strong gāo huái dé yōu zhōu dà zhàn sòng tài zōng bān shī hái biàn strong
高懷德幽州大戰 宋太宗班師還汴
què shuō hū yán zàn yǔ gāo huái dé guī zhì yíng zhōng, dào zhī liáo jiāng yīng xióng, wèi jué shèng fù. rén měi yuē: yē lǜ shā nǎi liáo zhī xiāo jiāng, rǔ děng dāng shèn ér zhàn zhī. zàn děng tuì chū. rén měi rù zòu tài zōng yuē: liáo bīng shì ruì, jīn rì zhī zhàn, kǒng bù néng qǔ shèng, chén shén yōu lǜ. tài zōng yuē: zhèn qīn lín zhàn zhèn, yǔ fān jiāng yī jué cí xióng. bā wáng jìn jiàn yuē: bì xià dāng bǎo zhòng, zì yǒu zhū jiāng chū lì, bù bì qīn fàn shǐ shí yě. tài zōng bù tīng, cì rì, jìng xià mìng dū zhū jiāng lái zhàn.
卻說呼延贊與高懷德歸至營中,道知遼將英雄,未決勝負。仁美曰:「耶律沙乃遼之驍將,汝等當慎而戰之。」贊等退出。仁美入奏太宗曰:「遼兵勢銳,今日之戰,恐不能取勝,臣甚憂慮。」太宗曰:「朕親臨戰陣,與番將一決雌雄。」八王進諫曰:「陛下當保重,自有諸將出力,不必親犯矢石也。」太宗不聽,次日,竟下命督諸將來戰。
què shuō yē lǜ xiū gē zhèng yǔ zhòng jiāng yì dí sòng bīng zhī jì, shào bào: sòng bīng qīng yíng ér lái, yào yǔ yuán shuài jué yī shèng fù. xiū gē wén bào, wèi yē lǜ shā yuē: dà jiāng yē lǜ xué gǔ tún shǒu yàn dì, zhèng è sòng shī zhī hòu, kě lìng qí chū bīng, xí sòng bīng hòu zhèn wú yǔ zhū jiāng, zhěng bīng yú gāo liáng hé. běi bīng gāng liè kāi zhèn shì, wàng jiàn sòng bīng màn chuān sāi yě ér lái. qián fēng hū yán zàn pǎo mǎ chū zhèn, gāo jiào: fān jiāng xuǎn yǒng zhě lái dòu. huà shēng wèi jué, běi zhèn zhōng yē lǜ shā héng dāo ér chū. lì shēng hē yuē: sòng jiāng sù tuì, miǎn shòu qín lù. hū yán zàn tǐng qiāng zhí qǔ yē lǜ shā. yē lǜ shā lūn dāo lái yíng. liǎng mǎ xiāng jiāo, lián zhàn sān shí yú hé, bù fēn shèng bài. běi jiāng yē lǜ xī dǐ fēi qí huī fǔ, cóng páng gōng rù. gāo huái dé yī mǎ dāng xiān dǐ zhù. liǎng xià jīn gǔ qí míng, jīng qí luàn gǔn.
卻說耶律休哥正與眾將議敵宋兵之計,哨報:「宋兵傾營而來,要與元帥決一勝負。」休哥聞報,謂耶律沙曰:「大將耶律學古屯守燕地,正厄宋師之後,可令其出兵,襲宋兵後陣;吾與諸將,整兵於高梁河。」北兵剛列開陣勢,望見宋兵漫川塞野而來。前鋒呼延贊跑馬出陣,高叫:「番將選勇者來斗。」話聲未絕,北陣中耶律沙橫刀而出。厲聲喝曰:「宋將速退,免受擒戮。」呼延贊挺槍直取耶律沙。耶律沙掄刀來迎。兩馬相交,連戰三十餘合,不分勝敗。北將耶律奚底飛騎揮斧,從旁攻入。高懷德一馬當先抵住。兩下金鼓齊鳴,旌旗亂滾。
sì jiāng áo zhàn zhī jiān, hū sòng jūn zhèn hòu shù shēng pào xiǎng, rú shān bēng hǎi yǒng zhī shì, liáo jiāng yē lǜ xué gǔ bù jìn bīng chōng jī ér lái. sòng jūn zhèng bù zhī hé chù bīng mǎ, xiān zì kuì luàn, zhèn jiǎo tuán jié bú zhù. yē lǜ xiū gē zài jiāng tái shàng, wàng jiàn sòng zhèn yǐ dòng, chū yī zhī shēng lì jūn mǎ, zhí chōng qí zhōng. tài zōng jí xià lìng zhū jiāng hù jià. pān rén měi wén cǐ xiāo xī, zhòu mǎ pīn sǐ lái zhàn, zhèng yù yē lǜ xiū gē bīng dào, jiāo mǎ zhǐ yī hé, jiāng rén měi jié yú mǎ xià. guō jìn kàn jiàn, yī qí qiǎng chū, jiù zhī ér hái.
