wù yín gōng yuán nián jiǔ yuè chū yī rì yǔ dá dàn bù xiū. qǐ guān liǎng jiè shān, yǐ chū xiá kǒu, bì dòng zài xī nán shān xià, qí běi shān gāng shàng jí hóng bǎn qiáo, wèi guì zhōu jiè.
戊寅（公元１６３８年）九月初一日雨達旦不休。起觀兩界山，已出峽口，碧峒在西南山下，其北山岡上即紅板橋，為貴州界。

fù qù qián ér rù diān, gāo zhěn yī xiāo yǐ. jiù huǒ chuī fàn yù xíng, zhǔ rén yán: cǐ qù huáng ní hé èr shí lǐ, shuǐ zhǎng zhōu mò néng dù, xū shǎo xū děng dài zhī. gài shì hé dōng àn wú jū lú, xiān yǒu qù zhě, yì jù fǎn hòu yú cǐ. yú jiàn yǔ shì bù zhǐ, dàn yú wǎng fǎn, nǎi sǎo tī piàn dì, shì mù bǎn wèi jǐ, kuāng zuò zhèng zuò bì máo zhōng, lěng zé yǔ yí fù tóng jiù shī yàn. gài yī máo zhī zhōng, dōng bàn chù mǎ, xī bàn zé zhǔ rén zhī juān, tà qián jiù dì wēi shī xīn yǐ wèi biāo jí yún nán de huǒ táng, biāo běi jí suǒ zhì jǐ dì yě, yǔ qí tà xiāng gé zhǐ yī huǒ. yè zé pù máo yǐ wò, rì zé bàng huǒ yǐn jǐ. yǔ suī shí zhǐ, yán dī wài nìng, bù néng yī jǔ shǒu biàn qún shān yě.
復去黔而入滇，高枕一宵矣。就火炊飯欲行，主人言：「此去黃泥河二十里，水漲舟莫能渡，須少需等待之。」蓋是河東岸無居廬，先有去者，亦俱反候於此。余見雨勢不止，憚於往返，乃掃剔片地，拭木板為幾，匡坐正坐敝茅中，冷則與彝婦同就濕焰。蓋一茅之中，東半畜馬，西半則主人之捐，榻前就地煨濕薪以為爂ｃｕàｎ即雲南的火塘，爂北即所置幾地也，與其榻相隔止一火。夜則鋪茅以臥，日則傍火隱几。雨雖時止，檐低外濘，不能一舉首辨群山也。

chū èr rì yè yǔ réng dá dàn. zhǔ rén yán: jīn rì zhǎng yù shén, zhōu yì nán dù. míng rì wèi jiē zǐ, guì zhōu wèi chǎng, yún nán wèi jiē zǐ, guǎng xī wèi xū. hòu dù zhě duō, bǐ zhōu bù dé bù zhì. jí yú yì tóng háng yě. yú bù dé yǐ, fù cóng zhī. kuāng zuò rú zuó rì, jiù huǒ wēi zhōu, rì sān chuài yān, kū cháng wèi rùn. shì rì dāng wǔ, yǔ shāo zhǐ. hū wén xī lǐng hǎn shēng, zhài zhōng zhǎng yòu jù yáo yīng ér chí. xún zhī, zé chái láng lái fù yáng yě, xìng jiù zhě, shāng ér wèi sǐ. fū rì zhōng ér xiōng shòu dāng dào, yú yè xíng cóng báo zhōng, ér jiǎo xìng wú kǒng, néng wàng gāo tiān hòu dì zhī líng yòu zāi!
初二日夜雨仍達旦。主人言：「今日漲愈甚，舟益難渡。明日為街子，貴州為」場「，雲南為」街子「，廣西為」墟「。候渡者多，彼舟不得不至。即余亦同行也。」余不得已，復從之。匡坐如昨日，就火煨粥，日三啜焉，枯腸為潤。是日當午，雨稍止。忽聞西嶺喊聲，寨中長幼俱遙應而馳。詢之，則豺狼來負羊也，幸救者，傷而未死。夫日中而凶獸當道，余夜行叢薄中，而僥倖無恐，能忘高天厚地之靈祐哉！

bì dòng zài yì zuǒ xiàn dōng bǎi lǐ. gài diān nán shèng jìng zhī jiè shān nán zǒu dōng zhuǎn, bāo míng yuè suǒ yòu chēng píng yí suǒ zhī nán héng guò, wèi huǒ shāo pù nán shān.
碧峒在亦佐縣東百里。蓋滇南勝境之界山南走東轉，包明月所又稱平彝所之南橫過，為火燒鋪南山。

àn diān nán shèng jìng, nǎi fēn jiè shān yě, ér lǎo jí shàng zài qí dōng huǒ shāo pù xī lǐng. yú qián guò míng yuè suǒ, jí píng yí suǒ, xún tǔ rén, yán qí shuǐ nán xià yì zuǒ.
按滇南勝境，乃分界山也，而老脊尚在其東火燒鋪西嶺。余前過明月所，即平彝所，詢土人，言其水南下亦佐。

