shí yī rì píng míng xíng, èr shí wǔ lǐ, guò huáng yáng pù, qí dì yǒu xún sī. yòu sì shí lǐ, pō yú qī lǐ tān. shì rì gòng xíng liù shí wǔ lǐ. zì rù zhōu lái, lián rì bàn yǔ bàn qíng, céng wèi jiàn hào rì dāng kōng, yǔ yú bìng tǐ tóng yě.
十一日 平明行，二十五里，過黃楊鋪，其地有巡司。又四十里，泊於七里灘。是日共行六十五里。自入舟來，連日半雨半晴，曾未見皓日當空，與余病體同也。
shí èr rì píng míng fā zhōu. èr shí lǐ, guò lěng shuǐ tān. jù luò zài jiāng xī àn, zhōu xún dōng àn xíng. shì rì tiān qīng rì lì, qián suǒ wèi yǒu. yī zhōu rén jù pō zhōu dōng àn, yǐ dù zhōu guò jiāng zhī xī àn, shì yú ròu zhū wù. yú shì shí tǐ yì shāo sū, qǐ zuò zhōu wěi, wàng gé jiāng jù luò jù zài shí yá zhī shàng. gài bīn jiāng shí gǔ lín xún, zhí chā shuǐ dǐ, huán huì zhī zhǐ, yǐ shí bù yǐ tǔ, rén cóng yá jí xì shí jí yǐ dēng, zhēn shān shuǐ zhōng kū zhái yě. yá shàng rén yán èr yuè jiān wèi liú zéi shā lüè zhī cǎn, wén zhī gǔ sǒng. jiǔ zhī, shì wù zhě dù jiāng hái, zhōu rén pō ér dài fàn, yǐ shàng wǔ yǐ. hū nán fēng dà zuò, jìng bù néng qián, pō zhì xià wǔ, yú bìng fù zuò. bó mù fēng shāo shā, zhōu nǎi xíng, wǔ lǐ ér mù. yòu chéng yuè wǔ lǐ, pō yú qū hé. shì wǎn zài dé dà hàn, hán rè hū qù, ér xīn fù jiān zhōng bù kuài rán. yè bàn hū zhuǎn běi fēng, hǒu zhèn mí shén, yǐ ér xié yǔ yì jiāo. shì rì gòng xíng sān shí lǐ.
十二日 平明發舟。二十里，過冷水灘。聚落在江西岸，舟循東岸行。是日天清日麗，前所未有。一舟人俱泊舟東岸，以渡舟過江之西岸，市魚肉諸物。余是時體亦稍蘇，起坐舟尾，望隔江聚落俱在石崖之上。蓋瀕江石骨嶙峋，直插水底，闤闠之址，以石不以土，人從崖級隙拾級以登，真山水中窟宅也。涯上人言二月間為流賊殺掠之慘，聞之骨竦。久之，市物者渡江還，舟人泊而待飯，已上午矣。忽南風大作，竟不能前，泊至下午，余病復作。薄暮風稍殺，舟乃行，五里而暮。又乘月五里，泊於區河。是晚再得大汗，寒熱忽去，而心腹間終不快然。夜半忽轉北風，吼震彌甚，已而挾雨益驕。是日共行三十里。
shí sān rì píng míng, fēng shāo shā, nǎi xíng. sì shí lǐ, wèi xiāng kǒu guān. rén jiā zài jiāng dōng àn, xiāng jiāng zì xī nán, xiāo jiāng zì dōng nán, hé yú qí qián ér gòng běi. yú zhōu zì xiāo rù, yòu shí lǐ wèi yǒng zhī xī mén fú qiáo, shì wǔ ěr, yǔ yóu wèi quán zhǐ. zhū fù zhōu zhě jù dēng yá qù, yú yì yù dēng lù biàn lǎn zhū míng shèng, ér bìng tǐ bù kān, suì tíng zhōu zhōng. yǐ ér yī zhōu cóng hòu lái, suì yí fù qí zhōng, gài yǐ míng rì xiàng dào zhōu zhě. xià wǔ, zhōu guò fú qiáo, pō yú xiǎo xī mén. gé jiāng wàng jiāng xī àn, shí shén sēn huàn, zhōng yǒu yī xī zì xī lái zhù, shí liáng kuà qí shàng, xīn yì zhī. jí suǒ zhōu wèi cān, xún chéng ér běi, nǎi xī yuè fú qiáo, zé fú qiáo xī àn, yì shí xū xī líng huàn. zhí tǔ rén wèn yú xī qiáo, jí fú qiáo nán pàn xī shàng kuà shí zhě shì gǔ mǔ tán, zé zhí xī bàn lǐ, lù páng qiàn xī zhě shì. shǐ zhī tán jí yú xī zhī shàng liú, tán lù cóng xī, qiáo lù cóng nán yě. nǎi zūn tōng qú zhí xī qù, lù zuǒ rén jiā xì