zhēn guān wǔ nián, lǐ bǎi yào wèi tài zǐ yòu shù zǐ, shí tài zǐ chéng gān pō liú yì diǎn fén, rán xián yàn zhī hòu, xī xì guò dù. bǎi yào zuò zàn dào fù yǐ fěng yān, qí cí yuē:
贞观五年,李百药为太子右庶子,时太子承乾颇留意典坟,然闲宴之后,嬉戏过度。百药作《赞道赋》以讽焉,其词曰:
xià chén cè wén xiān shèng zhī gé yán, cháng lǎn zǎi jí zhī yí zé, yī tiān dì zhī xuán zào, jì huáng wáng zhī jiàn guó, yuē rén jì yú rén gāng, zī lì yán yǔ lì dé. lǚ zhī zé shuài xìng chéng dào, wéi zhī zé wǎng niàn zuò tè. wàng xīng fèi rú cóng jūn, shì jí xiōng rú jiū wèi. zhì nǎi shòu tú yīng lù, wò jìng jūn lín. yīn wàn wù zhī sī huà, yǐ bǎi xìng ér wèi xīn. tǐ dà yí zhī qián yùn, yuè wǎng gǔ yú lái jīn. jǐn wéi shàn yú yǐ yè, xī qín láo yú cùn yīn. gù néng shì céng bīng yú hàn hǎi, biàn hán gǔ yú dài lín. zǒng rén líng yǐ xū yuè, jí qióng rǎng ér huái yīn.
下臣侧闻先圣之格言,尝览载籍之遗则,伊天地之玄造,洎皇王之建国,曰人纪与人纲,资立言与立德。履之则率性成道,违之则罔念作忒。望兴废如从钧,视吉凶如纠餧。至乃受图膺箓,握镜君临。因万物之思化,以百姓而为心。体大仪之潜运,阅往古于来今。尽为善于乙夜,惜勤劳于寸阴。故能释层冰于瀚海,变寒谷于蹛林。总人灵以胥悦,极穹壤而怀音。
hè yǐ shèng táng, dà zāi líng mìng shí wéi dà shǐ, yùn zhōng shàng shèng. tiān zòng huáng chǔ, gù běn jū zhèng jī wù hóng yuǎn, shén zī níng yìng. gù sān shàn ér bì hóng. zhī sì dé ér wèi xíng. měi qū tíng ér wén lǐ, cháng wèn qǐn ér zī jìng. fèng shèng xùn yǐ zhōu xuán, dàn tiān wén zhī míng mìng. mài guān qiáo ér wàng zǐ, jí yuán guī yǔ míng jìng. zì dà dào yún gé, lǐ jiào sī qǐ, yǐ zhèng jūn chén, yǐ dǔ fù zǐ. jūn chén zhī lǐ, fù zǐ zhī qīn, jìn qíng yì yǐ jiān jí, liàng hóng dào zhī zài rén. qǐ xià qǐ yǔ zhōu sòng, yì dān zhū yǔ shāng jūn. jì diāo qiě zuó, wēn gù zhī xīn. wéi zhōng yǔ jìng, yuē xiào yǔ rén. zé kě yǐ xià guāng sì hǎi, shàng zhú sān chén. xī sān wáng zhī jiào zǐ, jiān sì shí yǐ chǐ xué jiāng jiāo fā yú zhōng wài, nǎi xiān zhī yǐ lǐ yuè. lè yǐ yí fēng yì sú, lǐ yǐ ān shàng huà rén. fēi yǒu yuè yú zhōng gǔ, jiāng xuān zhì yǐ hé shén. níng yǒu huái yú yù bó, jiāng kè jǐ ér bì shēn. shēng yú shēn gōng zhī zhōng, chǔ yú qún hòu zhī shàng, wèi shēn sī yú wáng yè, bù zì zhēn yú bǐ chàng. wèi fù guì zhī zì rán, shì chóng gāo yǐ jīn shàng, bì zì jiāo hěn, dòng qiān lǐ ràng, qīng shī fū ér màn lǐ yí, xiá jiān chǎn ér zòng yín fàng. qián xīng zhī yào jù yǐn, shǎo yáng zhī dào sī liàng. suī tiān xià zhī wèi jiā, dǎo yí jiǎn zhī fēi yī. huò yǐ cái ér jiàn shēng, huò jiàn chán ér shòu chù. zú kě yǐ shěng jué xiū jiù, guān qí dé shī. qǐng cū lüè ér chén zhī, jì pī wén ér xiāng zhì.