zé míng yuè suǒ dōng, huǒ shāo pù xī, nǎi wèi fēn shuǐ zhī jí, jí zhuǎn wèi huǒ shāo yì zī kǒng zhī nán shān, dōng zǒu ér běi zhuǎn, jīng lè mín suǒ, běi rào guī shùn gǒu chǎng zhī jiān, ér dōng nán xià ān lóng suǒ, rù guǎng xī sì chéng zhōu jìng, yòu dōng guò sī ēn fǔ běi, dōng zhì wèi tài míng shān, ér jǐn yú xún zhōu, wèi qián yù èr jiāng zhī jiè. qí diān nán shèng jìng zhī nán, suǒ dù huǒ shāo pù nán shān zhě, qí xiá zhōng shàng yǒu míng yuè shuǐ chū yān, jiè cóng qí kǒu dōng dù liǎng fēn ér yǐ. lǎo jí cóng cǐ fēn wèi liǎng zhī. zhèng zhī dōng yóu yì zī kǒng nán, dōng běi rào lè mín suǒ běi, ér zhuǎn ān lóng suǒ, xià sì chéng zhōu. páng yī zhī nán xià dōng zhuǎn, ér qián diān zhī jiè yīn zhī, nán dǐ cǐ dòng, yòu nán zhì yú jiāng dǐ, yòu nán jǐn yú nán pán zhī běi yān. shì qián jiè yuè lǎo jí zhī xī nán, bù yǐ lǎo jí wèi jiè, ér yǐ nán zhī wèi jiè yě. ruò yǐ lǎo jí, zé lè mín suǒ gǒu chǎng yíng huáng cǎo bà jù dāng shǔ diān. yǐ lǎo jí dōng xíng ér qián ài xiǎo, gù xiè jiǎn shǎo diān yì qián, yǐ bǔ bù zú.
則明月所東，火燒鋪西，乃為分水之脊，即轉為火燒、亦資孔之南山，東走而北轉，經樂民所，北繞歸順、狗場之間，而東南下安籠所，入廣西泗城州境，又東過思恩府北，東峙為太明山，而盡於潯州，為黔、郁二江之界。其滇南勝境之南，所度火燒鋪南山者，其峽中尚有明月水出焉，界從其口東度兩分而已。老脊從此分為兩支。正支東由亦資孔南，東北繞樂民所北，而轉安籠所，下泗城州。旁一支南下東轉，而黔、滇之界因之，南抵此峒，又南至於江底，又南盡於南盤之北焉。是黔界越老脊之西南，不以老脊為界，而以南支為界也。若以老脊，則樂民所、狗場營、黃草壩俱當屬滇。以老脊東行而黔隘小，故褻（ｐóｕ減少）滇益黔，以補不足。

bì dòng běi yǔ xīn xìng chéng yáo duì, nán yǔ liǔ shù yáo duì. cǐ dì yòu diān tū ér dōng zhě.
碧峒北與新興城遙對，南與柳樹遙對。此地又滇凸而東者。

bì dòng zhài yǒu mín shào, yǒu tì tì, gòng jū yī zhài mén zhī nèi. qí xī wèi mín zhài, jí yú suǒ qī zhě qí dōng wèi tì tì zhài.
碧峒寨有民哨，有薙薙，共居一寨門之內。其西為民寨，即余所棲者；其東為薙薙寨。

zì huáng cǎo bà zhì cǐ, mǐ jià zuì jiàn, yī shēng zhǐ sān sì wén ér yǐ.
自黃草壩至此，米價最賤，一升止三四文而已。

chū sān rì zǐ yè hán shén. mèi shuǎng qǐ, yǔ réng fēi fēi. jì fàn, chū zhài mén, lù dāng cóng xiǎo qí nán shàng shān, wù xī cóng dà shí jìng xíng.
初三日子夜寒甚。昧爽起，雨仍霏霏。既飯，出寨門，路當從小岐南上山，誤西從大石徑行。

chū yǒu wù xī běi qù, yǐ wèi gǒu chǎng dào. suí shí jìng xī nán zhuǎn, èr lǐ, dōng jiè shí shān nán qù, wù zhuǎn ér xī, suí zhī.
初有塢西北去，以為狗場道。隨石徑西南轉，二里，東界石山南去，塢轉而西，隨之。

èr lǐ, xiá zhōng hé suì yíng lǒng, wàng běi shān yá pàn yǒu sì wǔ jiā xuán pō shàng, xiāng qù shàng yī lǐ, ér wù nán suì jué, nǎi mǎng cāng héng zhì qí wù ér xī běi, yī lǐ, dǐ běi shān cūn lù, yǒu liǎng rén gēng yú qí xià, jí qū ér wèn zhī. shàng gé yī xiǎo xī, qí rén zhé qiān niú bì qù.
二里，峽中禾遂盈隴，望北山崖畔有四五家懸坡上，相去尚一里，而塢南遂絕，乃莽蒼橫陟其塢而西北，一里，抵北山村麓，有兩人耕於其下，亟趨而問之。尚隔一小溪，其人輒牽牛避去。

yú wèi tíng zhǐ jí tíng zhǐ xíng jìn, suì gào yǐ wèn dào yì.
余為停趾即停止行進，遂告以問道意。

qí rén shǐ zhǐ yuē: wǎng huáng ní hé yīng cóng lái chù. cǐ wù yǐ. zài wèn yǐ wù zài hé chù, qí rén bù gào qù. nǎi fǎn, xíng ní chéng jiān, lù shū duàn shū xù. èr lǐ yú, zhì qián zhuǎn wù chù, yóu yí yǐ wèi dāng cóng nán xiá rù. fāng chóu chàng wú lù, hū jiàn wù biān yī mù mǎ zhě, hū zhī, jí bì dòng jū tíng zhǔ rén yě, wèn hé yǐ zhì cǐ? gài huáng ní hé zhī dào, jí cóng bì dòng hòu dōng nán yú lǐng, nǎi zhuǎn xī xiá, zhèng yǔ cǐ xiá dōng jiè shí shān, nán běi xiāng gé, dàn máo zhài wú lù, gù bì yóu bì dòng shǐ dé tōng xíng. suì fù èr lǐ yú, fǎn zhì bì dòng xī nán, bàng qí zhài mén, dōng nán yú lǐng ér xià. yī lǐ, dōng nán jìng wù, bàn lǐ fù shàng, yòu bàn lǐ, yòu dōng nán yú yī lǐng, yǒu xiá zì nán xī zhuì, ér lù zé zhí xī chū ào. bàn lǐ shǐ xià, yòu bàn lǐ dǐ xī xiá zhōng, suì yóu xiá xī xíng. lǚ zhì gāng wā, sān lǐ, yǒu shí fēng jù xiá zhī zhōng, wèi dāng guān zhī biāo, yóu qí běi yú jí ér xià.
其人始指曰：「往黃泥河應從來處。此誤矣。」在問以誤在何處，其人不告去。乃返，行泥塍間，路倏斷倏續。二里余，至前轉塢處，猶疑以為當從南峽入。方惆悵無路，忽見塢邊一牧馬者，呼之，即碧峒居停主人也，問何以至此？蓋黃泥河之道，即從碧峒後東南逾嶺，乃轉西峽，正與此峽東界石山，南北相隔，但茅寨無路，故必由碧峒始得通行。遂復二里余，返至碧峒西南，傍其寨門，東南逾嶺而下。一里，東南徑塢，半里復上，又半里，又東南逾一嶺，有峽自南西墜，而路則直西出坳。半里始下，又半里抵西峽中，遂由峽西行。屢陟岡窪，三里，有石峰踞峽之中，為當關之標，由其北逾脊而下。

