èr shí qī rì jī chū míng, zì xīn níng xī nán xíng. yǐ zhuǎn xī běi, zhí bī xī fēng zhī xià, nǎi nán zhuǎn, gòng bā lǐ, jiāng dōng àn shí gēn tū wù, shàng fù zhōng kōng, yǐ wèi huàn yǐ. hū yī zhuǎn ér shuāng yá qián tū, qióng shí gāo lián, xià pì rú chāng hé gōng mén zhōng tōng, shàng jià rú qiáo liáng fēi gèn, gèng qiǎo huàn zhōng xióng guān yě. dàn hèn zhōu guò qí qián ér bù dé yī dēng qí shàng, qiě wú zhī zhě zhì zhī, suǒ wèi shī shí dòng fǔ, jiē yǐ yì cè, shì yé? fēi yé? yòu yī lǐ, yǒu shuǐ zì dōng nán lái huì, suǒ wèi chōng jiāng jīn chēng qú róng hé yě. qí yuán fā zì zhōng zhōu. yòu nán sān lǐ, zé jiāng dōng àn yī fēng shén qiào, qí běi chuí huán yè zhuǎn jié chù, yǒu dòng xī xiàng zhě lěi lěi, rán jiē xuán ér wú lù. yòu xī qǔ nán zhuǎn, gòng bā lǐ, guò nà lēi, fēng fān shén lì, zhōu rén yǐ xiāng rén pō cǐ, fù pō ér yǐn. yú nǎi dēng lù wèi chuān shān xī niú èr yán zhī yóu, zhōu jìng pō cǐ.
二十七日雞初鳴,自新寧西南行。已轉西北,直逼西峰之下,乃南轉,共八里,江東岸石根突兀,上覆中空,已為幻矣。忽一轉而雙崖前突,蛩石高連,下辟如閶闔chānghé宮門中通,上架如橋樑飛亘,更巧幻中雄觀也。但恨舟過其前而不得一登其上,且無知者質之,所謂「獅石」「洞府」,皆以意測,是耶?非耶?又一里,有水自東南來會,所謂沖江今稱渠榮河也。其源發自忠州。又南三里,則江東岸一峰甚峭,其北垂環腋轉截處,有洞西向者累累,然皆懸而無路。又西曲南轉,共八里,過那勒,風帆甚利,舟人以鄉人泊此,復泊而飲。余乃登陸為穿山、犀牛二岩之游,舟竟泊此。
nà lēi zài jiāng dōng àn, jū mín pō shèng. wèn xī niú yán, tǔ rén jiē mò zhī, wù zhǐ nán xiàng mù yáo. nǎi tòu liǎng fēng zhī xià, xī nán sān lǐ, yǒu xī zì dōng nán lái rù dà jiāng.
那勒在江東岸,居民頗盛。問犀牛岩,土人皆莫知,誤指南向穆窯。乃透兩峰之下,西南三里,有溪自東南來入大江。
liú xiǎo ér hàn, cóng cóng yǒu shēng, xīn zhòu lěi qì shí liáng kuà qí shàng, shén zhěng.
流小而悍,淙淙有聲,新甃zhòu壘砌石樑跨其上,甚整。
qí yuán fā zì jiāng zhōu, tǔ rén wèi zhī héng jiāng. yuè liáng ér nán, jí wèi mù yáo cūn, yǒu shì sì xī lín jiāng hǔ. wèn xī niú yán bù dé, dé dà yán. yán zài qí nán yī lǐ, qún fēng pái liè, yán zài fēng bàn, qí mén xī xiàng. pān yá shí ér shàng, dǐ mén, shǐ xī jiàn jiāng liú héng qí qián, shān fù tòu qí hòu. yòu jiàn gé shān huí huán yú hòu mén zhī wài, cuì bì yǎn yìng. nǎi yóu dòng shàng jī, jù qí zhōng jiōng, zé dōng xī duì pì, liǎng mén jiāo tòu. qí shàng chuí shí pián rǔ, níng jié liǎng páng qí nèi xī xià dōng shàng, gù dōng tòu zhī mén, gāo chū xī mén zhī dǐng, zì wài wàng zhī, bù zhī zhōng zhī guàn chè, bì rù mén ér hòu jiàn yān. liǎng mén wài jù xuē bì qiān zhàng, hōng liè yún biǎo, ér dōng mén dì shì jì chóng, shàng bì yóu qiào, xià zhǐ mí jùn, huán duì zhū yán, zì mén běi yí lǐ zhuǎn dōng, yòu nán bào wéi chéng shēn gǔ, ruò lìng pì yī cuì wēi shì jiè. qí xià xuán zhuǎn xī qù, gǔ kǒu shí yá jiāo cuò, bù dé ér kuī yě.
