shí sì rì yǔ jìng rì bù jì, qiào hán biān. gǔ cì gǔ, wéi bì hù xiàng huǒ, bù néng yí yī bù yě.
十四日雨竟日不霽，峭寒砭ｂｉāｎ。骨刺骨，惟閉戶向火，不能移一步也。

cuì fēng shān, zài qǔ jìng xī běi, jiāo shuǐ xī nán, gè sān shí lǐ, zài mǎ lóng xī sì shí lǐ, xiù bá wèi cǐ zhōng zhī guān.
翠峰山，在曲靖西北，交水西南，各三十里，在馬龍西四十里，秀拔為此中之冠。

cháo yáng ān zé liú jiǔ ān dà shī suǒ kāi jiàn zhě.
朝陽庵則劉九庵大師所開建者。

bēi yán shī míng míng yuán, běn hé nán tài kāng rén, céng zhōng jiǎ kē, wèi shì yù, jiā jìng jiǎ zǐ zhù xī cuì fēng. wàn lì gēng zǐ gōng yuán nián yǒu zhēng bō zhī yì, jūn mén chén yòng bīn guò cǐ, gǎn shī dé xíng, wèi jiàn cǐ ān. hòu shī rù niè pán, chén jūn mén mìng yǐ rú lǐ zàng yú ān zhī dōng yuán. tǔ rén yán: liú shì yù chū xún, àn zhì èr táo, wèi shǔ suǒ qiè. liú kuī jiàn zhī, yáng shì mén zǐ yuē: rǔ hé qiè táo? mén zi bù chéng. xià zhī yuē: cǐ chù qǐ fù yǒu tā rén, ér rǔ bù chéng. wú jiāng xíng zhī. mén zi jù xíng, suì wàng chéng zhī. wèn: hé hé zài? mén zi fù qǔ tā hé yǐ zì wū. liú yuē: tiān xià shì wǎng zhě duō yǐ! nǎi qì guān tì fā xuē fà wèi sēng yú cǐ.
碑言師名明元，本河南太康人，曾中甲科，為侍御，嘉靖甲子駐錫翠峰。萬曆庚子（公元１６００年）有徵播之役，軍門陳用賓過此，感師德行，為建此庵。後師入涅槃，陳軍門命以儒禮葬於庵之東原。土人言：劉侍御出巡，案置二桃，為鼠所竊。劉窺見之，佯試門子曰：「汝何竊桃？」門子不承。嚇之曰：「此處豈復有他人，而汝不承。吾將刑之。」門子懼刑，遂妄承之。問：「核何在？」門子復取他核以自誣。劉曰：「天下事枉者多矣！」乃棄官薙ｔì發（削髮為僧）於此。

qǔ jìng zhě, běn táng zhī qū zhōu jìng zhōu yě, hé qí dì zhì fǔ, ér míng yì yīn zhī.
曲靖者，本唐之曲州、靖州也，合其地置府，而名亦因之。

zhān yì zhōu tǔ zhī zhōu ān biān zhě, jiù tǔ guān ān yuǎn zhī dì, xiōng zhōng ér dì jí zhě yě. yǔ sì chuān wū sā fǔ tǔ guān ān xiào liáng jiē rǎng, ér fù tóng zōng. shuǐ xī ān bāng yàn zhī pàn, xiào liáng yǔ zhī tóng nì.
霑益州土知州安邊者，舊土官安遠之弟，兄終而弟及者也。與四川烏撒府土官安孝良接壤，而復同宗。水西安邦彥之叛，孝良與之同逆。

wèi jǐ sǐ, qí zhǎng zǐ ān qí jué xí wū sā zhī zhí, cì zǐ ān qí lù zé tǔ shě yě. jūn mén xiè mìng zhān yì ān biān wǎng yù shuǐ xī, bāng yàn jū liú zhī.
未幾死，其長子安奇爵襲烏撒之職，次子安奇祿則土舍也。軍門謝命霑益安邊往諭水西，邦彥拘留之。

dāng shì zhě jí mìng qí lù dài shǔ zhōu shì, bìng yǐ shàng wén.
當事者即命奇祿代署州事，並以上聞。

hòu shuǐ xī chū ān biān, fèng zhǐ réng zhǎng zhān yì, qí lù bù dé yǐ, hái qí wèi ér qí lù yǒu wū sā zhī yuán, ān biān shì gū mò zhù, yōng xū míng ér yǐ. rán biān shí zhōng shùn, ér qí lù jiǎo huá, néng jié dāng dào huān. jīn nián sān yuè, hé tiān qú mìng bǎ zǒng luó cǎi yǐ bīng zhù shǒu zhān yì, cǎi jìng chéng jī shā biān, bìng qiè qí zī èr qiān jīn qù. huò yuē: cǎi shòu dāng dào yì zhǐ, jiē wèi qí lù dì yě. qí lù suì fù zhuān zhōu shì, dāng dào jù xī rán cóng zhī. dú zǒng fǔ mù yuē: biān suī shàng sī, yì shì chén yě, kuàng shòu tè mìng, qǐ kě shā zhī ér bù wèn? gù zhì jīn jiǔ yuè jiān, zhān yì fù wù lí bù ān bù ān, wèi wèi dìng zhī jú yún.
後水西出安邊，奉旨仍掌霑益，奇祿不得已，還其位；而奇祿有烏撒之援，安邊勢孤莫助，擁虛名而已。然邊實忠順，而奇祿狡猾，能結當道歡。今年三月，何天衢命把總羅彩以兵助守霑益，彩竟乘機殺邊，並挈其資二千金去。或曰：彩受當道意指，皆為奇祿地也。奇祿遂復專州事，當道俱翕然從之。獨總府沐曰：「邊雖上司，亦世臣也，況受特命，豈可殺之而不問？」故至今九月間，霑益復杌梩ｗùｎｉè不安不安，為未定之局雲。

xià wǔ fàn hòu, cì yǔ shào xī, suì cóng cháo yáng yòu dēng dǐng. xī shàng bàn lǐ. yòu kàn xiá zhōng, hù guó sì xià qiàn jǐng kǒu, zuǒ zhān gāng shàng, bā jiǎo ān shàng jù cháo yáng yòu xié.
下午飯後，伺雨稍息，遂從朝陽右登頂。西上半里。右瞰峽中，護國寺下嵌穽口，左瞻岡上，八角庵上踞朝陽右脅。

xī tiào jué dǐng zhī xià, hù guó hòu qìng zhī shàng, yòu yǒu yī ān, qián lín wēi qìng, hòu yǐ qiào fēng, yǒu hù guó zhī yōu ér wú qí bī, yǒu zhāo yáng zhī kǎi dì shì gāo ér tǔ zhì gān zào ér wú qí gū, wèi cǐ zhōng zhèng dì, shì wèi jīn lóng ān. shí fēi yǔ fù lái, jù dāng qí ér guò, xiān shàng jué dǐng. yòu xī bàn lǐ yú běi lǐng, wàng jiàn hòu shù lǐ wài, fù yī fēng gāo zhì, shàng yì yǒu ān, yuē pán lóng ān, yǔ cuì fēng dōng xī pián zhì yǒu shuǐ jiā běi wù ér xià, jí xīn qiáo shí chuáng hé zhī yuán yě. yú shì nán xiàng pān lǐng jí ér dēng, guò yī xū táng, é yuē: huǎng rù jiǔ tiān. yòu nán shàng, gòng bàn lǐ ér rù cuì hé gōng, zé cǐ shān zhī jué dǐng yě.
西眺絕頂之下，護國後箐之上，又有一庵，前臨危箐，後倚峭峰，有護國之幽而無其逼，有朝陽之塏ｋǎｉ地勢高而土質乾燥而無其孤，為此中正地，是為金龍庵。時霏雨復來，俱當岐而過，先上絕頂。又西半里逾北嶺，望見後數里外，復一峰高峙，上亦有庵，曰盤龍庵，與翠峰東西駢峙；有水夾北塢而下，即新橋石幢河之源也。於是南向攀嶺脊而登，過一虛堂，額曰：「恍入九天。」又南上，共半里而入翠和宮，則此山之絕頂也。