shí mì yún niàng yǔ, jiàn xì qìng yíng yá, shēn yǎo pǒ cè, zhēn chái hǔ zhī kū yě. zhuì zhuì xī xià, yī lǐ dù hè. yòu èr lǐ, hū yǒu shuǐ zì běi xiá chū, xià qiàn hè zhōng, rào dōng nán ér zhù, shì wèi huáng ní hé. qí hé jǐn bǐ lú jiāng shuǐ, bù kuò ér shēn, bù hún ér jí qí yuán fā yú lè mín suǒ míng yuè suǒ, jīng gǒu chǎng zhì cǐ, dōng nán yǔ shé chǎng hé tóng xià jiāng dǐ ér rù pán jiāng zhě yě. shí yǒu xiǎo zhōu yǐ tíng bó xī, shāo dài zhī, dé dù, suì xī shàng pō. yī lǐ bàn, yú lǐng ào, yǒu qí zì dōng nán xiá dǐ lái, wèi rù xiǎo zhài ér dǐ bǎn qiáo zhě, nǎi zhī bǎn qiáo yì sì dá zhī qū yě. yòu xī chū xiá, jiàn qún fēng zhōng wéi yī hè, ér běi fēng dú shāo kāi, jí huáng ní hé suǒ huán. gòng yī lǐ yú, dǐ jù luò zhōng. shì rì wèi shì, shí yǐ sàn jiāng jǐn. rù sì mì fàn. zhǔ rén fù yǐ dì nìng tiān yù, quàn liú mò qián. wèn mǎ chǎng shàng sì shí lǐ, dù bù néng qián, suì tíng zhàng yān.
時密雲釀雨，見細箐縈崖，深杳叵測，真豺虎之窟也。惴惴西下，一里度壑。又二里，忽有水自北峽出，下嵌壑中，繞東南而注，是為黃泥河。其河僅比瀘江水，不闊而深，不渾而急；其源發於樂民所、明月所，經狗場至此，東南與蛇場河同下江底而入盤江者也。時有小舟艤停泊西，稍待之，得渡，遂西上坡。一里半，逾嶺坳，有岐自東南峽底來，為入小寨而抵板橋者，乃知板橋亦四達之區也。又西出峽，見群峰中圍一壑，而北峰獨稍開，即黃泥河所環。共一里余，抵聚落中。是日為市，時已散將盡。入肆覓飯。主人婦以地濘天雨，勸留莫前。問馬場尚四十里，度不能前，遂停杖焉。

huáng ní hé jù lú pō shèng, dàn jiē cǎo fáng. qí dì sì miàn huán shān, ér běi jí hé rào qí hòu, fù dōng nán dài zhī. xī yòu yī xiǎo xī, zì xī nán xiá lái, běi zhù huáng ní.
黃泥河聚廬頗盛，但皆草房。其地四面環山，而北即河繞其後，復東南帶之。西又一小溪，自西南峽來，北注黃泥。

qí zhōng duō pán wù huán liú, tǔ gāo fēng wò, wèi yī fāng zhī guān. yì zuǒ zhī mǐ, jù zì cǐ mǎ tuó jiān fù ér qù. qián nǐ yí xiàn yú cǐ, zhì jīn chēng wèi xīn xiàn, ér míng yì zuǒ wèi jiù xiàn yún.
其中多盤塢環流，土膏豐沃，為一方之冠。亦佐之米，俱自此馬駝肩負而去。前擬移縣於此，至今稱為新縣，而名亦佐為舊縣雲。

chū sì rì chén qǐ yǔ zhǐ, sì shān yún qì bó bó. fàn ér xíng, xī bàn lǐ, dù yī mù qiáo, qí xià xī liú zì nán ér běi, jí xī xiǎo xī yě. yòu xī shàng pō, zhuǎn ér nán, sù liú bàn lǐ, rù xī xiá. yòu bàn lǐ, zhuǎn ér běi, qí chù yòu yǒu běi xiá xī xiá èr liú zhī jiāo yān.
初四日晨起雨止，四山雲氣勃勃。飯而行，西半里，度一木橋，其下溪流自南而北，即西小溪也。又西上坡，轉而南，溯流半里，入西峽。又半里，轉而北，其處又有北峽、西峽二流之交焉。

yú shì suí běi xiá xī, yòu sù liú bàn lǐ, nǎi xī shàng shān.
於是隨北峽溪，又溯流半里，乃西上山。

shí dōng fēng yún qì shāo kāi, nǎi jiǎ yǒng shàng jī. yǎng jiàn xī lǐng zuì gāo, qí shàng jiē jiā pō xuē qìng, yún qì zhào qí dǐng, bù néng xī. jī èr lǐ, jiàn rù nóng wù zhōng, suì cóng fēng tóu chuān xiá shàng, yú shì qìng shēn mái hēi, zhǐ chǐ jù bù kě jiàn. yòu yī lǐ zhì qí dǐng, píng xíng lǐng shàng. yòu èr lǐ nǎi xià, xià yī lǐ jí xī wù. shè wù ér xī, yī lǐ, dù yī xiǎo qiáo, qiáo xià shuǐ běi liú.
時東峰雲氣稍開，乃賈勇上躋。仰見西嶺最高，其上皆夾坡削箐，雲氣罩其頂，不能悉。躋二里，漸入濃霧中，遂從峰頭穿峽上，於是箐深霾黑，咫尺俱不可見。又一里陟其頂，平行嶺上。又二里乃下，下一里及西塢。涉塢而西，一里，度一小橋，橋下水北流。

