strong hǔ qiū shān suàn shān shí fān shān shí gǔ shān shí mén shān tài píng shān mín shān huì jī zhū shān jiāo guǎng zhū shān strong
虎丘山 蒜山 石帆山 石鼓山 石門山 太平山 岷山 會稽諸山 交廣諸山

zǒng zài shuǐ hǎi shuǐ hé shuǐ jiāng shuǐ huái shuǐ hàn shuǐ luò shuǐ
○總載水 海水 河水 江水 淮水 漢水 洛水

hǔ qiū shān
◇虎丘山

hǔ qiū shān míng yuē: jìn sī tú dōng tíng xiàn gōng wáng xún zhuàn, yún wǔ qiū shān xiān míng hǎi yǒng shān.
《虎丘山銘》曰：晉司徒東亭獻公王珣撰，雲武丘山先名海涌山。

wú yuè chūn qiū yuē: hé lú sǐ, zàng yú guó xī běi, míng hǔ qiū, chuān tǔ wèi chuān, jī rǎng wèi qiū, fā wǔ dōu zhī shì shí wàn rén, gòng zhì qiān lǐ, shǐ xiàng liǎn tǔ, zhǒng chí sì zhōu, shuǐ shēn zhàng yú, guǒ sān chóng, qīng shuǐ yín wèi chí, chí guǎng liù shí bù, huáng jīn zhū yù wèi fú yàn, biǎn zhū zhī jiàn yú cháng sān qiān zài yān, zàng zhī yǐ sān rì, jīn jīng shàng yáng, wèi bái hǔ jù fén, gù yuē hǔ qiū.
《吳越春秋》曰：闔廬死，葬於國西北，名虎丘，穿土為川，積壤為丘，發五都之士十萬人，共治千里，使象摙土，冢池四周，水深丈餘，槨三重，傾水銀為池，池廣六十步，黃金珠玉為鳧雁，扁諸之劍魚腸三千在焉，葬之已三日，金精上楊，為白虎據墳，故曰虎丘。

wáng xún hǔ qiū jì yuē: shān dà shì sì miàn zhōu lǐng, nán zé shì shān jìng, liǎng miàn bì lì, jiāo lín shàng hé, qī lù xià tōng, shēng jiàng yǎo tiǎo, yì bù zú zhì.
王珣虎丘記曰：山大勢四面周嶺，南則是山逕，兩面壁立，交林上合，蹊路下通，升降窈窕，亦不卒至。

shī zhāng zhèng jiàn cóng yǒng yáng wáng yóu hǔ qiū shān shī yuē: cāng bō zhuàng yù dǎo, luò yì zhèn chóng máng, wèi ruò zī shān lì, tiáo yáo shàn shuǐ xiāng, dì líng móu shǎo shì, tú jiān xiàng tài xíng, zhòng yán biāo hǔ jù, jiǔ qǔ jùn yáng cháng, liū shēn jiàn wú dǐ, fēng yōu gǔ zì liáng, bǎo chén yú yù qì, jiàn yǐn jué xīng guāng, bái yún duō yì yǐng, dān guì yǒu cóng xiāng, yuǎn kàn yín tái sǒng, dòng tǎ yào shān zhuāng, ruì cǎo shēng jīn dì, tiān huā zhào shí liáng.
【詩】張正見從永陽王游虎丘山詩曰：滄波壯郁島，洛邑鎮崇芒，未若茲山麗，岧嶢擅水鄉，地靈侔少室，塗艱像太行，重岩摽虎據，九曲峻羊腸，溜深澗無底，風幽谷自涼，寶沉餘玉氣，劍隱絕星光，白雲多異影，丹桂有藂香，遠看銀台竦，洞塔耀山莊，瑞草生金地，天花照石樑。

xù jìn gù kǎi zhī hǔ qiū shān xù yuē: wú chéng xī běi, yǒu hǔ qiū shān zhě, hán zhēn cáng gǔ, tǐ xū qióng xuán, yǐn lín líng duī zhī zhōng, wàng xíng bù chū cháng fù, zhì nǎi yán è, jué yú huá fēng.
【序】晉顧愷之虎丘山序曰：吳城西北，有虎丘山者，含真藏古，體虛窮玄，隱嶙陵堆之中，望形不出常阜，至乃嵒崿，絕於華峰。

chén gù yě wáng hǔ qiū shān xù yuē: fū shǎo shì zuò zhèn, yǐ jùn jí ér biāo qí, tài huá shén zhǎng, yǐ xuē chéng ér chēng guì, ruò zī shān zhě, gāo bù gài yún, shēn wú cáng yǐng, bēi fēi péi lǒu, qiǎn yì jí lín, xiù bì shù xún, bèi dù lán yǔ tái xiǎn, chūn zhī shí rèn, guà téng gé yǔ xuán luó, qū jiàn chán yuán, xiū huáng yīn yìng, lù ruò jué ér fù tōng, shí jiāng tuí ér gèng zhuì, yì jù lì zhī míng shān, xìn dà wú zhī shèng rǎng, ruò nǎi jiǔ gōng liù yì zhī xìng, yī yǒng hé shēng zhī zhì, zhì yóu xìng zuò, qíng yǐ cí xuān, xíng yán xié yú sháo xià, chéng wén chàng yú zhōng lǜ, yóu lái shàng yǐ, wèi yǒu dēng gāo néng fù, ér tāo fěi lì zhī zhāng, rù gǔ wàng guī, ér hū kēng qiāng zhī jié, gù zǒng pèi qí biāo, jìng diāo chóng yú shān shuǐ, yún hé wù jí, zhēng gē sòng yú lín quán, yú shí fēng qīng suì gǔ, jǐng lì xiū luán, lán pèi kān rèn, hú shéng kě suǒ, lín huā fān sǎ, zhà piāo yáng yú lán gāo, shān qín zhuàn xiǎng, shí nòng shēng yú qiáo mù, bān cǎo bān jīng, zuò pán shí zhī shàng, zhuó yīng zhuó zú, jiù cāng làng zhī shuǐ, qīng piǎo cí ér zhuó zhǐ jiǔ, jiǎn lǜ yè ér fù xīn shī, sù ěr ruò yǔ sān jìng qí zōng, qiāng rán shì gòng jiǔ chéng xié yùn, shèng yǐ zāi, liáo shù shí shì, jì zhī hàn mò.
陳顧野王虎丘山序曰：夫少室作鎮，以峻極而摽奇，太華神掌，以削成而稱貴，若茲山者，高不摡雲，深無藏影，卑非培塿，淺異棘林，秀壁數尋，被杜蘭與苔蘚，椿枝十仞，掛藤葛與懸蘿，曲澗潺湲，脩篁蔭暎，路若絕而復通，石將頹而更綴，抑巨麗之名山，信大吳之勝壤，若乃九功六義之興，依永和聲之制，志由興作，情以詞宣，形言諧於韶夏，成文暢於鐘律，由來尚矣，未有登高能賦，而韜斐麗之章，入谷忘歸，而忽鏗鏘之節，故總轡齊鑣，競雕蟲於山水，雲合霧集，爭歌頌於林泉，於時風清邃谷，景麗脩巒，蘭佩堪紉，胡繩可索，林花翻灑，乍飄颺於蘭皋，山禽囀響，時弄聲於喬木，班草班荊，坐磻石之上，濯纓濯足，就滄浪之水，傾縹瓷而酌旨酒，剪綠葉而賦新詩，肅爾若與三逕齊蹤，鎗然似共九成偕韻，盛矣哉，聊述時事，寄之翰墨。

shū chén zhāng zhǒng yǔ shěn fǔ shū yuē: hǔ qiū shān zhě, wú yuè zhī shén xiù zhě yě, suī fù jùn jí yì yú jiǔ tiān. yǐn lín shū yú tài yī, jīn dài chéng bàng, dú chāo zhòng lǐng, kòng rào chuān zé, gù jué fēng cén, ruò qí fēng yá kè xuē, qióng zào huà zhī guī guǐ, jué jiàn yǎo míng, ruò guǐ shén zhī fǎng fú, zhēn mù líng cǎo, mào qióng zhī yǔ bì yè, fēi qín zǒu shòu, bì fù yì ér yīng rén, shì yǐ lì dài gāo xián, qīng jǔ qī tuō, fàn tái yún qǐ, bǎo shā xīng xuán, zì fēi yù dié kāi xiáng, jīn jīng yùn yào, qǐ qí shén guài, ruò cǐ zhě hū.
【書】陳張種與沈蜅書曰：虎丘山者，吳岳之神秀者也，雖復峻極異於九天。隱磷殊於太一，衿帶城傍，獨超眾嶺，控繞川澤，顧絕峰岑，若其峰崖刻削，窮造化之瑰詭，絕澗杳冥，若鬼神之仿佛，珍木靈草，茂瓊枝與碧葉，飛禽走獸，必負義而膺仁，是以歷代高賢，輕舉棲託，梵台雲起，寶剎星懸，自非玉牒開祥，金精蘊耀，豈其神怪，若此者乎。

chén shěn fǔ dá shū yuē: ruò nǎi sān jiāng wǔ hú, dòng tíng jù lì, xiě zhǎng zhōu zhī mào yuàn, dēng jiǔ qǔ zhī céng tái, shān gāo shuǐ shēn, yún zhēng wù tǔ, qí zhōng zhī xiù yì zhě, shí hǔ qiū zhī líng fù yān, dōng guì xià bǎi, zhǎng luó xiū zhú, líng yuán mì dòng, zhuǎn cè chāo jué, yuǎn jiàn shēn yá, jiāo luó hù xué.
陳沈蜅答書曰：若乃三江五湖，洞庭巨麗，寫長洲之茂苑，登九曲之層台，山高水深，雲蒸霧吐，其中之秀異者，實虎丘之靈阜焉，冬桂夏柏，長蘿脩竹，靈源秘洞，轉側超絕，遠澗深崖，交羅戶穴。

suàn shān
◇蒜山

liú zhēn jīng kǒu jì yuē: suàn shān wú fēng lǐng, běi xuán lín jiāng zhōng, wèi wén dì nán wàng ér zhì gē, tài píng yù lǎn sì shí liù zuò tàn.
劉楨京口記曰：蒜山無峰嶺，北懸臨江中，魏文帝南望而致歌，［太平御覽四十六作嘆。］

shān qiān zhī nán xú zhōu jì yuē: suàn shān běi jiāng zhōng, yǒu fú niú shān.
山謙之南徐州記曰：蒜山北江中，有伏牛山。

shī sòng yán yán zhī shì yóu suàn shān shī yuē: ruì sī chán gù lǐ, xún jià zā jiù jiōng, zhì fēng téng niǎn lù, xún yún kàng yáo hōng, wén xuǎn èr shí èr zuò méng. chūn jiāng zhuàng fēng tāo, lán yě mào tí yīng, xuān yóu hóng xià jì, qióng yuǎn níng shèng qíng.
【詩】宋顏延之侍游蒜山詩曰：睿思纏故里，巡駕匝舊坰，陟峰騰輦路，尋雲抗瑤薨，［《文選》二十二作甍。］春江壯風濤，蘭野茂荑英，宣游弘下濟，窮遠凝聖情。

sòng xiè zhuāng shì yàn suàn shān shī yuē: lóng jīng fú yū jǐng, fèng gài qǐ liú yún, zhuǎn huì fāng yīn wěi, céng huá zhèng fēn yūn, yān jìng shān jiāo yuǎn, wù bà jiāng tiān fèn, diào shí fēi yán lù, cái jīn qǐ chéng yún.
宋謝莊侍宴蒜山詩曰：龍旌拂紆景，鳳蓋起流雲，轉蕙方因委，層華正氛氳，煙竟山郊遠，霧罷江天分，調石飛延露，裁金起承雲。

shí fān shān
◇石帆山

shèng hóng zhī jīng zhōu jì yuē: wǔ líng wǔ yáng xiàn, yǒu shí fān shān, ruò shù bǎi fú fān.
盛弘之《荊州記》曰：武陵舞陽縣，有石帆山，若數百幅帆。

xiè líng yùn yóu míng shān zhì yuē: pò shí xī nán èr bǎi yú lǐ. yòu yǒu shí fān, xiū guǎng yǔ pò shí děng dù, zhì sè yì tóng, chuán yún, gǔ yǒu rén yǐ pò shí zhī bàn wèi shí fān, gù míng bǐ wèi shí fān, cǐ míng pò shí.
謝靈運游名山志曰：破石溪南二百餘里。又有石帆，脩廣與破石等度，質色亦同，傳雲，古有人以破石之半為石帆，故名彼為石帆，此名破石。

míng sòng bào zhāo shí fān míng yuē: yīng lóng pōu liú, xī shí héng bō, xià cóng dì zhóu, shàng gé xīng luó, qiān xiāng yǐn hàn, hē lí tūn tuó, xī lì mín zhǒng, běi xiě huái hé, miǎo miǎo hóng ǎi, jī guǎng lián shēn, lún tiān cè jì, gèn hǎi qióng yīn, yún jīng wèi qǐ, fēng kē bù yín, bēng tāo shān zhú, yù làng léi chén, mù róng suì liú, zhāo yù bù hái, tú bēi yuán hè, kōng jià cāng yān.
【銘】宋鮑昭石帆銘曰：應龍剖流，息石橫波，下潀地軸，上獦星羅，牽湘引漢，欱蠡吞沱，西曆岷冢，北寫淮河，渺淼泓藹，積廣連深，淪天測際，亘海窮陰，雲旌未起，風柯不吟，崩濤山逐，郁浪雷沉，穆戎遂留，昭御不還，徒悲猿鶴，空駕滄煙。

shí gǔ shān
◇石鼓山

lín hǎi jì yuē: jùn xī bái hè shān, yǒu shí gǔ shí chuí, shì yún shí gǔ míng zé tǔ dì kòu luàn, lóng ān chū, cǐ gǔ lǚ míng, guǒ yǒu sūn ēn zhī zéi.
《臨海記》曰：郡西白鶴山，有石鼓石搥，世雲石鼓鳴則土地寇亂，隆安初，此鼓屢鳴，果有孫恩之賊。

jiù shuō, yè xī běi yǒu shí gǔ, xuán zhe shān páng, míng zé yǒu jūn bīng dòng, líng líng yǒng zhèng xiāng, yǒu míng shí èr suǒ, qí yī zhuàng rú gǔ, sú míng shí gǔ, quán líng xiàn yǒu shí gǔ, jiù wén shù shí lǐ, jīn wú shēng.
舊說，鄴西北有石鼓，懸著山旁，鳴則有軍兵動，零陵永正鄉，有鳴石二所，其一狀如鼓，俗名石鼓，泉陵縣有石鼓，舊聞數十里，今無聲。

wáng sháo zhī nán kāng jì yuē: níng dōu xī zhī xī, yǒu yī shān, zhuàng rú gǔ, xiāng chuán wèi zhī shí gǔ, qù xiàn sān lǐ, bì lì bǎi yú zhàng, hè rán shì zhāo xiá chū huī, yì yú fán shí.
王韶之《南康記》曰：寧都溪之西，有一山，狀如鼓，相傳謂之石鼓，去縣三里，壁立百餘丈，赫然似朝霞初暉，異於凡石。

shèng hóng zhī jīng zhōu jì yuē: jiàn píng jùn nán líng xiàn yǒu shí gǔ, nán yǒu wǔ lóng shān, shān fēng jiāo yáo, líng yún jì sǒng, zhuàng ruò lóng xíng, gù yīn wèi míng.
盛弘之《荊州記》曰：建平郡南陵縣有石鼓，南有五龍山，山峰嶕嶢，凌雲濟竦，狀若龍形，故因為名。

shī jìn yǔ chǎn guān shí gǔ shī yuē: mìng jià guān qí yì, jìng wù zào líng shān, cháo jì qīng xī àn, xī qì wǔ lóng quán, míng shí hán qián xiǎng, léi hài zhèn jiǔ tiān, miào huà fēi bù yǒu, mò zhī shén zì rán, xiáng xiāo fú cuì lǐng, yuán jiàn shù yán jiān, shǒu zǎo chūn quán jié, mù wán yáng pā xiān.
【詩】晉庾闡觀石鼓詩曰：命駕觀奇逸，徑鶩造靈山，朝濟清溪岸，夕憩五龍泉，鳴石含潛響，雷駭震九天，妙化非不有，莫知神自然，翔霄拂翠嶺，緣澗漱岩間，手藻春泉潔，目玩陽葩鮮。

shí mén shān
◇石門山

yuǎn fǎ shī lú shān jì yuē: xī nán yǒu shí mén shān, qí xíng sì shuāng què, bì lì qiān yú rèn, ér pù bù liú yān.
遠法師廬山記曰：西南有石門山，其形似雙闕，壁立千餘仞，而瀑布流焉。

