wén dì xià
文帝下

wèi dà tǒng yuán nián chūn zhēng yuè jǐ yǒu, jìn tài zǔ dū zhōng wài zhū jūn shì lù shàng shū shì dà xíng tái, gǎi fēng ān dìng jùn wáng. tài zǔ gù ràng wáng jí lù shàng shū shì, wèi dì xǔ zhī, nǎi gǎi fēng ān dìng jùn gōng. dōng wèi qiǎn qí jiāng sī mǎ zi rú kòu tóng guān, tài zǔ jūn bà shàng, zi rú nǎi huí jūn zì pú jīn kòu huá zhōu, cì shǐ wáng pí jī zǒu zhī. sān yuè, tài zǔ yǐ róng yì lǚ xìng, mín lì láo bì, nǎi mìng suǒ sī zhēn zhuó jīn gǔ, cān kǎo biàn tōng, kě yǐ yì guó lì mín biàn shí shì zhì zhě, wèi èr shí sì tiáo xīn zhì, zòu wèi dì xíng zhī.
魏大統元年春正月己酉，進太祖督中外諸軍事、錄尚書事、 大行台，改封安定郡王。太祖固讓王及錄尚書事，魏帝許之， 乃改封安定郡公。東魏遣其將司馬子如寇潼關，太祖軍霸上， 子如乃回軍自蒲津寇華州，刺史王羆擊走之。 三月，太祖以戎役屢興，民吏勞弊，乃命所司斟酌今古， 參考變通，可以益國利民便時適治者，為二十四條新制，奏魏 帝行之。

èr nián chūn sān yuè, dōng wèi xí xiàn xià zhōu, liú qí jiāng zhāng qióng xǔ hé shǒu zhī. xià wǔ yuè, qín zhōu cì shǐ jiàn zhōng wáng mò qí pǔ bō lǜ suǒ bù pàn rù dōng wèi. tài zǔ lēi qīng qí zhuī zhī, zhì hé běi qiān yú lǐ, bù jí ér hái.
二年春三月，東魏襲陷夏州，留其將張瓊、許和守之。 夏五月，秦州刺史、建中王万俟普撥率所部叛入東魏。太 祖勒輕騎追之，至河北千餘里，不及而還。

sān nián chūn zhēng yuè, dōng wèi kòu lóng mén, tún jūn pú bǎn, zào sān dào fú qiáo dù hé. yòu qiǎn qí jiāng dòu tài qù tóng guān, gāo áo cáo wéi luò zhōu. tài zǔ chū jūn guǎng yáng, zhào zhū jiāng yuē : zéi jīn jǐ wú sān miàn, yòu zào qiáo yú hé, shì yù bì dù, shì yù zhuì wú jūn, shǐ dòu tài dé xī rù ěr. jiǔ yǔ xiāng chí, qí jì de xíng, fēi liáng cè yě. qiě huān qǐ bīng yǐ lái, tài měi wèi xiān qū, qí xià duō ruì zú, lǚ shèng ér jiāo. jīn chū qí bù yì, xí zhī bì kè. kè tài zé huān bù zhàn ér zì zǒu yǐ. zhū jiāng xián yuē: zéi zài jìn, shě ér yuǎn xí, shì ruò cuō diē, huǐ wú jí yě..
三年春正月，東魏寇龍門，屯軍蒲阪，造三道浮橋度河。 又遣其將竇泰趣潼關，高敖曹圍洛州。太祖出軍廣陽，召諸將 曰 ：「賊今掎吾三面，又造橋於河，示欲必渡，是欲綴吾軍， 使竇泰得西入耳。久與相持，其計得行，非良策也。且歡起兵 以來，泰每為先驅，其下多銳卒，屢勝而驕。今出其不意，襲 之必克。克泰則歡不戰而自走矣。」諸將咸曰：「賊在近，舍而 遠襲，事若蹉跌，悔無及也。」.

tài zǔ yuē : huān qián zài xí tóng guān, wú jūn bù guò bà shàng. jīn zhě dà lái, bīng wèi chū jiāo. zéi gù wèi wú dàn zì shǒu ěr, wú yuǎn dòu yì. yòu niǔ yú dé zhì, yǒu qīng wǒ zhī xīn. chéng cǐ jī zhī, hé wǎng bù kè. zéi suī zào qiáo, bù néng jìng dù. cǐ wǔ rì zhōng, wú qǔ dòu tài bì yǐ. gōng děng wù yí . gēng xū, tài zǔ lǜ qí liù qiān hái zhǎng ān, shēng yán yù bǎo lǒng yòu. xīn hài, yè dì ér qián chū jūn. guǐ chǒu dàn, zhì xiǎo guān. dòu tài zú wén jūn zhì, huáng jù, yī shān wèi zhèn, wèi jí chéng liè, tài zǔ zòng bīng jī pò zhī, jǐn fú qí zhòng wàn yú rén. zhǎn tài, chuán shǒu zhǎng ān. gāo áo cáo shì xiàn luò zhōu, zhí cì shǐ quán qǐ, wén tài zhī mò, fén zī zhòng qì chéng zǒu. qí shén wǔ yì chè qiáo ér tuì. qǐ zi yuán lǐ xún fù luò zhōu, zhǎn dōng wèi cì shǐ dù mì. tài zǔ hái jūn zhǎng ān.
太祖曰 ：「歡前再襲潼關，吾軍不過霸上。今者大來，兵 未出郊。賊顧謂吾但自守耳，無遠斗意。又狃於得志，有輕我 之心。乘此擊之，何往不克。賊雖造橋，不能徑渡。此五日中， 吾取竇泰必矣。公等勿疑 。」庚戌，太祖率騎六千還長安，聲 言欲保隴右。辛亥，謁帝而潛出軍。癸丑旦，至小關。竇泰卒 聞軍至，惶懼，依山為陣，未及成列，太祖縱兵擊破之，盡俘 其眾萬餘人。斬泰，傳首長安。高敖曹適陷洛州，執刺史泉企， 聞泰之歿，焚輜重棄城走。齊神武亦撤橋而退。企子元禮尋復 洛州，斬東魏刺史杜密。太祖還軍長安。

liù yuè, qiǎn yí tóng yú jǐn qǔ yáng shì bì. tài zǔ qǐng bà xíng tái, dì fù shēn qián mìng, tài zǔ shòu lù shàng shū shì, yú gù ràng, nǎi zhǐ. qiū qī yuè, zhēng bīng huì xián yáng.
六月，遣儀同于謹取楊氏壁。太祖請罷行台，帝復申前命， 太祖受錄尚書事，余固讓，乃止。 秋七月，徵兵會咸陽。

bā yuè dīng chǒu, tài zǔ lǜ lǐ bì dú gū xìn liáng yù zhào guì yú jǐn ruò gàn huì yí fēng liú liàng wáng dé hóu mò chén chóng lǐ yuǎn dá xī wǔ děng shí èr jiāng dōng fá. zhì tóng guān, tài zǔ nǎi shì yú shī yuē : yǔ ěr yǒu zhòng, fèng tiān wēi, zhū bào luàn. wéi ěr shì, zhěng ěr jiǎ bīng, jiè ěr róng shì, wú tān cái yǐ qīng dí, wú bào mín yǐ zuò wēi. yòng mìng zé yǒu shǎng, bù yòng mìng zé yǒu lù. ěr zhòng shì qí miǎn zhī . qiǎn yú jǐn jū jūn qián, xùn dì zhì pán dòu. dōng wèi jiāng gāo shū lǐ shǒu shān bù xià, jǐn jí gōng zhī, nǎi jiàng. huò qí shù zú yī qiān, sòng shū lǐ yú zhǎng ān. wù zǐ, zhì hóng nóng. dōng wèi jiāng gāo gàn shǎn zhōu cì shǐ lǐ huī bó jù shǒu. yú shí lián yǔ, tài zǔ nǎi mìng zhū jūn mào yǔ gōng zhī. gēng yín, chéng kuì, zhǎn huī bó, lǔ qí zhàn shì bā qiān. gāo gàn zǒu dù hé, lìng hè bá shèng zhuī qín zhī, bìng sòng zhǎng ān. yú shì yí yáng shào jùn jiē lái guī fù. xiān shì hé nán háo jié duō jù bīng yīng dōng wèi, zhì shì gè lǜ suǒ bù lái jiàng.
八月丁丑，太祖率李弼、獨孤信、梁御、趙貴、于謹、若 干惠、怡峰、劉亮、王德、侯莫陳崇、李遠、達奚武等十二將 東伐。至潼關，太祖乃誓於師曰 ：「與爾有眾，奉天威，誅暴 亂。惟爾士，整爾甲兵，戒爾戎事，無貪財以輕敵，無暴民以 作威。用命則有賞，不用命則有戮。爾眾士其勉之 。」遣于謹 居軍前，徇地至盤豆。東魏將高叔禮守柵不下，謹急攻之，乃 降。獲其戍卒一千，送叔禮於長安。戊子，至弘農。東魏將高 干、陝州刺史李徽伯拒守。於時連雨，太祖乃命諸軍冒雨攻之。 庚寅，城潰，斬徽伯，虜其戰士八千。高幹走度河，令賀拔勝 追擒之，並送長安。於是宜陽、邵郡皆來歸附。先是河南豪傑 多聚兵應東魏，至是各率所部來降。

