wǔ dé jiǔ nián dōng, tū jué xié lì tū lì èr kè hán yǐ qí zhòng èr shí wàn, zhì huá shuǐ biàn qiáo zhī běi, qiǎn qiú shuài zhí shǐ sī lì rù cháo wèi chān, zì zhāng shēng shì yún: èr kè hán zǒng bīng bǎi wàn, jīn yǐ zhì yǐ. nǎi qǐng fǎn mìng. tài zōng wèi yuē: wǒ yǔ tū jué miàn zì hé qīn, rǔ zé bèi zhī, wǒ wú suǒ kuì, hé zhé jiāng bīng rù wǒ jī xiàn, zì kuā qiáng shèng? wǒ dāng xiān lù ěr yǐ! sī lì jù ér qǐng mìng. xiāo yǔ fēng dé yí děng qǐng lǐ ér qiǎn zhī, tài zōng yuē: bù rán. jīn ruò fàng hái, bì wèi wǒ jù. nǎi qiǎn qiú zhī. tài zōng yuē: xié lì wén wǒ guó jiā xīn yǒu nèi nán, yòu wén zhèn chū jí wèi, suǒ yǐ lǜ qí bīng zhòng zhí zhì yú cǐ, wèi wǒ bù gǎn jù zhī. zhèn ruò bì mén zì shǒu, lǔ bì zòng bīng dà lüè. qiáng ruò zhī shì, zài jīn yī cè. zhèn jiāng dú chū, yǐ shì qīng zhī, qiě yào jūn róng, shǐ zhī bì zhàn. shì chū bù yì, guāi qí běn tú, zhì fú xiōng nú, zài zī jǔ yǐ. suì dān mǎ ér jìn, gé jīn yǔ yǔ, xié lì mò néng cè. é ér liù jūn jì zhì, xié lì jiàn jūn róng dà shèng, yòu zhī sī lì jiù jū, yóu shì dà jù, qǐng méng ér tuì.
武德九年冬，突厥頡利、突利二可汗以其眾二十萬，至滑水便橋之北，遣酋帥執矢思力入朝為覘，自張聲勢云：「二可汗總兵百萬，今已至矣。」乃請返命。太宗謂曰：「我與突厥面自和親，汝則背之，我無所愧，何輒將兵入我畿縣，自誇強盛？我當先戮爾矣！」思力懼而請命。蕭瑀、封德彝等請禮而遣之，太宗曰：「不然。今若放還，必謂我懼。」乃遣囚之。太宗曰：「頡利聞我國家新有內難，又聞朕初即位，所以率其兵眾直至於此，謂我不敢拒之。朕若閉門自守，虜必縱兵大掠。強弱之勢，在今一策。朕將獨出，以示輕之，且耀軍容，使知必戰。事出不意，乖其本圖，制服匈奴，在茲舉矣。」遂單馬而進，隔津與語，頡利莫能測。俄而六軍繼至，頡利見軍容大盛，又知思力就拘，由是大懼，請盟而退。

zhēn guān chū, lǐng nán zhū zhōu zòu yán gāo zhōu qiú shuài féng àng tán diàn zǔ bīng fǎn pàn. zhào jiāng jūn lìn mò fā jiāng lǐng shù shí zhōu bīng tǎo zhī. mì shū jiān wèi zhēng jiàn yuē: zhōng guó chū dìng, chuāng yí wèi fù, lǐng nán zhàng lì, shān chuān zǔ shēn, bīng yùn nán jì, jí yì huò qǐ, ruò bù rú yì, huǐ bù kě zhuī. qiě féng àng ruò fǎn, jí xū jí zhōng guó wèi níng, jiāo jié yuǎn rén, fēn bīng duàn xiǎn, pò lüè zhōu xiàn, shǔ zhì guān sī. hé yīn gào lái shù nián, bīng bù chū jìng? cǐ zé fǎn xíng wèi chéng, wú róng dòng zhòng. bì xià jì wèi qiǎn shǐ rén jiù bǐ guān chá, jí lái cháo yè, kǒng bù jiàn míng. jīn ruò qiǎn shǐ, fēn míng xiǎo yù, bì bù láo shī lǚ, zì zhì què tíng. tài zōng cóng zhī, lǐng biǎo xī dìng. shì chén zòu yán: féng àng tán diàn wǎng nián héng xiāng zhēng fá, bì xià fā yī dān shǐ, lǐng wài tiē rán. tài zōng yuē: chū, lǐng nán zhū zhōu shèng yán àng fǎn, zhèn bì yù tǎo zhī, wèi zhēng pín jiàn, yǐ wèi dàn huái zhī yǐ dé, bì bù tǎo zì lái. jì cóng qí jì, suì dé lǐng biǎo wú shì, bù láo ér dìng, shèng yú shí wàn zhī shī. nǎi cì zhēng juàn wǔ bǎi pǐ.
貞觀初，嶺南諸州奏言高州酋帥馮盎、談殿阻兵反叛。詔將軍藺謩發江、嶺數十州兵討之。秘書監魏徵諫曰：「中國初定，瘡痍未復，嶺南瘴癧，山川阻深，兵運難繼，疾疫或起，若不如意，悔不可追。且馮盎若反，即須及中國未寧，交結遠人，分兵斷險，破掠州縣，署置官司。何因告來數年，兵不出境？此則反形未成，無容動眾。陛下既未遣使人就彼觀察，即來朝謁，恐不見明。今若遣使，分明曉諭，必不勞師旅，自致闕庭。」太宗從之，嶺表悉定。侍臣奏言：「馮盎、談殿往年恆相征伐，陛下發一單使，嶺外帖然。」太宗曰：「初，嶺南諸州盛言盎反，朕必欲討之，魏徵頻諫，以為但懷之以德，必不討自來。既從其計，遂得嶺表無事，不勞而定，勝於十萬之師。」乃賜征絹五百匹。