zhōng, shí jiàn shān xī liú shí jiān. bàn lǐ, guò liǔ zi cí, cí nán xiàng lín xī. zài xī jiāng dǐ chá ān, zé xī zì nán lái, dǐ shí dōng zhuǎn, zhuǎn chù qí shí shì yóu sēn tè, dàn yì xī wān yī qǔ ěr, wú suǒ wèi tán yě. shí shàng kè gǔ mǔ tán sān dà zì, gǔ shén, páng yǒu shī, jù yǐ lè mó hu bù kě dú. cóng qí shàng liú qiú suǒ wèi xiǎo qiū xiǎo shí tán, jù wú néng shí zhě. àn shì shuǐ fā yuán yú yǒng zhōu nán bǎi lǐ zhī yā shān, yǒu rǎn rǎn èr míng. yī yǐ xìng, yī yǐ sè. ér liǔ zi hòu yì zhī yǐ yú. àn wén qiú xiǎo qiū, dāng jí jīn zhī chá ān zhě shì. zài gǔ mǔ xī shù shí bù cóng qiū zhī shàng, wèi sēng wú huì suǒ jiàn, wèi cǐ zhōng dǐng. qiú xī shān yì wú zhī zhě. hòu dú zhī shān bēi, wèi zhī shān jí xī shān, yì fēi yě, zhī shān zài běi yuǎn yǐ, dāng jí liǔ zi cí hòu yuán fēng gāo dǐng, jīn zhī hù zhū ān zhě shì. yòu wén hù zhū chá ān zhī jiān, yǒu liǔ zi àn, jiù kè shī piān shén duō, zé shì shān zhī wèi xī shān wú yí. yú mì dào qí jiān, xī běi dēng shān, ér qí yá yǐ huāng, jìng bù dé dào. nǎi xī nán rào chá ān qián, fù dōng zhuǎn jīng gǔ mǔ tán, zhì liǔ zi cí qián shí bù dù xī, ér nán yuè yī gāng, suì dōng zhuǎn chū yú xī qiáo shàng, liǎng duān jià xiāo jiāng zhī shàng, jiē qián suǒ wàng yì shí yě. yīn tàn kū jù è, chuān yún fèi ér pōu lián fáng, shàng kàn jì qí, xià chuān yóu huàn, dàn xíng rén zhì cǐ yǐ wèi hùn wéi hùn h n cè suǒ, wū huì líng yì, mò cǐ wèi shén, ān dé sī shì dào zhě yī lì jìn zhī. qiáo nèi yī ān yuē yuán tōng, běi xiàng fǔ xī, yǒu zhú mù shèng. shí zhōu zài gé jiāng chéng xià, jiāng réng cóng fú qiáo fǎn, yǒu sēng yuán miàn ér zhǎng xū, jiàn yú pán huán liú lián pái huái jiǔ, zhé lái xiāng xùn. yú hái wèn qí hào, yuē: wán shí. wèn qí zhù shān, yuē: héng zhī jiǔ lóng. qiě yuē: sēng jí yù yú xī nán yuán tōng ān. jīn yǐ mù, hé bù zàn zhǐ ān zhōng. yú yǐ zhōu rén jiǔ dài, xiè ér cí zhī, nǎi fǎn.
十三日 平明，風稍殺，乃行。四十里，為湘口關。人家在江東岸，湘江自西南，瀟江自東南，合於其前而共北。余舟自瀟入，又十里為永之西門浮橋，適午耳，雨猶未全止。諸附舟者俱登涯去，余亦欲登陸遍覽諸名勝，而病體不堪，遂停舟中。已而一舟從後來，遂移附其中，蓋以明日向道州者。下午，舟過浮橋，泊於小西門。隔江望江西岸，石甚森幻，中有一溪自西來注，石樑跨其上，心異之。急索粥為餐，循城而北，乃西越浮橋，則浮橋西岸，異石噓吸靈幻。執土人問愚溪橋，即浮橋南畔溪上跨石者是；鈷鉧潭，則直西半里，路旁嵌溪者是。始知潭即愚溪之上流，潭路從西，橋路從南也。乃遵通衢直西去，路左人家隙中，時見山溪流石間。半里，過柳子祠，〔祠南向臨溪。〕再西將抵茶庵，則溪自南來，抵石東轉，轉處其石勢尤森特，但亦溪灣一曲耳，無所謂潭也。石上刻「鈷鉧潭」三大字，古甚，旁有詩，俱已泐模糊不可讀。從其上流求所謂小丘、小石潭，俱無能識者。按是水發源於永州南百里之鴉山，有「冉」、「染」二名。一以姓，一以色。而柳子厚易之以「愚」。按文求小丘，當即今之茶庵者是。在鈷鉧西數十步叢丘之上，為僧無會所建，為此中鼎。求西山亦無知者。後讀《芝山碑》，謂芝山即西山，亦非也，芝山在北遠矣，當即柳子祠後圓峰高頂，今之護珠庵者是。又聞護珠、茶庵之間，有柳子岸，舊刻詩篇甚多，則是山之為西山無疑。余覓道其間，西北登山，而其崖已荒，竟不得道。乃西南繞茶庵前，復東轉經鈷鉧潭，至柳子祠前石步渡溪，而南越一岡，遂東轉出愚溪橋上，兩端〔架〕瀟江之上，皆前所望異石也。因探窟踞萼，穿雲肺而剖蓮房，上瞰既奇，下穿尤幻，但行人至此以為溷圍溷hùn廁所，污穢靈異，莫此為甚，安得司世道者一厲禁之。〔橋內一庵曰圓通，北向俯溪，有竹木勝。〕時舟在隔江城下，將仍從浮橋返，有僧圓面而長須，見余盤桓留連、徘徊久，輒來相訊。余還問其號，曰：「頑石。」問其住山，曰：「衡之九龍。」且曰：「僧即寓愚溪南圓通庵。今已暮，何不暫止庵中。」余以舟人久待，謝而辭之，乃返。