zhōu jǐng shì lú shān jì yuē: shí mén shān zài kāng huáng dōng běi bā shí yú lǐ, shì yī shān zhī dà gǔ, yǒu jiàn shuǐ, yì míng shí mén jiàn, tǔ yuán jùn yuǎn, wèi zhòng quán zhī zōng, měi xià lín qiū lǎo, zhuǎn shí fā shù, shēng dòng shù shí lǐ.
周景式廬山記曰：石門山在康皇東北八十餘里，是一山之大谷，有澗水，亦名石門澗，吐源浚遠，為眾泉之宗，每夏霖秋潦，轉石發樹，聲動數十里。

liú zhēn jīng kǒu jì yuē: shí mén, èr shān tóu xiāng duì, gāo èr shí yú zhàng, guǎng liù shí yú bù, wèi wèi shí mén, háng dào suǒ jīng.
劉楨京口記曰：石門，二山頭相對，高二十餘丈，廣六十餘步，謂為石門，行道所經。

xiè líng yùn míng shān zhì yuē: shí mén shān, liǎng yán jiān wēi yǒu mén xíng, gù yǐ wèi chēng, pù bù fēi xiè, dān cuì jiāo yào.
謝靈運名山志曰：石門山，兩岩間微有門形，故以為稱，瀑布飛瀉，丹翠交曜。

shī sòng xiè líng yùn dēng shí mén zuì gāo dǐng shī yuē: chén cè xún jué bì, xī sù zài shān qī, shū fēng kàng gāo guǎn, duì lǐng lín huí xī, zhǎng lín luó hù xué, jī shí yōng jī jiē, lián yán jué lù sāi, mì zhú shǐ jìng mí, lái rén wàng xīn shù, qù zi huò gù qī, guā guā xī liú shǐ, jiào々 yè yuán tí, chén míng qǐ bié lǐ, shǒu dào zì bù xié, xīn qì jiǔ qiū gàn, mù wán sān chūn tí, xī wú tóng huái kè, gòng dēng qīng yún tī.
【詩】宋謝靈運登石門最高頂詩曰：晨策尋絕壁，夕宿在山棲，疏峰抗高館，對嶺臨回溪，長林羅戶穴，積石擁基階，連岩覺路塞，密竹使逕迷，來人忘新術，去子惑故蹊，聒聒夕流駛，噭々夜猿啼，沉冥豈別理，守道自不攜，心契九秋幹，目玩三春荑，惜無同懷客，共登青雲梯。

yòu shí mén yán shàng sù shī yuē: cháo qiān yuàn zhōng lán, wèi bǐ shuāng xià xiē, míng hái yún jì sù, nòng cǐ shí shàng yuè. niǎo míng shí yè qī, mù luò zhī fēng fā, yì yīn tóng zhì tīng, shū xiǎng jù qīng yuè, měi rén jìng bù lái, yáng ā tú xī fà.
又石門岩上宿詩曰：朝搴苑中蘭，畏彼霜下歇，暝還雲際宿，弄此石上月。鳥鳴識夜棲，木落知風發，異音同致聽，殊響俱清越，美人竟不來，陽阿徒晞髮。

shū liáng wú yún àn dāng zuò jūn, hòu tóng. yǔ gù zhāng shū yuē: pū qù yuè xiè bìng, hái chēn bì luó, méi xī zhī xī, yǒu shí mén shān zhě, sēn bì zhēng xiá, gū fēng xiàn rì, yōu xiù hán yún, shēn xī xù cuì, chán yín hè lì, shuǐ xiǎng yuán tí, yīng yīng xiāng zá, mián mián chéng yùn, jì sù zhòng yōu jū, suì qì yǔ qí shàng, xìng fù jú huā, piān ráo zhú shí, shān gǔ suǒ zī, yú sī yǐ bàn, rén zhì suǒ lè, qǐ tú yǔ zāi.
【書】梁吳筠［按當作均，後同。］與顧章書曰：仆去月謝病，還賝薜蘿，梅溪之西，有石門山者，森壁爭霞，孤峰限日，幽岫含雲，深溪蓄翠，蟬吟鶴唳，水響猿啼，英英相雜，綿綿成韻，既素重幽居，遂葺宇其上，幸富菊花，偏饒竹實，山谷所資，於斯已辦，仁智所樂，豈徒語哉。

tài píng shān
◇太平山

kǒng gāo yán yòu sì míng zhì qī zuò yè. yòu tài píng yù lǎn sì shí qī yǐn kǒng shū jiē zuò yè, hòu tóng. huì jī jì yuē: yú yáo xiàn nán bǎi lǐ, yǒu tài píng shān, shān xíng sì sǎn, sì jiǎo gè shēng yī zhǒng mù, mù bù zá róu, sān yáng zhī chén, huá huì dài fā.
孔皋［延祐四明志七作曄。又《太平御覽》四十七引孔書皆作曄，後同。］會稽記曰：餘姚縣南百里，有太平山，山形似繖，四角各生一種木，木不雜糅，三陽之辰，華卉代發。

kǒng líng fú huì jī jì yuē: yú yáo jiāng yuán chū tài píng shān, dōng zhì jiā jiāng kǒu rù hǎi.
孔靈符會稽記曰：餘姚江源出太平山，東至浹江口入海。

shī qí kǒng zhì guī yóu tài píng shān shī yuē: shí xiǎn tiān jùn fēn, lín jiāo rì róng quē, yīn jiàn luò chūn róng, hán yán liú xià xuě.
【詩】齊孔稚珪游太平山詩曰：石險天濬分，林交日容缺，陰澗落春榮，寒岩留夏雪。

míng jìn sūn chuò tài píng shān míng yuē: kuí guàn tài píng, jùn yú huá huò, xiù lǐng fán yūn, qí fēng tǐng è, shàng gàn cuì xiá, xià lóng dān hè, yǒu shì míng yóu, mò wǎng qí tuō, sù xíng kū lín, yìng xīn yōu mò, yì jì gòu zhǐ, huàn yān róng zhì, xuán dòng cuì wēi, fēi yǔ yún jì, zhòng luán jiǎn chǎn, huí xī yíng dài, bèi yǐ qīng sōng, sǎ yǐ sù lài, liú fēng zhù fāng, xiáng yún tíng ǎi.
【銘】晉孫綽太平山銘曰：隗瓘太平，峻逾華霍，秀嶺樊縕，奇峰挺崿，上干翠霞，下籠丹壑，有士冥游，默往奇託，肅形枯林，映心幽漠，亦既覯止，渙焉融滯，懸棟翠微，飛宇雲際，重巒蹇產，回溪縈帶，被以青松，灑以素瀨，流風佇芳，翔雲停藹。

mín shān
◇岷山

shàng shū yǔ gòng: mín shān dǎo jiāng, dōng bié wèi tuó.
《尚書·禹貢》：岷山導江，東別為沱。

hé tú yuē: mín shān zhī dì wèi jǐng luò, dì yǐ huì chāng, shén yǐ jiàn fú, shàng wèi tiān jǐng.
《河圖》曰：岷山之地為井絡，帝以會昌，神以建福，上為天井。

zàn jìn guō pú mín shān zàn yuē: mín shān zhī jīng, shàng luò dōng jǐng, shǐ chū yī sháo, zhōng zhì miǎo míng, zuò jì nán xià, tiān qīng dì jìng.
【贊】晉郭璞岷山贊曰：岷山之精，上絡東井，始出一勺，終致淼溟，作紀南夏，天清地靜。

huì jī zhū shān
◇會稽諸山

wú yuè chūn qiū yuē: fàn lǐ zuò chéng qì, guài shān zì zhì, guài shān zhě, láng yé dōng wǔ hǎi zhōng shān yě, yī xī zì lái, bǎi xìng guài zhī, gù yuē guài shān.
《吳越春秋》曰：范蠡作城訖，怪山自至，怪山者，琅耶東武海中山也，一夕自來，百姓怪之，故曰怪山。

kǒng zǐ jiā yǔ yuē: yǔ huì zhū hóu yú tú shān, fáng fēng shì hòu zhì, yǔ lù zhī, qí gǔ zhuān chē.
《孔子家語》曰：禹會諸侯於塗山，防風氏後至，禹戮之，其骨專車。

yuè jué shū yuē: jī shān shǐ shān zhě, gōu jiàn yǐ chù jī shǐ, jiāng fá wú, yǐ shí sǐ shì.
《越絕書》曰：雞山豕山者，勾踐以畜雞豕，將伐吳，以食死士。

kǒng gāo huì jī jì, yǒng xìng xiàn dōng běi jiǔ shí lǐ, yǒu yú shān, chuán yuē: shì tú shān, àn yuè shū, yǔ qǔ yú tú shān, tú shān qù shān yīn wǔ shí lǐ, jiǎn qí lǐ shù, shì qí chù yě.
孔皋會稽記，永興縣東北九十里，有餘山，傳曰：是塗山，案越書，禹娶於塗山，塗山去山陰五十里，撿其里數，似其處也。

yòu xiàn dōng nán shí bā lǐ, yǒu shè dì shān, yuǎn wàng de de rú shè hóu, wèi zhī shè dì. shè dì zhī xī, yǒu shí shì, bì fāng èr zhàng, wèi zhī shè táng. chuán yún, yǔ kè zhī suǒ yóu qì, tǔ rén cháng yǐ cǐ zhàn gǔ shí guì jiàn, shè dì míng zé mǐ jiàn, àn zé guì. yàn yuē: shè dì bái, yǔ yī bǎi, shè dì xuán, yǔ yī qiān.
又縣東南十八里，有射的山，遠望的的如射侯，謂之射的。射的之西，有石室，壁方二丈，謂之射堂。傳雲，羽客之所遊憩，土人常以此占穀食貴賤，射的明則米賤，闇則貴。喭曰：射的白，貐一百，射的玄，貐一千。

yòu yuē: xiàn dōng běi liù shí lǐ, yǒu tǔ chéng shān, gōu jiàn suǒ měi nǚ yǐ xiàn wú wáng, dé zhū jì luó shān mài xīn nǚ xī shī zhèng dàn, xiān jiào xí yú tǔ chéng shān, shān biān yǒu shí, yún shì xī shī hàn tài píng yù lǎn sì shí qī zuò huàn, shā shí.
又曰：縣東北六十里，有土城山，勾踐索美女以獻吳王，得諸暨羅山賣薪女西施鄭旦，先教習於土城山，山邊有石，雲是西施瀚［《太平御覽》四十七作澣，沙石。］

yòu yuē: dōng yǒu qín wàng shān, xī qín shǐ huáng dēng cǐ, shǐ lǐ sī lè shí, qí bēi jiàn zài.
又曰：東有秦望山，昔秦始皇登此，使李斯勒石，其碑見在。

kǒng líng fú huì jī shān jì yuē: huì jī shān nán, yǒu wǎn wěi shān, qí shàng yǒu shí, sú hū shí guì, bì lì gàn yún, yǒu xuán dù zhī xiǎn, shēng zhě lèi tī, rán hòu zhì yān, xī yǔ zhì hóng shuǐ, jué gōng wèi jiù, nǎi jī yú cǐ shān, fā shí guì, dé jīn jiǎn yù zì, yǐ zhī shān hé tǐ shì, yú shì shū dǎo bǎi chuān, gè jǐn qí yí.
孔靈符會稽山記曰：會稽山南，有宛委山，其上有石，俗呼石匱，壁立干雲，有懸度之險，升者累梯，然後至焉，昔禹治洪水，厥功未就，乃躋於此山，發石匱，得金簡玉字，以知山河體勢，於是疏導百川，各盡其宜。

yòu yuē: shè dì shān xī nán shuǐ zhōng, yǒu bái hè, cháng wèi xiān rén qǔ jiàn, céng guā rǎng xún suǒ, suì chéng cǐ shān yě.
又曰：射的山西南水中，有白鶴，常為仙人取箭，曾刮壤尋索，遂成此山也。

shī jìn wáng biāo zhī dēng huì jī kè shí shān shī yuē: lóng shān guī guàn, chóng luán jiāo yáo, bàng dí cāng zhōu, yǎng fú xuán xiāo, wén mìng yuǎn huì, fēng chún dào liáo, qín huáng xiá xún, mài zī yīng háo, zhái líng jī ā, míng jī jùn jiào, qīng yáng yào jǐng, shí hé qì chún, xiū lǐng zēng xiān, zhǎng sōng tǐng xīn, fēi hóng zhèn yǔ, téng lóng yuè lín.
【詩】晉王彪之登會稽刻石山詩曰：隆山珪瓘，崇巒嶕嶢，傍覿滄洲，仰拂玄霄，文命遠會，風淳道遼，秦皇遐巡，邁茲英豪，宅靈基阿，銘跡峻嶠，青陽曜景，時和氣淳，脩嶺增鮮，長松挺新，飛鴻振羽，騰龍躍鱗。

zàn jìn guō pú huì jī shān zàn yuē: yǔ cú huì jī, yuán cháo qún chén, bù qián shì tǎo, nǎi lù zhǎng rén, yù guì biǎo xià, xuán shí lè qín.
【贊】晉郭璞會稽山贊曰：禹徂會稽，爰朝群臣，不虔是討，乃戮長人，玉匱表夏，玄石勒秦。

jiāo guǎng zhū shān
◇交廣諸山

gù wēi guǎng zhōu jì yuē: nán hǎi zēng chéng xiàn, yǒu bái shuǐ shān, yǒu pù bù, xuán zhù bǎi xǔ zhàng.
顧微《廣州記》曰：南海增城縣，有白水山，有瀑布，懸注百許丈。

yòu yuē: nán hǎi shǐ chāng xiàn, yǒu yī shí, wàng zhī shì niú xiàng jiāng, míng yuē niú bí shān, xiàn xī yǒu fū lú shān, gāo rù yún xiāo, shì chuán yún, shàng yǒu hú shuǐ, zhì jiǎ xū rì, zhé wén shān shàng yǒu gǔ jiǎo jiā xiāo míng xiǎng.
又曰：南海始昌縣，有一石，望之似牛向江，名曰牛鼻山，縣西有夫盧山，高入雲霄，世傳雲，上有湖水，至甲戌日，輒聞山上有鼓角笳簫鳴響。

yòu yuē: nán hǎi sì huì xiàn, yǒu jīn gǎng shān, xíng rén wǎng wǎng jiàn jīn rén jiàn xíng gǎng cè.
又曰：南海四會縣，有金崗山，行人往往見金人見形崗側。

yòu yuē: dōng guǎn bǎo ān xiàn, yǒu cān lǐ shān, chuán yún, céng cān chún xiào, qí suǒ jū shān lín, hòu yǐ wèi míng.
又曰：東莞寶安縣，有參里山，傳雲，曾參純孝，其所居山林，後以為名。

yòu yuē: yù lín jùn běi, yǒu dà shān, qí gāo yǐn tiān, shàng yǒu chí, yǒu shí niú zài chí xià, mín cháng sì zhī, suì hàn, bǎi xìng shā niú qí yǔ, yǐ niú xuè hé ní, hòu ní shí niú bèi, cí bì, tiān yù hóng zhù, xǐ shí niú bèi ní jǐn ér hòu qíng.
又曰：鬱林郡北，有大山，其高隱天，上有池，有石牛在池下，民常祀之，歲旱，百姓殺牛祈雨，以牛血和泥，厚泥石牛背，祠畢，天雨洪注，洗石牛背泥盡而後晴。

liú xīn qī jiāo zhōu jì yuē: fú shí shān, hǎi zhōng ér zhì, gāo shù shí zhàng, fú zài shuǐ shàng.
劉欣期交州記曰：浮石山，海中而峙，高數十丈，浮在水上。

yòu yuē: yǒu yī shān, shén gōng kè lòu, ruò shè péng, qù shí táng kǒu bǎi bù, yè cháng wén shè shēng.
又曰：有一山，神功刻鏤，若射堋，去石堂口百步，夜常聞射聲。

péi shì guǎng zhōu jì yuē: cāng wú zhāng píng xiàn, yǒu shí gāo shān, wàng zhī jiǎo ruò shuāng xuě.
裴氏《廣州記》曰：蒼梧彰平縣，有石膏山，望之皎若霜雪。