其源發自江州,土人謂之橫江。越梁而南,即為穆窯村,有市肆西臨江滸。問犀牛岩不得,得大岩。岩在其南一里,群峰排列,岩在峰半,其門西向。攀崖石而上,抵門,始西見江流橫其前,山腹透其後。又見隔山迴環於後門之外,翠壁掩映。乃由洞上躋,踞其中扃,則東西對辟,兩門交透。其上垂石駢乳,凝結兩旁;其內西下東上,故東透之門,高出西門之頂,自外望之,不知中之貫徹,必入門而後見焉。兩門外俱削壁千丈,轟列雲表,而東門地勢既崇,上壁尤峭,下趾彌峻,環對諸岩,自門北迤邐轉東,又南抱圍成深谷,若另闢一翠微世界。其下旋轉西去,谷口石崖交錯,不得而窺也。
fù zì qián dòng xià shān, xún shān běi xíng. yī lǐ, guò mù yáo, wèn zhī xī niú dòng zài qí lín cūn, nǎi guò shí liáng dōng běi xíng. sān lǐ, zhì qí lín. gài qí cūn zài nà lēi dōng èr lǐ, sān cūn dǐng zú, ér mù yáo shāo nán. shǐ nà lēi rén jí zhǐ cǐ, hé yóu xiàng bǐ dé chuān yán yé? qí lín cūn rén zhǐ xī niú dòng zài běi shān dōng fēng zhī shàng, xiāng qù zhǐ lǐ xǔ ěr. zhì qí xià, bù dé lù. wén yán xià fá mù shēng, pī jīng pān jí, hū zhī bù yīng, mì zhī bù jiàn dé, suì fù chū dà lù páng. shí yǐ guò wǔ, suī yǔ zhōu rén qī dǐ wǔ fǎn zhōu, jí zhōu qù fù xiāo, yì jù bù gù, jì yī de yán.
復自前洞下山,循山北行。一里,過穆窯,問知犀牛洞在麒麟村,乃過石樑東北行。三里,至麒麟。蓋其村在那勒東二里,三村鼎足,而穆窯稍南。使那勒人即指此,何由向彼得穿岩耶?麒麟村人指犀牛洞在北山東峰之上,相去只里許耳。至其下,不得路。聞岩下伐木聲,披荊攀棘,呼之不應,覓之不見得,遂復出大路旁。時已過午,雖與舟人期抵午返舟,即舟去腹枵,亦俱不顧,冀一得岩。
ér xún zhī tú rén, jìng wú zhī zhě. yǐ wèi shàng zài shān běi. nǎi pán shān dōng běi yú, xún dà dào héng. dào xī běi jiē shí fēng. èr lǐ, jiàn yǒu qí běi zhuǎn, qiě yǒu shāo hén yān.
而詢之途人,竟無知者。以為尚在山北。乃盤山東北隅,循大道行。〔道西北皆石峰。〕二里,見有岐北轉,且有燒痕焉。
chū, qí lín cūn rén yún: dǐ shān xià shāo hén chù, jí dēng yán dào. yú yǐ wèi cǐ bì shì yǐ, jié jué qián qū, suì běi rù shān jiā. qí jiā liǎng páng fēng zǎn yá dié, zhōng dào píng zhí, yǒu chē lù yān. xún zhī lǐ yú, jiàn lù páng yǒu tíng chē sì wǔ liàng, yǒu shù niú sàn mù yú lù, yǒu shù rén fēn qiáo yú yá. biàn kòu zhī, jù bù zhī yǒu yán zhě. gài qí jiē yuǎn cūn, qiě mù qiě qiáo, yǐ chē wèi zài zhě. guò cǐ, chē lù jiàn yīn mái méi.
初,麒麟村人云:「抵山下燒痕處,即登岩道。」余以為此必是矣,竭蹶前趨,遂北入山夾。其夾兩旁峰攢崖疊,中道平直,有車路焉。循之里余,見路旁有停車四五輛,有數牛散牧於麓,有數人分樵於崖。遍叩之,俱不知有岩者。蓋其皆遠村,且牧且樵,以車為載者。過此,車路漸堙yīn埋沒。
yòu rù yī lǐ, jiā zhuǎn ér dōng, sì tiào zhòng yá, jiē xuán jué wú jìng, ér xī yá yóu wèi jùn qiào. fāng pái huái jiān, yǒu fù zhú ér chū shēn cóng zhě, yáo hū wèn zhī, bǐ yáo shǒu yuē: wù yǐ! wèn: yán hé zài?
又入一里,夾轉而東,四眺重崖,皆懸絕無徑,而西崖尤為峻峭。方徘徊間,有負竹而出深叢者,遙呼問之,彼搖手曰:「誤矣!」問:「岩何在?」
yuē: kě suí wǒ chū. cóng zhī chū, zhì qián tíng chē chù, xì kòu zhī, qí rén yì máng rán bù zhī, dì yǐ wèi cǐ zhōng lù jué, gù hū yú chū ěr. yú nǎi shě ér fù rén, dǐ qí běi, fù dǐ qí dōng, gòng èr lǐ, jiā huán wèi wù, zhōng píng rú dǐ, ér sì miàn yá huí zhàng jié, shēn cóng mì yì, jìng dào suì qióng. rán qí zhōng yòu yǒu tíng chē sàn niú ér qiáo zhě, qí bù zhī yǔ qián wú yì yě. yú cóng mǎng jí zhōng chū méi sōu jìng, zhōng bù kě dé, shǐ chàng rán chū jiā. yú guān cǐ jiā, wài rù jì shēn, zhōng pán yì suì, shàng yǒu fēi yán, páng wú yú jìng, yì yī shèng jìng. qí dōng xiàng yú jí ér guò, dù jí zhōu xíng suǒ guò. dōng àn yǒu dòng lěi lěi zhě, dì yá xuán lù sāi, wú cóng zhe zú. rán qí fèi fǔ wèi qióng, ér zhī gàn yǐ jué, yì wú fù yī fān bá lǚ yě. gòng wǔ lǐ, réng xī nán zhì qí lín cūn běi dà lù páng, qián wàng gé lǒng yǒu shāo hén yī wéi, jí qū, jiàn hén jiān yǒu wēi jìng, zhí qū qián suǒ mì fá mù shēng chù, dì shí huán cóng gé, yī shí mò de ěr, yú yǐ wèi cǐ bì wú yí yǐ.
