zhēn guān qī nián, tài zōng wèi tài zǐ zuǒ shù zǐ yú zhì níng dù zhèng lún yuē: qīng děng fǔ dǎo tài zǐ, cháng xū wèi shuō bǎi xìng jiān lì hài shì. zhèn nián shí bā, yóu zài mín jiān, bǎi xìng jiān nán, wú bù ān liàn. jí jū dì wèi, měi shāng liáng chù zhì, huò shí yǒu guāi shū, dé rén jiàn zhèng, fāng shǐ jué wù. ruò wú zhōng jiàn zhě wèi shuō, hé yóu xíng dé hǎo shì? kuàng tài zǐ shēng zhǎng shēn gōng, bǎi xìng jiān nán, dōu bù wén jiàn hū! qiě rén zhǔ ān wēi suǒ xì, bù kě zhé wèi jiāo zòng. dàn chū chì yún, yǒu jiàn zhě jí zhǎn, bì zhī tiān xià shì shù wú gǎn gèng fā zhí yán. gù kè jǐ lì jīng, róng nà jiàn zhèng, qīng děng cháng xū yǐ cǐ yì gòng qí tán shuō. měi jiàn yǒu bú shì shì, yí jí yán qiè jiàn, lìng yǒu suǒ bì yì yě.
貞觀七年,太宗謂太子左庶子于志寧、杜正倫曰:「卿等輔導太子,常須為說百姓間利害事。朕年十八,猶在民間,百姓艱難,無不諳練。及居帝位,每商量處置,或時有乖疏,得人諫諍,方始覺悟。若無忠諫者為說,何由行得好事?況太子生長深宮,百姓艱難,都不聞見乎!且人主安危所系,不可輒為驕縱。但出敕雲,有諫者即斬,必知天下士庶無敢更發直言。故克己勵精,容納諫諍,卿等常須以此意共其談說。每見有不是事,宜極言切諫,令有所裨益也。」
zhēn guān shí bā nián, tài zōng wèi shì chén yuē: gǔ yǒu tāi jiào shì zǐ, zhèn zé bù xiá. dàn jìn zì jiàn lì tài zǐ, yù wù bì yǒu huì yù. jiàn qí lín shí jiāng fàn, wèi yuē: rǔ zhī fàn hū? duì yuē: bù zhī. yuē: fán jià sè jiān nán, jiē chū rén lì, bù duó qí shí, cháng yǒu cǐ fàn. jiàn qí chéng mǎ, yòu wèi yuē: rǔ zhī mǎ hū? duì yuē: bù zhī. yuē: néng dài rén láo kǔ zhě yě, yǐ shí xiāo xī, bù jǐn qí lì, zé kě yǐ cháng yǒu mǎ yě. jiàn qí chéng zhōu, yòu wèi yuē: rǔ zhī zhōu hū? duì yuē: bù zhī. yuē: zhōu suǒ yǐ bǐ rén jūn, shuǐ suǒ yǐ bǐ lí shù, shuǐ néng zài zhōu, yì néng fù zhōu. ěr fāng wèi rén zhǔ, kě bù wèi jù! jiàn qí xiū yú qū mù zhī xià, yòu wèi yuē: rǔ zhī cǐ shù hū? duì yuē: bù zhī. yuē: cǐ mù suī qū, dé shéng zé zhèng, wèi rén jūn suī wú dào, shòu jiàn zé shèng. cǐ fù shuō suǒ yán, kě yǐ zì jiàn.