zhēn guān sì nián, yǒu sī shàng yán: lín yì mán guó, biǎo shū bù shùn, qǐng fā bīng tǎo jī zhī. tài zōng yuē: bīng zhě xiōng qì, bù dé yǐ ér yòng zhī. gù hàn guāng wǔ yún: měi yī fā bīng, bù jué tóu xū wèi bái. zì gǔ yǐ lái qióng bīng jí wǔ, wèi yǒu bù wáng zhě yě. fú jiān zì shì bīng qiáng, yù bì tūn jìn shì, xìng bīng bǎi wàn, yī jǔ ér wáng. suí zhǔ yì bì yù qǔ gāo lì, pín nián láo yì, rén bù shèng yuàn, suì sǐ yú pǐ fū zhī shǒu. zhì rú xié lì, wǎng suì shù lái qīn wǒ guó jiā, bù luò pí yú zhēng yì, suì zhì miè wáng. zhèn jīn jiàn cǐ, qǐ dé zhé jí fā bīng? dàn jīng lì shān xiǎn, tǔ duō zhàng lì, ruò wǒ bīng shì jí yì, suī kè jiǎn cǐ mán, yì hé suǒ bǔ? yán yǔ zhī jiān, hé zú jiè yì! jìng bù tǎo zhī.
貞觀四年， 有司上言： 「林邑蠻國，表疏不順，請發兵討擊之。」太宗曰：「兵者兇器，不得已而用之。故漢光武云：『每一發兵，不覺頭須為白。』自古以來窮兵極武，未有不亡者也。苻堅自恃兵強，欲必吞晉室，興兵百萬，一舉而亡。隋主亦必欲取高麗，頻年勞役，人不勝怨，遂死於匹夫之手。至如頡利，往歲數來侵我國家，部落疲於征役，遂至滅亡。朕今見此，豈得輒即發兵？但經歷山險，土多瘴癧，若我兵士疾疫，雖克剪此蠻，亦何所補？言語之間，何足介意！」竟不討之。

zhēn guān wǔ nián, kāng guó qǐng guī fù. shí tài zōng wèi shì chén yuē: qián dài dì wáng, dà yǒu wù guǎng tǔ dì, yǐ qiú shēn hòu zhī xū míng, wú yì yú shēn, qí mín shén kùn. jiǎ lìng yú shēn yǒu yì, yú bǎi xìng yǒu sǔn, zhèn bì yǒu wèi, kuàng qiú xū míng ér sǔn bǎi xìng hū? kāng guó jì lái guī cháo, yǒu jí nán bù dé bù jiù bīng xíng wàn lǐ, qǐ dé wú láo yú mín? ruò láo mín qiú míng, fēi zhèn suǒ yù. suǒ qǐng guī fù, bù xū nà yě.
貞觀五年，康國請歸附。時太宗謂侍臣曰：「前代帝王，大有務廣土地，以求身後之虛名，無益於身，其民甚困。假令於身有益，於百姓有損，朕必有為，況求虛名而損百姓乎？康國既來歸朝，有急難不得不救；兵行萬里，豈得無勞於民？若勞民求名，非朕所欲。所請歸附，不須納也。」

zhēn guān shí sì nián, bīng bù shàng shū hóu jūn jí fá gāo chāng, jí shī cì liǔ gǔ, hòu qí yán: gāo chāng wáng qū wén tài sǐ, kè rì jiāng zàng, guó rén xián jí, yǐ èr qiān qīng qí xí zhī, kě jǐn de yě. fù jiāng xuē wàn jūn jiāng xíng běn jiē yǐ wèi rán. jūn jí yuē: tiān zǐ yǐ gāo chāng jiāo màn, shǐ wú gōng xíng tiān zhū. nǎi yú xū mù jiān yǐ xí qí zàng, bù zú chēng wǔ, cǐ fēi wèn zuì zhī shī yě. suì àn bīng yǐ dài zàng bì, rán hòu jìn jūn, suì píng qí guó.
貞觀十四年，兵部尚書侯君集伐高昌，及師次柳谷，候騎言：「高昌王麴文泰死，克日將葬，國人咸集，以二千輕騎襲之，可盡得也。」副將薛萬均、姜行本皆以為然。君集曰：「天子以高昌驕慢，使吾恭行天誅。乃於墟墓間以襲其葬，不足稱武，此非問罪之師也。」遂按兵以待葬畢，然後進軍，遂平其國。

