èr shí jiǔ rì　 yóu shàng yán zhuǎn rù dōng běi xiá, guò niú lǒng, gòng sān lǐ chū xiá, yǒu qí yān. yī zhí běi xún běi zhī dōng lù zhě, wèi běi liú dà dào yī zhuǎn dōng xiàng yú lǐng zhě, wèi běi liú jiān dào. nǎi dōng guò tián chéng, gèng yú tǔ lǐng ér dōng. yòu èr lǐ, guò yī cūn, yòu dōng dǐ xiǎo shí fēng xià, shì wèi táng àn xū. shí shān yǔ zì dōng běi lái, mí màn shān gǔ, xū wú jí zhě. xū wèi lù chuān běi jìng, cóng cǐ zhuǎn ér běi, mào yǔ xún shān, huāng gāng màn yǎn, yǐ wèi běi liú jìng yǐ. shí lǐ wèi guǒ zǐ shān, yǒu shù jiā yǐ gāng ér jū. guò ào, yǔ jiàn zhǐ. yòu shí lǐ wèi héng lín, yǒu jù luò zài lù yòu wù, shù rì qián dào jié píng lè xū, hái sù yú cǐ, qù běi liú zhǐ shí lǐ yě. qí běi yǒu shí shān yī zhī, zì běi ér nán, cóng jiān cù cuì. yú chū wàng zhī, yǐ wèi gōu lòu zài shì, jiàn jìn ér lù chū qí dōng nán, xī wàng ér xíng, xiù sè fēi yìng. gài cǐ shān zài běi liú xī shí lǐ, ér gōu lòu shàng zài běi liú dōng shí lǐ yě. yóu héng lín dōng běi wǔ lǐ, yú yī tǔ lǐng, xià xíng tián chéng zhōng, yǒu shí qiáo kuà xiǎo xī, xī liú xī běi qù. yòu dōng xíng píng gāng shàng, wǔ lǐ, dǐ běi liú xī mén. xī mén bì bù qǐ, yǐ xī dāng zéi chōng, gù jiè yán yě. xún chéng yóu nán mén rén, jīng xiàn qián, chū dōng mén, zé jiē shì pō shèng. yī jiē xún chéng ér běi zhě, wèi jiē xū yī jiē suí jiāng ér dōng zhě, wèi shā jiē. jiē xū yóu chéng běi yú dōng zhuǎn, yǒu xī zì chéng běi lái, shí qiáo kuà zhī, yuē dēng lóng qiáo. qí xī wèi dà róng dōng liú zhī shuǐ, yóu qiáo xià ér nán zhù xiù jiāng zhě yě. shā jiē yóu chéng nán zhuǎn dōng, xiù jiāng nán zì yuè dōng gāo zhōu lái, zhì cǐ yǐ shèng jù zhōu, gù huán huì yī zhī, sòng rén míng yì wèi cháo zōng zhě, zhǐ cǐ jiāng ér yán yě. jīn yì míng bǎo guī. shā jiē dōng běi guò guǎng jì qiáo, zé běi xī zhī shuǐ zhì cǐ rù xiù. dù qiáo ér yǔ dēng lóng zhī lù hé, lù nǎi běi chū ài mén, jiāng nǎi dōng liú ér qù. yú yú shì fàn yú shā jiē. chū ài mén, dǐ běi shān xià, xún qí nán lù dōng xíng, wǔ lǐ, dù yī xiǎo xī qiáo, suì rù shí shān jiā zhōng. nán wèi wàng fū shí, jí huáng pó yán xī chuí shān yě. běi zé shí fēng wēi yí, yù dōng shí gǔ yì shòu, yí jí dú xiù yán suǒ tuō, jīn yǐ shī qí jī. fēng dōng yá dà shū gōu lòu dòng sān zì. cǐ nán běi èr shí fēng, jù dōng gǒng bǎo guī dòng. yòu dōng wǔ lǐ, shí shān huí hé chù, zhōng fù tū yī fēng, zé bǎo guī dòng zài qí xī yú, ér gōu lòu ān zài qí nán lù. shí yīn léi hōng hōng, xiān tóu ān zhōng. ān pō zhěng jié, nǎi wàn lì jiān yǒu sī zhòng gòu zhě. nèi táng sān yíng, zhōng liè jīn xiān, dōng zé guān shèng, xī zé gé lìng. ér gé lìng gě hóng zhī xiàng, lún jīn zhū lǚ, piāo rán rú shēng. hòu xuān zé zhǔn dī dà shì zài qí zhōng, xī zhì chuī ér dōng shè zuò yān. qián tíng fú sāng fú sāng shèng kāi, hóng fěn cù yìng hòu tíng fěn qiáng zhōng hù, huáng guì sēn rào qí zhōng, jì rán wú rén. yǒu lǎo dào zhī qī yǎn guān yú hòu, xún yóu dòng hé zì? duì yǐ qí dào zhě wǎn guī. nǎi tíng náng xuān zhōng, lìng cóng qù, jiù chuī yú zhōng. jì ér yǔ zhǐ, shí yǐ mù, dào rù shǐ guī. nǎi xiàn lìng shè yǐ dāng dào, yù suǒ dòng zhōng yí dān jí xiān rén mǐ, gù gōu shè zhuī bǔ ér qù. rán gé lìng yù jiù dān shā, nǎi qí yī shí chéng xìng zhī yán, qí hòu chán tuō jiě tuō luó fú, shí wèi zhì cǐ, cǐ zhōng jiǔ yǐ wú dān shā, ān dé yǒu yí dān xiān lì yé? dào zhě yōu xíng yú sè, yú gū bì qián, lìng duō mì zhú shù jù, wèi míng chén yóu jù. dào zhě lǐng mìng, yuàn qián chí yān.