四將鏖戰之間,忽宋軍陣後數聲炮響,如山崩海涌之勢,遼將耶律學古部勁兵衝擊而來。宋軍正不知何處兵馬,先自潰亂,陣腳團結不住。耶律休哥在將台上,望見宋陣已動,出一支生力軍馬,直衝其中。太宗急下令諸將護駕。潘仁美聞此消息,驟馬拼死來戰,正遇耶律休哥兵到,交馬只一合,將仁美截於馬下。郭進看見,一騎搶出,救之而還。
shì shí lián yíng qù yuǎn, zhū jiāng féng zhe dí shǒu, zhàn zhī wèi xià, jí wén tài zōng yǒu nán, nǎi gè pāo qì lái jiù. tài zōng yǐ dān qí shā chū wéi zhōng, luò huāng wàng fén bà ér zǒu, bèi yē lǜ xiū gē bù jiāng wù huán nú wù lǐ xī èr qí chéng shì zhuī bī. nán yíng yáng yè kàn jiàn, gù zhū zǐ yuē: zhǔ shàng yǒu nán, hé bù jiù zhī? yáng yán zhāo pǐ mǎ dāng xiān, hē shēng: liáo mán màn zǒu! wù huán nú jī nù, lūn dāo biàn kǎn. yán zhāo tǐng qiāng yíng dí. zhàn bù liǎng hé, bèi yán zhāo dāng xiōng yī qiāng, cì luò mǎ xià. shā sàn zhuī bīng, jiàn tài zōng lì yú bà shàng. yán zhāo yuē: bì xià zhī mǎ hé zài? tài zōng yuē: yǐ bèi luàn shǐ suǒ shāng, bù kān qí chéng. yán zhāo yuē: kě jí chéng chén mǎ, chén dāng bù zhàn shā chū. tài zōng kǒng yán zhāo wú mǎ, bù néng shèng dí, nǎi yuē: qīng dāng chéng mǎ ér zhàn, wú dāng chéng lǘ chē ér qù. yán zhāo yuē: dí bīng lái dé duō yǐ, bì xià sù shàng mǎ, níng kě shāng chén, wàng wù gù xī.
是時連營去遠,諸將逢着敵手,戰之未下,及聞太宗有難,乃各拋棄來救。太宗已單騎殺出圍中,落荒望汾壩而走,被耶律休哥部將兀環奴、兀里奚二騎乘勢追逼。南營楊業看見,顧諸子曰:「主上有難,何不救之?」楊延昭匹馬當先,喝聲:「遼蠻慢走!」兀環奴激怒,掄刀便砍。延昭挺槍迎敵。戰不兩合,被延昭當胸一槍,刺落馬下。殺散追兵,見太宗立於壩上。延昭曰:「陛下之馬何在?」太宗曰:「已被亂矢所傷,不堪騎乘。」延昭曰:「可急乘臣馬,臣當步戰殺出。」太宗恐延昭無馬,不能勝敵,乃曰:「卿當乘馬而戰,吾當乘驢車而去。」延昭曰:「敵兵來得多矣,陛下速上馬,寧可傷臣,望勿顧惜。」
zhèng zài wēi jí zhī jì, shì yáng qī láng dān qí shā rù, jiàn yán zhāo yuē: sòng bīng zhàn zhèn yǐ luàn, gē ge hé bù jí bǎo zhǔ shàng ér zǒu? yán zhāo yuē: rǔ yǐ suǒ chéng mǎ yǔ shèng shàng qí, wú dāng xiān shā chū. qī láng fú tài zōng shàng mǎ. yán zhāo nù shēng rú léi, tū chū zhòng wéi, zhèng bèi wù lǐ xī zhòng jūn lán zhù. yán zhāo yǎo yá qù dìng wù lǐ xī, yī qiāng cì qù, zhèng zhōng yān hóu ér sǐ. rào guò xī yíng, běi bīng shǐ shí jiāo xià, yán zhāo tòu bù dé zhòng wéi, qià yù yáng yè gāo huái dé hū yán zàn sān jiāng chōng kuì shā lái, jiù chū tài zōng, zǒu bēn dìng zhōu. cǐ chù kě jiàn yáng yán zhāo zhī yǒng. hòu rén yǒu shī zàn zhī yuē:
正在危急之際,適楊七郎單騎殺入,見延昭曰:「宋兵戰陣已亂,哥哥何不急保主上而走?」延昭曰:「汝以所乘馬與聖上騎,吾當先殺出。」七郎扶太宗上馬。延昭怒聲如雷,突出重圍,正被兀里奚眾軍攔住。延昭咬牙覷定兀里奚,一槍刺去,正中咽喉而死。繞過西營,北兵矢石交下,延昭透不得重圍,恰遇楊業、高懷德、呼延贊三將沖潰殺來,救出太宗,走奔定州。此處可見楊延昭之勇。後人有詩讚之曰:
zhǎn jiān rù zhèn jiù jūn wáng, dí jiāng zhēng yíng zhì miè wáng
斬堅入陣救君王,敵將爭迎致滅亡;
wèi rù zhōng cháo xiān jiàn jī, jiāng jūn míng wàng zhì jīn xiāng.
未入中朝先建績,將軍名望至今香。
pān rén měi shōu shí cán jūn, dàn jiàn shī shǒu xiàng dié, xuè liú mǎn yě, sòng bīng zhé qù bā jiǔ wàn, sàng qí zī xiè bù kě shèng jì. yú shì, yì zhuō děng zhōu fù guī yú liáo. yē lǜ xiū gē yǐ huò quán shèng, nǎi shōu jūn hái yōu zhōu bù tí.
潘仁美收拾殘軍,但見屍首相疊,血流滿野,宋兵折去八九萬,喪其資械不可勝計。於是,易、涿等州復歸於遼。耶律休哥已獲全勝,乃收軍還幽州不提。
què shuō tài zōng zǒu rù dìng zhōu, zhòng jiāng lù xù dōu dào. bā wáng děng jìn qián bài yè. dì yuē: jīn rì ruò fēi yáng yè fù zǐ lì zhàn, zhèn jǐ yī mìng nán bǎo. bā wáng yuē: bì xià bǎi líng xiāng zhù, zéi bīng zì bù néng shāng. zì jīn hái dāng bǎo zhòng shèng gōng, bù yí qīn mào xiǎn dì. shè shǐ zhū jiāng yī shí bù jí jiù yīng, shuí wèi bì xià jì zāi? tài zōng diǎn tóu yǐ yīng. jí zhào yáng yè rù zhàng zhōng, shǎng yǐ duàn bó èr shí pǐ, huáng jīn sì shí liǎng. yīn wèi zhī yuē: quán yǐ cì qīng, liáo wèi xiāng xìn zhī lǐ. hòu bān shī zhī rì, zài yì bào gōng. yáng yè zài bài shòu mìng ér chū. bā wáng zòu yuē: yùn xiǎng bù gěi, jūn shì diào sàng, qǐ bì xià bān shī hái jīng, yǐ wèi chén mín zhī wàng. tài zōng cóng qí yì, jí rì xià zhào bān shī, yǐ pān rén měi wèi qián duì, yáng yè wèi zhōng duì, qí yú zhū jiāng gè yǐ suǒ bù hù jià zài hòu. zhǐ lìng jì xià, zhū jiāng zhǔn bèi qǐ fā dìng zhōu, wàng biàn jīng ér hái. yǒu shī wèi zhēng:
卻說太宗走入定州,眾將陸續都到。八王等進前拜謁。帝曰:「今日若非楊業父子力戰,朕幾一命難保。」八王曰:「陛下百靈相助,賊兵自不能傷。自今還當保重聖躬,不宜親冒險地。設使諸將一時不及救應,誰為陛下計哉?」太宗點頭以應。即召楊業入帳中,賞以緞帛二十匹,黃金四十兩。因渭之曰:「權以賜卿,聊為相信之禮。候班師之日,再議報功。」楊業再拜受命而出。八王奏曰:「運餉不給,軍士調喪,乞陛下班師還京,以慰臣民之望。」太宗從其議,即日下詔班師,以潘仁美為前隊,楊業為中隊,其餘諸將各以所部護駕在後。旨令既下,諸將準備起發定州,望汴京而還。有詩為怔:
zé guó jiāng shān rù zhàn tú, shēng mín hé jì lè qiáo sū?