shí sì rì yú zǎo suǒ chén cān, réng guò fú qiáo xī, jiàn yī zhǎng zhě, yú kòu wèn cǐ zhōng zuì shèng, yuē: sù jiāng ér nán èr lǐ, bīn jiāng wèi cháo yáng yán. suí jiāng ér běi, zhuǎn rù shān gāng èr lǐ, wèi zhī shān yán. wú dé ér sān yě. yú cóng zhī, xiān běi qū zhī shān. xún jiāng xī àn bàn lǐ, zhì liú shì yù shān fáng shān zhōng shū wū. huì xìng xiù, wèi yú jùn sī lǐ zhě yě. yóu qí cè běi rù shān, yuè yī lǐng, xī wàng yǒu tíng, shě zhī bù shàng. yóu jìng dào běi yú shān gāng, dēng qí shàng, jí jiàn shān zhī xī běi, xiāng shuǐ zài qí běi ér shāo yuǎn, yòu yī xiǎo shuǐ cóng qí xī lái, ér bī jìn shān zhī dōng nán, xiāo shuǐ zài qí dōng, ér yuǎn jìn cóng zhī. xiāo jiāng dōng àn, yòu yǒu tǎ lín jiāng, yǔ cǐ shān jiā xiāo ér wèi yǒng zhī shuǐ kǒu zhě yě. gài běi jí xī shān běi zǒu zhī mài, gèng běi jǐn yú xiāo xiāng hé liú chù, zhì cǐ qí zhōng yǐ sān qǐ sān fú, dāng jí zhì suǒ chēng wàn shí shān, ér jùn rén zuò jì huò chēng wèi táo jiā chōng, tǔ míng. huò chēng wèi zhī shān, shì xíng sì míng. huò yòu juān yá lì tíng, xù wèi cǐ shān jí liǔ zi hòu xī shān, hòu yīn chǎn zhī, gù yì míng wèi zhī, wèi bì rán yě. yuè lǐng ér běi, cóng lǐng shàng dōng zhuǎn, qián wàng shù sè yǎn yìng, shí yá huò pèi, zhī yǒu yì jìng. jí xià yá zú, yǎng ér wàng zhī, yá diān jí shān diān, yá zú jí shān zú bàn yě. qí xià yǒu ān yǐ zhī, jiàn lù rào qí běi ér shàng, nǎi bù rù ān ér xiān pī zhǎo xún lù. yáo wàng diān yá sǒng tòu gù qí, ér liǎng páng luàn shí zǎn rào, huò shàng huò xià, huò qǐ huò fú, rú lián è zhī fáng, zhōng kōng wài cù, suí dì ér shì. xiǎo jìng yóu qí jiān shàng zhì yá dǐng, chuān yī shí guān ér rù. yǒu shì nán xiàng, mén bì bù dé rù, rào qí nán zhì xī, fù chuān shí xiá ér rù yān, gài qí cè yǒu dōng xī èr mén yún. shì zhǐ yī yíng, zài shān dǐng zhòng shí jiān. réng cóng qí xī xiá xià zhì yá zú, yí lù zhú mù fú shū, yù lán pù xuě, mǎn dì yú xiāng yóu zài. rù yá xià ān zhōng, yǒu bái yī dà shì shén zhuāng yán, běi yǒu yī xiǎo gé kě qì, nán yǒu yī jìng lǚ jié jīng lú yī zhī. mén zài qí zuǒ, chū wú cóng zhī, wèn ér dé zhī, yóu wú cóng jìn, sēng hū cóng nèi qǐ fēi mén yī rù, cóng zhī. xiǎo tíng cè dòu, chuān wò xì ér shàng, zé yá shí qióng rán, yǒu tíng zhuì shí duān, sì chuāng kōng míng, huā zhú yǎn yìng, jí qí yōu ào. sēng hào jué kōng, jiān liú lún míng, yú bù néng dài ér chū.