nǎi nán xiàng xī zhuǎn, yī lǐ, yǒu qí jiāo qí nán běi: nán nǎi rù niú chǎng cūn dào, yǒu xiǎo fēng pián lì, cūn yǐn qí xià yān běi nǎi qí chù qū gǒu chǎng yíng zhě. yòu xī bàn lǐ, nǎi xī shàng shān, qí pō jùn qiě huá, wú shí jí kě xún, yǒu ní kǎn xiàn zú, shēng jī jí nán. èr lǐ, zhì fēng tóu, yòu píng xíng fēng tóu yī lǐ, yuè qí diān. shí nóng wù chéng yǔ, shēn máo jiāo dào, sì gù jiē mí lún wán quán bèi yān méi rú yín hǎi.
乃南向西轉，一里，有岐交其南北：南乃入牛場村道，有小峰駢立，村隱其下焉；北乃其處趨狗場營者。又西半里，乃西上山，其坡峻且滑，無石級可循，有泥坎陷足，升躋極難。二里，陟峰頭，又平行峰頭一里，越其巔。時濃霧成雨，深茅交道，四顧皆彌淪完全被淹沒如銀海。

dé fēng tóu yī shù rú qíng gài, xià yǒu liè shí rú cuò píng, nǎi jiù shù jù shí ér qì, zhǐ wén sōu liú dī lì zhī shēng, ér mù jié máng rú yě. yòu xī běi píng xíng zhě yī lǐ, xià tiào lǐng xī shēn zhuì ér xià, ér yǎo bù kě jiàn lǐng dōng píng zhì ér shàng, ér chū méi wú cháng.
得峰頭一樹如擎蓋，下有列石如錯屏，乃就樹踞石而憩，止聞颼飀滴瀝之聲，而目睫茫如也。又西北平行者一里，下眺嶺西深墜而下，而杳不可見；嶺東屏峙而上，而出沒無常。

yǐ cóng běi xià, shǐ yǒu shí dèng dǒu zhuì, qìng mù cóng shuǐ.
已從北下，始有石磴陡墜，箐木叢水。

gòng yī lǐ bàn, zhì wù ér xī, yì zhōng wā zhī dàng yě. bàn lǐ, yòu yú xī ào chū, qí hè dà kāi, lù nǎi shāo píng, jiān fēng páng lì, ruò wèi ràng dào zhě. xī xiàng píng xíng wù zhōng yī lǐ bàn, yǒu shuǐ héng zhū yú qián, yǐ wèi xī yě, shè zhī bù liú, nǎi hè dǐ zhōng wā zhī kēng, xù ér chéng xī zhě. yòu xī èr lǐ, fù yǒu yī xī, běi liú shén jí, bō zhǎng shuǐ shēn, shè zhī méi gǔ yān. yòu xī yī lǐ, nǎi fàn yú xiá pō zhī xià. jì fàn, suì xī rén zhú xiá. suì fēng huí hé, yū jiā gāo xià, shēn huáng mì qìng, méng mì bù róng páng rù, zhǐ zhōng tōng yí lù, shí jìng wēi yí, rú pī zhòng yún ér chuān mì wò yě. qí zhú dà kě wèi guǎn, mí màn shān gǔ, yǎo bù kě qióng, cóng lái suǒ rù zhú jìng, wú cǐ shēn mì zhě.
共一里半，陟塢而西，亦中窪之宕也。半里，又逾西坳出，其壑大開，路乃稍平，尖峰旁立，若為讓道者。西向平行塢中一里半，有水橫瀦於前，以為溪也，涉之不流，乃壑底中窪之坑，蓄而成溪者。又西二里，復有一溪，北流甚急，波漲水深，涉之沒股焉。又西一里，乃飯於峽坡之下。既飯，遂西人竹峽。祟峰迴合，紆夾高下，深篁密箐，蒙密不容旁入，只中通一路，石徑逶迤，如披重雲而穿密幄也。其竹大可為管，瀰漫山谷，杳不可窮，從來所入竹徑，無此深密者。

qí chù míng zhú yuán qìng. zì huáng ní hé xī dǐ mǎ chǎng, rén rén kǔn fù, jiā jiā xiàn kè, jiē cǐ wù yě. kè dàn chū yán yuè yòng tāng zhǔ dōng xī zhī ěr. qí zhōng pō tuó lǚ gèng, sān lǐ, yú xiá nán xià, qí hè zhōng kāi, yòu wèi wù zhàng, zhǐ wén gé pō rén yǔ shēng, rán bù biàn qí shān xíng gǔ shì yǐ. nán xíng hè zhōng yī lǐ, zhuǎn ér xī bàn lǐ, yòu yuè yī ào. yòu bàn lǐ, jīng xiá ér xī, dǐ wēi pō xià, fù xī xiàng jī dèng shàng, yú shì mì qìng réng yíng jiā bì xuán yá jiān, qí zhì xuē suī shū, ér shēn yǎo yī rú qián yě. pān zhì sān lǐ, xī yú lǐng tóu, zhú qìng jì jǐn, xún shān nán zhuǎn, jiē cóng lǐng shàng xíng. lù dōng zé píng zhì ér shàng, lù xī zé shēn zhuì ér xià, rán jiē chén wù suǒ yì, bù néng qióng xī yě. nán xiàng píng zhì lǐng shàng zhě sān lǐ, zhuǎn ér xī xíng lǐng jí zhě yī lǐ, qí jí nán běi, jù shēn zhuì ér xià, dì wù màn mò xī duān ní. jì ér bàng běi lǐng xíng, běi píng zhì ér nán shēn zhuì. yòu èr lǐ, yǔ fù dà zhì, shì dé yáng chǎng bǎo sì wǔ jiā dāng lǐng tóu, suì rù sù yān. qí jiā zhú chuáng zhú hù, wēi jí jìng huī méng bān gù xié xūn qī bìng?
其處名竹園箐。自黃泥河西抵馬場，人人捆負，家家獻客，皆此物也。客但出鹽瀹（用湯煮東西）之耳。其中坡陀屢更，三里，逾峽南下，其壑中開，又為霧障，止聞隔坡人語聲，然不辨其山形谷勢矣。南行壑中一里，轉而西半里，又越一坳。又半里，經峽而西，抵危坡下，復西向躋磴上，於是密箐仍縈夾壁懸崖間，其陟削雖殊，而深杳一如前也。攀陟三里，西逾嶺頭，竹箐既盡，循山南轉，皆從嶺上行。路東則屏峙而上，路西則深墜而下，然皆沉霧所翳，不能窮晰也。南向平陟嶺上者三里，轉而西行嶺脊者一里，其脊南北，俱深墜而下，第霧漫莫悉端倪。既而傍北嶺行，北屏峙而南深墜。又二里，雨復大至，適得羊場堡四五家當嶺頭，遂入宿焉。其家竹床竹戶，煨撃竟麾盟瘢雇纈曛嘁病？

