zhēn guān sì nián, lǐ jìng jī tū jué xié lì, bài zhī, qí bù luò duō lái guī xiáng zhě. zhào yì ān biān zhī cè, zhōng shū lìng wēn yàn bó yì:" qǐng yú hé nán chù zhī. zhǔn hàn jiàn wǔ shí, zhì jiàng xiōng nú yú wǔ yuán sāi xià, quán qí bù luò, dé wèi hàn bì, yòu bù lí qí tǔ sú, yīn ér fǔ zhī, yī zé shí kōng xū zhī dì, èr zé shì wú cāi zhī xīn, shì hán yù zhī dào yě." tài zōng cóng zhī. mì shū jiān wèi zhēng yuē:" xiōng nú zì gǔ zhì jīn, wèi yǒu rú sī zhī pò bài, cǐ shì shàng tiān jiǎo jué, zōng miào shén wǔ. qiě qí shì kòu zhōng guó, wàn xìng yuān chóu, bì xià yǐ qí wèi jiàng, bù néng zhū miè, jí yí qiǎn fā hé běi, jū qí jiù tǔ. xiōng nú rén miàn shòu xīn, fēi wǒ zú lèi, qiáng bì kòu dào, ruò zé bēi fú, bù gù ēn yì, qí tiān xìng yě. qín hàn huàn zhī zhě ruò shì, gù shí fā měng jiàng yǐ jī zhī, shōu qí hé nán yǐ wéi jùn xiàn. bì xià yǐ nèi dì jū zhī, qiě jīn jiàng zhě jī zhì shí wàn, shù nián zhī hòu, zī xī guò bèi, jū wǒ zhǒu yè, fǔ ěr wáng jī, xīn fù zhī jí, jiāng wèi hòu huàn, yóu bù kě chù yǐ hé nán yě." wēn yàn bó yuē:" tiān zǐ zhī yú wàn wù yě, tiān fù dì zǎi, yǒu guī wǒ zhě zé bì yǎng zhī. jīn tū jué pò chú, yú luò guī fù, bì xià bù jiā lián mǐn, qì ér bù nà, fēi tiān dì zhī dào, zǔ sì yí zhī yì, chén yú shén wèi bù kě, yí chù zhī hé nán. suǒ wèi sǐ ér shēng zhī, wáng ér cún zhī, huái wǒ hòu ēn, zhōng wú pàn nì." wèi zhēng yuē:" jìn dài yǒu wèi shí, hú bù luò fēn jū jìn jùn, jiāng tǒng quàn zhú chū sài wài, wǔ dì bù yòng qí yán, shù nián zhī hòu, suì qīng chán luò. qián dài fù chē, yīn jiàn bù yuǎn. bì xià bì yòng yàn bó yán, qiǎn jū hé nán, suǒ wèi yǎng shòu zì yí huàn yě." yàn bó yòu yuē:" chén wén shèng rén zhī dào, wú suǒ bù tōng. tū jué yú hún, yǐ mìng guī wǒ, shōu jū nèi dì, jiào yǐ lǐ fǎ, xuǎn qí qiú shǒu, qiǎn jū sù wèi, wèi wēi huái dé, hé huàn zhī yǒu? qiě guāng wǔ jū hé nán chán yú yú nèi jùn, yǐ wéi hàn fān hàn, zhōng yú yī dài, bù yǒu pàn nì." yòu yuē:" suí wén dì láo bīng mǎ, fèi cāng kù, shù lì kè hán, lìng fù qí guó, hòu gū ēn shī xìn, wéi yáng dì yú yàn mén. jīn bì xià rén hòu, cóng qí suǒ yù, hé nán hé běi, rèn qíng jū zhù, gè yǒu qiú zhǎng, bù xiāng tǒng shǔ, lì sàn shì fēn, ān néng wéi hài?" jǐ shì zhōng dù chǔ kè jìn yuē:" běi dí rén miàn shòu xīn, nán yǐ dé huái, yì yǐ wēi fú. jīn lìng qí bù luò sàn chù hé nán, bī jìn zhōng huá, jiǔ bì wéi huàn. zhì rú yàn mén zhī yì, suī shì tū jué bèi ēn, zì yóu suí zhǔ wú dào. zhōng guó yǐ zhī sāng luàn, qǐ dé yún xīng fù wáng guó yǐ zhì cǐ huò? yí bù luàn huá, qián zhé míng xùn, cún wáng jì jué, liè shèng tōng guī. chén kǒng shì bù shī gǔ, nán yǐ cháng jiǔ." tài zōng jiā qí yán, fāng wù huái róu, wèi zhī cóng yě. zú yòng yàn bó cè, zì yōu zhōu zhì líng zhōu, zhì shùn yòu huà zhǎng sì zhōu dū du fǔ yǐ chù zhī, qí rén jū cháng ān zhě jìn qiě wàn jiā.