十四日 余早索晨餐，仍過浮橋西，見一長者，余叩問此中最勝，曰：「溯江而南二里，瀕江為朝陽岩。隨江而北，轉入山岡二里，為芝山岩。無得而三也。」余從之，先北趨芝山。循江西岸半里，至劉侍御山房山中書屋。諱興秀，為余郡司李者也。由其側北入山，越一嶺，西望有亭，舍之不上。由徑道北逾山岡，登其上，即見山之西北，湘水在其北而稍遠，又一小水從其西來，而逼近山之東南，瀟水在其東，而遠近從之。瀟江東岸，又有塔臨江，與此山夾瀟而為永之水口者也。蓋北即西山北走之脈，更北盡於瀟、湘合流處，至此其中已三起三伏，當即《志》所稱萬石山，而郡人作記或稱為陶家沖，土名。或稱為芝山，似形似名。或又鐫崖歷亭，《序》謂此山即柳子厚西山，後因產芝，故易名為芝，未必然也。越嶺而北，從嶺上東轉，前望樹色掩映，石崖藿珮，知有異境。亟下崖足，仰而望之，崖巔即山巔，崖足即山足半也。其下有庵倚之，見路繞其北而上，乃不入庵而先披找尋路。遙望巔崖聳透固奇，而兩旁亂石攢繞，或上或下，或起或伏，如蓮萼芝房，中空外簇，隨地而是。小徑由其間上至崖頂，穿一石關而入。有室南向，門閉不得入，繞其南至西，復穿石峽而入焉，蓋其側有東西二門雲。室止一楹，在山頂眾石間。仍從其西峽下至崖足，一路竹木扶疏，玉蘭鋪雪，滿地余香猶在。入崖下庵中，有白衣大士甚莊嚴，北有一小閣可憩，南有一淨侶結精廬依之。門在其左，初無從知，問而得之，猶無從進，〔僧〕忽從內啟扉門揖入，從之。小庭側竇，穿臥隙而上，則崖石穹然，有亭綴石端，四窗空明，花竹掩映，極其幽奧。僧號覺空，堅留淪茗，余不能待而出。
réng cóng jiù lù, nán zhì fú qiáo. wén zhí xī sì shí lǐ yǒu sì yuē shí mén shān, zuì shèng, yǐ kě dēng cháo yáng àn, bù jí wǎng. lìng gù nú cóng qiáo dōng sù xiāo fàng zhōu nán shàng yú cóng qiáo xī, réng guò yú xī qiáo, sù xiāo xī yá nán xíng. yī lǐ, dà dào zhé ér xī nán, dào zhōu dào yě. yóu qí jìng dōng nán yī lǐ, zé yī shān nù ér shù shí bēn yǔ jiāng dòu. yú qí shàng, fǔ ér dōng rù shí guān, qí nèi fēi shí fú kōng, xià kàn xiāo shuǐ, jí cháo yáng yán yǐ. qí yán hòu tōng qián huō, shàng fù zhòng yá, xià lín jué hè, zhōng kě qì kě yǐ, yún fān yuǎn jìn, zòng sòng qí qián. xī fǔ zhù zú ér zhōu rén yǐ fàng zhōu qí xià, lián shēng hū cù, yú bù gù. yá běi yǒu shí dēng zhí xià yuán jiāng, jí cóng zhī. dēng xī yǐ wēi yá, dōng bī chéng jiāng, jǐn chù hū yǒu dòng yá rán, gāo èr zhàng, kuò yì rú zhī, yì dōng miàn lín jiāng, xī liú zì zhōng pēn yù ér chū, gài shuǐ dòng yě. dòng kǒu shǎo rù jí zhuǎn ér nán, píng zhěng xuān jié, dà jiāng dāng qí mén, quán liú jiè qí nèi, yì kě qì kě zhuó, nǎi yǔ shàng yán gāo xià shàn qí, shuǐ shí gòng yùn zhě yě. rù dòng wǔ liù zhàng, jí huì liú mǎn dòng. dòng yì xī zhuǎn ér hēi, jì kě jiē q wǎn yī shè shuǐ ér jìn, dàn wú huǒ jù, ér zhōu rén yáo hū bù yǐ, nǎi chū dòng mén. qí běi gèng yǒu yī yán, fù jié qí yún, xià chā yuān dài, tǔ rén héng yì y xiǎo mù zhuāng jià bǎn rú gé dào. rán dì lüè wèi shī lán shè jǐ, jí kě yǐ zuò kuò shuǐ shí, kǒng zhuì wǎ bèi biǎn, biàn shāng yǎ qù ěr. xǐ yǐ jiǔ zhī, réng cóng shí dèng tòu chū yán hòu, suì líng jué dǐng. qí shàng yǒu fú lú guān gé, shí jiān juān kè shén duō, duō sòng táng míng jī, ér jí bù xiá dú, yǐ zhōu rén cù bù yǐ yě.