cuì fēng wèi qǔ jìng míng fēng, ér bù zhe yú tǒng zhì. rú làng mù zhī zài dōng shān, yǔ cǐ gé hǎi zǐ yáo duì, rán dōng shān suī dà, ér fēi zhèng mài, ér cǐ fēng zé wèi liǎng jiāng bí zǔ.
翠峰為曲靖名峰，而不著於《統志》。如閬木之在東山，與此隔海子遙對，然東山雖大，而非正脈，而此峰則為兩江鼻祖。

yú chū jiàn xī wù yǔ huí lóng jiā běi zhī shuǐ, yóu dōng xià xīn qiáo, ér cháo yáng hù guó jí shì fēng dōng lù zhī shuǐ, yòu jù zhù bái shí, yí shì fēng yóu fēi zhèng jǐ jí dēng dǐng ér hòu zhī zhèng nán xià zhuì zhī xiá, zé nán yóu xiǎng shuǐ ào xī, dú xī xià mǎ lóng chū xún diān yǐ, shǐ xìn shì dǐng wèi sān miàn shuǐ fèn zhī jiè. dōng běi èr miàn jù rù nán pán, nán miàn rù běi pán. qí mài nán zì xiǎng shuǐ ào xī, píng dù ér zhì wèi cǐ fēng, jí xī dù pán lóng. qí shuǐ suì nán běi yì liú, nán zhě cóng xī zhuǎn běi, běi zhě cóng dōng zhuǎn nán. liǎng pán zhī jiāo cuò, qí yuán shí fēn yú cǐ yún.
余初見西塢與回龍夾北之水，猶東下新橋，而朝陽、護國及是峰東麓之水，又俱注白石，疑是峰猶非正脊；及登頂而後知正南下墜之峽，則南由響水坳西，獨西下馬龍出尋甸矣，始信是頂為三面水分之界。東北二面俱入南盤，南面入北盤。其脈南自響水坳西，平度而峙為此峰，即西度盤龍。其水遂南北異流，南者從西轉北，北者從東轉南。兩盤之交錯，其源實分於此雲。

cuì hé dǐng gāo fēng qiào, liǎng lǎo sēng bì mén wēi huǒ, sì gù wù mù fēng mí, lüè kàn dà lüè. yóu nán wù xī xià, wèi xún diān jiān dào, yú nǐ míng rì cóng zhī ér qù zhě. suì dōng nán xià, yóu líng guān miào dōng zhuǎn, bàn lǐ rù jīn lóng ān. ān pō zhěng jié, tíng zhōng jú shù shí běn, pī shuāng hán yǔ, yōu jǐng qī jué.
翠和頂高風峭，兩老僧閉門煨火，四顧霧幕峰彌，略瞰大略。由南塢西下，為尋甸間道，余擬明日從之而去者。遂東南下，由靈官廟東轉，半里入金龍庵。庵頗整潔，庭中菊數十本，披霜含雨，幽景淒絕。

shì ān wèi shān dōng lǎo sēng tiān zé suǒ jiàn, jīn tiān zé rù shěng zhǔ dì cáng sì, ér qí tú yǔn zhé zhǔ zhī.
是庵為山東老僧天則所建，今天則入省主地藏寺，而其徒允哲主之。

sù kè gōng jìng dì yǐn jìn kè rén jù zhāi, míng yǔ jiàn hé. suì fù bàn lǐ, dōng hái cháo yáng. yù xià hù guó kàn dà chéng shī, yǔ huá bù néng, kàn zhī ér guò.
肅客恭敬地引進客人具齋，瞑雨漸合。遂復半里，東還朝陽。欲下護國看大乘師，雨滑不能，瞰之而過。

shí wǔ rì dá dàn yǔ zhǐ, ér yún qì ài dài xíng róng yún qì hěn nóng, yú fù zhǐ bù xíng. rì dāng wǔ xiàn yǐng, yú suì chéng xìng wǎng kàn dà chéng. dà chéng fù gù liú. shí tiān sè hū jì, yú yù xíng ér dù bù jí, gū qī zhī wǎn guò, wèi míng rì zǎo xíng jì.
十五日達旦雨止，而雲氣靉靆àｉｄàｉ形容雲氣很濃，余復止不行。日當午獻影，余遂乘興往看大乘。大乘復固留。時天色忽霽，余欲行而度不及，姑期之晚過，為明日早行計。

nǎi fù shàng dǐng, huán tiào sì wéi, yuǎn fēng jù chū, shǐ xī shì shān zhī mài, dàn dōng xī héng liè, ér mài cóng zhōng dù, lǚ fú lǚ qǐ, fēi zhí gèn zhī jí yě. wéi cuì fēng yǔ pán lóng èr fēng, nǎi dōng xī bìng jiā. ér cuì fēng zhī nán, xiǎng shuǐ ào zhī zhī héng liè dōng xià, ér jié wèi qǔ jìng pán lóng zhī xī, yòu nán qǔ yī zhī, shǐ dōng xià ér jié wèi jiāo shuǐ, yòu héng gèn ér běi, shǐ dōng huì yán fāng zhī shuǐ, yòu běi shǐ zhuǎn dù zhān yì zhī nán wù yān. cóng fēng dōng xià, yòu hái guò bā jiǎo ān, réng fǎn cān yú cháo yáng.
乃復上頂，環眺四圍，遠峰俱出，始晰是山之脈，但東西橫列，而脈從中度，屢伏屢起，非直亘之脊也。惟翠峰與盤龍二峰，乃東西並夾。而翠峰之南，響水坳之支橫列東下，而結為曲靖；盤龍之西，又南曲一支，始東下而結為交水，又橫亘而北，始東匯炎方之水，又北始轉度霑益之南塢焉。從峰東下，又還過八角庵，仍返餐於朝陽。

wèi zǒng chí suǒ liú, bù dé rù hù guó.
為總持所留，不得入護國。

shì rì yǐ lì jiāng sōng míng èr chù qiú zhào yú cuì hé líng qiān, lì jiāng dé guì rén jiē yǐn xǐ gēng xīn, sōng míng dé kū mù féng chūn yù fàng huā. jiē jí zhào yě. wǔ qíng hòu, qiè jì míng rì kě zǎo xíng, jì mù ér yǔ fù hé.
是日以麗江、嵩明二處求兆於翠和靈簽，麗江得「貴人接引喜更新」，嵩明得「枯木逢春欲放花」。皆吉兆也。午晴後，竊計明日可早行，既暮而雨複合。

shí liù rì zǔ yǔ.
十六日阻雨。

shí qī rì yǔ fù dá dàn. yī zhù cháo yáng zhě shù rì, ér zǒng chí yòu fēi cháng zhù, jiǔ rǎo shū wèi bù ān, yǔ jìng rì fù yī rì. fàn hòu yù bié ér xíng, zǒng chí wèi yǔ qiě fù zhì. yǐ ér guǒ rán. yǐ fù zhōng jì, jì nǎi dà zhù, qīng pén dào xiá, gèng shén yú zuó.
十七日雨復達旦。一駐朝陽者數日，而總持又非常住，久擾殊為不安，雨竟日復一日。飯後欲別而行，總持謂雨且復至。已而果然。已復中霽，既乃大注，傾盆倒峽，更甚於昨。

