shí cóng shān xì zhān qí yī miàn, yǐ wèi yī guī yān. wǔ lǐ, héng guò shān qī, sì wǔ lǐ, dù yī xiǎo shí qiáo, yòu yú lǐng, dé dà dào xī qù. suí zhī èr lǐ, yòu běi rù xiǎo jìng, yán shí shān zhī zuǐ, gòng sì lǐ ér zhuǎn chū píng chóu, zé dào zhōu xī lái dà dào yě, yòu yī lǐ ér lián xī cí zài yān. cí běi xiàng, zuǒ wèi lóng shān, yòu wèi xiàng shān, jiē hòu shān, xiàng xíng, cóng cí hòu xiǎo shān fēn zhī ér huán tū yú qián zhě yě. qí lóng shān jí qián zhuǎn zuǐ ér chū zhě, xiàng shān zé yuè yán zhī dào suǒ yóu dù lián xī zhě yě. cí huán yú shān jiān ér bù lín shuǐ, qí qián kuò rán, kě róng wàn mǎ, nǎi yuán gōng suǒ shēng zhī dì, jīn zhǐ yī èr hòu rén shǒu qí jiān, ér páng wú rén yān. wú cóng suǒ chuī, nǎi xī xíng. yī lǐ, guò xiàng shān, yán qí běi, yòu yī lǐ, dù lián xī. xī zì yuè yán lái, zhì cǐ wèi xiàng shān dōng zhàng, nǎi běi zǒu, yòu dōng zhì zhōu xī rù tuó shuǐ. cóng xī běi sù liú xī xíng, wǔ lǐ ér dǐ dá cūn, wèi hóng shì jù zú. nǎi wò ér hòu fàn, sì zhōng wú jiǔ, zhuǎn gū jiǔ zhī, xià wǔ shǐ xíng. suì xī nán rù shān. lù bàng xiān yǒu yī fēng yuán ruì ruò biāo, cóng cǐ ér luàn fēng jiàn duō, ruò zhuō zhuī, ruò pián zhǐ, ruò liè píng, jù huán yìng yú dà shān zhī dōng, fēn háng zhú duì, qiān yǐn rú màn, jiē shí gǔ yě. yòu wǔ lǐ, nán zhuǎn rù luàn shān zhī yè. yòu sān lǐ, xī yuè yī lǐng, wàng jiàn zhèng xī yī shān, ruò yǒu bái yān yī mài mǒ héng qí yāo zhě, jí yuè yán shàng céng suǒ tòu zhī kōng míng yě. gài zhèng xī gāo shān píng lì, ruò qí tiān zhī bù kě jiē, dōng xià dì sān céng ér dé cǐ shān, zhōng kōng shàng qióng, xià pì zhòng mén, cuì wēi zhōng wān, guāng yìng qián shān, gù yáo dì ruò bái yún bù dòng. yòu èr lǐ, zhí dǐ yuè yán shān xià, cóng qí dōng lù shí jí ér shàng, xiān rù xià yán. qí yán dōng xiàng, zhōng kōng shàng lián, gāo qióng ruò qiáo, cóng xià wàng zhī, ruò hǔ zhī zhāng wěn, mù guāng yá zhuàng, yǎn rán kě wèi. fù cóng yán shàng biàn lì zhū yì jìng, shì wǎn sù yú yuè yán.