chū wǔ rì yè yǔ dá dàn bù xiū. fàn ér xíng, suì nán xiàng shāo xià, yǐ jiàn zhuǎn xī. liǎng páng duō zhōng wā xià xiàn zhī xué, huò shēn zhuì wú dǐ, huò zhū shuǐ chéng táng, huò kū dǐ cóng qìng, bù yī ér zú, rán lù yóu shí shí zhì gāng yú lǐng, xià shǎo shàng duō yě.
初五日夜雨達旦不休。飯而行，遂南向稍下，已漸轉西。兩旁多中窪下陷之穴，或深墜無底，或瀦水成塘，或枯底叢箐，不一而足，然路猶時時陟岡逾嶺，下少上多也。

shí lǐ, jiàn lù běi yǒu shēn qìng, yǒu qí cóng qìng zhōng shēng, hé bìng xī qù yǒu jù luò dāng lǐng tóu, shì yuē shuǐ cáo. qí chù jù luò pō shèng, jiā dào chéng qú, nǎi gǒu chǎng yíng ān lóng suǒ táo huā dà dào suǒ chū. dàn gāng tóu wú tián, qí shàng jiē gēng yá jí yá chú lǒng, zhǐ zhàn zhǒng sù, xiǎng dào qí zài shēn kēng zhōng, wù yì bù jiàn yě. shēng zhì lǐng tóu, yòu xī wǔ lǐ, shì yuē shuǐ jǐng, qí jù luò yǔ shuǐ cáo tóng. yóu qí xī yī lǐ bàn, shǐ lì dèng xià, yáo wàng xī wù shén shēn.
十里，見路北有深箐，有岐從箐中升，合併西去；有聚落當嶺頭，是曰水槽。其處聚落頗盛，夾道成衢，乃狗場營、安籠所、桃花大道所出。但岡頭無田，其上皆耕厓即崖鋤隴，只湛種粟，想稻畦在深坑中，霧翳不見也。升陟嶺頭，又西五里，是曰水井，其聚落與水槽同。由其西一里半，始歷磴下，遙望西塢甚深。

xià qìng zhōng yī lǐ, yóu xiá dǐ xī xíng èr lǐ, fù yú pō ér shàng.
下箐中一里，由峽底西行二里，復逾坡而上。

yī lǐ, shāo xià pō xī wù zhōng. qí zhōng bù shēn, ér huí fēng sì pì, wù shū kāi hé, rì sè shān guāng, yuǎn jìn dié huàn, yì shān zhōng huàn jǐng yě.
一里，稍下坡西塢中。其中不深，而回峰四辟，霧倏開合，日色山光，遠近迭換，亦山中幻景也。

jì fù xī xiàng yú lǐng, sān lǐ, jiàn lǐng xī wā zhōng, yǒu shuǐ chéng táng. nǎi xún fēng xī běi xíng, shāo xià yī lǐ, ér rù yì zuǒ xiàn dōng mén. xiàn chéng zhuān zhòu, ér chéng wài cǎo shè sān sì jiā, chéng zhōng yì jiē cǎo shè, qiú wǎ fáng liáo liáo yě. yī lǐ, chuī yú xiàn qián. fàn hòu, bàn lǐ chū xī mén, nǎi xī běi xíng. jì qí dì yóu zài qún fēng zhī dǐng, dàn sì shān wù sāi, shàng xià mò biàn ěr. cóng lǐng tóu xī běi xíng èr lǐ, nǎi xī xiàng lì jùn jí ér xià. qí shí wù yǐng yì kāi, suì jiàn xī wù zhōng xuán, dōng jiè suǒ xià zhī shān, yǔ xī jiè chóng fēng bìng jiā, nán běi zhōng pì shēn hè, ér guǎi zé hé zì běi ér nán, jīng qí zhōng yān qí xíng shì suī jiàn, ér hé liú yóu shēn qiàn bù kě kuī. xī shān chóng liè rú píng, nán é yóu gāo, yún qì shàng píng mǒ qí dǐng, bù lìng jǐn lù. xī shān zhī nán, fù qǐ yī shān, xié zhàng ér dōng, cǐ zé zhàng guǎi zé ér dōng nán hé shé chǎng zhě yě. yú shì pán zhé xī xià, sān lǐ, dǐ pō ér dèng jǐn. fù xī běi xíng pō tuó jiān, yī lǐ, yú gāng zài xià, shù jiā máo shè zài yān, rán yóu wèi bīn hé liú yě.
既復西向逾嶺，三里，見嶺西窪中，有水成塘。乃循峰西北行，稍下一里，而入亦佐縣東門。縣城磚甃，而城外草舍三四家，城中亦皆草舍，求瓦房寥寥也。一里，炊於縣前。飯後，半里出西門，乃西北行。計其地猶在群峰之頂，但四山霧塞，上下莫辨耳。從嶺頭西北行二里，乃西向歷峻級而下。其時霧影亦開，遂見西塢中懸，東界所下之山，與西界崇峰並夾，南北中辟深壑，而拐澤河自北而南，經其中焉；其形勢雖見，而河流猶深嵌不可窺。西山崇列如屏，南額尤高，雲氣尚平抹其頂，不令盡露。西山之南，復起一山，斜障而東，此則障拐澤而東南合蛇場者也。於是盤折西下，三里，抵坡而磴盡。復西北行坡陀間，一里，逾岡再下，數家茅舍在焉，然猶未瀕河流也。