仍從舊路，南至浮橋。〔聞直西四十里有寺曰石門山，最勝，以渴登朝陽岸，不及往。〕令顧奴從橋東溯瀟放舟南上；余從橋西，仍過愚溪橋，溯瀟西崖南行。一里，大道折而西南，〔道州道也。〕由岐徑東南一里，則一山怒而豎石奔與江斗。逾其上，俯而東入石關，其內飛石浮空，下瞰瀟水，即朝陽岩矣。其岩後通前豁，上覆重崖，下臨絕壑，中可憩可倚，雲帆遠近，縱送其前。惜甫佇足而舟人已放舟其下，連聲呼促，余不顧。崖北有石蹬直下緣江，亟從之。蹬西倚危崖，東逼澄江，盡處忽有洞岈然，高二丈，闊亦如之，亦東面臨江，溪流自中噴玉而出，蓋水洞也。洞口少入即轉而南，平整軒潔，大江當其門，泉流界其內，亦可憩可濯，乃與上岩高下擅奇，水石共韻者也。入洞五六丈，即匯流滿洞。洞亦西轉而黑，計可揭qì挽衣涉水而進，但無火炬，而舟人遙呼不已，乃出洞門。〔其北更有一岩，覆結奇〕雲，下插淵黛，土人橫杙yì小木樁架板如閣道。然第略為施欄設幾，即可以坐括水石，恐綴瓦備扁，便傷雅趣耳。徙倚久之，仍從石磴透出岩後，遂凌絕頂。其上有佛廬官閣，石間鐫刻甚多，多宋、唐名跡，而急不暇讀，以舟人促不已也。
xià zhōu sù jiāng, jiàn zhé ér dōng, qī lǐ zhì xiāng lú shān. shān xiǎo jì, dú zhì yú xī àn, shān, jiāng zhōng nǎi shí gǔ zǎn cù ér chéng zhě. qí shàng jiā mù fú yáo, qí xià shuǐ qiào tòu lòu. zuì kě yì zhě, bù zài jiāng zhī xīn, sān miàn jiē shā qì huán zhī, jūn zhì shān zú zé jué ér chéng tán, běi xī nán jù ruò jiè gōu, rán shā xùn yú wài, ér shuǐ rào qí nèi, qí dōng zé dà jiāng zhī bēn liú yǐ. gài xià liú zhī shā bù néng cóng shuǐ ér shàng, ér shàng liú zhī shā hé yǐ bù zhú liú ér xià, qǐ rì yè yǒu pái tī zhī zhě yé? yì lǐ zhī bù kě jiě yě. xià wǔ guò jīn niú tān, qí shàng yǒu jīn niú lǐng, yī fēng jiān qiào, ér fēn sǒng sān fēng, xié tū ér héng qiān, jiāng liú zhí dǎo qí xié. zhì shì zhōu shǐ zhuǎn ér nán, dé fēng fān zhī lì yǐ. shì wǎn sù yú miào xià, zhōu xíng gòng wǔ shí lǐ, lù lù zhǐ èr shí lǐ yě.
下舟溯江，漸折而東，七里至香爐山。山小髻，獨峙於西岸，山，江中乃石骨攢簇而成者。其上佳木扶搖，其下水竅透漏。最可異者，不在江之心，三面皆沙磧環之，均至山足則決而成潭，北西南俱若界溝，然沙遜於外，而水繞其內，其東則大江之奔流矣。蓋下流之沙不能從水而上，而上流之沙何以不逐流而下，豈日夜有排剔之者耶？亦理之不可解也。下午過金牛灘，其上有金牛嶺，一峰尖峭，而分聳三峰，斜突而橫騫，江流直搗其脅。至是舟始轉而南，得風帆之力矣。是晚宿於廟下，舟行共五十里，陸路止二十里也。
xiān shì, yú wén yǒng zhōu nán èr shí wǔ lǐ yǒu dàn yán zhī shèng, yù yī yóu yān. bù yì zhōu xíng wǔ shí lǐ ér wèn zhī, yóu zài qián yě. jì dāng míng chén guò qí xià, ér zhōu rén mǎng bù kěn dài. yú niàn lù jìn ér shuǐ yuǎn, bù ruò tīng qí qù, ér cóng lù niè zhī, zhōu rén nǎi shǒu kěn.
先是，余聞永州南二十五里有澹岩之勝，欲一游焉。不意舟行五十里而問之，猶在前也。計當明晨過其下，而舟人莽不肯待。余念陸近而水遠，不若聽其去，而從陸躡之，舟人乃首肯。
shí wǔ rì wǔ gēng wén yǔ shēng líng líng, dá dàn léi yǔ dà zuò. bù wèi zǔ, jí chuī fàn. wǔ lǐ zhì yán běi, lì jí dēng yá, yǔ zhōu rén qī yuē dìng huì yú shuāng pái. shuāng pái zhě, yǒng zhōu nán wǔ shí lǐ zhī pù yě. yǒng zhōu nán èr shí wǔ lǐ wèi yán bèi, lù lù zhì cǐ yǔ jiāng huì. lù lù cóng cǐ nán rù shān, yòu èr shí wǔ lǐ ér zhì shuāng pái shuǐ lù cóng cǐ dōng yū sù jiāng, yòu liù shí lǐ ér zhì shuāng pái. dù zhōu xíng jìng rì, zhǐ kě jí cǐ, yú bù nán yǐ bìng tǐ zhuī niè yě. yán bèi dōng běi lín jiāng, cóng qí nán èr lǐ xī xiàng rù shān, shān shí hū nù yǒng zuò jué rén zhuàng. yǐ ér wàng jiàn liǎng fēng qián tū, zhōng yǒu yún lú gāo chǎng, ér xī fēng sǒng shí yóu yì, zhī shèng zài shì yǐ. jí dēng zhī, ér guān shě bàn tuí. xiān shì wàng jiàn xī fēng zhī yáng, dòng mén gāo zhāng, zhì shì lù cóng qí cè ér chū, qí shàng gèng jiàn shí yá zǎn wǔ, huán jué dōng xiàng, qí xià zé zhōng kōng chéng yán, róng shù bǎi rén, xià píng shàng qióng, míng ào yōu shuǎng, wú bī zè hūn àn zhī zhuàng bìng. qí běi dòng dǐ yì yǒu chuí shí huán zhuǎn, fù léng fēn nèi wài zhě, jù shí lěi kē lu zá luàn duī fàng jiè dào, shí shàng duō sòng yuán rén tí juān. huáng shān gǔ běi sòng shī rén shū fǎ jiā huáng tíng jiān zuì ài cǐ yán, wèi wèi cǐ zhōng dì yī, fēi yǐ qí yōu ér bù bì, shuǎng ér bù lù yé? yán dōng chuān yè qiào ér shàng, yǒu mén shàng tòu cóng shí zhī jiān, dōng kàn guān shě hòu