wǔ dì xià
武帝下
jiàn dé sì nián chūn zhēng yuè wù chén, yǐ zhù guó bāo hǎn gōng xīn wēi wèi níng zhōu zǒng guǎn, tài yuán gōng wáng kāng wèi xiāng zhōu zǒng guǎn. chū zhì yíng jūn qì jiān. rén shēn, zhào yuē : jīn yáng hé bù qì, pǐn wù zī shǐ, jìng shòu mín shí, yì jiān dūn quàn. shī bù yún hū : fú gōng fú qīn, shù mín fú xìn. cì shǐ shǒu lìng, yí qīn quàn nóng, bǎi sī fēn fān, gōng zì lǜ dǎo. shì fēi jī yào, bìng tíng zhì qiū. guān guǎ gū dú bù néng zì cún zhě, suǒ zài liàng jiā zhèn xù. bū zū xuán diào, bīng yì cán gōng, bìng yí juān miǎn . guǐ yǒu, xíng xìng tóng zhōu.
建德四年春正月戊辰,以柱國枹罕公辛威為寧州總管,太 原公王康為襄州總管。初置營軍器監。壬申,詔曰 :「今陽和 布氣,品物資始,敬授民時,義兼敦勸。詩不云乎 :「弗躬弗 親,庶民弗信。」刺史守令,宜親勸農,百司分番,躬自率導。 事非機要,並停至秋。鰥寡孤獨不能自存者,所在量加賑恤。 逋租懸調,兵役殘功,並宜蠲免 。」癸酉,行幸同州。
èr yuè bǐng xū shuò, rì yǒu shí zhī. xīn mǎo, gǎi zhì sù wèi guān yuán. jǐ yǒu, zhù guó guǎng dé gōng lǐ yì yǒu zuì miǎn.
二月丙戌朔,日有蝕之。辛卯,改置宿衛官員。己酉,柱 國、廣德公李意有罪免。
sān yuè bǐng chén, qiǎn xiǎo sī kòu huái nán gōng yuán wèi wěi nà yán yī lóu qiān shǐ yú qí. jùn xiàn gè shěng zhǔ bù yī rén. bǐng yín, zhì zì tóng zhōu. jiǎ xū, yǐ zhù guó zhào wáng zhāo wèi yōng zhōu mù.
三月丙辰,遣小司寇淮南公元(衛)〔偉〕、納言伊婁謙使 於齊。郡縣各省主簿一人。丙寅,至自同州。甲戌,以柱國、 趙王招為雍州牧。
xià sì yuè jiǎ wǔ, zhù guó yàn guó gōng yú shí yǒu zuì miǎn. dīng yǒu, chū lìng shàng shū zhě bìng wèi biǎo, yú huáng tài zǐ yǐ xià chēng qǐ.
夏四月甲午,柱國、燕國公於寔有罪免。丁酉,初令上書 者並為表,於皇太子以下稱啟。
liù yuè, zhào dōng nán dào sì zǒng guǎn nèi, zì qù nián yǐ lái xīn fù zhī hù, gěi fù sān nián.
六月,詔東南道四總管內,自去年以來新附之戶,給復三 年。
qiū qī yuè bǐng chén, xíng xìng yún yáng gōng. jǐ wèi, jìn wǔ xíng dà bù qián bù dé chū rù guān, bù quán qián tīng rù ér bù tīng chū. dīng mǎo, zhì zì yún yáng gōng. jiǎ xū, chén qiǎn shǐ lái pìn. bǐng zǐ, zhào dà jiāng jūn yǐ shàng yú dà dé diàn, dì yuē : tài zǔ shén wǔ yīng yùn, chuàng zào wáng jī, bīng wēi suǒ lín, yǒu zhēng wú zhàn. wéi bǐ wěi qí, yóu huái bá hù. suī fù róng chē lǚ jià, ér dà xūn wèi jí. zhèn yǐ guǎ mèi, zuǎn chéng hóng xù, wǎng yǐ zhèng chū quán zǎi, wú suǒ cuò huái. zì qīn lǎn wàn jī, biàn tú dōng tǎo. è yī fēi shí, shàn jiǎ zhì bīng, shù nián yǐ lái, zhàn bèi shāo zú. ér wěi zhǔ hūn nüè, zì xíng wú dào, fá bào chú luàn, sī shí qí shí. jīn yù shù dào chū bīng, shuǐ lù jiān jìn, běi jù tài xíng zhī lù, dōng è lí yáng zhī xiǎn. ruò gōng bá hé yīn, yǎn yù zé chí xí kě dìng. rán hòu yǎng ruì xiǎng shì, yǐ dài qí zhì. dàn dé yī zhàn, zé pò zhī bì yǐ. wáng gōng yǐ wèi hé rú? qún chén xián chēng shàn. dīng chǒu, zhào yuē:
秋七月丙辰,行幸雲陽宮。己未,禁五行大布錢不得出入 關,布泉錢聽入而不聽出。丁卯,至自雲陽宮。甲戌,陳遣使 來聘。 丙子,召大將軍以上於大德殿,帝曰 :「太祖神武膺運, 創造王基,兵威所臨,有徵無戰。唯彼偽齊,猶懷跋扈。雖復 戎車屢駕,而大勛未集。朕以寡昧,纂承鴻緒,往以政出權宰, 無所措懷。自親覽萬機,便圖東討。惡衣菲食,繕甲治兵,數 年已來,戰備稍足。而偽主昏虐,恣行無道,伐暴除亂,斯實 其時。今欲數道出兵,水陸兼進,北拒太行之路,東扼黎陽之 險。若攻拔河陰,兗、豫則馳檄可定。然後養銳享士,以待其 至。但得一戰,則破之必矣。王公以為何如?」群臣咸稱善。 丁丑,詔曰:
gāo shì yīn shí fàng mìng, jù yǒu fén zhāng, shàn jiǎ míng qì, lì nián yǒng jiǔ. zhèn yǐ tíng dú wèi xīn, zūn yǎng shí huì, suì dūn pìn hǎo, wù xī lí yuán. ér bǐ huái è bù quān, xún shì qīn yì, bèi yán fù xìn, qiè yì cáng jiān. wǎng zhě jūn xià yí yáng, xìn yóu bǐ shǐ bīng xìng fén qū, shì fēi wǒ xiān. cǐ huò fú qiú, lǐ sòng xiāng jì bǐ suǒ jū zhí, céng wú yī fǎn. jiā yǐ yín xíng wàng chěng, dú fù fán xìng, qí lǔ zhěn tiǎn cuì zhī āi, yōu bìng qǐ lái sū zhī wàng. jì huò yíng è rěn, zhòng pàn qīn lí, bù yǒu yī róng, hé yǐ dà dìng. jīn bái cáng zài chén, liáng fēng jiè jié, lì bīng jié bào, shí shì wéi yí. zhèn dāng qīn yù liù shī, gōng xíng tiān fá. shù píng zǔ zōng zhī líng, qián zī jiāng shì zhī lì, fēng chí jiǔ yǒu, diàn sǎo bā hóng. kě fēn mìng zhòng jūn, zhǐ qī jìn fā. yǐ zhù guó chén wáng chún wèi qián yī jūn zǒng guǎn, xíng yáng gōng sī mǎ xiāo nán wèi qián èr jūn zǒng guǎn, zhèng guó gōng dá xī zhèn wèi qián sān jūn zǒng guǎn, yuè wáng shèng wèi hòu yī jūn zǒng guǎn, zhōu chāng gōng hóu mò chén qióng wèi hòu èr jūn zǒng guǎn, zhào wáng zhāo wèi hòu sān jūn zǒng guǎn, qí wáng xiàn lǜ zhòng èr wàn qù lí yáng, suí guó gōng yáng jiān guǎng níng hóu xuē huí zhōu shī sān wàn zì wèi rù hé, zhù guó liáng guó gōng hóu mò chén ruì lǜ zhòng yī wàn shǒu tài háng dào, shēn guó gōng lǐ mù shuài zhòng sān wàn shǒu hé yáng dào, cháng shān gōng yú yì shuài zhòng èr wàn chū chén rǔ. rén wǔ, shàng qīn lǜ liù jūn, zhòng liù wàn, zhí zhǐ hé yīn.