shí bā rì chè yè chè dàn, diǎn bù shǎo chuò.
十八日徹夜徹旦，點不少輟。

qián èr rì jù wǔ kè lǎng rán, ér jīn jí shǎn shuò zhī yǐng yī bìng wú zhī, ér hán qiě gèng shén, wéi jiù gǔ duò zuò shēng yá jí yǐ shāo mù gùn kǎo huǒ guò rì zi, bù fù wèn qián chéng yǐ.
前二日俱午刻朗然，而今即閃爍之影一併無之，而寒且更甚，惟就榾柮作生涯即以燒木棍烤火過日子，不復問前程矣。

shí jiǔ rì huì yǔ réng rú zuó, fù zǔ bù xíng, xián tán. zǒng chí xī yǐ zhōu jùn zūn shì dǎi xì, héng yáng xíng jù shén ruò, yīn bǐ jì zhī?
十九日晦雨仍如昨，復阻不行，閒談。總持昔以周郡尊事逮系，桁楊ｈáｎｇ刑具甚若，因筆記之？

dōng shān sì xī yǒu cáng jīng, nǎi táng xún fǔ suǒ qǐng guī zhě. jùn shǒu zhōu zhī xiāng, shí qiān rén, yóu xiāng jiàn zhuó shǒu qǔ jìng. yǐ qīng zhí wén. mù zǒng chí shī dào héng, qǐng zhī jiǎn cáng, yán hòu shén mì. féng dōng xún shǒu yǐ xià zhū liáo, jiē yǒu dú qīng zhī hèn, ér zhōu fù bù miǎn yáng qí bō, yú shì xī cè mù zhī. zhōng shāng yú fǔ tái wáng kàng, luó zhī wú jī, suì wū shī wǎng hái wèi jiāo tōng huì lù, yǐ jīng lù wèi kuāng fěi zhú qì, zuò yǐ zhòng zāng. zhōu fù dài wèi wán zhī ér qù yún.
東山寺昔有藏經，乃唐巡撫所請歸者。郡守周之相，石阡人，由鄉薦擢守曲靖。以清直聞。慕總持師道行，請之檢藏，延候甚密。逢東巡守以下諸僚，皆有「獨清」之恨，而周復不免揚其波，於是悉側目之。中傷於撫台王伉，羅織無跡，遂誣師往還為交通賄賂，以經簏（ｌù）為筐篚（ｆěｉ竹器），坐以重贓。周復代為完之而去雲。

èr shí rì yè bù wén yán liū, yǐ wèi kě xíng yǐ. chén qǐ ér wù, fù yǐ wèi wù kě dài yě. jì fàn ér wù fù chéng yǔ. jí wǔ guò dà jì, yǐ wèi cǐ jì bì yǒu jiǔ qíng. dài děng dào mù ér yǔ shēng fù sè sè, dá yè ér gèng shén yān.
二十日夜不聞檐溜，以為可行矣。晨起而霧，復以為霧可待也。既飯而霧復成雨。及午過大霽，以為此霽必有久晴。迨ｄàｉ等到暮而雨聲復瑟瑟，達夜而更甚焉。

èr shí yī rì huì míng zhōng rì, dài yè fù yǔ. shì rì xià wǔ, sàn bù cháo yáng dōng shù shí bù. dōng xiá zhōng yī ān dāng xiá, shì yuē tài píng ān, gài yǔ hù guó dōng xī jiā cháo yáng zhě. tài píng lǎo sēng zhǔ yù wēi lì yǐ xiǎng.
二十一日晦冥終日，迨夜復雨。是日下午，散步朝陽東數十步。東峽中一庵當峽，是曰太平庵，蓋與護國東西夾朝陽者。太平老僧煮芋煨栗以餉。

èr shí èr rì chén qǐ huì míng, rán jué qù zhī niàn, yǐ bù kě zhǐ yǐ. shàng wǔ nǎi xíng. zǒng chí fù zèng zhī yǐ mǐ, kǒng zhōng tú yǔ hòu yī shí wú sù zhě ěr. jì bié, réng shàng hù guó hòu jiā qìng zhōng guān lóng tán. tán xiǎo ér liú bù jié, gài jīn lóng ān xià jiā bì fèng zhōng zhī yè, suī bù jié ér fēi hán zhū zhī kū yě. suì xī shàng yú lǐng, xún cuì hé gōng zhī hòu, yī lǐ yú, yòu yú lǐng ér nán xià, yǔ yóu fēi fēi bù yǐ. bàn lǐ, jí wù zhōng. yòu yī lǐ, yǒu qí běi zhuǎn, wù cóng zhī, jiàn rù shān jiā, zé pán lóng suǒ dēng zhī dào yě. réng chū cóng dà dào xī nán xíng. èr lǐ, yǒu cūn dāng wù zhōng, xī liú zì wù zhí nán qù. lù yóu cūn xī zhuǎn běi xíng. bàn lǐ, shè wù ér xī, yī lǐ, yòu yǒu cūn zài pō jiān, shì yuē gāo pō cūn. yóu cūn hòu xià gāng, yǒu qí cóng wù zhōng xī nán qù, wèi xiǎo jìng, kě nán dá jī tóu cūn cóng gāng shàng xī běi zhuǎn, wèi dà jìng, nǎi tuó mǎ suǒ xíng zhě.
二十二日晨起晦冥，然決去之念，已不可止矣。上午乃行。總持復贈之以米，恐中途雨後一時無宿者耳。既別，仍上護國後夾箐中觀龍潭。潭小而流不竭，蓋金龍庵下夾壁縫中之液，雖不竭而非涵瀦之窟也。遂西上逾嶺，循翠和宮之後，一里余，又逾嶺而南下，雨猶霏霏不已。半里，及塢中。又一里，有岐北轉，誤從之，漸入山夾，則盤龍所登之道也。仍出從大道西南行。二里，有村當塢中，溪流自塢直南去。路由村西轉北行。半里，涉塢而西，一里，又有村在坡間，是曰高坡村。由村後下岡，有岐從塢中西南去，為小徑，可南達雞頭村；從岡上西北轉，為大徑，乃駝馬所行者。

