wǔ dé jiǔ nián dōng, tū jué xié lì tū lì èr kè hán yǐ qí zhòng èr shí wàn, zhì huá shuǐ biàn qiáo zhī běi, qiǎn qiú shuài zhí shǐ sī lì rù cháo wèi chān, zì zhāng shēng shì yún:" èr kè hán zǒng bīng bǎi wàn, jīn yǐ zhì yǐ." nǎi qǐng fǎn mìng. tài zōng wèi yuē:" wǒ yǔ tū jué miàn zì hé qīn, rǔ zé bèi zhī, wǒ wú suǒ kuì, hé zhé jiāng bīng rù wǒ jī xiàn, zì kuā qiáng shèng? wǒ dāng xiān lù ěr yǐ!" sī lì jù ér qǐng mìng. xiāo yǔ fēng dé yí děng qǐng lǐ ér qiǎn zhī, tài zōng yuē:" bù rán. jīn ruò fàng hái, bì wèi wǒ jù." nǎi qiǎn qiú zhī. tài zōng yuē:" xié lì wén wǒ guó jiā xīn yǒu nèi nán, yòu wén zhèn chū jí wèi, suǒ yǐ lǜ qí bīng zhòng zhí zhì yú cǐ, wèi wǒ bù gǎn jù zhī. zhèn ruò bì mén zì shǒu, lǔ bì zòng bīng dà lüè. qiáng ruò zhī shì, zài jīn yī cè. zhèn jiāng dú chū, yǐ shì qīng zhī, qiě yào jūn róng, shǐ zhī bì zhàn. shì chū bù yì, guāi qí běn tú, zhì fú xiōng nú, zài zī jǔ yǐ." suì dān mǎ ér jìn, gé jīn yǔ yǔ, xié lì mò néng cè. é ér liù jūn jì zhì, xié lì jiàn jūn róng dà shèng, yòu zhī sī lì jiù jū, yóu shì dà jù, qǐng méng ér tuì.
武德九年冬,突厥颉利、突利二可汗以其众二十万,至滑水便桥之北,遣酋帅执矢思力入朝为觇,自张声势云:“二可汗总兵百万,今已至矣。”乃请返命。太宗谓曰:“我与突厥面自和亲,汝则背之,我无所愧,何辄将兵入我畿县,自夸强盛?我当先戮尔矣!”思力惧而请命。萧瑀、封德彝等请礼而遣之,太宗曰:“不然。今若放还,必谓我惧。”乃遣囚之。太宗曰:“颉利闻我国家新有内难,又闻朕初即位,所以率其兵众直至于此,谓我不敢拒之。朕若闭门自守,虏必纵兵大掠。强弱之势,在今一策。朕将独出,以示轻之,且耀军容,使知必战。事出不意,乖其本图,制服匈奴,在兹举矣。”遂单马而进,隔津与语,颉利莫能测。俄而六军继至,颉利见军容大盛,又知思力就拘,由是大惧,请盟而退。
zhēn guān chū, lǐng nán zhū zhōu zòu yán gāo zhōu qiú shuài féng àng tán diàn zǔ bīng fǎn pàn. zhào jiāng jūn lìn mò fā jiāng lǐng shù shí zhōu bīng tǎo zhī. mì shū jiān wèi zhēng jiàn yuē:" zhōng guó chū dìng, chuāng yí wèi fù, lǐng nán zhàng lì, shān chuān zǔ shēn, bīng yùn nán jì, jí yì huò qǐ, ruò bù rú yì, huǐ bù kě zhuī. qiě féng àng ruò fǎn, jí xū jí zhōng guó wèi níng, jiāo jié yuǎn rén, fēn bīng duàn xiǎn, pò lüè zhōu xiàn, shǔ zhì guān sī. hé yīn gào lái shù nián, bīng bù chū jìng? cǐ zé fǎn xíng wèi chéng, wú róng dòng zhòng. bì xià jì wèi qiǎn shǐ rén jiù bǐ guān chá, jí lái zhāo yè, kǒng bú jiàn míng. jīn ruò qiǎn shǐ, fēn míng xiǎo yù, bì bù láo shī lǚ, zì zhì quē tíng." tài zōng cóng zhī, lǐng biǎo xī dìng. shì chén zòu yán:" féng àng tán diàn wǎng nián héng xiāng zhēng fá, bì xià fā yī dān shǐ, lǐng wài tiē rán." tài zōng yuē:" chū, lǐng nán zhū zhōu shèng yán àng fǎn, zhèn bì yù tǎo zhī, wèi zhēng pín jiàn, yǐ wéi dàn huái zhī yǐ dé, bì bù tǎo zì lái. jì cóng qí jì, suì dé lǐng biǎo wú shì, bù láo ér dìng, shèng yú shí wàn zhī shī." nǎi cì zhēng juàn wǔ bǎi pǐ.