高氏因時放命,據有汾、漳,擅假名器,歷年永久。朕以 亭毒為心,遵養時晦,遂敦聘好,務息黎元。而彼懷惡不悛, 尋事侵軼,背言負信,竊邑藏奸。往者軍下宜陽,釁由彼始; 兵興汾曲,事非我先。此獲俘囚,禮送相繼;彼所拘執,曾無 一反。加以淫刑妄逞,毒賦繁興,齊、魯軫殄悴之哀,幽、並 啟來蘇之望。既禍盈惡稔,眾叛親離,不有一戎,何以大定。 今白藏在辰,涼風戒節,厲兵詰暴,時事惟宜。朕當親御六師, 龔行天罰。庶憑祖宗之靈,潛資將士之力,風馳九有,電掃八 紘。可分命眾軍,指期進發。以柱國陳王純為前一軍總管,滎 陽公司馬消難為前二軍總管,鄭國公達奚震為前三軍總管,越 王盛為後一軍總管,周昌公侯莫陳瓊為後二軍總管,趙王招為 後三軍總管,齊王憲率眾二萬趣黎陽,隨國公楊堅、廣寧侯薛 回舟師三萬自渭入河,柱國梁國公侯莫陳芮率眾一萬守太行道, 申國公李穆帥眾三萬守河陽道,常山公於翼帥眾二萬出陳、汝。 壬午,上親率六軍,眾六萬,直指河陰。
bā yuè guǐ mǎo, rù yú qí jìng. jìn fá shù jiàn miáo jià, fàn zhě yǐ jūn fǎ cóng shì. dīng wèi, shàng qīn lǜ zhū jūn gōng hé yīn dài chéng, bá zhī. jìn gōng zǐ chéng, wèi kè. shàng yǒu jí.
八月癸卯,入於齊境。禁伐樹踐苗稼,犯者以軍法從事。 丁未,上親率諸軍攻河陰大城,拔之。進攻子城,未克。上有 疾。
jiǔ yuè xīn yǒu yè, bān shī, shuǐ jūn fén zhōu ér tuì. qí wáng xiàn jí yú yì lǐ mù děng suǒ zài kè jié, jiàng bá sān shí yú chéng, jiē qì ér bù shǒu. wéi yǐ wáng yào chéng yào hài, lìng yí tóng sān sī hán zhèng shǒu zhī. zhèng xún yǐ chéng jiàng qí.
九月辛酉夜,班師,水軍焚舟而退。齊王憲及於翼、李穆 等所在克捷,降拔三十餘城,皆棄而不守。唯以王藥城要害, 令儀同三司韓正守之。正尋以城降齊。
wù yín, zhì zì dōng fá. jǐ mǎo, yǐ huá zhōu cì shǐ bì wáng xián wèi jīng zhōu zǒng guǎn.
戊寅,至自東伐。己卯,以華州刺史、畢王賢為荊州總管。
dōng shí yuè wù zǐ, chū zhì shàng zhù guó shàng dà jiāng jūn guān, gǎi kāi fǔ yí tóng sān sī wèi kāi fǔ yí tóng dà jiāng jūn, yí tóng sān sī wèi yí tóng dà jiāng jūn, yòu zhì shàng kāi fǔ shàng yí tóng guān. jiǎ wǔ, xíng xìng tóng zhōu.
冬十月戊子,初置上柱國、上大將軍官,改開府儀同三司 為開府儀同大將軍,儀同三司為儀同大將軍,又置上開府、上 儀同官。甲午,行幸同州。
rùn yuè, qí jiāng wèi xiāng guì kòu dà níng, yán zhōu zǒng guǎn wáng qìng jī zǒu zhī. yǐ zhù guó qí wáng xiàn shǔ guó gōng wèi chí jiǒng wèi shàng zhù guó, zhù guó dài wáng dá wèi yì zhōu zǒng guǎn, dà sī kòu xíng yáng gōng sī mǎ xiāo nán wèi liáng zhōu zǒng guǎn. zhào zhū jī jùn gè jǔ xián liáng.
閏月,齊將尉相貴寇大寧,延州總管王慶擊走之。以柱國 齊王憲、蜀國公尉遲迥為上柱國,柱國代王達為益州總管,大 司寇滎陽公司馬消難為梁州總管。詔諸畿郡各舉賢良。
shí yī yuè jǐ hài, gǎi zhì sī nèi guān yuán.
十一月己亥,改置司內官員。
shí èr yuè xīn hài shuò, rì yǒu shí zhī. gēng wǔ, zhì zì tóng zhōu. bǐng zǐ, chén qiǎn shǐ lái pìn.
十二月辛亥朔,日有食之。庚午,至自同州。丙子,陳遣 使來聘。
shì suì, qí níng èr zhōu mín jī, kāi cāng zhèn gěi.
是歲,岐、寧二州民飢,開倉賑給。
wǔ nián chūn zhēng yuè guǐ wèi, xíng xìng tóng zhōu. xīn mǎo, xíng xìng hé dōng sù chuān, jí guān zhōng hé dōng zhū jūn xiào liè.
五年春正月癸未,行幸同州。辛卯,行幸河東涑川,集關 中、河東諸軍校獵。
jiǎ wǔ, hái tóng zhōu. dīng yǒu, zhào yuē : zhèn kè jǐ sī zhì, ér fēng huà wèi hóng. yǒng yán qián gǔ, zài huái xī tì. kě fēn qiǎn dà shǐ, zhōu shěng sì fāng, chá sòng tīng yáo, wèn mín xù yǐn. qí yù àn wú zhāng, qīn yú lí shù, suí shì jiū yàn, tiáo lù yǐ wén. ruò zhèng jī yǒu shī, zhì gāng kè jǔ jí xíng xuān guī bì, dào zhe qiū yuán: bìng xū jiǎn shěn, yī míng téng zòu. qí guān guǎ gū dú, shí kě āi jīn, yì yí zhèn gěi, wù shǐ zhōu shàn . fèi bù quán qián. wù shēn, chū lìng zhù qián zhě jiǎo, qí cóng zhě yuǎn pèi wèi mín.
甲午,還同州。丁酉,詔曰 :「朕克己思治,而風化未弘。 永言前古,載懷夕惕。可分遣大使,周省四方,察訟聽謠,問 民恤隱。其獄犴無章,侵漁黎庶,隨事究驗,條錄以聞。若政 績有施,治綱克舉;及行宣圭蓽,道着丘園:並須撿審,依名 騰奏。其鰥寡孤獨,寔可哀矜,亦宜賑給,務使周贍 。」廢布 泉錢。戊申,初令鑄錢者絞,其從者遠配為民。
èr yuè xīn yǒu, qiǎn huáng tài zǐ yūn xún fǔ xī tǔ, réng tǎo tǔ gǔ hún, róng shì jié dù, bìng yí suí jī zhuān jué.
二月辛酉,遣皇太子贇巡撫西土,仍討吐谷渾,戎事節度, 並宜隨機專決。
sān yuè gēng zǐ, yuè fàn dōng jǐng dì yī xīng. rén yín, zhì zì tóng zhōu. wén xuān huáng hòu fú zài qī, wù shēn, xiáng.
三月庚子,月犯東井第一星。壬寅,至自同州。文宣皇后 服再期,戊申,祥。
xià sì yuè yǐ mǎo, xíng xìng tóng zhōu. kāi fǔ qīng hé gōng yǔ wén shén jǔ gōng bá qí lù hún děng wǔ chéng.
夏四月乙卯,行幸同州。開府、清河公宇文神舉攻拔齊陸 渾等五城。
wǔ yuè rén chén, zhì zì tóng zhōu.