zhēn guān shí liù nián, tài zōng wèi shì chén yuē: běi dí shì wèi kòu luàn, jīn yán tuó jué qiáng, xū zǎo wèi zhī suǒ. zhèn shú sī zhī, wéi yǒu èr cè: xuǎn tú shí wàn, jī ér lǔ zhī, dí chú xiōng chǒu, bǎi nián wú huàn, cǐ yī cè yě. ruò suì qí lái qǐng, yǔ zhī wèi hūn gòu. zhèn wèi cāng shēng fù mǔ, gǒu kě lì zhī, qǐ xī yī nǚ! běi dí fēng sú, duō yóu nèi zhèng, yì jì shēng zǐ, zé wǒ wài sūn, bù qīn zhōng guó, duàn kě zhī yǐ. yǐ cǐ ér yán, biān jìng zú dé sān shí nián lái wú shì. jǔ cǐ èr cè, hé zhě wèi xiān? sī kōng fáng xuán líng duì yuē: zāo suí shì dà luàn zhī hòu, hù kǒu tài bàn wèi fù, bīng xiōng zhàn wēi, shèng rén suǒ shèn, hé qīn zhī cè, shí tiān xià xìng shèn.
貞觀十六年，太宗謂侍臣曰：「北狄世為寇亂，今延陀倔強，須早為之所。朕熟思之，惟有二策：選徒十萬，擊而虜之，滌除凶丑，百年無患，此一策也。若遂其來請，與之為婚媾。朕為蒼生父母，苟可利之，豈惜一女！北狄風俗，多由內政，亦既生子，則我外孫，不侵中國，斷可知矣。以此而言，邊境足得三十年來無事。舉此二策，何者為先？」司空房玄齡對曰：「遭隋室大亂之後，戶口太半未復，兵凶戰危，聖人所慎，和親之策，實天下幸甚。」

zhēn guān shí qī nián, tài zōng wèi shì chén yuē: gài sū wén shì qí zhǔ ér duó qí guó zhèng, chéng bù kě rěn. jīn rì guó jiā bīng lì, qǔ zhī bù nán, zhèn wèi néng jí dòng bīng zhòng, qiě lìng qì dān mò hé jiǎo rǎo zhī, hé rú? fáng xuán líng duì yuē: chén guān gǔ zhī liè guó, wú bù qiáng líng ruò, zhòng bào guǎ. jīn bì xià fǔ yǎng cāng shēng, jiāng shì yǒng ruì, lì yǒu yú ér bù qǔ zhī, suǒ wèi zhǐ gē wèi wǔ zhě yě. xī hàn wǔ dì lǚ fá xiōng nú, suí zhǔ sān zhēng liáo zuǒ, rén pín guó bài, shí cǐ zhī yóu, wéi bì xià xiáng chá. tài zōng yuē: shàn!
貞觀十七年，太宗謂侍臣曰：「蓋蘇文弒其主而奪其國政，誠不可忍。今日國家兵力，取之不難，朕未能即動兵眾，且令契丹、靺鞨攪擾之，何如？」房玄齡對曰：「臣觀古之列國，無不強陵弱，眾暴寡。今陛下撫養蒼生，將士勇銳，力有餘而不取之，所謂止戈為武者也。昔漢武帝屢伐匈奴，隋主三征遼左，人貧國敗，實此之由，惟陛下詳察。」太宗曰：「善！」

zhēn guān shí bā nián, tài zōng yǐ gāo lì mò lí zhī zéi shā qí zhǔ, cán nüè qí xià, yì jiāng tǎo zhī. jiàn yì dài fū chǔ suì liáng jìn yuē: bì xià bīng jī shén suàn, rén mò néng zhī. xī suí mò luàn lí, kè píng kòu nán, jí běi dí qīn biān, xī fān shī lǐ, bì xià yù mìng jiāng jī zhī, qún chén mò bù kǔ jiàn, wéi bì xià míng lüè dú duàn, zú bìng zhū yí. jīn wén bì xià jiāng fá gāo lì, yì jiē yíng huò. rán bì xià shén wǔ yīng shēng, bù bǐ zhōu suí zhī zhǔ, bīng ruò dù liáo, shì xū kè jié, wàn yī bù huò, wú yǐ wēi shì yuǎn fāng, bì gèng fā nù, zài dòng bīng zhòng. ruò zhì yú cǐ, ān wēi nán cè. tài zōng rán zhī.
貞觀十八年，太宗以高麗莫離支賊殺其主，殘虐其下，議將討之。諫議大夫褚遂良進曰：「陛下兵機神算，人莫能知。昔隋末亂離，克平寇難，及北狄侵邊，西蕃失禮，陛下欲命將擊之，群臣莫不苦諫，惟陛下明略獨斷，卒並誅夷。今聞陛下將伐高麗，意皆熒惑。然陛下神武英聲，不比周、隋之主，兵若渡遼，事須克捷，萬一不獲，無以威示遠方，必更發怒，再動兵眾。若至於此，安危難測。」太宗然之。

