zhēn guān liù nián, tài zōng wèi shì chén yuē:" zhèn cǐ jiàn zhòng yì yǐ xiáng ruì wèi měi shì, pín yǒu biǎo hè qìng. rú zhèn běn xīn, dàn shǐ tiān xià tài píng, jiā jǐ rén zú, suī wú xiáng ruì, yì kě bǐ dé yú yáo shùn. ruò bǎi xìng bù zú, yí dí nèi qīn, zòng yǒu zhī cǎo biàn jiē qú, fèng huáng cháo yuàn yòu, yì hé yì yú jié zhòu? cháng wén shí lè shí, yǒu jùn lì rán lián lǐ mù, zhǔ bái zhì ròu chī, qǐ dé chēng wéi míng zhǔ yé? yòu suí wén dì shēn ài xiáng ruì, qiǎn mì shū jiān wáng shào zhe yì guān, zài cháo táng duì kǎo shǐ fén xiāng, dú huáng suí gǎn ruì jīng. jiù cháng jiàn chuán shuō cǐ shì, shí yǐ wéi kě xiào. fū wéi rén jūn, dāng xū zhì gōng lǐ tiān xià, yǐ dé wàn xìng zhī huān xīn. ruò yáo shùn zài shàng, bǎi xìng jìng zhī rú tiān dì, ài zhī rú fù mǔ, dòng zuò xīng shì, rén jiē lè zhī, fā hào shī lìng, rén jiē yuè zhī, cǐ shì dà xiáng ruì yě. zì cǐ hòu zhū zhōu suǒ yǒu xiáng ruì, bìng bù yòng shēn zòu."
贞观六年,太宗谓侍臣曰:“朕此见众议以祥瑞为美事,频有表贺庆。如朕本心,但使天下太平,家给人足,虽无祥瑞,亦可比德于尧、舜。若百姓不足,夷狄内侵,纵有芝草遍街衢,凤凰巢苑囿,亦何异于桀、纣?尝闻石勒时,有郡吏燃连理木,煮白雉肉吃,岂得称为明主耶?又隋文帝深爱祥瑞,遣秘书监王劭著衣冠,在朝堂对考使焚香,读《皇隋感瑞经》。旧尝见传说此事,实以为可笑。夫为人君,当须至公理天下,以得万姓之欢心。若尧、舜在上,百姓敬之如天地,爱之如父母,动作兴事,人皆乐之,发号施令,人皆悦之,此是大祥瑞也。自此后诸州所有祥瑞,并不用申奏。”
zhēn guān bā nián, lǒng yòu shān bēng, dà shé lǚ jiàn, shān dōng jí jiāng huái duō dà shuǐ. tài zōng yǐ wèn shì chén, mì shū jiān yú shì nán duì yuē:" chūn qiū shí, liáng shān bēng, jìn hóu zhào bó zōng ér wèn yān, duì yuē:' guó zhǔ shān chuān, gù shān bēng chuān jié, jūn wèi zhī bù jǔ lè, xiáng fú chéng màn, zhù bì yǐ lǐ yān.' liáng shān, jìn suǒ zhǔ yě. jìn hóu cóng zhī, gù dé wú hài. hàn wén dì yuán nián, qí chǔ dì èr shí jiǔ shān tóng rì bēng, shuǐ dà chū, lìng jùn guó wú lái xiàn, shī huì yú tiān xià, yuǎn jìn huān qià, yì bù wéi zāi. hòu hàn líng dì shí, qīng shé jiàn yù zuò jìn huì dì shí, dà shé zhǎng sān bǎi bù, jiàn qí dì, jīng shì rù cháo. àn shé yí zài cǎo yě, ér rù shì cháo, suǒ yǐ wéi guài ěr. jīn shé jiàn shān zé, gài shēn shān dà zé bì yǒu lóng shé, yì bù zú guài. yòu shān dōng zhī yǔ, suī zé qí cháng, rán yīn qián guò jiǔ, kǒng yǒu yuān yù, yí duàn shěng xì qiú, shù huò dàng tiān yì. qiě yāo bù shèng dé, xiū dé kě yǐ xiāo biàn." tài zōng yǐ wéi rán, yīn qiǎn shǐ zhě zhèn xù jī něi, shēn lǐ yuān sòng, duō suǒ yuán yòu.