赫矣圣唐,大哉灵命;时维大始,运钟上圣。天纵皇储,固本居正;机悟宏远,神姿凝映。顾三善而必弘。祗四德而为行。每趋庭而闻礼,常问寝而资敬。奉圣训以周旋,诞天文之明命。迈观乔而望梓,即元龟与明镜。自大道云革,礼教斯起,以正君臣,以笃父子。君臣之礼,父子之亲,尽情义以兼极,谅弘道之在人。岂夏启与周诵,亦丹朱与商均。既雕且琢,温故知新。惟忠与敬,曰孝与仁。则可以下光四海,上烛三辰。昔三王之教子,兼四时以齿学;将交发于中外,乃先之以礼乐。乐以移风易俗,礼以安上化人。非有悦于钟鼓,将宣志以和神。宁有怀于玉帛,将克己而庇身。生于深宫之中,处于群后之上,未深思于王业,不自珍于匕鬯。谓富贵之自然,恃崇高以矜尚,必恣骄狠,动愆礼让,轻师傅而慢礼仪,狎奸谄而纵淫放。前星之耀遽隐,少阳之道斯谅。虽天下之为家,蹈夷俭之非一。或以才而见升,或见谗而受黜。足可以省厥休咎,观其得失。请粗略而陈之,觊披文而相质。
zài zōng zhōu zhī jī dé, nǎi zhí qì ér yīng qī lài chāng fā ér zuò èr, qǐ qī bǎi zhī hóng jī. dǎi fú sū zhī fù qín, fēi yǒu kuī yú wén wàng, yǐ zhǎng dí zhī lóng zhòng, jiān piān shī yú tíng zhàng. shǐ huò zé jīn yǐ hán lí, jué yāo zé huǒ bù yán shàng jì shù zhì zhī wéi dào, jiàn zōng sì zhī chuán sàng. yī hàn shì zhī zhǎng shì, gù míng liǎng zhī dì zuò. gāo huò qī ér chǒng zhào, yǐ tiān xià ér wèi xuè. huì jié hào ér yīn liáng, zhì yǔ yì yú liáo kuò. jǐng yǒu cán yú dèng zi, chéng cóng lǐ zhī yín nüè zhōng shēng huàn yú qiáng wú, yóu fā nù yú zhēng bó. chè jū chǔ liǎng, shí yóu yòu chōng, fáng shuāi nián zhī jué yì, shí yà fū zhī jīn gōng, gù néng huī hóng zǔ yè, shào sān dài zhī yí fēng. jù kāi bó wàng, qí míng wèi róng. āi shí mìng zhī qí chuǎn, yù chán zéi yú jiāng chōng, suī bèi bīng yǐ zhū luàn, jìng bèi yì ér xiōng zhōng. xuān sì hǎo rú, dà yóu xíng chǎn, jiē bèi yóu yú dé jiào, měi fà yán yú zhōng jiǎn. shǐ wén dào yú kuāng wéi, zhōng huò lì yú gōng xiǎn. tài sūn zá yì, suī yì dìng táo, chí dào bù jué, yì wéi xiǎo shàn. yóu jiàn zhòng yú tōng rén, dāng chuán fāng yú qián diǎn. zhōng xīng shàng sì, míng zhāng jì jì, jù dá shí zhèng, xián tōng jīng lǐ, jí zhì qíng yú jìng ài, dūn yǒu yú yú xiōng dì, shì yǐ gù dōng hǎi zhī yí táng, yīn xī zhōu zhī jì tǐ. wǔ guān zài wèi, wú wén dé yīn. huò shòu jī yú dá jǐ, qiě zì yuè yú cóng qín. suī cái gāo ér xué fù, jìng qǔ lèi yú huāng yín. jì yí jué yú míng huáng, gòu chóng jī yú sān shì. dé qín dì zhī shē chǐ, yà hàn wǔ zhī cái yì. suì qū yì yú qún chén, yì wú jiù yú diāo bì. zhōng fǔ kuān ài, xiāng biǎo duō qí. zhòng táo fú ér zhì huò, nà jù lù zhī míng guī. jìng néng sǎo jiāng biǎo zhī fēn huì, jǔ yào huāng ér jiàn jī. huì chù dōng cháo, chá qí yí jī. zài shèng dé qí rú chū, shí yù chuáng zhī kě xī. dào mǐn huái zhī yún fèi, yù liè fēng zhī chuī shā. jìn xìng líng zhī xiá yì, yì zì bài yú xiōng xié. ān néng fèng qí zī shèng, chéng cǐ bāng jiā!
在宗周之积德,乃执契而膺期;赖昌、发而作贰,启七百之鸿基。逮扶苏之副秦,非有亏于闻望,以长嫡之隆重,监偏师于亭障。始祸则金以寒离,厥妖则火不炎上;既树置之违道,见宗祀之遄丧。伊汉氏之长世,固明两之递作。高惑戚而宠赵,以天下而为谑。惠结皓而因良,致羽翼于寥廓。景有惭于邓子,成从理之淫虐;终生患于强吴,由发怒于争博。彻居储两,时犹幼冲,防衰年之绝议,识亚夫之矜功,故能恢弘祖业,绍三代之遗风。据开博望,其名未融。哀时命之奇舛,遇谗贼于江充,虽备兵以诛乱,竟背义而凶终。宣嗣好儒,大猷行阐,嗟被尤于德教,美发言于忠謇。始闻道于匡、韦,终获戾于恭、显。太孙杂艺,虽异定陶,驰道不绝,抑惟小善。犹见重于通人,当传芳于前典。中兴上嗣,明、章济济,俱达时政,咸通经礼,极至情于敬爱,惇友于于兄弟,是以固东海之遗堂,因西周之继体。五官在魏,无闻德音。或受讥于妲己,且自悦于从禽。虽才高而学富,竟取累于荒淫。暨贻厥于明皇,构崇基于三世。得秦帝之奢侈,亚汉武之才艺。遂驱役于群臣,亦无救于凋弊。中抚宽爱,相表多奇。重桃符而致惑,纳巨鹿之明规。竟能扫江表之氛秽,举要荒而见羁。惠处东朝,察其遗迹。在圣德其如初,实御床之可惜。悼愍怀之云废,遇烈风之吹沙。尽性灵之狎艺,亦自败于凶邪。安能奉其粢盛,承此邦家!