贞观初,岭南诸州奏言高州酋帅冯盎、谈殿阻兵反叛。诏将军蔺謩发江、岭数十州兵讨之。秘书监魏征谏曰:“中国初定,疮痍未复,岭南瘴疬,山川阻深,兵运难继,疾疫或起,若不如意,悔不可追。且冯盎若反,即须及中国未宁,交结远人,分兵断险,破掠州县,署置官司。何因告来数年,兵不出境?此则反形未成,无容动众。陛下既未遣使人就彼观察,即来朝谒,恐不见明。今若遣使,分明晓谕,必不劳师旅,自致阙庭。”太宗从之,岭表悉定。侍臣奏言:“冯盎、谈殿往年恒相征伐,陛下发一单使,岭外帖然。”太宗曰:“初,岭南诸州盛言盎反,朕必欲讨之,魏征频谏,以为但怀之以德,必不讨自来。既从其计,遂得岭表无事,不劳而定,胜于十万之师。”乃赐征绢五百匹。
zhēn guān sì nián, yǒu sī shàng yán: " lín yì mán guó, biǎo shū bù shùn, qǐng fā bīng tǎo jī zhī." tài zōng yuē:" bīng zhě xiōng qì, bù dé yǐ ér yòng zhī. gù hàn guāng wǔ yún:' měi yī fà bīng, bù jué tóu xū wèi bái.' zì gǔ yǐ lái qióng bīng jí wǔ, wèi yǒu bù wáng zhě yě. fú jiān zì shì bīng qiáng, yù bì tūn jìn shì, xīng bīng bǎi wàn, yī jǔ ér wáng. suí zhǔ yì bì yù qǔ gāo lí, pín nián láo yì, rén bù shèng yuàn, suì sǐ yú pǐ fū zhī shǒu. zhì rú xié lì, wǎng suì shù lái qīn wǒ guó jiā, bù luò pí yú zhēng yì, suì zhì miè wáng. zhèn jīn jiàn cǐ, qǐ dé zhé jí fā bīng? dàn jīng lì shān xiǎn, tǔ duō zhàng lì, ruò wǒ bīng shì jí yì, suī kè jiǎn cǐ mán, yì hé suǒ bǔ? yán yǔ zhī jiān, hé zú jiè yì!" jìng bù tǎo zhī.
贞观四年, 有司上言: “林邑蛮国,表疏不顺,请发兵讨击之。”太宗曰:“兵者凶器,不得已而用之。故汉光武云:‘每一发兵,不觉头须为白。’自古以来穷兵极武,未有不亡者也。苻坚自恃兵强,欲必吞晋室,兴兵百万,一举而亡。隋主亦必欲取高丽,频年劳役,人不胜怨,遂死于匹夫之手。至如颉利,往岁数来侵我国家,部落疲于征役,遂至灭亡。朕今见此,岂得辄即发兵?但经历山险,土多瘴疬,若我兵士疾疫,虽克剪此蛮,亦何所补?言语之间,何足介意!”竟不讨之。
zhēn guān wǔ nián, kāng guó qǐng guī fù. shí tài zōng wèi shì chén yuē:" qián dài dì wáng, dà yǒu wù guǎng tǔ dì, yǐ qiú shēn hòu zhī xū míng, wú yì yú shēn, qí mín shén kùn. jiǎ lìng yú shēn yǒu yì, yú bǎi xìng yǒu sǔn, zhèn bì yǒu wéi, kuàng qiú xū míng ér sǔn bǎi xìng hū? kāng guó jì lái guī cháo, yǒu jí nàn bù dé bù jiù bīng xíng wàn lǐ, qǐ dé wú láo yú mín? ruò láo mín qiú míng, fēi zhèn suǒ yù. suǒ qǐng guī fù, bù xū nà yě."
贞观五年,康国请归附。时太宗谓侍臣曰:“前代帝王,大有务广土地,以求身后之虚名,无益于身,其民甚困。假令于身有益,于百姓有损,朕必有为,况求虚名而损百姓乎?康国既来归朝,有急难不得不救;兵行万里,岂得无劳于民?若劳民求名,非朕所欲。所请归附,不须纳也。”
zhēn guān shí sì nián, bīng bù shàng shū hóu jūn jí fá gāo chāng, jí shī cì liǔ gǔ, hòu qí yán:" gāo chāng wáng qū wén tài sǐ, kè rì jiāng zàng, guó rén xián jí, yǐ èr qiān qīng qí xí zhī, kě jǐn de yě." fù jiāng xuē wàn jūn jiāng xíng běn jiē yǐ wéi rán. jūn jí yuē:" tiān zǐ yǐ gāo chāng jiāo màn, shǐ wú gōng xíng tiān zhū. nǎi yú xū mù jiān yǐ xí qí zàng, bù zú chēng wǔ, cǐ fēi wèn zuì zhī shī yě." suì àn bīng yǐ dài zàng bì, rán hòu jìn jūn, suì píng qí guó.