五月壬辰,至自同州。
liù yuè wù shēn shuò, rì yǒu shí zhī. xīn hài, cí tài miào. bǐng chén, lì zhōu zǒng guǎn jì wáng kāng yǒu zuì, cì sǐ. dīng sì, xíng xìng yún yáng gōng. yuè yǎn xīn hòu xīng. gēng wǔ, yíng huò rù yú guǐ.
六月戊申朔,日有食之。辛亥,祠太廟。丙辰,利州總管、 紀王康有罪,賜死。丁巳,行幸雲陽宮。月掩心後星。庚午, 熒惑入輿鬼。
qiū qī yuè yǐ wèi, jīng shī hàn.
秋七月乙未,京師旱。
bā yuè wù shēn, huáng tài zǐ fá tǔ gǔ hún, zhì fú qí chéng ér hái. yǐ mǎo, zhì zì yún yáng gōng. yǐ chǒu, chén qiǎn shǐ lái pìn.
八月戊申,皇太子伐吐谷渾,至伏俟城而還。乙卯,至自 雲陽宮。乙丑,陳遣使來聘。
jiǔ yuè dīng chǒu, dà jiào yú zhèng wǔ diàn, yǐ qí dōng fá.
九月丁丑,大醮於正武殿,以祈東伐。
dōng shí yuè, dì wèi qún chén yuē : zhèn qù suì shǔ yǒu zhěn jí, suì bù dé kè píng bū kòu. qián rù zéi jìng, bèi jiàn dí qíng, guān bǐ xíng shī, dài tóng ér xì. yòu wén qí cháo zhèng hūn luàn, zhèng yóu qún xiǎo, bǎi xìng áo rán, cháo bù móu xī. tiān yǔ bù qǔ, kǒng yí hòu huǐ. ruò fù tóng wǎng nián, chū jūn hé wài, zhí wèi fǔ bèi, wèi è qí hóu. rán jìn zhōu běn gāo huān suǒ qǐ zhī dì, zhèn shè yào zhòng, jīn wǎng gōng zhī, bǐ bì lái yuán, wú yán jūn yǐ dài, jī zhī bì kè.
冬十月,帝謂群臣曰 :「朕去歲屬有疹疾,遂不得克平逋 寇。前入賊境,備見敵情,觀彼行師,殆同兒戲。又聞其朝政 昏亂,政由群小,百姓嗷然,朝不謀夕。天與不取,恐貽後悔。 若復同往年,出軍河外,直為撫背,未扼其喉。然晉州本高歡 所起之地,鎮攝要重,今往攻之,彼必來援,吾嚴軍以待,擊 之必克。
rán hòu chéng pò zhú zhī shì, gǔ xíng ér dōng, zú yǐ qióng qí kū xué, hùn tóng wén guǐ. zhū jiāng duō bù yuàn xíng. dì yuē:
然後乘破竹之勢,鼓行而東,足以窮其窟穴,混同文軌。」 諸將多不願行。帝曰:
jǐ zhě shì zhī wēi, bù kě shī yǐ. ruò yǒu jǔ wú jūn zhě, zhèn dāng yǐ jūn fǎ cái zhī.
「幾者事之微,不可失矣。若有沮吾軍者,朕當以軍法裁 之。」
jǐ yǒu, dì zǒng róng dōng fá. yǐ yuè wáng shèng wèi yòu yī jūn zǒng guǎn, qǐ guó gōng liàng wèi yòu èr jūn zǒng guǎn, suí guó gōng yáng jiān wèi yòu sān jūn zǒng guǎn, qiào wáng jiǎn wèi zuǒ yī jūn zǒng guǎn, dà jiāng jūn dòu tài gōng wèi zuǒ èr jūn zǒng guǎn , guǎng huà gōng qiū chóng wèi zuǒ sān jūn zǒng guǎn, qí wáng xiàn chén wáng chún wèi qián jūn. gēng xū, yíng huò fàn tài wēi shàng jiāng.
己酉,帝總戎東伐。以越王盛為右一軍總管,杞國公亮為 右二軍總管,隨國公楊堅為右三軍總管,譙王儉為左一軍總管, 大將軍竇(泰)〔恭〕為左二軍總管 ,廣化公丘崇為左三軍總 管,齊王憲、陳王純為前軍。庚戌,熒惑犯太微上將。
wù wǔ, suì xīng fàn tài líng. guǐ hài, dì zhì jìn zhōu, qiǎn qí wáng xiàn lǜ jīng qí èr wàn shǒu què shǔ gǔ, chén wáng chún bù qí èr wàn shǒu qiān lǐ jìng, zhèng guó gōng dá xī zhèn bù qí yī wàn shǒu tǒng jūn chuān, dà jiāng jūn hán míng bù qí wǔ qiān shǒu qí zi lǐng, yān wū shì gōng yǐn shēng bù qí wǔ qiān shǒu zhōng gǔ zhōng zhèn, liáng chéng gōng xīn sháo bù qí wǔ qiān shǒu pú jīn guān, zhù guó zhào wáng zhāo bù qí yī wàn zì huá gǔ gōng qí fén zhōu zhū chéng, zhù guó yǔ wén shèng bù qí yī wàn shǒu fén shuǐ guān. qiǎn nèi shǐ wáng yì jiān liù jūn, gōng jìn zhōu chéng. dì tún yú fén qū. qí wáng xiàn gōng hóng dòng yǒng ān èr chéng, bìng bá zhī. shì yè, hóng jiàn yú jìn zhōu chéng shàng, shǒu xiàng nán, wěi rù zǐ wēi gōng, zhǎng shí yú zhàng. dì měi rì zì fén qū fù chéng xià, qīn dū zhàn, chéng zhōng huáng jiǒng. gēng wǔ, qí xíng tái zuǒ chéng hóu zi qīn chū jiàng. rén shēn, qí jìn zhōu cì shǐ cuī jǐng sōng shǒu chéng běi miàn, yè mì qiǎn shǐ sòng kuǎn, shàng kāi fǔ wáng guǐ lǜ zhòng yīng zhī. wèi míng, dēng chéng gǔ zào, qí zhòng kuì, suì kè jìn zhōu, qín qí chéng zhǔ tè jìn kāi fǔ hǎi chāng wáng wèi xiāng guì, fú jiǎ shì bā qiān rén, sòng guān zhōng.
戊午,歲星犯太陵。癸亥,帝至晉州,遣齊王憲率精騎二 萬守雀鼠谷,陳王純步騎二萬守千里徑,鄭國公達奚震步騎一 萬守統軍川,大將軍韓明步騎五千守齊子嶺,(焉)〔烏〕氏公 尹升步騎五千守(鍾)鼓〔鍾〕鎮,涼城公辛韶步騎五千守蒲 津關,柱國、趙王招步騎一萬自華谷攻齊汾州諸城,柱國宇文 盛步騎一萬守汾水關。遣內史王誼監六軍,攻晉州城。帝屯於 汾曲。齊王憲攻洪洞、永安二城,並拔之。是夜,虹見於晉州 城上,首向南,尾入紫微宮,長十餘丈。帝每日自汾曲赴城下, 親督戰,城中惶窘。庚午,齊行台左丞侯子欽出降。壬申,齊 晉州刺史崔景嵩守城北面,夜密遣使送款,上開府王軌率眾應 之。未明,登城鼓譟,齊眾潰,遂克晉州,擒其城主特進、開 府、海昌王尉相貴,俘甲士八千人,送關中。
jiǎ xū, yǐ shàng kāi fǔ liáng shì yàn wèi jìn zhōu cì shǐ, jiā shòu dà jiāng jūn, liú jīng bīng yī wàn yǐ zhèn zhī. yòu qiǎn zhū jūn xùn qí zhū chéng zhèn, bìng xiāng cì jiàng kuǎn.