贞观四年,李靖击突厥颉利,败之,其部落多来归降者。诏议安边之策,中书令温彦博议:“请于河南处之。准汉建武时,置降匈奴于五原塞下,全其部落,得为捍蔽,又不离其土俗,因而抚之,一则实空虚之地,二则示无猜之心,是含育之道也。”太宗从之。秘书监魏征曰:“匈奴自古至今,未有如斯之破败,此是上天剿绝,宗庙神武。且其世寇中国,万姓冤仇,陛下以其为降,不能诛灭,即宜遣发河北,居其旧土。匈奴人面兽心,非我族类,强必寇盗,弱则卑伏,不顾恩义,其天性也。秦、汉患之者若是,故时发猛将以击之,收其河南以为郡县。陛下以内地居之,且今降者几至十万,数年之后,滋息过倍,居我肘腋,甫迩王畿,心腹之疾,将为后患,尤不可处以河南也。”温彦博曰:“天子之于万物也,天覆地载,有归我者则必养之。今突厥破除,余落归附,陛下不加怜愍,弃而不纳,非天地之道,阻四夷之意,臣愚甚谓不可,宜处之河南。所谓死而生之,亡而存之,怀我厚恩,终无叛逆。”魏征曰:“晋代有魏时,胡部落分居近郡,江统劝逐出塞外,武帝不用其言,数年之后,遂倾瀍、洛。前代覆车,殷鉴不远。陛下必用彦博言,遣居河南,所谓养兽自遗患也。”彦博又曰:“臣闻圣人之道,无所不通。突厥余魂,以命归我,收居内地,教以礼法,选其酋首,遣居宿卫,畏威怀德,何患之有?且光武居河南单于于内郡,以为汉藩翰,终于一代,不有叛逆。”又曰:“隋文帝劳兵马,费仓库,树立可汗,令复其国,后孤恩失信,围炀帝于雁门。今陛下仁厚,从其所欲,河南、河北,任情居住,各有酋长,不相统属,力散势分,安能为害?”给事中杜楚客进曰:“北狄人面兽心,难以德怀,易以威服。今令其部落散处河南,逼近中华,久必为患。至如雁门之役,虽是突厥背恩,自由隋主无道。中国以之丧乱,岂得云兴复亡国以致此祸?夷不乱华,前哲明训,存亡继绝,列圣通规。臣恐事不师古,难以长久。”太宗嘉其言,方务怀柔,未之从也。卒用彦博策,自幽州至灵州,置顺、祐、化、长四州都督府以处之,其人居长安者近且万家。
zì tū jué xié lì pò hòu, zhū bù luò shǒu lǐng lái jiàng zhě, jiē bài jiāng jūn zhōng láng jiàng, bù liè cháo tíng, wǔ pǐn yǐ shàng bǎi yú rén, dài yǔ cháo shì xiāng bàn. wéi tuò bá bù zhì, yòu qiǎn zhāo wèi zhī, shǐ zhě xiāng wàng yú dào. liáng zhōu dū du lǐ dà liàng yǐ wéi yú shì wú yì, tú fèi zhōng guó, shàng shū yuē:" chén wén yù suí yuǎn zhě bì xiān ān jìn. zhōng guó bǎi xìng, tiān xià gēn běn, sì yí zhī rén, yóu yú zhī yè, rǎo qí gēn běn yǐ hòu zhī yè, ér qiú jiǔ ān, wèi zhī yǒu yě. zì gǔ míng wáng, huà zhōng guó yǐ xìn, yù yí dí yǐ quán. gù chūn qiū yún:' róng dí chái láng, bù kě yàn yě zhū xià qīn nì, bù kě qì yě.' zì bì xià jūn lín qū yǔ, shēn gēn gù běn, rén yì bīng qiáng, jiǔ zhōu yīn fù, sì yí zì fú. jīn zhě zhāo zhì tū jué, suī rù tí fēng, chén yú shāo jué láo fèi, wèi wù qí yǒu yì yě. rán hé xī mín shù, zhèn yù fān yí, zhōu xiàn xiāo tiáo, hù kǒu xiān shǎo, jiā yīn suí luàn, jiǎn hào yóu duō, tū jué wèi píng zhī qián, shàng bù ān yè, xiōng nú wēi ruò yǐ lái, shǐ jiù nóng mǔ, ruò jí láo yì, kǒng zhì fáng sǔn, yǐ chén yú huò, qǐng tíng zhāo wèi. qiě wèi zhī huāng fú zhě, gù chén ér bù nà. shì yǐ zhōu shì ài mín rǎng dí, jìng yán bā bǎi zhī líng qín wáng qīng zhàn shì hú, gù sì shí zài ér jué miè. hàn wén yǎng bīng jìng shǒu, tiān xià ān