十八日　天光瑩徹，早飯登涯。由南門外循城半里，過東門，又東半里有小橋，即涍xiào泉入江處也。橋側江濱有石突立，〔狀如永州愚溪橋，透漏聳削過之，〕分岐空腹，其隙可分瓣而入，其竇可穿瓠而透，所謂五如石也。中有一石，南之聲韻幽亮，是為響石。按元次山《道州詩題》，石則有五如、窊wā即凹樽，泉則有潓、漫等七名，皆在州東，而泉經一涍而可概其餘，石得五如而窊樽莫覓。屢詢，一儒生云：「在報恩大寺。」然無序雲，在州東左湖中石山巔。石窊可樽，其上可亭，豈可移置寺中者，抑寺即昔之左湖耶？質之其人，曰：「入寺自知。」乃入東門，經南門內，西過報恩寺，欲入問窊樽石，見日色麗甚，姑留為歸途探質。亟出西門，南折過翼雲橋，有二岐。從西二十五里為濂溪祠，又十里為月岩；又南為十里舖，又六十里為永明縣；十里舖側有華岩，由岩下間道可出濂溪祠。余欲兼收之，遂從南行。大道兩傍俱分植喬松，如南嶽道中，而此更綿密。有松自下分柯五六枝，叢挺競秀，此中特見之，他所無也。自州至永明，松之夾道者七十里，栽者之功，亦不啻甘棠矣。州西南岡陀高下，置道因之。而四顧崇山開遠，惟西北一山最高而較近，則月岩後所倚之大山也。至十里舖東，從小徑北向半里，為華岩。洞門向北，有小水自洞下出。由洞入，止聞水聲，而不見水。轉東三丈余，復南下，則穹然深暗，不復辨光矣。時洞北有僧寮，行急不及入覓火炬，聞其內止一炬可盡，亦不必覓也。遂從寮右北向小徑行。此處山小而峭，或孤峙，或兩或三，連珠駢筍，皆石骨嶙峋，草木搖颺yáng飄舞，升降宛轉，如在亂雲疊浪中，令人茫然，方向（莫）辨。然無大山表識，惟西北崇峰，時從山隙瞻其一面，以為依歸焉。五里，橫過山蹊，四五里，渡一小石橋，又逾嶺，得大道西去。隨之二里，又北入小徑，沿石山之嘴，共四里而轉出平疇，則道州西來大道也，又一里而濂溪祠在焉。祠北向，左為龍山，右為象山，皆後山，象形，從祠後小山分支而環突於前者也。其龍山即前轉嘴而出者，象山則月岩之道所由渡濂溪者也。祠環於山間而不臨水，其前擴然，可容萬馬，乃元公所生之地，今止一二後人守其間，而旁無人焉。無從索炊，乃西行。一里，過象山，沿其北，又一里，渡濂溪。〔溪自月岩來，至此為象山東障，乃北走，又東至州西入沲水。〕從溪北溯流西行，五里而抵達村，為洪氏聚族。乃臥而候飯，肆中無酒，轉沽久之，下午始行。遂西南入山。路傍先有一峰圓銳若標，從此而亂峰漸多，若卓錐，若駢指，若列屏，俱環映於大山之東，分行逐隊，牽引如蔓，皆石骨也。又五里，南轉入亂山之腋。又三里，西越一嶺，望見正西一山，若有白煙一脈抹橫其腰者，即月岩上層所透之空明也。蓋正西高山屏立，若齊天之不可階，東下第三層而得此山，中空上蛩，下辟重門，翠微中剜，光映前山，故遙睇若白雲不動。又二里，直抵〔月岩〕山下，從其東麓拾級而上，先入下岩。其岩東向，中空上連，高蛩若橋，從下望之，若虎之張吻，目光牙狀，儼然可畏。復從岩上遍歷諸異境，是晚宿於月岩。

shí jiǔ rì　 zì yuè yán xíng èr lǐ, réng guò suǒ wàng yán rú bái yān chù. fēn qí dōng nán xíng, chuān xiǎo shí shān zhī yè, wǎn zhuǎn qún duì zhōng. bā lǐ chū shān, dù dà xī ér dōng, shì wèi hóng jiā zhái, yì hóng shì zhī jù zú yě. yòu dōng nán rù xiǎo tǔ shān, nán xiàng shān jǐ xíng, sān lǐ ér xià, yī lǐ chū shān, yǒu jù píng yán héng dàng ér dōng. yī lǐ, fù nán xiàng xíng shān pō, yòu èr lǐ, nán shàng yī lǐng. míng yín jī lǐng. yuè lǐng ér xià, yǒu cūn liǎng sān jiā. cóng qí dōng yòu sān lǐ wèi wǔ tián, zì yuè yán zhì wǔ tián èr shí lǐ. qí zhōng jù luò pō shèng. zài dōng bàn lǐ, jí yǒng míng zhī dà dào yě. héng dà dào ér guò, nán yán yī xiǎo píng xī xíng yī lǐ, dù qiáo ér dōng yòu bàn lǐ, zé dà xī tāng tāng jiè yú qián yǐ. shì wèi yǒng míng yǎn áo èr shuǐ, shì wèi liù dù. dù jiāng fù dōng nán xíng, pō tuó gāo xià, sān lǐ wèi xiǎo shǔ dòng. yòu dōng yú shān gāng, sān lǐ dé bǎn lù shén dà, nǎi nán suí bǎn lù, yòu shí lǐ ér zhǐ yú bǎn liáo, gài zài shàng dōu zhī dōng běi yǐ, wèn suǒ wèi yáng zi zhái nán lóng, jù guò yǐ.