chū jiāo shuǐ zhǔ rén wèi yú: yǒu jiān dào zì xún diān chū jiāo shuǐ shén jìn, dàn qí jìng duō cuò, nǎi jìn rì dōng chuān tuó tóng zhī qí suǒ chū. wú tóng háng zhī lǚ, bù kě dú qù, xū cóng xiǎng shuǐ zǒu jī tóu cūn dà dào. nǎi yú bù qū xiǎng shuǐ ér dēng cuì fēng. wèn dào yú shān sēng, jù yún: shān hòu suī jí tuó tóng dào, rán lù cuò nán xíng, xū réng chū jī tóu wèi biàn. zhì shì yú zhì zhī tú rén, yì duō zhǔ qí shuō. rán jiàn suǒ yún jìng lù fǎn dà, ér suǒ yún wǎng jī tóu dà lù zhě fǎn xiǎo shén, xīn huò zhī. yuē yǐ cūn rén wèi bo, rán yǐ guò cūn. jiàn yǒu cūn rén zì shān zhōng fù xīn lái, hū ér wèn zhī, zé zhǐ cóng běi bù cóng nán. yú nǎi cóng tuó mǎ lù zhuǎn xī běi, xún gāng sān lǐ, xī běi guò yī jí. qí jí nǎi zì pán lóng nán dù zhě, yú chū yǐ wèi fēn zhī nán xià, ér bù yì nǎi zhèng mài zhī qū. chū ào xī, jiàn jí dōng suǒ shàng zhě shén píng, ér jí xī zé xià zhuì shēn qū, jí nán běi yòu cóng lǐng tóu pián fēng gāo sǒng, gè jí cuó é, yì shì shān zhī jí, yòu zhí zhé ér nán. gài qián zì cuì fēng dù qí běi qù zhě, cǐ yòu dù qí nán, yī jí ér bàn rì jiān liǎng dù zhī yǐ. cóng ào xī suí nán fēng zhī shàng, pán yāo qū qū, qí kēng jiē shēn zhuì. běi xiàng yī lǐ, jī yī pō. yī lǐ, yòu běi dù yī jí, qí jí píng gèn yú nán běi zhī zhōng zhě. yú shì yòu yī lǐ, zài jī běi lǐng, shǐ xī běi xià.
初交水主人謂余：「有間道自尋甸出交水甚近，但其徑多錯，乃近日東川駝銅之騎所出。無同行之旅，不可獨去，須從響水走雞頭村大道。」乃余不趨響水而登翠峰。問道於山僧，俱云：「山後雖即駝銅道，然路錯難行，須仍出雞頭為便。」至是余質之途人，亦多主其說。然見所云徑路反大，而所云往雞頭大路者反小甚，心惑之。曰以村人為卜，然已過村。見有村人自山中負薪來，呼而問之，則指從北不從南。余乃從駝馬路轉西北，循岡三里，西北過一脊。其脊乃自盤龍南度者，余初以為分支南下，而不意乃正脈之曲。出坳西，見脊東所上者甚平，而脊西則下墜深曲，脊南北又從嶺頭駢峰高聳，各極嵯峨，意是山之脊，又直折而南。蓋前自翠峰度其北去者，此又度其南，一脊而半日間兩度之矣。從坳西隨南峰之上，盤腰曲屈，其坑皆深墜。北向一里，躋一坡。一里，又北度一脊，其脊平亘於南北之中者。於是又一里，再躋北嶺，始西北下。

qí shí tiān yǐ jiàn jì, wú fù huì míng zhī sè, yuǎn fēng jìn xiá, huán zhǔ zài wàng. èr lǐ, xià xī wù. qí wù zì nán ér běi, qí zhōng huáng yún pán lǒng, cūn luò lián cuò, yī xī zhōng guàn zhī.
其時天已漸霽，無復晦冥之色，遠峰近峽，環矚在望。二里，下西塢。其塢自南而北，其中黃雲盤隴，村落連錯，一溪中貫之。

wèn shuǐ suǒ cóng chū, zé réng cóng xīn qiáo shí chuáng hé yě.
問水所從出，則仍從新橋石幢河也。

wèn qí suǒ cóng lái, zé yàn kǒu yě. wèn qí dì hé míng, zé tù jiē zǐ yě. shǐ xìn suǒ guò zhī jí, guǒ yòu qū ér nán guò yàn kǒu, dāng yòu qū ér běi. yú qián dēng cuì fēng, dì jiàn qí xī guò pán lóng, bù zhì cǐ, yòu ān zhī qí nán yóu yàn kǒu yé? qián zhī wèi zhǐ nán zhě, bù yuē jī tóu, jí yuē táo yuán, yú nǎi màn suí mǎ jī, zài lì lóng jí, féng yuán zhī yì, zhí zuǒ zhī yòu zhī yǐ. xià wù, nán xíng èr lǐ, suì héng shè qí xī, zhōng liú tāng tāng, yóu bèi yú bái shí jiāng yuán yě. nán shàng pō yī lǐ, shì wèi yàn kǒu, jù luò shù shí jiā, zài xī běi gāng shàng. nǎi rù chuī. jiǔ zhī, fàn ér xíng, yīn yún fù hé. qí chù yǒu qí, běi rù shān wèi mài chōng dào. yú nǎi xī xiàng xíng, qí xī yì fēn qí lái, yī zì běi xiá, yī zì xī xiá.
問其所從來，則堰口也。問其地何名，則兔街子也。始信所過之脊，果又曲而南；過堰口，當又曲而北。余前登翠峰，第見其西過盤龍，不至此，又安知其南由堰口耶？前之為指南者，不曰雞頭，即曰桃源，余乃漫隨馬跡，再歷龍脊，逢原之異，直左之右之矣。下塢，南行二里，遂橫涉其溪，中流湯湯，猶倍於白石江源也。南上坡一里，是為堰口，聚落數十家，在溪北岡上。乃入炊。久之，飯而行，陰雲複合。其處有歧，北入山為麥沖道。余乃西向行，其溪亦分歧來，一自北峽，一自西峽。

yú dù qí běi lái zhě, suì xī rù xiá, jiàn shàng jiàn jùn, tiān sè yì jiàn jì.
余度其北來者，遂西入峽，漸上漸峻，天色亦漸霽。

sì lǐ, cóng lǐng shàng běi zhuǎn, zé běi xiá zhī qióng zhuì chù.
四里，從嶺上北轉，則北峽之窮墜處。

yòu yī lǐ, fù yú lǐng ér xī. shì lǐng zì mù róng qìng yáng jīn shān běi zǒu cuì fēng, fù zì pán lóng nán zǒu gāo pō, yòu nán zhì cǐ, shǐ zhuǎn ér běi, qí dōng xī xiāng jù, shù lǐ zhī nèi, fán sān qǔ yān.
又一里，復逾嶺而西。是嶺自木容箐楊金山北走翠峰，復自盤龍南走高坡，又南至此，始轉而北，其東西相距，數里之內，凡三曲焉。

yú yī rì sān guò zhī, hé yù zhī qín ér wěi qū bù yí yé!
餘一日三過之，何遇之勤而委曲不遺耶！

cóng lǐng xī shè wù, qí shuǐ suì nán liú. yī lǐ, yú shì yòu běi zhuǎn yú lǐng. yī lǐ, xī běi xià shān. èr lǐ, dǐ wù zhōng, suí xiǎo shuǐ běi xiàng chū xiá, shǐ yǒu wù chéng qí. lù dāng cóng qí suí liú xī qù, ér wù běi yǒu cūn jù dāng běi gāng shàng, shì wèi sǎ jiā, xiǎng yì tǔ qiú zhī xìng, huò yuē yì shǔ píng yí.
從嶺西涉塢，其水遂南流。一里，於是又北轉逾嶺。一里，西北下山。二里，抵塢中，隨小水北向出峽，始有塢成畦。路當從畦隨流西去，而塢北有村聚當北岡上，是為洒家，想亦土酋之姓，或曰亦屬平彝。

nǎi yī lǐ jīng wù dēng gāng, yóu sǎ jiā xī xiàng xíng. yī lǐ, yuè lǒng xī xià, yǒu xiá zì běi lái, xiǎo shuǐ cóng zhī, shì yì mài chōng nán lái zhī dào.
乃一里經塢登岡，由洒家西向行。一里，越隴西下，有峽自北來，小水從之，是亦麥沖南來之道。