qí shén wǔ jù, lǜ zhòng shí wàn chū hú kǒu, qū pú bǎn, jiāng zì hòu tǔ jì. yòu qiǎn qí jiāng gāo áo cáo yǐ sān wàn rén chū hé nán. shì suì, guān zhōng jī. tài zǔ jì píng hóng nóng, yīn guǎn gǔ wǔ shí yú rì. shí zhàn shì bù mǎn wàn rén, wén qí shén wǔ jiāng dù, nǎi yǐn jūn rù guān. qí shén wǔ suì dù hé, bī huá zhōu. cì shǐ wáng pí yán shǒu. zhī bù kě gōng, nǎi shè luò, jūn yú xǔ yuán xī. tài zǔ jù wèi nán, zhēng zhū zhōu bīng jiē wèi huì. nǎi zhào zhū jiāng wèi zhī yuē : gāo huān yuè shān dù hé, yuǎn lái zhì cǐ, tiān wáng zhī shí yě. wú yù jī zhī hé rú? zhū jiāng xián yǐ zhòng guǎ bù dí, qǐng dài huān gèng xī, yǐ guān qí shì. tài zǔ yuē: huān ruò dé zhì xián yáng, rén qíng zhuǎn sāo rǎo. jīn jí qí xīn zhì, biàn kě jī zhī. jí zào fú qiáo yú wèi, lìng jūn rén jī sān rì liáng, qīng qí dù wèi, zī zhòng zì wèi nán jiā wèi ér xī. dōng shí yuè rén chén, zhì shā yuàn, jù qí shén wǔ jūn liù shí yú lǐ. qí shén wǔ wén tài zǔ zhì, yǐn jūn lái huì.
齊神武懼，率眾十萬出壺口，趨蒲阪，將自后土濟。又遣 其將高敖曹以三萬人出河南。是歲，關中飢。太祖既平弘農， 因館穀五十餘日。時戰士不滿萬人，聞齊神武將度，乃引軍入 關。齊神武遂度河，逼華州。刺史王羆嚴守。知不可攻，乃涉 洛，軍於許原西。太祖據渭南，征諸州兵皆〔未〕會。乃召諸 將謂之曰 ：「高歡越山度河，遠來至此，天亡之時也。吾欲擊 之何如？」諸將咸以眾寡不敵，請待歡更西，以觀其勢。太祖 曰：「歡若得至咸陽，人情轉騷擾。今及其新至，便可擊之。」 即造浮橋於渭，令軍人齎三日糧，輕騎度渭，輜重自渭南夾渭 而西。 冬十月壬辰，至沙苑，距齊神武軍六十餘里。齊神武聞太 祖至，引軍來會。

guǐ sì dàn, hòu qí gào qí shén wǔ jūn qiě zhì. tài zǔ zhào zhū jiāng móu zhī. lǐ bì yuē: bǐ zhòng wǒ guǎ, bù kě píng dì zhì zhèn. cǐ dōng shí lǐ yǒu wèi qū, kě xiān jù yǐ dài zhī. suì jìn jūn zhì wèi qū, bèi shuǐ dōng xī wèi zhèn. lǐ bì wèi yòu jù, zhào guì wèi zuǒ jù. mìng jiāng shì jiē yǎn gē yú jiā lú zhōng, wén gǔ shēng ér qǐ. shēn shí, qí shén wǔ zhì, wàng tài zǔ jūn shǎo, jìng chí ér jìn, bù wèi háng liè, zǒng cuì yú zuǒ jūn. bīng jiāng jiāo, tài zǔ míng gǔ, shì jiē fèn qǐ.
癸巳旦，候騎告齊神武軍且至。太祖召諸將謀之。李弼曰： 「彼眾我寡，不可平地置陣。此東十里有渭曲，可先據以待之。」 遂進軍至渭曲，背水東西為陣。李弼為右拒，趙貴為左拒。命 將士皆偃戈於葭蘆中，聞鼓聲而起。申時，齊神武至，望太祖 軍少，競馳而進，不為行列，總萃於左軍。兵將交，太祖鳴鼓， 士皆奮起。

yú jǐn děng liù jūn yǔ zhī hé zhàn, lǐ bì děng lǜ tiě qí héng jī zhī, jué qí jūn wèi èr duì, dà pò zhī, zhǎn liù qiān yú jí, lín zhèn jiàng zhě èr wàn yú rén. qí shén wǔ yè dùn, zhuī zhì hé shàng, fù dà kè huò. qián hòu lǔ qí zú qī wàn.
于謹等六軍與之合戰，李弼等率鐵騎橫擊之，絕其軍為二 隊，大破之，斬六千餘級，臨陣降者二萬餘人。齊神武夜遁， 追至河上，復大克獲。前後虜其卒七萬。

liú qí jiǎ shì èr wàn, yú xī zòng guī. shōu qí zī zhòng bīng jiǎ, xiàn fú zhǎng ān. hái jūn wèi nán, yú shì suǒ zhēng zhū zhōu bīng shǐ zhì. nǎi yú zhàn suǒ, zhǔn dāng shí bīng shì, rén zhǒng shù yī zhū, yǐ jīng wǔ gōng. jìn tài zǔ zhù guó dà jiāng jūn, zēng yì bìng qián wǔ qiān hù. lǐ bì děng shí èr jiāng yì jìn jué zēng yì. bìng qí xià jiāng shì, shǎng gè yǒu chà.
留其甲士二萬，余悉縱歸。收其輜重兵甲，獻俘長安。還 軍渭南，於是所征諸州兵始至。乃於戰所，准當時兵士，人種 樹一株，以旌武功。進太祖柱國大將軍，增邑並前五千戶。李 弼等十二將亦進爵增邑。並其下將士，賞各有差。

qiǎn zuǒ pú shè féng yì wáng yuán jì hǎi wèi xíng tái, yǔ kāi fǔ dú gū xìn lǜ bù qí èr wàn xiàng luò yáng luò zhōu cì shǐ lǐ xiǎn qū jīng zhōu hè bá shèng lǐ bì dù hé wéi pú bǎn. yá mén jiāng gāo zi xìn kāi mén nà shèng jūn, dōng wèi jiāng xuē chóng lǐ qì chéng zǒu, shèng děng zhuī huò zhī. tài zǔ jìn jūn pú bǎn, lüè dìng fén jiàng. yú shì xǔ hé shā zhāng qióng yǐ xià zhōu jiàng. chū, tài zǔ zì hóng nóng rù guān hòu, dōng wèi jiāng gāo áo cáo wéi hóng nóng, wén qí jūn bài, tuì shǒu luò yáng. dú gū xìn zhì xīn ān, áo cáo fù zǒu dù hé, xìn suì rù luò yáng. dōng wèi yǐng chuān zhǎng shǐ hè ruò tǒng yǔ mì xiàn rén zhāng jiǎn zhí cì shǐ tián xùn jǔ chéng jiàng. xíng yáng zhèng róng yè zhèng wěi děng gōng liáng zhōu, qín qí cì shǐ lù yǒng jí qīng hé rén cuī yàn mù tán chēn gōng xíng yáng, qín qí jùn shǒu sū dìng: jiē lái fù. zì liáng chén yǐ xī, jiāng lì jiàng zhě xiāng shǔ.
遣左僕射、馮翊王元季海為行台，與開府獨孤信率步騎二 萬向洛陽；洛州刺史李顯趨荊州；賀拔勝、李弼渡河圍蒲阪。 牙門將高子信開門納勝軍，東魏將薛崇禮棄城走，勝等追獲之。 太祖進軍蒲阪，略定汾、絳。於是許和殺張瓊以夏州降。初， 太祖自弘農入關後，東魏將高敖曹圍弘農，聞其軍敗，退守洛 陽。獨孤信至新安，敖曹復走度河，信遂入洛陽。東魏潁川長 史賀若統與密縣人張儉執刺史田迅舉城降。滎陽鄭榮業、鄭偉 等攻梁州，擒其刺史鹿永吉；清河人崔彥穆、檀琛攻滎陽，擒 其郡守蘇定：皆來附。自梁、陳已西，將吏降者相屬。