fù sòng xiè líng yùn lǐng biǎo fù yuē: ruò nǎi zhǎng shān qīn kuà, wài nèi guāi gé, xià wú fú liú, shàng wú yí jī, jūn tù wàng gǎng ér xuán guī, hóng yàn dǔ fēng ér fǎn hé, jì zhì lù ér jiàn bǎn, suì shēng jiàng yú shān pàn, gù hòu lù zhī qīng yǎn, tiào qián dèng zhī jué àn, kàn cháo yún zhī bào xiù, tīng xī liú zhī zhù jiàn, luó shí qí bù, guài jué héng yuè, fēi shān fēi fù, rú lóu rú què, bān cǎi lèi xiù, míng bái ruò yuè, luó màn jué pān, tái yī liú huá.
【賦】宋謝靈運嶺表賦曰：若乃長山欽跨，外內乖隔，下無伏流，上無夷跡，麕兔望崗而旋歸，鴻雁睹峰而反翮，既陟麓而踐坂，遂升降於山畔，顧後路之傾巘，眺前磴之絕岸，看朝雲之抱岫，聽夕流之注澗，羅石棋布，怪譎橫越，非山非阜，如樓如闕，斑采類繡，明白若月，蘿蔓絕攀，苔衣流滑。

zǒng zài shuǐ
◇總載水

yì shuō guà yuē: kǎn wèi shuǐ, rùn wàn wù zhě, mò rùn yú shuǐ.
《易說卦》曰：坎為水，潤萬物者，莫潤於水。

shàng shū yuē: tāng tāng hóng shuǐ fāng gē, dàng dàng huái shān xiāng líng, hào hào tāo tiān.
《尚書》曰：湯湯洪水方割，蕩蕩懷山襄陵，浩浩滔天。

gǔ liáng chuán yuē: shuǐ běi wèi yáng, shuǐ nán wèi yīn.
《穀梁傳》曰：水北為陽，水南為陰。

zuǒ chuán: wū lǎo zhī shuǐ, kě jiàn yú guǐ shén, kě xiū yú wáng gōng.
《左傳》：汙潦之水，可薦於鬼神，可羞於王公。

zuǒ chuán yuē: gòng gōng shì yǐ shuǐ jì guān, gù wèi shuǐ shī ér shuǐ míng.
《左傳》曰：共工氏以水紀官，故為水師而水名。

shuō wén, pǔ, shuǐ bīn yě.
說文，浦，水濱也。

lǐ jì yuē: shuǐ yuē qīng dí.
《禮記》曰：水曰清滌。

yòu yuē: jīn fū shuǐ yī sháo zhī duō, jí qí bù cè, yuán tuó jiāo lóng yú biē shēng yān, huò cái zhí yān.
又曰：今夫水一勺之多，及其不測，黿鼉鮫龍魚鱉生焉，貨財殖焉。

máo shī yuē: yáng zhī shuǐ, bù liú shù xīn.
《毛詩》曰：楊之水，不流束薪。

mù tiān zǐ chuán yuē: tiān zǐ yǐn yú rù shuǐ zhī shàng.
《穆天子傳》曰：天子飲於溽水之上。

shàng shū dà chuán yuē: fēi shuǐ wú yǐ zhǔn wàn lǐ zhī píng, fēi shuǐ wú yǐ tōng dào rèn zhòng yě.
《尚書大傳》曰：非水無以准萬里之平，非水無以通道任重也。

hán shī wài chuán yuē: fū shuǐ zhě yuán lǐ ér xíng, bù yí xiǎo, shì yǒu zhì zhě, zhòng ér xià, shì yǒu lǐ zhě, dǎo shēn bù yí, shì yǒu yǒng zhě, zhāng fáng ér qīng, shì zhī mìng zhě, lì xiǎn zhì yuǎn, shì yǒu dé zhě, tiān dì yǐ chéng, qún wù yǐ shēng, guó jiā yǐ níng, wàn shì yǐ píng, cǐ zhì zhě suǒ yǐ lè yú shuǐ yě.
《韓詩外傳》曰：夫水者緣理而行，不遺小，似有智者，重而下，似有禮者，蹈深不疑，似有勇者，鄣防而清，似知命者，歷險致遠，似有德者，天地以成，群物以生，國家以寧，萬事以平，此智者所以樂於水也。

yòu yuē: xià bù shù yù, fēi ài shuǐ yě, dōng bù shù yáng, fēi ài huǒ yě.
又曰：夏不數浴，非愛水也，冬不數煬，非愛火也。

lùn yǔ yuē: zhì zhě lè shuǐ.
《論語》曰：智者樂水。

yòu yuē: zi zài chuān shàng, yuē: shì zhě rú sī fū, bù shě zhòu yè.
又曰：子在川上，曰：逝者如斯夫，不舍晝夜。

lǎo zǐ yuē: shàng shàn ruò shuǐ, shuǐ shàn lì wàn wù ér bù zhēng, chù zhòng rén zhī suǒ è, gù jǐ yú dào.
《老子》曰：上善若水，水善利萬物而不爭，處眾人之所惡，故幾於道。

wén zǐ yuē: hùn hùn zhī shuǐ zhuó, kě yǐ zhuó wú zú, qīng qīng zhī shuǐ qīng, kě yǐ zhuó wú yīng, shì jù lí sāo, yún cāng làng zhī shuǐ. yòu yuē: shuǐ zhī xìng yù qīng, shā shí huì zhī, rén zhī xìng yù píng, shì yù hài zhī.
《文子》曰：混混之水濁，可以濯吾足，青青之水清，可以濯吾纓，［事具離騷，雲滄浪之水。］又曰：水之性慾清，沙石穢之，人之性慾平，嗜欲害之。

yàn zǐ yuē: jǐng gōng wèn lián zhèng hé rú, duì yuē: qí xíng. shuǐ yě, měi zāi shuǐ hū, qí zhuó wú bù tú, qí qīng wú bù sǎ.
《晏子》曰：景公問廉政何如，對曰：其行。］水也，美哉水乎，其濁無不塗，其清無不灑。

mò zǐ yuē: gǔ yǔ yuē: jūn zǐ bù jìng yú shuǐ ér jìng yú rén, jìng yú shuǐ jiàn miàn zhī róng, jìng yú rén zé zhī jí xiōng.
《墨子》曰：古語曰：君子不鏡於水而鏡於人，鏡於水見面之容，鏡於人則知吉凶。

shī zǐ yuē: fán shuǐ, qí fāng zhé zhě yǒu yù, qí yuán zhé zhě yǒu zhū, qīng shuǐ yǒu huáng jīn, huái nán zǐ yì yún, shì jù zhū yù bù.
《尸子》曰：凡水，其方折者有玉，其圓折者有珠，清水有黃金，［淮南子亦云，事具珠玉部。］

mèng zǐ yuē: guān yú hǎi zhě nán wèi shuǐ, yóu yú shèng rén zhī mén zhě nán wèi yán.
《孟子》曰：觀於海者難為水，游於聖人之門者難為言。

yòu yuē: xìng yóu tuān shuǐ yě, jué zhū dōng fāng zé dōng liú, jué zhū xī fāng zé xī liú, rén xìng zhī wú fēn yú shàn è yě, yóu shuǐ zhī wú fēn yú dōng xī yě.
又曰：性猶湍水也，決諸東方則東流，決諸西方則西流，人性之無分於善惡也，猶水之無分於東西也。

zhuāng zǐ yuē: shuǐ jìng zé míng, zhuó zé hùn, shuǐ jìng yóu míng, ér kuàng jīng shén shèng rén zhī xīn jìng hū.
《莊子》曰：水靜則明，濁則混，水靜猶明，而況精神聖人之心靜乎。

yòu yuē: qiū shuǐ shí zhì, bǎi chuān guàn hé, sì yá zhī jiān, bù biàn niú mǎ, yú shì hé bó xīn rán zì xǐ, yǐ tiān xià zhī měi wèi zài jǐ.
又曰：秋水時至，百川灌河，涘涯之間，不辨牛馬，於是河伯欣然自喜，以天下之美為在己。

yòu yuē: fū shuǐ, jī yě bù hòu, zé fù qí dà zhōu yě wú lì.
又曰：夫水，積也不厚，則負其大舟也無力。

huái nán zǐ yuē: wǎng gǔ zhī shí, jiǔ zhōu liè, shuǐ hào yàng ér bù xī, yú shì nǚ wā jī lú huī yǐ zhǐ yín shuǐ, shì jù dì wáng bù.
《淮南子》曰：往古之時，九州裂，水浩漾而不息，於是女媧積蘆灰以止淫水，［事具帝王部。］

yòu yuē: tǔ dì gè yǐ lèi shēng rén, shì gù qīng shuǐ yīn xiǎo, zhuó shuǐ yīn dà, tuān shuǐ rén qīng, chí shuǐ rén zhòng.
又曰：土地各以類生人，是故清水音小，濁水音大，湍水人輕，遲水人重。

shān hǎi jīng yuē: shàn shān yǒu shòu yān, míng yuē hé yǔ, jiàn zé tiān xià dà shuǐ, qí shàng yǒu shuǐ yān, shén hán ér qīng, dì tái zhī jiāng shuǐ yě.
《山海經》曰：剡山有獸焉，名曰合窳，見則天下大水，其上有水焉，甚寒而清，帝台之漿水也。

xuán zhōng jì yuē: tiān xià zhī duō zhě shuǐ yān, fú tiān zài dì, gāo xià wú bù zhì, wàn wù wú bù rùn.
《玄中記》曰：天下之多者水焉，浮天載地，高下無不至，萬物無不潤。

bó wù zhì yuē: yǒu bā liú shuǐ chū míng shān, wèi chū niǎo shǔ, yàng chū bō zhǒng, luò chū xióng ěr, yǐng chū shǎo shì, rǔ chū yàn quán, sì chū péi wěi, zī chū yuè tái, yí chū tài shān.
《博物志》曰：有八流水出名山，渭出鳥鼠，漾出嶓冢，洛出熊耳，潁出少室，汝出燕泉，泗出陪尾，淄出月台，沂出太山。

yǒng jiā jùn jì yuē: yǒu zhè lín shuǐ, chū jiàn ān wú xìng xiàn. yǒu wú tóng shuǐ, yǒu liǎng yuán, yī chū sōng yáng. yǒu táo zhī shuǐ, chū dōng yáng zhǎng shān xiàn.
永嘉郡記曰：有柘林水，［出建安吳興縣。］有梧桐水，［有兩源，一出松陽。］有桃支水，［出東陽長山縣。］

xiāng zhōng jì yuē: xiāng shuǐ zhì qīng, suī shēn wǔ liù zhàng, jiàn dǐ liǎo liǎo, shí zǐ rú chū pú shǐ, wǔ sè xiān míng, bái shā rú shuāng xuě, chì àn rú zhāo xiá.
《湘中記》曰：湘水至清，雖深五六丈，見底了了，石子如樗蒲矢，五色鮮明，白沙如霜雪，赤岸如朝霞。

bào piáo zǐ yuē: zuǒ cí yǐ qì jìn shuǐ, shuǐ wèi nì liú yī èr zhàng, jìn shuǐ zhe zhōng tíng lù zhī, dà hán bù bīng.
《抱朴子》曰：左慈以氣禁水，水為逆流一二丈，禁水著中庭露之，大寒不冰。

huá yáng guó zhì yuē: zhū cāng, shǎo shòu xué yú shǔ jùn, dòu xiè yǐn shuǐ yǐ fěng sòng, tóng yè děng lián qí pín, gěi mǐ ròu, zhōng bù shòu.
《華陽國志》曰：朱倉，少受學於蜀郡，豆屑飲水以諷誦，同業等憐其貧，給米肉，終不受。

sōu shén jì yuē: hàn mò, líng líng tài shǒu yǒu nǚ, yuè mén xià shū zuǒ, shǐ bì qǔ guàn shǒu shuǐ yǐn zhī ér yǒu shēn, jì ér shēng zǐ, zhì néng xíng, tài shǒu bào ér, shǐ qiú qí fù, ér zhí shàng shū zuǒ xī, shū zuǒ tuī zhī, ér pū dì wèi shuǐ.
《搜神記》曰：漢末，零陵太守有女，悅門下書佐，使婢取盥手水飲之而有娠，既而生子，至能行，太守抱兒，使求其父，兒直上書佐膝，書佐推之，兒仆地為水。

chē yǐng qín shū yuē: wáng měng gōng yè, mù róng píng jù měng, ér héng mài shuǐ yǔ jūn rén, zhòng sī wèi luàn, měng yīn dé pò zhī.
車潁秦書曰：王猛攻鄴，慕容評距猛，而恆賣水與軍人，眾思為亂，猛因得破之。

xù shù zhēng jì yuē: liáng zōu chéng xī, yǒu lóng shuǐ, yún qí xiào fù chéng gǎn shén míng, yǒng quán fā yú shì nèi, qián yǐ jī lóng fù zhī, yóu shì wú fù jí zhī láo, jí jiā rén yí zhī, shí qí chū ér sōu qí shì, shì fā cǐ lóng, ér quán suì fén yǒng, liú piào jū yǔ, gù míng yuē lóng shuǐ.
《續述征記》曰：梁鄒城西，有籠水，雲齊孝婦誠感神明，湧泉發於室內，潛以績籠覆之，由是無負汲之勞，及家人疑之，時其出而搜其室，試發此籠，而泉遂濆涌，流漂居宇，故名曰籠水。

shī chén zǔ sūn dēng yǒng shuǐ shī yuē: lóng chuān zǐ què yìng, zhū pǔ bì shā chén, àn kuò lián xiāng yuǎn, liú qīng yún yǐng shēn, fēng tán rú fú jìng, shān liū shì diào qín, qǐng jūn kàn jiǎo jié, zhī yǒu dàn rán xīn.
【詩】陳祖孫登詠水詩曰：龍川紫闕映，珠浦碧沙沉，岸闊蓮香遠，流清雲影深，風潭如拂鏡，山溜似調琴，請君看皎潔，知有淡然心。

fù wèi wén dì jì chuān fù yuē: lín jì chuān zhī céng huái, lǎn hóng bō zhī róng yì, bì téng yáng yǐ xiāng báo, jī zhǎng fēng ér jí shì, màn hào hàn ér nán cè, miǎo bù dǔ qí yín jì, yú shì guī lóng shén xī, hóng luán qún xiáng, lín jiè huò yì, zài zhǐ zài xíng, fǔ shà jīng zǎo, yǎng cān ruò fāng, yǒng hào zhǎng yín, yán shǒu xiàng wàng, měi yù zhāo xī yǐ yào huī, míng zhū zhuó zhuó ér liú guāng, yú shì yóu lǎn jì yàn, rì yì xī qīng, zhū qí diàn yào, jī gǔ léi míng, zhǎng qū fēng lì, yōu ěr běi zhēng, sī wèi dū yǐ yǎn xī, tuō huá wū ér áo yóu, zhuó xuán qīng yú jīn léi, téng yǔ shāng yǐ xiàn chóu.
【賦】魏文帝濟川賦曰：臨濟川之層淮，覽洪波之容裔，濞騰楊以相薄，激長風而亟逝，漫浩汗而難測，眇不睹其垠際，於是龜龍神嬉，鴻鸞群翔，鱗介霍驛，載止載行，俯唼菁藻，仰餐若芳，永號長吟，延首相望，美玉昭晰以曜煇，明珠灼灼而流光，於是遊覽既厭，日亦西傾，朱旗電曜，擊鼓雷鳴，長驅風厲，悠爾北征，思魏都以偃息，託華屋而遨遊，酌玄清於金罍，騰羽觴以獻酬。

yòu lín wō fù yuē: jiàn ān chū xué jì jiǔ. yòu èr shí èr, tài píng yù lǎn sān bǎi wǔ shí jiǔ xià yǒu shí zì, cǐ tuō. bā nián, jīng dōng guó, zūn wō shuǐ, xiāng yáng hū shù xià, zhù mǎ shū biān, zuò lín wō zhī fù yuē: yīn gāo shù xī lín qū wō, wēi fēng qǐ xī shuǐ zēng bō, yú xié háng xī niǎo wēi yí, cí xióng míng xī shēng xiāng hè, píng zǎo shēng xī sàn jīng kē, chūn mù fán xī fā dān huá.
又臨渦賦曰：建安［《初學記》九。又二十二，《太平御覽》三百五十九下有十字，此脫。］八年，經東國，遵渦水，相佯乎樹下，駐馬書鞭，作臨渦之賦曰：蔭高樹兮臨曲渦，微風起兮水增波，魚頡頏兮鳥逶迤，雌雄鳴兮聲相和，蓱藻生兮散莖柯，春木繁兮發丹華。