suì xún qí wù zhuǎn ér xī nán xíng, èr lǐ dǐ xīn tún, lú shě jiā dào, fēng hé bèi wù. qí chù wèi píng yí zhī tún. jù tǔ rén yán, zì yàn kǒu zhī běi tù jiē zǐ, tún shǔ píng yí, ér liáng zé jì yú nán níng jīn qǔ jìng xiàn zì sǎ jiā zhī xī dǐ sān chē, tún shǔ píng yí, ér liáng zé jì yú mǎ lóng zì yī wǎn chōng zhī xī dǐ lǔ shí, tún shǔ píng yí, ér jiè zé shǔ yú xún diān.
遂循其塢轉而西南行，二里抵新屯，廬舍夾道，豐禾被塢。其處為平彝之屯。據土人言，自堰口之北兔街子，屯屬平彝，而糧則寄於南寧今曲靖縣；自洒家之西抵三車，屯屬平彝，而糧則寄於馬龍；自一碗沖之西抵魯石，屯屬平彝，而界則屬於尋甸。

gài xún diān qǔ jìng, yǐ yàn kǒu lǎo lóng nán fēn zhī jí wèi jiè mǎ lóng nán níng, yǐ yàn kǒu lǎo lóng wèi jiè ér píng yí zé zhōng cuò yú liǎng fǔ zhī jiāo ér wèi tún zhě yě.
蓋尋甸、曲靖，以堰口老龍南分之脊為界；馬龍、南寧，以堰口老龍為界；而平彝則中錯於兩府之交而為屯者也。

zì tún xī yú pō, gòng yī lǐ yú, guò yī wù, yǒu èr sān jiā zài xī lǐng, qí wù fù zì běi ér nán. yóu cūn nán zhuǎn ér yú gāng xī nán xià, èr lǐ, fù yǒu yī wù, xī chóu nán huán, jù luò běi yǐ, shì wèi bǎo guān ér zhuāng, jiā lù chéng qú, wèi cūn jù zhī zuì shèng zhě, cǐ yì píng yí tún guān zhī zhuāng yě.
自屯西逾坡，共一里余，過一塢，有二三家在西嶺，其塢復自北而南。由村南轉而逾岡西南下，二里，復有一塢，溪疇南環，聚落北倚，是為保官兒莊，夾路成衢，為村聚之最盛者，此亦平彝屯官之莊也。

èr shí sān rì zhōng yè wén gé hù yè qǐ zhě, yán míng xīng lǎng lǎng rú huǒ míng liàng jī míng qǐ fàn, réng nóng yīn yě, rán sì shān wú wù. mèi shuǎng jí xíng, shǐ yóu xī nán shè wù, yī lǐ, jiàn zhuǎn xī xíng rù xiá, píng shè ér shàng. sān lǐ, yú yī ào jí, suì xī xià. liǎng shàng liǎng xià, liǎng dù nán qù zhī wù, liǎng yú nán xíng pō jí ér xī, gòng wǔ lǐ, yǒu cūn zài xī pō shàng, shì yuē sān chē.
二十三日中夜聞隔戶夜起者，言明星烺烺ｌǎｎｇ如火明亮；雞鳴起飯，仍濃陰也，然四山無霧。昧爽即行，始由西南涉塢，一里，漸轉西行入峽，平涉而上。三里，逾一坳脊，遂西下。兩上兩下，兩度南去之塢，兩逾南行坡脊而西，共五里，有村在西坡上，是曰三車。

yóu qí cūn hòu, fù yú nán xíng yī pō, dù nán xíng yī wù, yī lǐ bàn, pī xī xiá ér rù, yú shì xiá zhōng shuǐ zì xī ér dōng. sù zhī xíng bàn lǐ, jiàn pán yá ér shàng.
由其村後，復逾南行一坡，度南行一塢，一里半，披西峽而入，於是峽中水自西而東。溯之行半里，漸盤崖而上。

yá nán xiá zhōng, qìng mù sēn yù, wēi shuāng zhà rǎn, biāo huáng dié zǐ, cuò cuì pù dān, lìng rén huǎng rán zhì shēn dān bì zhōng. yī lǐ yú, jiàn pán ér běi zhé, xià dù pán hè, gèng jué shēn yǎo. èr lǐ, yòu xún xī xiá shàng. yī lǐ, yòu yú yī jí, shì wèi nán xíng fēn jí zhī zuì yuǎn zhě, dōng xī jiē qí páng cuò yě. yóu jí xī xià, shè wù zài xī, gòng èr lǐ, yǒu xiá shén bī. suí xiá xī zhé ér nán xíng, bàn lǐ, fù xī yú lǐng. bàn lǐ chū lǐng xī, shǐ jiàn lǐng běi yǒu wù, jū lú huán jù gāng shàng, shì wèi yī wǎn chōng. yú shì xī xíng lǐng jí zhī shàng, qí lǐng pō píng, nán běi jiē wù, ér jí héng qí zhōng. yī lǐ, zhì jí xī. yòu nán zhuǎn yú gāng xī xià, gòng yī lǐ, dù yī xiá, xiǎng jí yī wǎn chōng xī xiàng xiè liú zhī xiá yě. yòu xī běi shàng pō, qí pō pō zhǎng, yī lǐ zhì qí diān. yú shì dōng wàng suǒ dù zhū lǐng, rú píng céng rào, ér zhí dōng yī fēng, fú qīng yuǎn chū, kǒng shàng zài cuì fēng zhī wài, qǐ dōng shān làng mù zhī zuì gāo chù yé? běi wàng nǎi qí fēng zhī fēn jí chù, zhì shì nǎi jiàn huí zhī huán hè. ér nán wàng zé dōng nán zuì huō, cǐ zhèng lǎo jí fēn zhī huán yú bǎn qiáo zhū chù zhě, bù zhī cǐ chù hé yǐ fǎn fú qí jí? qí wài yì yǒu fú qīng tè chū yuǎn shén, dāng shì lù nán shì yì zhī jiān.
崖南峽中，箐木森郁，微霜乍染，標黃疊紫，錯翠鋪丹，令人恍然置身丹碧中。一里余，漸盤而北折，下度盤壑，更覺深窈。二里，又循西峽上。一里，又逾一脊，是為南行分脊之最遠者，東西皆其旁錯也。由脊西下，涉塢再西，共二里，有峽甚逼。隨峽西折而南行，半里，復西逾嶺。半里出嶺西，始見嶺北有塢，居廬環踞岡上，是為一碗沖。於是西行嶺脊之上，其嶺頗平，南北皆塢，而脊橫其中。一里，陟脊西。又南轉逾岡西下，共一里，度一峽，想即一碗沖西向泄流之峽也。又西北上坡，其坡頗長，一里陟其巔。於是東望所度諸嶺，如屏層繞，而直東一峰，浮青遠出，恐尚在翠峰之外，豈東山閬木之最高處耶？北望乃其峰之分脊處，至是乃見回支環壑。而南望則東南最豁，此正老脊分支環於板橋諸處者，不知此處何以反伏其脊？其外亦有浮青特出遠甚，當是路南、市邑之間。

wéi xī zé běn zhī shàng gāo, bù róng wài zhǔ yě. yóu diān nán xún pō xī zhuǎn, bàn lǐ, yòu sì dù jí. cóng jí xī xiàng xī běi xià wù, yuē yī lǐ, yǒu xī shǐ xī xiàng liú, héng èr sōng dù zhī. qí xī cóng xī xiá qù, lù xún xī běi pō shàng. yī lǐ, fù xī yú jí, huán pō nán xià, suì xún zhī xíng.
惟西則本支尚高，不容外矚也。由巔南循坡西轉，半里，又四度脊。從脊西向西北下塢，約一里，有溪始西向流，橫二松渡之。其溪從西峽去，路循西北坡上。一里，復西逾脊，環坡南下，遂循之行。

yī lǐ, zhuǎn ér xī xià, yǒu wù zì běi lái, pō jù, héng shè qí xī, chéng ní wū nìng.
一里，轉而西下，有塢自北來，頗巨，橫涉其西，塍泥污濘。