wéi shèng shàng zhī cí ài, xùn yì fāng yú zhì dào. tóng lùn zhèng yú hàn wò, xiū zhì jiè yú jīng hào. bǐ hán zi zhī suǒ cì, zhòng jīng shù yǐ wéi bǎo. zī zhèng lǐ zhī měi è, yì wén shēn zhī fǔ zǎo. shù yǒu zé yú yú fū, cán qǐ yán yú yí lǎo. zhì shù jī yú xián níng, xiān dé rén ér wèi shèng. dì yáo yǐ zé zhé chuí mó, wén wáng yǐ duō shì xìng yǒng. qǔ zhī yú zhèng rén, jiàn zhī yú líng jìng. liàng qí qì néng, shěn qí jiǎn xíng. bì yí dù jī ér fēn zhí, bù kě wéi fāng yǐ cóng zhèng. ruò qí huò yú tīng shòu, àn yú zhī rén, zé yǒu dào zhě xián qū, wú yòng zhě bì shēn. chán yú jìng jìn yǐ qiú mèi, wán hǎo bù zhào ér zì zhēn. zhí yán zhèng jiàn, yǐ zhōng xìn ér huò zuì mài guān yù yù, yǐ huò huì ér jiàn qīn. yú shì kuī wǒ wáng dù, yì wǒ yí lún. jiǔ dǐng yù jiān huí ér yuǎn shì, wàn xìng wàng fǔ wǒ ér guī rén. gài zào huà zhī zhì yù, wéi rén líng zhī wèi guì. yù sòng bù lǐ, yǒu shēng sǐ zhī yì tú, yuān jié bù shēn, guāi yīn yáng zhī hé qì. shì zhī tōng sāi, shǔ zhī yǐ shēn wén mìng zhī xiū duǎn, xuán zhī yú kù lì. shì gù dì yáo huà xiàng, chén xù yǐn zhī yán xià yǔ qì gū, jǐn āi jīn zhī zhì. yīn qǔ xiàng yú dà zhuàng, nǎi jùn yǔ ér diāo qiáng. jiāng yáo tái yǐ qióng shì, qǐ huà dòng yǐ hóng liáng. huò líng yún yǐ xiá guān, huò tōng tiān ér nà liáng. jí zuì bǎo ér xíng rén lì, mìng wěi jué ér shòu shēn yāng. shì yǐ yán xī shí jiā zhī chǎn, hàn dì yǐ zhāo jiǎn ér chuí yù suī chéng bǎi lǐ zhī yòu, zhōu wén yǐ zi lái ér kè chāng. bǐ jiā huì ér lǐ tōng, zhòng zhǐ jiǔ zhī wèi dé. zhì wàng guī ér shòu zhǐ, zài qí shèng ér wēn kè. ruò qí xù yǐ zhì hūn, zhèn miǎn ér chéng tè, tòng yīn shòu yǔ guàn fū, yì wáng shēn ér sàng guó. shì yǐ yī yǐn yǐ hān gē ér zuò jiè, zhōu gōng yǐ luàn bāng ér yí zé. zī yōu xián zhī lìng shū, shí hǎo qiú yú jūn zǐ. cí yù niǎn ér gē ài, gù bān jī zhī suǒ chǐ tuō zān ěr ér sī qiān, yì xuān jiāng zhī wèi měi. nǎi yǒu huò jìn zhī lí jī, sàng zhōu zhī bāo sì. jǐn yāo yán yú tú huà, jí xiōng bèi yú rén lǐ. qīng chéng qīng guó, sī zhāo shì yú hòu wáng lì zhì yě róng, yí yǒng jiàn yú qián shǐ. fù yǒu sōu shòu zhī lǐ, chí shè zhī chǎng, bù jié zhī yǐ zhèng yì, bì zì zhì yú qín huāng. fěi wài xíng zhī pí jí, yì zhōng xīn ér fā kuáng. fū gāo shēn bù jù, xū mí zhī tú gōu xiè wèi yú, xiǎo shù zhī shì. yǐ zōng shè zhī chóng zhòng, chí xiān wáng zhī míng qì, yǔ yīng quǎn ér bìng qū, líng jiān xiǎn ér yì pèi. mǎ yǒu xián jué zhī lǐ, shòu hài bù cún zhī dì, yóu yǒu tiǎn yú huò duō, dú wú qíng ér nèi kuì?