二十九日　由上岩轉入東北峽，過牛隴，共三里出峽，有岐焉。一直北循北支東麓者，為北流大道；一轉東向逾嶺者，為北流間道。乃東過田塍，更逾土嶺而東。又二里，過一村，又東抵小石峰下，是為塘岸墟。時山雨自東北來，瀰漫山谷，墟無集者。〔墟為陸川北境，〕從此轉而北，冒雨循山，荒岡漫衍，已為北流境矣。十里為果子山，有數家倚岡而居。過坳，雨漸止。又十里為橫林，有聚落在路右塢，數日前盜劫平樂墟，還宿於此，去北流只十里也。其北有石山一支，自北而南，叢尖簇翠。余初望之，以為勾漏在是，漸近而路出其東南，西望而行，秀色飛映。蓋此山在北流西十里，而勾漏尚在北流東十里也。由橫林東北五里，逾一土嶺，下行田塍中，有石橋跨小溪，溪流西北去。又東行平岡上，五里，抵北流西門。西門閉不啟，以西當賊沖，故戒嚴也。循城由南門人，經縣前，出東門，則街市頗盛。一街循城而北者，為街墟；一街隨江而東者，為沙街。街墟由城北隅東轉，有溪自城北來，石橋跨之，曰登龍橋。其溪為大容東流之水，由橋下而南注繡江者也。沙街由城南轉東，繡江南自粵東高州來，至此已勝巨舟，故闤闠依之，宋人名驛為朝宗者，指此江而言也。今驛名寶圭。沙街東北過廣濟橋，則北溪之水至此入繡。渡橋而與登龍之路合，路乃北出隘門，江乃東流而去。余於是飯於沙街。出隘門，抵北山下，循其南麓東行，五里，渡一小溪橋，遂入石山夾中。〔南為望夫石，即黃婆岩西垂山也。北則石峰逶迤，愈東石骨益瘦，疑即獨秀岩所託，今已失其跡。峰東崖大書「勾漏洞」三字。此南北二石峰，俱東拱寶圭洞。〕又東五里，石山回合處，中復突一峰，則寶圭洞在其西隅，而勾漏庵在其南麓。時殷雷轟轟，先投庵中。庵頗整潔，乃萬曆間有司重構者。內堂三楹，中列金仙，東則關聖，西則葛令。而葛令葛洪之像，綸巾朱履，飄然如生。後軒則准堤大士在其中，西置炊而東設坐焉。前庭佛桑扶桑盛開，紅粉簇映；後庭粉牆中護，篁桂森繞其中，寂然無人。有老道之妻掩關於後，詢「游洞何自？」對以「俟道者晚歸。」乃停囊軒中，令從去，就炊於中。既而雨止，時已暮，道入始歸。乃縣令攝以當道，欲索洞中遺丹及仙人米，故勾攝追捕而去。然葛令欲就丹砂，乃其一時乘興之言，其後蟬脫解脫羅浮，實未至此，此中久已無丹砂，安得有遺丹仙粒耶？道者憂形於色，余姑畀錢，令多覓竹束炬，為明晨游具。道者領命，願前馳焉。

běi liú xiàn dāng dà róng nán miàn zhī zhōng, qí mài yóu dà róng nán xià, yuē lǜ lán shān. shuǐ fèn dōng xī liú: dōng liú zhě jí běi xī, xún chéng dōng xià, dēng lóng qiáo ér rù xiù jiāng zhě yě xī liú zhě wèi nán liú jiāng zhī yuán, xī nán hé shuǐ yuè dòng zhī shuǐ, jīng yù lín nán mén ér xī hé luó wàng dìng chuān zhū shuǐ, nán xià lián zhōu rù hǎi. shì běi liú xiàn shí nán liú zhī yuán, qí yuē běi liú zhě, yǐ xiù jiāng nán lái, zhì cǐ shǐ dà, dōng guò róng xiàn jiè, hé luò sāng dù shuǐ, jīng róng yì nán mén, xià téng xiàn, běi rù yù jiāng qù, fēi běi liú yuán cǐ yě.
北流縣當大容南面之中，其脈由大容南下，曰綠藍山。水分東西流：東流者即北溪，循城東下，登龍橋而入繡江者也；西流者為南流江之源，西南合水月洞之水，經鬱林南門而西合羅望、定川諸水，南下廉州入海。是北流〔縣〕實南流之源，其曰「北流」者，以繡江南來，至此始大，〔東過容縣界，合洛桑渡水，經容邑南門，下藤縣，北入鬱江去，〕非北流源此也。

jiù yǒu běi liú nán liú èr xiàn, nán liú jí jīn zhī yù lín zhōu, jiē dāng nán běi èr shuǐ shèng zhōu zhī huì, dōng xī xiāng jù sì shí lǐ yān.
舊有北流、南流二縣，南流即今之鬱林州，皆當南北二水勝舟之會，東西相距四十里焉。

běi liú shān mài zhōng jǐ, yóu xiàn ér xī nán qū shuǐ yuè, nán dǐ gāo zhōu, sàn wèi zhū shān. ér běi liú zhī dōng shí lǐ, wèi gōu lòu dòng běi liú zhī xī shí lǐ, wèi guǐ mén guān. èr shí shān fēn zhī sǒng xiù, dōng xī duì liè, suī yī wèi dòng tiān, yī wèi guǐ kū, rán ér ruò pái yá yōng jǐ yǐ wèi xiàn chéng zhě, èr shān shí xiāng bó zhòng yě.
北流山脈中脊，由縣而西南趨水月，南抵高州，散為諸山。而北流之東十里，為勾漏洞；北流之西十里，為鬼門關。二石山分支聳秀，東西對列，雖一為洞天，一為鬼窟，然而若排衙擁戟以衛縣城者，二山實相伯仲也。

guǐ mén guān zài běi liú xī shí lǐ, diān yá suì gǔ, liǎng fēng xiāng duì, lù jīng qí zhōng, yàn suǒ wèi: guǐ mén guān, shí rén qù, jiǔ bù hái. yán duō zhàng yě. yú dì jì shèng yǐ wèi guì mén guān zhī é, xuān dé zhōng gǎi wèi tiān mén guān, yuè xī guān ài suǒ shǒu chēng zhě.
鬼門關在北流西十里，顛崖邃谷，兩峰相對，路經其中，諺所謂：「鬼門關，十人去，九不還。」言多瘴也。《輿地紀勝》以為桂門關之訛，宣德中改為天門關，粵西關隘所首稱者。

bā yuè chū yī rì　 chén cān bì, yú xiān zuò bǎo guī xíng, yuē dào zhě jiān jǔ gōu huǒ hòu zhì.