bàn lǐ, yǒu dà jù luò zài xī pō xià, shì wèi lǔ shí shào, qí chù yǐ shǔ xún diān, ér tún zhě yóu píng yí jūn rén yě. yóu cūn nán xī shàng yú pō, yī lǐ, fù yú gāng tóu. zhuǎn ér xī nán èr lǐ, yòu xī xiàng yú jí. cóng jí xī xià xiá zhōng, bàn lǐ, xiá běi hū xià zhuì chéng kēng, lù cóng nán yá shàng xíng, nán sǒng wēi yǎn, běi xiàn bēng kēng, kēng zhōng yǒu shí chuáng, zé bēng tuí zhī yú yě.
半里，有大聚落在西坡下，是為魯石哨，其處已屬尋甸，而屯者猶平彝軍人也。由村南西上逾坡，一里，復逾岡頭。轉而西南二里，又西向逾脊。從脊西下峽中，半里，峽北忽下墜成坑，路從南崖上行，南聳危巚，北陷崩坑，坑中有石幢，則崩隤之餘也。

xún kēng xī xià, yòu bàn lǐ, yǒu běi lái zhī wù, héng dù zhī.
循坑西下，又半里，有北來之塢，橫度之。

yòu bàn lǐ, shè xī xī shàng, fù xī nán shàng pō, héng xíng pō shàng. yī lǐ, yòu xī xiàng rù xiá, qí nán yǒu fēng jiān sǒng, běi yǒu fēng pián lì. èr lǐ, cóng nán fēng zhī běi yú yè ér xī, yòu yī lǐ, shǐ xíng běi fēng zhī nán gāng, yǔ běi fēng yú wù xiāng duì. yǒu cūn jū yǐ běi fēng ér xuán wù běi, shì wèi guō kuò, shǐ fēi píng yí tún ér wèi xún diān biān hù.
又半里，涉溪西上，復西南上坡，橫行坡上。一里，又西向入峽，其南有峰尖聳，北有峰駢立。二里，從南峰之北逾腋而西，又一里，始行北峰之南岡，與北峰隅塢相對。有村居倚北峰而懸塢北，是為郭擴，始非平彝屯而為尋甸編戶。

yóu qí xī nán xià pō, bàn lǐ, shè xiǎo jiàn, xī dēng pō, xún pō běi xíng, yòu yǔ pián fēng dōng xī gé wù. gòng èr lǐ běi shàng, kàn pián fēng zhī yīn. suì xī bàn lǐ, yú gāng. cóng gāng shàng píng xíng. yǒu zhōng wā zhī kēng, dāng gāng zhī nán, héng zhuì ér xī. qí xī yǒu jiān fēng, chún shí ér zhōng tū, liǎng yè shǔ yú nán běi, ruò dāng guān zhī biāo. lù xíng kēng shàng, yī lǐ, chū jiān shí fēng zhī běi yè, suì xī xiàng ér xià, yī lǐ dǐ xī hè, zé jiān shí fēng zhī xī lù yǐ. yú shì nán jiè kuò rán, zhí wàng yī fēng zuì gāo, yuǎn chā tiān biǎo, yú yí yǐ wèi yáo lín shān, ér wú kě zhēng yě, yí dōng zhū shān, wéi yáo lín shān zuì gāo sǒng tè chū, zài sōng míng dōng èr shí lǐ, yǔ hé kǒu gé hé xiāng duì.
由其西南下坡，半里，涉小澗，西登坡，循坡北行，又與駢峰東西隔塢。共二里北上，瞰駢峰之陰。遂西半里，逾岡。從岡上平行。有中窪之坑，當岡之南，橫墜而西。其西有尖峰，純石而中突，兩腋屬於南北，若當關之標。路行坑上，一里，出尖石峰之北腋，遂西向而下，一里抵西壑，則尖石峰之西麓矣。於是南界擴然，直望一峰最高，遠插天表，余疑以為堯林山，而無可征也，迤東諸山，惟堯林山最高聳特出，在嵩明東二十里，與河口隔河相對。

dēng yáng lín lǎo jí, yóu dōng wàng ér jiàn zhī, jīn zé nán wàng ér jiàn zhī, jiē zài qī bā shí lǐ zhī wài. àn zhì wú yáo lín zhī míng, wéi yǒu xiù sōng shān zài sōng míng zhōu dōng èr shí lǐ, sǒng xiù chā xiāo hàn, huán zhōu zhī shān, wéi cǐ wèi zuì ěr, dù hè xī zhuǎn, èr lǐ, yuè xiǎo xī qiáo, yǒu cūn zài běi lǒng, shì yuē bì jiǎ. yóu qí xī pān lǐng běi shàng, xuán yú ào ér xī, yī lǐ, fù xià shè hè, yòu nán jiàn tiān biǎo gāo fēng. shí yǐ zhuī jí yī lǎo rén, zhí ér wèn zhī, guǒ yáo lín yě. yòu xī yī lǐ, fù rù xī xiá. niè xiá ér shàng bàn lǐ, yú lǐng xī, xī jiè yáo shān shǐ dà kāi, wàng jiàn nán lóng lǎo jí, zì xī nán héng liè ér dōng běi, zé dōng chuān xún diān yǐ zhī wèi jiè zhě yě. qí jí píng zhì tiān jì, ér xī nán yǔ dōng běi liǎng tóu gè qǐ chóng fēng, qí shì zuì xióng, yì zuì yuǎn. cóng píng zhì zhōng yòu fēn liè yī zhī, zì xī běi zǒu dōng nán, ruò bā zì rán. qí jiāo fēn zhī chù, shān shì dú fú, ér xún diān jùn chéng zhèng tuō qí ào zhōng. yóu fú chù rù, wèi dōng chuān dào xī yú fèn liè zhī jí, wèi sōng míng bìng rù shěng dào xún fèn liè dōng lù ér nán, wèi mǎ lóng dào. yáng lín zhī shuǐ, rào yáo lín zhī dōng, mǎ lóng shuǐ yóu zhōng hé běi zhuǎn, tóng qū ér běi, jiē suí cǐ fēn liè zhī shān, ér hé yú qí dōng zhě yě dàn xī liú yóu bù kě jiàn, ér jùn nán hǎi zǐ zé wāng rán kě yì yǎo. cóng cǐ xī xià, pō jùn lǐng huō, èr lǐ dǐ qí xiá zhōng.
登楊林老脊，猶東望而見之，今則南望而見之，皆在七八十里之外。按《志》無堯林之名，惟有秀嵩山在嵩明州東二十里，聳秀插霄漢，環州之山，惟此為最耳，度壑西轉，二里，越小溪橋，有村在北隴，是曰壁假。由其西攀嶺北上，旋逾坳而西，一里，復下涉壑，又南見天表高峰。時已追及一老人，執而問之，果堯林也。又西一里，復入西峽。躡峽而上半里，逾嶺西，西界遙山始大開，望見南龍老脊，自西南橫列而東北，則東川、尋甸倚之為界者也。其脊平峙天際，而西南與東北兩頭各起崇峰，其勢最雄，亦最遠。從屏峙中又分列一支，自西北走東南，若「八」字然。其交分之處，山勢獨伏，而尋甸郡城正托其坳中。由伏處入，為東川道；西逾分列之脊，為嵩明併入省道；循分列東麓而南，為馬龍道。楊林之水，繞堯林之東，馬龍水由中和北轉，同趨而北，皆隨此分列之山，而合於其東者也；但溪流猶不可見，而郡南海子則汪然可挹ｙì舀。從此西下，坡峻岭豁，二里抵其峽中。