澤國江山入戰圖,生民何計樂樵蘇?
píng jūn mò huà fēng hóu yìn, yī jiāng gōng chéng wàn gǔ kū.
憑君莫話封侯印,一將功成萬骨枯。
dà jūn yí lù wú cí, bù rì guī dào biàn jīng. wén wǔ qún chén cháo jiàn bì. tài zōng yuē: zhèn yǐ yōu zhōu zhī rǔ, cháng xuán dǎn yǐ bào xuě. rǔ zhòng chén gè chén suǒ jiàn, wèi zhèn shú chóu zhī. sī tú zhào pǔ yǔ cān zhī zhèng shì dòu shàng guō zhì děng zòu yuē: bì xià yǐ jiǎ bīng zhī lì, fǔ kù zhī fù, hé huàn chǒu zéi bù miè zāi! dàn yǐ jūn shì wéi tài yuán yǐ jiǔ, chuàng yí wèi fù, xū dài qiū gāo mǎ féi, xù wēi yǎng ruì, xú tú jìn qǔ, wèi wèi wǎn yě. tài zōng cóng qí yì, xià mìng yàn zhēng tài yuán jiāng shì yú chóng yuán diàn. shì rì, jūn chén jǐn huān ér sàn.
大軍一路無詞,不日歸到汴京。文武群臣朝見畢。太宗曰:「朕以幽州之辱,常懸膽以報雪。汝眾臣各陳所見,為朕熟籌之。」司徒趙普與參知政事竇尚、郭贄等奏曰:「陛下以甲兵之利,府庫之富,何患丑賊不滅哉!但以軍士圍太原已久,創痍未復,須待秋高馬肥,蓄威養銳,徐圖進取,未為晚也。」太宗從其議,下命宴征太原將士於崇元殿。是日,君臣盡歡而散。
cì rì jiàng chì: fēng yáng yè wèi dài zhōu cì shǐ jiān bīng mǎ yuán shuài zhī zhí qí zhǎng zi yǐ xià, jù fēng dài zhōu tuán liàn shǐ jū dì yú jīn shuǐ hé biān wú nìng zhái cì jī shén hòu. qún chén zòu yǐ yáng yè wèi lì tài gōng, fēng cì guò zhòng. dì yuē: zhèn yǐ xìn yì chù rén, qǐ kě yǒu shī yú chén xià? jìng xià mìng. yáng yè fù shàng biǎo, cí qí zhòng zi zhī zhí.
次日降敕:封楊業為代州刺史兼兵馬元帥之職;其長子以下,俱封代州團練使;居第於金水河邊無佞宅;賜齎甚厚。群臣奏以楊業未立太功,封賜過重。帝曰:「朕以信義處人,豈可有失於臣下?」竟下命。楊業復上表,辭其眾子之職。
biǎo yuē:
表曰:
chén yáng yè qǐ shǒu bài yán: qiè wèi shèng míng zài shàng, wàn wù tóng chūn. chén pì shēng biān bǐ, fù xìng cū shuài wén bù néng lì guó, wǔ bù néng dìng luàn. méng bì xià fù zài zhī rén, hào dàng zhī dé: cì dì zhái yú jīn shuǐ zhī hé, shòu chì mìng yǐ dài zhōu zhī rèn. rú cǐ hóng ēn, shǐ chén suī suì gǔ juān shēn, mò néng xiào mìng yú wàn yī. rì yè huái jù, wéi sī bào běn. chén yú chǔn zhī zǐ, wèi jiàn cùn gōng zi cháo tíng, ér jiē dé tuán liàn shǐ zhī zhí. ēn mìng jì xià, zhōng wài hài yān. chén hé gǎn dāng! qǐ bì xià yǐ shǎng fá wèi shèn, zhuī hái zhòng zi zhī gào, shǐ chén dé miǎn làn shòu zhī zuì, yǐ tú jǐn zhí. pín sī zhì mìng, bù shèng xìng shèn.