zhēn guān shí jiǔ nián, tài zōng jiāng qīn zhēng gāo lì, kāi fǔ yí tóng sān sī wèi chí jìng dé zòu yán: chē jià ruò zì wǎng liáo zuǒ, huáng tài zǐ yòu jiān guó dìng zhōu, dōng xī èr jīng, fǔ kù suǒ zài, suī yǒu zhèn shǒu, zhōng shì kōng xū, liáo dōng lù yáo, kǒng yǒu xuán gǎn zhī biàn. qiě biān yú xiǎo guó, bù zú qīn láo wàn chéng. ruò kè shèng, bù zú wèi wǔ, tǎng bù shèng, fān wèi suǒ xiào. fú qǐng wěi zhī liáng jiāng, zì kě yīng shí cuī miè. tài zōng suī bù cóng qí jiàn, ér shí zhě shì zhī.
貞觀十九年，太宗將親征高麗，開府儀同三司尉遲敬德奏言：「車駕若自往遼左，皇太子又監國定州，東西二京，府庫所在，雖有鎮守，終是空虛，遼東路遙，恐有玄感之變。且邊隅小國，不足親勞萬乘。若克勝，不足為武，倘不勝，翻為所笑。伏請委之良將，自可應時摧滅。」太宗雖不從其諫，而識者是之。

lǐ bù shàng shū jiāng xià wáng dào zōng cóng tài zōng zhēng gāo lì, zhào dào zōng yǔ lǐ jī wèi qián fēng, jí jì liáo shuǐ kè gài móu chéng, féng zéi bīng dà zhì, jūn zhōng qiān yù shēn gōu bǎo xiǎn, dài tài zōng zhì, xú jìn. dào zōng yì yuē: bù kě, zéi fù jí yuǎn lái, bīng shí pí dùn, shì zhòng qīng wǒ, yī zhàn kě cuī. xī gěng yǎn bù yǐ zéi yí jūn fù, wǒ jì zhí zài qián jūn, dāng xū qīng dào yǐ dài yú jià. lǐ jī dà rán qí yì. nǎi lǜ xiāo yǒng shù bǎi qí, zhí chōng zéi zhèn, zuǒ yòu chū rù, jī yīn hé jī, dà pò zhī. tài zōng zhì, shēn jiā shǎng láo. dào zōng zài zhèn sǔn zú, dì qīn wèi zhēn jiǔ, cì yǐ yù shàn.
禮部尚書江夏王道宗從太宗征高麗，詔道宗與李勣為前鋒，及濟遼水克蓋牟城，逢賊兵大至，軍中僉欲深溝保險，待太宗至，徐進。道宗議曰：「不可，賊赴急遠來，兵實疲頓，恃眾輕我，一戰可摧。昔耿弇不以賊遺君父，我既職在前軍，當須清道以待輿駕。」李勣大然其議。乃率驍勇數百騎，直衝賊陣，左右出入，勣因合擊，大破之。太宗至，深加賞勞。道宗在陣損足，帝親為針灸，賜以御膳。

tài zōng dì fàn yuē: fū bīng jiǎ zhě, guó jiā xiōng qì yě. tǔ dì suī guǎng, hǎo zhàn zé mín diāo zhōng guó suī ān, wàng zhàn zé mín dài. diāo fēi bǎo quán zhī shù, dài fēi nǐ kòu zhī fāng, bù kě yǐ quán chú, bù kě yǐ cháng yòng. gù nóng xì jiǎng wǔ, xí wēi yí yě sān nián zhì bīng, biàn děng liè yě. shì yǐ gōu jiàn shì wā, zú chéng bà yè xú yǎn qì wǔ, zhōng yǐ sàng bāng. hé yě? yuè xí qí wēi, xú wàng qí bèi yě. kǒng zǐ yuē: yǐ bù jiào mín zhàn, shì wèi qì zhī. gù zhī hú shǐ zhī wēi, yǐ lì tiān xià, cǐ yòng bīng zhī zhí yě.
太宗《帝范》曰：「夫兵甲者，國家兇器也。土地雖廣，好戰則民凋；中國雖安，忘戰則民殆。凋非保全之術，殆非擬寇之方，不可以全除，不可以常用。故農隙講武，習威儀也；三年治兵，辨等列也。是以勾踐軾蛙，卒成霸業；徐偃棄武，終以喪邦。何也？越習其威，徐忘其備也。孔子曰：『以不教民戰，是謂棄之。』故知弧矢之威，以利天下，此用兵之職也。」

zhēn guān èr shí èr nián, tài zōng jiāng zhòng tǎo gāo lì. shì shí, fáng xuán líng qǐn jí zēng jù, gù wèi zhū zǐ yuē: dāng jīn tiān xià qīng mì, xián dé qí yí, wéi yù dōng tǎo gāo lì, zhǔ wèi guó hài. wú zhī ér bù yán, kě wèi xián hèn rù dì. suì shàng biǎo jiàn yuē:
貞觀二十二年，太宗將重討高麗。是時，房玄齡寢疾增劇，顧謂諸子曰：「當今天下清謐，鹹得其宜，惟欲東討高麗，主為國害。吾知而不言，可謂銜恨入地。」遂上表諫曰：