曰:「可隨我出。」從之出,至前停車處,細叩之,其人亦茫然不知,第以為此中路絕,故呼余出耳。余乃舍而復人,抵其北,復抵其東,共二里,夾環為塢,中平如砥,而四面崖回嶂截,深叢密翳,徑道遂窮。然其中又有停車散牛而樵者,其不知與前無異也。余從莽棘中出沒搜徑,終不可得,始悵然出夾。余觀此夾,外入既深,中蟠亦邃,上有飛岩,旁無餘徑,亦一勝境。其東向逾脊而過,度即舟行所過。東岸有洞累累者,第崖懸路塞,無從着足。然其肺腑未窮,而枝幹已抉,亦無負一番跋履也。共五里,仍西南至麒麟村北大路旁,前望隔壠有燒痕一圍,亟趨,見痕間有微徑,直趨前所覓伐木聲處,第石環叢隔,一時莫得耳,余以為此必無疑矣。
qí shí yǐ xià wǔ, suī fù zhōng něi shén, niàn cǐ yán bì bù kě shī, yì jiǎ yǒng zhí qián, pān wēi yá, lì cóng máo. rán yá zhī xuán chù, jù yǒu zhī shí wèi tī máo zhī shēn chù, jù yǒu jiàn hén fù dì, bìng wú yí zuǒ dào xié dào yǐ. nǎi yù shàng yù yuǎn, xī wàng nán chuí, héng jí zǎn shí, sēn sēn yǐ chū qí shàng dōng wàng nán tū, huí fēng gū yá, wù wù jiāng bìng qí diān, dú yī jìng běi jī. èr lǐ, yuè gāo fēng zhī dǐng, yǐ wèi cǐ yán dāng cóng dǐng shàng xíng, bù yì lù fù yú dǐng běi xià, gèng xià kàn běi wù, jí qián wù rù jiā zhōng suǒ yún zhòng yá xuán chù yě. jì shēn rù qí ào, yòu gāo yuè qí diān, yú zhī xún yán yì bù yí yú lì yǐ. rán jìng lù yù wēi, xī xià lǐng ào, suì chéng máo wā jí xiá, yì bù kě xíng. yóu pān zhuì jiǔ zhī, réng bù dé lù.
其時已下午,雖腹中餒甚,念此岩必不可失,益賈勇直前,攀危崖,歷叢茅。然崖之懸處,俱有支石為梯;茅之深處,俱有踐痕覆地,並無疑左道邪道矣。乃愈上愈遠,西望南垂,橫脊攢石,森森已出其上;東望南突,回峰孤崖,兀兀將並其巔,獨一徑北躋。二里,越高峰之頂,以為此岩當從頂上行,不意路復逾頂北下,更下瞰北塢,即前誤入夾中所云「重崖懸處」也。既深入其奧,又高越其巔,余之尋岩亦不遺餘力矣。然徑路愈微,西下嶺坳,遂成茅窪棘峽,翳不可行。猶攀墜久之,仍不得路。
fù yī lǐ, réng jiù lù nán yú gāo dǐng.
復一里,仍舊路南逾高頂。
yòu èr lǐ, xià zhì shāo hén jiān, jiàn shí xì jiān fù yǒu yí lù wàng dōng xiá shàng, qí jìng zhèng zào gū yá wù wù zhī xià, shǐ yǔ qí lín rén suǒ zhǐ ruò hé fú jié jūn shì huò wài jiāo shàng de píng zhèng.
又二里,下至燒痕間,見石隙間復有一路望東峽上,其徑正造孤崖兀兀之下,始與麒麟人所指若合符節軍事或外交上的憑證。
nǎi zhī jìng dāng zhǐ chǐ, ér yū lì zì mí, sān wù sān fǎn ér zhōng dé zhī, bù wèi yǔ shān líng wú yuán yě.
乃知徑當咫尺,而迂歷自迷,三誤三返而終得之,不謂與山靈無緣也。
dàn rì sè jiàn xià, jí wàng yá shàng jī, xuán dèng shén jùn. yú bàn lǐ, jí dǐ gū yá zhī běi.