贞观十四年,兵部尚书侯君集伐高昌,及师次柳谷,候骑言:“高昌王麴文泰死,克日将葬,国人咸集,以二千轻骑袭之,可尽得也。”副将薛万均、姜行本皆以为然。君集曰:“天子以高昌骄慢,使吾恭行天诛。乃于墟墓间以袭其葬,不足称武,此非问罪之师也。”遂按兵以待葬毕,然后进军,遂平其国。
zhēn guān shí liù nián, tài zōng wèi shì chén yuē:" běi dí shì wèi kòu luàn, jīn yán tuó jué jiàng, xū zǎo wèi zhī suǒ. zhèn shú sī zhī, wéi yǒu èr cè: xuǎn tú shí wàn, jī ér lǔ zhī, dí chú xiōng chǒu, bǎi nián wú huàn, cǐ yī cè yě. ruò suì qí lái qǐng, yǔ zhī wèi hūn gòu. zhèn wèi cāng shēng fù mǔ, gǒu kě lì zhī, qǐ xī yī nǚ! běi dí fēng sú, duō yóu nèi zhèng, yì jì shēng zǐ, zé wǒ wài sūn, bù qīn zhōng guó, duàn kě zhī yǐ. yǐ cǐ ér yán, biān jìng zú dé sān shí nián lái wú shì. jǔ cǐ èr cè, hé zhě wèi xiān?" sī kōng fáng xuán líng duì yuē:" zāo suí shì dà luàn zhī hòu, hù kǒu tài bàn wèi fù, bīng xiōng zhàn wēi, shèng rén suǒ shèn, hé qīn zhī cè, shí tiān xià xìng shèn."
贞观十六年,太宗谓侍臣曰:“北狄世为寇乱,今延陀倔强,须早为之所。朕熟思之,惟有二策:选徒十万,击而虏之,涤除凶丑,百年无患,此一策也。若遂其来请,与之为婚媾。朕为苍生父母,苟可利之,岂惜一女!北狄风俗,多由内政,亦既生子,则我外孙,不侵中国,断可知矣。以此而言,边境足得三十年来无事。举此二策,何者为先?”司空房玄龄对曰:“遭隋室大乱之后,户口太半未复,兵凶战危,圣人所慎,和亲之策,实天下幸甚。”
zhēn guān shí qī nián, tài zōng wèi shì chén yuē:" gài sū wén shì qí zhǔ ér duó qí guó zhèng, chéng bù kě rěn. jīn rì guó jiā bīng lì, qǔ zhī bù nán, zhèn wèi néng jí dòng bīng zhòng, qiě lìng qì dān mò hé jiǎo rǎo zhī, hé rú?" fáng xuán líng duì yuē:" chén guān gǔ zhī liè guó, wú bù qiáng líng ruò, zhòng bào guǎ. jīn bì xià fǔ yǎng cāng shēng, jiàng shì yǒng ruì, lì yǒu yú ér bù qǔ zhī, suǒ wèi zhǐ gē wéi wǔ zhě yě. xī hàn wǔ dì lǚ fá xiōng nú, suí zhǔ sān zhēng liáo zuǒ, rén pín guó bài, shí cǐ zhī yóu, wéi bì xià xiáng chá." tài zōng yuē:" shàn!"
贞观十七年,太宗谓侍臣曰:“盖苏文弑其主而夺其国政,诚不可忍。今日国家兵力,取之不难,朕未能即动兵众,且令契丹、靺鞨搅扰之,何如?”房玄龄对曰:“臣观古之列国,无不强陵弱,众暴寡。今陛下抚养苍生,将士勇锐,力有余而不取之,所谓止戈为武者也。昔汉武帝屡伐匈奴,隋主三征辽左,人贫国败,实此之由,惟陛下详察。”太宗曰:“善!”
zhēn guān shí bā nián, tài zōng yǐ gāo lí mò lí zhī zéi shā qí zhǔ, cán nüè qí xià, yì jiāng tǎo zhī. jiàn yì dài fū chǔ suì liáng jìn yuē:" bì xià bīng jī shén suàn, rén mò néng zhī. xī suí mò luàn lí, kè píng kòu nán, jí běi dí qīn biān, xī fān shī lǐ, bì xià yù mìng jiāng jī zhī, qún chén mò bù kǔ jiàn, wéi bì xià míng lüè dú duàn, zú bìng zhū yí. jīn wén bì xià jiāng fá gāo lí, yì jiē yíng huò. rán bì xià shén wǔ yīng shēng, bù bǐ zhōu suí zhī zhǔ, bīng ruò dù liáo, shì xū kè jié, wàn yī bù huò, wú yǐ wēi shì yuǎn fāng, bì gèng fā nù, zài dòng bīng zhòng. ruò zhì yú cǐ, ān wēi nàn cè." tài zōng rán zhī.