八月初一日　晨餐畢，余先作寶圭行，約道者肩矩篝火後至。

dòng zài ān běi bàn lǐ, ān hòu xiān yǒu yī yán nán xiàng, yī yán xī xiàng, wàng zhī jù qiǎn, ér bǎo guī gèng zài qí běi. xiān yǒu màn liú zì xī běi lái, dōng xiàng zhí shù shān lù, shè qí běi dēng shān, zé dòng mén zài yǐ. qí mén xī xiàng, zuǒ kāi yán ér yòu shēn rù. kāi yán chù zhòu yǐ liè bēi xuān chǎng, píng lín xī fēng yòu wā qiàn ér xià, yǒu shí zhù dāng mén, qí duān yǒu shí xié fēi dèng. dào yóu qí cè xià zhì dòng dǐ, jiāo pì wèi sì qí: yī yóu dōng rù, yī yóu nán jìn, èr qí jù shēn hēi yī xiàng xī huō, yī xiàng běi tòu, èr qí jù xū míng. dōng qí zhī nán, dǐng cè hū dǎo chuí yī yè, píng guǐ bàn kōng, wài yǔ dāng mén zhī zhù xiāng duì, shàng xià píng xū, gè shù shí zhàng, juǎn shū xuán zhuì, báo qí chán chì, yè jiān fù yǒu yuán qiào qū dòu, tòu lòu yì cháng. yóu zuǒ yá pān jí ér shàng, dǐ píng guǐ chù, pán xuán qí jiān, jù yè ér zuò, zhēn yún píng p ng guì zú fù nǚ chéng zuò de chē xiá yù, bù fù rén jiān yě. zuò jiǔ zhī, fù pán yè ér xià, xiàng běi tòu zhī qí. qí zhōng dǎo chuí yī rǔ, zhǎng shù zhàng, qí duān kōng xuán, shuǐ yóu duān juān juān xià. gèng běi rù xiá zhōng, qí yòu zé wā ér běi chū, wèi xià mén, qí zuǒ zé gāo ér běi dù, wèi shàng dié, dié chéng shàng gé, gé qián píng lín xī běi, yì yǒu rǔ zhù jiè qí zhōng. cǐ míng dòng zhī xī běi èr qí yě. tàn lì jiǔ zhī, dào zhě fù jù zhì, yòu xié bàn chí kuāng. yú xún qí gù, dào zhě yuē: xiàn yǐ sī dào mìng, qǔ shā mǐ èr dān, shì yǒu yǎng shì yǐ wèi wǒ mì xiān mǐ, ér shā cóng dòng xué zhōng kě tàn ér dé, jiāng xié kuāng jiù jù yǐ lǎn zhī. shǐ zhī suǒ wèi shā zhě, fēi dān shā, nǎi shā lì rú dān, qí sè yǐ bái wèi shàng, ér huáng cì zhī, gù qí běi dòng yǐ bái shā mìng míng suǒ wèi mǐ zhě, nǎi shān wā zhōng gū g jiāo guā de guǒ mǐ, tǔ rén jiā yǐ xiān rén zhī míng ěr. dòng wài wú mǎng zhōng yòu yǒu huáng guǒ rú dàn wán, tǔ rén wèi zhī diān jiā, yún cǎi yǐ wèi mò, zhì jiǔ zhōng, yè néng lìng rén fā wǎng mí mèn, jiào nán suǒ jì suǒ zài mèn tuó luó zhě shì. nǎi ruò jù xiān rù nán xué, liǎng páng bì qǐ rú xiá, gāo ér bù guǎng. rù bàn lǐ, zuǒ bì yǒu hén héng gèn, yuē xiān chuáng, xuán dì zhàng xǔ. qí cè chuí zhù liè qiào, jiē duǎn ér ài. qiào fù dàng rú jiù, yǐ shǒu tàn zhī, zhōng yǒu lěi lěi zhī lì, fāng yuán bù jì, gū sǎo zhì kuāng zhōng. lián tàn sān sì xué, bù jí shēng xǔ, jì chū ér táo zhuó qí wū, jiǎn qǔ qí yuán jié chéng lì zhě, yòu bù jí shí zhī yī yě. rán cǐ yì shā lì zhī cháng, qǐ zhēn jiǔ zhuǎn zhī yú zāi? yòu shǎo jìn, xiá hū xià zhuì chéng yuān, yóu dòng dǐ shuǐ, qí shēn èr zhàng, ér shuǐ zhī shēn, gèng bù zhī qí jǐ yě. liǎng yá jù wēi qiào wú kě zhe zú, nán tiào qí nèi, yǎo hēi wú jǐn. shǐ cù dào zhě shè yuān, yán: shuǐ shēn, cóng wú néng tú shè zhě. zài cù dào zhě mì fá, yán: ài bī, céng wú yǐ fá jìn zhě. rán zé hé rú kě rù? yuē: dōng yuè shuǐ hé, shǐ kě zhuì yá ér shè. rù dāng hé rú? yuē: qí nèi shén shēn, néng jiàn míng ér bù néng shēng yě. yú wén zhī, wèi zhī chàng chàng. mén shí tóu shuǐ zhōng, yuān yuān bù jù j jí sù jí dǐ. páng zhǔ jiǔ zhī, yǎng jiàn zuǒ bì zhī shàng, yǒu xì páng tōng, jí rù yān. xì zhù tòu lòu, jiàn rù jiàn shù, yì wú yú qiào. nǎi xià, fǎn ér réng chū sì dá zhī zhōng, gèng ruò jù ér rù dōng xué. chū, liǎng páng yì chéng xiá bì, ér qí xià jiàn gāo, jì ér zhōng pì rú táng huáng, páng zhé rú guī dòu, jiē àn kū yě. shāo běi ér dōng, qí jìng suì qióng, bǐ zhī nán qiào, suī yǒu xué wǎn zhuǎn, ér shēn bù jí qí bàn. bǐ yǒu xué ér shuǐ zǔ, cǐ wú shuǐ ér xué zǔ, zhuǎn jué dōng xué zhī wú yá sì s shuǐ biān yǐ.