yòu xī bàn lǐ, shè yī dōng lái xiǎo shuǐ, nǎi dǐ hé àn. sù zhī běi, yòu shè yī dōng běi lái xiǎo shuǐ, yuē bàn lǐ, yǒu dù zhōu dāng bēng yá xià, dù zhī. shì hé fā yuán gàn píng yí wèi jí bái shuǐ pù yǐ dōng, diān nán shèng jìng yǐ xī jiē zhù yān. qí shì bàn yú jiāng dǐ, ér liǎng bèi yú huáng ní hé, jí liú qīng dòng, nán bēn dōng zhuǎn, yǔ shé chǎng hé ér dōng nán huì huáng ní hé shuǐ ér wèi jiāng dǐ hé zhě yě. yì zuǒ luó píng nán běi dōng xī èr chù, jù yǐ cǐ wèi jiè. xī dēng yá, yá àn bēng tuí, pān jī ér shàng, suì xī xiàng zhì lǐng. shí mù sè jiāng zhì, shǐ yǐ wèi jì dù jí yǒu tuō sù chù, ér huāng yá jùn bǎn, jué wú yī rén, dēng zhì bù yǐ, mù yǔ fù lái. wǔ lǐ, yù yī rén qū dù shén jí, zhí ér wèn zhī. yuē: cǐ wú tuō sù chù. jī chǎng suī yáo, jí qū yóu kě jí yě. nǎi mào yǔ jié jué, zhuǎn xiàng xī nán shàng. wǔ lǐ yú ào ér xī, nǎi xī zhuǎn běi xíng xiá zhōng. shāo jiàng èr lǐ, dé shù jiā zhī jù yān. suì rù sù yān. qí jiā zhú chuáng zhú hù, wēi xiào shǎng sǔn, jìng wàng fēng yǔ zhī kǔ yě.
又西半里，涉一東來小水，乃抵河岸。溯之北，又涉一東北來小水，約半里，有渡舟當崩崖下，渡之。是河發源干平彝衛及白水鋪以東，滇南勝境以西皆注焉。其勢半於江底，而兩倍於黃泥河，急流傾洞，南奔東轉，與蛇場合而東南會黃泥河水而為江底河者也。亦佐、羅平南北東西二處，俱以此為界。西登崖，崖岸崩頹，攀躋而上，遂西向陟嶺。時暮色將至，始以為既渡即有托宿處，而荒崖峻坂，絕無一人，登陟不已，暮雨復來。五里，遇一人趨渡甚急，執而問之。曰：「此無托宿處。雞場雖遙，亟趨猶可及也。」乃冒雨竭蹶，轉向西南上。五里逾坳而西，乃西轉北行峽中。稍降二里，得數家之聚焉。遂入宿焉。其家竹床竹戶，偎校晌筍，竟忘風雨之苦也。

chū liù rì chén qǐ yǔ zhǐ, sì shān yóu yīn yūn bù chū. jì fàn, shāo xī xià, dù wā. fù xī běi shàng, jiàn lù zuó suǒ wàng píng liè chóng fēng zài xī nán, ér lù pán qí dōng běi. sān lǐ yú yī gāng, píng jiān yǒu xū dì yī fāng, zé jī chǎng shì yě, cóng ào běi shāo xià, yòu dé shù jiā zhī jù yān, wèn zhī, yì jī chǎng yě. gài zuó suǒ sù zhě, wèi jī chǎng dōng cūn, cǐ zé jī chǎng xī cūn yǐ. cóng cūn běi xíng, qí xiá xī zhuì chù, yǒu shí fēng wù lì, lù cóng qí běi yú jí. shāo dōng zhuǎn ér běi shè wù, gòng sān lǐ, suì xī běi jī lǐng. pán zhé shí dèng xī běi shàng, èr lǐ ér shè qí diān, zé sù wù dùn kāi, rì yǐng huàn fā, dōng zhān qún fēng tǔ yǐng, zhòng hè pán kōng, jiē zuó suǒ cóng míng mò zhōng dù zhī zhě. yuè lǐng xī xià yī lǐ, dǐ pán hè zhōng, jiàn qiū huā xuán xì, xì liú yíng dèng, suì chéng yī yōu yì zhī jìng. xī yī lǐ, yǒu shān héng pī hè xī, tòu qí xī běi yè, shì yǒu gēng yún qiáo shí zhī qī, zài xī fēng hòu xún qí dōng nán wù, zé dà lù suǒ cóng qù yě. nǎi suí wù nán zhuǎn. wù dōng xī shān fēn liǎng jiè, yú yǐ wèi wù zhōng shuǐ jiāng nán liú, ér bù yì yì jù zhōng wā zhī xué yě. nán xíng sān lǐ, fù yú jí ér shàng, suì xī zhuǎn, pán héng pō zhī nán jí yān.
初六日晨起雨止，四山猶氤氳不出。既飯，稍西下，渡窪。復西北上，漸露昨所望屏列崇峰在西南，而路盤其東北。三里逾一岡，坪間有墟地一方，則雞場是也，從坳北稍下，又得數家之聚焉，問之，亦雞場也。蓋昨所宿者，為雞場東村，此則雞場西村矣。從村北行，其峽西墜處，有石峰屼立，路從其北逾脊。稍東轉而北涉塢，共三里，遂西北躋嶺。盤折石磴西北上，二里而涉其巔，則夙霧頓開，日影煥發，東瞻群峰吐穎，眾壑盤空，皆昨所從冥漠中度之者。越嶺西下一里，抵盤壑中，見秋花懸隙，細流縈磴，遂成一幽異之境。西一里，有山橫披壑西，透其西北腋，似有耕雲樵石之棲，在西峰後；循其東南塢，則大路所從去也。乃隨塢南轉。塢東西山分兩界，余以為塢中水將南流，而不意亦懼中窪之穴也。南行三里，復逾脊而上，遂西轉，盤橫坡之南脊焉。