甲戌,以上開府梁士彥為晉州刺史,加授大將軍,留精兵 一萬以鎮之。又遣諸軍徇齊諸城鎮,並相次降款。
shí yī yuè jǐ mǎo, qí zhǔ zì bīng zhōu lǜ zhòng lái yuán. dì yǐ qí bīng xīn jí, qiě bì zhī, nǎi zhào zhū jūn bān shī, qiǎn qí wáng xiàn wèi hòu jù. shì rì, qí zhǔ zhì jìn zhōu, xiàn bù yǔ zhàn, yǐn jūn dù fén. qí zhǔ suì wéi jìn zhōu, zhòu yè gōng zhī. qí wáng xiàn tún zhū jūn yú sù shuǐ, wèi jìn zhōu shēng yuán. hé dōng dì zhèn. guǐ sì, zhì zì dōng fá. xiàn fú yú tài miào. jiǎ wǔ, zhào yuē : wěi qí wéi xìn bèi yuē, è rěn huò yíng, shì yǐ qīn zǒng liù shī, wèn zuì fén jìn.
十一月己卯,齊主自并州率眾來援。帝以其兵新集,且避 之,乃詔諸軍班師,遣齊王憲為後拒。是日,齊主至晉州,憲 不與戰,引軍度汾。齊主遂圍晉州,晝夜攻之。齊王憲屯諸軍 於涑水,為晉州聲援。河東地震。癸巳,至自東伐。獻俘於太 廟。甲午,詔曰 :「偽齊違信背約,惡稔禍盈,是以親總六師, 問罪汾、晉。
bīng wēi suǒ jí, mò bù cuī tiǎn, zéi zhòng wēi huáng, wū qī zì gù. jì yuán róng fǎn pèi, fāng lái jù jié, yóu hún jìng shǒu, shàng gǎn zī jū. zhèn jīn gèng lǜ zhū jūn, yīng jī chú jiǎn. bǐng shēn, fàng qí zhū chéng zhèn jiàng rén hái. dīng yǒu, dì fā jīng shī. rén yín, dù hé, yǔ zhū jūn hé.
兵威所及,莫不摧殄,賊眾危惶,烏棲自固。暨元戎反旆, 方來聚結,遊魂境首,尚敢趑趄。朕今更率諸軍,應機除剪。」 丙申,放齊諸城鎮降人還。丁酉,帝發京師。壬寅,度河,與 諸軍合。
shí èr yuè wù shēn, cì yú jìn zhōu. chū, qí gōng jìn zhōu, kǒng wáng shī zú zhì, yú chéng nán chuān qiàn, zì qiáo shān shǔ yú fén shuǐ. gēng xū, dì shuài zhū jūn bā wàn rén, zhì zhèn dōng xī èr shí yú lǐ. dì chéng cháng yù mǎ, cóng shù rén xún zhèn chù fēn, suǒ zhì zhé hū zhǔ shuài xìng míng yǐ wèi miǎn zhī. jiāng shì gǎn jiàn zhī zhī ēn, gè sī zì lì. jiāng zhàn, yǒu sī qǐng huàn mǎ. dì yuē : zhèn dú chéng liáng mǎ hé suǒ zhī? qí zhǔ yì yú qiàn běi liè zhèn. shēn hòu, qí rén tián qiàn nán yǐn. dì dà xǐ, lēi zhū jūn jī zhī, qí rén biàn tuì. qí zhǔ yǔ qí huī xià shù shí qí zǒu hái bīng zhōu. qí zhòng dà kuì, jūn zī jiǎ zhàng, shù bǎi lǐ jiān, wěi qì shān jī. xīn hài, dì xìng jìn zhōu, réng lǜ zhū jūn zhuī qí zhǔ. zhū jiāng gù qǐng hái shī, dì yuē: zòng dí huàn shēng. qīng děng ruò yí, zhèn jiāng dú wǎng . zhū jiāng bù gǎn yán. jiǎ yín, qí zhǔ qiǎn qí chéng xiàng gāo ā nà gōng shǒu gāo bì. dì huī jūn zhí jìn, nà gōng wàng fēng tuì sàn. bǐng chén, shī cì jiè xiū, qí jiāng hán jiàn yè jǔ chéng jiàng, yǐ wèi shàng zhù guó, fēng huán guó gōng. dīng sì, dà jūn cì bīng zhōu, qí zhǔ liú qí cóng xiōng ān dé wáng yán zōng shǒu bīng zhōu, zì jiāng qīng qí zǒu yè.
十二月戊申,次於晉州。初,齊攻晉州,恐王師卒至,於 城南穿塹,自喬山屬於汾水。庚戌,帝帥諸軍八萬人,置陣東 西二十餘里。帝乘常御馬,從數人巡陣處分,所至輒呼主帥姓 名以慰勉之。將士感見知之恩,各思自厲。將戰,有司請換馬。 帝曰 :「朕獨乘良馬何所之?」齊主亦於塹北列陣。申後,齊 人填塹南引。帝大喜,勒諸軍擊之,齊人便退。齊主與其麾下 數十騎走還并州。齊眾大潰,軍資甲仗,數百裡間,委棄山積。 辛亥,帝幸晉州,仍率諸軍追齊主。諸將固請還師,帝曰: 「縱敵患生。卿等若疑,朕將獨往 。」諸將不敢言。甲寅,齊 主遣其丞相高阿那肱守高壁。帝麾軍直進,那肱望風退散。丙 辰,師次介休,齊將韓建業舉城降,以為上柱國,封郇國公。 丁巳,大軍次并州,齊主留其從兄安德王延宗守并州,自將輕 騎走鄴。
shì rì, zhào qí wáng gōng yǐ xià yuē:
是日,詔〔齊王公以下〕曰:
fū shù zhī yǐ jūn, sī mù qián shǒu, gài yǐ chú qí kē tè, xù qí huàn hài. zhèn jūn lín wàn guó, zhì qīng sì hǎi, sī jì yī shì zhī rén, zhì zhī rén shòu zhī yù. jiē bǐ qí zhào, dú wèi fěi mín, nǎi juàn dōng gù, zài shēn zhǎng xiǎng. wěi zhǔ liáng dé zǎo wén, chǒu shēng sù zhe, jiǔ sè shì dān, pán yóu shì yuè. yān shù jū ā héng zhī rèn, hú rén jì hóu chún zhī zhòng. dòng liáng gǔ gěng, jiǎn wèi chóu chóu hú zhào xù yú, jiàng chéng zào lì. mín bù jiàn dé, wéi nüè shì wén. zhèn huái zī lòu wǎng, zhì zhī dù wài, zhèng yù gè jìng fēng jiāng, gòng shū mín mò gù yě. ěr zhī zhǔ xiāng, céng bú shì sī, yù gòu lì jiē, fǎn yí qí gěng. wǒ zhī lǜ tǔ, xián qiú zì rèn, wéi wò xiàn jiān ruò zhī móu, zhǎo yá fèn gān gē zhī yǒng, yíng liáng zuò jiǎ, ruò fù sī chóu. shì yǐ yī gǔ ér dìng jìn zhōu, zài jǔ ér cuī bū chǒu. wěi chéng xiàng gāo ā nà gōng qū bī yú jìn, qiè jù gāo bì wěi dìng nán wáng hán jiàn yè zuò shǒu jiè xiū, guī xiāng kàng nǐ. liáo shì bīng wēi, yīng shí bēng kuì, nà gōng zé dān mǎ xiāo dùn, jiàn yè zé miàn fù jūn hé, ěr zhī táo zú, suǒ zhī jiàn yě.