贞观十八年,太宗以高丽莫离支贼杀其主,残虐其下,议将讨之。谏议大夫褚遂良进曰:“陛下兵机神算,人莫能知。昔隋末乱离,克平寇难,及北狄侵边,西蕃失礼,陛下欲命将击之,群臣莫不苦谏,惟陛下明略独断,卒并诛夷。今闻陛下将伐高丽,意皆荧惑。然陛下神武英声,不比周、隋之主,兵若渡辽,事须克捷,万一不获,无以威示远方,必更发怒,再动兵众。若至于此,安危难测。”太宗然之。
zhēn guān shí jiǔ nián, tài zōng jiāng qīn zhēng gāo lí, kāi fǔ yí tóng sān sī yù chí jìng dé zòu yán:" chē jià ruò zì wǎng liáo zuǒ, huáng tài zǐ yòu jiān guó dìng zhōu, dōng xī èr jīng, fǔ kù suǒ zài, suī yǒu zhèn shǒu, zhōng shì kōng xū, liáo dōng lù yáo, kǒng yǒu xuán gǎn zhī biàn. qiě biān yú xiǎo guó, bù zú qīn láo wàn shèng. ruò kè shèng, bù zú wèi wǔ, tǎng bù shèng, fān wèi suǒ xiào. fú qǐng wěi zhī liáng jiàng, zì kě yìng shí cuī miè." tài zōng suī bù cóng qí jiàn, ér shí zhě shì zhī.
贞观十九年,太宗将亲征高丽,开府仪同三司尉迟敬德奏言:“车驾若自往辽左,皇太子又监国定州,东西二京,府库所在,虽有镇守,终是空虚,辽东路遥,恐有玄感之变。且边隅小国,不足亲劳万乘。若克胜,不足为武,倘不胜,翻为所笑。伏请委之良将,自可应时摧灭。”太宗虽不从其谏,而识者是之。
lǐ bù shàng shū jiāng xià wáng dào zōng cóng tài zōng zhēng gāo lí, zhào dào zōng yǔ lǐ jī wèi qián fēng, jí jì liáo shuǐ kè gài móu chéng, féng zéi bīng dà zhì, jūn zhōng qiān yù shēn gōu bǎo xiǎn, dài tài zōng zhì, xú jìn. dào zōng yì yuē:" bù kě, zéi fù jí yuǎn lái, bīng shí pí dùn, shì zhòng qīng wǒ, yī zhàn kě cuī. xī gěng yǎn bù yǐ zéi yí jūn fù, wǒ jì zhí zài qián jūn, dāng xū qīng dào yǐ dài yú jià." lǐ jī dà rán qí yì. nǎi lǜ xiāo yǒng shù bǎi qí, zhí chōng zéi zhèn, zuǒ yòu chū rù, jī yīn hé jī, dà pò zhī. tài zōng zhì, shēn jiā shǎng láo. dào zōng zài zhèn sǔn zú, dì qīn wèi zhēn jiǔ, cì yǐ yù shàn.
礼部尚书江夏王道宗从太宗征高丽,诏道宗与李勣为前锋,及济辽水克盖牟城,逢贼兵大至,军中佥欲深沟保险,待太宗至,徐进。道宗议曰:“不可,贼赴急远来,兵实疲顿,恃众轻我,一战可摧。昔耿弇不以贼遗君父,我既职在前军,当须清道以待舆驾。”李勣大然其议。乃率骁勇数百骑,直冲贼阵,左右出入,勣因合击,大破之。太宗至,深加赏劳。道宗在阵损足,帝亲为针灸,赐以御膳。
tài zōng dì fàn yuē:" fū bīng jiǎ zhě, guó jiā xiōng qì yě. tǔ dì suī guǎng, hào zhàn zé mín diāo zhōng guó suī ān, wàng zhàn zé mín dài. diāo fēi bǎo quán zhī shù, dài fēi nǐ kòu zhī fāng, bù kě yǐ quán chú, bù kě yǐ cháng yòng. gù nóng xì jiǎng wǔ, xí wēi yí yě sān nián zhì bīng, biàn děng liè yě. shì yǐ gōu jiàn shì wā, zú chéng bà yè xú yǎn qì wǔ, zhōng yǐ sàng bāng. hé yě? yuè xí qí wēi, xú wàng qí bèi yě. kǒng zǐ yuē:' yǐ bù jiào mín zhàn, shì wèi qì zhī.' gù zhī hú shǐ zhī wēi, yǐ lì tiān xià, cǐ yòng bīng zhī zhí yě."