fēng xiào wǔ yáng wēi yuǎn lüè, hǎi nèi xū hào, suī huǐ lún tái, zhuī yǐ bù jí. zhì yú suí shì, zǎo dé yī wú, jiān tǒng shàn shàn, qiě jì dé zhī hòu, láo fèi rì shén, xū nèi zhì wài, jìng sǔn wú yì. yuǎn xún qín hàn, jìn guān suí shì, dòng jìng ān wēi, zhāo rán bèi yǐ. yī wú suī yǐ chén fù, yuǎn zài fān qì, mín fēi xià rén, dì duō shā lǔ. qí zì shù lì chēng fān fù yōng zhě, qǐng jī mí shòu zhī, shǐ jū sài wài, bì wèi wēi huái dé, yǒng wèi fān chén, gài xíng xū huì ér shōu shí fú yǐ. jìn rì tū jué qīng guó rù cháo, jì bù néng fú zhī jiāng huái, yǐ biàn qí sú, nǎi zhì yú nèi dì, qù jīng bù yuǎn, suī zé kuān rén zhī yì, yì fēi jiǔ ān zhī jì yě. měi jiàn yī rén chū jiàng, cì wù wǔ pǐ, páo yī lǐng, qiú zhǎng xī shòu dà guān, lù hòu wèi zūn, lǐ duō mí fèi. yǐ zhōng guó zhī zū fù, gōng jī è zhī xiōng lǔ, qí zhòng yì duō, fēi zhōng guó zhī lì yě." tài zōng bù nà.
自突厥颉利破后,诸部落首领来降者,皆拜将军中郎将,布列朝廷,五品以上百余人,殆与朝士相半。惟拓拔不至,又遣招慰之,使者相望于道。凉州都督李大亮以为于事无益,徒费中国,上疏曰:“臣闻欲绥远者必先安近。中国百姓,天下根本,四夷之人,犹于枝叶,扰其根本以厚枝叶,而求久安,未之有也。自古明王,化中国以信,驭夷狄以权。故《春秋》云:‘戎狄豺狼,不可厌也;诸夏亲昵,不可弃也。’自陛下君临区宇,深根固本,人逸兵强,九州殷富,四夷自服。今者招致突厥,虽入提封,臣愚稍觉劳费,未悟其有益也。然河西民庶,镇御藩夷,州县萧条,户口鲜少,加因隋乱,减耗尤多,突厥未平之前,尚不安业,匈奴微弱以来,始就农亩,若即劳役,恐致防损,以臣愚惑,请停招慰。且谓之荒服者,故臣而不纳。是以周室爱民攘狄,竟延八百之龄;秦王轻战事胡,故四十载而绝灭。汉文养兵静守,天下安丰;孝武扬威远略,海内虚耗,虽悔轮台,追已不及。至于隋室,早得伊吾,兼统鄯善,且既得之后,劳费日甚,虚内致外,竟损无益。远寻秦、汉,近观隋室,动静安危,昭然备矣。伊吾虽已臣附,远在藩碛,民非夏人,地多沙卤。其自竖立称藩附庸者,请羁縻受之,使居塞外,必畏威怀德,永为藩臣,盖行虚惠而收实福矣。近日突厥倾国入朝,既不能俘之江淮,以变其俗,乃置于内地,去京不远,虽则宽仁之义,亦非久安之计也。每见一人初降,赐物五匹,袍一领,酋长悉授大官,禄厚位尊,理多糜费。以中国之租赋,供积恶之凶虏,其众益多,非中国之利也。”太宗不纳。
shí sān nián, tài zōng xìng jiǔ chéng gōng. tū lì kè hán dì zhōng láng jiàng ā shǐ nà jié shè lǜ yīn jié suǒ bù, bìng yōng tū lì zi hè luó gǔ yè fàn yù yíng, shì bài, jiē bǔ zhǎn zhī. tài zōng zì shì bù zhí tū jué, huǐ chù qí bù zhòng yú zhōng guó, hái qí jiù bù yú hé běi, jiàn yá yú gù dìng xiāng chéng, lì lǐ sī mó wèi yǐ mí ní shú qí lì bì kè hán yǐ zhǔ zhī. yīn wèi shì chén yuē" zhōng guó bǎi xìng, shí tiān xià zhī gēn běn, sì yí zhī rén, nǎi tóng zhī yè, rǎo qí gēn běn yǐ hòu zhī yè, ér qiú jiǔ ān, wèi zhī yǒu yě. chū bù nà wèi zhēng yán, suì jué láo fèi rì shén, jǐ shī jiǔ ān zhī dào."