洞在庵北半里，庵後先有一岩南向，一岩西向，望之俱淺，而寶圭更在其北。先有漫流自西北來，東向直漱山麓，涉其北登山，則洞門在矣。其門西向，左開岩而右深入。開岩處甃以列碑軒敞，平臨西峰；右窪嵌而下，有石柱當門，其端有石斜飛磴。道由其側下至洞底，交闢為四岐：一由東入，一由南進，二岐俱深黑；一向西豁，一向北透，二岐俱虛明。東岐之南，頂側忽倒垂一葉，平庋半空，外與當門之柱相對，〔上下憑虛，各數十丈，卷舒懸綴，薄齊蟬翅，〕葉間復有圓竅曲竇，透漏異常。由左崖攀級而上，抵平庋處，盤旋其間，踞葉而坐，真雲軿píng貴族婦女乘坐的車霞馭，不復人間也。坐久之，復盤葉而下，向北透之岐。岐中倒垂一乳，長數丈，其端空懸，水由端涓涓下。更北入峽中，其右則窪而北出，為下門，其左則高而北渡，為上疊，〔疊成上閣，閣前平臨西北，亦有乳柱界其中。〕此明洞之西北二岐也。探歷久之，道者負炬至，又攜伴持筐。余詢其故，道者曰：「縣以司道命，取砂米二丹，適有癢士已為我覓仙米，而砂從洞穴中可探而得，將攜筐就炬以覽之。」始知所為砂者，非丹砂，乃砂粒如丹，其色以白為上，而黃次之，故其北洞以白砂命名；所謂米者，乃山窪中菰gū茭瓜的果米，土人加以「仙人」之名耳。洞外蕪莽中又有黃果如彈丸，土人謂之「顛茄」，雲采以為末，置酒中，液能令人發枉迷悶，《嶠南瑣記》所載悶陀羅者是。乃爇炬先入南穴，兩旁壁起如峽，高而不廣。入半里，左壁有痕橫亘，曰仙床，懸地丈許。其側垂柱裂竅，皆短而隘。竅腹宕如臼，以手探之，中有磊磊之粒，方圓不計，姑掃置筐中。連探三四穴，不及升許，計出而淘濯其污，簡取其圓潔成粒者，又不及十之一也。然此亦砂粒之常，豈真九轉之餘哉？又少進，峽忽下墜成淵，由洞抵水，其深二丈，而水之深，更不知其幾也。兩崖俱危峭無可着足，南眺其內，窅黑無盡。始促道者涉淵，言：「水深，從無能徒涉者。」再促道者覓筏，言：「隘逼，曾無以筏進者。」「然則何如可入？」曰：「冬月水涸，始可墜崖而涉。」「入當何如？」曰：「其內甚深，能見明而不能升也。」余聞之，為之悵悵。捫石投水中，淵淵不遽jù急速及底。旁矚久之，仰見左壁之上，有隙旁通，亟入焉。隙柱透漏，漸入漸束，亦無餘竅。乃下，返而仍出四達之中，更爇炬而入東穴。初，兩旁亦成峽壁，而其下漸高，既而中辟如堂皇，旁折如圭竇，皆暗窟也。稍北而東，其徑遂窮，比之南竅，雖有穴宛轉，而深不及其半。彼有穴而水阻，此無水而穴阻，轉覺東穴之無涯涘sì水邊矣。

fù chū zhì sì dá chù, móu wèi bái shā dòng yóu. àn zhì, bái shā zài gōu lòu běi, gōu lòu jiǎ tiān xià, ér cǐ dòng fù jiǎ gōu lòu. rú yù xū yù tián zhū dòng, pǔ zhào dú xiù zhū yán, dào zhě jù bù yán, ér dú jīn jīn yán cǐ dòng. yú jí qù qí qián, dào zhě fù jiān jù shù huǒ xié kuāng zhǒu yǐ dǎo. cóng běi tòu piān mén zhī xià céng chū, nǎi xún qí xī běi lù ér xíng, shǐ jiàn qí shān qián hòu liǎng fēng, pián lì ér zhōng lián, fēng zhī xī nán tū zhě, wèi bǎo guī suǒ yǐ, fēng zhī dōng běi zhì zhě, wèi bái shā suǒ fú. bái shā qián hòu yì yǒu liǎng mén: qián mén běi xiàng ér gāo chǎng, fēn wèi sān mén, liǎng páng xuán jùn, ér zhōng kě fǔ jí ér rù àn zhì yún, yù tián dòng, dòng qián sān mén, zhōng mén míng guǎng kě tōng, shì yǔ cǐ mén hé. biàn xún tǔ rén, wú zhī yù tián dòng zhě. qǐ jí yǐ hòu dòng wèi bái shā, yǐ cǐ mén wèi yù tián dòng yé? hòu mén nán xiàng, ér gāo ài jǐn tōng yī kǒng, qián duì bǎo guī zhī bèi, qí zuǒ jí zhōng lián zhī jí yě. xiān guò hòu mén shān ào, cǎo méi wú lù, dào zhě bù rù ér běi qù. gòng yī lǐ, zhuǎn ér dōng, rào shān běi lù ér nán jī qián mén. rù mén jí wā xià, shù shí jí jí dǐ. yǎng shì mén zuǒ yòu, gè yǒu xì gāo xuán páng qǐ, jí suǒ wèi zuǒ yòu mén yě. dào guāng liú yǐng, yú zhào sì dá, rán xū qiàn mò pān yān. cóng dòng zhōng yòu zhuǎn, pō chóng hóng, ér jiàn àn jiàn qióng. yú xiān biàn tàn ér sì mì zhī, wú shēn rù lù. chū, cù jù mìng dǎo, réng yóu zhī rù dǐ qí zhōng, yǐ huǒ sì zhú, páng wú lù yě. dào zhě hū cóng yòu bì xià, tóu jù shé fú ér rù, dòu gāo bù yú chǐ, ér guǎng yì rú zhī. jì rù, hū kuò rán pán kōng, zhòng xiàng luó liè, rú chāng hé ch ng　 h tiān mén xià qǐ, tiān dì fù tōng. fāng zhān gù bù huáng, ér chóng hóng sì jì, fù páng wú yú xì. hū dé dòu rú qián, tòu ér dōng, zhuǎn ér nán, shū kāi shū hé, fán jīng sì dòu, jiē ài ruò shù guǎn, báo jǐn tòu píng, gù jí ài wàng jiǒng, lǚ jīng bù yàn qí fán yě. jì ér jiàn zuǒ yá zhī shàng, dà shū dān shā èr zì. qí xià yǒu yī kān, dào zhě yuē: cǐ dān xué yě. fù fú ér sǎo shā yíng jū shuāng shǒu yī pěng yān. qí nán shāo yǒu yī qí, rù zhī bù shēn. chū xiàng xī zhuǎn, zài zhé nán xíng, zé tiān guāng jiǒng rán, ruò míng xīng nèi shè, hòu dòng mén zài wàng yǐ. shì dòng nèi wā ér zhōng shén píng, wéi bì dòu gé h pì, wú gōu tuó shēng jiàng, qián hòu liǎng mén, jù gāo xuán yú shàng. dào zhě yù réng cóng qián mén fǎn, yú yù yú hòu dòu chū. dào zhě yuē: hòu mén ài bù kě jī, ér wài fù cǎo shēn mò cóng. yú yuē: qián àn zhōng zhī ài, shàng bù dàn qí fán, kuàng cǐ kōng míng, zhèng kě wǎn zhuǎn, cǎo zhī shēn qiǎn, yú suǒ bù gù yě. suì chuān dòu chū, zé wǔ rì fāng zhōng, shǐ jiàn bǎo guī hòu fēng, jūn shù sāi mén yān. nǎi pī máo jiàn jí, xī nán chū shān ǎo, réng guò bǎo guī tòu běi piān mén, gòng èr lǐ, jiāng jí ān hòu, mìng fū tóng dào zhě hái chuī yú ān, yú xié jì sù ān zhōng zhě dōng tàn qīng quán yān, jí qián suǒ jīng nán xiàng yán yě. dòng bù shēn ér míng jié kě qī. dòng qián yǒu sòng bēi, dà shū qīng quán yán sān zì. dòng zuǒ yòu wú quán, ér dú dé cǐ míng, wú cóng zhēng qí gù shí. hái fàn yú ān.