十九日　自月岩行二里，仍過〔所〕望岩如白煙處。分岐東南行，穿小石山之腋，宛轉群隊中。八里出山，渡大溪而東，是為洪家宅，亦洪氏之聚族也。又東南入小土山，南向山脊行，三里而下，一里出山，有巨平岩橫宕而東。一里，復南向行山坡，又二里，南上一嶺。名銀雞嶺。越嶺而下，有村兩三家。從其東又三里為武田，自月岩至武田二十里。其中聚落頗盛。再東半里，即永明之大道也。橫大道而過，南沿一小平溪行一里，渡橋而東又半里，則大溪湯湯介於前矣。是為永明掩、遨二水，是為六渡。渡江復東南行，陂陀高下，三里為小暑洞。又東逾山岡，三里得板路甚大，乃南隨板路，又十里而止於板寮，蓋在上都之東北矣，問所謂楊子宅、南龍，俱過矣。

èr shí rì　 cóng liáo zhōng dōng nán xiǎo jìng, yī lǐ, chū jiāng huá dà dào, suì nán zūn dà dào héng, yǐ wèi huǒ shāo pù yǐ. pù zài dào zhōu nán sān shí lǐ ér yáo, jiāng huá běi sì shí lǐ ér jìn. yòu xíng wǔ lǐ wèi yíng shàng, zé jiāng huá dào zhōu zhī zhōng, ér shè yíng bīng yǐ shǒu zhě yě. qí hòu yǒu xiǎo jiān fēng yǐ zhī. dōng shù lǐ wài yǒu fēng tū wù, wèi yáng liǔ táng, yóu cǐ suì píng gèn ér nán, jiǔ yí dāng zài qí dōng yǐ. xī nán shù lǐ wài, yǒu gāo fēng yuán sǒng, wèi xié liū. qí nán yòu qǐ yī fēng, wèi dà fó lǐng, zé shí làng yǐ hòu yún shān yě. zì yíng shàng ér nán, liǎng páng duō xiǎo fēng cuán wán. yòu wǔ lǐ, wèi gāo qiáo pù. yòu sān lǐ, yǒu xī zì xī ér dōng, shí gǔ lín xún, héng wò jiàn zhōng, jì liú shù zhī, wǎn rán bāo yuán shí hè yě. xī shàng yǒu shí liáng kuà zhī, dāng jí suǒ wèi gāo qiáo yǐ. yòu nán qī lǐ, wèi shuǐ táng pù. zì gāo qiáo lái, tú zhōng cūn fù duō mì sǔn qìng zhōng, yú yǐ yī qián mǎi yī shù, xié zhì shuǐ táng cūn jiā zhǔ zhī, yǔ gù nú gè chuài èr wǎn, xiān wèi shū shèng, yǐ tǒng cáng qí bàn ér qù. shuǐ táng zhī xī, zhí bī xié liū, yòu nán, xié liū dà fó lǐng zhī jiān, yǒu xiǎo fēng dōng qǐ, ruò shā mào rán. yòu wǔ lǐ wèi jiā yòu pù, zé qù jiāng huá shí lǐ yǐ. yóu pù nán zhí xià, cóng jìng kě tōng làng shí sì. zhuǎn ér dōng nán cóng lǐng shàng xíng, gòng liù qī lǐ ér dǐ jiāng huá chéng xī. gài zì gāo qiáo pù nán, míng sān shí lǐ, ér shí èr shí wǔ lǐ yě. xún chéng xià dǐ nán mén, fàn yú sì. yòu dōng nán yī lǐ, wèi má guǎi yán. yī míng huí lóng ān. yóu huí lóng ān yán jiāng àn nán xíng bàn lǐ, shuǐ fèn èr dào lái: yī zì shān gǔ zhōng chū zhě, qí shuǐ jiào dà, nǎi tuó shuǐ yě yī zì nán lái zhě, yì tōng xiǎo zhōu, fā yuán zì shàng wǔ bǎo. gài xī jiè zé dà fó lǐng bān tián xiāo yún zhū shān yí lǐ ér nán qù, dōng jiè zé dōng lǐng kǔ mǎ yún zhū fēng huán zhuǎn ér nán jiē, dú xī nán yī wù yáo kāi, jí suǒ wèi shàng wǔ bǎo yě, qí xī nán jí wèi guǎng xī fù chuān hè xiàn jiè. dà xiǎo èr jiāng hé yú má guǎi yán zhī nán. dà jiāng dōng yuán jǐn tián suǒ, sù liú èr bǎi yú lǐ, zhōu xíng sān sì rì kě zhì xiǎo jiāng nán zì shàng wǔ bǎo, zhōu sù liú jǐn dào bái mǎ yíng, kě wǔ shí lǐ. rán rù jiāng zhī kǒu, jí jī shí wèi fāng yàn, zhì zhōng liú, héng è zǔ ài jiāng zhōu, bù dé shàng xià, yàn nèi lìng zhì xiǎo zhōu, wài yǒu qiáo, héng bǎn yǐ dù. bái mǎ yíng dōng dà shān yuē wú wàng shān, yǒu qín dòng shén qí, xī wèi zhì yòu nán shǐ zhì shàng wǔ bǎo, bǎo dōng dà shān yuē dōng lěng shān. èr shān zhī shuǐ hé chū bái mǎ yíng, wèi xiǎo jiāng shàng liú yún. nǎi yán nán xiǎo jiāng àn yòu xī xíng sān lǐ, shì wèi làng shí sì. xiǎo jiāng zhōng shí làng rú yǒng, cǐ sì zhī suǒ yóu de míng yě. sì yǒu jiǎng xìng zhě chéng dào, jīn ròu shēn yóu zài, jí suǒ chēng yī dāo tú yě. làng shí yǒu yī dāo tú ròu shēn, qí miàn ròu rú shēng. bēi yán xìng jiǎng, jí sì xī cūn rén. sòng chū, běn tú zhě, mài ròu, qīng zhòng jù yī dāo ér jiù, bù shuǎng zhuó zhū. jì ér qì qī xué dào, rù dà fó lǐng dòng zhōng, zuò yù zhù xià. jiǔ zhī, qí mǔ rù dòng, xún dé bài zhī, suì chū dòng, zuò huà yú sì. hòu yǒu dào yù jié jiāng huá kù, guò sì, yǐ zhàn qǔ jué, bù jí. dào jié kù hái, suì pōu qí fù, qǔ xīn zàng ér qù. cǐ yì yī dāo tú zhī bào yě. qí shēn yǐ xiū, ér miàn shàng ròu, tóu dài xiāng jīn, shēn xí hóng zhě, wèi rú zhě fú, yǐ zi sūn yǒu qīng qí jīn zhě ěr. shì rì zhǐ yú làng shí sì, dàn qí shān sēng shén cū yě.