惟圣上之慈爱,训义方于至道。同论政于汉幄,修致戒于京鄗。鄙《韩子》之所赐,重经术以为宝。咨政理之美恶,亦文身之黼藻。庶有择于愚夫,惭乞言于遗老。致庶绩于咸宁,先得人而为盛。帝尧以则哲垂谟,文王以多士兴咏。取之于正人,鉴之于灵镜。量其器能,审其检行。必宜度机而分职,不可违方以从政。若其惑于听受,暗于知人,则有道者咸屈,无用者必伸。谗谀竞进以求媚,玩好不召而自臻。直言正谏,以忠信而获罪;卖官鬻狱,以货贿而见亲。于是亏我王度,斁我彝伦。九鼎遇奸回而远逝,万姓望抚我而归仁。盖造化之至育,惟人灵之为贵。狱讼不理,有生死之异涂,冤结不伸,乖阴阳之和气。士之通塞,属之以深文;命之修短,悬之于酷吏。是故帝尧画像,陈恤隐之言;夏禹泣辜,尽哀矜之志。因取象于《大壮》,乃峻宇而雕墙。将瑶台以琼室,岂画栋以虹梁。或凌云以遐观,或通天而纳凉。极醉饱而刑人力,命痿蹶而受身殃。是以言惜十家之产,汉帝以昭俭而垂裕;虽成百里之囿,周文以子来而克昌。彼嘉会而礼通,重旨酒之为德。至忘归而受祉,在齐圣而温克。若其酗以致昏,酖湎而成忒,痛殷受与灌夫,亦亡身而丧国。是以伊尹以酣歌而作戒,周公以乱邦而贻则。咨幽闲之令淑,实好逑于君子。辞玉辇而割爱,固班姬之所耻;脱簪饵而思愆,亦宣姜之为美。乃有祸晋之骊姬,丧周之褒姒。尽妖妍于图画,极凶悖于人理。倾城倾国,思昭示于后王;丽质冶容,宜永鉴于前史。复有蒐狩之礼,弛射之场,不节之以正义,必自致于禽荒。匪外形之疲极,亦中心而发狂。夫高深不惧,胥靡之徒;韝緤为娱,小竖之事。以宗社之崇重,持先王之名器,与鹰犬而并驱,凌艰险而逸辔。马有衔橛之理,兽骇不存之地,犹有靦于获多,独无情而内愧?
yǐ xiǎo chén zhī yú bǐ, tiǎn bù zī zhī ēn róng. zhuó wú yōng yú cǎo zé, chǐ lòu zhì yú zān yīng. yù dà dào héng ér liǎng yí tài, xǐ yuán liáng huì ér wàn guó zhēn. yǐ jiān fǔ zhī duō xiá, měi jiǎng lùn ér sù chéng. yǎng wéi shén zhī mǐn sù, tàn jiāng shèng zhī cōng míng. zì lǐ xián yú qiū shí, zú guī dào yú chūn qīng. fāng nián shū jǐng, shí hé qì qīng. huá diàn suì xī lián wéi jìng, guàn mù sēn xī fēng yún qīng, huā piāo xiāng xī dòng xiào rì, jiāo yīng zhuàn xī xiāng āi míng. yǐ wù huá zhī fán mí, shàng jué sī yú jiāng yíng. yóu yǔn dǎo ér bù juàn, jí dān wán yǐ yán jīng. mìng yōng cái yǐ zài bǐ, xiè chī zǎo yú tiān tíng. yì dòng xiāo zhī yú shì, shū fēi gài zhī yuán qíng. quē yǎ yán yǐ zàn dé, sī bào ēn yǐ qīng shēng. gǎn xià bài ér qǐ shǒu, yuàn yǒng shù yú fēng shēng. fèng huáng líng zhī xiá shòu, guān zhèn gǔ zhī hóng míng.
以小臣之愚鄙,忝不赀之恩荣。擢无庸于草泽,齿陋质于簪缨。遇大道行而两仪泰,喜元良会而万国贞。以监抚之多暇,每讲论而肃成。仰惟神之敏速,叹将圣之聪明。自礼贤于秋实,足归道于春卿。芳年淑景,时和气清。华殿邃兮帘帏静,灌木森兮风云轻,花飘香兮动笑日,娇莺啭兮相哀鸣。以物华之繁靡,尚绝思于将迎。犹允蹈而不倦,极耽玩以研精。命庸才以载笔,谢摛藻于天庭。异洞箫之娱侍,殊飞盖之缘情。阙雅言以赞德,思报恩以轻生。敢下拜而稽首,愿永树于风声。奉皇灵之遐寿,冠振古之鸿名。
tài zōng jiàn ér qiǎn shǐ wèi bǎi yào yuē:" zhèn yú huáng tài zǐ chù jiàn qīng suǒ zuò fù, shù gǔ lái chǔ èr shì yǐ jiè tài zǐ, shèn shì diǎn yào. zhèn xuǎn qīng yǐ fǔ bì tài zǐ, zhèng wèi cǐ shì, dà chēng suǒ wěi, dàn xū shàn shǐ lìng zhōng ěr." yīn cì jiù mǎ yī pǐ, cǎi wù sān bǎi duàn.
太宗见而遣使谓百药曰:“朕于皇太子处见卿所作赋,述古来储贰事以诫太子,甚是典要。朕选卿以辅弼太子,正为此事,大称所委,但须善始令终耳。”因赐厩马一匹,彩物三百段。
zhēn guān zhōng, tài zǐ chéng gān shù kuī lǐ dù, chǐ zòng rì shén, tài zǐ zuǒ shù zǐ yú zhì níng zhuàn jiàn yuàn èr shí juǎn fěng zhī. shì shí tài zǐ yòu shù zǐ kǒng yǐng dá měi fàn yán jìn jiàn. chéng gān rǔ mǔ suì ān fū rén wèi yǐng dá yuē:" tài zǐ cháng chéng, hé yí lǚ dé miàn zhé?" duì yuē:" méng guó hòu ēn, sǐ wú suǒ hèn." jiàn zhēng yù qiè. chéng gān lìng zhuàn xiào jīng yì shū, yǐng dá yòu yīn wén jiàn yì, yù guǎng guī jiàn zhī dào. tài zōng bìng jiā nà zhī, èr rén gè cì bó wǔ bǎi pǐ, huáng jīn yī jīn, yǐ lì chéng gān zhī yì.