yǒu xiǎo shuǐ yì nán xíng, suí zhī xī nán yòu bàn lǐ, běi wù huí huán, zhōng yǒu cūn lú dāng pō, yuē hǎi tóng. yóu qí nán, xī dù wù, fù wáng gāng, yī lǐ dǐ gāng tóu. suí gāng nán xià, zhuǎn ér xī, gòng èr lǐ, wù zì běi lái, xī liú suí zhī, nèi yǒu cūn dāng wù, yuē guǒ bì, wài yǒu shí yàn jié liú.
有小水亦南行，隨之西南又半里，北塢迴環，中有村廬當坡，曰海桐。由其南，西度塢，復亡岡，一里抵岡頭。隨岡南下，轉而西，共二里，塢自北來，溪流隨之，內有村當塢，曰果壁，外有石堰截流。

lù yóu yàn shàng shè shuǐ ér xī, cóng píng pō shàng xíng, èr lǐ, shāo xià, yǒu cūn yǐ pō zhī xī, yuē liǔ táng. yú shì pō jǐn qí lián, běi dǐ huí fēng, xī yú jiāng ér jí jùn, nán jiē hǎi zǐ, jiē hé dào zhī qū, ér cūn luò xiāng wàng yǐ. cóng qí chéng xī xíng èr lǐ, zé mǎ lóng zhī xī zì dōng nán xiá chū, yáng lín zhī xī zì xī nán xiá chū, jiā liú ér běi, zhì cǐ ér hé, shí liáng qī dòng héng jià qí shàng, yuē qī xīng qiáo. qí zì nán ér běi, wèi běi pán shàng liú, zhèng yǔ shí bǎo qiáo zhī liú, zì běi ér nán, wèi nán pán shàng liú, shì zhèng xiāng děng, dàn wèi néng jí qǔ jiāng qiáo zhī dà yě.
路由堰上涉水而西，從平坡上行，二里，稍下，有村倚坡之西，曰柳塘。於是坡盡畦連，北抵回峰，西逾江而及郡，南接海子，皆禾稻之區，而村落相望矣。從畦塍西行二里，則馬龍之溪自東南峽出，楊林之溪自西南峽出，夾流而北，至此而合，石粱七洞橫架其上，曰七星橋。其自南而北，為北盤上流，正與石堡橋之流，自北而南，為南盤上流，勢正相等，但未能及曲江橋之大也。

guò qiáo, yǒu miào sān yíng, dōng xiàng lín zhī.
過橋，有廟三楹，東向臨之。

zhōng yǒu jiù bēi, huò yán qù jùn chéng shí wǔ lǐ, huò yán èr shí lǐ, huò míng wèi jiāng wài hé, huò míng wèi sān chà hé, wú dìng lǐ, yì wú dìng míng. ér yī tǒng zhì yòu míng qí xī wèi ā jiāo hé xī, yòu zhù jiù míng wèi xiē qiū yì pài jiāng, míng qí qiáo wèi tōng jìng qiáo, rán zhù qí qiáo yuē: chéng dōng èr shí lǐ kuà jiāo hé xī. zhù qí xī yuē: fǔ dōng nán shí wǔ lǐ hé liú. yòu zì yì yān. àn jiù chéng zài jīn chéng dōng wǔ lǐ, jīn chéng zhú yú jiā jìng dīng hài gōng yuán nián ān quán luàn hòu, zé jīn yǐ shí wǔ lǐ zhī shuō wèi shì.
中有舊碑，或言去郡城十五里，或言二十里，或名為江外河，或名為三岔河，無定里，亦無定名。而《一統志》又名其溪為阿交合溪，又注舊名為些邱溢派江，名其橋為通靖橋，然注其橋曰：「城東二十里跨交合溪。」注其溪曰：「府東南十五里合流。」又自異焉。按舊城在今城東五里，今城築於嘉靖丁亥（公元１５２７年）安銓亂後，則今以十五里之說為是。

nǎi lǚ xùn tǔ rén, jiē wèi qí liú chū dōng chuān, xià mǎ hú, wú yǒu zhī qí zì zhān yì xià pán jiāng zhě. rán yī tǒng zhì yuē rù zhān yì, hòu kǎo zhī fǔ zhì, qí zhù yǔ yī tǒng tóng. cān zhī gōng qǐ qián zhī shuō, què ér yǒu jù, bù ruò tǔ rén zhī yì duó yě. huò yǒu wèi zì chē hóng jiāng xià mǎ hú, qí shuō yì é. yì kě jiàn cǐ shuǐ zhī bì xià chē hóng, chē hóng zhī bì fēi mǎ hú yǐ. gài chē hóng zhī qù jiāo shuǐ bù yuǎn, qǐ qián zhī ān zhān yì shén zhēn, ruò chē hóng zhī shàng, bù zhé ér xī qū mǎ hú, zé chē hóng zhī xià, bù zhé ér běi chū sān bǎn qiáo, zé qǐ qián zhī zhǐ shì kě zhī yě.
乃屢訊土人，皆謂其流出東川，下馬湖，無有知其自霑益下盤江者。然《一統志》曰入霑益，後考之府志，其注與《一統》同。參之龔起潛之說，確而有據，不若土人之臆度也。或有謂自車洪江下馬湖，其說益訛。亦可見此水之必下車洪，車洪之必非馬湖矣。蓋車洪之去交水不遠，起潛之諳霑益甚真，若車洪之上，不折而西趨馬湖，則車洪之下，不折而北出三板橋，則起潛之指示可知也。

yóu jiāng xī àn běi xíng bàn lǐ, suí jiāng zhé ér xī. xún jiāng nán àn, yī shān zhì lǐng yòu èr lǐ yú, jiāng zhé ér běi, lù yú lǐng tóu zhé ér nán xià. bàn lǐ, yóu wù zhōng xī xíng, yú shì xún fèng wú nán shān zhī lù yǐ. àn fèng wú shān zhě, zài jùn chéng dōng běi shí lǐ, shān mài yóu jùn xī wài jiè lǎo jí, pái liè dōng tū wèi shì shān, xī běi yī fēng yuán sǒng, dōng nán yī fēng xié qiān bá, wèi jùn zhōng zhǔ shān. ā jiāo hé xī zì dōng lái bī qí lù, zhuǎn ér dōng běi rù xiá qù, ruò bì cǐ shān zhě, shì lǎo lóng dōng běi xíng zhī jí yě.
由江西岸北行半里，隨江折而西。循江南岸，依山陟嶺又二里余，江折而北，路逾嶺頭折而南下。半里，由塢中西行，於是循鳳梧南山之麓矣。按鳳梧山者，在郡城東北十里，山脈由郡西外界老脊，排列東突為是山，西北一峰圓聳，東南一峰斜騫ｑｉāｎ拔，為郡中主山。阿交合溪自東來逼其麓，轉而東北入峽去，若避此山者，是老龍東北行之脊也。