十三年,太宗幸九成宫。突利可汗弟中郎将阿史那结社率阴结所部,并拥突利子贺罗鹘夜犯御营,事败,皆捕斩之。太宗自是不直突厥,悔处其部众于中国,还其旧部于河北,建牙于故定襄城,立李思摩为乙弥泥熟俟利苾可汗以主之。因谓侍臣曰“中国百姓,实天下之根本,四夷之人,乃同枝叶,扰其根本以厚枝叶,而求久安,未之有也。初不纳魏征言,遂觉劳费日甚,几失久安之道。”
zhēn guān shí sì nián, hóu jūn jí píng gāo chāng zhī hòu, tài zōng yù yǐ qí dì wèi zhōu xiàn. wèi zhēng yuē:" bì xià chū lín tiān xià, gāo chāng wáng xiān lái zhāo yè, zì hòu shù yǒu shāng hú chēng qí è jué gòng xiàn, jiā zhī bù lǐ dà guó zhào shǐ, suì shǐ wáng zhū zài jiā. ruò zuì zhǐ wén tài, sī yì kě yǐ. wèi ruò yīn fǔ qí mín ér lì qí zi, suǒ wèi fá zuì diào mín, wēi dé bèi yú xiá wài, wèi guó zhī shàn zhě yě. jīn ruò lì qí tǔ rǎng yǐ wéi zhōu xiàn, cháng xū qiān yú rén zhèn shǒu, shù nián yī yì. měi lái wǎng jiāo tì, sǐ zhě shí yǒu sān sì, qiǎn bàn yī zī, lí bié qīn qī. shí nián zhī hòu, lǒng yòu kōng xū, bì xià zhōng bù dé gāo chāng cuō gǔ chǐ bù yǐ zhù yú zhōng guó. suǒ wèi sàn yǒu yòng ér shì wú yòng, chén wèi jiàn qí kě." tài zōng bù cóng, jìng yǐ qí dì zhì xī zhōu, réng yǐ xī zhōu wèi ān xī dū hù fǔ, měi suì diào fā qiān yú rén fáng è qí dì.
贞观十四年,侯君集平高昌之后,太宗欲以其地为州县。魏征曰:“陛下初临天下,高昌王先来朝谒,自后数有商胡称其遏绝贡献,加之不礼大国诏使,遂使王诛载加。若罪止文泰,斯亦可矣。未若因抚其民而立其子,所谓伐罪吊民,威德被于遐外,为国之善者也。今若利其土壤以为州县,常须千余人镇守,数年一易。每来往交替,死者十有三四,遣办衣资,离别亲戚。十年之后,陇右空虚,陛下终不得高昌撮谷尺布以助于中国。所谓散有用而事无用,臣未见其可。”太宗不从,竟以其地置西州,仍以西州为安西都护府,每岁调发千余人防遏其地。
huáng mén shì láng chǔ suì liáng yì yǐ wéi bù kě, shàng shū yuē:" chén wén gǔ zhě zhé hòu lín cháo, míng wáng chuàng yè, bì xiān huá xià ér hòu yí dí, guǎng zhū dé huà, bù shì xiá huāng. shì yǐ zhōu xuān báo fá, zhì jìng ér fǎn shǐ huáng yuǎn sāi, zhōng guó fēn lí. bì xià zhū miè gāo chāng, wēi jiā xī yù, shōu qí jīng ní, yǐ wéi zhōu xiàn. rán zé wáng shī chū fā zhī suì, hé xī gōng yì zhī nián, fēi chú wǎn sù, shí shì jiǔ kōng, shù jùn xiāo rán, wǔ nián bù fù. bì xià měi suì qiǎn qiān yú rén ér yuǎn shì tún shù, zhōng nián lí bié, wàn lǐ sī guī. qù zhě zī zhuāng, zì xū yíng bàn, jì mài shū sù, qīng qí jī zhù. jīng tú sǐ wáng, fù zài yán wài. jiān