yī lǐ, xún héng pō nán yá ér xī, qí chù shān jǐ còu hé, gāng xiá zòng héng, ér sēn shí yóu duō juān lì.
一里，循橫坡南崖而西，其處山脊湊合，岡峽縱橫，而森石尤多娟麗。

yòu xī yī lǐ, yǒu qí zì dōng nán xiá lái hé.
又西一里，有岐自東南峽來合。

yòu xī yī lǐ, nǎi zhuǎn běi xià, yú shì xī xiàng shān yáo huō, ér lù zé xún shān xī běi xiàng xíng yǐ.
又西一里，乃轉北下，於是西向山遙豁，而路則循山西北向行矣。

sì lǐ, fù běi xiàng yú gāng, zhuǎn ér xī xià, wàng xī běi wù zhōng, yǒu shí bì xià qiàn, bù biàn qí dǐ.
四里，復北向逾岡，轉而西下，望西北塢中，有石壁下嵌，不辨其底。

yǐ ér jiàng xíng wù zhōng yī lǐ yú, yòu zhí zào qí xià, zé yì zhōng wā zhī xiá yě. yóu qí nán yòu xī xíng, liǎng zhì gāng wù gòng sān lǐ, shǐ shè yī nán liú xiǎo shuǐ.
已而降行塢中一里余，又直造其下，則亦中窪之峽也。由其南又西行，兩陟岡塢共三里，始涉一南流小水。

zì dù guǎi zé hé zhì cǐ, jù xíng lǐng shàng, wèi jiàn sháo shuǐ. yòu xī yú yī gāng, yī lǐ, nán wàng gāng nán, yī fēng xī pì, dòng mén gāo xuán, mén yǒu mù héng liè, ér xià gé yī xiá, yáo dì wú lù, suì bù jí yū rù. yòu bàn lǐ, yòu shè yī nán liú xiǎo shuǐ, xī yú yī gāng, gòng èr lǐ ér dǐ táo yuán cūn. qí cūn bǎi jiā zhī jù, yǔ shuǐ cáo xiāng sì, yǐ běi shān ér jū qián yǒu shēn wù, luó píng zhī dào zì wù zhōng dōng nán lái běi dōng xī sān miàn, jù huì qí shuǐ nán zhuì rù yá dòng, ér nán xiè yú shé chǎng jiāng. gù zhī guǎi zé xī àn chóng shān, yóu fēi nán xíng dà jí yě. cūn duō mù pí fù wū yǐ dài máo. shí rì yǐ wǔ, jiù cūn shè yuè tāng cān fàn, ér mù shī nán rán.
自渡拐澤河至此，俱行嶺上，未見勺水。又西逾一岡，一里，南望岡南，一峰西辟，洞門高懸，門有木橫列，而下隔一峽，遙睇無路，遂不及迂入。又半里，又涉一南流小水，西逾一岡，共二里而抵桃源村。其村百家之聚，與水槽相似，倚北山而居；前有深塢，羅平之道自塢中東南來；北東西三面，俱會其水南墜入崖洞，而南泄於蛇場江。故知拐澤西岸崇山，猶非南行大脊也。村多木皮覆屋以代茅。時日已午，就村舍瀹湯餐飯，而木濕難燃。

jiǔ zhī, nǎi xī xiàng xíng, dù xī běi xiá shí zhōng xiǎo shuǐ.
久之，乃西向行，渡西北峽石中小水。

yī lǐ, zhì xī wù ér shàng.
一里，陟西塢而上。

yòu yī lǐ, yú gāng ér xī, jiàn xī wù zì xī ér dōng, qí nán yǒu xiǎo shān wān yán, yì zì xī ér dōng jiè zhī. qí shān shí lù shí gǔ zhēng zhēng, rán yóu wèi jiàn xī liú yě. wù zhōng suī xuán wā chéng táng, huò huì chéng liú, huò zhū zhuó shuǐ, jiē shì zhǐ ér bù xíng zhě. yòu xī yī lǐ, yú gāng xī xià, yǒu cūn dāng wù, yǐ nán yá ér jū. yú shì rào cūn xī xíng, shǐ jiàn wù zhōng xī xíng qū zhé, qiě wén xī shēng chán yuán yǐ. yóu qí běi sù zhī xī xíng, yòu yī lǐ, jiàn wù zhōng yòu yǒu yī cūn dāng wù ér jū, shǐ jiàn xī shuǐ zì xī lái, cóng qí cūn xī, huán qí cūn běi, yòu rào qí dōng, qí cūn zhōng xuán qí běi qǔ zhōng, yī xī ér sān miàn huán zhī, nán yǐ nán shān zhī yá, běi zhì mù qiáo yǐ dù xī shuǐ. qí shuǐ bù shèn dà, ér qīng chè bù gǔ, shì wèi qīng shuǐ gōu yún. gài fā yuán yú xī shān zhī huí kǎn pō, jīng cǐ ér dōng chū yú táo yuán, shǐ nán qù zhě yě.
又一里，逾岡而西，見西塢自西而東，其南有小山蜿蜒，亦自西而東界之。其山時露石骨崢崢，然猶未見溪流也。塢中雖旋窪成塘，或匯澄流，或瀦濁水，皆似止而不行者。又西一里，逾岡西下，有村當塢，倚南崖而居。於是繞村西行，始見塢中溪形曲折，且聞溪聲潺湲矣。由其北溯之西行，又一里，見塢中又有一村當塢而居，始見溪水自西來，從其村西，環其村北，又繞其東，其村中懸其北曲中，一溪而三面環之，南倚南山之崖，北置木橋以渡溪水。其水不甚大，而清澈不汩，是為清水溝雲。蓋發源於西山之回坎坡，經此而東出於桃源，始南去者也。