貞觀十八年,太宗謂侍臣曰:「古有胎教世子,朕則不暇。但近自建立太子,遇物必有誨諭。見其臨食將飯,謂曰:『汝知飯乎?』對曰:『不知。』曰:『凡稼穡艱難,皆出人力,不奪其時,常有此飯。』見其乘馬,又謂曰:『汝知馬乎?』對曰:『不知。』曰:『能代人勞苦者也,以時消息,不盡其力,則可以常有馬也。』見其乘舟,又謂曰:『汝知舟乎?』對曰:『不知。』曰:『舟所以比人君,水所以比黎庶,水能載舟,亦能覆舟。爾方為人主,可不畏懼!』見其休於曲木之下,又謂曰:『汝知此樹乎?』對曰:『不知。』曰:『此木雖曲,得繩則正,為人君雖無道,受諫則聖。此傅說所言,可以自鑒。』」
zhēn guān qī nián, tài zōng wèi shì zhōng wèi zhēng yuē: zì gǔ hóu wáng néng zì bǎo quán zhě shén shǎo, jiē yóu shēng zhǎng fù guì, hào shàng jiāo yì, duō bù jiě qīn jūn zǐ yuǎn xiǎo rén gù ěr. zhèn suǒ yǒu zǐ dì yù shǐ jiàn qián yán wǎng xíng, jì qí yǐ wèi guī fàn. yīn mìng zhēng lù gǔ lái dì wáng zǐ dì chéng bài shì, míng wèi zì gǔ zhū hóu wáng shàn è lù, yǐ cì zhū wáng. qí xù yuē:
貞觀七年,太宗謂侍中魏徵曰:「自古侯王能自保全者甚少,皆由生長富貴,好尚驕逸,多不解親君子遠小人故爾。朕所有子弟欲使見前言往行,冀其以為規範。」因命征錄古來帝王子弟成敗事,名為《自古諸侯王善惡錄》,以賜諸王。其序曰:
guān fū yīng qī shòu mìng, wò tú yù yǔ, xián jiàn yì qīn, fān píng wáng shì, bù zài fāng cè, kě dé ér yán. zì xuān fēn èr shí wǔ zǐ, shùn jǔ yī shí liù zú, yuán lì zhōu hàn, yǐ dǎi chén suí, fēn liè shān hé, dà qǐ pán shí zhě zhòng yǐ. huò bǎo yì wáng jiā, yǔ shí shēng jiàng huò shī qí tǔ yǔ, bù sì hū zhū. rán kǎo qí lóng tì, chá qí xìng miè, gōng chéng míng lì, xián zī shǐ fēng zhī jūn, guó sàng shēn wáng, duō yīn jì tǐ zhī hòu. qí gù hé zāi? shǐ fēng zhī jūn, shí féng cǎo mèi, jiàn wáng yè zhī jiān zǔ, zhī fù xiōng zhī yōu qín, shì yǐ zài shàng bù jiāo, sù yè fěi xiè, huò shè lǐ yǐ qiú xián, huò tǔ sūn ér jiē shì. gù gān zhōng yán zhī nì ěr, dé bǎi xìng zhī huān xīn, shù zhì dé yú shēng qián, liú yí ài yú shēn hòu. jì fū zǐ sūn jì tǐ, duō shǔ lóng píng, shēng zì shēn gōng zhī zhōng, zhǎng jū fù rén zhī shǒu, bù yǐ gāo wēi wèi yōu jù, qǐ zhī jià sè zhī jiān nán? nì jìn xiǎo rén, shū yuǎn jūn zǐ, chóu móu zhé fù, ào hěn míng dé, fàn yì bèi lǐ, yín huāng wú dù, bù zūn qū xiàn, jiàn chà yuè děng. shì yī gù zhī quán chǒng, biàn huái pǐ dí zhī xīn jīn yī shì zhī wēi láo, suì yǒu wú yàn zhī wàng. qì zhōng zhēn zhī zhèng lù, dǎo jiān guǐ zhī mí tú. bì jiàn wéi bo, wǎng ér bù fǎn. suī liáng xiào qí jiǒng zhī xūn yōng, huái nán dōng ā zhī cái jùn, cuī mó xiāo zhī yì hé, chéng qióng zhé zhī hé lín, qì huán wén zhī dà gōng, jiù liáng dǒng zhī xiǎn lù. chuí wèi jiǒng jiè, kě bù xī hū! huáng dì yǐ shèng zhé zhī zī, zhěng qīng wēi zhī yùn, yào qī dé yǐ qīng liù hé, zǒng wàn guó ér cháo bǎi líng, huái róu sì huāng, qīn mù jiǔ zú, niàn huá è yú táng dì, jì wéi chéng yú zōng zi. xīn hū ài yǐ, mí rì bù sī, yuán mìng xià chén, kǎo lǎn zài jí, bó qiú jiàn jìng, yí jué sūn móu. chén zhé jié yú chéng, jī zhū qián xùn. fán wèi fān wèi hàn, yǒu guó yǒu jiā zhě, qí xìng yě bì yóu yú jī shàn, qí wáng yě jiē zài yú jī è. gù zhī shàn bù jī bù zú yǐ chéng míng, è bù jī bù zú yǐ miè shēn. rán zé huò fú wú mén, jí xiōng yóu jǐ, wéi rén suǒ zhào, qǐ tú yán zāi! jīn lù zì gǔ zhū wáng xíng shì dé shī, fēn qí shàn è, gè wèi yī piān, míng yuē zhū wáng shàn è lù, yù shǐ jiàn shàn sī qí, zú yǐ yáng míng bù xiǔ wén è néng gǎi, shù dé miǎn hū dà guò. cóng shàn zé yǒu yù, gǎi guò zé wú jiù. xìng wáng shì xì, kě bù miǎn yú!