二十日　從寮中東南小徑，一里，出江華大道，遂南遵大道行，已為火燒鋪矣。鋪在道州南三十里而遙，江華北四十里而近。又行五里為營上，則江華、道州之中，而設營兵以守者也。其後有小尖峰倚之。東數里外有峰突屼，為楊柳塘，由此遂屏亘而南，九疑當在其東矣。西南數里外，有高峰圓聳，為斜溜。其南又起一峰，為大佛嶺，則石浪以後雲山也。自營上而南，兩旁多小峰巑岏。又五里，為高橋鋪。又三里，有溪自西而東，石骨嶙峋，橫臥澗中，濟流漱之，宛然包園石壑也。溪上有石樑跨之，當即所謂高橋矣。又南七里，為水塘鋪。自高橋來，途中村婦多覓筍箐中，余以一錢買一束，攜至水塘村家煮之，與顧奴各啜二碗，鮮味殊勝，以筒藏其半而去。水塘之西，直逼斜溜，又南，斜溜、大佛嶺之間，有小峰東起，若紗帽然。又五里為加佑鋪，則去江華十里矣。由鋪南直下，從徑可通浪石寺。轉而東南從嶺上行，共六七里而抵江華城西。蓋自高橋鋪南，名三十里，而實二十五里也。循城下抵南門，飯於肆。又東南一里，為麻拐岩。一名回龍庵。由回龍庵沿江岸南行半里，水分二道來：一自山谷中出者，其水較大，乃沲水也；一自南來者，亦通小舟，發源自上武堡。蓋西界則大佛嶺、班田、囂雲諸山迤邐而南去，東界則東嶺、苦馬雲諸峰環轉而南接，獨西南一塢遙開，即所謂上武堡也，其西南即為廣西富川、賀縣界。〔大小二江合於麻拐岩之南。大江東源錦田所，溯流二百餘里，舟行三、四日可至；小江南自上武堡，舟溯流僅到白馬營，可五十里。然入江之口，即積石為方堰，置中流，橫遏阻礙江舟，不得上下，堰內另置小舟，外有橋，橫板以渡。白馬營東大山曰吳望山，有秦洞甚奇，惜未至；又南始至上武堡，堡東大山曰冬冷山。二山之水合出白馬營，為小江上流雲。乃〕沿南小江岸又西行三里，是為浪石寺。小江中石浪如涌，此寺之所由得名也。寺有蔣姓者成道，今肉身猶在，即所稱「一刀屠」也。浪石有「一刀屠」肉身，其面肉如生。碑言姓蔣，即寺西村人。宋初，本屠者，賣肉，輕重俱一刀而就，不爽鐲銖。既而棄妻學道，入大佛嶺洞中，坐玉柱下。久之，其母入洞，尋得拜之，遂出洞，坐化於寺。後有盜欲劫江華庫，過寺，以占取決，不吉。盜劫庫還，遂剖其腹，取心臟而去。此亦「一刀屠」之報也。其身已髹，而面尚肉，頭戴香巾，身襲紅褶，為儒者服，以子孫有青其衿者耳。是日止於浪石寺，但其山僧甚粗野。

èr shí yī rì　 fàn yú làng shí sì. yù wǎng lián huā dòng, ér sēng fāng jù tú gēng tián, hòu xíng lù zhě, jiǔ zhī dé yī rén, suì yóu sì xī zūn dà lù xíng. nán qù shān jǐn wèi shàng wǔ bǎo, hè xiàn jiè. xī yú dà fó ào wèi fù chuān dào. ào qù jiāng huá xī shí lǐ. wén yú ào xī èr shí lǐ, wèi chóng bǎi, jí yǒng míng jiè yòu xī èr shí wǔ lǐ, guò pí pá suǒ, zài yǒng míng dōng nán sān shí lǐ, wèi guǎng xī fù chuān jiè gèng xī nán sān shí lǐ, jí fù chuān xiàn zhì yún. qī lǐ, zhí dǐ dà fó lǐng xià. xiān shì, lù zuǒ yǒu yī yán, ruò yún léng qiàn chuí, yú yí yǐ wèi jí shì yǐ, ér lián huā yán shàng zài lù yòu dà lǐng zhī lù. nǎi cóng běi qí xiǎo jìng rù, bù bàn lǐ, zhì dòng xià. dǎo zhě qǔ kū zhú yī dà kǔn, fù wèi liù dà jù fēn jiān yǐ chū, yóu lù zuǒ dòng pī zhuǎn yǐ rù. hái fàn yú làng shí, yǐ guò wǔ yǐ. nǎi xún jiù lù, dǐ má guǎi yán zhī xī hé jiāng kǒu, yǒu bǎn jià jiāng bà wài wèi qiáo, nǎi dù ér nán. dōng nán èr lǐ, zhì zhòng yuán guān, sì nán yī lǐ, rù shī zi yán dòng. chū dòng sì lǐ, dù xiǎo jiāng qiáo, jīng má guǎi yán, běi dēng lǐng, zhí běi xíng, yǐ guò dōng mén wài yǐ. yòu běi yú yī lǐng, liù lǐ, dù tuó shuǐ ér běi, sù yú jiāng dù.