太宗《帝范》曰:“夫兵甲者,国家凶器也。土地虽广,好战则民凋;中国虽安,忘战则民殆。凋非保全之术,殆非拟寇之方,不可以全除,不可以常用。故农隙讲武,习威仪也;三年治兵,辨等列也。是以勾践轼蛙,卒成霸业;徐偃弃武,终以丧邦。何也?越习其威,徐忘其备也。孔子曰:‘以不教民战,是谓弃之。’故知弧矢之威,以利天下,此用兵之职也。”
zhēn guān èr shí èr nián, tài zōng jiāng zhòng tǎo gāo lí. shì shí, fáng xuán líng qǐn jí zēng jù, gù wèi zhū zǐ yuē:" dāng jīn tiān xià qīng mì, xián dé qí yí, wéi yù dōng tǎo gāo lí, zhǔ wèi guó hài. wú zhī ér bù yán, kě wèi xián hèn rù dì." suì shàng biǎo jiàn yuē:
贞观二十二年,太宗将重讨高丽。是时,房玄龄寝疾增剧,顾谓诸子曰:“当今天下清谧,咸得其宜,惟欲东讨高丽,主为国害。吾知而不言,可谓衔恨入地。”遂上表谏曰:
chén wén bīng è bù jí, wǔ guì zhǐ gē. dāng jīn shèng huà suǒ tán, wú yuǎn bù jì. shàng gǔ suǒ bù chén zhě, bì xià jiē néng chén zhī suǒ bù zhì zhě, jiē néng zhì zhī. xiáng guān gǔ jīn, wèi zhōng guó huàn hài, wú guò tū jué. suì néng zuò yùn shén cè, bù xià diàn táng, dà xiǎo kè hán, xiāng cì shù shǒu, fēn diǎn jìn wèi, zhí jǐ háng jiān. qí hòu yán tuó chī zhāng, xún jiù yí miè, tiě lè mù yì, qǐng zhì zhōu xiàn, shā mò yǐ běi, wàn lǐ wú chén. zhì rú gāo chāng pàn huàn yú liú shā, tǔ hún shǒu shǔ yú jī shí, piān shī báo fá, jù cóng píng dàng. gāo lí lì dài bū zhū, mò néng tǎo jī. bì xià zé qí nì luàn, shā zhǔ nüè rén, qīn zǒng liù jūn, wèn zuì liáo jié. wèi jīng xún rì, jí bá liáo dōng, qián hòu lǔ huò, shù shí wàn jì, fēn pèi zhū zhōu, wú chǔ bù mǎn. xuě wǎng dài zhī sù chǐ, yǎn xiáo líng zhī kū gǔ, bǐ gōng xiào dé, wàn bèi qián wáng. cǐ shèng zhǔ suǒ zì zhī, wēi chén ān gǎn bèi shuō.
臣闻兵恶不戢,武贵止戈。当今圣化所覃,无远不暨。上古所不臣者,陛下皆能臣之;所不制者,皆能制之。详观古今,为中国患害,无过突厥。遂能坐运神策,不下殿堂,大小可汗,相次束手,分典禁卫,执戟行间。其后延陀鸱张,寻就夷灭,铁勒慕义,请置州县,沙漠已北,万里无尘。至如高昌叛涣于流沙,吐浑首鼠于积石,偏师薄伐,俱从平荡。高丽历代逋诛,莫能讨击。陛下责其逆乱,杀主虐人,亲总六军,问罪辽碣。未经旬日,即拔辽东,前后虏获,数十万计,分配诸州,无处不满。雪往代之宿耻,掩崤陵之枯骨,比功校德,万倍前王。此圣主所自知,微臣安敢备说。
qiě bì xià rén fēng bèi yú lǜ tǔ, xiào dé zhāng yú pèi tiān. dǔ yí dí zhī jiāng wáng, zé zhǐ qī shù suì shòu jiàng shuài zhī jié dù, zé jué jī wàn lǐ. qū zhǐ ér hòu yì, shì jǐng ér wàng shū, fú yīng ruò shén, suàn wú yí cè. zhuó jiāng yú háng wǔ zhī zhōng, qǔ shì yú fán yōng zhī mò. yuǎn yí dān shǐ, yī jiàn bù wàng xiǎo chén zhī míng, wèi cháng zài wèn. jiàn chuān qī zhá, gōng guàn liù jūn. jiā yǐ liú qíng fén diǎn, zhǔ yì piān shí, bǐ mài zhōng zhāng, cí qióng jiǎ mǎ. wén fēng jì zhèn, zé gōng zhēng zì xié qīng hàn zàn fēi, zé huā pā jìng fā. fǔ wàn xìng yǐ cí, yù qún chén yǐ lǐ. bāo qiū háo zhī shàn, jiě tūn zhōu zhī wǎng. nì ěr zhī jiàn bì tīng, fū shòu zhī sù sī jué. hào shēng zhī dé, jìn zhàng sāi yú jiāng hú è shā zhī rén, xī gǔ dāo yú tú sì. fú hè hé dào liáng zhī huì, quǎn mǎ méng wéi gài zhī ēn. jiàng zūn shǔn sī mó zhī chuāng, dēng táng lín wèi zhēng zhī jiù. kū zhàn wáng zhī zú, zé āi dòng liù jūn fù tián dào zhī xīn, zé qíng gǎn tiān dì. zhòng qián lí zhī dà mìng, tè jìn xīn yú shù yù. chén xīn shí hūn kuì, qǐ zú lùn shèng gōng zhī shēn yuǎn, tán tiān dé zhī gāo dà zāi? bì xià jiān zhòng měi ér yǒu zhī, mí bù bèi jù, wēi chén shēn wèi bì xià xī zhī zhòng zhī, ài zhī bǎo zhī.