觀夫膺期受命,握圖御宇,咸建懿親,藩屏王室,布在方策,可得而言。自軒分二十五子,舜舉一十六族,爰歷周、漢,以逮陳、隋,分裂山河,大啟磐石者眾矣。或保乂王家,與時升降;或失其土宇,不祀忽諸。然考其隆替,察其興滅,功成名立,咸資始封之君,國喪身亡,多因繼體之後。其故何哉?始封之君,時逢草昧,見王業之艱阻,知父兄之憂勤,是以在上不驕,夙夜匪懈,或設醴以求賢,或吐飧而接士。故甘忠言之逆耳,得百姓之歡心,樹至德於生前,流遺愛於身後。暨夫子孫繼體,多屬隆平,生自深宮之中,長居婦人之手,不以高危為憂懼,豈知稼穡之艱難?昵近小人,疏遠君子,綢繆哲婦,傲狠明德,犯義悖禮,淫荒無度,不遵曲憲,僭差越等。恃一顧之權寵,便懷匹嫡之心;矜一事之微勞,遂有無厭之望。棄忠貞之正路,蹈奸宄之迷途。愎諫違卜,往而不返。雖梁孝、齊冏之勛庸,淮南、東阿之才俊,摧摩霄之逸翮,成窮轍之涸鱗,棄桓、文之大功,就梁、董之顯戮。垂為炯戒,可不惜乎!皇帝以聖哲之資,拯傾危之運,耀七德以清六合,總萬國而朝百靈,懷柔四荒,親睦九族,念華萼於《棠棣》,寄維城於宗子。心乎愛矣,靡日不思,爰命下臣,考覽載籍,博求鑒鏡,貽厥孫謀。臣輒竭愚誠,稽諸前訓。凡為藩為翰,有國有家者,其興也必由於積善,其亡也皆在於積惡。故知善不積不足以成名,惡不積不足以滅身。然則禍福無門,吉凶由己,惟人所召,豈徒言哉!今錄自古諸王行事得失,分其善惡,各為一篇,名曰《諸王善惡錄》,欲使見善思齊,足以揚名不朽;聞惡能改,庶得免乎大過。從善則有譽,改過則無咎。興亡是系,可不勉歟!
tài zōng lǎn ér chēng shàn, wèi zhū wáng yuē: cǐ yí zhì yú zuò yòu, yòng wèi lì shēn zhī běn.