二十一日　飯於浪石寺。欲往蓮花洞，而僧方聚徒耕田，候行路者，久之得一人，遂由寺西遵大路行。南去山盡為上武堡，賀縣界。西逾大佛坳為富川道。〔坳去江華西十里。聞逾坳西二十里，為崇柏，即永明界；又西二十五里，過枇杷所，在永明東南三十里，為廣西富川界；更西南三十里，即富川縣治雲。〕七里，直抵大佛嶺下。先是，路左有一岩，若雲楞嵌垂，余疑以為即是矣，而蓮花岩尚在路右大嶺之麓。乃從北岐小徑入，不半里，至洞下。導者取枯竹一大捆，縛為六大炬分肩以出，由路左洞披轉以入。還飯於浪石，已過午矣。乃循舊路，抵麻拐岩之西合江口，有板架江壩外為橋，乃渡而南。東南二里，至重元觀，寺南一里，入獅子岩洞。出洞四里，渡小江橋，經麻拐岩，北登嶺，直北行，已過東門外矣。又北逾一嶺，六里，渡沲水而北，宿於江渡。

èr shí èr rì　 mèi shuǎng, yóu jiāng dù xún dōng shān dōng běi xíng. shí lǐ wèi là shù yíng. yóu cǐ jiàn xún shān dōng zhuǎn, wǔ lǐ, guò áo tóu yuán běi lù. èr lǐ, zhì jiè pái, yòu sān lǐ, guò shí yuán, yòu wǔ lǐ, guò mǎ gāng yuán. zì áo tóu yuán tū yú xī běi, zhì dōng běi mǎ gāng yuán, jiē xún shān běi dōng xiàng xíng, qí shān nán jiē yáo rén suǒ jū yě. mǎ gāng zhī běi, yóu jiàn tuó shuǐ dōng qū ér lái, mǎ gāng zhī běi, shǐ jiàn xī liú zì nán ér běi. yòu dōng qī lǐ, yú hǔ bǎn shí. zì jiè pái ér lái, lián guò xiǎo lǐng, wéi hǔ bǎn zuì gāo. yú lǐng yòu sān lǐ, wèi fēn cūn, nǎi fàn. cūn nán dà shān, nèi yǒu fèn lǐng. wèi zhī fēn zhě, qǐ yáo yǔ mín fēn jiè yé? dōng sān lǐ, dù dà xī, nán zì jiǔ cǎi yuán lái zhě. xī dōng yòu yǒu shān héng liè yú nán, yǔ xī lái zhī shān shì. fù xún qí běi lù xíng qī lǐ, zhì sì yǎn qiáo, yǒu xī gèng dà, zì gù cūn lái zhě, yǔ fēn cūn zhī shuǐ, jiē fā yú yáo jìng yě. dù mù qiáo, pō zhǎng, yú shì dōng dēng lǐng. qí xiān zhǐ nán miàn chóng shān, běi jiē zhī gāng tiáo xià zhì shì běi yì yǒu shān héng liè, lù suì dōng xíng liǎng shān zhī jiān. shēng bù gāng ào shí lǐ, dǐ mèng qiáo xī zhī péng jiā cūn, nǎi sù. shì rì gòng xíng wǔ shí lǐ, ér shān lù huāng pì, huò yún liù shí lǐ yún.