chén wén bīng è bù jí, wǔ guì zhǐ gē. dāng jīn shèng huà suǒ tán, wú yuǎn bù jì. shàng gǔ suǒ bù chén zhě, bì xià jiē néng chén zhī suǒ bù zhì zhě, jiē néng zhì zhī. xiáng guān gǔ jīn, wèi zhōng guó huàn hài, wú guò tū jué. suì néng zuò yùn shén cè, bù xià diàn táng, dà xiǎo kè hán, xiāng cì shù shǒu, fēn diǎn jìn wèi, zhí jǐ xíng jiān. qí hòu yán tuó chī zhāng, xún jiù yí miè, tiě lēi mù yì, qǐng zhì zhōu xiàn, shā mò yǐ běi, wàn lǐ wú chén. zhì rú gāo chāng pàn huàn yú liú shā, tǔ hún shǒu shǔ yú jī shí, piān shī báo fá, jù cóng píng dàng. gāo lì lì dài bū zhū, mò néng tǎo jī. bì xià zé qí nì luàn, shā zhǔ nüè rén, qīn zǒng liù jūn, wèn zuì liáo jié. wèi jīng xún rì, jí bá liáo dōng, qián hòu lǔ huò, shù shí wàn jì, fēn pèi zhū zhōu, wú chù bù mǎn. xuě wǎng dài zhī sù chǐ, yǎn xiáo líng zhī kū gǔ, bǐ gōng xiào dé, wàn bèi qián wáng. cǐ shèng zhǔ suǒ zì zhī, wēi chén ān gǎn bèi shuō.
臣聞兵惡不戢，武貴止戈。當今聖化所覃，無遠不暨。上古所不臣者，陛下皆能臣之；所不制者，皆能制之。詳觀古今，為中國患害，無過突厥。遂能坐運神策，不下殿堂，大小可汗，相次束手，分典禁衛，執戟行間。其後延陀鴟張，尋就夷滅，鐵勒慕義，請置州縣，沙漠已北，萬里無塵。至如高昌叛渙於流沙，吐渾首鼠於積石，偏師薄伐，俱從平盪。高麗歷代逋誅，莫能討擊。陛下責其逆亂，殺主虐人，親總六軍，問罪遼碣。未經旬日，即拔遼東，前後虜獲，數十萬計，分配諸州，無處不滿。雪往代之宿恥，掩崤陵之枯骨，比功校德，萬倍前王。此聖主所自知，微臣安敢備說。

qiě bì xià rén fēng bèi yú lǜ tǔ, xiào dé zhāng yú pèi tiān. dǔ yí dí zhī jiāng wáng, zé zhǐ qī shù suì shòu jiāng shuài zhī jié dù, zé jué jī wàn lǐ. qū zhǐ ér hòu yì, shì jǐng ér wàng shū, fú yīng ruò shén, suàn wú yí cè. zhuó jiāng yú háng wǔ zhī zhōng, qǔ shì yú fán yōng zhī mò. yuǎn yí dān shǐ, yī jiàn bù wàng xiǎo chén zhī míng, wèi cháng zài wèn. jiàn chuān qī zhá, gōng guàn liù jūn. jiā yǐ liú qíng fén diǎn, shǔ yì piān shí, bǐ mài zhōng zhāng, cí qióng jiǎ mǎ. wén fēng jì zhèn, zé gōng zhēng zì xié qīng hàn zàn fēi, zé huā pā jìng fā. fǔ wàn xìng yǐ cí, yù qún chén yǐ lǐ. bāo qiū háo zhī shàn, jiě tūn zhōu zhī wǎng. nì ěr zhī jiàn bì tīng, fū shòu zhī sù sī jué. hào shēng zhī dé, jìn zhàng sāi yú jiāng hú è shā zhī rén, xī gǔ dāo yú tú sì. fú hè hé dào liáng zhī huì, quǎn mǎ méng wéi gài zhī ēn. jiàng zūn shǔn sī mó zhī chuāng, dēng táng lín wèi zhēng zhī jiù. kū zhàn wáng zhī zú, zé āi dòng liù jūn fù tián dào zhī xīn, zé qíng gǎn tiān dì. zhòng qián lí zhī dà mìng, tè jǐn xīn yú shù yù. chén xīn shí hūn kuì, qǐ zú lùn shèng gōng zhī shēn yuǎn, tán tiān dé zhī gāo dà zāi? bì xià jiān zhòng měi ér yǒu zhī, mí bù bèi jù, wēi chén shēn wèi bì xià xī zhī zhòng zhī, ài zhī bǎo zhī.
且陛下仁風被於率土，孝德彰於配天。睹夷狄之將亡，則指期數歲；授將帥之節度，則決機萬里。屈指而候驛，視景而望書，符應若神，筭無遺策。擢將於行伍之中，取士於凡庸之末。遠夷單使，一見不忘；小臣之名，未嘗再問。箭穿七札，弓貫六鈞。加以留情墳典，屬意篇什，筆邁鍾、張，詞窮賈、馬。文鋒既振，則宮徵自諧；輕翰暫飛，則花葩競發。撫萬姓以慈，遇群臣以禮。褒秋毫之善，解吞州之網。逆耳之諫必聽，膚受之訴斯絕。好生之德，禁障塞於江湖；惡殺之仁，息鼓刀於屠肆。鳧鶴荷稻粱之惠，犬馬蒙帷蓋之恩。降尊吮思摩之瘡，登堂臨魏徵之柩。哭戰亡之卒，則哀動六軍；負填道之薪，則情感天地。重黔黎之大命，特盡心於庶獄。臣心識昏憒，豈足論聖功之深遠，談天德之高大哉？陛下兼眾美而有之，靡不備具，微臣深為陛下惜之重之，愛之寶之。