但日色漸下,亟望崖上躋,懸磴甚峻。逾半里,即抵孤崖之北。
shǐ zhī shì yá huí sǒng yú gāo fēng zhī jiān, cóng dōng zhuǎn xī xiàng, ruò dú jiǎo zhōng tū, xī niú zhī míng yǐ cǐ. yá běi yī jí, běi shǔ gāo fēng, yǔ dōng yá zhuǎn chù duì. jí shàng jù shí wēi zhì, ruò dāng guān zhī shòu, yǔ dú jiǎo bìng ér zhī qí yè. jù shí zhōng liè shù xué, nèi qiàn yī shí guī dì wáng shǒu chí de fāng xíng yù qì, gāo zhàng yú, liǎng páng jù jù shí jǐn jiā, ér shàng fù fù zhī, ruò wān kōng ér zhì qí jiān zhě. guī shí zhě chì, yǔ yī shān zhī shí jiǒng bié, pō shì yǔ líng biǎn shí, ér cǐ zé wài yǒu jù shí wèi mào, jué gèng yǒu yì ěr. jí dōng xià zhuì chéng wā, shēn ruò huí yuān, qí shàng xuē yá sì hé, huán zhuǎn wú xì, gāo yōng chéng qiáng dà dào dà qí, shàng yǔ tiān qí, zhōng yuán ruò guī. jì yú jí shàng, jí fǔ xià yuān dǐ. nán yá zhī xià, yǒu dòng běi xiàng, qí mén gāo zhāng, qí nèi kōng tóng, shēn bù zhī suǒ zhǐ sì yá shù màn méng mì, yuān dǐ yù shén yá páng jù yǒu jìng kě xún, měi zhì yuān dǐ, jù zé yì bù kě qián. shǐ shān chú jìng jǐn, zé huán yá gāo gǒng, píng dǐ rú zhǎng, fù yǒu shēn dòng hán yá qí nèi, dòng tiān fú dì, shě cǐ qí shuí? yú pī xún shēn mì, jìng ruò tài gǔ, yǎo rán wàng shì. dì fù xiāo zú pí, rì sè jiāng zhuì, nǎi yú jí xī xià, cóng qí lín cūn běi xī xíng. èr lǐ, dǐ nà lēi xià zhōu, zhōu yóu wèi fā, rì yǐ chén yuān yǐ.
始知是崖回聳於高峰之間,從東轉西向,若獨角中突,「犀牛」之名以此。崖北一脊,北屬高峰,與東崖轉處對。脊上巨石巍峙,若當關之獸,與獨角並而支其腋。巨石中裂豎穴,內嵌一石圭guī帝王手持的方形玉器,高丈余,兩旁俱巨石謹夾,而上復覆之,若剜空而置其間者。圭石赭赤,與一山之石迥別,頗似禹陵窆石,而此則外有巨石為冒,覺更有異耳。脊東下墜成窪,深若回淵,其上削崖四合,環轉無隙,高墉城牆大纛dú大旗,上與天齊,中圓若規。既逾脊上,即俯下淵底。南崖之下,有洞北向,其門高張,其內崆峒,深不知所止;四崖樹蔓蒙密,淵底愈甚;崖旁俱有徑可循,每至淵底,俱則翳不可前。使芟除淨盡,則環崖高拱,平底如掌,復有深洞崡岈其內,洞天福地,舍此其誰?余披循深密,靜若太古,杳然忘世。第腹枵足疲,日色將墜,乃逾脊西下,從麒麟村北西行。二里,抵那勒下舟,舟猶未發,日已沉淵矣。
èr shí bā rì chén cān hòu, zì nà lēi fàng zhōu nán xíng.
二十八日晨餐後,自那勒放舟南行。
xuán zhuǎn xī běi sān lǐ, zhí bī shuāng fēng shí bì xià, zài zhé dōng nán wǔ lǐ, yǒu xiǎo shuǐ zì dōng nán lái rù, jí mù yáo yě. yòu xī nán yī lǐ, guò chuān shān zhī xī, cóng zhōu yáo wàng, zhǐ jiàn dòng mén, bù jiàn tòu xué. yòu yī lǐ, xī rù liǎng shān xì, yú shì huí jīng duō xī běi xíng yǐ. yòu wǔ lǐ, jiāng běi àn shān yá dǒu jué, yǒu xiǎo fēng rú fú tú chā qí qián, yòu yǒu dòng nán xiàng zhuì qí bàn. yòu liù lǐ, yòu yǒu shān wān yán ér běi, shì yuē jiè pái shān, xī jí tài píng jìng yǐ. gài jiāng zhī běi àn, xīn níng tài píng yǐ cǐ shān fēn jiè, ér nán àn zé jù xīn níng yě. yòu èr lǐ, zhōu zhuǎn běi xiàng, jiāng xī àn liè xiù cuó é, yī fēng qián tū, sú míng wǔ hǔ chū dòng.