jìn yīng zhēn lín dān fù yuē: zhì mián gāng zhī tiáo miǎo, lín yǎo gǔ zhī jùn xiá, lǎn dān yuán zhī liè quán, juàn xuán liú zhī qīng bō, shù xuán lài ér yàng zhǐ, shùn huáng yá ér dàng bó, jī zhòng yán zhī jué gēn, fú chóng qiū zhī fēi è, rán hòu yīn qú dòng chū, yáng huì páng kāi, shū yì gāo wù, hào yáo zhǎng huái, pán yì yù méi, yún zhuǎn biāo huí, píng cè wèi zhī fēi yǔn, bì àn wèi zhī bēi tuí, liè yǐ qīng lín, yīn yǐ lǜ zhī, chēng sōng wěng rōng yú qí cè, yáng liǔ ē nuó hū qí xià, zé zé shàng yǒu tuō wén. gāo liū chéng yá, xuán quán shǔ lǐng, bié liú fēn zhù, bīng yíng yù jìng, qīng bō yǐn jìng, xíng wú dùn yǐng.
晉應貞臨丹賦曰：陟綿岡之迢邈，臨窈谷之濬遐，覽丹源之冽泉，眷懸流之清波，漱玄瀨而漾沚，順黃崖而盪博，激重岩之絕根，拂崇丘之飛崿，然後陰渠洞出，陽澮旁開，倏熠高鶩，皓暚長懷，盤溢郁沒，雲轉飈回，屏側為之飛隕，壁岸為之陂隤，列以青林，蔭以綠枝，檉松蓊茸於其側，楊柳婀娜乎其下，則［○則上有脫文。］高溜承崖，懸泉屬嶺，別流分注，冰瑩玉靜，清波引鏡，形無遁影。

jìn zuǒ jiǔ pín fú ōu fù yuē: lǎn shù lèi zhī zhào huà, hé fú ōu zhī dú líng, bǐng yīn jīng yǐ yùn jǐng, yīn luò yǔ ér jié xíng, bù xì gēn yú dú lì, gù jiǎ wù yǐ zī shēng, tǐ zhū guāng zhī jiǎo jiǎo, ruò níng shuāng zhī chū chéng, sè xiān yì yǐ yíng yíng, shì róng lù zhī jiāng tíng, wáng bù zhǎng xiāo, cún bù jiǔ jì, qí chéng bù yù nán, qí bài yì yǐ yì yě.
晉左九嬪涪漚賦曰：覽庶類之肇化，何涪漚之獨靈，稟陰精以運景，因落雨而結形，不系根於獨立，故假物以資生，體珠光之皎皎，若凝霜之初成，色鮮熠以熒熒，似融露之將渟，亡不長消，存不久寄，其成不欲難，其敗亦以易也。

zàn jìn gù kǎi zhī shuǐ zàn yuē: zhàn zhàn ruò níng, kāi shén yǐ zhì, chéng fēng tán lán, miào qí dé yī.
【贊】晉顧凱之水贊曰：湛湛若凝，開神以質，乘風檀瀾，妙齊得一。

jìn yǔ sù zhī shuǐ zàn yuē: zhàn zhàn hán lù, qīng lán chéng jùn, miào zhì róu míng, yún shēn yè rùn.
晉庾肅之水贊曰：湛湛涵淥，清瀾澄濬，妙質柔明，雲深夜潤。

jìn yīn zhòng kān shuǐ zàn yuē: dà xiàng wú xíng, qì yǐ fēn cū, dàn dàn chōng jīn, zhì yǒu suī xū, qīng lán kě lài, míng jī fú yú, shú néng huái zhī, fàn rán mí jū.
晉殷仲堪水贊曰：大象無形，氣以分粗，淡淡沖津，質有雖虛，清瀾可瀨，明激弗渝，孰能懷之，汎然靡拘。

jìn kǒng níng zi shuǐ zàn yuē: chéng jiàn wú xū, jī zhī chéng chuān, tuān fēi yíng gǔ, jī shí líng rán.
晉孔甯子水贊曰：澄鑒無虛，積之成川，湍飛瑩谷，激石泠然。

jìn guō pú shì shuǐ zàn yuē: chuān dú qǐ cuò, huàn lán liú dài, qián rùn páng tōng, jīng yíng huá wài, shū chū tóng guī, hùn zhī dōng huì.
晉郭璞釋水贊曰：川瀆綺錯，渙瀾流帶，潛潤旁通，經營華外，殊出同歸，混之東會。

yòu ruò shuǐ zàn yuē: ruò chū kūn shān, hóng máo shì chén, běi lún liú shā, nán yìng huǒ lín, wéi shuǐ zhī qí, mò cè qí shēn.
又弱水贊曰：弱出崑山，鴻毛是沉，北淪流沙，南暎火林，惟水之奇，莫測其深。

hǎi shuǐ
◇海水

shàng shū yuē: jiāng hàn cháo zōng yú hǎi.
《尚書》曰：江漢朝宗於海。

shān hǎi jīng yuē: wú gāo zhī shān, nán wàng yòu hǎi, guō pú zhù yuē: jí shǎo hǎi shuǐ.
《山海經》曰：無皋之山，南望幼海，［郭璞注曰：即少海水。］

yòu yuē: fā jiū zhī shān, yǒu niǎo míng yuē jīng wèi, shì yán dì zhī nǚ, wǎng yóu yú dōng hǎi, nì ér bù fǎn, shì gù jīng wèi cháng qǔ xī shān zhī mù shí, yǐ tián dōng hǎi.
又曰：發鳩之山，有鳥名曰精衛，是炎帝之女，往游於東海，溺而不反，是故精衛常取西山之木石，以填東海。

yòu yuē: dà huāng zhōng yǒu shān, míng yuē tiān tāi, hǎi shuǐ zhī rù yān.
又曰：大荒中有山，名曰天台，海水之入焉。

lǎo zǐ yuē: jiāng hǎi suǒ yǐ néng wèi bǎi gǔ wáng zhě, yǐ qí shàn xià, gù néng wèi bǎi gǔ wáng.
《老子》曰：江海所以能為百穀王者，以其善下，故能為百穀王。

huái nán zǐ yuē: hǎi bù ràng shuǐ, jī yǐ chéng qí dà.
《淮南子》曰：海不讓水，積以成其大。

xiè chéng hòu hàn shū yuē: rǔ nán chén mào, cháng wèi jiāo zhǐ bié jià, cì shǐ zhōu chǎng, shè hǎi yù fēng, chuán yù fù méi, mào bá jiàn ā mà shuǐ shén, fēng jí zhǐ xī.
謝承《後漢書》曰：汝南陳茂，嘗為交阯別駕，刺史周敞，涉海遇風，舡欲覆沒，茂拔劍呵罵水神，風即止息。

bó wù zhì yuē: jiù shuō, tiān hé yǔ hǎi tōng, jìn shì yǒu jū hǎi zhǔ zhě, nián nián bā yuè, yǒu fú zhā lái guò, shén dà, wǎng fǎn bù shī qī, cǐ rén nǎi duō jī liáng, chéng zhā qù, hū hū bù jué zhòu yè, yǎn zhì yī chù, yǒu chéng guō wū shè, wàng shì zhōng, duō jiàn zhī fù, jiàn yī zhàng fū, qiān niú zhǔ cì yǐn zhī, cǐ rén wèn cǐ wèi hé chù, dá yuē: wèn yán jūn píng, cǐ rén hái, wèn jūn píng, jūn píng yuē: mǒu nián mǒu yuè, yǒu kè xīng fàn niú dòu, jí cǐ rén hū.
《博物志》曰：舊說，天河與海通，近世有居海渚者，年年八月，有浮楂來過，甚大，往反不失期，此人乃多齎糧，乘楂去，忽忽不覺晝夜，奄至一處，有城郭屋舍，望室中，多見織婦，見一丈夫，牽牛渚次飲之，此人問此為何處，答曰：問嚴君平，此人還，問君平，君平曰：某年某月，有客星犯牛斗，即此人乎。

wáng yǐn jìn shū yuē: mù róng huǎng shàng yán yuē: chén gōng zhēng píng guō, yuǎn jiǎ bì xià zhī wēi, jiāng shì jié mìng, jīng chéng gǎn líng, hǎi wèi jié bīng, líng xíng hǎi zhōng sān bǎi yú lǐ, chén zì lì guó, jí wèn zhū gù lǎo, chū wú hǎi shuǐ bīng dòng zhī suì.
王隱《晉書》曰：慕容晃上言曰：臣躬征平郭，遠假陛下之威，將士竭命，精誠感靈，海為結冰，凌行海中三百餘里，臣自立國，及問諸故老，初無海水冰凍之歲。

shén xiān chuán yuē: má gū wèi wáng fāng píng yuē: zì jiē shì yǐ lái, jiàn dōng hǎi sān wèi sāng tián, xiàng dào péng lái, shuǐ nǎi qiǎn yú wǎng zhě lüè bàn yě, qǐ fù wèi líng hū.
《神仙傳》曰：麻姑謂王方平曰：自接侍以來，見東海三為桑田，向到蓬萊，水乃淺於往者略半也，豈復為陵乎。

lùn yǔ yuē: dào bù xíng, chéng fú fú yú hǎi, cóng wǒ zhě qí yóu yě yǔ.
《論語》曰：道不行，乘桴浮於海，從我者其由也與。

zhuāng zǐ yuē: nán hǎi zhī dì wèi shū, běi hǎi zhī dì wèi hū, zhōng yāng zhī dì wèi hún dùn, shū yǔ hū shí xiāng yǔ yù yú hún dùn zhī dì, hún dùn dài zhī shén hòu, shū yǔ hū móu bào hún dùn zhī dé, yuē: rén jiē yǒu qī qiào, yǐ shì tīng shí xī, cǐ dú wú yǒu, cháng shì záo yī qiào, qī rì ér hún dùn sǐ.
《莊子》曰：南海之帝為倏，北海之帝為忽，中央之帝為渾沌，儵與忽時相與遇於渾沌之地，渾沌待之甚厚，倏與忽謀報渾沌之德，曰：人皆有七竅，以視聽食息，此獨無有，常試鑿一竅，七日而渾沌死。

yòu yuē: qióng fà zhī běi, yǒu míng hǎi zhě, tiān chí yě, yǒu yú míng yuē kūn, huà ér wèi niǎo, míng yuē péng, shì jù niǎo bù.
又曰：窮髮之北，有溟海者，天池也，有魚名曰鯤，化而為鳥，名曰鵬，［事具鳥部。］

yòu yuē: dōng hǎi zhī biē, wèi kǎn jǐng zhī wā yuē: fū hǎi, qiān lǐ zhī yuǎn, bù zú yǐ jǔ qí dà, qiān rèn zhī gāo, bù zú yǐ jí qí shēn, yǔ zhī shí, shí nián jiǔ lǎo ér shuǐ fú jiā yì, tāng zhī shí, bā nián qī hàn ér yá bù jiǎn sǔn, fū bù wèi qǐng jiǔ tuī yí, bù yǐ duō shǎo jìn tuì zhě, cǐ yì dōng hǎi zhī dà lè yě.
又曰：東海之鱉，謂埳井之蛙曰：夫海，千里之遠，不足以舉其大，千仞之高，不足以極其深，禹之時，十年九潦而水弗加益，湯之時，八年七旱而涯不減損，夫不為頃久推移，不以多少進退者，此亦東海之大樂也。

yòu yuē: hǎi shuǐ sān suì yī zhōu, liú bō xiāng báo, gù dì dòng.
又曰：海水三歲一周，流波相薄，故地動。

hán shī wài chuán yuē: chéng wáng shí, yǒu yuè shang shì, zhòng sān yì ér cháo, yuē: wú shòu mìng guó zhī huáng fà yuē: jiǔ yǐ, tiān zhī bù xùn fēng yǔ, hǎi zhī bù bō yì yě, sān nián yú zī yǐ, yì zhě zhōng guó yǒu shèng rén hū, hé wǎng cháo zhī.
《韓詩外傳》曰：成王時，有越裳氏，重三譯而朝，曰：吾受命國之黃髮曰：久矣，天之不迅風雨，海之不波溢也，三年於茲矣，意者中國有聖人乎，盍往朝之。

shí zhōu jì yuē: fú sāng zài bì hǎi zhī zhōng, dì yī miàn wàn lǐ, tài dì zhī gōng, tài zhēn dōng wáng jūn suǒ zhì chù.
《十洲記》曰：扶桑在碧海之中，地一面萬里，太帝之宮，太真東王君所治處。

xuán zhōng jì yuē: tiān xià zhī qiáng zhě, dōng hǎi zhī è jiāo yān, shuǐ guàn ér bù yǐ, è jiāo zhě, shān míng yě, zài dōng hǎi nán fāng sān wàn lǐ, hǎi shuǐ guàn shuǐ ér jí xiāo.
《玄中記》曰：天下之強者，東海之惡燋焉，水灌而不已，惡燋者，山名也，在東海南方三萬里，海水灌水而即消。

bó wù zhì yuē: hàn shǐ biāo qí jiāng jūn huò qù bìng, běi fá dān yú, zhì hàn hǎi ér hái.
《博物志》曰：漢使驃騎將軍霍去病，北伐單于，至瀚海而還。

zhōu jǐng shì xiào zǐ chuán yuē: guǎn níng bì dì liáo dōng, jīng hǎi yù fēng, chuán rén wēi jù, jiē kòu tóu huǐ guò, níng sī qiān, niàn xiàng céng rú cè bù guān, jí biàn qǐ shǒu, fēng yì xún jìng.
周景式《孝子傳》曰：管寧避地遼東，經海遇風，船人危懼，皆叩頭悔過，寧思愆，念向曾如廁不冠，即便稽首，風亦尋靜。

xī yù chuán yuē: pú chāng hǎi yī míng yán zé.
西域傳曰：蒲昌海一名鹽澤。

shī sòng xiè líng yùn yóu chì shí jìn fān hǎi shī yuē: shǒu xià yóu qīng hé, fāng cǎo yì wèi xiē, shuǐ sù yān chén mù, yīn xiá lǚ xìng méi, zhōu lǎn juàn yíng ruán, kuàng nǎi líng qióng fà, chuān hòu shí ān liú, tiān wú jìng bù fā, yáng fān cǎi shí huá, guà xí shí hǎi yuè.
【詩】宋謝靈運游赤石進帆海詩曰：首夏猶清和，芳草亦未歇，水宿淹晨暮，陰霞屢興沒，周覽倦瀛壖，況乃凌窮髮，川後時安流，天吳靜不發，揚帆採石華，掛席拾海月。

qí xiè tiǎo wàng hǎi shī yuē: cāng bō bù kě wàng, wàng jí yǔ tiān píng, wǎng wǎng gū shān yìng, chù chù chūn yún shēng, chā chí yuǎn yàn méi, sà dá qún fú jīng.
齊謝朓望海詩曰：滄波不可望，望極與天平，往往孤山映，處處春雲生，差池遠雁沒，颯沓群鳧驚。

liáng liú xiào biāo dēng yù zhōu shān wàng hǎi shī yuē: cāng lǎo lián xiāo xiù, céng lǐng yù cuán zè, xià pán yán hǎi dǐ, shàng zhuǎn líng wū yì, diān shui miǎn fēi kě biàn, hóng róng xìn nán cè, qīng chén jiǔ mǐ fēi, jīng làng zhōng bù xī, yún jǐn yào shí yǔ, luó líng wén shuǐ sè.
梁劉孝標登郁洲山望海詩曰：滄潦聯霄岫，曾嶺郁巑崱，下盤鹽海底，上轉靈烏翼，滇氵眄非可辯，鴻溶信難測，輕塵久弭飛，驚浪終不息，雲錦曜石嶼，羅綾文水色。

běi qí zǔ xiào zhēng wàng hǎi shī yuē: dēng gāo lín jù hè, bù zhī qiān wàn lǐ, yún dǎo xiāng jiē lián, fēng cháo wú jí yǐ, shí kàn yuǎn hóng dù, zhà jiàn jīng ōu qǐ, wú dài sòng jiāng guī, zì rán shāng kè zi.
北齊祖孝徵望海詩曰：登高臨巨壑，不知千萬里，雲島相接連，風潮無極已，時看遠鴻度，乍見驚鷗起，無待送將歸，自然傷客子。