yī tǒng zhì wú qí míng, zhǐ biāo yuè hú shān zài chéng dōng běi bā lǐ, huán gèn wǔ shí yú lǐ. yǐ jiù chéng jì zhī, dāng jí cǐ shān, dì fǔ zhì zé yuè hú fèng wú bìng liè, shì fēn liǎng shān. rán yǐ shān xíng qiú zhī, shí wú liǎng shān fēn shòu yě. qǐ jiù míng yuè hú, hòu é hú wèi wú, yīn é yuè wèi fèng yé? qǐ yuán sǒng zhě wèi yuè hú, ér hòu rén yòu fēn xié qiān zhě wèi fèng wú yé? gòng xī sān lǐ, nán wàng hè zhōng hǎi zǐ, shuǐ bù shèn dà, ér lìng huì lián zhū. gài jùn chéng zhī liú dōng nán xià, yáng lín zhī chuān nán lái, xiāng jù yú hè kǒu ér bù xiāng xià, suì zhū ér chéng jìn zhě. pō nán xià chù, shí jiàn léng léng lù qí. yòu yī lǐ, xíng shí piàn zhōng, xià hū yǒu qīng quán yī hóng, zì shí dǐ yì ér nán chū, qí dǐ zhōng kōng, quán hùn hùn píng tǔ, qīng liè jiàn rén méi yǔ. yòu xī shù bù, yòu yǒu quán lián zhū chéng tán, nǎi shí xì huí huán zhōng xià yì ér qǐ, fàn fàn bù jié, yì yì ér nán qù.
《一統志》無其名，止標月狐山在城東北八里，環亘五十餘里。以舊城計之，當即此山，第《府志》則月狐、鳳梧並列，似分兩山。然以山形求之，實無兩山分受也。豈舊名月狐，後訛「狐」為「梧」，因訛「月」為「鳳」耶？豈圓聳者為月狐，而後人又分斜騫者為鳳梧耶？共西三里，南望壑中海子，水不甚大，而另匯連珠。蓋郡城之流東南下，楊林之川南來，相距於壑口而不相下，遂瀦而成浸者。坡南下處，石漸稜稜露奇。又一里，行石片中，下忽有清泉一泓，自石底溢而南出，其底中空，泉混混平吐，清冽鑒人眉宇。又西數步，又有泉連瀦成潭，乃石隙迴環中下溢而起，泛泛不竭，亦溢而南去。

cǐ tán yuán ruò jìng ér wú zhōng kōng zhī xì, bù zhī shuǐ cóng hé chū, rán qí qīng liè bù ruò dōng quán zhī bì yíng wú xiān yì yě. àn jùn zhì bā jǐng zhōng yǒu lóng quán shuāng yuè, wèi jùn chéng dōng shí lǐ yǒu shuāng quán, xiāng qù shí yú bù, yuè yè zhōng lì qí jiān, dōng xī gè jiàn yuè yǐng zhōng dòu. yǐ yú guān zhī, quán shàng shí huán shù yǎn fù gài, suī gè hán míng yuè, kǒng bù yí bù ér zuǒ yòu wàng zhōng, wèi bì néng jiān de yě. yòu xī bàn lǐ, yǒu jù luò yǐ shān miàn hè, shì wèi fèng wú suǒ, tǔ rén wèi zhī mǎ shí wō, xiǎng wèi zhì suǒ shí qí jiù míng rán ěr. yú shì xī běi suí tián chéng xíng, pō lǒng jiān shí yǒu jù luò ér bù shèn shèng. àn jùn zhì, jiù jùn zhǐ zài jīn chéng dōng wǔ lǐ, bù zhī hé cūn zú yǐ dāng zhī? gòng xī sān lǐ, yǒu xī liú zì běi wù lái, zhōng guàn tián jiān, yǒu shí liáng kuà zhī. yuè zhī xī xíng, yòu sān lǐ, fù yǒu xī zì běi wù lái, yì guàn tián jiān, ér shí liáng kuà zhī, cǐ jí suǒ wèi běi xī yě.
此潭圓若鏡而無中空之隙，不知水從何出，然其清冽不若東泉之碧瑩無纖翳也。按《郡志》八景中有「龍泉雙月」，謂郡城東十里有雙泉，相去十餘步，月夜中立其間，東西各見月影中逗。以余觀之，泉上石環樹罨ｙǎｎ覆蓋，雖各涵明月，恐不移步而左右望中，未必能兼得也。又西半里，有聚落倚山面壑，是為鳳梧所，土人謂之馬石窩，想未置所時其舊名然耳。於是西北隨田塍行，坡隴間時有聚落而不甚盛。按《郡志》，舊郡址在今城東五里，不知何村足以當之？共西三里，有溪流自北塢來，中貫田間，有石樑跨之。越之西行，又三里，復有溪自北塢來，亦貫田間，而石樑跨之，此即所謂北溪也。

shuǐ zài jùn chéng zhī běi wèi zuì jìn, nǎi chéng xī pō yǔ fèng wú jiā yè zhōng chū zhě.
水在郡城之北為最近，乃城西坡與鳳梧夾腋中出者。

yuè liáng, yòu xī xíng yī lǐ, rù xún diān dōng mén. zhuǎn ér nán, tíng lǚ yú fǔ zhì dōng zhī lǚ sì.
越梁，又西行一里，入尋甸東門。轉而南，停履於府治東之旅肆。

xún diān xī wèi tǔ fǔ, ān shì shì zhǎng zhī, chéng huà jiān shǐ gǎi liú. zhì jiā jìng dīng hài nián, ān zhī yì sūn ān quán zhě zuò luàn, gòu wǔ dìng fèng tíng wén gōng huǐ yáng lín mǎ lóng zhū zhōu suǒ. dāng dào zòu fā dà bīng jiān zhī, bìng wǔ dìng gǎi liú. nǎi yí xún diān jùn yú jiù zhì zhī xī wǔ lǐ, zhí bī xī shān xià, shǐ zhú chéng zhòu zhuān wèi xióng zhèn yún. àn fèng tíng wén huò yòu chēng wèi fèng jì zǔ, yòu chēng wèi ā fèng, huò yòu chēng wèi fèng xiǎn zǔ, zì gǎi míng fēng tíng xiāo, huò yòu yún běn jiāng xī rén, zhuì wǔ dìng tǔ guān fù, suì zhuān zì zuò luàn, yǐ bīng zhí bī shěng. hòu huò ér zhé gǔ dài de kù xíng: fēn shī zhī.
尋甸昔為土府，安氏世長之，成化間始改流。至嘉靖丁亥１５２７年，安之裔孫安銓者作亂，構武定鳳廷文攻毀楊林、Ｂ馬龍諸州所。當道奏發大兵殲之，並武定改流。乃移尋甸郡於舊治之西五里，直逼西山下，始築城甃磚為雄鎮雲。按鳳廷文或又稱為鳳繼祖，又稱為阿鳳，或又稱為鳳顯祖，自改名風廷霄，或又雲本江西人，贅武定土官婦，遂專恣作亂，以兵直逼省。後獲而磔ｚｈé（古代的酷刑：分屍）之。

xún diān sì mén jù bù zhèng, gài yīn shān shì suǒ jiù yě. dōng mén piān yú běi, nán mén piān yú dōng, xī mén piān yú nán, wéi běi mén chà zhèng, ér yòu fēi jīng xíng zhī suǒ. chéng zhōng wéi jiē èr chóng, qián zhòng nǎi fǔ yǔ suǒ suǒ lì, hòu zhòng wèi wén miào chéng huáng chá yuàn suǒ yǐ, qí xiàng jù dōng nán.
尋甸四門俱不正，蓋因山勢所就也。東門偏於北，南門偏於東，西門偏於南，惟北門差正，而又非經行之所。城中惟街二重，前重乃府與所所蒞，後重為文廟、城隍、察院所倚，其向俱東南。

xún diān zhī chéng, zhí dōng yǔ mǎ lóng duì, zhí xī yǔ yuán móu duì, zhí nán yǔ hé kǒu duì, zhí běi yǔ dōng chuān duì. qí xī běi jiē shān, qí dōng nán dà huō.
尋甸之城，直東與馬龍對，直西與元謀對，直南與河口對，直北與東川對。其西北皆山，其東南大豁。