且陛下仁风被于率土,孝德彰于配天。睹夷狄之将亡,则指期数岁;授将帅之节度,则决机万里。屈指而候驿,视景而望书,符应若神,筭无遗策。擢将于行伍之中,取士于凡庸之末。远夷单使,一见不忘;小臣之名,未尝再问。箭穿七札,弓贯六钧。加以留情坟典,属意篇什,笔迈钟、张,词穷贾、马。文锋既振,则宫徵自谐;轻翰暂飞,则花葩竞发。抚万姓以慈,遇群臣以礼。褒秋毫之善,解吞州之网。逆耳之谏必听,肤受之诉斯绝。好生之德,禁障塞于江湖;恶杀之仁,息鼓刀于屠肆。凫鹤荷稻粱之惠,犬马蒙帷盖之恩。降尊吮思摩之疮,登堂临魏征之柩。哭战亡之卒,则哀动六军;负填道之薪,则情感天地。重黔黎之大命,特尽心于庶狱。臣心识昏愦,岂足论圣功之深远,谈天德之高大哉?陛下兼众美而有之,靡不备具,微臣深为陛下惜之重之,爱之宝之。
zhōu yì yuē:" zhī jìn ér bù zhī tuì, zhī cún ér bù zhī wáng, zhī dé ér bù zhī sàng." yòu yuē:" zhī jìn tuì cún wáng, ér bù shī qí zhèng zhě, qí wéi shèng rén hū!" yóu cǐ yán zhī, jìn yǒu tuì zhī yì, cún yǒu wáng zhī jī, dé yǒu sàng zhī lǐ, lǎo chén suǒ yǐ wéi bì xià xī zhī zhě, gài wèi cǐ yě. lǎo zǐ yuē:" zhī zú bù rǔ, zhī zhǐ bù dài." chén wèi bì xià wēi míng gōng dé, yì kě zú yǐ tà dì kāi jiāng, yì kě zhǐ yǐ. bǐ gāo lí zhě, biān yí jiàn lèi, bù zú shì yǐ rén yì, bù kě zé yǐ cháng lǐ. gǔ lái yǐ yú biē chù zhī, yí cóng kuò lüè. bì yù jué qí zhǒng lèi, shēn kǒng shòu qióng zé bó. qiě bì xià měi jué sǐ qiú, bì lìng sān fù wǔ zòu, jìn sù shí, tíng yīn yuè zhě, gài yǐ rén mìng suǒ zhòng, gǎn dòng shèng cí yě. kuàng jīn bīng shì zhī tú, wú yī zuì lì, wú gù qū zhī yú zhàn zhèn zhī jiān, wěi zhī yú fēng rèn zhī xià, shǐ gān nǎo tú dì, hún pò wú guī, lìng qí lǎo fù gū ér guǎ qī cí mǔ, wàng wèi chē ér yǎn qì, bào kū gǔ ér cuī xīn, zú biàn dòng yīn yáng, gǎn shāng hé qi, shí tiān xià zhī yuān tòng yě. qiě bīng, xiōng qì zhàn, wēi shì, bù dé yǐ ér yòng zhī. xiàng shǐ gāo lí wéi shī chén jié, ér bì xià zhū zhī kě yě qīn rǎo bǎi xìng, ér bì xià miè zhī kě yě jiǔ cháng néng wéi zhōng guó huàn, ér bì xià chú zhī kě yě. yǒu yī yú cǐ, suī rì shā wàn fū, bù zú wèi kuì. jīn wú cǐ sān tiáo, zuò fán zhōng guó, nèi wèi jiù zhǔ xuě yuàn, wài wèi xīn luó bào chóu, qǐ fēi suǒ cún zhě xiǎo, suǒ sǔn zhě dà?
《周易》曰:“知进而不知退,知存而不知亡,知得而不知丧。”又曰:“知进退存亡,而不失其正者,其惟圣人乎!”由此言之,进有退之义,存有亡之机,得有丧之理,老臣所以为陛下惜之者,盖谓此也。《老子》曰:“知足不辱,知止不殆。”臣谓陛下威名功德,亦可足矣;拓地开疆,亦可止矣。彼高丽者,边夷贱类,不足侍以仁义,不可责以常理。古来以鱼鳖畜之,宜从阔略。必欲绝其种类,深恐兽穷则搏。且陛下每决死囚,必令三覆五奏,进素食,停音乐者,盖以人命所重,感动圣慈也。况今兵士之徒,无一罪戾,无故驱之于战阵之间,委之于锋刃之下,使肝脑涂地,魂魄无归,令其老父孤儿、寡妻慈母,望轊车而掩泣,抱枯骨而摧心,足变动阴阳,感伤和气,实天下之冤痛也。且兵,凶器;战,危事,不得已而用之。向使高丽违失臣节,而陛下诛之可也;侵扰百姓,而陛下灭之可也;久长能为中国患,而陛下除之可也。有一于此,虽日杀万夫,不足为愧。今无此三条,坐烦中国,内为旧主雪怨,外为新罗报仇,岂非所存者小,所损者大?
yuàn bì xià zūn huáng zǔ lǎo zi zhǐ zú zhī jiè, yǐ bǎo wàn dài wēi wēi zhī míng. fā pèi rán zhī ēn, jiàng kuān zhī dà zhào, shùn yáng chūn yǐ bù zé, xǔ gāo lí yǐ zì xīn, fén líng bō zhī chuán, bà yìng mù zhī zhòng, zì rán huá yí qìng lài, yuǎn sù ěr ān. chén lǎo bìng sān gōng, zhāo xī rù dì, suǒ hèn jìng wú chén lù, wēi zēng hǎi yuè. jǐn qìng cán hún yú xī, yù dài jié cǎo zhī chéng. tǎng méng lù cǐ āi míng, jí chén sǐ gǔ bù xiǔ.