huí gǔ, dùn ruò xiān fán fēn jiè. yán xī nán yòu pì yī mén, yú mén ér chū qí yòu, shí bì qióng rán, yǒu sēng liáo yǐ zhī, xī tiào shān xià píng chóu, lìng chéng yī jìng, sāng má qí zhōng. yǒu jìn xián jiāng fā yuán zì xī nán lóng dòng, dòng qù yǒng chéng xī nán qī shí lǐ. jiāng dōng lái zhí bī shān lù, ér běi rù yú xiāo. jìn xián jiāng cè yòu yǒu shuǐ dòng, qù cǐ èr lǐ, bǐng jù kě shēn rù, xī rén wèi cǐ dòng shuǐ lù jì shèng, rán bù zài yī chù yě. àn dàn yán zhī míng, xī wèi dàn xìng zhě suǒ jū. ér jiù jīng yòu yún, yǒu zhèng shí zhě, qín shí rén, dùn shì yú cǐ, shǐ huáng sān zhào bù fù, fù shī jiě yān, zé yòu hé yǐ bù míng zhōu yě. cóng sēng liáo xún yán nán dōng xíng, guò qián suǒ wàng dòng mén gāo zhāng chù, qí mén suī jùn, ér zhōng jiā ér bù guǎng, qí nèi yì bù néng shàng tōng hòu yán yě. réng mào yǔ dōng chū lín jiāng, wàng xiāo jiāng tiáo tiáo zài shù lǐ wài, zì dōng ér lái. gài yuán dàn shān zhī nán, jí duō chóng shān pái gèn, yǒu zhī fēn dōng zǒu zhě, gù jiāng dào dōng qū ér bì zhī. nǎi shě jiāng nán xíng, xī zūn xī lǐng, qī lǐ zhì mù pái pù, shì jiǔ yú sì, ér yǔ jiàn tíng. yòu nán yú yī xiǎo lǐng, sān lǐ wèi yáng jiāng. qí jiāng bù néng shèng zhōu, xī nán zì dà yè jiāng xiǎo yè jiāng lái, zhì cǐ èr shí yú lǐ, dōng zhù yú xiāo. qí běi zé suǒ wèi xī lǐng zhě héng gèn yú shí, qí nán zé cáo zǔ shān zhāng jiā chōng zhū fēng pián lì yú qián. yòu nán qī lǐ, zhí dǐ zhāng jiā chōng zhī dōng lù, shì wèi chén pí pù. yòu nán sān lǐ, yú yī xiǎo lǐng, wàng xī shān céng zhuì ér xià, shí xiàn shí gǔ, dòu qí biāo yì yǐ ér yī qū còu líng, wàn qiào nì huàn. jí xī pī zhī, zé shí piàn céng céng, jǐn ruò jī jù lóng zhǎo, xià dūn yú dì, yòu rú sī guā zhī náng, jīn lǚ wài luò, ér zhōng xī tòu kōng dàn shàng wèi màn cǎo suǒ fù, wú kě pān jī, xià wèi jí qìng suǒ sāi, wú cóng pī rù. nǎi nán suí zhī, jiàn páng yǒu xì tǔ xīn tì t chú cǎo dì zhě, zhé wèi mén rù, rán měi zhì chún shí, zhé fù bù tì. lù páng yī rén, jiàn yú pī bù jiǔ, hé lì yǐ chú ér zuò dài yú xià, yú yīn xià wèn qí míng, yuē: shì wèi hé shàng lǐng, jiē shí shān yě. qí xī dà shān, shì wèi qī shí èr léi. yīn zhǐ yú qián yǒu ān zài lù yú, qí shí gèng shèng. cóng zhī, zé dà dào zhí chū shí bì xià, qí shí píng chā ér qǐ, shàng duō tòu míng zhī dòu, fēi wǔ zhī xíng qí xià zé qīng quán yī hóng, tòu yún gēn ér chū. yǒu ān zài qí nán, shí sēng wèn qí míng, yuē: chū shuǐ yá. wèn tā shèng, yuē: gèng wú yǐ. rán yǎng jiàn yá hòu shí shì pián cóng, yá cè yǒu lù ruò sī, jiē qí tì dì jìng yě. jiǎ yǒng cóng zhī, qí shàng shí jiē rú wò lóng zhù zh fēi jǔ fèng, chū shuǐ qīng lián, è cóng bàn liè. zhuǎn zhì shān shuǐ yá hòu, jué rú r xiāng lián zhī gēn tǔ yī qū, bāo guǒ cóng dá, ér yǎo tiǎo wú jìng zhōng zhǐ. gài qí chù xī gèn qī shí èr léi dà shān, cóng lǐng nán liè, wéi dōng běi xià lín guān dào, yòu chū shuǐ yá zhàng qí dōng, běi fù píng hé shàng lǐng, sì miàn wài tóng cuò qǐ, qí zhōng guài shí céng míng, cǎi yàn duó tiào. yǔ nǎi tòu shù xiá jìn, dōng běi píng yá zhī diān, yǒu shí gāo qióng, ruò tiān mén shàng kāi, bù kě wèi jí. qióng shí xī nán, jí chū shuǐ yá nèi hè, yī tán chéng shí xì zhōng, sān miàn xuē bì xià qiàn, bù jiàn qí dǐ, ruò pá shū shā màn, lìng shí yǔ shuǐ jiē, wǔ líng yú dāng wèi yí zhào. yǔ lì xuǎn shān qī jiā shèng, cǐ wèi dì yī, ér jiǔ yí yóu xī cūn kǒu shāo cì yún.