zhōu yì yuē: zhī jìn ér bù zhī tuì, zhī cún ér bù zhī wáng, zhī dé ér bù zhī sàng. yòu yuē: zhī jìn tuì cún wáng, ér bù shī qí zhèng zhě, qí wéi shèng rén hū! yóu cǐ yán zhī, jìn yǒu tuì zhī yì, cún yǒu wáng zhī jī, dé yǒu sàng zhī lǐ, lǎo chén suǒ yǐ wèi bì xià xī zhī zhě, gài wèi cǐ yě. lǎo zǐ yuē: zhī zú bù rǔ, zhī zhǐ bù dài. chén wèi bì xià wēi míng gōng dé, yì kě zú yǐ tà dì kāi jiāng, yì kě zhǐ yǐ. bǐ gāo lì zhě, biān yí jiàn lèi, bù zú shì yǐ rén yì, bù kě zé yǐ cháng lǐ. gǔ lái yǐ yú biē chù zhī, yí cóng kuò lüè. bì yù jué qí zhǒng lèi, shēn kǒng shòu qióng zé bó. qiě bì xià měi jué sǐ qiú, bì lìng sān fù wǔ zòu, jìn sù shí, tíng yīn lè zhě, gài yǐ rén mìng suǒ zhòng, gǎn dòng shèng cí yě. kuàng jīn bīng shì zhī tú, wú yī zuì lì, wú gù qū zhī yú zhàn zhèn zhī jiān, wěi zhī yú fēng rèn zhī xià, shǐ gān nǎo tú dì, hún pò wú guī, lìng qí lǎo fù gū ér guǎ qī cí mǔ, wàng wèi chē ér yǎn qì, bào kū gǔ ér cuī xīn, zú biàn dòng yīn yáng, gǎn shāng hé qì, shí tiān xià zhī yuān tòng yě. qiě bīng, xiōng qì zhàn, wēi shì, bù dé yǐ ér yòng zhī. xiàng shǐ gāo lì wéi shī chén jié, ér bì xià zhū zhī kě yě qīn rǎo bǎi xìng, ér bì xià miè zhī kě yě jiǔ zhǎng néng wèi zhōng guó huàn, ér bì xià chú zhī kě yě. yǒu yī yú cǐ, suī rì shā wàn fū, bù zú wèi kuì. jīn wú cǐ sān tiáo, zuò fán zhōng guó, nèi wèi jiù zhǔ xuě yuàn, wài wèi xīn luó bào chóu, qǐ fēi suǒ cún zhě xiǎo, suǒ sǔn zhě dà?
《周易》曰：「知進而不知退，知存而不知亡，知得而不知喪。」又曰：「知進退存亡，而不失其正者，其惟聖人乎！」由此言之，進有退之義，存有亡之機，得有喪之理，老臣所以為陛下惜之者，蓋謂此也。《老子》曰：「知足不辱，知止不殆。」臣謂陛下威名功德，亦可足矣；拓地開疆，亦可止矣。彼高麗者，邊夷賤類，不足侍以仁義，不可責以常理。古來以魚鱉畜之，宜從闊略。必欲絕其種類，深恐獸窮則搏。且陛下每決死囚，必令三覆五奏，進素食，停音樂者，蓋以人命所重，感動聖慈也。況今兵士之徒，無一罪戾，無故驅之於戰陣之間，委之於鋒刃之下，使肝腦塗地，魂魄無歸，令其老父孤兒、寡妻慈母，望轊車而掩泣，抱枯骨而摧心，足變動陰陽，感傷和氣，實天下之冤痛也。且兵，兇器；戰，危事，不得已而用之。向使高麗違失臣節，而陛下誅之可也；侵擾百姓，而陛下滅之可也；久長能為中國患，而陛下除之可也。有一於此，雖日殺萬夫，不足為愧。今無此三條，坐煩中國，內為舊主雪怨，外為新羅報仇，豈非所存者小，所損者大？