愿陛下遵皇祖老子止足之诫,以保万代巍巍之名。发霈然之恩,降宽之大诏,顺阳春以布泽,许高丽以自新,焚凌波之船,罢应募之众,自然华夷庆赖,远肃迩安。臣老病三公,朝夕入地,所恨竟无尘露,微增海岳。谨罄残魂余息,豫代结草之诚。倘蒙录此哀鸣,即臣死骨不朽。
tài zōng jiàn biǎo, tàn yuē:" cǐ rén wēi dǔ rú cǐ, shàng néng yōu wǒ guó jiā." suī jiàn bù cóng, zhōng wéi shàn cè.
太宗见表,叹曰:“此人危笃如此,尚能忧我国家。”虽谏不从,终为善策。
zhēn guān èr shí èr nián, jūn lǚ jí dòng, gōng shì hù xìng, bǎi xìng pō yǒu láo bì. chōng róng xú shì shàng shū jiàn yuē:
贞观二十二年,军旅亟动,宫室互兴,百姓颇有劳弊。充容徐氏上疏谏曰:
zhēn guān yǐ lái, èr shí yǒu yú zài, fēng tiáo yǔ shùn, nián dēng suì rěn, rén wú shuǐ hàn zhī bì, guó wú jī jǐn zhī zāi. xī hàn wǔ dì, shǒu wén zhī cháng zhǔ, yóu dēng kè yù zhī fú qí huán gōng, xiǎo guó zhī yōng jūn, shàng tú ní jīn zhī shì. wàng bì xià tuī gōng sǔn jǐ, ràng dé bù jū. yì zhào qīng xīn, yóu quē gào chéng zhī lǐ yún tíng zhù yè, wèi zhǎn shēng zhōng zhī yí. cǐ zhī gōng dé, zú yǐ jǔ jué bǎi wáng, wǎng luó qiān dài zhě yǐ. rán gǔ rén yǒu yún:" suī xiū wù xiū." liáng yǒu yǐ yě. shǒu chū bǎo mò, shèng zhé hǎn jiān. shì zhī yè dà zhě yì jiāo, yuàn bì xià nán zhī shàn shǐ zhě nán zhōng, yuàn bì xià yì zhī.
贞观已来,二十有余载,风调雨顺,年登岁稔,人无水旱之弊,国无饥馑之灾。昔汉武帝,守文之常主,犹登刻玉之符;齐桓公,小国之庸君,尚涂泥金之事。望陛下推功损己,让德不居。亿兆倾心,犹阙告成之礼;云、亭伫谒,未展升中之仪。此之功德,足以咀嚼百王,网罗千代者矣。然古人有云:“虽休勿休。”良有以也。守初保末,圣哲罕兼。是知业大者易骄,愿陛下难之;善始者难终,愿陛下易之。
qiè jiàn qǐng nián yǐ lái, lì yì jiān zǒng, dōng yǒu liáo hǎi zhī jūn, xī yǒu kūn qiū zhī yì, shì mǎ pí yú jiǎ zhòu, zhōu chē juàn yú zhuǎn shū. qiě zhào mù yì shù, qù liú huái sǐ shēng zhī tòng, yīn fēng zǔ làng, rén mǐ yǒu piào nì zhī wēi. yī fū lì gēng, nián wú shù shí zhī huò yī chuán zhì sǔn, zé qīng fù shù bǎi zhī liáng. shì yóu yùn yǒu jǐn zhī nóng gōng, tián wú qióng zhī jù làng tú wèi huò zhī tā zhòng, sàng yǐ chéng zhī wǒ jūn. suī chú xiōng fá bào, yǒu guó cháng guī, rán dú wǔ wán bīng, xiān zhé suǒ jiè. xī qín huáng bìng tūn liù guó, fǎn sù wēi huò zhī jī jìn wǔ yǎn yǒu sān fāng, fān chéng fù bài zhī yè. qǐ fēi jīn gōng shì dà, qì dé qīng bāng, tú lì wàng hài, sì qíng zòng yù? suì shǐ yōu yōu liù hé, suī guǎng bù jiù qí wáng áo áo lí shù, yīn bì yǐ chéng qí huò. shì zhī dì guǎng fēi cháng ān zhī shù, rén láo nǎi yì luàn zhī yuán. yuàn bì xià bù zé liú rén, jīn bì xù fá, jiǎn xíng yì zhī fán. zēng yǔ lù zhī huì.