十五日 五更聞雨聲泠泠，達旦雷雨大作。不為阻，亟炊飯。五里至岩北，力疾登涯，與舟人期約定會於雙牌。雙牌者，永州南五十里之鋪也。永州南二十五里為岩背，陸路至此與江會。陸路從此南入山，又二十五里而至雙牌；水路從此東迂溯江，又六十里而至雙牌。度舟行竟日，止可及此，余不難以病體追躡也。岩背東北臨江，從其南二里西向入山，山石忽怒涌作攫人狀。已而望見兩峰前突，中有雲廬高敞，而西峰聳石尤異，知勝在是矣。及登之，而官舍半頹。先是望見西峰之陽，洞門高張，至是路從其側而出，其上更見石崖攢舞，環玦東向，其下則中空成岩，容數百人，下平上穹，明奧幽爽，無逼仄昏暗之狀病。其北洞底亦有垂石環轉，覆楞分內外者，巨石磊砢luǒ雜亂堆放界道，石上多宋、元人題鐫。黃山谷北宋詩人書法家黃庭堅最愛此岩，謂為此中第一，非以其幽而不閟，爽而不露耶？岩東穿腋竅而上，有門上透叢石之間，東瞰官舍後回谷，頓若仙凡分界。岩西南又辟一門，逾門而出其右，石壁穹然，有僧寮倚之，西眺山下平疇，另成一境，桑麻其中。有進賢江發源自西南龍洞，〔洞去永城西南七十里。江〕東來直逼山麓，而北入於瀟。進賢江側又有水洞，去此二里，秉炬可深入，昔人謂此洞水陸濟勝，然不在一處也。按澹岩之名，昔為澹姓者所居。而舊經又雲，有正實者，秦時人，遁世於此，始皇三召不赴，復屍解焉，則又何以不名周也。從僧寮循岩南東行，過前所望洞門高張處，其門雖峻，而中夾而不廣，其內亦不能上通後岩也。仍冒雨東出臨江，望瀟江迢迢在數里外，自東而來。蓋緣澹山之南，即多崇山排亘，有支分東走者，故江道東曲而避之。乃舍江南行，西遵西嶺，七里至木排鋪，市酒於肆，而雨漸停。又南逾一小嶺，三里為陽江。其江不能勝舟，西南自大葉江、小葉江來，至此〔二十餘里，〕東注於瀟。其北則所謂西嶺者橫亘於石，其南則曹祖山、張家沖諸峰駢立於前。又南七里，直抵張家沖之東麓，是為陳皮鋪。又南三里，逾一小嶺，望西山層墜而下，時現石骨，逗奇標異；已而一區湊靈，萬竅逆幻。亟西披之，則石片層層，盡若雞距龍爪，下蹲於地，又如絲瓜之囊，筋縷外絡，而中悉透空；但上為蔓草所縛，無可攀躋，下為棘箐所塞，無從披入。乃南隨之，見旁有隙土新薙tì除草地者，輒為捫入，然每至純石，輒復不薙。路旁一人，見余披踄久，荷笠倚鋤而坐待於下，余因下問其名，曰：「是為和尚嶺，皆石山也。其西大山，是為七十二雷。」因指余前有庵在路隅，其石更勝。從之，則大道直出石壁下，其石屏插而起，上多透明之竇，飛舞之形；其下則清泉一泓，透雲根而出。有庵在其南，時僧問其名，曰：「出水崖。」問他勝，曰：「更無矣。」然仰見崖後石勢駢叢，崖側有路若絲，皆其薙地境也。賈勇從之，其上石皆〔如臥龍翥zhù飛舉鳳，出水青蓮，萼叢瓣裂。轉至山水崖後，覺茹rú相連之根吐一區，包裹叢沓，而窈窕無竟終止。蓋其處西亘七十二雷大山，叢嶺南列，惟東北下臨官道，又出水崖障其東，北復屏和尚嶺，四面外同錯綺，其中怪石層明，采艷奪眺。予乃透數峽進，東北屏崖之巔，有石高蛩，若天門上開，不可慰即。蛩石西南，即出水崖內壑，一潭澄石隙中，三面削壁下嵌，不見其底，若爬梳沙蔓，令石與水接，武陵漁當為移棹。予歷選山棲佳勝，此為第一，而九疑尤溪村口稍次雲。〕
sōu tī jiǔ zhī nǎi xià. yóu ān cè nán xíng èr lǐ, yǒu xī zì xī nán shān āo lái, dà yǔ yáng xī shì. guò xī yī lǐ, dōng nán zhuǎn chū shān zuǐ, fù yǔ xiāo jiāng yù. yú shì xī nán sù jiāng sān lǐ, zé shuāng pái zài yān. shì zhōu zhì, xià zhōu, yǐ xià chōng rì luò yǐ. shuāng pái jù luò yì bù shèn dà, qí xī nán huò rán, ruò kě yuǎn dá, ér zhōu fǎn xiàng nán shān lóng zhōng rén. gài xiāo shuǐ nán