太宗覽而稱善,謂諸王曰:「此宜置於座右,用為立身之本。」
zhēn guān shí nián, tài zōng wèi jīng wáng yuán jǐng hàn wáng yuán chāng wú wáng kè wèi wáng tài děng yuē: zì hàn yǐ lái, dì dì dì zi, shòu máo tǔ jū róng guì zhě shén zhòng, wéi dōng píng jí hé jiān wáng zuì yǒu lìng míng, dé bǎo qí lù wèi, rú chǔ wáng wěi zhī tú, fù wáng fēi yī, bìng wèi shēng zhǎng fù guì, hǎo zì jiāo yì suǒ zhì. rǔ děng jiàn jiè, yí shú sī zhī. jiǎn zé xián cái, wèi rǔ shī yǒu, xū shòu qí jiàn zhèng, wù dé zì zhuān. wǒ wén yǐ dé fú wù, xìn fēi xū shuō. bǐ cháng mèng zhōng jiàn yī rén yún yú shùn, wǒ bù jué sǒng rán jìng yì, qǐ bù wèi yǎng qí dé yě! xiàng ruò mèng jiàn jié zhòu, bì yīng zhuó zhī. jié zhòu suī shì tiān zǐ, jīn ruò xiāng huàn zuò jié zhòu, rén bì dà nù. yán huí mǐn zi qiān guō lín zōng huáng shū dù, suī shì bù yī, jīn ruò xiāng chēng zàn dào lèi cǐ sì xián, bì dāng dà xǐ. gù zhī rén zhī lì shēn, suǒ guì zhě wéi zài dé xíng, hé bì yào lùn róng guì. rǔ děng wèi liè fān wáng, jiā shí shí fēng, gèng néng kè xiū dé xíng, qǐ bù jù měi yě? qiě jūn zǐ xiǎo rén běn wú cháng, xíng shàn shì zé wèi jūn zǐ, xíng è shì zé wèi xiǎo rén, dāng xū zì kè lì, shǐ shàn shì rì wén, wù zòng yù sì qíng, zì xiàn xíng lù.
貞觀十年,太宗謂荊王元景、漢王元昌、吳王恪、魏王泰等曰:「自漢已來,帝弟帝子,受茅土、居榮貴者甚眾,惟東平及河間王最有令名,得保其祿位,如楚王瑋之徒,覆亡非一,並為生長富貴,好自驕逸所致。汝等鑒誡,宜熟思之。揀擇賢才,為汝師友,須受其諫諍,勿得自專。我聞以德服物,信非虛說。比嘗夢中見一人云虞舜,我不覺竦然敬異,豈不為仰其德也!向若夢見桀、紂,必應斫之。桀、紂雖是天子,今若相喚作桀、紂,人必大怒。顏回、閔子騫、郭林宗、黃叔度,雖是布衣,今若相稱讚道類此四賢,必當大喜。故知人之立身,所貴者惟在德行,何必要論榮貴。汝等位列藩王,家食實封,更能克修德行,豈不具美也?且君子小人本無常,行善事則為君子,行惡事則為小人,當須自克勵,使善事日聞,勿縱慾肆情,自陷刑戮。」
zhēn guān shí nián, tài zōng wèi fáng xuán líng yuē: zhèn lì guān qián dài bō luàn chuàng yè zhī zhǔ, shēng zhǎng mín jiān, jiē shí dá qíng wěi, hǎn zhì yú bài wáng. dǎi hū jì shì shǒu wén zhī jūn, shēng ér fù guì, bù zhī jí kǔ, dòng zhì yí miè. zhèn shào xiǎo yǐ lái, jīng yíng duō nán, bèi zhī tiān xià zhī shì, yóu kǒng yǒu suǒ bù dǎi. zhì yú jīng wáng zhū dì, shēng zì shēn gōng, shí bù jí yuǎn, ān néng niàn cǐ zāi? zhèn měi yī shí, biàn niàn jià sè zhī jiān nán měi yī yī, zé sī fǎng jī zhī xīn kǔ, zhū dì hé néng xué zhèn hū? xuǎn liáng zuǒ yǐ wèi fān bì, shù qí xí jìn shàn rén, dé miǎn yú qiān guò ěr.
貞觀十年,太宗謂房玄齡曰:「朕歷觀前代撥亂創業之主,生長民間,皆識達情偽,罕至於敗亡。逮乎繼世守文之君,生而富貴,不知疾苦,動至夷滅。朕少小以來,經營多難,備知天下之事,猶恐有所不逮。至於荊王諸弟,生自深宮,識不及遠,安能念此哉?朕每一食,便念稼穡之艱難;每一衣,則思紡績之辛苦,諸弟何能學朕乎?選良佐以為藩弼,庶其習近善人,得免於愆過爾。」
zhēn guān shí yī nián, tài zōng wèi wú wáng kè yuē: fù zhī ài zi, rén zhī cháng qíng, fēi dài jiào xùn ér zhī yě. zi néng zhōng xiào zé shàn yǐ. ruò bù zūn huì yòu, wàng qì lǐ fǎ, bì zì zhì xíng lù, fù suī ài zhī, jiāng rú zhī hé? huò hàn wǔ dì jì bēng, zhāo dì sì lì, yàn wáng dàn sù jiāo zòng, zhōu zhāng bù fú, huò guāng qiǎn yī zhé jiǎn zhū zhī, zé shēn sǐ guó chú. fū wèi chén zǐ bù dé bù shèn.