旋轉西北三里,直逼雙峰石壁下,再折東南五里,有小水自東南來入,即穆窯也。又西南一里,過穿山之西,從舟遙望,只見洞門,不見透穴。又一里,西入兩山隙,於是回旌多西北行矣。又五里,江北岸山崖陡絕,有小峰如浮屠插其前,又有洞〔南向〕綴其半。又六里,又有山蜿蜒而北,是曰界牌山,西即太平境矣。蓋江之北岸,新寧、太平以此山分界,而南岸則俱新寧也。又二里,舟轉北向,江西岸列岫嵯峨,一峰前突,俗名「五虎出洞」。
zhōu rén zhǐ xī yǒu yuǎn kè guò ér zàng cǐ, qí jiā xuán duō wēi kē kē jǔ gāo zhōng, rán zhōng bù gǎn zhì cǐ zhì zhǒng yě.
舟人指昔有遠客過而葬此,其家旋掇巍科〔科舉高中〕,然終不敢至此治冢也。
yóu cǐ zhōu suì dōng zhuǎn, yǐ fù xī běi dǐ běi shān xià, xún zhī xī xiàng xíng, yòu gòng liù lǐ yǐ.
由此舟遂東轉,已復西北抵北山下,循之西向行,又共六里矣。
guò ān dìng bǎo, běi shān jì jǐn, nán shān fù chū, yòu xī xún zhī.
過安定堡,北山既盡,南山復出,又西循之。
sān lǐ, suí shān běi zhuǎn, guò huā lí cūn. yòu xī běi zhuǎn, suí jiāng běi shān èr lǐ, zhuǎn ér xī, suí jiāng nán shān sān lǐ, yòu mù xíng sān lǐ, pō yú xiǎo mèng cūn. shǔ xīn níng. shì rì gòng xíng sì shí lǐ.
三里,隨山北轉,過花梨村。又西北轉,隨江北山二里,轉而西,隨江南山三里,又暮行三里,泊於曉夢村。屬新寧。是日共行四十里。
èr shí jiǔ rì xún nán àn shān xíng èr lǐ, zhuǎn běi yòu yī lǐ, wèi tuó táng. yòu èr lǐ zhuǎn ér xī, shān shì jiàn kāi, yòu wǔ lǐ, xī nán guò tuó lú jīn zuò tuó lú, shān kāi shuǐ rào, bǎi jiā zhī shì, yǐ jiāng běi àn. jiù wèi chóng shàn dì, guó chū qiān tài píng fǔ zhì yú cǐ, xuán hái lì jiāng, jīn zé qiān tuó pǔ yì yú cǐ, míng yuē tuó chái. gài cǐ dì suī kuān yǎn, ér gé jiāng jí xīn níng shǔ, kòng zhì shàng liú, zì dāng yǐ hú guān wèi shèng yě. jiāng běi àn tài píng zhī dì, bīn jiāng suī duō shǔ chóng shàn xiàn jí jīn chóng zuǒ xiàn, nèi shí shān zhī hòu, jí wèi zhū tǔ zhōu dì, ér zuǒ zhōu zé héng jiè yān. shì rì zhǐ xíng shí lǐ, zhōu rén suì pō ér bù xíng.
二十九日循南岸山行二里,轉北又一里,為馱塘。又二里轉而西,山勢漸開,又五里,西南過馱盧今作馱蘆,山開水繞,百家之市,倚江北岸。舊為崇善地,國初遷太平府治於此,旋還麗江,今則遷馱朴驛於此,名曰馱柴。蓋此地雖寬衍,而隔江即新寧屬,控制上流,自當以壺關為勝也。江北岸太平之地,瀕江雖多屬崇善縣即今崇左縣,內石山之後,即為諸土州地,而左洲則橫界焉。是日止行十里,舟人遂泊而不行。
shí yuè chū yī rì mī shuǎng, xún tuó lú xī běi wǔ lǐ, běi àn wèi zuǒ zhōu jiè, shāo zhuǎn ér nán, nán àn shí fēng fù tū. yòu èr lǐ, fù zhuǎn xī běi, běi àn yì yǒu shí shān. sān lǐ, xī nán rù fēng jiā jiān, yú shì guà fān ér xíng. wǔ lǐ, jiàn zhuǎn nán xiàng, yǒu cūn zài jiāng dōng shān wù jiān, yuē tuó mù jīn zuò tuó mù, yóu xīn níng shǔ yě. yòu xī nán wǔ lǐ, jiāng xī àn huí yá xióng xuē, pián zhàng jiāng liú nán yá zuì gāo, yǒu sān dòng dōng qǐ yòu nán yī fēng shāo dī, qí shàng dòng pì yóu jù. dòng yòu yá shí wài kuà, zì fēng dǐng xià chā jiāng tán yá yòu dòng fù tòu mén ér chū, qí zhōng kōng tóng, qí wài jiāo tòu. zì zhōu wàng zhī yǐ qí, ruò zhì shēn qí nèi, bù zhī shèng gèng hé ruò yǐ! yòu nán èr lǐ, dōng àn shí bì yì rán, cǐ dì fēng bì jiāo yìng, jiāng yíng qí jiān, gèng wèi shèng jué. yòu yī lǐ, zhuǎn xiàng xī xíng, yòu wǔ lǐ, jiàn zhuǎn nán xíng. yǐ ér dōng zhé, zé běi àn shuāng yá gāo qióng, yá bàn gè yǒu dòng nán xiàng nán àn jī pán zuǐ dié, fēi shí líng kōng, wú bù chuān qiàn tòu lòu. èr lǐ, zhuǎn xiàng xī nán, shàng yín wèng tān.