贞观中,太子承乾数亏礼度,侈纵日甚,太子左庶子于志宁撰《谏苑》二十卷讽之。是时太子右庶子孔颖达每犯颜进谏。承乾乳母遂安夫人谓颖达曰:“太子长成,何宜屡得面折?”对曰:“蒙国厚恩,死无所恨。”谏诤愈切。承乾令撰《孝经义疏》,颖达又因文见意,愈广规谏之道。太宗并嘉纳之,二人各赐帛五百匹,黄金一斤,以励承乾之意。
zhēn guān shí sān nián, tài zǐ yòu shù zǐ zhāng xuán sù yǐ chéng gān pō yǐ yóu tián fèi xué, shàng shū jiàn yuē:
贞观十三年,太子右庶子张玄素以承乾颇以游畋废学,上书谏曰:
chén wén huáng tiān wú qīn, wéi dé shì fǔ, gǒu wéi tiān dào, rén shén tóng qì. rán gǔ sān qū zhī lǐ, fēi yù jiào shā, jiāng wèi bǎi xìng chú hài, gù tāng luó yī miàn, tiān xià guī rén. jīn yuàn nèi yú liè, suī míng yì yóu tián, ruò xíng zhī wú héng, zhōng kuī yǎ dù. qiě fù shuō yuē:" xué bù shī gǔ, fěi shuō yōu wén." rán zé hóng dào zài yú xué gǔ, xué gǔ bì zī shī xùn. jì fèng ēn zhào, lìng kǒng yǐng dá shì jiǎng, wàng shù cún gù wèn, yǐ bǔ wàn yī. réng bó xuǎn yǒu míng xíng xué shì, jiān zhāo xī shì fèng. lǎn shèng rén zhī yí jiào, chá jì wǎng zhī xíng shì, rì zhī qí suǒ bù zú, yuè wú wàng qí suǒ néng. cǐ zé jìn shàn jìn měi, xià qǐ zhōu sòng yān zú yán zāi! fū wéi rén shàng zhě, wèi yǒu bù qiú qí shàn, dàn yǐ xìng bù shèng qíng, dān huò chéng luàn. dān huò jì shén, zhōng yán jǐn sāi, suǒ yǐ chén xià gǒu shùn, jūn dào jiàn kuī. gǔ rén yǒu yán:" wù yǐ xiǎo è ér bù qù, xiǎo shàn ér bù wéi." gù zhī huò fú zhī lái, jiē qǐ yú jiàn. diàn xià dì jū chǔ èr, dāng xū guǎng shù jiā yóu. jì yǒu hǎo tián zhī yín, hé yǐ zhǔ sī bǐ chàng? shèn zhōng rú shǐ, yóu kǒng jiàn shuāi, shǐ shàng bù shèn, zhōng jiāng ān bǎo!
臣闻皇天无亲,惟德是辅,苟违天道,人神同弃。然古三驱之礼,非欲教杀,将为百姓除害,故汤罗一面,天下归仁。今苑内娱猎,虽名异游畋,若行之无恒,终亏雅度。且傅说曰:“学不师古,匪说攸闻。”然则弘道在于学古,学古必资师训。既奉恩诏,令孔颖达侍讲,望数存顾问,以补万一。仍博选有名行学士,兼朝夕侍奉。览圣人之遗教,察既往之行事,日知其所不足,月无忘其所能。此则尽善尽美,夏启、周诵焉足言哉!夫为人上者,未有不求其善,但以性不胜情,耽惑成乱。耽惑既甚,忠言尽塞,所以臣下苟顺,君道渐亏。古人有言:“勿以小恶而不去,小善而不为。”故知祸福之来,皆起于渐。殿下地居储贰,当须广树嘉猷。既有好畋之淫,何以主斯匕鬯?慎终如始,犹恐渐衰,始尚不慎,终将安保!
chéng gān bù nà. xuán sù yòu shàng shū jiàn yuē:
承乾不纳。玄素又上书谏曰:
chén wén chēng huáng zǐ rù xué ér chǐ zhòu zhě, yù lìng tài zǐ zhī jūn chén fù zǐ zūn bēi cháng yòu zhī dào. rán jūn chén zhī yì, fù zǐ zhī qīn, zūn bēi zhī xù, cháng yòu zhī jié, yòng zhī fāng cùn zhī nèi, hóng zhī sì hǎi zhī wài zhě, jiē yīn xíng yǐ yuǎn wén, jiǎ yán yǐ guāng bèi. fú wéi diàn xià, ruì zhì yǐ lóng, shàng xū xué wén yǐ shì qí biǎo. qiè jiàn kǒng yǐng dá zhào hóng zhì děng, fēi wéi sù dé hóng rú, yì jiān dá zhèng yào. wàng lìng shù dé shì jiǎng, kāi shì wù lǐ, lǎn gǔ lùn jīn, zēng huī ruì dé. zhì rú qí shè tián yóu, hān gē jì wán, gǒu yuè ěr mù, zhōng huì xīn shén. jiān rǎn jì jiǔ, bì yí qíng xìng. gǔ rén yǒu yán:" xīn wèi wàn shì zhǔ, dòng ér wú jié jí luàn." kǒng diàn xià bài dé zhī yuán, zài yú cǐ yǐ.