復出至四達處，謀為白砂洞游。按《志》，白砂在勾漏北，勾漏甲天下，而此洞復甲勾漏。如玉虛、玉田諸洞，普照、獨秀諸岩，道者俱不言，而獨津津言此洞。余急趣其前，道者復肩炬束火攜筐帚以導。從北透偏門之下層出，乃循其西北麓而行，始見其山前後兩峰，駢立而中連，峰之西南突者，為寶圭所倚，峰之東北峙者，為白砂所伏。白砂前後亦有兩門：前門北向而高敞，分為三門，兩旁懸峻，而中可俯級而入；按《志》雲，玉田洞，洞前三門，中門明廣可通，似與此門合。遍詢土人，無知玉田洞者。豈即以後洞為白砂，以此門為玉田洞耶？後門南向，而高隘僅通一孔，前對寶圭之背，其左即中連之脊也。先過後門山坳，草沒無路，道者不入而北去。共一里，轉而東，繞山北麓而南躋前門。入門即窪下，數十級及底。仰視門左右，各有隙高懸旁啟，即所謂左、右門也。倒光流影，余照四達，然虛嵌莫攀焉。從洞中右轉，頗崇宏，而漸暗漸窮。余先遍探而四覓之，無深入路。出，促炬命導，仍由之入抵其中，以火四燭，旁無路也。道者忽從右壁下，投炬蛇伏而入，竇高不逾尺，而廣亦如之。既入，忽廓然盤空，眾象羅列，如閶闔chāng　hé天門下啟，天地復通。方瞻顧不遑，而崇宏四際，復旁無餘隙。忽得竇如前，透而東，轉而南，倏開倏合，凡經四竇，皆隘若束管，〔薄僅透屏，故極隘忘窘，屢經不厭其煩也。〕既而見左崖之上，大書「丹砂」二字。其下有一龕，道者曰：「此丹穴也。」復伏而掃砂盈掬雙手一捧焉。其南稍有一岐，入之不深。出向西轉，再折南行，則天光炯然，若明星內射，後洞門在望矣。是洞內窪而中甚平，惟壁竇閤hé辟，無溝陀升降，前後兩門，俱高懸於上。道者欲仍從前門返，余欲逾後竇出。道者曰：「後門隘不可躋，而外復草深莫從。」余曰：「前暗中之隘，尚不憚其煩，況此空明，正可宛轉，草之深淺，余所不顧也。」遂穿竇出，則午日方中，始見寶圭後峰，君樹塞門焉。乃披茅踐棘，西南出山拗，仍過寶圭透北偏門，共二里，將及庵後，命夫同道者還炊於庵，余挾寄宿庵中者東探清泉焉，〔即前所經南向岩也。〕洞不深而明潔可棲。洞前有宋碑，大書「清泉岩」三字。洞左右無泉，而獨得此名，無從征其故實。還飯於庵。

xià wǔ, xié fū yǔ jì sù ān zhōng rén cǐ rén bù zhī hé chù rén, xiān tíng ān zhōng, shēn wú bàn wén, suí yú yóu zhū dòng, yú yǔ zhī fàn, liǎng rì hòu bù zhī suǒ wǎng. tàn jìn shān zhū yán, nǎi xī nán rù huáng pó yán yān. huáng pó yán zhě, bǎo guī xī nán zhū fēng suǒ liè zhī yán yě. qí shān xī zì wàng fū shí zǎn dá ér dōng, yán dāng qí dōng běi yú, yǔ bǎo guī dōng xī xiāng duì, ér zī shāo nán xùn. yán mén shén gāo, zhōng yǒu huáng yá dié zhuì. yán wài shí fēng zhī dǐng, fēn qí sǒng yì, yǒu yī ruò fù rén zhī shǒu, zōng jì pán kōng, zuò huí dì gù yǐng zhī tài. qí běi miàn yì yǒu shí fēng cóng tū, nán yǔ cǐ shān bìng jiā, dōng yǔ bǎo guī duì zhì. dōng nán shí bì shàng, dà shū gōu lòu shān sān zì, dà yǔ shān qí, tǔ rén zhǐ wèi xiān jī. cǐ qí xià bì xī shí gōng guān suǒ tuō, ér jīn bù kě zhēng yǐ. àn zhì, gōu lòu yǒu líng bǎo tāo zhēn èr guān, jīn jiē bù zhī qí chù. líng bǎo yí jí ān jī suǒ yīn, tāo zhēn qǐ qí zài cǐ yé? dāng shí bì duō bēi jié, ér cāng sāng zhī hòu, duàn chǔ zhù zi dǐ de shí dūn wú cún yǐ. pái huái qí xià. yòu xī dǐ wàng fū shān xī lù, tiào wàng shān yá, bié wú yán dòng. wéi jiàn dōng nán yī miàn, luán xiù zǎn cù, yí jí suǒ yún wū shān zhài zhě, wū shān zhài yī míng shí zhài. shān fēng rú lóu lǔ zhì dié, zhōu huí huán rào, qí shù shí èr, gù yǒu wū shān zhī míng. ér miǎo mò wú zhēng, wéi yǔ shān líng hù xiāng pàn lài zuǒ yòu gù pàn ér yǐ. yǐ nǎi xún huáng pó yán dōng lù, qiě pàn qiě xíng, nán dǐ dōng nán yú, shí è xuán qiào, piàn piàn fēi yún zhuì kōng. zì wài yá pān qiào shí shàng, lì shù xì, lǚ chū céng kōng, dá fēng dǐng, suì jǐn fā qí wēi qiàn tài. xià shān, zhuǎn xún nán lù, jiàn qiào yá qióng rán, shí sè xióng zhě. xià suī yǒu mén, nèi rù bù shēn, wú cóng chuān fēi tòu shì. nǎi dōng yóu yíng fáng zài gōu lòu ān qián dōng nán píng shàng. cǎo fáng shù shí jiān, yíng gòng jū zhī, wèi jū tíng mài jiāng zhī suǒ. héng guò gōu lòu ān, dǐ hòu fēng dōng nán jiǎo, gài bǎo guī suǒ tuō zhī fēng, nán miàn pián lì ér zhōng lián, xī lì yī fēng, jí ān hòu qīng quán yán suǒ yǐ, dōng lì zhě yǔ zhī bǐ jiān nán xiàng, xún fēng dōng lù běi xíng, lù zuǒ dé yī dōng xiàng yán, nèi pō shēn, jiàn suō rú niú jiǎo. chū dòng yòu běi, yǒu qīng liú yī fāng, cóng cóng zì luàn shí zhōng liú chū, qí shàng zé cǎo shí méng róng, qí xià zé xī nán chéng xiǎo xī qù, háng dào zhě jù cóng cǐ dù yá, ān yǔ yíng jù cóng cǐ qǔ jí, ér wú wèn qí suǒ cóng lái zhě. yú zhèng yù qiú qí yuán wěi, hū yī shào nián zhì, jiàn zhī, yǔ cóng fū yuē: rǔ bèi yù xún dòng hū? cǐ qí shàng yǒu èr dòng, xiāng jù shù shí zhàng, lù wèi cǎo yì, kě tàn ér rù yě. yòu yī rén yuē: zuó wèi wǎn, yǒu èr rén xié quǎn zì dōng lái zhě, hǔ zì yá shàng yuè xià jué quǎn qù. hǔ xué bīn kè bù kě wǎng. yú bù gù, jí xié fū yǔ jì sù zhě pān jí jiàn cì shàng jī, mì zhī shēn màn zhōng, zé dòng mén guǒ qióng rán dōng xiàng, dàn wài wèi màn yōng shí bì, wú cóng jí jiàn ěr. rén dòng mén, jí tuí tu rán xià zhuì. fǔ kàn zhī, zé yǒu xī zì běi ér nán guàn qí dǐ, shuǐ shēng chán xi yu n, yá shì jùn xuē, fēi pān yuán kě xià, sì zhǔ qí shàng, nán yá yǒu zhuì ér wèi jǐn zhě, piàn shí xuán kōng, ruò zhàn dào jià bì, kuò bù yíng zhǐ, ér zhǎng jìng zhuì chù zhí dá xī yá, dàn zhàn zhōng yǒu èr zhù pián lì, ruò shù shān duàn lù zhě. ér wài yī zhù yǐ wèi rén jié qù, zhǐ xià cún chǐ yú, kě kuà ér guò. dàn qí chù yì xiá, yǐ shuāng shǒu wò nèi zhù, ér pán yuè wài zhù, lín shēn yuè xiǎn, mò cǐ wèi shén. guò zhàn dá xī yá, yǐ yǔ dòng mén gé xī xiāng xiàng. nǎi míng jù sì zhú: yá zhī xià, shēn zhuì yǔ wài yá tóng, yá zhī shàng, nèi rù zé chuí rǔ liè zhù, huí cuò kāi gé hé, shū líng yǎo tiǎo, hū huán ér wèi xuán shì, hū tòu ér wèi qū xiè, zhōng cáng zhī mì, nán yǐ yán qìng. nǎi chū yá lín xī, cóng shēn zhuì chù liū xiǎn tóu kōng ér xià, suì dǐ xī zhōng. yǎng shì dòng dǐng gāo qióng, yán zhào nèi yìng, cè zhàn líng xū, yóu zēng piāo miǎo. shuǐ shēn bù jí xī, nán cóng yá xià yǒng lái, běi cóng yá xià zhuì qù. jí yóu cǐ dōng chū, wèi luàn shí quán yuán yě. yú yú shì cóng nán yá xià sù liú rù. qí xué shén dī, chuí fù shuǐ miàn, xiāng jù zhǐ chǐ. cóng fū jì jì sù zhě kǒng jù wèi shuǐ shī, nèi shēn mò biàn, gòng zǔ mò rù. yú jiǎ yǒng sù liú, chōng mò guò sǎng s ng é tóu. nán rù shù zhàng, wàng qián yǒu liú guāng yì yì, yú xǐ, gèng tòu yī dòng, yì gāo shēng hū èr cóng rén, suī fú shuǐ ài shí, pú fú chuí shǒu, ér zhān qián gù hòu, huǒ guāng yǔ tiān guāng jiāo tōng páng yìng, yì qián rù bù tíng. yòu nán shù zhàng, yǒu dòng qióng rán dōng xī héng guàn, qí shàng dōng pì ér wèi wài mén, qí nèi xī rù ér chéng jù hè, mén gāo sǒng yǔ qián suǒ rù mén děng shì. shí èr rén yǐ zhì, nǎi lìng qí yǐ jù gèng qián. yú shì xī xiàng sù liú, dòng yù chóng hóng, liú yù shēn