臣楊業稽首拜言:竊謂聖明在上,萬物同春。臣僻生邊鄙,賦性粗率;文不能立國,武不能定亂。蒙陛下覆載之仁,浩蕩之德:賜第宅於金水之河,授敕命以代州之任。如此宏恩,使臣雖碎骨捐身,莫能效命於萬一。日夜懷懼,惟思報本。臣愚蠢之子,未見寸功子朝廷,而皆得團練使之職。恩命既下,中外駭焉。臣何敢當!乞陛下以賞罰為慎,追還眾子之誥,使臣得免濫受之罪,以圖盡職。頻思致命,不勝幸甚。
tài zōng lǎn biǎo jiàng zhǐ, zhǔn qí suǒ qǐng. yáng yè xiè ēn ér tuì, shì shí biān jǐng zàn xī, fēng huǒ bù wén. tài zōng rì yǔ qún chén zài gōng zhōng, jiǎng lùn zhì dào, jì yì fān zhèn jiāng shuài, huò shēng huò diào, jiē dé qí yí.
太宗覽表降旨,准其所請。楊業謝恩而退,是時邊警暫息,烽火不聞。太宗日與群臣在宮中,講論治道,計議藩鎮將帥,或升或調,皆得其宜。
huà fēn liǎng tóu. què shuō yē lǜ xiū gē zì shèng sòng shī yǐ guī, pō yǒu zhāng dà zhī zhì, xiāo hòu shén yǐ wèi zhòng. zhèng zhí xiāo hòu shè yàn yǐ dài wén wǔ zhū chén, yē lǜ xiū gē jìn yuē: wǎng zhě yǐ bì xià fú yīn, chū jūn yíng dí sòng shī, chén zhàng zhū jiāng yòng mìng, shā zhī bài qù ér qù. jīn chén yù chéng sòng shī zǒu guī zhī hòu, rén huái nèi jù, jǐn lǐng jīng bīng, zhí dǎo biàn jīng, yǐ bào wéi kùn yōu zhōu zhī rǔ. qǐ bì xià yǔn chén suǒ qǐng. xiāo hòu yuē: yǐ qīng suǒ lùn, chéng zhōng yán yě. zhǐ kǒng sòng shī rén qiáng mǎ zhuàng, wèi kě jìn qǔ. yàn wáng hán kuāng sì yuē: chén yuàn yǔ yē lǜ jiāng jūn tóng chū bīng fá sòng, shěn jī ér jìn, zì yǒu chéng jī. tài hòu yī zòu jiàng zhǐ, yǐ hán kuāng tóng wèi jiān jūn, yē lǜ xiū gē wèi jiù yīng, yē lǜ shā wèi xiān fēng, lǜ cáo bīng shí wàn fá sòng. kuāng sì děng shòu mìng, jí rì bīng chū yōu zhōu, wàng suì chéng jìn fā.