fù hòu hàn bān shū pí lǎn hǎi fù yuē: yú yǒu shì yú huái pǔ, lǎn cāng hǎi zhī máng máng, wù zhòng ní zhī chéng fú, liáo cóng róng ér suì xíng, chí hóng lài yǐ piǎo wù, yì fēi fēng ér huí xiáng, gù bǎi chuān zhī fēn liú, huàn làn màn yǐ chéng zhāng, fēng bō báo qí yì yì, miǎo hào hào yǐ tāng tāng, zhǐ rì yuè yǐ wèi biǎo, suǒ fāng yíng yǔ hú liáng, yào jīn qiú yǐ wèi què, cì yù shí ér wèi táng, míng zhī liè yú jiē lù, yǒng lǐ jiàn yú zhōng táng, zhū zǐ cǎi làn, míng zhū yè guāng, sōng qiáo zuò yú dōng xù, wáng mǔ chù yú xī xiāng, mìng hán zhòng yǔ qí bó, jiǎng shén piān ér xiào líng zhāng, yuán jié lǚ ér zì tuō, yīn lí shì ér gāo yóu, chěng fēi lóng zhī cān jià, lì bā jí ér huí zhōu, suì sǒng jié ér xiǎng yīng, hū qīng jǔ yǐ shén fú, zūn ní wù zhī yǎn dàng, dēng yún tú yǐ líng lì, chéng xū fēng ér tǐ jǐng, chāo tài qīng yǐ zēng shì, huī tiān hūn yǐ qǐ lù, pì chāng hé ér wàng yú, tōng wáng yè yú zǐ gōng, bài tài yī ér shòu fú.
【賦】後漢班叔皮覽海賦曰：余有事於淮浦，覽滄海之茫茫，悟仲尼之乘桴，聊從容而遂行，馳鴻瀨以縹鶩，翼飛風而迴翔，顧百川之分流，煥爛漫以成章，風波薄其裔裔，邈浩浩以湯湯，指日月以為表，索方瀛與壺梁，曜金璆以為闕，次玉石而為堂，蓂芝列於階路，涌醴漸於中唐，朱紫彩爛，明珠夜光，松喬坐於東序，王母處於西箱，命韓眾與歧伯，講神篇而校靈章，原結旅而自託，因離世而高游，騁飛龍之驂駕，歷八極而回周，遂竦節而響應，忽輕舉以神浮，遵霓霧之掩盪，登雲塗以凌厲，乘虛風而體景，超太清以增逝，麾天閽以啟路，辟閶闔而望余，通王謁於紫宮，拜太一而受符。

wèi wáng càn yóu hǎi fù yuē: chéng jūn guì zhī fāng zhōu, fú dà jiāng ér yáo shì, yì jīng fēng ér zhǎng qū, jí huì jī ér yī nì, dēng yīn yú yǐ dōng wàng, lǎn cāng hǎi zhī tǐ shì, tǔ xīng chū rì, tiān yǔ shuǐ jì, qí shēn bù cè, qí guǎng wú niè, zhāng hài suǒ bù jí, lú áo suǒ bù jiè, huái zhēn cáng bǎo, shén yǐn guài nì, huò wú qì ér néng xíng, huò hán xuè ér bù shí, huò yǒu yè ér wú gēn, huò néng fēi ér wú yì, niǎo zé yuán jū kǒng hú, fěi cuì sù shuāng, bīn fēn wǎng lái, chén fú áo xiáng, yú zé héng wěi qū tóu, fāng mù yǎn yán, dà zhě ruò shān líng, xiǎo zhě zhòng jūn shí, nǎi yǒu bì jiāo dà bèi, míng yuè yè guāng, xī pì guī dài mào, jīn zhì hēi zhāng, ruò fú zhǎng zhōu bié dǎo, qí bù xīng zhì, gāo huò wàn xún, jìn huò qiān lǐ, guì lín cóng hū qí shàng, shān hú zhōu hū qí zhǐ, qún xī dài jiǎo, jù xiàng jiě chǐ, huáng jīn bì yù, míng bù kě jì.
魏王粲游海賦曰：乘菌桂之方舟，浮大江而遙逝，翼驚風而長驅，集會稽而一睨，登陰隅以東望，覽滄海之體勢，吐星出日，天與水際，其深不測，其廣無臬，章亥所不極，盧敖所不屆，懷珍藏寶，神隱怪匿，或無氣而能行，或含血而不食，或有葉而無根，或能飛而無翼，鳥則爰居孔鵠，翡翠鷫鸘，繽紛往來，沉浮翱翔，魚則橫尾曲頭，方目偃嵒，大者若山陵，小者重鈞石，乃有賁蛟大貝，明月夜光，蠵{辟龜}玳瑁，金質黑章，若夫長洲別島，旗布星峙，高或萬尋，近或千里，桂林藂乎其上，珊瑚周乎其趾，群犀代角，巨象解齒，黃金碧玉，名不可紀。

wèi wén dì cāng hǎi fù yuē: měi bǎi chuān zhī dú zōng, zhuàng cāng hǎi zhī wēi shén, jīng fú sāng ér xiá shì, kuà tiān yá ér tuō shēn, jīng tāo bào hài, téng yǒng péng pài, kēng hōng yǐn lín, yǒng fèi líng mài, yú shì yuán tuó jiàn lí, fàn làn yín yóu, hóng luán kǒng hú, āi míng xiāng qiú, yáng lín zhuó yì, zài chén zài fú, yǎng shà fāng zhī, fǔ shù qīng liú, jù yú héng bēn, jué shì tūn zhōu, ěr nǎi diào dà bèi, cǎi míng zhū, qiān xuán lí, shōu wǔ fū, kuī dà lù zhī qián lín, dǔ yáo mù zhī luó shēng, shàng jiǎn chǎn yǐ jiāo cuò, xià lái fēng zhī líng líng, zhèn lǜ yè yǐ wēi ruí, tǔ fēn pā ér yáng róng.
魏文帝滄海賦曰：美百川之獨宗，壯滄海之威神，經扶桑而遐逝，跨天崖而託身，驚濤暴駭，騰踴澎湃，鏗訇隱鄰，涌沸凌邁，於是黿鼉漸離，泛濫淫游，鴻鸞孔鵠，哀鳴相求，楊鱗濯翼，載沉載浮，仰唼芳芝，俯漱清流，巨魚橫奔，厥勢吞舟，爾乃釣大貝，采明珠，搴懸黎，收武夫，窺大麓之潛林，睹搖木之羅生，上蹇產以交錯，下來風之泠泠，振綠葉以葳蕤，吐分葩而揚榮。

jìn mù xuán xū hǎi fù yuē: xī zài dì guī chén táng zhī shì, hóng tāo lán hàn, wàn lǐ wú jì, jiāng hé jì dǎo, wàn xué jù liú, jǐ bá wǔ yuè, jié hé jiǔ zhōu, yú kuò líng hǎi, zhǎng wèi wěi shū, qù shēng. qí wèi guài, zé nǎi yóu yì yīn yì. liàn yàn, fú tiān yuán é dà, jù wén xuǎn shí èr gǎi. wú àn, bō rú lián shān, zhà hé zhà sàn, xū xī bǎi chuān, xǐ dí huái hàn, ruò nǎi mái yì qián xiāo, mò zhèn mò sǒng, qīng chén bù fēi, xiān luó bù dòng, yóu shàng ya gā, yú bō dú yǒng, ruò nǎi biān huāng sù gào, wáng mìng jí xuān, fēi xùn gǔ jí, fàn hǎi líng shān, yú shì hòu jìn fēng, jiē bǎi chǐ, wéi zhǎng shāo, guà fān xí, wàng tāo yuǎn jué, jiǒng rán niǎo shì, yī yuè sān qiān, bù zhōng cháo ér jì suǒ jiè, ruò nǎi fù huì lín shēn, xū shì qiān qí, zé yǒu hǎi tóng yāo lù, mǎ xián dāng qī, tiān wú zhà jiàn ér fǎng fú, gāng xiàng zàn xiǎo ér shǎn shī, ěr qí dà liàng yě, zé nán liàn zhū yá, běi xǐ tiān xū, dōng yǎn xī mù, xī báo qīng xú, jīng lún yíng míng, wàn wàn yǒu yú, tǔ yún ní, hán lóng yú, yǐn kūn lín, qián yún jū, qí yín zé yǒu tiān chēn shuǐ guài, jiāo rén zhī shì, xiá shí guǐ huī, lín jiǎ yì zhì, fán cǎi yáng huá, wàn sè yǐn xiān, yáng bīng bù zhì, wén xuǎn shí èr zuò yě. yīn huǒ qián rán, qí yú zé héng hǎi zhī jīng, tū wù gū yóu, rú lín jiǎ, tūn lóng zhōu, ruò qí máo yì chǎn kòu, pōu luǎn chéng qín, fú chú lí yī cóng, hè zi lín shèn, qún fēi lǚ yù, xì guǎng fú shēn, qiě qí wèi qì yě, bāo gān zhī ào, kuò kūn zhī qū, wéi shén shì zhái, yì qí shì lú, hé qí bù yǒu, hé guài bù chǔ, máng máng jī liú, hán xíng nèi xū, kuàng zāi kǎn dé, bēi yǐ zì jū.
晉木玄虛海賦曰：昔在帝媯臣唐之世，洪濤瀾汗，萬里無際，江河既導，萬穴俱流，掎拔五嶽，竭涸九州，於廓靈海，長為委輸，［去聲。］其為怪，則乃浟湙［音亦。］瀲灩，浮天［原訛大，據文選十二改。］無岸，波如連山，乍合乍散，噓吸百川，洗滌淮漢，若乃霾翳潛消，莫振莫竦，輕塵不飛，纖羅不動，猶尚呀呷，餘波獨涌，若乃邊荒速告，王命急宣，飛迅鼓楫，泛海凌山，於是候勁風，揭百尺，維長梢，掛帆席，望濤遠決，冏然鳥逝，一越三千，不終朝而濟所屆，若乃負穢臨深，虛誓愆祈，則有海童邀路，馬銜當蹊，天吳乍見而仿佛，岡象暫曉而閃屍，爾其大量也，則南澰朱崖，北洗天墟，東演析木，西薄青徐，經綸瀴溟，萬萬有餘，吐雲霓，含龍魚，隱鯤鱗，潛雲居，其垠則有天琛水怪，鮫人之室，瑕石詭暉，鱗甲異質，繁采揚華，萬色隱鮮，陽冰不治，［○《文選》十二作冶。］陰火潛燃，其魚則橫海之鯨，突杌孤游，茹鱗甲，吞龍舟，若其毛翼產鷇，剖卵成禽，鳧雛離衤從，鶴子淋滲，群飛侶浴，戲廣浮深，且其為器也，苞乾之奧，括坤之區，唯神是宅，亦祇是廬，何奇不有，何怪不儲，茫茫積流，含形內虛，曠哉坎德，卑以自居。

jìn pān yuè cāng hǎi fù yuē: tú guān qí zhuàng yě, zé tāng tāng dàng dàng, lán màn xíng chén, liú mò qiān lǐ, xuán shuǐ wàn zhàng. cè zhī mò liàng qí shēn, wàng zhī bù jiàn qí guǎng, wú yuǎn bù jí, mí yōu bù tōng, qún xī jù xī, wàn liú lái tóng, hán sān hé ér nà sì dú, cháo wǔ hú ér xī jiǔ jiāng, yīn lín zé xìng yún jiàng yǔ, yáng jì zé tǔ xiá yào rì, zhǔ shuǐ ér yán chéng, pōu bàng ér zhū chū, qí zhōng yǒu péng lái míng yuè, qīng qiū qí shān, fù líng bié dǎo, wěi huán qí jiān, qí shān zé shān lèi cuī wéi zú, cuó é lóng qū, pī cāng liú yǐ tè qǐ, zhuó chóng jī ér xiù chū, qí yú zé yǒu tūn zhōu jīng ní, wū zéi lóng xū, fēng mù qiú kǒu, lí bān zhì qū, guài tǐ yì míng, bù kě shèng tú, qí chóng shòu zé sù jiāo dān qiú, yuán guī líng tuó, xiū yuán jù biē, zǐ bèi téng shé, xuán chī yòu qiú, chì lóng fén yùn, qiān tǐ gǎi jiǎo, tuī jiù nà xīn, jǔ fú yáo yǐ kàng yì, fàn yáng hóu yǐ zhuó lín, qí qín niǎo zé yǎn hóng sù shuāng, jià dāng zuò gē. é jiāo jīng, zhū bèi wěi yè, piǎo cuì cōng qīng, xiáng chá làng bō zhī lái wǎng, biàn tīng bēn jī zhī yīn xiǎng, lì shì zhī suǒ huí báo, rùn zé zhī suǒ mí guǎng, pǔ tiān zhī jí dà, héng lǜ tǔ ér mò liǎng.
晉潘岳滄海賦曰：徒觀其狀也，則湯湯蕩蕩，瀾漫形沉，流沫千里，懸水萬丈。測之莫量其深，望之不見其廣，無遠不集，靡幽不通，群谿俱息，萬流來同，含三河而納四瀆，朝五湖而夕九江，陰霖則興雲降雨，陽霽則吐霞曜日，煮水而鹽成，剖蚌而珠出，其中有蓬萊名岳，青丘奇山，阜陵別島，嵔環其間，其山則〈山累〉崔嵬崒，嵯峨隆屈，披滄流以特起，擢崇基而秀出，其魚則有吞舟鯨鯢，烏賊龍鬚，蜂目銶口，狸班雉軀，怪體異名，不可勝圖，其蟲獸則素蛟丹虬，元龜靈鼉，脩黿巨鱉，紫貝螣蛇，玄螭蚴虬，赤龍焚蘊，遷體改角，推舊納新，舉扶搖以抗翼，泛陽侯以濯鱗，其禽鳥則鶠鴻鷫鸘，駕［當作鴐。］鵝鵁鶄，朱背煒燁，縹翠蔥青，詳察浪波之來往，遍聽奔激之音響，力勢之所回薄，潤澤之所彌廣，普天之極大，橫率土而莫兩。

jìn yǔ chǎn hǎi fù yuē: xī yǔ qǐ lóng mén, qún shān jì záo, gāo míng chéng qì ér qīng fú, hòu zài shì guǎng ér pán bó. guàn zhù bǎi chuān, kòng qīng yǐn zhuó, shǐ hū làn shāng, wěi shū dà hè, ruò fú zhǎng fēng gǔ nù, yǒng làng suì yù, yáng bō yú wàn lǐ zhī jiān, piào mò yú fú sāng zhī wài, yú shì bǎi chuān fú còu, sì dú héng tōng, huí fēng rì yāng mǎng, sǒng sàn qióng lóng, yìng xiǎo yún ér sè àn, zhào luò jǐng ér jù hóng, jīng làng yáo guàn, miǎo màn zhì gǔ, dǎng mǎng chán yuán, fú tiān wò rì, jīng ní yùn ér zhà jiàn, fú chī yǒng ér jìng yóu, líng tuó zhū biē, chū méi zhēng fú, tè lóng chè shuǐ, jù lín tūn zhōu.
晉庾闡海賦曰：昔禹啟龍門，群山既鑿，高明澄氣而清浮，厚載勢廣而盤礴。灌注百川，控清引濁，始乎濫觴，委輸大壑，若夫長風鼓怒，涌浪碎潏，颺波於萬里之間，漂沫於扶桑之外，於是百川輻湊，四瀆橫通，回〈風日〉泱漭，聳散穹隆，映曉雲而色暗，照落景而俱紅，驚浪嶢瓘，眇漫瀄汩，灙漭潺湲，浮天沃日，鯨鯢蘊而乍見，伏螭涌而競游，靈鼉朱鱉，出沒爭浮，螣龍掣水，巨鱗吞舟。

jìn sūn chuò wàng hǎi fù yuē: wǔ hú tóng jìn, jiǔ jiāng cóng gài, bào hé hán jì, tūn huái nà sì, nán kòng yuán xiāng, xī yǐn jīng wèi, zhōu zhǔ tiáo dì yǐ shū shǔ, dǎo yǔ mián miǎo yǐ láo luó, zhí wéi cuī zhī jié shí, gòu qióng lóng zhī niu yáng kē, xuán ào zhī fǔ, zhòng rèn zhī fáng, lín huì wàn shū, jiǎ chǎn wú fāng, bāo suí zhū, xián yè guāng, dài mào yì shuò yǐ yǒng yóu. zuī xī huàn làn yǐ yìng zhǎng, líng bèi hán sù ér biǎo zǐ, yīng luó luò zhōu ér dài xiāng, qīng jiǎ fēn biāo yǐ wēi shàn, xuán mù yǎo miǎo yǐ shū fāng, qí huì mù zé lǜ tái shí fā, màn yǐ liú mián, zǐ jīng kūn zōng, jiě yǐ bèi zhǔ, huá zǔ yī bō ér jǐn pī, cuì lún shàn fēng ér xiù jǔ, zhǎng jīng yuè lì yǐ jié làng, diāo yú xī yáng qí yǐ pái liú, jù áo bì xiè yǐ guān shān, wū hù hū xī yǐ tūn zhōu, péng wèi yǔ jié, kūn chēng jiè háo, yì zhē bàn tiān, bèi fù chóng xiāo, jǔ hàn zé yǔ zhòu shēng fēng, kàng lín zé sì dú qǐ tāo, kǎo wàn chuān yǐ zhōu lǎn, liàng tiān chí zhī zōng wěi, mí lún bā huāng, gèn dài jiǔ dì, hūn míng zhù zhī ér bù yì, wěi lǘ xiè zhī ér bù guì.
晉孫綽望海賦曰：五湖同浸，九江叢溉，抱河含濟，吞淮納泗，南控沅湘，西引涇渭，洲渚迢遞以疏屬，島嶼綿邈以牢羅，殖嵬崔之碣石，構穹隆之〈牜羊〉柯，玄奧之府，重刃之房，鱗匯萬殊，甲產無方，包隨珠，銜夜光，玳瑁熠爍以泳游。蟕蠵煥爛以映漲，靈貝含素而表紫，蠳螺絡舟而帶緗，青甲芬飈以微扇，玄木杳眇以舒芳，其卉木則綠苔石發，蔓以流綿，紫莖菎綜，解以被渚，華組依波而錦披，翠綸扇風而繡舉，長鯨岳立以截浪，虭〈魚昔〉揚鬐以排流，巨鼇贔屓以冠山，烏鱯呼吸以吞舟，鵬為羽桀，鯤稱介豪，翼遮半天，背負重霄，舉翰則宇宙生風，抗鱗則四瀆起濤，考萬川以周覽，亮天池之綜緯，彌綸八荒，亘帶九地，昏明注之而不溢，尾閭泄之而不匱。