贞观八年,陇右山崩,大蛇屡见,山东及江、淮多大水。太宗以问侍臣,秘书监虞世南对曰:“春秋时,梁山崩,晋侯召伯宗而问焉,对曰:‘国主山川,故山崩川竭,君为之不举乐,降服乘缦,祝币以礼焉。’粱山,晋所主也。晋侯从之,故得无害。汉文帝元年,齐、楚地二十九山同日崩,水大出,令郡国无来献,施惠于天下,远近欢洽,亦不为灾。后汉灵帝时,青蛇见御座;晋惠帝时,大蛇长三百步,见齐地,经市入朝。按蛇宜在草野,而入市朝,所以为怪耳。今蛇见山泽,盖深山大泽必有龙蛇,亦不足怪。又山东之雨,虽则其常,然阴潜过久,恐有冤狱,宜断省系囚,庶或当天意。且妖不胜德,修德可以销变。”太宗以为然,因遣使者赈恤饥馁,申理冤讼,多所原宥。
zhēn guān bā nián, yǒu huì xīng jiàn yú nán fāng, zhǎng liù zhàng, jīng bǎi yú rì nǎi miè. tài zōng wèi shì chén yuē:" tiān jiàn huì xīng, yóu zhèn zhī bù dé, zhèng yǒu kuī shī, shì hé yāo yě?" yú shì nán duì yuē:" xī qí jǐng gōng shí huì xīng jiàn, gōng wèn yàn zǐ. yàn zǐ duì yuē:' gōng chuān chí zhǎo wèi bù shēn, qǐ tái xiè wèi bù gāo, xíng xíng fá wèi bù zhòng, shì yǐ tiān jiàn huì xīng, wèi gōng jiè ěr!' jǐng gōng jù ér xiū dé, hòu shí liù rì ér xīng méi. bì xià ruò dé zhèng bù xiū, suī lín fèng shù jiàn, zhōng shì wú yì. dàn shǐ cháo wú quē zhèng, bǎi xìng ān lè, suī yǒu zāi biàn, hé sǔn yú dé? yuàn bì xià wù yǐ gōng gāo gǔ rén ér zì jīn dà, wù yǐ tài píng jiàn jiǔ ér zì jiāo yì, ruò néng zhōng shǐ rú yī, huì jiàn wèi zú wèi yōu." tài zōng yuē:" wú zhī lǐ guó, liáng wú jǐng gōng zhī guò. dàn zhèn nián shí bā biàn wèi jīng lún wáng yè, běi jiǎn liú wǔ zhōu, xī píng xuē jǔ, dōng qín dòu jiàn dé wáng shì chōng, èr shí sì ér tiān xià dìng, èr shí jiǔ ér jū dà wèi, sì yí xiáng fú, hǎi nèi yì ān. zì wèi gǔ lái yīng xióng bō luàn zhī zhǔ wú jiàn jí zhě, pō yǒu zì jīn zhī yì, cǐ wú zhī guò yě. shàng tiān jiàn biàn, liáng wéi shì hū? qín shǐ huáng píng liù guó, suí yáng dì fù yǒu sì hǎi, jì jiāo qiě yì, yī zhāo ér bài, wú yì hé dé zì jiāo yě? yán niàn yú cǐ, bù jué tì yān zhèn jù!" wèi zhēng jìn yuē:" chén wén zì gǔ dì wáng wèi yǒu wú zāi biàn zhě, dàn néng xiū dé, zāi biàn zì xiāo. bì xià yīn yǒu tiān biàn, suì néng jiè jù, fǎn fù sī liang, shēn zì kè zé, suī yǒu cǐ biàn, bì bù wéi zāi yě."