話分兩頭。卻說耶律休哥自勝宋師以歸,頗有張大之志,蕭後甚倚為重。正值蕭後設宴以待文武諸臣,耶律休哥進曰:「往者以陛下福蔭,出軍迎敵宋師,臣仗諸將用命,殺之敗覷而去。今臣欲乘宋師走歸之後,人懷內懼,謹領精兵,直搗汴京,以報圍困幽州之辱。乞陛下允臣所請。」蕭後曰:「以卿所論,誠忠言也。只恐宋師人強馬壯,未可進取。」燕王韓匡嗣曰:「臣願與耶律將軍同出兵伐宋,審機而進,自有成績。」太后依奏降旨,以韓匡同為監軍,耶律休哥為救應,耶律沙為先鋒,率槽兵十萬伐宋。匡嗣等受命,即日兵出幽州,望遂城進發。
shí zhí jiǔ yuè tiān qì, dàn jiàn: hán fèng luò yè qiū róng dàn, hóng yàn shēng bēi lǚ sī zhōng. liáo bīng jìn fā shù rì, shǐ zhì suì chéng xī běi wǔ shí lǐ xià zhài. shǒu suì chéng zhě, sòng jiāng liú tíng hàn, tīng dé liáo bīng zhòu zhì, yǔ fù jiāng cuī yàn jìn lǐ hàn qióng děng yì yuē: liáo rén yǐ zhǔ shàng bīng bài ér huí, chéng cǐ ruì qì, tè lái wéi chéng, jiāng hé yǐ tuì zhī? yàn jìn yuē: ruò yǔ zhī zhàn, shèng bài wèi kě zhī. dāng yòng guǐ jì, shù qǐ jiàng qí, yòu qí rù nèi qín zhī, kě yī gǔ ér chéng gōng yě. tíng hàn yuē: cǐ jì gù miào, dàn kǒng qí yǒu yí, bù nà wǒ děng jiàng rú hé? hàn qióng yuē: xiān yǐ liáng xiǎng jìn zhī, bǐ jiàn wǒ qíng zhī zhēn, jué wú bù nà. tíng hàn dà xǐ, jí qiǎn rén rù yàn yíng zhōng jì xiǎng qǐng jiàng. hán kuāng sì yuē: rǔ zhǔ lái jiàng, jiāng hé wèi xìn? chāi rén yuē: xiān xiàn qián liáng yǔ yuán shuài, chōng jūn xiǎng zhī yòng, rán hòu lǜ zhòng nà kuǎn. kuāng sì xìn ér yǔn zhī. yē lǜ xiū gē jìn yuē: sòng jūn qì shì bù ruò, jīn wèi jiāo fēng ér qǐng jiàng, cǐ yòu wǒ zhī jì yě. yuán shuài yí zhěng jūn dài zhī, wù xìn qí yán. kuāng sì yuē: bǐ yǐ liáng xiǎng yǔ wǒ, qǐ yǒu bù zhēn? suì bù tīng xiū gē zhī jiàn.
時值九月天氣,但見:寒鳳落葉秋容淡,鴻雁聲悲旅思中。遼兵進發數日,始至遂城西北五十里下寨。守遂城者,宋將劉廷翰,聽得遼兵驟至,與副將崔彥進、李漢瓊等議曰:「遼人以主上兵敗而回,乘此銳氣,特來圍城,將何以退之?」彥進曰:「若與之戰,勝敗未可知。當用詭計,豎起降旗,誘其入內擒之,可一鼓而成功也。」廷翰曰:「此計固妙,但恐其有疑,不納我等降如何?」漢瓊曰:「先以糧餉進之,彼見我情之真,決無不納。」廷翰大喜,即遣人入燕營中濟餉請降。韓匡嗣曰:「汝主來降,將何為信?」差人曰:「先獻錢糧與元帥,充軍餉之用,然後率眾納款。」匡嗣信而允之。耶律休哥進曰:「宋軍氣勢不弱,今未交鋒而請降,此誘我之計也。元帥宜整軍待之,勿信其言。」匡嗣曰:「彼以糧餉與我,豈有不真?」遂不聽休哥之諫。
cì rì, bīng pō chéng xià. tíng hàn dé chāi rén huí bào zhī yǔ, jí zhěng diǎn jūn mǎ, lìng cuī yàn jìn lǜ mǎ jūn yī wàn, tún chéng dōng mén, dài liáo bīng rù chéng hòu, zhuó pò qí yíng. yàn jìn lǐng bīng qù le. yòu huàn lǐ hàn qióng lǐng bù bīng yī wàn, tún chéng xī mén, dí rén ruò dào, fàng shàng zhá qiáo, chéng shì qín zhī. hàn qióng yì lǐng mìng ér xíng. tíng hàn fēn qiǎn yǐ dìng, zì lǜ jìn zú, mì chū nán mén, zuò jiù yīng zhī bīng.
次日,兵泊城下。廷翰得差人回報之語,即整點軍馬,令崔彥進率馬軍一萬,屯城東門,待遼兵入城後,斫破其營。彥進領兵去了。又喚李漢瓊領步兵一萬,屯城西門,敵人若到,放上閘橋,乘勢擒之。漢瓊亦領命而行。廷翰分遣已定,自率勁卒,密出南門,作救應之兵。