qí zhāng róng hǎi fù yuē: ěr qí hǎi zhī zhuàng yě, zé qióng qū méi zhǔ, wàn lǐ cáng àn, kòng huì hé jì, cháo zǒng jiāng hàn, tuān zhuǎn zé rì yuè shì jīng, làng dòng zé xīng hé rú fù, zhǎn zhuǎn cóng héng, yáng zhū qǐ yù, fēng shì chóng gāo, xiù xíng cān cuò, huò rú qián ér wèi jìn, zhà fēi qiān ér yǐ què, què zhān wú hòu, xiàng wàng hé qián, zhǎng xún gāo tiào, wéi shuǐ yǔ tiān, ruò nǎi shān héng cù làng, fēng dào cuī bō, lěi ruò jīng shān jié lǐng yǐ sǒng shí, yù ruò fēi yān bēn yún yǐ zhèn kē, lián yáo guāng ér jiāo cǎi, jiē yù shéng yǐ tōng huá, ěr qí qí míng chū lù, guǐ wù wú shū, gāo àn rǔ niǎo, héng biàn chǎn yú, zuī xī dài mào, qǐ bèi xiù luó, xuán zhū hù cǎi, yuán é yá mǐ, jù féng xiào běn jí míng běn gǎi. lǜ zǐ xiāng huá.
齊張融海賦曰：爾其海之狀也，則窮區沒渚，萬里藏岸，控會河濟，朝總江漢，湍轉則日月似驚，浪動則星河如覆，展轉從橫，揚珠起玉，峰勢崇高，岫形參錯，或如前而未進，乍非遷而已卻，卻瞻無後，向望何前，長尋高眺，唯水與天，若乃山橫蹙浪，風倒摧波，磊若驚山碣嶺以竦石，郁若飛煙奔雲以振柯，連瑤光而交彩，接玉繩以通華，爾其奇名出錄，詭物無書，高岸乳鳥，橫閞產魚，蟕蠵玳瑁，綺貝繡螺，玄珠互采，［原訛牙米，據馮校本及明本改。］綠紫相華。

hé shuǐ
◇河水

shān hǎi jīng yuē: kūn lún shān, hé shuǐ chū yān.
《山海經》曰：崑崙山，河水出焉。

yòu yuē: yáng yū zhī shān, hé chū qí zhōng, líng mén zhī shān, hé chū qí zhōng.
又曰：陽紆之山，河出其中，陵門之山，河出其中。

máo shī yuē: xīn tái, cì wèi xuān gōng yě, nà jí zhī qī, zuò xīn tái yú hé shàng ér yào zhī, guó rén è zhī, ér zuò shì shī yě, xīn tái yǒu cǐ, hé shuǐ lì lì.
《毛詩》曰：新台，刺衛宣公也，納伋之妻，作新台於河上而要之，國人惡之，而作是詩也，新台有泚，河水沴沴。

yòu yuē: shuí wèi hé guǎng, yī wěi háng zhī, shuí wèi sòng yuǎn, qí yǔ wàng zhī.
又曰：誰謂河廣，一葦杭之，誰謂宋遠，跂予望之。

zuǒ chuán yuē: zhōu shī yǒu zhī yuē: sì hé zhī qīng, rén shòu jǐ hé.
《左傳》曰：周詩有之曰：俟河之清，人壽幾何。

yòu yuē: chǔ zhāo wáng yǒu jí, bo hé wèi suì, dài fū qǐng jì, wáng yuē: jiāng hàn jǔ zhāng, chǔ zhī wàng yě, hé fēi suǒ huò zuì, suì fú jì.
又曰：楚昭王有疾，卜河為祟，大夫請祭，王曰：江漢沮漳，楚之望也，河非所獲罪，遂弗祭。

gǔ liáng chuán yuē: liáng shān bēng, yōng è hé sān rì bù liú, jìn jūn zhào bó zūn, bó zūn guò, yù niǎn zhě wèn yān, niǎn zhě yuē: jūn qīn sù gǎo shī, qún chén kū zhī, jì ér cí yān, bó zūn zhì, jūn wèn zhī, bó zūn rú qí yán, ér hé liú yǐ, zuǒ chuán yún bó zōng.
《穀梁傳》曰：梁山崩，壅遏河三日不流，晉君召伯尊，伯尊過，遇輦者問焉，輦者曰：君親素縞師，群臣哭之，既而祠焉，伯尊至，君問之，伯尊如其言，而河流矣，［左傳雲伯宗。］

xiào jīng yuán shén qì yuē: hé zhě shuǐ zhī bó, shàng yīng tiān hàn.
《孝經援神契》曰：河者水之伯，上應天漢。

lǚ shì chūn qiū yuē: gǔ lóng mén wèi kāi, lǚ liáng wèi fā, hé chū mèng mén, dà yì nì liú, míng yuē hóng shuǐ, yǔ nǎi jué liú shū hé, wèi péng lǐ zhī zhāng, lǚ shì chūn qiū ài lèi piān zuò zhàng. suǒ huó zhě qiān bā bǎi guó, cǐ yǔ zhī gōng yě.
《呂氏春秋》曰：古龍門未開，呂梁未發，河出孟門，大溢逆流，名曰洪水，禹乃決流疏河，為彭澧之漳，［呂氏春秋愛類篇作障。］所活者千八百國，此禹之功也。

shǐ jì yuē: yuán guāng zhōng, hé jué yú hù zǐ, yú shì tiān zǐ yǐ yòng shì wàn lǐ shā, zé hái lín jué hé, chén bái mǎ yù bì yú hé, lìng qún chén cóng guān, zì jiāng jūn yǐ xià, jiē fù xīn tián jué hé, ér qǔ qí yuán zhī zhú yǐ wèi qián, tiān zǐ jì lín hé jué, dào gōng zhī bù chéng, nǎi zuò hù zǐ zhī gē.
《史記》曰：元光中，河決於瓠子，於是天子已用事萬里沙，則還臨決河，沉白馬玉璧於河，令群臣從官，自將軍以下，皆負薪填決河，而取淇園之竹以為揵，天子既臨河決，悼功之不成，乃作瓠子之歌。

yòu yuē: qín miè liù guó, zì yǐ huò shuǐ dé zhī ruì, gēng míng hé yuē dé shuǐ.
又曰：秦滅六國，自以獲水德之瑞，更名河曰德水。

hán shī wài chuán yuē: shēn tú dí fēi qí shì, jiāng zì tóu yú hé, cuī jiā wén ér zhǐ zhī yuē: shèng rén zhī rén, mín zhī fù mǔ yě, jīn wèi rú zú, bù jiù nì rén, kě hū, shēn tú yuē: xī jié shā lóng féng, zhòu shā bǐ gàn, ér wáng tiān xià, wú shā zi xū, chén shā xiè yě, ér miè qí guó, fēi wú shèng zhì, bù yòng gù yě, suì fù shí ér chén yú hé.
《韓詩外傳》曰：申徒狄非其世，將自投於河，崔嘉聞而止之曰：聖仁之人，民之父母也，今為濡足，不救溺人，可乎，申徒曰：昔桀殺龍逢，紂殺比干，而亡天下，吳殺子胥，陳殺泄冶，而滅其國，非無聖智，不用故也，遂負石而沉於河。

huái nán zǐ: hé yǐ wēi shé gù néng yuǎn.
《淮南子》：河以逶蛇故能遠。

yòu yuē: hé shuǐ jiǔ zhé zhù hǎi ér liú bù jué zhě, yǒu kūn lún zhī shū yě.
又曰：河水九折注海而流不絕者，有崑崙之輸也。

wù lǐ lùn yuē: hé sè huáng chì, zhòng chuān zhī liú, gài zhuó zhī yě, bǎi lǐ yī xiǎo qǔ, qiān lǐ yī dà qū yī zhí.
《物理論》曰：河色黃赤，眾川之流，蓋濁之也，百里一小曲，千里一大曲一直。

ěr yǎ yuē: shuǐ zì hé chū wèi yōng.
《爾雅》曰：水自河出為雍。

hé chū kūn lún xū, sè bái.
河出崑崙墟，色白。

shān hǎi jīng yuē: jī shí zhī shān, qí xià yǒu shí mén, hé shuǐ mào yǐ xī nán liú.
《山海經》曰：積石之山，其下有石門，河水冒以西南流。

zhuāng zǐ yuē: hé rùn jiǔ lǐ, zé jí sān zú.
《莊子》曰：河潤九里，澤及三族。

chǔ cí yuē: yǔ rǔ yóu xī jiǔ hé, chōng fēng qǐ xī shuǐ yáng bō.
《楚辭》曰：與汝游兮九河，衝風起兮水揚波。

shī liáng fàn yún dù huáng hé shī yuē: hé liú xùn qiě zhuó, tāng tāng bù kě líng, guì jí nán wèi bǎng, sōng zhōu cái zì shèng, kōng tíng yǎn jiù mù, huāng chóu yú gù chéng, bù dǔ xíng rén jī, dàn jiàn hú tù xìng, jì yán hé shàng lǎo, cǐ shuǐ hé dāng chéng.
【詩】梁范雲度黃河詩曰：河流迅且濁，湯湯不可陵，檜楫難為榜，松舟才自勝，空亭偃舊木，荒疇餘故塍，不睹行人跡，但見狐兔興，寄言河上老，此水何當澄。

fù jìn chéng gōng suī dà hé fù yuē: lǎn bǎi chuān zhī hóng zhuàng, mò shàng měi yú huáng hé, fā kūn lún zhī jùn jí, chū jī shí zhī cuó é.
【賦】晉成公綏大河賦曰：覽百川之弘壯，莫尚美於黃河，發崑崙之峻極，出積石之嵯峨。

wèi yīng chàng líng hé fù yuē: zī líng chuān zhī xiá yuán, yú kūn lún zhī shén qiū, chōng jī shí zhī zhòng xiǎn, pī shān lù ér yì fú, shè jīn lù zhī jùn quán, bō jiǔ dào hū zhōng zhōu, fén hóng yǒng ér téng wù, héng wěi wěi ér cú zhēng, zhào chéng gāo ér xùn shì, yáng hóu pèi ér zhèn jīng, yǒu hàn zhōng yè, jīn dī tuí ér hù zǐ qīng, xìng wàn chéng ér qīn wù, dǒng qún hòu ér lái yíng. xià qí yuán zhī fēng xiǎo, tóu yù bì ér chén xīng, ruò fú zhǎng shān jùn jiǎ, mào guā fēn jiāng, fú liú guàn liè, yìng shuǐ yīn fáng, lóng tiáo dòng ér chàng qīng fēng, bái rì xiǎn ér yào shū guāng.
魏應瑒靈河賦曰：咨靈川之遐原，於崑崙之神丘，沖積石之重險，披山麓而溢浮，涉津路之峻泉，播九道乎中州，汾鴻踴而騰鶩，恆亹亹而徂征，肇乘高而迅逝，陽侯沛而振驚，有漢中葉，金隄隤而瓠子傾，興萬乘而親務，董群後而來營。下淇園之豐筱，投玉璧而沉星，若夫長杉峻檟，茂栝芬橿，扶流灌列，暎水蔭防，隆條動而暢清風，白日顯而曜殊光。

sòng sòng bào zhāo hé qīng sòng, fū sì huáng liù dì, shù shēng zhǎng shì, dà bǎo yě, zé jìn qún shēng, guó fù xíng qīng, hóng dé yě, zhì lǐ cái lè, chún fēng qiān sú, wén jiào yě, zhū chuí jié xiá, shù sǎng xiàng què, wǔ gōng yě, míng niǎo yuè yú, dí huì hé qú, zhì xiáng yě, dà bǎo hóng dé, wén jiào wǔ gōng, qí chóng rú cǐ, yōu míng tóng zàn, shén qí yǔ néng, jué yīng rú bǐ, wéi tiān wèi dà, yáo shí zé zhī, yì yòu wén zhī, shì zhī suǒ tán zhě qiǎn, zé měi zhī suǒ chuán zhě jìn, dào zhī suǒ gǎn zhě shēn, zé qìng zhī suǒ liú zhě yuǎn, shèng mìng nán chén, huáng lì yōu guī, móu cóng shì xié, shén yǔ mín tuī, huáng qí xī yìng, zǐ gài dōng huī, nà ruì lí yù, shēng zhèng héng jī, wū bǐ sì dú, mèi cǐ shuāng chuān, fú líng yáo jì, bì kuàng xiá nián, chéng bō kūn qiū, jìng liú cōng shān.
【頌】宋鮑昭河清頌，夫四皇六帝，樹聲長世，大寶也，澤浸群生，國富刑清，鴻德也，制禮裁樂，淳風遷俗，文教也，誅箠羯黠，束顙象闕，武功也，鳴鳥躍魚，滌穢河渠，至祥也，大寶鴻德，文教武功，其崇如此，幽明同贊，神祇與能，厥應如彼，唯天為大，堯實則之，抑又聞之，勢之所覃者淺，則美之所傳者近，道之所感者深，則慶之所流者遠，聖命難諶，皇曆攸歸，謀從筮協，神與民推，黃旗西暎，紫蓋東暉，納瑞璃玉，升政衡璣，污彼四瀆，媚此雙川，伏靈遙紀，閟貺遐年，澄波昆丘，鏡流蔥山。

míng hòu hàn lǐ yóu hé míng yuē: yáng yáng hé shuǐ, fù zōng yú hǎi, jīng zì zhōng zhōu, lóng tú suǒ zài, xī zhōu wǔ zhū hóu, huì yú mèng jīn, yú rù wáng zhōu, nǎi wǎng kè yīn, dà hàn chéng xù, huái fù xiá lín, bāng shì lái jì, gè gòng jué zhēn.
【銘】後漢李尤河銘曰：洋洋河水，赴宗於海，經自中州，龍圖所在，昔周武諸侯，會於孟津，魚入王舟，乃往剋殷，大漢承緒，懷附遐鄰，邦事來濟，各貢厥珍。

jiāng shuǐ
◇江水

shàng shū yǔ gòng: mín shān dǎo jiāng, dōng bié wèi tuó.
《尚書·禹貢》：岷山導江，東別為沱。

yòu yuē: sān jiāng jì rù, zhèn zé dǐ dìng.
又曰：三江既入，震澤底定。

chūn qiū yuán mìng bāo yuē: niú nǚ wèi jiāng cháo, jiāng cháo zhě, suǒ yǐ kāi shén rùn huà, gù qí qì tuān jí.
《春秋元命苞》曰：牛女為江潮，江潮者，所以開神潤化，故其氣湍急。

sūn qīng zǐ yuē: zǐ lù shèng fú jiàn kǒng zǐ, kǒng zǐ yuē: yóu, shì chān chān zhě hé yě, zài xī jiāng chū yú wèn shān, qí shǐ chū, yuán kě yǐ làn shāng, jí qí zhì jiāng zhī jīn yě, bù fāng zhōu, bù bì fēng, bù kě shè yě, fēi wéi xià liú shuǐ yé, jīn rǔ yī fú jì shèng, yán sè chōng yíng, tiān xià qiě shú kěn jiàn rǔ hū.
《孫卿子》曰：子路盛服見孔子，孔子曰：由，是襜襜者何也，在昔江出於汶山，其始出，源可以濫觴，及其至江之津也，不方舟，不避風，不可涉也，非唯下流水耶，今汝衣服既盛，顏色充盈，天下且孰肯諫汝乎。