贞观八年,有彗星见于南方,长六丈,经百余日乃灭。太宗谓侍臣曰:“天见彗星,由朕之不德,政有亏失,是何妖也?”虞世南对曰:“昔齐景公时彗星见,公问晏子。晏子对曰:‘公穿池沼畏不深,起台榭畏不高,行刑罚畏不重,是以天见彗星,为公戒耳!’景公惧而修德,后十六日而星没。陛下若德政不修,虽麟凤数见,终是无益。但使朝无阙政,百姓安乐,虽有灾变,何损于德?愿陛下勿以功高古人而自矜大,勿以太平渐久而自骄逸,若能终始如一,彗见未足为忧。”太宗曰:“吾之理国,良无景公之过。但朕年十八便为经纶王业,北剪刘武周,西平薛举,东擒窦建德、王世充,二十四而天下定,二十九而居大位,四夷降伏,海内乂安。自谓古来英雄拨乱之主无见及者,颇有自矜之意,此吾之过也。上天见变,良为是乎?秦始皇平六国,隋炀帝富有四海,既骄且逸,一朝而败,吾亦何得自骄也?言念于此,不觉惕焉震惧!”魏征进曰:“臣闻自古帝王未有无灾变者,但能修德,灾变自销。陛下因有天变,遂能戒惧,反复思量,深自克责,虽有此变,必不为灾也。”
zhēn guān shí yī nián, dà yǔ, gǔ shuǐ yì, chōng luò chéng mén, rù luò yáng gōng, píng dì wǔ chǐ, huǐ gōng sì shí jiǔ, suǒ piào qī bǎi yú jiā. tài zōng wèi shì chén yuē:" zhèn zhī bù dé, huáng tiān jiàng zāi. jiāng yóu shì tīng fú míng, xíng fá shī dù, suì shǐ yīn yáng chuǎn miù, yǔ shuǐ guāi cháng. jīn wù zuì jǐ, zài huái yōu tì. zhèn yòu hé qíng dú gān zī wèi? kě lìng shàng shí duàn ròu liào, jìn shū shí. wén wǔ bǎi guān gè shàng fēng shì, jí yán dé shī." zhōng shū shì láng cén wén běn shàng fēng shì yuē:
贞观十一年,大雨,谷水溢,冲洛城门,入洛阳宫,平地五尺,毁宫寺十九,所漂七百余家。太宗谓侍臣曰:“朕之不德,皇天降灾。将由视听弗明,刑罚失度,遂使阴阳舛谬,雨水乖常。矜物罪己,载怀忧惕。朕又何情独甘滋味?可令尚食断肉料,进蔬食。文武百官各上封事,极言得失。”中书侍郎岑文本上封事曰:
chén wén kāi bō luàn zhī yè, qí gōng jì nán shǒu yǐ chéng zhī jī, qí dào bù yì. gù jū ān sī wēi, suǒ yǐ dìng qí yè yě yǒu shǐ yǒu zú, suǒ yǐ chóng qí jī yě. jīn suī yì zhào yì ān, fāng yú níng mì, jì chéng sāng luàn zhī hòu, yòu jiē diāo bì zhī yú, hù kǒu jiǎn sǔn shàng duō, tián chóu kěn pì yóu shǎo. fù dào zhī ēn zhe yǐ, ér chuāng yí wèi fù dé jiào zhī fēng bèi yǐ, ér zī chǎn lǚ kōng. shì yǐ gǔ rén pì zhī zhòng shù, nián sì mián yuǎn, zé zhī yè fú shū ruò zhǒng zhī rì qiǎn, gēn běn wèi gù, suī yōng zhī yǐ hēi fén, nuǎn zhī yǐ chūn rì, yī rén yáo zhī, bì zhì kū gǎo. jīn zhī bǎi xìng, pō lèi yú cǐ. cháng jiā hán yǎng, zé rì jiù zī xī zàn yǒu zhēng yì, zé suí rì diāo hào diāo hào jì shén, zé rén bù liáo shēng rén bù liáo shēng, zé yuàn qì chōng sè yuàn qì chōng sè, zé lí pàn zhī xīn shēng yǐ. gù dì shùn yuē:" kě ài fēi jūn, kě wèi fēi mín." kǒng ān guó yuē:" rén yǐ jūn wéi mìng, gù kě ài. jūn shī dào, rén pàn zhī, gù kě wèi." zhòng ní yuē:" jūn yóu zhōu yě, rén yóu shuǐ yě. shuǐ suǒ yǐ zài zhōu, yì suǒ yǐ fù zhōu." shì yǐ gǔ zhī zhé wáng suī xiū wù xiū, rì shèn yī rì zhě, liáng wèi cǐ yě.