yú shì dōng wèi jiāng yáo xióng zhào yù shì yún bǎo chū yǐng chuān, yù fù jiàng dì. tài zǔ qiǎn yí tóng yǔ wén guì liáng qiān děng nì jī, dà pò zhī. zhào yù lái jiàng. dōng wèi fù qiǎn jiāng rèn xiáng lǜ hé nán bīng yǔ xióng hé, yí tóng yí fēng yǔ guì qiān děng fù jī pò zhī. yòu qiǎn dōu dū wéi xiào kuān qǔ yù zhōu. shì yún bǎo shā qí dōng yáng zhōu cì shǐ nà zhuāng chūn, yǐ zhōu lái fù. sì nián chūn sān yuè, tài zǔ lǜ zhū jiāng rù cháo. lǐ bì, hái huá zhōu.
於是東魏將堯雄、趙育、是雲寶出潁川，欲復降地。太祖 遣儀同宇文貴、梁遷等逆擊，大破之。趙育來降。東魏復遣將 任祥率河南兵與雄合，儀同怡峰與貴、遷等復擊破之。又遣都 督韋孝寬取豫州。是雲寶殺其東揚州刺史那（樁）〔椿〕，以州 來附。 四年春三月，太祖率諸將入朝。禮畢，還華州。

qī yuè, dōng wèi qiǎn qí jiāng hóu jǐng shè dí gàn gāo áo cáo yuán hán guǐ kě zhū hún yuán mò duō lóu dài wén děng wéi dú gū xìn yú luò yáng. qí shén wǔ jì qí hòu. xiān shì, wèi dì jiāng xìng luò yáng bài yuán líng, huì xìn bèi wéi, zhào tài zǔ lǜ jūn jiù xìn, wèi dì yì dōng. bā yuè gēng yín, tài zǔ zhì gǔ chéng, mò duō lóu dài wén kě zhū hún yuán lái nì, lín zhèn zhǎn dài wén, yuán dān qí dùn miǎn, xī lǔ qí zhòng sòng hóng nóng. suì jìn jūn chán dōng. shì xī, wèi dì xìng tài zǔ yíng, yú shì jǐng děng yè jiě wéi qù.
七月，東魏遣其將侯景、厙狄干、高敖曹、（元）〔韓〕軌、 可朱渾元、莫多婁貸文等圍獨孤信於洛陽。齊神武繼其後。先 是，魏帝將幸洛陽拜園陵，會信被圍，詔太祖率軍救信，魏帝 亦東。 八月庚寅，太祖至谷城，莫多婁貸文、可朱渾元來逆，臨 陣斬貸文，元單騎遁免，悉虜其眾送弘農。遂進軍瀍東。是夕， 魏帝幸太祖營，於是景等夜解圍去。

jí dàn, tài zǔ lǜ qīng qí zhuī zhī, zhì yú hé shàng. jǐng děng běi jù hé qiáo, nán shǔ máng shān wèi zhèn, yǔ zhū jūn hé zhàn.
及旦，太祖率輕騎追之，至於河上。景等北據河橋，南屬 邙山為陣，與諸軍合戰。

tài zǔ mǎ zhōng liú shǐ, jīng yì, suì shī suǒ zhī, yīn cǐ jūn zhōng rǎo luàn. dū du lǐ mù xià mǎ shòu tài zǔ, jūn yǐ fù zhèn. yú shì dà jié, zhǎn gāo áo cáo jí qí yí tóng lǐ měng xī yǎn zhōu cì shǐ sòng xiǎn děng, lǔ qí jiǎ shì yī wàn wǔ qiān, fù hé sǐ zhě yǐ wàn shù. shì rì zhì zhèn jì dà, shǒu wěi xuán yuǎn, cóng dàn zhì wèi, zhàn shù shí hé, fēn wù sì sāi, mò néng xiāng zhī. dú gū xìn lǐ yuǎn jū yòu, zhào guì yí fēng jū zuǒ, zhàn bìng bù lì, yòu wèi zhī wèi dì jí tài zǔ suǒ zài, jiē qì qí zú xiān guī. kāi fǔ lǐ hǔ niàn xián děng wèi hòu jūn, yù xìn děng tuì, jí yǔ jù hái. yóu shì nǎi bān shī, luò yáng yì shī shǒu. dà jūn zhì hóng nóng, shǒu jiāng jiē yǐ qì chéng xī zǒu. suǒ lǔ jiàng zú zài hóng nóng zhě, yīn xiāng yǔ bì mén jù shǒu.
太祖馬中流矢，驚逸，遂失所之，因此軍中擾亂。都督李 穆下馬授太祖，軍以復振。於是大捷，斬高敖曹及其儀同李猛、 西兗州刺史宋顯等，虜其甲士一萬五千，赴河死者以萬數。 是日置陣既大，首尾懸遠，從旦至未，戰數十合，氛霧四 塞，莫能相知。獨孤信、李遠居右，趙貴、怡峰居左，戰並不 利，又未知魏帝及太祖所在，皆棄其卒先歸。開府李虎、念賢 等為後軍，遇信等退，即與俱還。由是乃班師，洛陽亦失守。 大軍至弘農，守將皆已棄城西走。所虜降卒在弘農者，因相與 閉門拒守。

jìn gōng bá zhī, zhū qí kuí shǒu shù bǎi rén.
進攻拔之，誅其魁首數百人。

dà jūn zhī dōng fá yě, guān zhōng liú shǒu bīng shǎo, ér qián hòu suǒ lǔ dōng wèi shì zú, jiē sàn zài mín jiān, nǎi móu wèi luàn. jí lǐ hǔ děng zhì zhǎng ān, jì wú suǒ chū, nǎi yǔ gōng qīng fǔ wèi tài zǐ chū cì wèi běi. guān zhōng dà zhèn kǒng, bǎi xìng xiāng piāo jié. yú shì shā yuàn suǒ fú jūn rén zhào qīng què yōng zhōu mín yú fú dé děng suì fǎn. qīng què jù zhǎng ān zǐ chéng, fú dé bǎo xián yáng, yǔ tài shǒu mù róng sī qìng gè shōu xiáng zú, yǐ jù hái shī. zhǎng ān dài chéng mín jiē xiāng lǜ jù qīng què, měi rì jiē zhàn. wèi dì liú zhǐ wén xiāng, qiǎn tài zǔ tǎo zhī. zhǎng ān fù lǎo jiàn tài zǔ zhì, bēi qiě xǐ yuē: bù yì jīn rì fù dé jiàn gōng! shì nǚ xián xiāng hè. huá zhōu cì shǐ dǎo lǜ jūn xí xián yáng, zhǎn sī qìng, qín fú dé, nán dù wèi yǔ tài zǔ huì gōng qīng què, pò zhī. tài fù liáng jǐng ruì xiān yǐ jí liú zhǎng ān, suì yǔ qīng què tōng móu, zhì shì yì fú zhū. guān zhōng yú shì nǎi dìng. wèi dì hái zhǎng ān, tài zǔ fù tún huá zhōu. dōng shí yī yuè, dōng wèi jiāng hóu jǐng gōng xiàn guǎng zhōu.
大軍之東伐也，關中留守兵少，而前後所虜東魏士卒，皆 散在民間，乃謀為亂。及李虎等至長安，計無所出，乃與公卿 輔魏太子出次渭北。關中大震恐，百姓相剽劫。於是沙苑所俘 軍人趙青雀、雍州民於伏德等遂反。青雀據長安子城，伏德保 咸陽，與太守慕容思慶各收降卒，以拒還師。長安大城民皆相 率拒青雀，每日接戰。魏帝留止閿鄉，遣太祖討之。長安父老 見太祖至，悲且喜曰：「不意今日復得見公！」士女咸相賀。華 州刺史導率軍襲咸陽，斬思慶，擒伏德，南度渭與太祖會攻青 雀，破之。太傅梁景睿先以疾留長安，遂與青雀通謀，至是亦 伏誅。關中於是乃定。魏帝還長安，太祖復屯華州。 冬十一月，東魏將侯景攻陷廣州。

shí èr yuè, shì yún bǎo xí luò yáng, dōng wèi jiāng wáng yuán guǐ qì chéng zǒu. dū du zhào gāng xí guǎng zhōu, bá zhī. zì xiāng guǎng yǐ xī chéng zhèn fù nèi shǔ. wǔ nián dōng, dà yuè yú huá yīn.
十二月，是雲寶襲洛陽，東魏將王元軌棄城走。都督趙剛 襲廣州，拔之。自襄、廣以西城鎮復內屬。 五年冬，大閱於華陰。