二十二日　昧爽，由江渡循東山東北行。十里為蠟樹營。由此漸循山東轉，五里，過鰲頭源北麓。二里，至界牌，又三里，過石源，又五里，過馬岡源。自鰲頭源突於西北，至東北馬岡源，皆循山北東向行，其山南皆瑤人所居也。馬岡之北，猶見沲水東曲而來，馬岡之北，始見溪流自南而北。又東七里，逾虎版石。自界牌而來，連過小嶺，惟虎版最高。逾嶺又三里，為分村，乃飯。村南大山，內有分嶺。謂之「分」者，豈瑤與民分界耶？東三里，渡大溪，南自九彩源來者。溪東又有山橫列於南，與西來之山似。復循其北麓行七里，至四眼橋，有溪更大，自顧村來者，與分村之水，皆發於瑤境也。渡木橋，頗長，於是東登嶺。其先只南面崇山，北皆支岡條下；至是北亦有山橫列，路遂東行兩山之間。升踄岡坳十里，抵孟橋西之彭家村，乃宿。是日共行五十里，而山路荒僻，或雲六十里雲。

èr shí sān rì　 wǔ gǔ, yǔ dà zuò. zì yǒng zhōu lái, shān tián kǔ hàn, shì dāng bō zhǒng zhī shí, zhì cǐ áo áo yǐ shèn, nǎi dé gān lín, dá dàn bù xiū. yú jiāng wò dài zhī, chén cān hòu shǐ xíng, chí gài cǎo lǚ, bù yǐ wèi kǔ yě. dōng yī lǐ, wàng jiàn mèng qiáo, jí yóu qí lù nán xíng. gài zhì shì nán liè zhī shān yǐ jǐn, suì xún zhī nán zhuǎn. wǔ lǐ, dǐ táng cūn ào. ào běi yǒu xiǎo dòng dōng xiàng, wài shí lín xún, fǔ ér rù, xià yǒu shuǐ chán chán, yóu nán dòu chū, běi liú ér qù. nǎi tíng gài, zuò jiǔ zhī. yú lǐng ér nán, yǒu tǔ héng liǎng shān, zhōng pōu wèi mén yǐ shì xíng, xiǎng wèi dào zhōu níng yuǎn zhī fēn ài yé. yú shì lián shè liǎng sān lǐng, jù bù shèn gāo, gài zhì shì qián nán liè zhī shān zhuǎn ér xī liè, cǐ jiē qí dōng xíng zhī zhī lǒng, ér qí dōng yòu yǒu zhuō zhuī liè jǐ zhī fēng, zǎn liè chéng duì, yì zì nán ér běi, yǔ xī miàn zhī shān ruò pái tà mén zhě. rán dì xī jiè zé chóng shān píng liè, ér dōng jiè zé luàn fù sēn luó, jié jí bù wěn ěr, zhí nán yáo wàng liǎng jiè jǐn chù, zhōng shù yī fēng, rú dāng mén zhī biāo, wàng zhī shén dòng, wéi kǒng lù zhī bù chū qí xià yě. guò táng cūn ào, yòu wǔ lǐ ér zhì dà yáng. dào zhōu lái dào yì chū cǐ. qí chù shān shì hū kāi, zhōng duō cūn lù. yòu nán èr lǐ, dōng dù yī qiáo, xiǎo xī shén jí. yú qiáo zé dà xī yáng yáng, nán zì jiǔ yí, běi chū qīng kǒu, jí xiāo shuǐ zhī shàng liú yǐ. běi wàng xiǎo xī rù jiāng zhī kǒu, yǒu zhòng zhōu yǐ tíng bó qí cè. xiǎo zhōu shàng zhì lǔ guān, qù jiǔ yí sì wǔ lǐ, xiāo jiāng yǔ mǔ jiāng hé chù. dù dà xī, shì wèi chē tóu. yòu dōng nán yú lǐng, gòng liù lǐ, wèi hóng dòng. shì