kuò. yòu shù zhàng, yǒu shí dǐ zhōng liú. dēng shí nèi wàng, dòng pì rú guǎng shà, yuān shuǐ sì jì qí xià, yǐ zhàng cè shuǐ, bù jìng qí dǐ, yǐ jù zhú dòng, dòng shén shēn hēi, bù zhī gèng jǐ zhuǎn, dé dǐ bǎo guī nán xué qián suǒ wàng shēn zhuì chù yě. nǎi zì dǐ shí fǎn bù suí liú réng dǐ dōng pì wài mén zhī xià. èr cóng zhě jiāng chuí shǒu héng jù, pú fú xiàng dī xué běi rù. yú zhǐ zhī yuē: cǐ mén suī jùn, yǔ xiān suǒ rù zhě wú yì. ruò yǔ lóu xià shè ér jiù suǒ rù zhī mén, bù ruò pān kōng jī wēi, jìng dēng cǐ mén wèi biàn. èr cóng zhě yuē: mén wài bù tōng, nài hé? yú yuē: mén yǐ wài zǒng bù chū cǐ shān, jí suǒ rù zhī mén, qí wài qǐ tǎn tú zāi? suì pān yá xiān dēng, èr rén yì qì jù cóng zhī, nǎi chū dòng kǒu. mén yì dōng xiàng, yǔ suǒ rù mén bǐ jiān, tè yì yú tū shí lián màn, suì xiāng gù bù jiàn. xún zuǒ yá píng xíng, hái tiào mén shàng, yòu shàng pì yī céng, ruò xuán gé dāng kōng, rán wú jí yǐ dēng. gài běi dòng ào shì nèi luó, cǐ dòng wài zhuì céng lóu, suǒ yì zhě cǐ ěr. yú shì běi zhuǎn yī qǔ, zhì qián jí quán zhī xué, cóng róng zhuó zú, hòu cóng zhě zhì, suì yī yǐ běi dòng shàng dēng fǎ ér xià. yá bàn shí xì màn yǐng zhōng, fǎng fú bìng běi dòng jiàn zhī, dài jí xià yǎng tiào, réng máng rán shī suǒ dǔ yǐ. jí zì dōng nán shān jiǎo zhuǎn guò yíng fáng, gòng yī lǐ, rù gōu lòu ān, dà yǔ rú zhù. shì rì, xiān xī mì yù xū yù tián zhū dòng ér bù dé, jì ér dōng dé cǐ èr dòng, yóu wèi qí jué. rán cǐ dòng fēi yì rén hū zhǐ, zé kuǐ bù zhī jiān, yì jiāo bì ér guò, ān zhī xī fēng dà zì yán zhī cè wú jí mái màn suǒ zhě? ān dé fēng fēng shǒu mó zú jué, rú huáng pó yán dōng nán zhū qiào shí yě yé!
下午，挾夫與寄宿庵中人此人不知何處人，先停庵中，身無半文，隨余游諸洞，余與之飯，兩日後不知所往。探近山諸岩，乃西南入黃婆岩焉。黃婆岩者，寶圭西南諸峰所裂之岩也。其山西自望夫石攢沓而東，岩當其東北隅，與寶圭東西相對，而茲稍南遜。岩門甚高，中有黃崖疊綴。岩外石峰之頂，分岐聳異，有欹若婦人之首，鬃髻盤空，作回睇顧影之態。其北面亦有石峰叢突，南與此山並夾，東與寶圭對峙。東南石壁上，大書「勾漏山」三字，大與山齊，土人指為仙跡。此其下必昔時宮觀所託，而今不可征矣。按《志》，勾漏有靈寶、韜真二觀，今皆不知其處。靈寶疑即庵基所因，韜真豈其在此耶？當時必多碑碣，而滄桑之後，斷礎〔柱子底的石墩〕無存矣。徘徊其下。又西抵望夫山西麓，眺望山崖，別無岩洞。惟見東南一面，巒岫攢簇，疑即所云巫山寨者，巫山寨一名石寨。山峰如樓櫓雉堞，周迴環繞，其數十二，故有巫山之名。而渺漠無征，惟與山靈互相盼睞左右顧盼而已。已乃循黃婆岩東麓，且盼且行，〔南抵東南隅，石崿懸峭，片片飛雲綴空。自外崖攀峭石上，歷豎隙，屢出層空，達峰頂，遂盡發其危嵌態。下山，〕轉循南麓，見峭崖穹然，〔石色雄赭。〕下雖有門，內入不深，無從穿扉透室。乃東由營房在勾漏庵前東南坪上。草房數十間，營共居之，為居停賣漿之所。橫過勾漏庵，抵後峰東南角，（蓋寶圭所託之峰，南面駢立而中連，西立一峰，即庵後清泉岩所倚，東立者與之比肩南向，循峰東麓北行，路左得一東向岩，內頗深，漸縮如牛角。出洞又北，〕有清流一方，淙淙自亂石中流出，其上則草石蒙茸，其下則西南成小溪去，行道者俱從此渡崖，庵與營俱從此取汲，而無問其所從來者。余正欲求其源委，忽一少年至，見之，語從夫曰：「汝輩欲尋洞乎？此其上有二洞，相距數十丈，路為草翳，可探而入也。」又一人曰：「昨未晚，有二人攜犬自東來者，虎自崖上躍下攫犬去。虎穴賓客不可往。」余不顧，亟挾夫與寄宿者攀棘踐刺上躋，覓之深蔓中，則洞門果穹然東向，但外為蔓擁石蔽，無從即見耳。人洞門，即隤tuí然下墜。俯瞰之，則有溪〔自北而南〕貫其底，水聲潺渓yuán，崖勢峻削，非攀緣可下，四矚其上，南崖有墜而未盡者，片石懸空，若棧道架壁，闊不盈咫，而長竟墜處直達西崖，但棧中有二柱駢立，若樹柵斷路者。而外一柱已為人截去，止下存尺余，可跨而過。但其處益狹，以雙手握內柱，而盤越外柱，臨深越險，莫此為甚。過棧達西崖，已與洞門隔溪相向。乃明炬四燭：崖之下，深墜與外崖同，崖之上，內入則垂乳列柱，回錯開閤合，〔疏欞窈窕，〕忽環而為璇室，忽透而為曲榭，中藏之秘，難以言罄。乃出崖臨溪，從深墜處溜險投空而下，遂抵溪中。〔仰視洞頂高穹，延照內映，側棧凌虛，尤增飄渺。〕水深不及膝，南從崖下湧來，北從崖下墜去。〔即由此東出，為亂石泉源也。〕余於是從南崖下溯流入。其穴甚低，垂覆水面，相距止尺。