liù nián chūn, dōng wèi jiāng hóu jǐng chū sān yā, jiāng qīn jīng zhōu, tài zǔ qiǎn kāi fǔ lǐ bì dú gū xìn gè lǜ qí wǔ qiān chū wǔ guān, jǐng nǎi tuì hái. xià, rú rú dù hé zhì xià zhōu, tài zǔ zhào zhū jūn tún shā yuàn yǐ bèi zhī. qī nián chūn sān yuè, jī hú shuài xià zhōu cì shǐ liú píng fú jù shàng jùn pàn, qiǎn kāi fǔ yú jǐn tǎo píng zhī.
六年春，東魏將侯景出三鵶，將侵荊州，太祖遣開府李弼、 獨孤信各率騎五千出武關，景乃退還。 夏，茹茹度河至夏州，太祖召諸軍屯沙苑以備之。 七年春三月，稽胡帥、夏州刺史劉平伏據上郡叛，遣開府 于謹討平之。

dōng shí yī yuè, tài zǔ zòu xíng shí èr tiáo zhì, kǒng bǎi guān bù miǎn yú zhí shì, yòu xià lìng shēn míng zhī.
冬十一月，太祖奏行十二條制，恐百官不勉於職事，又下 令申明之。

bā nián xià sì yuè, dà huì zhū jūn yú mǎ mù. dōng shí yuè, qí shén wǔ qīn fén jiàng, wéi yù bì. tài zǔ chū jūn pú bǎn, jiāng jī zhī. jūn zhì zào jiá, qí shén wǔ tuì. tài zǔ dù fén zhuī zhī, suì dùn qù. shí èr yuè, wèi dì shòu yú huá yīn, dà xiǎng jiāng shì. tài zǔ lǜ zhū jiāng cháo yú xíng zài suǒ.
八年夏四月，大會諸軍於馬牧。 冬十月，齊神武侵汾、絳，圍玉壁。太祖出軍蒲阪，將擊 之。軍至皂莢，齊神武退。太祖度汾追之，遂遁去。 十二月，魏帝狩於華陰，大饗將士。太祖率諸將朝於行在 所。

jiǔ nián chūn, dōng wèi běi yù zhōu cì shǐ gāo zhòng mì jǔ zhōu lái fù, tài zǔ shuài shī yíng zhī, lìng kāi fǔ lǐ yuǎn wèi qián jūn. zhì luò yáng, qiǎn kāi fǔ yú jǐn gōng bǎi gǔ wù, bá zhī. sān yuè, qí shén wǔ zhì hé běi. tài zǔ hái jūn chán shàng yǐ yǐn zhī. qí shén wǔ guǒ dù hé, jù máng shān wèi zhèn, bù jìn zhě shù rì. tài zǔ liú zī zhòng yú chán qū, shì jiē xián méi, yè dēng máng shān. wèi míng, jī zhī, qí shén wǔ dān qí wèi hè bá shèng suǒ zhú, jǐn ér huò miǎn. tài zǔ lǜ yòu jūn ruò gān huì děng dà pò qí shén wǔ jūn, xī lǔ qí bù zú.
九年春，東魏北豫州刺史高仲密舉州來附，太祖帥師迎之， 令開府李遠為前軍。至洛陽，遣開府于謹攻柏谷塢，拔之。 三月，齊神武至河北。太祖還軍瀍上以引之。齊神武果度 河，據邙山為陣，不進者數日。太祖留輜重於瀍曲，士皆銜枚， 夜登邙山。未明，擊之，齊神武單騎為賀拔勝所逐，僅而獲免。 太祖率右軍若干惠等大破齊神武軍，悉虜其步卒。

zhào guì děng wǔ jiāng jūn jū zuǒ, zhàn bù lì. qí shén wǔ jūn fù hé, tài zǔ yòu bù lì, yè nǎi yǐn hái. jì rù guān, tún wèi shàng. qí shén wǔ jìn zhì shǎn, kāi fǔ dá xī wǔ děng lǜ jūn yù zhī, nǎi tuì. tài zǔ yǐ máng shān zhī zhàn, zhū jiāng shī lǜ, shàng biǎo qǐng zì biǎn. wèi dì bào yuē : gōng yīng qī zuò zǎi, yì gāo kuāng hé, zhàng yuè zhuān zhēng, jǔ wú yí suàn. zhèn suǒ yǐ chuí gǒng jiǔ zài, shí zī yuán fǔ zhī lì, bǐ jiǔ fú níng mì, chéng lài yì zàn zhī gōng. jīn dà kòu wèi tiǎn, ér yǐ zhū jiāng shī lǜ, biàn yù zì biǎn, shēn kuī tǐ guó zhī chéng. yí yì cǐ qiān guāng, xù yǔ yī rén . yú shì guǎng mù guān lǒng háo yòu, yǐ zēng jūn lǚ. dōng shí yuè, dà yuè yú lì yáng, hái tún huá zhōu.
趙貴等五將軍居左，戰不利。齊神武軍複合，太祖又不利， 夜乃引還。既入關，屯渭上。齊神武進至陝，開府達奚武等率 軍御之，乃退。太祖以邙山之戰，諸將失律，上表請自貶。魏 帝報曰 ：「公膺期作宰，義高匡合，仗鉞專征，舉無遺算。 朕所以垂拱九載，實資元輔之力，俾九服寧謐，誠賴翊贊 之功。今大寇未殄，而以諸將失律，便欲自貶，深虧體國之誠。 宜抑此謙光，恤予一人 。」於是廣募關隴豪右，以增軍旅。 冬十月，大閱於櫟陽，還屯華州。

shí nián xià wǔ yuè, tài zǔ rù cháo.
十年夏五月，太祖入朝。

qiū qī yuè, wèi dì yǐ tài zǔ qián hòu suǒ shàng èr shí sì tiáo jí shí èr tiáo xīn zhì, fāng wèi zhōng xìng yǒng shì, nǎi mìng shàng shū sū chuò gèng sǔn yì zhī, zǒng wèi wǔ juǎn, bān yú tiān xià. yú shì sōu jiǎn xián cái, yǐ wèi mù shǒu lìng zhǎng, jiē yī xīn zhì ér qiǎn yān. shù nián zhī jiān, bǎi xìng biàn zhī.
秋七月，魏帝以太祖前後所上二十四條及十二條新制，方 為中興永式，乃命尚書蘇綽更損益之，總為五卷，班於天下。 於是搜簡賢才，以為牧守令長，皆依新制而遣焉。數年之間， 百姓便之。

dōng shí yuè, dà yuè yú bái shuǐ.
冬十月，大閱於白水。

shí yī nián chūn sān yuè, lìng yuē:
十一年春三月，令曰：

gǔ zhī dì wáng suǒ yǐ wài jiàn zhū hóu nèi lì bǎi guān zhě, fēi yù fù guì qí shēn ér zūn róng zhī, gài yǐ tiān xià zhì guǎng, fēi yī rén suǒ néng dú zhì, shì yǐ bó fǎng xián cái, zhù jǐ wèi zhì. ruò qí zhī xián yě, zé yǐ lǐ mìng zhī.
古之帝王所以外建諸侯內立百官者，非欲富貴其身而尊榮 之，蓋以天下至廣，非一人所能獨治，是以博訪賢才，助己為 治。若其知賢也，則以禮命之。

qí rén wén mìng zhī rì, zé cǎn rán yuē : fán shòu rén zhī shì, rèn rén zhī láo, hé shě jǐ ér cóng rén . yòu zì miǎn yuē : tiān shēng jùn shì, suǒ yǐ lì shí. bǐ rén zhǔ zhě, yù yǔ wǒ wèi zhì, ān kě gǒu cí . yú shì jiàng xīn ér shòu mìng. jí jū guān yě, zé zhòu bù gān shí, yè bù gān qǐn, sī suǒ yǐ shàng kuāng rén zhǔ, xià ān bǎi xìng bù huáng xù qí sī ér yōu qí jiā, gù qī zǐ huò yǒu jī hán zhī bì ér bù gù yě. yú shì rén zhǔ cì zhī yǐ fèng lù, zūn zhī yǐ xuān miǎn, ér bù yǐ wèi huì yě. xián chén shòu zhī, yì bù yǐ wèi dé yě. wèi bù xū jiā, lù bù wàng cì. wèi rén jūn zhě, chéng néng yǐ cǐ dào shòu guān, wèi rén chén zhě, chéng néng yǐ cǐ qíng shòu wèi, zé tiān xià zhī dà, kě bù yán ér zhì yǐ. xī yáo shùn zhī wèi jūn, jì qì zhī wèi chén, yòng cǐ dào yě. jí hòu shì shuāi wēi, cǐ dào suì fèi, nǎi yǐ guān zhí wèi sī ēn, jué lù wèi róng huì. rén jūn zhī mìng guān yě, qīn zé shòu zhī, ài zé rèn zhī. rén chén zhī shòu wèi yě, kě yǐ zūn shēn ér rùn wū zhě, zé yū dào ér qiú zhī sǔn shēn ér lì wù zhě, zé qiǎo yán ér cí zhī. yú shì zhì gōng zhī dào méi, ér jiān zhà zhī méng shēng. tiān xià bù zhì, zhèng wèi cǐ yǐ.
其人聞命之日，則慘然曰 ：「凡受人之事，任人之勞，何 舍己而從人 。」又自勉曰 ：「天生俊士，所以利時。彼人主者， 欲與我為治，安可苟辭 。」於是降心而受命。及居官也，則晝 不甘食，夜不甘寢，思所以上匡人主，下安百姓；不遑恤其私 而憂其家，故妻子或有饑寒之弊而不顧也。於是人主賜之以俸 祿，尊之以軒冕，而不以為惠也。賢臣受之，亦不以為德也。 位不虛加，祿不妄賜。為人君者，誠能以此道授官，為人臣者， 誠能以此情受位，則天下之大，可不言而治矣。昔堯、舜之為 君，稷、契之為臣，用此道也。及後世衰微，此道遂廢，乃以 官職為私恩，爵祿為榮惠。人君之命官也，親則授之，愛則任 之。人臣之受位也，可以尊身而潤屋者，則迂道而求之；損身 而利物者，則巧言而辭之。於是至公之道沒，而奸詐之萌生。 天下不治，正為此矣。