臣闻称皇子入学而齿胄者,欲令太子知君臣、父子、尊卑、长幼之道。然君臣之义,父子之亲,尊卑之序,长幼之节,用之方寸之内,弘之四海之外者,皆因行以远闻,假言以光被。伏惟殿下,睿质已隆,尚须学文以饰其表。窃见孔颖达、赵弘智等,非惟宿德鸿儒,亦兼达政要。望令数得侍讲,开释物理,览古论今,增辉睿德。至如骑射畋游,酣歌妓玩,苟悦耳目,终秽心神。渐染既久,必移情性。古人有言:“心为万事主,动而无节即乱。”恐殿下败德之源,在于此矣。
chéng gān lǎn shū yù nù, wèi xuán sù yuē:" shù zǐ huàn fēng kuáng yé?"
承乾览书愈怒,谓玄素曰:“庶子患风狂耶?”
shí sì nián, tài zōng zhī xuán sù zài dōng gōng pín yǒu jìn jiàn, zhuó shòu yín qīng guāng lù dài fu, xíng tài zǐ zuǒ shù zǐ. shí chéng gān cháng yú gōng zhōng jī gǔ, shēng wén yú wài, xuán sù kòu gé qǐng jiàn, jí yán qiè jiàn. nǎi chū gōng nèi gǔ duì xuán sù huǐ zhī, qiǎn hù nú cì xuán sù zǎo cháo, yīn yǐ mǎ zhuā jī zhī, dài zhì yú sǐ. shì shí chéng gān hǎo yíng zào tíng guān, qióng jí shē chǐ, fèi yòng rì guǎng. xuán sù shàng shū jiàn yuē:
十四年,太宗知玄素在东宫频有进谏,擢授银青光禄大夫,行太子左庶子。时承乾尝于宫中击鼓,声闻于外,玄素叩閤请见,极言切谏。乃出宫内鼓对玄素毁之,遣户奴伺玄素早朝,阴以马檛击之,殆至于死。是时承乾好营造亭观,穷极奢侈,费用日广。玄素上书谏曰:
chén yǐ yú bì, qiè wèi liǎng gōng, zài chén yǒu jiāng hǎi zhī rùn, yú guó wú qiū háo zhī yì, shì yòng bì jié yú chéng, sī jǐn chén jié zhě yě. fú wéi chǔ jūn zhī jì, hé dài shū zhòng, rú qí jī dé bù hóng, hé yǐ sì shǒu chéng yè? shèng shàng yǐ diàn xià qīn zé fù zǐ, shì jiān jiā guó, suǒ yìng yòng wù bù wéi jié xiàn. ēn zhǐ wèi yú liù xún, yòng wù yǐ guò qī wàn, jiāo shē zhī jí, shú yún guò cǐ? lóng lóu zhī xià, wéi jù gōng jiàng wàng yuàn zhī nèi, bù dǔ xián liáng. jīn yán xiào jìng, zé quē shì shàn wèn shù zhī lǐ yǔ gōng shùn, zé wéi jūn fù cí xùn zhī fāng qiú fēng shēng, zé wú xué gǔ hǎo dào zhī shí guān jǔ cuò, zé yǒu yīn yuán zhū lù zhī zuì. gōng chén zhèng shì, wèi cháng zài cè, qún xié yín qiǎo, nì jìn shēn gōng. ài hào zhě jiē yóu jì zá sè, shī yǔ zhě bìng tú huà diāo lòu. zài wài zhān yǎng, yǐ yǒu cǐ shī jū zhōng yǐn mì, nìng kě shèng jì zāi! xuān yóu jìn mén, bù yì huán huì, cháo rù mù chū, è shēng jiàn yuǎn. yòu shù zǐ zhào hóng zhì jīng míng xíng xiū, dāng jīn shàn shì, chén měi qǐng wàng shù zhào jìn, yǔ zhī tán lùn, shù guǎng huī yóu. lìng zhǐ fǎn yǒu cāi xián, wèi chén wàng xiāng tuī yǐn. cóng shàn rú liú, shàng kǒng bù dǎi shì fēi jù jiàn, bì shì zhāo sǔn. gǔ rén yún:" kǔ yào lì bìng, kǔ kǒu lì xíng." fú yuàn jū ān sī wēi, rì shèn yī rì.