yuàn bì xià zūn huáng zǔ lǎo zi zhǐ zú zhī jiè, yǐ bǎo wàn dài wēi wēi zhī míng. fā pèi rán zhī ēn, jiàng kuān zhī dà zhào, shùn yáng chūn yǐ bù zé, xǔ gāo lì yǐ zì xīn, fén líng bō zhī chuán, bà yīng mù zhī zhòng, zì rán huá yí qìng lài, yuǎn sù ěr ān. chén lǎo bìng sān gōng, zhāo xī rù dì, suǒ hèn jìng wú chén lù, wēi zēng hǎi yuè. jǐn qìng cán hún yú xī, yù dài jié cǎo zhī chéng. tǎng méng lù cǐ āi míng, jí chén sǐ gǔ bù xiǔ.
願陛下遵皇祖老子止足之誡，以保萬代巍巍之名。發霈然之恩，降寬之大詔，順陽春以布澤，許高麗以自新，焚凌波之船，罷應募之眾，自然華夷慶賴，遠肅邇安。臣老病三公，朝夕入地，所恨竟無塵露，微增海岳。謹罄殘魂余息，豫代結草之誠。倘蒙錄此哀鳴，即臣死骨不朽。

tài zōng jiàn biǎo, tàn yuē: cǐ rén wēi dǔ rú cǐ, shàng néng yōu wǒ guó jiā. suī jiàn bù cóng, zhōng wèi shàn cè.
太宗見表，嘆曰：「此人危篤如此，尚能憂我國家。」雖諫不從，終為善策。

zhēn guān èr shí èr nián, jūn lǚ jí dòng, gōng shì hù xìng, bǎi xìng pō yǒu láo bì. chōng róng xú shì shàng shū jiàn yuē:
貞觀二十二年，軍旅亟動，宮室互興，百姓頗有勞弊。充容徐氏上疏諫曰：

zhēn guān yǐ lái, èr shí yǒu yú zài, fēng diào yǔ shùn, nián dēng suì rěn, rén wú shuǐ hàn zhī bì, guó wú jī jǐn zhī zāi. xī hàn wǔ dì, shǒu wén zhī cháng zhǔ, yóu dēng kè yù zhī fú qí huán gōng, xiǎo guó zhī yōng jūn, shàng tú ní jīn zhī shì. wàng bì xià tuī gōng sǔn jǐ, ràng dé bù jū. yì zhào qīng xīn, yóu què gào chéng zhī lǐ yún tíng zhù yè, wèi zhǎn shēng zhōng zhī yí. cǐ zhī gōng dé, zú yǐ jǔ jué bǎi wáng, wǎng luó qiān dài zhě yǐ. rán gǔ rén yǒu yún: suī xiū wù xiū. liáng yǒu yǐ yě. shǒu chū bǎo mò, shèng zhé hǎn jiān. shì zhī yè dà zhě yì jiāo, yuàn bì xià nán zhī shàn shǐ zhě nán zhōng, yuàn bì xià yì zhī.
貞觀已來，二十有餘載，風調雨順，年登歲稔，人無水旱之弊，國無饑饉之災。昔漢武帝，守文之常主，猶登刻玉之符；齊桓公，小國之庸君，尚塗泥金之事。望陛下推功損己，讓德不居。億兆傾心，猶闕告成之禮；雲、亭佇謁，未展升中之儀。此之功德，足以咀嚼百王，網羅千代者矣。然古人有云：「雖休勿休。」良有以也。守初保末，聖哲罕兼。是知業大者易驕，願陛下難之；善始者難終，願陛下易之。

qiè jiàn qǐng nián yǐ lái, lì yì jiān zǒng, dōng yǒu liáo hǎi zhī jūn, xī yǒu kūn qiū zhī yì, shì mǎ pí yú jiǎ zhòu, zhōu chē juàn yú zhuǎn shū. qiě zhào mù yì shù, qù liú huái sǐ shēng zhī tòng, yīn fēng zǔ làng, rén mǐ yǒu piào nì zhī wēi. yī fū lì gēng, nián wú shù shí zhī huò yī chuán zhì sǔn, zé qīng fù shù bǎi zhī liáng. shì yóu yùn yǒu jǐn zhī nóng gōng, tián wú qióng zhī jù làng tú wèi huò zhī tā zhòng, sàng yǐ chéng zhī wǒ jūn. suī chú xiōng fá bào, yǒu guó cháng guī, rán dú wǔ wán bīng, xiān zhé suǒ jiè. xī qín huáng bìng tūn liù guó, fǎn sù wēi huò zhī jī jìn wǔ yǎn yǒu sān fāng, fān chéng fù bài zhī yè. qǐ fēi jīn gōng shì dà, qì dé qīng bāng, tú lì wàng hài, sì qíng zòng yù? suì shǐ yōu yōu liù hé, suī guǎng bù jiù qí wáng áo áo lí shù, yīn bì yǐ chéng qí huò. shì zhī dì guǎng fēi cháng ān zhī shù, rén láo nǎi yì luàn zhī yuán. yuàn bì xià bù zé liú rén, jīn bì xù fá, jiǎn xíng yì zhī fán. zēng yǔ lù zhī huì.
竊見頃年以來，力役兼總，東有遼海之軍，西有昆丘之役，士馬疲於甲冑，舟車倦於轉輸。且召募役戍，去留懷死生之痛，因風阻浪，人米有漂溺之危。一夫力耕，年無數十之獲；一船致損，則傾覆數百之糧。是猶運有盡之農功，填無窮之巨浪；圖未獲之他眾，喪已成之我軍。雖除凶伐暴，有國常規，然黷武玩兵，先哲所戒。昔秦皇併吞六國，反速危禍之基；晉武奄有三方，翻成覆敗之業。豈非矜功恃大，棄德輕邦，圖利忘害，肆情縱慾？遂使悠悠六合，雖廣不救其亡；嗷嗷黎庶，因弊以成其禍。是知地廣非常安之術，人勞乃易亂之源。願陛下布澤流人，矜弊恤乏，減行役之煩。增雨露之惠。