jīn shèng zhǔ zhōng xìng, sī qù jiāo wěi. zhū zài cháo zhī shì, dāng niàn zhí shì zhī jiān nán, fù què zhī zhāo lèi, sù yè jīng jīng, rú lín shēn lǚ báo. cái kān zhě, zé shěn jǐ ér dāng zhī bù kān zhě, zé shōu duǎn ér bì zhī. shǐ tiān guān bù wàng jiā, wáng jué bù xū shòu, zé chún sù zhī fēng, shù jǐ kě fǎn. dōng shí yuè dà yuè yú bái shuǐ, suì xī shòu qí yáng.
今聖主中興，思去澆偽。諸在朝之士，當念職事之艱難， 負闕之招累，夙夜兢兢，如臨深履薄。才堪者，則審己而當之； 不堪者，則收短而避之。使天官不妄加，王爵不虛受，則淳素 之風，庶幾可反。冬十月大閱於白水，遂西狩岐陽。

shí èr nián chūn, liáng zhōu cì shǐ yǔ wén zhòng hé jù zhōu fǎn. guā zhōu mín zhāng bǎo hài cì shǐ chéng qìng, yǐ zhōu yīng zhòng hé.
十二年春，涼州刺史宇文仲和據州反。瓜州民張保害刺史 成慶，以州應仲和。

tài zǔ qiǎn kāi fǔ dú gū xìn tǎo zhī. dōng wèi qiǎn qí jiāng hóu jǐng qīn xiāng zhōu, tài zǔ qiǎn kāi fǔ ruò gān huì lǜ qīng qí jī zhī. zhì ráng, jǐng dùn qù.
太祖遣開府獨孤信討之。東魏遣其將侯景侵襄州，太祖遣 開府若干惠率輕騎擊之。 至穰，景遁去。

xià wǔ yuè, dú gū xìn píng liáng zhōu, qín zhòng hé, qiān qí mín liù qiān yú jiā yú zhǎng ān. guā zhōu dū du líng hú yán qǐ yì zhū zhāng bǎo, guā zhōu píng.
夏五月，獨孤信平涼州，擒仲和，遷其民六千餘家於長安。 瓜州都督令狐延起義誅張保，瓜州平。

qī yuè, tài zǔ dà huì zhū jūn yú xián yáng.
七月，太祖大會諸軍於咸陽。

jiǔ yuè, qí shén wǔ wéi yù bì, dà dū dū wéi xiào kuān lì zhàn jù shǒu, qí shén wǔ gōng wéi liù xún bù néng xià, qí shì zú sǐ zhě shén èr sān. huì qí shén wǔ yǒu jí, shāo yíng ér tuì. shí sān nián chūn zhēng yuè, rú rú kòu gāo píng, zhì yú fāng chéng. shì yuè, qí shén wǔ hōng. qí zi chéng sì, shì wèi wén xiāng dì. yǔ qí hé nán dà xíng tái hóu jǐng yǒu xì, jǐng bù zì ān, qiǎn shǐ qǐng jǔ hé nán liù zhōu lái fù. qí wén xiāng qiǎn qí jiāng hán guǐ shè dí gān děng wéi jǐng yú yǐng chuān. sān yuè, tài zǔ qiǎn kāi fǔ lǐ bì lǜ jūn yuán zhī, guǐ děng dùn qù. jǐng qǐng liú shōu jí hé nán, suì xǐ zhèn yù zhōu.
九月，齊神武圍玉壁，大都督韋孝寬力戰拒守，齊神武攻 圍六旬不能下，其士卒死者什二三。會齊神武有疾，燒營而退。 十三年春正月，茹茹寇高平，至於方城。是月，齊神武薨。 其子澄嗣，是為文襄帝。與其河南大行台侯景有隙，景不自安， 遣使請舉河南六州來附。齊文襄遣其將韓軌、厙狄乾等圍景於 潁川。 三月，太祖遣開府李弼率軍援之，軌等遁去。景請留收輯 河南，遂徙鎮豫州。

yú shì qiǎn kāi fǔ wáng sī zhèng jù yǐng chuān, bì yǐn jūn hái.
於是遣開府王思政據潁川，弼引軍還。

qiū qī yuè, hóu jǐng mì tú fù liáng. tài zǔ zhī qí móu, xī zhuī hái qián hòu suǒ pèi jǐng jiāng shì. jǐng jù, suì pàn.
秋七月，侯景密圖附梁。太祖知其謀，悉追還前後所配景 將士。景懼，遂叛。

dōng, tài zǔ fèng wèi dì xī shòu yú qí yáng.
冬，太祖奉魏帝西狩於岐陽。

shí sì nián chūn, wèi dì zhào fēng tài zǔ zhǎng zi yù wèi níng dōu jùn gōng, shí yì sān qiān hù. chū, tài zǔ yǐ píng yuán hào nà xiào zhuāng dì zhī gōng, fēng níng dōu xiàn zi, zhì shì gǎi xiàn wèi jùn, ér yǐ fēng yù, yòng zhāng qín wáng zhī shǐ yě.
十四年春，魏帝詔封太祖長子毓為寧都郡公，食邑三千戶。 初，太祖以平元顥、納孝莊帝之功，封寧都縣子，至是改縣為 郡，而以封毓，用彰勤王之始也。

xià wǔ yuè, jìn shòu tài zǔ tài shī. tài zǔ fèng wèi tài zǐ xún fǔ xī jìng, zì xīn píng chū ān dìng, dēng lǒng, kè shí jì shì. xià ān yáng, zhì yuán zhōu, lì běi zhǎng chéng, dà shòu. jiāng dōng qù wǔ yuán, zhì pú chuān, wén wèi dì bù yù, suì hái. jì zhì, dì jí yǐ yù, yú shì hái huá zhōu.
夏五月，進授太祖太師。太祖奉魏太子巡撫西境，自新平 出安定，登隴，刻石紀事。下安陽，至原州，歷北長城，大狩。 將東趣五原，至蒲川，聞魏帝不豫，遂還。既至，帝疾已愈， 於是還華州。

shì suì, dōng wèi qiǎn qí jiāng gāo yuè mù róng shào zōng liú fēng shēng děng, lǜ zhòng shí yú wàn wéi wáng sī zhèng yú yǐng chuān.
是歲，東魏遣其將高岳、慕容紹宗、劉豐生等，率眾十餘 萬圍王思政於潁川。

shí wǔ nián chūn, tài zǔ qiǎn dà jiāng jūn zhào guì shuài jūn zhì ráng, jiān dū dōng nán zhū zhōu bīng yǐ yuán sī zhèng. gāo yuè qǐ yàn, yǐn wěi shuǐ yǐ guàn chéng, zì yǐng chuān yǐ běi jiē wèi bēi zé, jiù bīng bù dé zhì.
十五年春，太祖遣大將軍趙貴帥軍至穰，兼督東南諸州兵 以援思政。高岳起堰，引洧水以灌城，自潁川以北皆為陂澤， 救兵不得至。

xià liù yuè, yǐng chuān xiàn. chū, hóu jǐng zì yù zhōu fù liáng, hòu suì dù jiāng, wéi jiàn yè. liáng sī zhōu cì shǐ liǔ zhòng lǐ yǐ běn cháo yǒu nán, shuài bīng yuán zhī. liáng jìng líng jùn shǒu sūn gǎo jǔ jùn lái fù, tài zǔ shǐ dà dū dū fú guì wǎng zhèn zhī. jí jǐng kè jiàn yè, zhòng lǐ hái sī zhōu, lǜ zhòng lái kòu, gǎo yǐ jùn pàn. tài zǔ dà nù.
夏六月，潁川陷。初，侯景自豫州附梁，後遂度江，圍建 業。梁司州刺史柳仲禮以本朝有難，帥兵援之。梁竟陵郡守孫 暠舉郡來附，太祖使大都督符貴往鎮之。及景克建業，仲禮還 司州，率眾來寇，暠以郡叛。太祖大怒。