從夫暨寄宿者恐炬為水濕，內深莫辨，共阻莫入。余賈勇溯流，沖沫過顙sǎng額頭。南入數丈，望前有流光熠熠，余喜，更透一洞，益高聲呼二從人，雖伏水礙石，匍匐垂首，而瞻前顧後，火光與天光交通旁映，益前入不停。又南數丈，有洞穹然東西橫貫，其上東辟而為外門，其內西入而成巨壑，〔門高聳與前所入門等勢。〕時二人已至，乃令其以炬更前。於是西向溯流，洞愈崇宏，流愈深闊。又數丈，有石砥中流。登石內望，洞辟如廣廈，淵水四際其下，以杖測水，不竟其底，以炬燭洞，洞甚深黑，〔不知更幾轉，得抵寶圭南穴前所望深墜處也。〕乃自砥石返步隨流；仍抵東辟外門之下。二從者將垂首橫炬，匍匐向低穴北入。余止之曰：「此門雖峻，與〔先〕所入者無異。若傴僂下涉而就所入之門，不若攀空躋危，竟登此門為便。」二從者曰：「門外不通，奈何？」余曰：「門以外總不出此山，即所入之門，其外豈坦途哉？」遂攀崖先登，二人亦棄炬從之，乃出洞口。〔門亦東向，與所入門比肩，特翳於突石連曼，遂相顧不見。〕循左崖平行，還眺門上，又上辟一層，若懸閣當空，然無級以登。〔蓋北洞奧室內羅，此洞外綴層樓，所異者此耳。〕於是北轉一曲，至前汲泉之穴，從容濯足，候從者至，〔遂一以北洞上登法而下。崖半石隙蔓影中，仿佛並北洞見之，迨極下仰眺，仍茫然失所睹矣。〕亟自東南山角轉過營房，共一里，入勾漏庵，大雨如注。是日，先西覓玉虛、玉田諸洞而不得，既而東得此二洞，尤為奇絕。然此洞非異人忽指，則跬步之間，亦交臂而過，安知西峰大字岩之側無棘霾蔓鎖者？安得峰峰手摩足抉，如黃婆岩東南諸峭石也耶！

chū èr rì　 chén cān hòu, lìng cóng fū suí dào zhě xī xiàng běi liú shì shū mǐ yú chéng, yú dú qì ān zhōng. xiān shì, jì sù zhě yè bì wén bù zhī hé wǎng, zhì shì zhì, yuē: yǐ xún dé dú shèng yán zài xiàn běi. yú zhī zài xiàn běi zhě huò xīn kāi tā yán, bì fēi dú shèng, ér ān zhōng wú rén, bù néng yǔ jí qù, gū cí míng rì, ér cǐ rén suì qù bù fù lái. jì wǔ, cóng fū yǐ shū mǐ fǎn, yú jí lìng qí jù cān, jiāng xié yàn zài bǐ wǎng lù bǎo guī dòng zhōng yí shī. hū dào zhě chí zhì, yuē: bīng dào jiāng zhì, kǒng zhì cān ān zhōng. yù xié yú náng zàn rù suǒ qī chù. yú bù gù, jìng qū bǎo guī. fǔ chū ān, ér shǐ zhě qí máo zhì yǐ, fēi suǒ xiá yù lín dào, nǎi lián zhōu hǎi běi dào yě. nǎi zhāng pǔ zhāng guó jìng yìn liáng, yú xī zài gān táng yì tóng huáng shí zhāi céng huì zhī. zī zhù lián zhōu. shí jūn mén xióng wén càn dài jīng xī lú xiàng shū zǒng dū zhōng zhōu, zhuī bǔ liú kòu, zhāng wǎng sòng zhī, huí yuán guò cǐ, gù yù wèi gōu lòu yóu. yú yǐn qiáng xī, qí qí rù ān, jí qū lù dòng shī. lù wèi bàn ér bǐ yǐ zhì dòng, yú qū bì yú běi qí dié gé zhī shàng. huí yì wú zhì suǒ jì xī xiǎo shì, dòng lǎng wài zhǔ, zì rán shí tà, píng fǔ dié jià, kě mián kě jù, yǔ dōng dòng duì, zhèng rú liǎng yē, qí jǐng wǎn rán. bǐ rù nán xué, yì dǐ shuǐ ér fǎn yú shí wò piàn shí, tīng dòng zhōng rén shū jì shū xuān, yì yī yì qù. zhāng chū nán xué, yì běi qū piān mén xià, zhōng bù néng pān shàng céng ér dēng, yǔ xiàn guān zé zé chēng qí zhǐ pàn, ér bù zhī yǒu rén wò qí zhōng yě. qí qí qù, réng chū lù zhū shī. shī jù dài, zhǐ yǒu yī sòng bēi ér bù jiā, gài wèi bīng xiǎn xi n zhàn huǒ dàng jìng yě. lù fǔ bì, rì xián xī shān, nǎi fǎn yú ān.
初二日　晨餐後，令從夫隨道者西向北流市蔬米於城，余獨憩庵中。先是，寄宿者夜避蚊不知何往，至是至，曰：「已詢得獨勝岩在縣北。」余知在縣北者或新開他岩，必非獨勝，而庵中無人，不能與即去，姑辭明日，而此人遂去不復來。既午，從夫以蔬米返，余急令其具餐，將攜硯載筆往錄寶圭洞中遺詩。忽道者馳至，曰：「兵道將至，恐治餐庵中。」欲攜余囊暫入所棲處。余不顧，竟趨寶圭。甫出庵，而使者旗旄至矣，非所轄鬱林道，乃廉州海北道也。乃漳浦張國徑印梁，余昔在甘棠驛同黃石齋曾會之。茲駐廉州。時軍門熊文燦代荊溪盧象叔總督中州，追捕流寇，張往送之，回轅過此，故欲為勾漏游。余隱牆西，俟其入庵，即趨錄洞詩。錄未半而彼已至洞，余趨避於北岐疊閣之上。回憶《梧志》所紀西小室，洞朗外矚，自然石榻，平輔疊架，可眠可踞，與東洞對，正如兩掖，其景宛然。彼入南穴，亦抵水而返；余石臥片時，聽洞中人倏寂倏喧，亦一異趣。張出南穴，亦北趨偏門下，終不能攀上層而登，與縣官嘖嘖稱奇指盼，而不知有人臥其中也。俟其去，仍出錄諸詩。詩俱代，只有一宋碑而不佳，蓋為兵燹xiǎn戰火盪淨也。錄甫畢，日銜西山，乃返於庵。