貞觀十一年,太宗謂吳王恪曰:「父之愛子,人之常情,非待教訓而知也。子能忠孝則善矣。若不遵誨誘,忘棄禮法,必自致刑戮,父雖愛之,將如之何?或漢武帝既崩,昭帝嗣立,燕王旦素驕縱,譸張不服,霍光遣一折簡誅之,則身死國除。夫為臣子不得不慎。」
zhēn guān zhōng, huáng zǐ nián xiǎo zhě duō shòu yǐ dū du cì shǐ, jiàn yì dài fū chǔ suì liáng shàng shū jiàn yuē: xī liǎng hàn yǐ jùn guó zhì rén, chú jùn yǐ wài, fēn lì zhū zi, gē tǔ fēng jiāng, zá yòng zhōu zhì. huáng táng jùn xiàn, cū yī qín fǎ. huáng zǐ yòu nián, huò shòu cì shǐ. bì xià qǐ bù yǐ wáng zhī gǔ ròu, zhèn gǎn sì fāng, shèng rén zào zhì, dào gāo qián gǔ? chén yú jiàn yǒu xiǎo wèi jǐn. hé zhě? cì shǐ shī shuài, rén yǎng yǐ ān. dé yī shàn rén, bù nèi sū xī yù yī bù shàn rén, hé zhōu láo bì. shì yǐ rén jūn ài xù bǎi xìng, cháng wèi zé xián. huò chēng hé rùn jiǔ lǐ, jīng shī méng fú huò yǔ rén xìng yǒng, shēng wèi lì cí. hàn xuān dì yún: yǔ wǒ gòng lǐ zhě, wéi liáng èr qiān dàn hū! rú chén yú jiàn, bì xià zǐ nèi nián chǐ shàng yòu, wèi kān lín mín zhě, qǐng qiě liú jīng shī, jiào yǐ jīng xué. yī zé wèi tiān zhī wēi, bù gǎn fàn jìn èr zé guān jiàn cháo yí, zì rán chéng lì. yīn cǐ jī xí, zì zhī wèi rén, shěn kān lín zhōu, rán hòu qiǎn chū. chén jǐn àn hàn míng zhāng hé sān dì, néng yǒu ài zǐ dì, zì zī yǐ jiàng, yǐ wèi zhǔn de. fēng lì zhū wáng, suī gè yǒu tǔ, nián shàng yòu xiǎo zhě, zhào liú jīng shī, xùn yǐ lǐ fǎ, chuí yǐ ēn huì. qì sān dì shì, zhū wáng shù shí bǎi rén, wéi èr wáng shāo è, zì yú jiē chōng hé shēn cuì. wéi bì xià xiáng chá. tài zōng jiā nà qí yán.
貞觀中,皇子年小者多授以都督、刺史,諫議大夫褚遂良上疏諫曰:「昔兩漢以郡國治人,除郡以外,分立諸子,割土封疆,雜用周制。皇唐郡縣,粗依秦法。皇子幼年,或授刺史。陛下豈不以王之骨肉,鎮扞四方,聖人造制,道高前古?臣愚見有小未盡。何者?刺史師帥,人仰以安。得一善人,部內蘇息;遇一不善人,闔州勞弊。是以人君愛恤百姓,常為擇賢。或稱河潤九里,京師蒙福;或與人興詠,生為立祠。漢宣帝云:『與我共理者,惟良二千石乎!』如臣愚見,陛下子內年齒尚幼,未堪臨民者,請且留京師,教以經學。一則畏天之威,不敢犯禁;二則觀見朝儀,自然成立。因此積習,自知為人,審堪臨州,然後遣出。臣謹按漢明、章、和三帝,能友愛子弟,自茲以降,以為準的。封立諸王,雖各有土,年尚幼小者,召留京師,訓以禮法,垂以恩惠。訖三帝世,諸王數十百人,惟二王稍惡,自余皆沖和深粹。惟陛下詳察。」太宗嘉納其言。