dōng shí yī yuè, qiǎn kāi fǔ yáng zhōng lǜ bīng yǔ xíng tái pú shè zhǎng sūn jiǎn tǎo zhī, gōng kè suí jùn. zhōng jìn wéi zhòng lǐ zhǎng shǐ mǎ xiù yú ān lù.
冬十一月，遣開府楊忠率兵與行台僕射長孫儉討之，攻克 隨郡。忠進圍仲禮長史馬岫於安陸。

shì suì, dào shā qí wén xiāng yú yè, qí dì yáng tǎo zéi, qín zhī, réng sì qí shì, shì wèi wén xuān dì.
是歲，盜殺齊文襄於鄴，其弟洋討賊，擒之，仍嗣其事， 是為文宣帝。

shí liù nián chūn zhēng yuè, liǔ zhòng lǐ lǜ zhòng lái yuán ān lù, yáng zhōng nì jī yú zhuàng tóu, dà pò zhī, qín zhòng lǐ, xī lǔ qí zhòng. mǎ xiù yǐ chéng jiàng.
十六年春正月，柳仲禮率眾來援安陸，楊忠逆擊於漴頭， 大破之，擒仲禮，悉虜其眾。馬岫以城降。

sān yuè, wèi dì fēng tài zǔ dì èr zi zhèn wèi wǔ yì gōng, yì èr qiān hù. xiān shì, liáng yōng zhōu cì shǐ yuè yáng wáng chá yǔ qí shū fù jīng zhōu cì shǐ xiāng dōng wáng yì bù mù, nǎi chēng fān lái fù, qiǎn qí shì zǐ liáo wèi zhì. jí yáng zhōng qín zhòng lǐ, yì jù, fù qiǎn qí zi fāng píng lái cháo.
三月，魏帝封太祖第二子震為武邑公，邑二千戶。先是， 梁雍州刺史、岳陽王察與其叔父荊州刺史、湘東王繹不睦，乃 稱蕃來附，遣其世子嶚為質。及楊忠擒仲禮，繹懼，復遣其子 方平來朝。

xià wǔ yuè, qí wén xuān fèi qí zhǔ yuán shàn jiàn ér zì lì.
夏五月，齊文宣廢其主元善見而自立。

qiū qī yuè, tài zǔ lǜ zhū jūn dōng fá, bài zhāng wǔ gōng dǎo wèi dà jiāng jūn, zǒng dū liú shǒu zhū jūn shì, tún jīng běi yǐ zhèn guān zhōng.
秋七月，太祖率諸軍東伐，拜章武公導為大將軍，總督留 守諸軍事，屯涇北以鎮關中。

jiǔ yuè dīng sì, jūn chū zhǎng ān. shí lián yǔ, zì qiū jí dōng, zhū jūn mǎ lǘ duō sǐ. suì yú hóng nóng běi zào qiáo jì hé, zì pú bǎn hái. yú shì hé nán zì luò yáng, hé běi zì píng yáng yǐ dōng, suì rù yú qí yǐ.
九月丁巳，軍出長安。時連雨，自秋及冬，諸軍馬驢多死。 遂於弘農北造橋濟河，自蒲阪還。於是河南自洛陽，河北自平 陽以東，遂入於齊矣。

shí qī nián chūn sān yuè, wèi wén dì bēng, huáng tài zǐ sì wèi, tài zǔ yǐ zhǒng zǎi zǒng bǎi kuí. liáng shào líng wáng xiāo lún qīn ān lù, dà jiāng jūn yáng zhōng tǎo qín zhī.
十七年春三月，魏文帝崩，皇太子嗣位，太祖以冢宰總百 揆。梁邵陵王蕭綸侵安陸，大將軍楊忠討擒之。

dōng shí yuè, tài zǔ qiǎn dà jiāng jūn wáng xióng chū zǐ wǔ, fá shàng jīn wèi xìng dà jiāng jūn dá xī wǔ chū sàn guān, fá nán zhèng.
冬十月，太祖遣大將軍王雄出子午，伐上津、魏興；大將 軍達奚武出散關，伐南鄭。

wèi fèi dì yuán nián chūn, wáng xióng píng shàng jīn wèi xìng, yǐ qí dì zhì dōng liáng zhōu.
魏廢帝元年春，王雄平上津、魏興，以其地置東梁州。

xià sì yuè, dá xī wǔ wéi nán zhèng, yuè yú, liáng zhōu cì shǐ yí fēng hóu xiāo xún yǐ zhōu jiàng. wǔ zhí xún hái zhǎng ān.
夏四月，達奚武圍南鄭，月余，梁州刺史、宜豐侯蕭循以 州降。武執循還長安。

qiū bā yuè, dōng liáng zhōu mín pàn, lǜ zhòng wéi zhōu chéng, tài zǔ fù qiǎn wáng xióng tǎo zhī. hóu jǐng zhī kè jiàn yè yě, hái fèng liáng wǔ dì wèi zhǔ. jū shù xún, liáng wǔ yǐ fèn huì hōng. jǐng yòu lì qí zi gāng, xún ér fèi gāng zì lì. suì yú, gāng dì yì tǎo jǐng, qín zhī, qiǎn qí shè rén wèi yàn lái gào, réng sì wèi yú jiāng líng, shì wèi yuán dì.
秋八月，東梁州民叛，率眾圍州城，太祖復遣王雄討之。 侯景之克建業也，還奉梁武帝為主。居數旬，梁武以憤恚 薨。景又立其子綱，尋而廢綱自立。歲余，綱弟繹討景，擒之， 遣其舍人魏彥來告，仍嗣位於江陵，是為元帝。

èr nián chūn, wèi dì zhào tài zǔ qù chéng xiàng dà xíng tái, wèi dū du zhōng wài zhū jūn shì.
二年春，魏帝詔太祖去丞相大行台，為都督中外諸軍事。

èr yuè, dōng liáng zhōu píng, qiān qí háo shuài yú yōng zhōu.
二月，東梁州平，遷其豪帥於雍州。

sān yuè, tài zǔ qiǎn dà jiāng jūn wèi ān gōng wèi chí jiǒng lǜ zhòng fá liáng wǔ líng wáng xiāo jì yú shǔ.
三月，太祖遣大將軍、魏安公尉遲迥率眾伐梁武陵王蕭紀 於蜀。

xià sì yuè, tài zǔ lēi ruì qí sān wàn xī yú lǒng, dù jīn chéng hé, zhì gū zāng. tǔ gǔ hún zhèn jù, qiǎn shǐ xiàn qí fāng wù.
夏四月，太祖勒銳騎三萬西踰隴，度金城河，至姑臧。吐 谷渾震懼，遣使獻其方物。

wǔ yuè, xiāo jì tóng zhōu cì shǐ yáng gàn yùn yǐ zhōu jiàng, yǐn jiǒng jūn xiàng chéng dū.
五月，蕭紀潼州刺史楊干運以州降，引迥軍向成都。

qiū qī yuè, tài zǔ zì gū zāng zhì yú zhǎng ān.
秋七月，太祖自姑臧至於長安。

bā yuè, kè chéng dū, jiàn nán píng.
八月，克成都，劍南平。

dōng shí yī yuè, shàng shū yuán liè móu zuò luàn, shì fā, fú zhū.
冬十一月，尚書元烈謀作亂，事發，伏誅。