臣闻开拨乱之业,其功既难;守已成之基,其道不易。故居安思危,所以定其业也;有始有卒,所以崇其基也。今虽亿兆乂安,方隅宁谧,既承丧乱之后,又接凋弊之余,户口减损尚多,田畴垦辟犹少。覆焘之恩著矣,而疮痍未复;德教之风被矣,而资产屡空。是以古人譬之种树,年祀绵远,则枝叶扶疏;若种之日浅,根本未固,虽壅之以黑坟,暖之以春日,一人摇之,必致枯槁。今之百姓,颇类于此。常加含养,则日就滋息;暂有征役,则随日凋耗;凋耗既甚,则人不聊生;人不聊生,则怨气充塞;怨气充塞,则离叛之心生矣。故帝舜曰:“可爱非君,可畏非民。”孔安国曰:“人以君为命,故可爱。君失道,人叛之,故可畏。”仲尼曰:“君犹舟也,人犹水也。水所以载舟,亦所以覆舟。”是以古之哲王虽休勿休,日慎一日者,良为此也。
fú wéi bì xià lǎn gǔ jīn zhī shì, chá ān wēi zhī jī, shàng yǐ shè jì wéi zhòng, xià yǐ yì zhào zài niàn. míng xuǎn jǔ, shèn shǎng fá, jìn xián cái, tuì bù xiào. wén guò jí gǎi, cóng jiàn rú liú. wéi shàn zài yú bù yí, chū lìng qī yú bì xìn. yí shén yǎng xìng, shěng yóu tián zhī yú yún shē cóng jiǎn, jiǎn gōng yì zhī fèi. wù jìng fāng nèi, ér bù qiú pì tǔ zài gōng shǐ, ér bù wàng wǔ bèi. fán cǐ shù zhě, suī wèi guó zhī héng dào, bì xià zhī suǒ cháng xíng. chén zhī yú mèi, wéi yuàn bì xià sī ér bù dài, zé zhì dào zhī měi yǔ sān wǔ bǐ lóng, yì zài zhī zuò yǔ tiān dì cháng jiǔ. suī shǐ sāng gǔ wèi yāo, lóng shé zuò niè, zhì gòu yú dǐng ěr, shí yán yú jìn dì, yóu dāng zhuǎn huò wéi fú, biàn zāi wèi xiáng, kuàng yǔ shuǐ zhī huàn, yīn yáng héng lǐ, qǐ kě wèi tiān qiǎn ér xì shèng xīn zāi? chén wén gǔ rén yǒu yán:" nóng fū láo ér jūn zǐ yǎng yān, yú zhě yán ér zhì zhě zé yān." zhé chén kuáng gǔ, fú dài fǔ yuè.
伏惟陛下览古今之事,察安危之机,上以社稷为重,下以亿兆在念。明选举,慎赏罚,进贤才,退不肖。闻过即改,从谏如流。为善在于不疑,出令期于必信。颐神养性,省游畋之娱;云奢从俭,减工役之费。务静方内,而不求辟土;载弓矢,而不忘武备。凡此数者,虽为国之恒道,陛下之所常行。臣之愚昧,惟愿陛下思而不怠,则至道之美与三、五比隆,亿载之祚与天地长久。虽使桑穀为妖,龙蛇作孽,雉雊于鼎耳,石言于晋地,犹当转祸为福,变灾为祥,况雨水之患,阴阳恒理,岂可谓天谴而系圣心哉?臣闻古人有言:“农夫劳而君子养焉,愚者言而智者择焉。”辄陈狂瞽,伏待斧钺。
tài zōng shēn nà qí yán.
太宗深纳其言。