qiǎn zuì rén, zēng qí fáng è, suǒ qiǎn zhī nèi, fù yǒu táo wáng, guān sī bǔ zhuō, wèi guó shēng shì. gāo chāng tú lù, shā qì qiān lǐ, dōng fēng bīng liè, xià fēng rú fén, xíng rén yù zhī duō sǐ. yì yún' ān bù wàng wēi, zhì bù wàng luàn.' shè lìng zhāng yè chén fēi, jiǔ quán fēng jǔ, bì xià qǐ néng dé gāo chāng yī rén shū sù ér jí shì hū? zhōng xū fà lǒng yòu zhū zhōu, xīng chí diàn jī. yóu sī ér yán, cǐ hé xī zhě fāng yú xīn fù, bǐ gāo chāng zhě tā rén shǒu zú, qǐ dé mí fèi zhōng huá, yǐ shì wú yòng? bì xià píng xié lì yú shā sāi, miè tǔ hún yú xī hǎi, tū jué yú luò, wèi lì kè hán, yè hún yí méng, gèng shù jūn zhǎng, fù lì gāo chāng, fēi wú qián lì, cǐ suǒ wèi yǒu zuì ér zhū zhī, jì fú ér cún zhī. yí zé gāo chāng kě lì zhě, zhēng gěi shǒu lǐng, qiǎn huán běn guó, fù dài hóng ēn, zhǎng wèi fān hàn. zhōng guó bù rǎo, jì fù qiě níng, chuán zhī zǐ sūn, yǐ yí hòu dài." shū zòu, bù nà.
黄门侍郎褚遂良亦以为不可,上疏曰:“臣闻古者哲后临朝,明王创业,必先华夏而后夷狄,广诸德化,不事遐荒。是以周宣薄伐,至境而反;始皇远塞,中国分离。陛下诛灭高昌,威加西域,收其鲸鲵,以为州县。然则王师初发之岁,河西供役之年,飞刍挽粟,十室九空,数郡萧然,五年不复。陛下每岁遣千余人而远事屯戍,终年离别,万里思归。去者资装,自须营办,既卖菽粟,倾其机杼。经途死亡,复在言外。兼遣罪人,增其防遏,所遣之内,复有逃亡,官司捕捉,为国生事。高昌途路,沙碛千里,冬风冰冽,夏风如焚,行人遇之多死。《易》云‘安不忘危,治不忘乱。’设令张掖尘飞,酒泉烽举,陛下岂能得高昌一人菽粟而及事乎?终须发陇右诸州,星驰电击。由斯而言,此河西者方于心腹,彼高昌者他人手足,岂得糜费中华,以事无用?陛下平颉利于沙塞,灭吐浑于西海,突厥余落,为立可汗,叶浑遗萌,更树君长,复立高昌,非无前例,此所谓有罪而诛之,既服而存之。宜择高昌可立者,征给首领,遣还本国,负戴洪恩,长为藩翰。中国不扰,既富且宁,传之子孙,以贻后代。”疏奏,不纳。
zhì shí liù nián, xī tū jué qiǎn bīng kòu xī zhōu, tài zōng wèi shì chén yuē:" zhèn wén xī zhōu yǒu jǐng jí, suī bù zú wéi hài, rán qǐ néng wú yōu hū? wǎng zhě chū píng gāo chāng, wèi zhēng chǔ suì liáng quàn zhèn lì qū wén tài zǐ dì, yī jiù wèi guó, zhèn jìng bù yòng qí jì, jīn rì fāng zì huǐ zé. xī hàn gāo zǔ zāo píng chéng zhī wéi ér shǎng lóu jìng, yuán shào bài yú guān dù ér zhū tián fēng, zhèn héng yǐ cǐ èr shì wèi jiè, níng dé wàng suǒ yán zhě hū!"
至十六年,西突厥遣兵寇西州,太宗谓侍臣曰:“朕闻西州有警急,虽不足为害,然岂能无忧乎?往者初平高昌,魏征、褚遂良劝朕立麴文泰子弟,依旧为国,朕竟不用其计,今日方自悔责。昔汉高祖遭平城之围而赏娄敬,袁绍败于官渡而诛田丰,朕恒以此二事为诫,宁得忘所言者乎!”