sān nián chūn zhēng yuè, shǐ zuò jiǔ mìng zhī diǎn, yǐ xù nèi wài guān jué. yǐ dì yī pǐn wèi jiǔ mìng, dì jiǔ pǐn wèi yī mìng. gǎi liú wài pǐn wèi jiǔ zhì, yì yǐ jiǔ wèi shàng. yòu gǎi zhì zhōu jùn jí xiàn: gǎi dōng yōng wèi huá zhōu, běi yōng wèi yí zhōu, nán yōng wèi cài zhōu, huá zhōu wèi tóng zhōu, běi huá wèi fū zhōu, dōng qín wèi lǒng zhōu, nán qín wèi chéng zhōu, běi qín wèi jiāo zhōu, dōng jīng wèi huái zhōu, nán jīng wèi chāng zhōu, dōng xià wèi yán zhōu, nán xià wèi zhǎng zhōu, dōng liáng wèi jīn zhōu, nán liáng wèi lóng zhōu, běi liáng wèi jìng zhōu, yáng dōu wèi fén zhōu, nán fén wèi xūn zhōu, fén zhōu wèi dān zhōu, nán bīn wèi níng zhōu, nán qí wèi fèng zhōu, nán luò wèi shàng zhōu, nán guǎng wèi yù zhōu, nán xiāng wèi hú zhōu, xī liáng wèi gān zhōu, xī yǐng wèi hóng zhōu, xī yì wèi lì zhōu, dōng bā wèi jí zhōu, běi yīng wèi fǔ zhōu, héng zhōu wèi jūn zhōu, shā zhōu wèi shēn zhōu, níng zhōu wèi lù zhōu, yì zhōu wèi yán zhōu, xīn zhōu wèi wēn zhōu, jiāng zhōu wèi miǎn zhōu, xī ān wèi yán zhōu, ān zhōu wèi shǐ zhōu, bīng zhōu wèi suí zhōu, sì zhōu wèi táng zhōu, jì zhōu wèi shùn zhōu, huái zhōu wèi chún zhōu, yáng zhōu wèi yǐng zhōu, sī zhōu wèi xiàn zhōu, nán píng wèi shēng zhōu, nán yǐng wèi guī zhōu, qīng zhōu wèi méi zhōu. fán gǎi zhōu sì shí liù, zhì zhōu yī, gǎi jùn yī bǎi liù, gǎi xiàn èr bǎi sān shí. zì yuán liè zhū, wèi dì yǒu yuàn yán. wèi huái ān wáng yù guǎng píng wáng zàn děng chuí qì jiàn zhī, dì bù tīng. yú shì tài zǔ yǔ gōng qīng dìng yì, fèi dì, zūn lì qí wáng kuò, shì wèi gōng dì. wèi gōng dì yuán nián xià sì yuè, dì dà xiǎng qún chén. wèi shǐ liǔ qiú zhí jiǎn shū yú cháo yuē: fèi dì, wén huáng dì zhī sì zǐ. nián qī suì, wén huáng dì tuō yú ān dìng gōng yuē : shì zi cái, yóu yú gōng, bù cái, yì yóu yú gōng, yí miǎn zhī . gōng jì shòu zī zhòng jì, jū yuán fǔ zhī rèn, yòu nà nǚ wèi huáng hòu, suì bù néng xùn huì yǒu chéng, zhì lìng fèi chù, fù wén huáng dì fù shǔ zhī yì, cǐ jiù fēi ān dìng gōng ér shuí? tài zǔ nǎi lìng tài cháng lú biàn zuò gào yù gōng qīng yuē : wū hū! wǒ qún hòu jì zhòng shì, wéi wén huáng dì yǐ qiǎng bǎo zhī sì tuō yú yǔ, xùn zhī huì zhī, shù jué yǒu chéng.
三年春正月，始作九命之典，以敘內外官爵。以第一品為 九命，第九品為一命。改流外品為九秩，亦以九為上。又改置 州郡及縣：改東雍為華州，北雍為宜州，南雍為蔡州，華州為 同州，北華為鄜州，東秦為隴州，南秦為成州，北秦為交州， 東荊為淮州，南荊為昌州，東夏為延州，南夏為長州，東梁為 金州，南梁為隆州，北梁為靜州，陽都為汾州，南汾為勛州， 汾州為丹州，南豳為寧州，南岐為鳳州，南洛為上州，南廣為 淯州，南襄為湖州，西涼為甘州，西郢為鴻州，西益為利州， 東巴為集州，北應為輔州，恆州為均州，沙州為深州，寧州為 麓州，義州為岩州，新州為溫州，江州為沔州，西安為鹽州， 安州為始州，并州為隨州，肆州為塘州，冀州為順州，淮州為 純州，揚州為潁州，司州為憲州，南平為昇州，南郢為歸州， 青州為眉州。凡改州四十六，置州一，改郡一百六，改縣二百 三十。 自元烈誅，魏帝有怨言。魏淮安王育、廣平王贊等垂泣諫 之，帝不聽。於是太祖與公卿定議，廢帝，尊立齊王廓，是為 恭帝。 魏恭帝元年夏四月，帝大饗群臣。魏史柳虬執簡書於朝曰： 「廢帝，文皇帝之嗣子。年七歲，文皇帝托於安定公曰 ：「是 子才，由於公，不才，亦由於公，宜勉之 。」公既受茲重寄， 居元輔之任，又納女為皇后，遂不能訓誨有成，致令廢黜，負 文皇帝付屬之意，此咎非安定公而誰？」太祖乃令太常盧辯作 誥諭公卿曰 ：「嗚呼！我群後暨眾士，維文皇帝以襁褓之嗣托 於予，訓之誨之，庶厥有成。

ér yǔ wǎng néng gé biàn jué xīn, yōng jì hū fèi, zhuì wǒ wén huáng dì zhī zhì. wū hū! zī jiù yǔ qí yān bì. yǔ shí zhī zhī, shěn ěr zhòng rén zhī xīn zāi. wéi yǔ zhī yán, qǐ wéi jīn hòu, jiāng kǒng lái shì yǐ yǔ wèi kǒu shí . yǐ hài, zhào fēng tài zǔ zi yōng wèi fǔ chéng gōng, xiàn wèi ān chéng gōng, yì gè èr qiān hù. rú rú yǐ zhān dá guān kòu guǎng wǔ.
而予罔能革變厥心，庸暨乎廢，墜我文皇帝之志。嗚呼！ 茲咎予其焉避。予實知之，矧爾眾人之心哉。惟予之顏，豈惟 今厚，將恐來世以予為口實 。」乙亥，詔封太祖子邕為輔城公， 憲為安城公，邑各二千戶。茹茹乙旃達官寇廣武。

wǔ yuè, qiǎn zhù guó zhào guì zhuī jī zhī, zhǎn shǒu shù qiān jí, shōu qí zī zhòng ér hái.
五月，遣柱國趙貴追擊之，斬首數千級，收其輜重而還。

qiū qī yuè, tài zǔ xī shòu zhì yú yuán zhōu.
秋七月，太祖西狩至於原州。

liáng yuán dì qiǎn shǐ qǐng jù jiù tú yǐ dìng jiāng jiè, yòu lián jié yú qí, yán cí bèi màn. tài zǔ yuē: gǔ rén yǒu yán tiān zhī suǒ qì, shuí néng xìng zhī, qí xiāo yì zhī wèi hū. dōng shí yuè rén xū, qiǎn zhù guó yú jǐn zhōng shān gōng hù dà jiāng jūn yáng zhōng wéi xiào kuān děng bù qí wǔ wàn tǎo zhī.
梁元帝遣使請據舊圖以定疆界，又連結於齊，言辭悖慢。 太祖曰：「古人有言「天之所棄，誰能興之」，其蕭繹之謂乎。」 冬十月壬戌，遣柱國于謹、中山公護、大將軍楊忠、韋孝 寬等步騎五萬討之。

shí yī yuè guǐ wèi, shī jì yú hàn. zhōng shān gōng hù yǔ yáng zhōng lǜ ruì qí xiān tún qí chéng xià, jù jiāng jīn yǐ bèi qí yì. bǐng shēn, jǐn zhì jiāng líng, liè yíng wéi shǒu. xīn hài, jìn gōng chéng, qí rì kè zhī. qín liáng yuán dì, shā zhī, bìng lǔ qí bǎi guān jí shì mín yǐ guī. méi wèi nú bì zhě shí yú wàn, qí miǎn zhě èr bǎi yú jiā. lì xiāo chá wèi liáng zhǔ, jū jiāng líng, wèi wèi fù yōng. liáng jiāng wáng sēng biàn chén bà xiān yú dān yáng lì liáng yuán dì dì jiǔ zǐ fāng zhì wèi zhǔ.
十一月癸未，師濟於漢。中山公護與楊忠率銳騎先屯其城 下，據江津以備其逸。丙申，謹至江陵，列營圍守。辛亥，進 攻城，其日克之。擒梁元帝，殺之，並虜其百官及士民以歸。 沒為奴婢者十餘萬，其免者二百餘家。立蕭察為梁主，居江陵， 為魏附庸。梁將王僧辯、陳霸先于丹陽立梁元帝第九子方智為 主。

wèi shì zhī chū, tǒng guó sān shí liù, dà xìng jiǔ shí jiǔ, hòu duō jué miè. zhì shì, yǐ zhū jiāng gōng gāo zhě wèi sān shí liù guó hòu, cì gōng zhě wèi jiǔ shí jiǔ xìng hòu, suǒ tǒng jūn rén, yì gǎi cóng qí xìng.
魏氏之初，統國三十六，大姓九十九，後多絕滅。至是， 以諸將功高者為三十六國後，次功者為九十九姓後，所統軍人， 亦改從其姓。