qiè yòu wén wèi zhèng zhī běn, guì zài wú wèi. qiè jiàn tǔ mù zhī gōng, bù kě suì jiān. běi què chū jiàn, nán yíng cuì wēi, céng wèi yú shí, yù huá chuàng zhì, fēi wéi gòu jià zhī láo, pō yǒu gōng lì zhī fèi. suī fù máo cí shì yuē, yóu xìng mù shí zhī pí, jiǎ shǐ hé gù qǔ rén, bù wú fán rǎo zhī bì. shì yǐ bēi gōng fēi shí, shèng wáng zhī suǒ ān jīn wū yáo tái, jiāo zhǔ zhī wèi lì. gù yǒu dào zhī jūn, yǐ yì yì rén wú dào zhī jūn, yǐ lè lè shēn. yuàn bì xià shǐ zhī yǐ shí, zé lì bù jié yǐ yòng ér xī zhī, zé xīn sī yuè yǐ.
妾又聞為政之本，貴在無為。竊見土木之功，不可遂兼。北闕初建，南營翠微，曾未逾時，玉華創製，非惟構架之勞，頗有功力之費。雖復茅茨示約，猶興木石之疲，假使和雇取人，不無煩擾之弊。是以卑宮菲食，聖王之所安；金屋瑤台，驕主之為麗。故有道之君，以逸逸人；無道之君，以樂樂身。願陛下使之以時，則力不竭矣；用而息之，則心斯悅矣。

fū zhēn wán jì qiǎo, wèi sàng guó zhī fǔ jīn zhū yù jǐn xiù, shí mí xīn zhī zhèn dú. qiè jiàn fú wán xiān mí, rú biàn huà yú zì rán, zhí gòng qí zhēn, ruò shén xiān zhī suǒ zhì, suī chí huá yú jì sú, shí bài sù yú chún fēng. shì zhī qī qì fēi yán pàn zhī fāng, jié zào zhī ér rén pàn yù bēi qǐ zhāo wáng zhī shù, zhòu yòng zhī ér guó wáng. fāng yàn chǐ lì zhī yuán, bù kě bù è. fū zuò fǎ yú jiǎn, yóu kǒng qí shē zuò fǎ yú shē, hé yǐ zhì hòu? fú wéi bì xià, míng zhào wèi xíng, zhì zhōu wú jì, qióng ào mì yú lín gé, jǐn tàn zé yú rú lín. qiān wáng zhì luàn zhī zōng, bǎi dài ān wēi zhī jī, xìng wáng shuāi luàn zhī shù, dé shī chéng bài zhī jī, gù yì bāo tūn xīn fǔ zhī zhōng, xún huán mù wéi zhī nèi, nǎi chén zhōng jiǔ chá, wú jiǎ yī èr yán yān. wéi zhī zhī fēi nán, xíng zhī bù yì, zhì jiāo yú yè zhe, tǐ yì yú shí ān. fú yuàn yì zhì cái xīn, shèn zhōng chéng shǐ, xuē qīng guò yǐ tiān zhòng dé, zé jīn shì yǐ tì qián fēi, zé hóng míng yǔ rì yuè wú qióng, shèng yè yǔ qián kūn yǒng tài!
夫珍玩技巧，為喪國之斧斤；珠玉錦繡，實迷心之酖毒。竊見服玩鮮靡，如變化於自然，職貢奇珍，若神仙之所制，雖馳華於季俗，實敗素於淳風。是知漆器非延叛之方，桀造之而人叛；玉杯豈招亡之術，紂用之而國亡。方驗侈麗之源，不可不遏。夫作法於儉，猶恐其奢；作法於奢，何以制後？伏惟陛下，明照未形，智周無際，窮奧秘於麟閣，盡探賾於儒林。千王治亂之蹤，百代安危之跡，興亡衰亂之數，得失成敗之機，固亦包吞心府之中，循環目圍之內，乃宸衷久察，無假一二言焉。惟知之非難，行之不易，志驕於業著，體逸於時安。伏願抑志裁心，慎終成始，削輕過以添重德，擇今是以替前非，則鴻名與日月無窮，盛業與乾坤永泰！

tài zōng shén shàn qí yán, tè jiā yōu cì shén hòu.
太宗甚善其言，特加優賜甚厚。