〔夫樹之以君,司牧黔首,蓋以除其苛慝,恤其患害。朕 君臨萬國,志清四海,思濟一世之人,寘之仁壽之域。嗟彼齊 趙,獨為匪民,乃睠東顧,載深長想。偽主涼德早聞,醜聲夙 着,酒色是耽,盤游是悅。閹豎居阿衡之任,胡〕人寄喉唇之 重。棟樑骨鯁,翦為仇讎;狐、趙緒餘,降成皁隸。民不見德, 唯虐是聞。朕懷茲漏網,置之度外,正欲各靜封疆,共紓民瘼 故也。 爾之主相,曾不是思,欲構厲階,反貽其梗。我之率土, 咸求倳刃,帷幄獻兼弱之謀,爪牙奮干戈之勇,贏糧坐甲,若 赴私讎。是以一鼓而定晉州,再舉而摧逋丑。偽丞相高阿那肱 驅逼餘燼,竊據高壁;偽定南王韓建業作守介休,規相抗擬。 聊示兵威,應時崩潰,那肱則單馬宵遁,建業則面縛軍和,爾 之逃卒,所知見也。
ruò qí huái yuǎn yǐ dé, zé ěr nán yǐ dé suī chù lín yǐ yì, zé ěr nán yǐ yì fú. qiě tiān yǔ bù qǔ, dào jiā suǒ jì, gōng mèi wǔ wáng, bīng zhī shàng shù. zhèn jīn qīn yù qún xióng, zhǎng qū yǔ nèi, liù jūn shū pèi, wàn duì qǐ xíng. shì yǔ léi diàn zhēng wēi, qì zhú fēng yún qí jǔ. wáng shī suǒ cì, yǐ dá jìn jiāo, wàng suì zhī mín, shì jiā xiāng qìng, lái sū zhī hòu, sī fù jué chéng. wěi zhǔ ruò miào jǐn rén móu, shēn dá tiān mìng, qiān yáng dào zuǒ, xián bì yuán mén, dāng huì yǐ fén chèn zhī ēn, dài yǐ liè hóu zhī lǐ. wěi jiāng xiāng wáng gōng yǐ xià, yì guān shì mín zhī zú, rú yǒu shēn shí shì yí, jiàn gōng lì xiào, guān róng jué shǎng, gè yǒu jiā lóng. ruò xià yú bù yí, shǒu mí mò gǎi, zé wěi zhī zhí xiàn, yǐ zhèng xíng shū. jiē ěr shù shì, hú níng zì qì. huò wǒ zhī jiāng zú, táo bǐ nì cháo, wú wèn guì jiàn, jiē cóng dàng dí. shàn qiú duō fú, wú yí hòu huǐ. xǐ shū suǒ zhì, xián shǐ wén zhī.
若其懷遠以德,則爾難以德綏;處鄰以義,則爾難以義服。 且天與不取,道家所忌,攻昧侮亡,兵之上術。朕今親馭群雄, 長驅宇內,六軍舒旆,萬隊啟行。勢與雷電爭威,氣逐風雲齊 舉。王師所次,已達近郊,望歲之民,室家相慶,來蘇之後, 思副厥誠。偽主若妙盡人謀,深達天命,牽羊道左,銜璧轅門, 當惠以焚櫬之恩,待以列侯之禮。偽將相王公已下,衣冠士民 之族,如有深識事宜,建功立效,官榮爵賞,各有加隆。若下 愚不移,守迷莫改,則委之執憲,以正刑書。嗟爾庶士,胡寧 自棄。或我之將卒,逃彼逆朝,無問貴賤,皆從蕩滌。善求多 福,無貽後悔。璽書所至,咸使聞知。
zì shì qí zhī jiāng shuài, jiàng zhě xiāng jì. fēng qí tè jìn kāi fǔ hè bá fú ēn wèi gào guó gōng, qí yú guān jué gè yǒu chà.
自是齊之將帥,降者相繼。封其特進、開府賀拔伏恩為郜 國公,其餘官爵各有差。
wù wǔ, gāo yán zōng jiàn jí wěi wèi, gǎi nián dé chāng. jǐ wèi, jūn cì bīng zhōu. gēng shēn, yán zōng yōng bīng sì wàn chū chéng kàng jù, dì lǜ zhū jūn hé zhàn, qí rén tuì, dì chéng shèng zhú běi, lǜ qiān yú qí rù dōng mén, zhào zhū jūn rào chéng zhì zhèn. zhì yè, yán zōng lǜ qí zhòng pái zhèn ér qián, chéng zhōng jūn què, rén xiāng róu jiàn, dà wèi yán zōng suǒ bài, sǐ shāng lüè jǐn. qí rén yù bì mén, yǐ hūn xià jī shī, fēi bù dé hé. dì cóng shù qí, qí qū wēi xiǎn, jǐn dé chū mén.
戊午,高延宗僭即偽位,改年德昌。己未,軍次并州。庚 申,延宗擁兵四萬出城抗拒,帝率諸軍合戰,齊人退,帝乘勝 逐北,率千餘騎入東門,詔諸軍繞城置陣。至夜,延宗率其眾 排陣而前,城中軍卻,人相蹂踐,大為延宗所敗,死傷略盡。 齊人慾閉門,以閽下積屍,扉不得闔。帝從數騎,崎嶇危險, 僅得出門。
zhì míng, lǜ zhū jūn gèng zhàn, dà pò zhī, qín yán zōng, bīng zhōu píng. rén xū, zhào yuē:
至明,率諸軍更戰,大破之,擒延宗,并州平。壬戌,詔 曰:
xī tiān yàn shuǐ yùn, lóng zhàn yú yě, liǎng jīng pǐ gé, sì jì yú zī. zhèn chuí gǒng yán láng, jūn lín yǔ xiàn, xiāng bīn mín yú hǎi nèi, hùn chǔ gōng yú tiān xià, yī wù shī suǒ, yǒu ruò tuī gōu. fāng yù dé suī wèi fú, yì zhēng bù huì.
昔天厭水運,龍戰於野,兩京圮隔,四紀於茲。朕垂拱岩 廊,君臨宇縣,相邠民於海內,混楚弓於天下,一物失所,有 若推溝。方欲德綏未服,義征不譓。
wěi zhǔ gāo wěi, fàng mìng yàn qí, dài màn diǎn xíng, chù rǎo tiān jì, jiā yǐ bèi huì nù lín, qì xìn wàng yì. zhèn yīng tiān cóng wù, fá zuì diào mín, yī gǔ ér dàng píng yáng, zài jǔ ér cuī qíng dí. wěi shǔ wáng gōng, xiāng jì dào zuǒ. gāo wěi zhì qióng shù qū, táo cuàn cǎo jiān. wěi ān dé wáng gāo yán zōng rǎo rǎng zhī jiān, suì qiè míng hào, yǔ wěi qí chāng wáng mò duō lóu jìng xiǎn děng, shōu hé yú jìn, bèi chéng kàng dí. wáng wēi jì zhèn, yú kuì niǎo lí, pò zhú gèng nán, jiàn líng fēi yì, yán zōng zhòng sàn, jiě jiǎ jūn mén. gēn běn jì qīng, zhī yè zì yǔn, yōu qīng hǎi dài, zhé jiǎn ér lái, jì běi hé nán, chuán xí kě dìng. bā hóng gòng guàn, liù hé tóng fēng, fāng dāng yǎn bó líng tái, xiū niú táo sāi, wú jiāng zhī qìng, fēi dú zài yú.