臣以愚蔽,窃位两宫,在臣有江海之润,于国无秋毫之益,是用必竭愚诚,思尽臣节者也。伏惟储君之寄,荷戴殊重,如其积德不弘,何以嗣守成业?圣上以殿下亲则父子,事兼家国,所应用物不为节限。恩旨未逾六旬,用物已过七万,骄奢之极,孰云过此?龙楼之下,惟聚工匠;望苑之内,不睹贤良。今言孝敬,则阙侍膳问竖之礼;语恭顺,则违君父慈训之方;求风声,则无学古好道之实;观举措,则有因缘诛戮之罪。宫臣正士,未尝在侧,群邪淫巧,昵近深宫。爱好者皆游伎杂色,施与者并图画雕镂。在外瞻仰,已有此失;居中隐密,宁可胜计哉!宣猷禁门,不异闤闠,朝入暮出,恶声渐远。右庶子赵弘智经明行修,当今善士,臣每请望数召进,与之谈论,庶广徽猷。令旨反有猜嫌,谓臣妄相推引。从善如流,尚恐不逮;饰非拒谏,必是招损。古人云:“苦药利病,苦口利行。”伏愿居安思危,日慎一日。
shū rù, chéng gān dà nù, qiǎn cì kè jiāng jiā tú hài, é shǔ gōng fèi.
书入,承乾大怒,遣刺客将加屠害,俄属宫废。
zhēn guān shí sì nián, tài zǐ zhān shì yú zhì níng, yǐ tài zǐ chéng gān guǎng zào gōng shì, shē chǐ guò dù, dān hǎo shēng yuè, shàng shū jiàn yuē:
贞观十四年,太子詹事于志宁,以太子承乾广造宫室,奢侈过度,耽好声乐,上书谏曰:
chén wén kè jiǎn jié yòng, shí hóng dào zhī yuán chóng chǐ zì qíng, nǎi bài dé zhī běn. shì yǐ líng yún gài rì, róng rén yú shì zhì jī jùn yǔ diāo qiáng, xià shū yǐ zhī zuò jiè. xī zhào dùn kuāng jìn, lǚ wàng shī zhōu, huò quàn zhī yǐ jié cái, huò jiàn zhī yǐ hòu liǎn. mò bù jìn zhōng yǐ zuǒ guó, jié chéng yǐ fèng jūn, yù shǐ mào shí bō yú wú qióng, yīng shēng bèi hū wù tīng. xián zhe jiǎn cè, yòng wèi měi tán. qiě jīn suǒ jū dōng gōng, suí rì yíng jiàn, dǔ zhī zhě shàng jī qí chǐ, jiàn zhī zhě yóu tàn shén huá. hé róng yú cǐ zhōng gèng yǒu xiū zào, cái bó rì fèi, tǔ mù bù tíng, qióng jīn fǔ zhī gōng, jí mó lóng zhī miào? qiě dīng jiàng guān nú rù nèi, bǐ zhě céng wú fù jiān. cǐ děng huò xiōng fàn guó zhāng, huò dì lí wáng fǎ, wǎng lái yù yuàn, chū rù jìn wéi, qián záo yuán qí shēn, chuí chǔ zài qí shǒu. jiān mén běn fáng fēi lǜ, sù wèi yǐ bèi bù yú, zhí zhǎng jì zì bù zhī, qiān niú yòu fù bú jiàn. zhǎo yá zài wài, sī yì zài nèi, suǒ sī hé yǐ zì ān, chén xià qǐ róng wú jù?
臣闻克俭节用,实弘道之源;崇侈恣情,乃败德之本。是以凌云概日,戎人于是致讥;峻宇雕墙,《夏书》以之作诫。昔赵盾匡晋,吕望师周,或劝之以节财,或谏之以厚敛。莫不尽忠以佐国,竭诚以奉君,欲使茂实播于无穷,英声被乎物听。咸著简策,用为美谈。且今所居东宫,隋日营建,睹之者尚讥其侈,见之者犹叹甚华。何容于此中更有修造,财帛日费,土木不停,穷斤斧之工,极磨砻之妙?且丁匠官奴入内,比者曾无复监。此等或兄犯国章,或弟罹王法,往来御苑,出入禁闱,钳凿缘其身,槌杵在其手。监门本防非虑,宿卫以备不虞,直长既自不知,千牛又复不见。爪牙在外,厮役在内,所司何以自安,臣下岂容无惧?
yòu zhèng wèi zhī lè, gǔ wèi yín shēng. xī zhāo gē zhī xiāng, huí chē zhě mò dí jiā gǔ zhī huì, huī jiàn zhě kǒng qiū. xiān shèng jì yǐ wéi fēi, tōng xián jiāng yǐ wéi shī. qǐng wén gōng nèi, lǚ yǒu gǔ shēng, dà lè jì ér, rù biàn bù chū. wén zhī zhě gǔ lì, yán zhī zhě xīn zhàn. wǎng nián kǒu chì, fú qǐng zhòng xún, shèng zhǐ yīn qín, míng jiè kěn qiè. zài yú diàn xià, bù kě bù sī zhì yú wēi chén, bù dé wú jù.
又郑、卫之乐,古谓淫声。昔朝歌之乡,回车者墨翟;夹谷之会,挥剑者孔丘。先圣既以为非,通贤将以为失。顷闻宫内,屡有鼓声,大乐伎儿,入便不出。闻之者股栗,言之者心战。往年口敕,伏请重寻,圣旨殷勤,明诫恳切。在于殿下,不可不思;至于微臣,不得无惧。
chén zì qū chí gōng què, yǐ jī suì shí, quǎn mǎ shàng jiě shí ēn, mù shí yóu néng zhī gǎn, chén suǒ yǒu guǎn jiàn, gǎn bù jìn yán. rú jiàn yǐ dān chéng, zé chén yǒu shēng lù ruò zé qí wǔ zhǐ, zé chén shì zuì rén. dàn yuè yì qǔ róng, zāng sūn fāng yǐ jí fàn yán nì ěr, chūn qiū bǐ zhī yào shí. fú yuàn tíng gōng qiǎo zhī zuò, bà jiǔ yì zhī rén, jué zhèng wèi zhī yīn, chì qún xiǎo zhī bèi. zé sān shàn yǔn bèi, wàn guó zuò zhēn yǐ.