窃见顷年以来,力役兼总,东有辽海之军,西有昆丘之役,士马疲于甲胄,舟车倦于转输。且召募役戍,去留怀死生之痛,因风阻浪,人米有漂溺之危。一夫力耕,年无数十之获;一船致损,则倾覆数百之粮。是犹运有尽之农功,填无穷之巨浪;图未获之他众,丧已成之我军。虽除凶伐暴,有国常规,然黩武玩兵,先哲所戒。昔秦皇并吞六国,反速危祸之基;晋武奄有三方,翻成覆败之业。岂非矜功恃大,弃德轻邦,图利忘害,肆情纵欲?遂使悠悠六合,虽广不救其亡;嗷嗷黎庶,因弊以成其祸。是知地广非常安之术,人劳乃易乱之源。愿陛下布泽流人,矜弊恤乏,减行役之烦。增雨露之惠。
qiè yòu wén wéi zhèng zhī běn, guì zài wú wéi. qiè jiàn tǔ mù zhī gōng, bù kě suì jiān. běi quē chū jiàn, nán yíng cuì wēi, céng wèi yú shí, yù huá chuàng zhì, fēi wéi gòu jià zhī láo, pō yǒu gōng lì zhī fèi. suī fù máo cí shì yuē, yóu xìng mù shí zhī pí, jiǎ shǐ hé gù qǔ rén, bù wú fán rǎo zhī bì. shì yǐ bēi gōng fěi shí, shèng wáng zhī suǒ ān jīn wū yáo tái, jiāo zhǔ zhī wèi lì. gù yǒu dào zhī jūn, yǐ yì yì rén wú dào zhī jūn, yǐ lè lè shēn. yuàn bì xià shǐ zhī yǐ shí, zé lì bù jié yǐ yòng ér xī zhī, zé xīn sī yuè yǐ.
妾又闻为政之本,贵在无为。窃见土木之功,不可遂兼。北阙初建,南营翠微,曾未逾时,玉华创制,非惟构架之劳,颇有功力之费。虽复茅茨示约,犹兴木石之疲,假使和雇取人,不无烦扰之弊。是以卑宫菲食,圣王之所安;金屋瑶台,骄主之为丽。故有道之君,以逸逸人;无道之君,以乐乐身。愿陛下使之以时,则力不竭矣;用而息之,则心斯悦矣。
fū zhēn wán jì qiǎo, wèi sàng guó zhī fǔ jīn zhū yù jǐn xiù, shí mí xīn zhī zhèn dú. qiè jiàn fú wán xiān mí, rú biàn huà yú zì rán, zhí gòng qí zhēn, ruò shén xiān zhī suǒ zhì, suī chí huá yú jì sú, shí bài sù yú chún fēng. shì zhī qī qì fēi yán pàn zhī fāng, jié zào zhī ér rén pàn yù bēi qǐ zhāo wáng zhī shù, zhòu yòng zhī ér guó wáng. fāng yàn chǐ lì zhī yuán, bù kě bù è. fū zuò fǎ yú jiǎn, yóu kǒng qí shē zuò fǎ yú shē, hé yǐ zhì hòu? fú wéi bì xià, míng zhào wèi xíng, zhì zhōu wú jì, qióng ào mì yú lín gé, jǐn tàn zé yú rú lín. qiān wáng zhì luàn zhī zōng, bǎi dài ān wēi zhī jī, xīng wáng shuāi luàn zhī shù, dé shī chéng bài zhī jī, gù yì bāo tūn xīn fǔ zhī zhōng, xún huán mù wéi zhī nèi, nǎi chén zhōng jiǔ chá, wú jiǎ yī èr yán yān. wéi zhī zhī fēi nàn, xíng zhī bù yì, zhì jiāo yú yè zhe, tǐ yì yú shí ān. fú yuàn yì zhì cái xīn, shèn zhōng chéng shǐ, xuē qīng guò yǐ tiān zhòng dé, zé jīn shì yǐ tì qián fēi, zé hóng míng yǔ rì yuè wú qióng, shèng yè yǔ qián kūn yǒng tài!
夫珍玩技巧,为丧国之斧斤;珠玉锦绣,实迷心之酖毒。窃见服玩鲜靡,如变化于自然,职贡奇珍,若神仙之所制,虽驰华于季俗,实败素于淳风。是知漆器非延叛之方,桀造之而人叛;玉杯岂招亡之术,纣用之而国亡。方验侈丽之源,不可不遏。夫作法于俭,犹恐其奢;作法于奢,何以制后?伏惟陛下,明照未形,智周无际,穷奥秘于麟阁,尽探赜于儒林。千王治乱之踪,百代安危之迹,兴亡衰乱之数,得失成败之机,固亦包吞心府之中,循环目围之内,乃宸衷久察,无假一二言焉。惟知之非难,行之不易,志骄于业著,体逸于时安。伏愿抑志裁心,慎终成始,削轻过以添重德,择今是以替前非,则鸿名与日月无穷,盛业与乾坤永泰!
tài zōng shén shàn qí yán, tè jiā yōu cì shén hòu.
太宗甚善其言,特加优赐甚厚。