十月初一日眯爽,循馱盧西北五里,〔北岸為左州界,〕稍轉而南,南岸石峰復突。又二里,復轉西北,北岸亦有石山。三里,西南入峰夾間,於是掛帆而行。五里,漸轉南向,有村在江東山塢間,曰馱木今作馱目,猶新寧屬也。又西南五里,江西岸回崖雄削,駢障江流;南崖最高,有三洞東啟;又南一峰稍低,其上洞辟尤巨。洞右崖石外跨,自峰頂下插江潭;崖右洞復透門而出,其中崆峒,其外交透。自舟望之已奇,若置身其內,不知勝更何若矣!又南二里,東岸石壁亦然,此地峰壁交映,江瀠其間,更為勝絕。又一里,轉向西行,又五里,漸轉南行。已而東折,則北岸雙崖高穹,崖半各有洞南向;南岸磯盤嘴疊,飛石凌空,〔無不穿嵌透漏。〕二里,轉向西南,上銀瓮灘。
tān shǐ yǒu jù shí, zhōng héng rú bà. tān dōng, jiān yá sǒng xuē jué bì, yǒu xíng rú wèng.
〔灘始有巨石,中橫如壩。〕灘東,尖崖聳削絕壁,有形如瓮。
jiǔ chéng zhì wèi: xī yǒu xiān dān chéng, yí wèng chéng yín, rén wǎng qǔ zhī, zhé bù dé, ér xià wàng yòu fù yǎn rán.
《九成志》謂:「昔有仙丹成,遺瓮成銀,人往取之,輒不得,而下望又復儼然。」
yī tǒng zhì wèi: zài nán níng fǔ jìng. gài jiāng dōng àn yóu xīn níng yě.
《一統志》謂:「在南寧府境。」蓋江東岸猶新寧也。
zhuǎn xī wǔ lǐ, fù zhuǎn xī běi, pán dōng àn wēi yá èr lǐ, dǐ běi shān xià. réng xī xiàng qù, wǔ lǐ, yòu nán zhuǎn. jì ér zhuǎn dōng yī lǐ, nǎi xī xiàng xíng, shān kāi jiāng kuàng, yī wàng kuò rán.
轉西五里,復轉西北,盤東岸危崖二里,抵北山下。仍西向去,五里,又南轉。既而轉東一里,乃西向行,山開江曠,一望廓然。
yòu wǔ lǐ ér mù.
又五里而暮。
yòu èr lǐ pō yú nà lì jīn zuò lài lǜ. zài jiāng xī àn, shǔ xīn níng. jiāng kōng àn jì, gū pō wú lín, zhōng yè qiǎo rán.
又二里泊於捺利今作瀨濾。在江西岸,屬新寧。江空岸寂,孤泊無鄰,終夜悄然。
shì rì xíng wǔ shí lǐ.
是日行五十里。
jì míng rì dǐ tuó pǔ, wàng dēng lù xíng, wéi lǜ lù xiǎn, ér gù nú jiù bìng wèi quán. bù yì zhōng yè fù tòng dùn fā, zhì chén suì zhàng mǎn rú gǔ, cǐ lán zhàng suǒ zhōng wú yí. yú shì zhuǎn cè jù nán, zhǎng tú zhī wàng, yòu yī zǔ yǐ.
計明日抵馱朴,望登陸行,惟慮路險,而顧奴舊病未痊。不意中夜腹痛頓發,至晨遂脹滿如鼓,此嵐瘴所中無疑。於是轉側俱難,長途之望,又一阻矣。
chū èr rì mèi shuǎng, xī běi xíng. bì kōng rú xǐ, qíng lǎng mí shén.
初二日昧爽,西北行。碧空如洗,晴朗彌甚。
sān lǐ, dǐ jiāng běi wēi yá xià. zhuǎn ér nán èr lǐ, guò xià guǒ wān, yǒu cūn yǐ yá lín jiāng, zài jiāng xī àn. yòu wǔ lǐ, yǒu shuǐ zì nán lái zhù, qí shēng rú léi, míng xiǎng yuán, fā yú jiāng zhōu. shuǐ zhī xī àn jí wèi jiāng zhōu shǔ, ér xīn níng jiāng zhōu yǐ cǐ shuǐ fèn jiè yān. shuǐ rù jiāng chù, yǒu tiān rán shí bà héng jué shuǐ kǒu rú dǔ qiáng, qí gāo yú zhàng, dōng xī zhǎng shí yú zhàng, miàn píng rú dǐ, rú zhòu ér chéng zhě. shuǐ yú qí miàn, xià zhuì jiāng zhōng, suī bù shèn gāo, ér xuě tāo héng pī, shū pù píng xiè, shì kuò ér hàn, zhèng rú qián táng bā yuè cháo, qí qū xià bǎn, yòu yī qí guān yě. guò xiǎng shuǐ, qí nán àn zhōng zhōu jìng suī xiá yú nán níng, ér bīn jiāng tǔ sī shí shǐ yú cǐ běi àn zé wèi shàng guǒ wān, yǒu yán xī xiàng lín jiāng, shàng yì yǒu cūn luò yān.