liè nǚ chuán yuē: chǔ zhāo wáng zhēn jiāng, qí nǚ yě, zhāo wáng chū yóu, liú fū rén jiàn tái, jiāng shuǐ dà zhì, shǐ shǐ zhě yíng fū rén, wàng chí fú, fū rén bù kěn chū, shǐ zhě hái qǔ fú, wèi jí, tái yǐ huài, liú shuǐ ér sǐ, shì jù rén bù xián fù rén piān.
《列女傳》曰：楚昭王貞姜，齊女也，昭王出遊，留夫人漸台，江水大至，使使者迎夫人，忘持符，夫人不肯出，使者還取符，未及，台已壞，流水而死，［事具人部賢婦人篇。］

yòu yuē: guǎng hàn jiāng shī qī, shì gū zhì xiào, gū hǎo yǐn jiāng shuǐ, shuǐ qù jiā qī lǐ, qī cháng jī míng sù liú ér jí, ér fēng xuě, bù shí dé shuǐ, shī zé qiǎn zhī, qī jì lín jiā, fǎng jī gěi yǔ, shī wén zhuī hái, shě cè lì yǒu yǒng quán chū, wèi rú jiāng shuǐ.
又曰：廣漢姜詩妻，事姑至孝，姑好飲江水，水去家七里，妻常雞鳴溯流而汲，而風雪，不時得水，詩責遣之，妻寄鄰家，紡績給與，詩聞追還，舍側立有湧泉出，味如江水。

xiè chéng hòu hàn shū yuē: wú jùn wáng hóng, dù qián táng jiāng, zāo fēng, chuán yù fù, hóng bá jiàn zhuó shuǐ, mà wǔ tài píng yù lǎn liù shí zuò wǔ. zi xū, shuǐ xī dé jì.
謝承《後漢書》曰：吳郡王閎，渡錢塘江，遭風，船欲覆，閎拔劍斫水，罵五［《太平御覽》六十作伍。］子胥，水息得濟。

wú zhì yuē: wèi wén dì chū guǎng líng, wàng dà jiāng yuē: bǐ yǒu rén yān, wèi kě tú yě, nǎi hái.
《吳志》曰：魏文帝出廣陵，望大江曰：彼有人焉，未可圖也，乃還。

wú lù yuē: shū yún, sān jiāng jì rù, zhèn zé dǐ dìng, zhèn zé, wú xī nán tài hú yě.
《吳錄》曰：書雲，三江既入，震澤底定，震澤，吳西南太湖也。

yòu yuē: bù zhì biǎo yán, cǐ jiàng rén shuō, běi duō zuò bù náng, yù yǐ shèng shā sāi dà jiāng, wú zhǔ jiàn lǚ dài, shuō, zhì yán běi yù yǐ shā náng sāi jiāng, měi dú qí biǎo, zhé dú shī xiào, cǐ jiāng zì kāi pì yǐ lái, níng kě yǐ náng sāi zhī hū.
又曰：步騭表言，此降人說，北多作布囊，欲以盛沙塞大江，吳主見呂岱，說，騭言北欲以沙囊塞江，每讀其表，輒獨失笑，此江自開闢以來，寧可以囊塞之乎。

shī liáng shěn yuē fàn yǒng kāng jiāng shī yuē: zhǎng zhī méng zǐ yè, qīng yuán fàn lǜ tái, shān guāng fú shuǐ zhì, chūn sè fàn hán lái, lín nì xìn yǒng yǐ, wàng měi ài yōu zāi, jì yán yōu guī qiè, luó xiù wù kōng cái.
【詩】梁沈約泛永康江詩曰：長枝萌紫葉，清源泛綠苔，山光浮水至，春色犯寒來，臨睨信永矣，望美曖悠哉，寄言幽閨妾，羅袖勿空裁。

yòu dù xīn ān jiāng yí jīng yì yóu hǎo shī yuē: juàn yán fǎng zhōu kè, zī chuān xìn kě zhēn, dòng chè suí shēn qiǎn, jiǎo jìng wú dōng chūn, qiān rèn xiě gāo shù, bǎi zhàng jiàn yóu lín, fēn wú gé xiāo zǐ, níng kě zhuó yī jīn, yuán yǐ chán yuán mò, zhān jūn yī shàng chén.
又渡新安江貽京邑游好詩曰：眷言訪舟客，茲川信可珍，洞澈隨深淺，皎鏡無冬春，千仞寫高樹，百丈見游鱗，紛吾隔囂滓，寧可濯衣巾，原以潺湲末，霑君衣上塵。

liáng rèn fǎng jì zhè jiāng shī yuē: mèi dàn chéng qīng fēng, jiāng hú hū lái wǎng, huò yǔ guī bō sòng, zhà zhú fān liú shàng, jìn àn wú xiá mù, yuǎn fēng gèng xìng xiǎng, lǜ shù xuán sù gēn, dān yá tuí jiǔ rǎng.
梁任昉濟浙江詩曰：昧旦乘輕風，江湖忽來往，或與歸波送，乍逐翻流上，近岸無暇目，遠峰更興想，綠樹懸宿根，丹崖頹久壤。

yòu yán líng lài shī yuē: qún fēng cǐ jùn jí, cān chà bǎi zhòng zhàng, qīng qiǎn jì lián yī, jī shí fù bēn zhuàng, shén wù tú yǒu zào, zhōng rán mò néng zhàng.
又嚴陵瀨詩曰：群峰此峻極，參差百重嶂，清淺既漣漪，激石復奔壯，神物徒有造，終然莫能仗。

liáng liú xiào chuò hé tài zǐ luò rì wàng shuǐ shī yuē: chuān píng luò rì jiǒng, luò zhào mǎn chuān zhǎng, fù cǐ lún pō chí, gū yǐn bié jǔ zhāng, gěng gěng liú zhǎng mài, yì yì dòng qīng guāng, lín fàn zì duō měi, kuàng nǎi hái gù xiāng, bǎng rén yè lǐ jí, zhào nǚ àn chéng zhuāng, yù dài chūn jiāng shǔ, zhēng tú xiàng luò yáng.
梁劉孝綽和太子落日望水詩曰：川平落日迥，落照滿川漲，復此淪坡池，泒引別沮漳，耿耿流長脈，熠熠動輕光，臨泛自多美，況乃還故鄉，榜人夜理楫，棹女闇成妝，欲待春江曙，爭塗向洛陽。

liáng wáng tái qīng lín cāng bō shī yuē: gāo xuān lín bù cè, qīng jiāng qióng guǎng shēn, tiān biān shēng àn yǐng, shuǐ shàng jié yún yīn, fēng lái bái huá qǐ, cháo mǎn huáng shā chén.
梁王台卿臨滄波詩曰：高軒臨不測，清江窮廣深，天邊生岸影，水上結雲陰，風來白華起，潮滿黃沙沉。

yòu fàn jiāng shī yuē: chūn jiāng xià bái dì, huà gě xiàng huáng niú, jǐn lǎn huí shā qì, lán ráo bì dí zhōu, shī huā suí shuǐ fàn, kōng cháo zhú shù liú, àn shè duō qiáo mù, shān chéng zú jiǒng lóu.
又泛江詩曰：春江下白帝，畫舸向黃牛，錦纜回沙磧，蘭橈避荻洲，濕花隨水泛，空巢逐樹流，岸社多喬木，山城足迥樓。

chén yīn kēng wǎn chū xīn tíng shī yuē: dà jiāng yī hào dàng, lí bēi zú jǐ zhòng, cháo luò yóu rú gài, yún hūn bù zuò fēng, yuǎn shù wéi wén gǔ, hán shān dàn jiàn sōng, jiǔ shí fāng chēng bàn, guī tú jù yǒu zōng.
陳陰鏗晚出新亭詩曰：大江一浩蕩，離悲足幾重，潮落猶如蓋，雲昏不作峰，遠戍唯聞鼓，寒山但見松，九十方稱半，歸途詎有蹤。

fù dōng jìn guō pú jiāng fù yuē: zī wǔ cái zhī bìng yòng, shí shuǐ dé zhī líng zhǎng, wéi mín shān zhī dǎo jiāng, chū fā yuán yú làn shāng, zǒng kuò hàn sì, jiān bāo huái xiāng, bìng tūn yuán lǐ, jí yǐn jǔ zhāng, yuán èr fēn yú jū lái, liú jiǔ gū hū xún yáng, gǔ hóng tāo yú chì àn, lún yú bō yú chái sāng, zhù wǔ hú yǐ màn mǎng, guàn sān jiāng ér pēng pèi, hào hàn liù zhōu zhī yù, jīng yíng yán jǐng zhī wài, hū xī wàn lǐ, tǔ nà líng cháo, zì rán wǎng fù, huò xī huò cháo, ruò nǎi bā dōng zhī xiá. xià hòu shū záo, jué àn wàn zhàng, bì lì xiá bó, bì shā kuì tuó ér wǎng lái, jù shí lù shé wù yǐ qián què, yú zé jiāng tún hǎi xī, shū wěi wáng zhān, yú gǔ liàn yú juàn yóu, jiāo yáo lún lián, ěr qí shuǐ wù guài cuò, zé yǒu wáng yáo hǎi yuè. tǔ ròu shí huá, suǒ qī fù xiè, shuǐ mǔ mù xiā, zǐ yuán rú qú, hóng hān zhuān chē, qióng wáng bàn xī yào yǐ yíng zhū, shí chóng qù yīng jié ér yáng pā, ruò nǎi lóng lǐ yī jiǎo, qí cāng jiǔ tóu, yǒu biē sān zú, yǒu guī liù móu, chēng biē fèi yuè ér tǔ jī, wén pí qìng míng yǐ yùn qiú, mǎ bèi mǎ téng bō yǐ xū dié, shuǐ sì léi páo hū yáng hóu, báo bù yú liáng, xīng lí shā jìng, qīng lún jìng jiū, rù zǔ zhēng yìng, shí fān méng lóng yǐ gài yǔ, píng shí shí chū ér piào yǒng, qí xià zé jīn kuàng dān lì, yún jīng zhú yín, míng shí liè hū yáng zhǔ, fú qìng sì hū yīn bīn, qí yǔ zú zé yǒu chén hú tiān jī, yǎo áo ōu hù, qiān lèi wàn shēng, zì xiāng xuān guā, fán wèi fāng lí, yǐn ǎi shuǐ sōng, yá guàn qiān liàn, qián huì cōng lóng, yuán yǒu bāo shān dòng tíng, bā líng dì dào, qián dá bàng tōng, yōu xiù yǎo tiǎo, jīn jīng yù yīng zhèn qí lǐ, yáo zhū guài shí cuì qí biǎo, hǎi tóng zhī suǒ xún yóu, qín gāo zhī suǒ líng jiǎo, bīng yí yǐ làng yǐ ào nì, jiāng fēi hán pín ér mián miǎo, ruò nǎi zhòu yǔ chéng jì, bā fēng bù xiáng, zhōu zǐ yú shì nuò zhào, shè rén yú shì yǐ bǎng, piào fēi yún, yùn yú huáng, zhú lú xiāng shǔ, wàn lǐ lián qiáng, sù huí yán liú, huò yú huò shāng, zhǎng fēng wěi yǐ zēng shàn, guǎng mò fēng xié yīn lì. ér qì zhěng, xú ér bù fēng wěi, jí ér bù měng, gǔ fān xùn yuè, zǒu bái zhǎng jié jiǒng, shū hū shù bǎi, qiān lǐ é qǐng, yú shì lú rén yú rén, bìn luò jiāng shān, yī zé yǔ hè, shí wéi shū xiān, huò huī lún yú xuán shé qí, huò zhōng lài ér héng xuán, hū wàng xī ér xiāo guī, yǒng cǎi líng yǐ kòu xián, jí qí jué biàn shū huǎng, fú xiáng fēi yī, dòng yīng wú fāng, gǎn shì ér chū, jīng jì tiān dì, cuò zōng rén shù, miào bù kě jǐn zhī yú yán, shì bù kě qióng zhī yú bǐ.
【賦】東晉郭璞江賦曰：咨五才之並用，寔水德之靈長，惟岷山之導江，初發源於濫觴，總括漢泗，兼包淮湘，併吞沅澧，汲引沮漳，源二分於崌崍，流九泒乎潯陽，鼓洪濤於赤岸，淪餘波於柴桑，注五湖以漫漭，灌三江而漰沛，滈汗六州之域，經營炎景之外，呼吸萬里，吐納靈潮，自然往復，或夕或朝，若乃巴東之峽。夏後疏鑿，絕岸萬丈，璧立霞駮，碧沙潰沱而往來，巨石硉蛇兀以前卻，魚則江豚海豨，叔鮪王鱣，〈魚骨〉鰊〈魚桊〉鮋，鮫鰩鯩鰱，爾其水物怪錯，則有王珧海月。土肉石華，瑣蛣腹蟹，水母目蝦，紫蚖如渠，洪蚶專車，瓊〈王半〉晞曜以瑩珠，石〈蟲去〉應節而揚葩，若乃龍鯉一角，奇鶬九頭，有鱉三足，有龜六眸，赬蟞肺躍而吐璣，文魮磬鳴以孕璆，〈馬孛〉馬騰波以噓蹀，水兕雷咆乎陽侯，雹布餘糧，星離沙鏡，青綸競糾，縟組爭映，石帆蒙籠以蓋嶼，蓱實時出而漂泳，其下則金礦丹礫，雲精燭銀，鳴石列乎陽渚，浮磬肆乎陰濱，其羽族則有晨鵠天雞，鴢鷔鷗鸌，千類萬聲，自相喧聒，繁蔚芳蘺，隱藹水松，涯灌芊萰，潛薈蔥蘢，爰有包山洞庭，巴陵地道，潛達傍通，幽岫窈窕，金精玉英瑱其里，瑤珠怪石綷其表，海童之所巡遊，琴高之所靈矯，冰夷倚浪以傲睨，江妃含嚬而矊眇，若乃宙宇澄寂，八風不翔，舟子於是搦棹，涉人於是檥榜，漂飛雲，運艅艎，舳艫相屬，萬里連檣，溯回沿流，或漁或商，長風颹以增扇，廣莫〈風劦〉［音麗。］而氣整，徐而不〈風委〉，疾而不猛，鼓帆迅越，〈走白〉漲截浻，倏忽數百，千里俄頃，於是蘆人漁人，擯落江山，衣則羽褐，食惟蔬鮮，或揮輪於懸蛇奇，或中瀨而橫旋，忽忘夕而宵歸，詠采菱以叩舷，及其譎變儵怳，符祥非一，動應無方，感事而出，經紀天地，錯綜人術，妙不可盡之於言，事不可窮之於筆。

jìn yǔ chǎn shè jiāng fù yuē: fā zhōng zhōu zhī qū xuàn, bèi shí tóu zhī yán qū, sù chén fēng ér yáo mài, chéng tāo bō ér róng yǔ, yú shì shí yě, xī rì jiāng hūn, tiān wú hài bēn, yáng hóu piào hǎi, ruò fàn jiāng tún, ěr nǎi yún wù bó qǐ, fēng liú hùn xiáo, pái yán jù lài, chù shí xìng tāo, péng pài xǐ pì, yù nù páo xiào, huí lián bō yǐ yuè zhuì, hè hòu tǔ ér chuān yǎo, zǒng bǎi chuān zhī shū shì, jí cháo zōng hū cāng làng, zhù tiān bō yú xī mù, liàn dōng jí hū fú sāng, tǐ hán hóng ér mí tài, dào qiān zūn ér yú guāng, qí shān hǎi yǐ bǐ liáng, guān bǎi gǔ ér chēng wáng, cǐ zé shuǐ zhī shì yě, qiě fú shān chuān qiè guài, shuǐ wù hán líng, lín qiān qí zú, yǔ wàn qí míng, máo qún guǐ guān, luǒ lèi shū xíng, míng yuè xī guāng yǐ xī yào, jīn shā zhú bō ér tǔ yīng, fǔ jí zhōng liú, mì cú xī tǔ, guò hū lì yáng zhī jīn, qì hū héng jiāng zhī pǔ, ruò nǎi yuè sān jiāng zhī xià kǒu, miǎo rú xū yǐ jìng dù, miǎo tiān xiǎn zhī xiá shì, lì xí kǎn zhī zhòng gù, chuān dú hóng chéng yǐ hán jǐng, shān shuǐ shui jiǎ shui shǔ ér lín bù.
晉庾闡涉江賦曰：發中州之曲泫，背石頭之岩岨，溯晨風而遙邁，乘濤波而容與，於是時也，夕日將昏，天吳駭奔，陽侯漂海，若泛江豚，爾乃雲霧勃起，風流溷淆，排岩拒瀨，觸石興濤，澎湃洗渒，郁怒咆哮，回連波以岳墜，壑后土而川窅，總百川之殊勢，集朝宗乎滄浪，注天波於析木，瀲東極乎扶桑，體含弘而彌泰，道謙尊而逾光，齊山海以比量，冠百穀而稱王，此則水之勢也，且夫山川朅怪，水物含靈，鱗千其族，羽萬其名，毛群詭觀，倮類殊形，明月晞光以夕耀，金沙逐波而吐瑛，撫楫中流，汨徂西土，過乎歷陽之津，迄乎橫江之浦，若乃越三江之下口，眇濡須以逕渡，邈天險之遐勢，歷習坎之重固，川瀆泓澄以含景，山水氵甲氵鼠而鱗布。