偽主高緯,放命燕齊,怠慢典刑,俶擾天紀,加以背惠怒 鄰,棄信忘義。朕應天從物,伐罪弔民,一鼓而蕩平陽,再舉 而摧勍敵。偽署王公,相繼道左。高緯智窮數屈,逃竄草間。 偽安德王高延宗擾攘之間,遂竊名號,與偽齊昌王莫多婁敬顯 等,收合餘燼,背城抗敵。王威既振,魚潰鳥離,破竹更難, 建瓴非易,延宗眾散,解甲軍門。根本既傾,枝葉自霣,幽青 海岱,折簡而來,冀北河南,傳檄可定。八紘共貫,六合同風, 方當偃伯靈台,休牛桃塞,無疆之慶,非獨在余。
hàn huáng yuē fǎ, chú qí kē zhèng, jī wáng qīng diǎn, xíng bǐ xīn bāng. sī tán huì zé, bèi zhī lǜ tǔ, xīn jiù chén mín, jiē cóng dàng dí. kě dà shè tiān xià. gāo wěi jí wáng gōng yǐ xià, ruò shì rán guī shùn, xián xǔ zì xīn. zhū wáng rù wěi cháo, yì cóng kuān yòu. guān róng cì xù, yī lì wú shī. qí qí wěi zhì lìng, jí yí xuē chú. zōu lǔ jìn shēn, yōu bìng qí shì, yī jiè kě chēng, bìng yí quán lù. bǎi nián qù shā, suī huò nán xī, qī yuè yǒu chéng, shù jǐ kě miǎn. bǐng yín, chū qí gōng zhōng jīn yín bǎo qì zhū cuì lì fú jí gōng nǚ èr qiān rén, bān cì jiāng shì. yǐ zhù guó zhào wáng zhāo chén wáng chún yuè wáng shèng qǐ guó gōng liàng liáng guó gōng hóu mò chén ruì yōng guó gōng wáng qiān běi píng gōng kòu shào zhèng guó gōng dá xī zhèn bìng wèi shàng zhù guó. fēng qí wáng xiàn zǐ ān chéng jùn gōng zhì wèi hé jiān wáng, dà jiāng jūn guǎng huà gōng qiū chóng wèi lù guó gōng, shén shuǐ gōng jī yuàn wèi yuán guó gōng, guǎng yè gōng wèi chí yùn wèi lú guó gōng. zhū yǒu gōng zhě, fēng shòu gè yǒu chà.
漢皇約法,除其苛政,姬王輕典,刑彼新邦。思覃惠澤, 被之率土,新舊臣民,皆從蕩滌。可大赦天下。高緯及王公以 下,若釋然歸順,咸許自新。諸亡入偽朝,亦從寬宥。官榮次 序,依例無失。其齊偽制令,即宜削除。鄒魯縉紳,幽并騎士, 一介可稱,並宜銓錄。百年去殺,雖或難希,期月有成,庶幾 可勉。 丙寅,出齊宮中金銀寶器珠翠麗服及宮女二千人,班賜將 士。以柱國趙王招、陳王純、越王盛、杞國公亮、梁國公侯莫 陳芮、庸國公王謙、北平公寇紹、鄭國公達奚震並為上柱國。 封齊王憲子安城郡公質為河間王,大將軍廣化公丘崇為潞國公, 神水公姬願為原國公,廣業公尉遲運為盧國公。諸有功者,封 授各有差。
guǐ yǒu, dì lǜ liù jūn qù yè. yǐ shàng zhù guó chén wáng chún wèi bīng zhōu zǒng guǎn.
癸酉,帝率六軍趣鄴。以上柱國、陳王純為并州總管。
liù nián chūn zhēng yuè yǐ hài, qí zhǔ chuán wèi yú qí tài zǐ héng, gǎi nián chéng guāng, zì hào wèi tài shàng huáng. rén chén, dì zhì yè. qí zhǔ xiān yú chéng wài jué qiàn shù shān. guǐ sì, dì lǜ zhū jūn wéi zhī, qí rén jù shǒu, zhū jūn fèn jī, dà pò zhī, suì píng yè. qí zhǔ xiān sòng qí mǔ bìng qī zǐ yú qīng zhōu, jí chéng xiàn, nǎi lǜ shù shí qí zǒu qīng zhōu. qiǎn dà jiāng jūn wèi chí qín lǜ èr qiān qí zhuī zhī. shì zhàn yě, yú zhèn huò qí qí chāng wáng mò duō lóu jìng xiǎn. dì zé zhī yuē:
六年春正月乙亥,齊主傳位於其太子恆,改年承光,自號 為太上皇。壬辰,帝至鄴。齊主先於城外掘塹豎柵。癸巳,帝 率諸軍圍之,齊人拒守,諸軍奮擊,大破之,遂平鄴。齊主先 送其母並妻子於青州,及城陷,乃率數十騎走青州。遣大將軍 尉遲勤率二千騎追之。是戰也,於陣獲其齊昌王莫多婁敬顯。 帝責之曰:
rǔ yǒu sǐ zuì zhě sān: qián cóng bìng zǒu yè, xié qiè qì mǔ, shì bù xiào wài wèi wěi zhǔ lù lì, nèi shí tōng qǐ yú zhèn, shì bù zhōng sòng kuǎn zhī hòu, yóu chí liǎng duān, shì bù xìn. rú cǐ yòng huái, bù sǐ hé dài . suì zhǎn zhī.
「汝有死罪者三:前從並走鄴,攜妾棄母,是不孝;外為 偽主戮力,內實通啟於朕,是不忠;送款之後,猶持兩端,是 不信。如此用懷,不死何待 。」遂斬之。
shì rì, xī fāng yǒu shēng rú léi zhě yī.
是日,西方有聲如雷者一。
jiǎ wǔ, dì rù yè chéng. qí rèn chéng wáng jiē xiān zài jì zhōu, qí zhǔ zhì hé, qiǎn qí shì zhōng hú lǜ xiào qīng sòng chuán guó xǐ chán wèi yú jiē. xiào qīng wèi dá, bèi zhí sòng yè. zhào qù nián dà shè bān xuān wèi jí zhī chù, jiē cóng shè lì. fēng qí kāi fǔ luò zhōu cì shǐ dú gū yǒng yè wèi yīng guó gōng. bǐng shēn, yǐ shàng zhù guó yuè wáng shèng wèi xiāng zhōu zǒng guǎn. jǐ hài, zhào yuē : zì jìn zhōu dà zhèn zhì yú píng yè, shēn yǔn zhàn chǎng zhě, qí zi jí shòu fù běn guān. wèi chí qín qín qí zhǔ jí qí tài zǐ héng yú qīng zhōu.
甲午,帝入鄴城。齊任城王湝先在冀州,齊主至河,遣其 侍中斛律孝卿送傳國璽禪位於湝。孝卿未達,被執送鄴。詔去 年大赦班宣未及之處,皆從赦例。封齊開府、洛州刺史獨孤永 業為應國公。丙申,以上柱國、越王盛為相州總管。己亥,詔 曰 :「自晉州大陣至於平鄴,身殞戰場者,其子即授父本官。」 尉遲勤擒齊主及其太子恆於青州。
gēng zǐ, zhào yuē : wěi qí zhī mò, jiān nìng shàn quán, làn fá yín xíng, dòng guà luó wǎng, wěi yòu chéng xiàng xián yáng wáng gù hú lǜ míng yuè, wěi shì zhōng tè jìn kāi fǔ gù cuī jì shū děng qī rén, huò gōng gāo huò zuì, huò zhí yán jiàn zhū. zhèn bīng yǐ yì dòng, jiǎn chú xiōng bào, biǎo lǘ fēng mù, shì qiè xià chē. yí zhuī zèng shì, bìng biǎn cuò. qí jiàn cún zi sūn, gè suí yīn xù lù. jiā kǒu tián zhái méi guān zhě, bìng hái zhī.
庚子,詔曰 :「偽齊之末,奸佞擅權,濫罰淫刑,動掛羅 網,偽右丞相、咸陽王故斛律明月,偽侍中、特進、開府故崔 季舒等七人,或功高獲罪,或直言見誅。朕兵以義動,翦除凶 暴,表閭封墓,事切下車。宜追贈諡,並窆措。其見存子孫, 各隨蔭敘錄。家口田宅沒官者,並還之。」
xīn chǒu, zhào yuē : wěi qí pàn huàn, qiè yǒu zhāng bīn, shì zòng yín fēng, shì qióng diāo shì. huò chuān chí yùn shí, wèi shān xué hǎi huò céng tái lèi gòu, gài rì líng yún. yǐ bào luàn zhī xīn, jí shē chǐ zhī shì, yǒu yī yú cǐ, wèi huò fú wáng. zhèn fěi shí bó yī, yǐ hóng fēng jiào, zhuī niàn shēng mín zhī fèi, shàng xiǎng lì yì zhī láo. fāng dāng yì zī bì sú, lǜ guī jié jiǎn. qí dōng shān nán yuán jí sān tái kě bìng huǐ chè. wǎ mù zhū wù, fán rù yòng zhě, jǐn cì xià mín. shān yuán zhī tián, gè hái běn zhǔ.