zì qīng kǒu yǔ tuó shuǐ hé, jí rù shān xiá zhōng, shì yuē lóng kǒu. běi xíng qī shí lǐ, jiē lián shān pián xiá, kuī bì tiān rì, qiě shuǐ qīng xiè zhí zhōng xià, yī suǒ yún lóng tuān jí zhī hé liú yě. lóng zhōng yǒu má tán yì, shǔ líng líng. yì nán sì shí lǐ shǔ dào zhōu, yì běi sān shí lǐ shǔ líng líng. àn qí dì jí dān xiá wēng zhái yě, zhì yún: zài fǔ nán bǎi lǐ líng líng lóng xià, táng yǒng tài nián hào, gōng yuán 765 766 nián zhōng yǒu lóng shuǐ lìng táng jié, qù guān jí jiā yú cǐ lóng, zì chēng wèi dān xiá wēng. yuán jié zì dào zhōu guò zhī, wèi zuò zhái kè míng. rán zé cǐ lóng běi shǔ líng líng, gù wèi zhī líng líng lóng. ér suǒ wèi lóng shuǐ xiàn zhě, qí jí cǐ fēi yé? yòu àn zhì: yǒng zhōu nán liù shí lǐ yǒu léi shí hào, dāng lóng shuǐ kǒu, táng zhì. zé táng shí lóng shuǐ zhī wèi xiàn, fēi cǐ ér shuí yé? shí fēng sè shén lì, bó mù, chéng fēng qū zhōu shàng tān, juǎn làng rú léi. wǔ lǐ rù lóng, yòu wǔ lǐ pō yú héng kǒu, jiāng zhī dōng àn yě, guān dào zài xī àn, wèi léi shí zhèn xiǎo shù ěr.
〔搜剔久之〕乃下。由庵側南行二里，有溪自西南山凹來，大與陽溪似。過溪一里，東南轉出山嘴，復與瀟江遇。於是西南溯江三里，則雙牌在焉。適舟至，下舟，已下舂日落矣。雙牌聚落亦不甚大，其西南豁然，若可遠達，而舟反向南山瀧中人。蓋瀟水南自青口與沲水合，即入山峽中，是曰瀧口。北行七十里，皆連山駢峽，虧蔽天日，〔且水傾瀉直中下，〕一所云「瀧」湍急之河流也。瀧中有麻潭驛，屬零陵。驛南四十里屬道〔州〕，驛北三十里屬零陵。按其地即丹霞翁宅也，《志》云：在府南百里零陵瀧下，唐永泰年號，公元765—766年中有瀧水令唐節，去官即家於此瀧，自稱為丹霞翁。元結自道州過之，為作宅刻銘。然則此瀧北屬零陵，故謂之零陵瀧。而所謂瀧水縣者，其即此非耶？又按《志》：永州南六十里有雷石鎬，當瀧水口，唐置。則唐時瀧水之為縣，非此而誰耶？時風色甚利，薄暮，乘風驅舟上灘，卷浪如雷。五里入瀧，又五里泊於橫口，江之東岸也，官道在西岸，為雷石鎮小墅耳。
zì yǒng zhōu zhì shuāng pái, lù wǔ shí lǐ, shuǐ bèi zhī. shuāng pái zhì dào zhōu, shuǐ lù jù yóu lóng zhōng xíng, wú tā dào. gù lóng zhōng qī shí lǐ, zhǐ yǒu shùn nì fēn, wú shuǐ lù yì. chū lóng zhì dào zhōu, yòu lù jìng shuǐ qū yǐ.
〔自永州至雙牌，陸五十里，水倍之。雙牌至道州，水陸俱由瀧中行，無他道。故瀧中七十里，止有順逆分，無水陸異。出瀧至道州，又陸徑水曲矣。〕