jìn cáo pí shè jiāng fù yuē: qì zhào tún, lì péng chuān, xiū àn mǐ mǐ, guǎn wěi qiān qiān, zǐ lián bèi cuì bō ér kàng yīng, bì shèn chéng tiān àn ér xīng xuán, bǎi lài xī zòu, shān jīng yè rán, kuáng lǚ xiāo sè yǐ dòng hài, hóng tāo tū wù ér héng zhì, ěr nǎi jiāng xī péng bì, yè huǒ huī huàn, líng cuò tǔ lǚ, hài jīng pēn lán, cǎi fēng yú shì fàn bō, wén yú yú shì dēng àn.
晉曹毗涉江賦曰：迄趙屯，歷彭川，脩岸靡靡，莞葦芊芊，紫蓮被翠波而抗英，碧椹乘天岸而星懸，百籟夕奏，山精夜燃，狂梠蕭瑟以洞駭，洪濤突兀而橫峙，爾乃江豨彭濞，夜火煇煥，凌錯吐梠，駭鯨噴瀾，采蜂於是汎波，文魚於是登岸。

gē jìn xià hóu zhàn jiāng shàng fàn gē yuē: yōu yōu xī yuǎn zhēng, shū shū xī jì nán jīng, nán jīng xī lín zhǎng jiāng. lín jiāng hé xī tǎo bù tíng, jiāng shuǐ xī hào hào, zhǎng liú xī wàn lǐ, hóng làng xī yún zhuǎn, yáng hóu xī bēn qǐ, jīng yì xī chuí tiān, jīng yú xī yuè zhì, méi wú fēn xī bèi gāo lù, xiū zhú yù xī yì yá zhǐ, wàng jiāng zhī nán xī áo mù guì lín, guì lín wěng yù xī kūn jī yáng yīn, líng bō xī yuán jì, zhōu jí bù jù xī jiāng shuǐ shēn shěn, jiē huí xì yú běi xià, hé guī zhěn zhī nán xún.
【歌】晉夏侯湛江上泛歌曰：悠悠兮遠征，倏倏兮暨南荊，南荊兮臨長江。臨江河兮討不庭，江水兮浩浩，長流兮萬里，洪浪兮雲轉，陽侯兮奔起，驚翼兮垂天，鯨魚兮岳跱，蘪蕪紛兮被皋陸，脩竹郁兮翳崖趾，望江之南兮遨目桂林，桂林蓊鬱兮鵾雞揚音，凌波兮原濟，舟楫不具兮江水深沈，嗟回盻於北夏，何歸軫之難尋。

huái shuǐ
◇淮水

shàng shū yǔ gòng yuē: dào huái zì tóng bǎi.
《尚書·禹貢》曰：道淮自桐柏。

máo shī yuē: lǜ bǐ huái pǔ, shěng cǐ xú tǔ.
《毛詩》曰：率彼淮浦，省此徐土。

shuǐ jīng yuē: huái shuǐ chū nán yáng píng shì xiàn zhāo jī shān, dōng běi guò tóng bǎi shān.
水經曰：淮水出南陽平氏縣昭稽山，東北過桐柏山。

shān hǎi jīng yuē: huái shuǐ chū yú shān, shān zài cháo yáng yì xiāng xī, rù hǎi.
《山海經》曰：淮水出餘山，山在朝陽義鄉西，入海。

fù wèi wén dì fú huái fù yuē: jiàn ān shí sì nián, shī zì qiào dōng zhēng, dà xìng shuǐ jūn, fàn zhōu wàn sōu, suī xiào wǔ zhú lú qiān lǐ, dài bù guò yě, sù huái shuǐ ér nán mài, fàn hóng tán zhī huáng bō, yǎng yán gǎng zhī lóng zǔ, jīng dōng shān zhī qū ā, yú shì jīng fēng fàn, yǒng bō hài, zhòng fān zhāng, qún zhào qǐ, zhēng xiān zhú jìn, mò guò yí shè xià shì zì yǎn. shì xiāng dài.
【賦】魏文帝浮淮賦曰：建安十四年，師自譙東征，大興水軍，泛舟萬艘，雖孝武舳艫千里，殆不過也，溯淮水而南邁，泛洪潭之皇波，仰岩崗之隆阻，經東山之曲阿，於是驚風泛，涌波駭，眾帆張，群棹起，爭先逐進，莫過［疑涉下適字衍。］適相待。

wèi wáng càn fú huái fù yuē: cóng wáng shī yǐ nán zhēng, fú huái shuǐ ér xiá shì, bèi wō pǔ zhī qū liú, wàng mǎ qiū zhī gāo shì, yú shì xùn fēng xìng, tāo bō dòng, zhǎng lài tán wēi, pāng pèi xiōng róng.
魏王粲浮淮賦曰：從王師以南征，浮淮水而遐逝，背渦浦之曲流，望馬丘之高澨，於是迅風興，濤波動，長瀨潭渨，滂沛洶溶。

hàn shuǐ
◇漢水

shān hǎi jīng yuē: bō zhǒng zhī shān, hàn shuǐ chū yān, dōng nán liú, zhù yú jiāng.
《山海經》曰：嶓冢之山，漢水出焉，東南流，注於江。

shàng shū yǔ gòng yuē: bō zhǒng dào yàng, dōng liú wèi hàn.
《尚書·禹貢》曰：嶓冢道漾，東流為漢。

máo shī yuē: hàn guǎng, dé guǎng suǒ jí yě, wén wáng zhī huà, bèi hū nán guó, měi huà xíng yú jiāng hàn zhī yù, hàn yǒu yóu nǚ, bù kě qiú sī.
《毛詩》曰：漢廣，德廣所及也，文王之化，被乎南國，美化行於江漢之域，漢有游女，不可求思。

zuǒ shì chuán yuē: qū wán wèi qí huán gōng yuē: chǔ guó fāng chéng yǐ wèi chéng, hàn shuǐ yǐ wèi chí.
《左氏傳》曰：屈完謂齊桓公曰：楚國方城以為城，漢水以為池。

shī liáng jiǎn wén dì wán hàn shuǐ shī yuē: zá sè kūn lún shuǐ, hóng chéng lóng shǒu qú, qǐ ruò zī chuān lì, qīng liú jí qiě xú, lí lí xì qì jìng, ǎi ǎi shù yīn shū, shí yī suí liū juǎn, shuǐ zhī fú làng shū, lián piān xiě qù jí, jìng chè dào yáo xū, liáo chí diǎn yīng shàng, yú shì chá chuān yú.
【詩】梁簡文帝玩漢水詩曰：雜色崑崙水，泓澄龍首渠，豈若茲川麗，清流疾且徐，離離細磧淨，藹藹樹陰疏，石衣隨溜卷，水芝扶浪舒，連翩寫去楫，鏡澈倒遙墟，聊持點纓上，於是察川魚。

fù hòu hàn cài yōng hàn jīn fù yuē: fū hé dà chuān zhī hào hào, pī hòu tǔ yǐ zài xíng, nà yáng gǔ zhī suǒ tǔ, jiān hàn miǎn zhī shū míng, zǒng quǎn huì zhī qún yè, yǎn xī tǔ zhī yīn jīng, guò màn shān yǐ zuǒ huí, yóu xiāng yáng ér nán yíng, yú shì yóu mù chěng guān, nán yuán sān zhōu, běi jí jīng dū, shàng kòng lǒng chí, xià jiē jiāng hú, dǎo cái yùn huò, mào qiān yǒu wú, jì nǎi fēng yàn xiāo sè, bó yān bìng xìng, yáng hóu pèi yǐ bēn wù, hóng tāo yǒng yǐ fèi téng, yuán chéng liú yǐ shàng xià, qióng cāng làng hū sān shì, guān gù zōng zhī xíng zhào, kàn dòng tíng zhī jiāo huì.
【賦】後漢蔡邕漢津賦曰：夫何大川之浩浩，披厚土以載形，納陽穀之所吐，兼漢沔之殊名，總畎澮之群液，演西土之陰精，過曼山以左回，游襄陽而南縈，於是游目騁觀，南援三州，北集京都，上控隴坻，下接江湖，導財運貨，懋遷有無，既乃風焱蕭瑟，勃焉並興，陽侯沛以奔騖，洪濤涌以沸騰，原乘流以上下，窮滄浪乎三澨，觀固宗之形兆，看洞庭之交會。

luò shuǐ
◇洛水

shān hǎi jīng yuē: luò shuǐ chū luò xī shān, dōng běi zhù hé, rù chéng gāo zhī xī.
《山海經》曰：洛水出洛西山，東北注河，入成皋之西。

yì yuē: hé chū tú, luò chū shū, shèng rén zé zhī.
《易》曰：河出圖，雒出書，聖人則之。

shàng shū yuē: dào luò zì xióng ěr, dōng běi huì yú jiàn chán.
《尚書》曰：道洛自熊耳，東北會於澗瀍。

guó yǔ yuē: líng wáng èr shí èr nián, gǔ luò lóng dòu, jiāng huǐ gōng shì, wáng yù yōng zhī, tài zǐ jìn yuē: fū shān, tǔ zhī jù yě, sǒu, wù zhī guī yě, chuān, qì zhī dǎo yě, zé, shuǐ zhī zhōng yě, fū shuǐ jù yú gāo, guī yú xià, jīn wú zhí zhèng, wú nǎi shí suǒ pì, ér huò fū èr chuān zhī shén, wáng zú yōng zhī, wáng shì dà luàn.
《國語》曰：靈王二十二年，穀洛龍斗，將毀宮室，王欲壅之，太子晉曰：夫山，土之聚也，藪，物之歸也，川，氣之導也，澤，水之鍾也，夫水聚於高，歸於下，今吾執政，無乃實所僻，而禍夫二川之神，王卒壅之，王室大亂。

huái nán zǐ yuē: luò shuǐ qīng lì yí hé.
《淮南子》曰：雒水輕利宜禾。

xiè chéng hòu hàn shū yuē: pèi guó chén xuān, jiàn wǔ shí nián, luò shuǐ chū, zào tiān jīn chéng mén, huò yù zhú sāi zhī, xuān jiàn yuē: xī wáng zūn zhèng shēn, jīn dī shuǐ tuì, kuàng shèng rén yé, yán wèi jué ér shuǐ qù.
謝承《後漢書》曰：沛國陳宣，建武十年，雒水出，造天津城門，或欲築塞之，宣諫曰：昔王尊正身，金堤水退，況聖人耶，言未絕而水去。

hàn guān diǎn zhí yuē: dé yáng diàn, zhōu yóu róng wàn rén, zì yǎn shī qù gōng sì shí wǔ lǐ, jī luò shuǐ yú diàn xià.
漢官典職曰：德陽殿，週遊容萬人，自偃師去宮四十五里，激洛水於殿下。

shī tài zōng huáng dì lín luò shuǐ shī yuē: chūn sōu chí jùn gǔ, zǒng pèi fǔ zhǎng hé, xiá chù liú yíng jǐn, fēng qián yàng juǎn luó, shuǐ huā fān zhào shù, dī lán dào chā bō, qǐ bì fén yīn qū, qiū yún fā zhào gē.
【詩】太宗皇帝臨洛水詩曰：春蒐馳駿骨，總轡俯長河，霞處流縈錦，風前瀁卷羅，水花翻照樹，隄蘭倒插波，豈必汾陰曲，秋雲發棹歌。

sū wèi dào hé shòu tú wēn luò shī yuē: lǜ qǐ yīng hé jiǎn, qīng tán fǔ luò bīn, tiān xuán é zhì bì, xiào xiǎng shǔ yán yīn, zhì pèi guāng sān zǔ, huái róu jì bǎi shén, wù kāi zhōng dào rì, xuě liǎn shǔ chē chén, yù fèng xián yīng zòu, zhǎng gē yì wàn chūn.
蘇味道和受圖溫洛詩曰：綠綺膺河檢，青壇俯洛濱，天旋俄制蹕，孝享屬嚴禋，陟配光三祖，懷柔洎百神，霧開中道日，雪斂屬車塵，預奉咸英奏，長歌億萬春。

lǐ jiào hé bài luò shī yuē: qī cuì luán yú dòng, qiān nián ruì jiǎn kāi, wén rú guī bèi chū, tú shì fèng xián lái, yīn jiàn sān shén xiǎng, míng cí wàn guó péi, zhōu qí huáng niǎo jí, hàn wò zǐ yún huí, rì mù gōu chén zhuǎn, qīng gē shàng dì tái.
李嶠和拜洛詩曰：七萃鑾輿動，千年瑞檢開，文如龜貝出，圖似鳳銜來，殷薦三神享，明祠萬國陪，周旗黃鳥集，漢幄紫雲回，日暮鈎陳轉，清歌上帝台。

niú fèng jí hé shòu tú wēn luò shī yuē: bā shén chéng yù niǎn, liù yǔ jīng yáo xī, jiè dào yī chuān běi, tōng jīng jiàn shuǐ xī, yù tú kāi luò guì, kè shí yǔ tiān qí, ruì rì bō zhōng shàng, xiān qín wù lǐ dī, wēi chén jiǎo ruò hé, biàn wǔ jiē luán yī.
牛鳳及和受圖溫洛詩曰：八神承玉輦，六羽驚瑤溪，戒道伊川北，通旌澗水西，御圖開洛匱，刻石與天齊，瑞日波中上，仙禽霧裡低，微臣矯弱翮，抃舞接鸞鷖。

fù wèi cáo zi jiàn luò shén fù yuē: yú cóng jīng yù, yán guī dōng fān, bèi yī què, yuè huán yuán, jīng tōng gǔ, líng jǐng shān, róng yǔ hū yáng lín, liú miǎn hū luò chuān, dǔ yī lì rén, yú yán zhī pàn, nǎi yuán yù zhě ér gào zhī yuē: bǐ hé rén sī, ruò sī zhī yàn yě, yù zhě duì yuē: chén wén hé luò zhī shén, míng yuē fú fēi, jūn wáng suǒ jiàn, wú nǎi shì hū, yú gào yuē: qí xíng yě, piān ruò jīng hóng, wǎn ruò yóu lóng, fǎng fú xī ruò qīng yún zhī bì yuè, piāo yáo xī ruò liú fēng zhī huí xuě, yú shì hū yān zòng tǐ, yǐ yóu yǐ xī, zuǒ yǐ cǎi máo, yòu yīn guì qí, rǎng hào wàn yú shén hǔ, cǎi tuān lài zhī xuán zhī, shōu hé yán ér jìng zhì xī, shēn lǐ fáng yǐ zì chí, ěr nǎi zhòng líng zá tà, mìng chóu xiào lǚ, huò xì qīng liú, huò xiáng shén zhǔ, huò cǎi míng zhū, huò shí cuì yǔ, cóng nán xiāng zhī èr fēi, xié hàn bīn zhī yóu nǚ, tǐ xùn fēi fú, piāo hū ruò shén, líng bō wēi bù, luó wà shēng chén, yú shì píng yì shōu fēng, chuān hòu jìng bō, féng yí míng gǔ, nǚ wā qīng gē, téng wén yú yǐ jǐng chéng, míng yù luán yǐ xié shì, liù lóng yǎn qí qí shǒu, zài yún chē zhī róng yì.
【賦】魏曹子建《洛神賦》曰：余從京域，言歸東藩，背伊闕，越轘轅，經通谷，凌景山，容與乎陽林，流眄乎洛川，睹一麗人，於岩之畔，乃援御者而告之曰：彼何人斯，若斯之艷也，御者對曰：臣聞河洛之神，名曰虙妃，君王所見，無乃是乎，余告曰：其形也，翩若驚鴻，婉若游龍，仿佛兮若輕雲之蔽月，飄颻兮若流風之回雪，於是忽焉縱體，以游以嬉，左倚采旄，右蔭桂旗，攘皓腕於神滸，采湍瀨之玄芝，收和顏而靜志兮，申禮防以自持，爾乃眾靈雜遝，命儔嘯侶，或戲清流，或翔神渚，或采明珠，或拾翠羽，從南湘之二妃，攜漢濱之游女，體迅飛鳧，飄忽若神，凌波微步，羅襪生塵，於是屏翳收風，川後靜波，馮夷鳴鼓，女媧清歌，騰文魚以警乘，鳴玉鑾以偕逝，六龍儼其齊首，載雲車之容裔。