辛丑,詔曰 :「偽齊叛渙,竊有漳濱,世縱淫風,事窮雕 飾。或穿池運石,為山學海;或層台累構,概日凌雲。以暴亂 之心,極奢侈之事,有一於此,未或弗亡。朕菲食薄衣,以弘 風教,追念生民之費,尚想力役之勞。方當易茲弊俗,率歸節 儉。其東山、南園及三台可並毀撤。瓦木諸物,凡入用者,盡 賜下民。山園之田,各還本主。」
èr yuè bǐng wǔ, lùn dìng zhū jūn gōng xūn, zhì jiǔ yú qí tài jí diàn, huì jūn shì yǐ shàng, bān cì yǒu chà. dīng wèi, qí zhǔ zhì, dì jiàng zì zuò jiē, yǐ bīn zhǔ zhī lǐ xiāng jiàn. gāo jiē zài jì zhōu yōng bīng wèi xià, qiǎn shàng zhù guó qí wáng xiàn yǔ zhù guó suí gōng yáng jiān lǜ jūn tǎo píng zhī. qí dìng zhōu cì shǐ fàn yáng wáng gāo shào yì pàn rù tū jué. qí zhū xíng tái zhōu zhèn xī jiàng, guān dōng píng. hé zhōu wǔ shí wǔ, jùn yī bǎi liù shí èr, xiàn sān bǎi bā shí wǔ, hù sān bǎi sān shí wàn èr qiān wǔ bǎi èr shí bā, kǒu èr qiān wàn liù qiān liù bǎi bā shí liù. nǎi yú hé yáng yōu qīng nán yǎn yù xú běi shuò dìng bìng zhì zǒng guǎn fǔ, xiāng bìng èr zǒng guǎn gè zhì gōng jí liù fǔ guān.
二月丙午,論定諸軍功勳,置酒於齊太極殿,會軍士以上, 班賜有差。丁未,齊主至,帝降自阼階,以賓主之禮相見。高 湝在冀州擁兵未下,遣上柱國、齊王憲與柱國、隨公楊堅率軍 討平之。齊定州刺史、范陽王高紹義叛入突厥。齊諸行台州鎮 悉降,關東平。合州五十五,郡一百六十二,縣三百八十五, 戶三百三十萬二千五百二十八,口二千萬六千(六)百八十六。 乃於河陽、幽、青、南兗、豫、徐、北朔、定並置總管府,相、 並二總管各置宮及六府官。
guǐ chǒu, zhào yuē : wú wǔ qióng dú, shì xiǎn qián shū āi bǐ jīn rén, huì liú wǎng xùn. wěi qí mò zhèng, hūn nüè shí fán, zāi shén tāo tiān, dú liú bǐ wū. wú zuì wú gū, xì lǔ sān jūn zhī shǒu bù yǐn bù shí, jiāng pū jiǔ kuí zhī mén. zhèn wèi mín fù mǔ, zhí yǎng lí rén, niàn shén qì gū, chéng shēn zuì jǐ. chú qí kē zhèng, shì shǔ gǎi zhāng, yí jiā kuān yòu, jiān xíng zhèn xù. zì wěi wǔ píng sān nián yǐ lái, hé nán zhū zhōu zhī mín, wěi qí bèi lüè wèi nú bì zhě, bù wèn guān sī , bìng yí fàng miǎn. qí zhù zài huái nán zhě, yì jí tīng hái , yuàn wǎng zhù huái běi zhě, kě suí biàn ān zhì. qí yǒu lóng cán gū lǎo, jī něi jué shí, bù néng zì cún zhě, yǎng cì shǐ shǒu lìng jí qīn mín zhǎng sī, gōng zì jiǎn xiào. wú qīn shǔ zhě, suǒ zài gěi qí yī shí, wù shǐ cún jì.
癸丑,詔曰 :「無侮煢獨,事顯前書;哀彼矜人,惠流往 訓。偽齊末政,昏虐寔繁,災甚滔天,毒流比屋。無罪無辜, 系虜三軍之手;不飲不食,僵仆九逵之門。朕為民父母,職養 黎人,念甚泣辜,誠深罪己。除其苛政,事屬改張,宜加寬宥, 兼行賑恤。自偽武平三年以來,河南諸州之民,偽齊被掠為奴 婢者,不問官私 ,並宜放免。其住在淮南者,亦即聽還 ,願 (往)〔住〕淮北者,可隨便安置。其有癃殘孤老,飢餒絕食, 不能自存者,仰刺史守令及親民長司,躬自檢校。無親屬者, 所在給其衣食,務使存濟。」
yǐ mǎo, dì zì yè hái jīng. bǐng chén, yǐ zhù guó suí gōng yáng jiān wèi dìng zhōu zǒng guǎn.
乙卯,帝自鄴還京。丙辰,以柱國、隨公楊堅為定州總管。
sān yuè rén wǔ, zhào shān dōng zhū zhōu, gè jǔ míng jīng gàn zhì zhě èr rén. ruò qí cái yì shù, zhuō ěr bù qún zhě, fú jū duō shǎo.
三月壬午,詔山東諸州,各舉明經干治者二人。若奇才異 術,卓爾不群者,弗拘多少。
xià sì yuè yǐ sì, zhì zì dōng fá. liè qí zhǔ yú qián, qí wáng gōng děng bìng cóng, chē yù qí zhì jí qì wù yǐ cì chén yú qí hòu. dà jià bù liù jūn, bèi kǎi lè, xiàn fú yú tài miào. jīng yì guān zhě jiē chēng wàn suì. wù shēn, fēng qí zhǔ wèi wēn guó gōng. gēng xū, dà huì qún chén jí zhū fān kè yú lù qǐn. yǐ mǎo, fèi pú shǎn jīng níng sì zhōu zǒng guǎn. jǐ sì, cí tài miào. zhào yuē : dōng xià jì píng, wáng dào chū bèi, qí shì bì zhèng, yú fēng wèi tiǎn. zhèn qú láo wàn jī, niàn cún kāng jì. kǒng qīng jìng zhī zhì, wèi xíng sì hǎi, xià mín jí kǔ, bù néng shàng dá, qǐn xìng zhěn lǜ, yòng qiè yú huái. yí fēn qiǎn shǐ rén, xún fāng fǔ wèi, guān fēng shěng sú, xuān yáng zhì dào. yǒu sī míng lì tiáo kē, wù zài hóng yì. wǔ yuè dīng chǒu, yǐ zhù guó qiào wáng jiǎn wèi dà zhǒng zǎi. gēng chén, yǐ shàng zhù guó qǐ guó gōng liàng wèi dà sī tú, zhèng guó gōng dá xī zhèn wèi dà zōng bó, liáng guó gōng hóu mò chén ruì wèi dà sī mǎ, zhù guó yīng guó gōng dú gū yǒng yè wèi dà sī kòu, yún guó gōng wéi xiào kuān wèi dà sī kōng. xīn sì, dà jiào yú zhèng wǔ diàn, yǐ bào gōng yě. jǐ chǒu, cí fāng qiū.