èr nián, liáng guǎng zhōu cì shǐ wáng lín kòu biān. dōng shí yī yuè, qiǎn dà jiāng jūn dòu lú níng shuài shī tǎo zhī.
二年，梁廣州刺史王琳寇邊。冬十一月，遣大將軍豆盧寧 帥師討之。

sān nián chūn zhēng yuè dīng chǒu, chū xíng zhōu lǐ, jiàn liù guān. yǐ tài zǔ wèi tài shī dà zhǒng zǎi, zhù guó lǐ bì wèi tài fù, dà sī tú zhào guì wèi tài bǎo, dà zōng bó dú gū xìn wèi dà sī mǎ, yú jǐn wèi dà sī kòu, hóu mò chén chóng wèi dà sī kōng. chū, tài zǔ yǐ hàn wèi guān fán, sī gé qián bì. dà tǒng zhōng, nǎi mìng sū chuò lú biàn yī zhōu zhì gǎi chuàng qí shì, xún yì zhì liù qīng guān, rán wèi zhuàn cì wèi chéng, zhòng wù yóu guī tái gé. zhì shì shǐ bì, nǎi mìng xíng zhī.
三年春正月丁丑，初行周禮，建六官。以太祖為太師、大 冢宰，柱國李弼為太傅，大司徒趙貴為太保，大宗伯獨孤信為 大司馬，于謹為大司寇，侯莫陳崇為大司空。初，太祖以漢魏 官繁，思革前弊。大統中，乃命蘇綽、盧辯依周制改創其事， 尋亦置六卿官，然為撰次未成，眾務猶歸台閣。至是始畢，乃 命行之。

xià sì yuè, tài zǔ běi xún shòu.
夏四月，太祖北巡狩。

qiū qī yuè, dù běi hé. wáng lín qiǎn shǐ lái fù, yǐ lín wèi dà jiāng jūn zhǎng shā jùn gōng. wèi dì fēng tài zǔ zi zhí wèi qín jùn gōng, zhāo wèi zhèng píng gōng, yì gè yī qiān hù. jiǔ yuè, tài zǔ yǒu jí, hái zhì yún yáng, mìng zhòng shān gōng hù shòu yí fǔ sì zǐ.
秋七月，度北河。王琳遣使來附，以琳為大將軍、長沙郡 公。魏帝封太祖子直為秦郡公，招為正平公，邑各一千戶。 九月，太祖有疾，還至雲陽，命中山公護受遺輔嗣子。

dōng shí yuè yǐ hài, bēng yú yún yáng gōng, hái zhǎng ān fā sàng. shí nián wǔ shí èr. jiǎ shēn, zàng yú chéng líng, shì yuē wén gōng. xiào mǐn dì shòu chán, zhuī zūn wèi wén wáng, miào yuē tài zǔ. wǔ chéng yuán nián, zhuī zūn wèi wén huáng dì.
冬十月乙亥，崩於雲陽宮，還長安發喪。時年五十二。甲 申，葬於成陵，諡曰文公。孝閔帝受禪，追尊為文王，廟曰太 祖。武成元年，追尊為文皇帝。

tài zǔ zhī rén shàn rèn shǐ, cóng jiàn rú liú, chóng shàng rú shù, míng dá zhèng shì, ēn xìn bèi wù, néng jià yù yīng háo, yī jiàn zhī zhě, xián sī yòng mìng. shā yuàn suǒ huò qiú fú, shì ér yòng zhī, hé qiáo zhī yì, lǜ yǐ jī zhàn, jiē dé qí sǐ lì. zhū jiāng chū zhēng, shòu yǐ fāng lüè, wú bù zhì shèng. xìng hǎo pǔ sù, bù shàng xū shì, héng yǐ fǎn fēng sú, fù gǔ shǐ wèi xīn. shǐ chén yuē: shuǐ lì jiāng zhōng, qún xiōng fàng mìng, huò wēi quán zhèn zhǔ, huò xìn nì tāo tiān. xián wèi dà bǎo kě yǐ lì zhēng, shén wù kě yǐ qiú dé, mò bù kuī yú jiǔ dǐng, pì nì liǎng gōng, ér zhū yí jì jí, wáng bù xuán zhǒng. shì zhī jù jūn cuàn dào, zhōng chéng jiàn wǔ zhī zī zhòng yǐng xiōng cán, shí qǐ dāng tú zhī yè. tiān mìng yǒu dǐ, yōng kě tāo hū.
太祖知人善任使，從諫如流，崇尚儒術，明達政事，恩信 被物，能駕馭英豪，一見之者，咸思用命。沙苑所獲囚俘，釋 而用之，河橋之役，率以擊戰，皆得其死力。諸將出征，授以 方略，無不制勝。性好樸素，不尚虛飾，恆以反風俗，復古始 為心。 史臣曰：水歷將終，群凶放命，或威權震主，或釁逆滔天。 咸謂大寶可以力征，神物可以求得，莫不窺窬九鼎，睥睨兩宮， 而誅夷繼及，亡不旋踵。是知巨君篡盜，終成建武之資；仲潁 兇殘，實啟當塗之業。天命有底，庸可滔乎。

tài zǔ tián wú yī chéng, zhòng wú yī lǚ, qū chí róng mǎ zhī jì, niè zú háng wǔ zhī jiān. shǔ yǔ néng zhī shí, yīng qǐ shèng zhī yùn, jiū jí yì yǒng, jiū hé tóng méng, yī jǔ ér tiǎn chóu chóu, zài jià ér kuāng dì shì. yú shì nèi xún wéi wò, wài zhàng cái xióng, tuī zhì chéng yǐ dài rén, hóng dà shùn yǐ xùn wù. gāo shì jí jiǎ bīng zhī zhòng, shì róng mǎ zhī qiáng, lǚ rù jìn jī, zhì tú tūn shì. jí yīng móu diàn fā, shén pèi fēng chí, hóng nóng jiàn chéng pú zhī xūn, shā yuàn yǒu kūn yáng zhī jié.
太祖田無一成，眾無一旅，驅馳戎馬之際，躡足行伍之間。 屬與能之時，應啟聖之運，鳩集義勇，糾合同盟，一舉而殄仇 讎，再駕而匡帝室。於是內詢帷幄，外仗材雄，推至誠以待人， 弘大順以訓物。高氏籍甲兵之眾，恃戎馬之強，屢入近畿，志 圖吞噬。及英謀電發，神旆風馳，弘農建城濮之勛，沙苑有昆 陽之捷。

qǔ wēi dìng bà, yǐ ruò wèi qiáng. shào yuán zōng zhī shuāi xù, chuàng lóng zhōu zhī jǐng mìng. nán qīng jiāng hàn, xī jǔ bā shǔ, běi kòng shā mò, dōng jù yī chán. nǎi bìn luò wèi jìn, xiàn zhāng gǔ xī, xiū liù guān zhī fèi diǎn, chéng yī dài zhī hóng guī. dé xíng bìng yòng, xūn xián jiān xù, yuǎn ān ěr yuè, sú fù mín hé. yì zhào zhī wàng yǒu guī, yī ràng zhī qī yǔn jí. gōng yè ruò cǐ, rén chén yǐ zhōng. shèng yǐ zāi! fēi fū xióng lüè guān shí, yīng zī bù shì, tiān yǔ shén shòu, wěi wǔ jīng wén zhě, shú néng yǔ yú cǐ hū. xī zhě, hàn xiàn méng chén, cáo gōng chéng jiā fǔ zhī yè jìn ān bō dàng, sòng wǔ jiàn kuāng hé zhī xūn.
取威定霸，以弱為強。紹元宗之衰緒，創隆周之景命。南 清江漢，西舉巴蜀，北控沙漠，東據伊瀍。乃擯落魏晉，憲章 古昔，修六官之廢典，成一代之鴻規。德刑並用，勛賢兼敘， 遠安邇悅，俗阜民和。億兆之望有歸，揖讓之期允集。功業若 此，人臣以終。盛矣哉！非夫雄略冠時，英姿不世，天與神授， 緯武經文者，孰能與於此乎。昔者，漢獻蒙塵，曹公成夾輔之 業；晉安播盪，宋武建匡合之勛。

xiào dé lùn gōng, chuò yǒu yú yù.
校德論功，綽有餘裕。

zhì yú zhǔ gōng zhì shèng, hé chéng nú lù rú rú guī mìng, jǐn zhǒng zhū yí: suī shì chū yú quán dào, ér yòng guāi yú dé jiào. zhōu zuò zhī bù yǒng, huò cǐ zhī yóu hū.
至於渚宮制勝，闔城孥戮；茹茹歸命，盡種誅夷：雖事出 於權道，而用乖於德教。周祚之不永，或此之由乎。