三里,抵江北危崖下。轉而南二里,過下果灣,有村倚崖臨江,在江西岸。又五里,有水自南來注,其聲如雷,名響源,發於江州。水之西岸即為江州屬,而新寧、江州以此水分界焉。水入江處,有天然石壩橫絕水口如堵牆,其高逾丈,東西長十餘丈,面平如砥,如甃而成者。水逾其面,下墜江中,雖不甚高,而雪濤橫披,殊瀑平瀉,勢闊而悍,正如錢塘八月潮,齊驅下坂,又一奇觀也。過響水,其南岸忠州境雖轄於南寧,而瀕江土司實始於此;北岸則為上果灣,有岩西向臨江,上亦有村落焉。
yú shì zhuǎn běi xíng yī lǐ, dǐ běi shān xià.
於是轉北行一里,抵北山下。
zhuǎn xī běi guà fān xíng, liǎng àn shān fù dié chū. èr lǐ wèi sòng cūn, zài jiāng nán àn, zhōng zhōu shǔ.
轉西北掛帆行,兩岸山復疊出。二里為宋村,在江南岸,忠州屬。
yǒu bā xiān yán, wèi cūn zhōng shèng dì. yòu sān lǐ, zhuǎn dōng běi, yòu èr lǐ, zhuǎn xī běi, yòu sān lǐ, gèng zhuǎn dōng běi, liǎng àn shí yá dié chū dì huàn, mí fēi yì jìng. zhuǎn xī běi wǔ lǐ, yòu běi zhuǎn, ér xī àn yī yá zhàng tiān, yá bàn yǒu dòng dōng xiàng. shǐ jiàn dòng mén shuāng xué rú lián lián, běi xué dà, nán xué xiǎo, chuí shí wài jiān ér tōng qí nèi jì ér xiǎo zhě páng dà zhě yù qióng, hū huà rán zhōng wān, guāng tòu qí hòu.
有八仙岩,為村中勝地。又三里,轉東北,又二里,轉西北,又三里,更轉東北,兩岸〔石〕崖疊出遞換,靡非異境。轉西北五里,又北轉,而西岸一崖障天,崖半有洞東向。始見洞門雙穴如連聯,北穴大,南穴小,垂石外間而通其內;既而小者旁大者愈穹,忽劃然中剜,光透其後。
zhōu zhōng yǎng tiào, qióng shuǐ biān shí ruò lián yún jià kōng, míng rú jiǎo yuè tòu yǐng, dòng qián shàng xià, jiē wēi yá dié cuì, dào yǐng jiāng tán, xún shén xiān zhī jìng, shǒu yú tǔ jiè dé zhī, zhuǎn jué shén zhōu fán sú yǐ.
舟中仰眺,蛩gǒng水邊石若連雲駕空,明如皎月透影,洞前上下,皆危崖疊翠,倒影江潭,洵神仙之境,首於土界得之,轉覺神州凡俗矣。
nán yǒu tuó pǔ cūn, zhuǎn dēng shān hòu, wén kě pān jī. yòu běi yī lǐ, dōng àn lín jiāng, huàn rán zhàng kōng zhě wèi yín shān, pī yá jié shān zhī bàn, qīng huáng chì bái, bān làn zhuì sè, yǔ tiān guāng shuǐ yǐng, hù xiāng fēi dòng, yáng shuò huà shān yóu wèi lèi dà zhě ěr.
〔南有馱朴村,轉登山後,聞可攀躋。〕又北一里,東岸臨江,煥然障空者為銀山,劈崖截山之半,青黃赤白,斑爛綴色,與天光水影,互相飛動,陽朔畫山猶為類大者耳。
yá xià yǒu shàng xià èr dòng, mén jù xī xiàng.
崖下有上下二洞,門俱西向。
shàng dòng yóu kōng suì, zhōng xuán shí zuō dà shì xíng, shàng qiàn céng bì, xià bīn huí tán, wú cóng zhōng jī, qí běi fēn qiào shén duō, liè wén cuò zhuì shù jiān, tǔ nà yún wù, dú hán yīng rùn yān.
上洞尤空邃,中懸石作大士形,上嵌層壁,下瀕回潭,〔無從中躋,其北紛竅甚多,裂紋錯綴樹間,吐納雲物,獨含英潤〕焉。
yī lǐ, zhuǎn ér xī, suì wèi tuó pǔ jīn zuò tuó bǎi, bǎi jiā zhī shì, shàng zài yá běi yī lǐ.