臣自驱驰宫阙,已积岁时,犬马尚解识恩,木石犹能知感,臣所有管见,敢不尽言。如鉴以丹诚,则臣有生路;若责其忤旨,则臣是罪人。但悦意取容,臧孙方以疾;犯颜逆耳,《春秋》比之药石。伏愿停工巧之作,罢久役之人,绝郑、卫之音,斥群小之辈。则三善允备,万国作贞矣。
chéng gān lǎn shū bù yuè.
承乾览书不悦。
shí wǔ nián, chéng gān yǐ wù nóng zhī shí, zhào jià shì děng yì, bù xǔ fēn fān, rén huái yuàn kǔ. yòu sī yǐn tū jué qún shù rù gōng. zhì níng shàng shū jiàn yuē:
十五年,承乾以务农之时,召驾士等役,不许分番,人怀怨苦。又私引突厥群竖入宫。志宁上书谏曰:
chén wén shàng tiān gài gāo, rì yuè guāng qí dé míng jūn zhì shèng, fǔ zuǒ zàn qí gōng. shì yǐ zhōu sòng shēng chǔ, jiàn kuāng máo bì hàn yíng jū zhèn, qǔ zī huáng qǐ. jī dàn kàng fǎ yú bó qín, jiǎ shēng chén shì yú wén dì, xián yīn qín yú duān shì, jiē kěn qiè yú zhèng rén. lì dài xián jūn, mò bù dīng níng yú tài zǐ zhě, liáng yǐ dì yīng shàng sì, wèi chù chǔ jūn. shàn zé lǜ tǔ zhān qí ēn, è zé hǎi nèi lí qí huò. jìn wén pū sì sī yù jià shì shòu yī, shǐ zì chūn chū, qì zī xià wǎn, cháng jū nèi yì, bù fàng fēn fān. huò jiā yǒu zūn qīn, quē yú wēn qìng huò shì yǒu yòu ruò, jué yú fǔ yǎng. chūn jì fèi qí gēng kěn, xià yòu fáng qí bō zhí. shì guāi cún yù, kǒng zhì yuàn jiē. tǎng wén tiān tīng, hòu huǐ hé jí? yòu tū jué dá gē zhī děng, xián shì rén miàn shòu xīn, qǐ dé yǐ lǐ yì qī, bù kě yǐ rén xìn dài. xīn zé wèi shí yú zhōng xiào, yán zé mò biàn qí shì fēi, jìn zhī yǒu sǔn yú yīng shēng, nì zhī wú yì yú shèng dé. yǐn zhī rù gé, rén jiē jīng hài, qǐ chén yōng shí, dú yòng bù ān? diàn xià bì xū shàng fù zhì zūn shèng qíng, xià yǔn lí yuán běn wàng, bù kě qīng wēi è ér bù bì, wú róng lüè xiǎo shàn ér bù wéi. lǐ dūn dù jiàn zhī fāng, xū yǒu fáng méng zhī shù. bǐng tuì bù xiào, xiá jìn xián liáng. rú cǐ zé shàn dào rì lóng, dé yīn zì yuǎn.
臣闻上天盖高,日月光其德;明君至圣,辅佐赞其功。是以周诵升储,见匡毛、毕;汉盈居震,取资黄、绮。姬旦抗法于伯禽,贾生陈事于文帝,咸殷勤于端士,皆恳切于正人。历代贤君,莫不丁宁于太子者,良以地膺上嗣,位处储君。善则率土沾其恩,恶则海内罹其祸。近闻仆寺、司驭、驾士、兽医,始自春初,迄兹夏晚,常居内役,不放分番。或家有尊亲,阙于温凊;或室有幼弱,绝于抚养。春既废其耕垦,夏又妨其播殖。事乖存育,恐致怨嗟。倘闻天听,后悔何及?又突厥达哥支等,咸是人面兽心,岂得以礼义期,不可以仁信待。心则未识于忠孝,言则莫辩其是非,近之有损于英声,昵之无益于盛德。引之入閤,人皆惊骇,岂臣庸识,独用不安?殿下必须上副至尊圣情,下允黎元本望,不可轻微恶而不避,无容略小善而不为。理敦杜渐之方,须有防萌之术。屏退不肖,狎近贤良。如此则善道日隆,德音自远。
chéng gān dà nù, qiǎn cì kè zhāng shī zhèng gē gàn chéng jī jiù shě shā zhī. shì shí dīng mǔ yōu, qǐ fù wèi zhān shì. èr rén qián rù qí dì, jiàn zhì níng qǐn chù shān lú, jìng bù rěn ér zhǐ. jí chéng gān bài, tài zōng zhī qí shì, shēn miǎn láo zhī.
承乾大怒,遣刺客张师政、纥干承基就舍杀之。是时丁母忧,起复为詹事。二人潜入其第,见志宁寝处苫庐,竟不忍而止。及承乾败,太宗知其事,深勉劳之。