yòu xī yī lǐ, fù guò yī cūn, qí cūn shǐ zài wù běi.
又西一里，復過一村，其村始在塢北。

yòu xī yī lǐ, yòu jīng yī cūn, yuē xiǎo bǎn cūn, yǒu shuì sī zài yān, gài luó píng běi jìng, wèi táo huā tuó yán zhī jiān dào yě. yòu xī èr lǐ, shǐ yú pō shè jiàn, lǚ yǒu xiǎo shuǐ zì běi xiá lái, nán zhù yú qīng shuǐ gōu, lù jié ér yú zhī yě. běi xiá zhōng nán fù èr shí yú rén, gè kǔn fù zhú sǔn ér chū, gài tǔ rén qún rù qìng cǎi guī, dàn xūn wèi gàn, yǐ dài yù mài rén zhě. yòu xī èr lǐ, zhí bī xī shān zhī lù, yǒu cūn yǐ zhī, shì wèi huí dàn shēn kēng pō. qīng shuǐ gōu zhōng mín jū xiá wù, zhì cǐ ér zhǐ, yǐ wù zhōng yǒu shuǐ. kě gēng yě.
又西一里，又經一村，曰小板村，有稅司在焉，蓋羅平北境，為桃花駝鹽之間道也。又西二里，始逾坡涉澗，屢有小水自北峽來，南注於清水溝，路截而逾之也。北峽中男婦二十餘人，各捆負竹筍而出，蓋土人群入箐采歸，淡熏為干，以待鬻ｙù賣人者。又西二里，直逼西山之麓，有村倚之，是為回窞ｄàｎ深坑坡。清水溝中民居峽塢，至此而止，以塢中有水。可耕也。

yóu cǐ xī nán bàn lǐ, guò yī xiǎo qiáo, qí shuǐ zì xī běi yán shān ér lái, jí qīng shuǐ gōu shàng liú zhī yuán yǐ. dù zhī, jí xī shàng lǐng. lǐng tóu yǒu suǒ shào zhě, bù zhī yǔ ér guò.
由此西南半里，過一小橋，其水自西北沿山而來，即清水溝上流之源矣。度之，即西上嶺。嶺頭有索哨者，不之與而過。

niè lǐng yī lǐ bàn, xī zhì lǐng jí. shì jí shǐ wèi fēn shuǐ zhī chù, nǎi běi zì bái shuǐ pù xī zhí nán dù cǐ, huí huán xī nán, ér zhì wèi dà guī, yǐ fēn shí bā zhài yǒng ān shào jiāng dǐ hé zhū pài zhě yě, ér luó píng zhī jiè, yì zhì shì ér zhǐ yān. yú jí xī, jiàn xī běi píng xià yī lǐ, jiàn zhuǎn ér xī, xíng wù zhōng. qí wù dōng xī zhí gèn, ér nán běi liǎng jiè yáo jiā zhī, nán shān bēi fú, ér běi shān gāo sǒng, mù wù fù bó bó lóng běi fēng shàng, liú quán yì lǚ lǚ zì běi zhù nán. dì nán shān zhī lù, shì yǒu zhuì jiàn héng qí běi, rán bù biàn qí wèi dōng wèi xī, yǐ yì dù zhī, yǐ wèi bì xī liú yǐ, rán bù kě jiàn yě. wù zhōng jiē huāng máo duàn lǒng, jì wú rén yān.
躡嶺一里半，西陟嶺脊。是脊始為分水之處，乃北自白水鋪西直南度此，迴環西南，而峙為大龜，以分十八寨、永安哨、江底河諸派者也，而羅平之界，亦至是而止焉。逾脊西，漸西北平下一里，漸轉而西，行塢中。其塢東西直亘，而南北兩界遙夾之，南山卑伏，而北山高聳，暮霧復勃勃籠北峰上，流泉亦屢屢自北注南。第南山之麓，似有墜澗橫其北，然不辨其為東為西，以意度之，以為必西流矣，然不可見也。塢中皆荒茅斷隴，寂無人煙。

xī xíng liù lǐ, qí xī yǒu shān héng liè wù kǒu, wù shǐ zhuì ér xī xià, máo shè liǎng sān jiā, yī wù ér qī, lù nǎi yú wù xún běi shān ér xī.
西行六里，其西有山橫列塢口，塢始墜而西下，茅舍兩三家，依塢而棲，路乃逾塢循北山而西。

bàn lǐ, yǒu máo tíng yī kān dāng lù páng, nán yǔ máo shè duì, xiǎng yì shào shǒu zhī chù yě.
半里，有茅亭一龕當路旁，南與茅舍對，想亦哨守之處也。

yòu xī yī lǐ shāo xià, yǒu xiǎo shuǐ chéng xī, zì běi xiá lái, xiǎo shí liáng kuà zhī, qí shuǐ nán zhù wù kǒu ér qù. jì dù liáng, jí suí xī shān nán xiàng, suí liú bàn lǐ, zhuǎn ér xī shàng lǐng, mù sè hé yǐ.
又西一里稍下，有小水成溪，自北峽來，小石樑跨之，其水南注塢口而去。既度梁，即隨西山南向，隨流半里，轉而西上嶺，暮色合矣。

yòu shàng yī lǐ, ér mǎ chǎng zhī jù dāng lǐng tóu.
又上一里，而馬場之聚當嶺頭。

suǒ tóu sù zhě, nǎi xīn zhì zhī jiā, bǎi wú yī jù. shí rì yǐ mù, wú xiá tā xǐ, wēi shī xīn, wò shī cǎo, àn zhōng jiù zhěn ér yǐ.
所投宿者，乃新至之家，百無一具。時日已暮，無暇他徙，煨濕薪，臥濕草，暗中就枕而已。