一里,轉而西,遂為馱朴今作馱柏,百家之市,尚在涯北一里。
dōng nán jí yín shān, xī běi yòu qǐ céng luán jiā zhī, yí lǐ běi qù, zhōng chéng qī yān, ér shì yǐ zhī. lù lù yóu cǐ ér běi, zé zuǒ zhōu yǎng lì zhū dào jiāng lù yóu cǐ ér xī, zé tài píng sī míng zhū jìng yě. wǔ dǐ tuó pǔ, xiān dēng yá wèn dào, huò yún: tōng, huò yún: sāi. gài guī shùn wèi gāo píng cán pò, lù dào bù cè, dà yì xū hòu guī shùn rén zhì, suí zhī ér qián, zé rén zhòng ér xíng shǐ biàn. guī shùn yòu hòu fù zhōu rén zhì, qí fǎ yì rú zhī. èr chù rén yóu kě dài, wéi gù nú bìng zhōng jiā bìng, gèng lìng rén zhuì zhuì ěr.
東南即銀山,西北又起層巒夾之,迤邐北去,中成蹊焉,而市倚之。陸路由此而北,則左州、養利諸道;江路由此而西,則太平、思明諸境也。午抵馱朴,先登涯問道,或云:「通」,或云:「塞」。蓋歸順為高平殘破,路道不測,大意須候歸順人至,隨之而前,則人眾而行始便。歸順又候富州人至,其法亦如之。二處人猶可待,惟顧奴病中加病,更令人惴惴耳。
shì rì, jí xié xíng lǐ jì sù nì lǚ zhǔ rén jiā.
是日,即攜行李寄宿逆旅主人家。
tuó pǔ qù tuó lú wǔ shí lǐ. zì tuó lú xī zhì cǐ, jiē wèi zuǒ zhōu nán jìng, běi qù lóng zhōu sì shí lǐ lóng zhōu dāng wèi zuǒ zhōu zhī é. xī réng wèi chóng shàn dì, dǐ tài píng yì sì shí lǐ, shuǐ lù bèi zhī.
馱朴去馱盧五十里。自馱盧西至此,皆為左州南境,北去龍州四十里「龍州」當為「左州」之訛。西仍為崇善地,抵太平亦四十里,水路倍之。
gāo píng wèi ān nán dì, yóu lóng zhōu huàn xiǎo zhōu, sù liú sì rì kě zhì, tài píng rén hū zhī wèi gāo yí. lóng zhōu shān yá gèng qí, yá jiān yǒu lóng wān yán rú shēng.
高平為安南地,由龍州換小舟,溯流四日可至,太平〔人呼之為高彝。〕龍州山崖更奇,崖間有龍蜿蜒如生。
sī míng dōng huàn xiǎo zhōu, sù liú sì rì zhì tiān lóng dòng yīng wèi qiān lóng dòng, guò shān bàn rì jí dǐ shàng sī zhōu jīn shàng sī xiàn. shàng sī xī shǔ sī míng, jīn gǎi liú guān, shǔ nán níng, yǒu shí wàn shān jí shí wàn dà shān. qí shuǐ xī liú wèi míng jiāng, chū lóng zhōu, dōng liú chū bā chǐ jiāng.
思明東換小舟,溯流四日至天龍峒應為遷隆洞,過山半日即抵上思州今上思縣。上思昔屬思明,今改流官,屬南寧,有十萬山即十萬大山。其水西流為明江,〔出龍州,〕東流出八尺江。
gāo píng wèi mò yí, nǎi mò dēng yōng zhī hòu ān nán wèi lí yí, nǎi lí lì zhī hòu.
高平為莫彝,乃莫登庸之後;安南為黎彝,乃黎利之後。
zì rù xīn níng zhì cǐ, shí shān jiē chū tǔ bā dòu shù sū mù èr zhǒng. èr shù jù bù dà. bā dòu shù yè sè dān yìng, huò duì jù zhòng luán, huò gū xuán jué bì, dān cuì jiāo cuò, huǎng níng shuāng hén qián chái. sū mù shān ào píng dì jù shēng, yè rú jué míng, yīng rú biǎn dòu, ér zi zhǎng bèi zhī, rào gān jié yǐng, diǎn diǎn pán jié rú rǔ, rǔ duān liè cì rú gōu, bù kě xiàng ěr. tǔ rén yǐ zi zhǒng chéng lín, shōu jiǎ bù zhì, zhé yì yòng wèi xīn yòu zé qí duō nián xì gàn zhě, guāng xuē zhī, rǔ wén xuán jié, duǒ duǒ zuò hú táo hén, sè yóu cāng rùn. yú xī zì tiān tāi mì wàn nián téng, yī yuǎn sēng xié cǐ, yún chū yuè xī mán dòng. yú yí wèi gǔ shù qí gēn, bù zhī jí sū mù cóng tiáo yě.
自入新寧至此,石山皆出土巴豆樹、蘇木二種。二樹俱不大。巴豆樹葉色丹映,或隊聚重巒,或孤懸絕壁,丹翠交錯,恍凝霜痕黔柴。蘇木山坳平地俱生,葉如決明,英如扁豆,而子長倍之,繞乾結癭,點點盤結如乳,乳端列刺如鈎,不可嚮邇。土人以子種成〔林,收賈不至,輒刈用為薪;又擇其多年細干者,光削之,乳紋旋結,朵朵作胡桃痕,色尤蒼潤。余昔自天台覓萬年藤,一遠僧攜此,雲出粵西蠻洞。余疑為古樹奇根,不知即蘇木叢條也。〕