mǐ ér fàn, líng yǔ yóu wèi zhǐ. yòu dōng nán xíng liù lǐ, zhí bī dōng jiè luàn fēng xià, shǐ guò yī xiǎo fēng, chán shí yán yán, dōng liè yī qiào, ruò yún qì yīn yūn. pān zuò qí jiān, jiǔ zhī yǔ zhǐ, suì nán cóng xiǎo lù xíng. sì lǐ, guò yī cūn. yuē dà gài. yòu nán èr lǐ zhì yǎn kǒu yíng, shǐ yǔ níng yuǎn nán lái zhī lù hé, běi qù níng yuǎn sān shí lǐ. yǎn kǒu zhī nán, dōng zhī pái xiù, xī zhī héng zhàng, zhì cǐ còu hé chéng mén, xiàng suǒ wàng dāng mén zhī biāo, yǐ liè wèi dōng zhóu zhī shǒu, ér xī zhàng dōng chuí, yì shù yī fēng, běi wàng rú chā píng, bī jìn rú zǎn zhǐ, nán zhuǎn rú gèn yuán, ruò yǔ dōng xiù fēn jiàn qí gǔ ér chū qí dòu shèng zhě. èr lǐ, chū còu mén zhī xià, shuǐ yì cóng qí zhōng nán chū, qí xià píng chóu kuàng rán, dōng xī chéng hè. yú shì lù cóng xī fēng zhī nán, zhuǎn xī xiàng xíng. yòu sān lǐ ér zhì lù tíng. lù tíng zhě, wáng shì suǒ jiàn, míng yīng fēng tíng, qí chù jiù míng zhōu jiā dòng d ng wáng shì zhī jū zài yān. wáng shì, shì jiā yě, yīn jiàn tíng qì xíng zhě, huì fā xiāng kē zhōng xiāng shì, gù suì yǐ lù tíng wèi míng. shì rì zhǐ xíng sān shí wǔ lǐ, jì shí shàng zǎo, yīn yǔ shī yī tòu, suì zhǐ ér xiàng xīn yān.
二十三日　五鼓，雨大作。自永州來，山田苦旱，適當播種之時，至此嗷嗷已甚，乃得甘霖，達旦不休。余僵臥待之，晨餐後始行，持蓋草履，不以為苦也。東一里，望見孟橋，即由岐路南行。蓋至是南列之山已盡，遂循之南轉。五里，抵唐村坳。坳北有小洞東向，外石轔峋，俯而入，下有水潺潺，由南竇出，北流而去。乃停蓋，坐久之。逾嶺而南，有土橫兩山，中剖為門以適行，想為道州、寧遠之分隘耶。於是連涉兩三嶺，俱不甚高，蓋至是前南列之山轉而西列，此皆其東行之支壠，而其東又有卓錐列戟之峰，攢列成隊，亦自南而北，與西面之山若排闥門者。然第西界則崇山屏列，而東界則亂阜森羅，截級不紊耳，直南遙望兩界盡處，中豎一峰，如當門之標，望之神動，惟恐路之不出其下也。過唐村坳，又五里而至大洋。道州來道亦出此。其處山勢忽開，中多村路。又南二里，東渡一橋，小溪甚急。逾橋則大溪洋洋，南自九疑，北出青口，即瀟水之上流矣。北望小溪入江之口，有眾舟艤停泊其側。小舟上至魯觀，去九疑四五里，瀟江與母江合處。渡大溪，是為車頭。又東南逾嶺，共六里，為紅洞。市米而飯，零雨猶未止。又東南行六里，直逼東界亂峰下，始過一小峰，巉石岩岩，東裂一竅，若雲氣氤氳。攀坐其間，久之雨止，遂南從小路行。四里，過一村。曰大蓋。又南二里至掩口營，始與寧遠南來之路合，〔北去寧遠三十里。〕掩口之南，東之排岫，西之橫嶂，至此湊合成門，向所望當門之標，已列為東軸之首，而西嶂東垂，亦豎一峰，北望如插屏，逼近如攢指，南轉如亘垣，若與東岫分建旗鼓而出奇鬥勝者。二里，出湊門之下，水亦從其中南出，其下平疇曠然，東西成壑。於是路從西峰之南，轉西向行。又三里而至路亭。路亭者，王氏所建，名應豐亭，其處舊名周家峒dóng王氏之居在焉。王氏，世家也，因建亭憩行者，會發鄉科中鄉試，故遂以「路亭」為名。是日止行三十五里，計時尚早，因雨濕衣透，遂止而向薪焉。