夏四月乙巳,至自東伐。列齊主於前,其王公等並從,車 轝旗幟及器物以次陳於其後。大駕布六軍,備凱樂,獻俘於太 廟。京邑觀者皆稱萬歲。戊申,封齊主為溫國公。庚戌,大會 群臣及諸蕃客於露寢。乙卯,廢蒲、陝、涇、寧四州總管。己 巳,祠太廟。詔曰 :「東夏既平,王道初被,齊氏弊政,餘風 未殄。朕劬勞萬機,念存康濟。恐清淨之志,未形四海,下民 疾苦,不能上達,寢興軫慮,用切於懷。宜分遣使人,巡方撫 慰,觀風省俗,宣揚治道。有司明立條科,務在弘益。」 五月丁丑,以柱國、譙王儉為大冢宰。庚辰,以上柱國杞 國公亮為大司徒,鄭國公達奚震為大宗伯,梁國公侯莫陳芮為 大司馬,柱國應國公獨孤永業為大司寇,鄖國公韋孝寬為大司 空。辛巳,大醮於正武殿,以報功也。己丑,祠方丘。
zhào yuē : zhèn qīn chéng pī xù, qǐn xìng yín wèi, è yī fēi shí, guì zhāo jiǎn yuē. shàng dòng xià yǔ, tǔ jiē máo wū, yóu kǒng jū zhī zhě yì, zuò zhī zhě láo, jù kě guǎng shà gāo táng, sì qí shì yù. wǎng zhě, zhǒng chén zhuān rèn, zhì dù yǒu wéi, zhèng diàn bié qǐn, shì qióng zhuàng lì. fēi zhí diāo qiáng jùn yǔ, shēn jiè qián wáng, ér dì gòu hóng chǎng, yǒu yú qīng miào.
詔曰 :「朕欽承丕緒,寢興寅畏,惡衣菲食,貴昭儉約。 上棟下宇,土階茅屋,猶恐居之者逸,作之者勞,詎可廣廈高 堂,肆其嗜欲。往者,冢臣專任,制度有違,正殿別寢,事窮 壯麗。非直雕牆峻宇,深戒前王,而締構弘敞,有踰清廟。
bù guǐ bù wù, hé yǐ shì hòu. jiān dōng xià chū píng, mín wèi jiàn dé, shuài xiān hǎi nèi, yí zì zhèn shǐ. qí lù qǐn huì yì chóng xìn hán rén yún hé sī qí zhū diàn děng, nóng xì zhī shí, xī kě huǐ chè. diāo zhuó zhī wù, bìng cì pín mín. shàn zào zhī yí, wù cóng bēi pǔ. guǐ sì, xíng xìng yún yáng gōng. wù xū, zhào yuē: jīng shī gōng diàn, yǐ cóng chè huǐ. bìng yè èr suǒ, huá chǐ guò dù, chéng fù zuò zhī fēi wǒ, qǐ róng yīn ér fú gé. zhū táng diàn zhuàng lì, bìng yí chú dàng, méng yǔ zá wù, fēn cì qióng mín. sān nóng zhī xì, bié jiàn yíng gòu, zhǐ bì fēng yǔ, wù zài bēi xiá..
不軌不物,何以示後。兼東夏初平,民未見德,率先海內, 宜自朕始。其露寢、會義、崇信、含仁、雲和、思齊諸殿等, 農隙之時,悉可毀撤。雕斲之物,並賜貧民。繕造之宜,務從 卑朴。」癸巳,行幸雲陽宮。戊戌,詔曰:「京師宮殿,已從撤 毀。並、鄴二所,華侈過度,誠復作之非我,豈容因而弗革。 諸堂殿壯麗,並宜除盪,甍宇雜物,分賜窮民。三農之隙,別 漸營構,止蔽風雨,務在卑狹。」.
gēng zǐ, chén qiǎn shǐ lái pìn. shì yuè, qīng chéng mén wú gù zì bēng.
庚子,陳遣使來聘。是月,青城門無故自崩。
liù yuè dīng wèi, zhì zì yún yáng gōng. xīn hài, yù zhèng wǔ diàn lù qiú tú. guǐ hài, yú hé zhōu jī míng fáng zhì xù zhōu, gān sōng fáng zhì fāng zhōu, guǎng zhōu fáng zhì hóng zhōu. jiǎ zǐ, dì dōng xún. dīng mǎo, zhào yuē : tóng xìng bǎi shì, hūn yīn bù tōng, gài wéi zhòng bié, zhōu dào rán yě. ér qǔ qī mǎi qiè, yǒu nà mǔ shì zhī zú, suī yuē yì zōng, yóu wèi hùn zá. zì jīn yǐ hòu, xī bù dé qǔ mǔ tóng xìng, yǐ wèi qī qiè. qí yǐ dìng wèi chéng zhě, jí lìng gǎi pìn.
六月丁未,至自雲陽宮。辛亥,御正武殿錄囚徒。癸亥, 於河州雞鳴防置旭州,甘松防置芳州,廣州防置弘州。甲子, 帝東巡。丁卯,詔曰 :「同姓百世,婚姻不通,蓋惟重別,周 道然也。而娶妻買妾,有納母氏之族,雖曰異宗,猶為混雜。 自今以後,悉不得娶母同姓,以為〔妻〕妾。其已定未成者, 即令改聘。」
qiū qī yuè jǐ mǎo, fēng qí wáng xiàn dì sì zǐ guǎng dōu gōng fù wèi jǔ guó gōng, shào jǔ zhuāng gōng luò shēng hòu. guǐ wèi, yīng zhōu xiàn zhī cǎo. bǐng xū, xíng xìng luò zhōu. jǐ chǒu, zhào shān dōng zhū zhōu jǔ yǒu cái zhě, shàng xiàn liù rén, zhōng xiàn wǔ rén, xià xiàn sì rén, fù xíng zài suǒ, gòng lùn zhì zhèng dé shī. wù xū, yǐ shàng zhù guó yōng gōng wáng qiān wèi yì zhōu zǒng guǎn. bā yuè rén yín, yì dìng quán héng dù liàng, bān yú tiān xià. qí bù yī xīn shì zhě, xī zhuī tíng. zhào yuē : yǐ xíng zhǐ xíng, shì qīng shì zhòng. zuì bù jí sì, jiē yǒu dìng kē. zá yì zhī tú, dú yì cháng xiàn, yī cóng zuì pèi, bǎi shì bù miǎn. fá jì wú qióng, xíng hé yǐ cuò. dào yǒu yán gé, yí cóng kuān diǎn. fán zhū zá hù, xī fàng wèi mín. pèi zá zhī kē, yīn zhī yǒng xuē . jiǎ zǐ, zhèng zhōu xiàn jiǔ wěi hú, pí ròu xiāo jǐn, gǔ tǐ yóu jù. dì yuē : ruì yīng zhī lái, bì zhāo yǒu dé. ruò shǐ wǔ pǐn shí xù, sì hǎi hé píng, jiā shí xiào cí, rén zhī lǐ ràng, nǎi néng zhì cǐ. jīn wú qí shí, kǒng fēi shí lù . nǎi mìng fén zhī.
秋七月己卯,封齊王憲第四子廣都公負為莒國公,紹莒莊 公洛生後。癸未,應州獻芝草。丙戌,行幸洛州。己丑,詔山 東諸州舉有才者,上縣六人,中縣五人,下縣四人,赴行在所, 共論治政得失。戊戌,以上柱國、庸公王謙為益州總管。 八月壬寅,議定權衡度量,頒於天下。其不依新式者,悉 追停。詔曰 :「以刑止刑,世輕世重。罪不及嗣,皆有定科。 雜役之徒,獨異常憲,一從罪配,百世不免。罰既無窮,刑何 以措。道有沿革,宜從寬典。凡諸雜戶,悉放為民。配雜之科, 因之永削 。」甲子,鄭州獻九尾狐,皮肉銷盡,骨體猶具。帝 曰 :「瑞應之來,必昭有德。若使五品時敘,四海和平,家識 孝慈,人知禮讓,乃能致此。今無其時,恐非實錄 。」乃命焚 之。
jiǔ yuè rén shēn, yǐ zhù guó dèng guó gōng dòu chì shēn guó gōng lǐ mù bìng wèi shàng zhù guó. wù yín, chū lìng mín shù yǐ shàng, wéi tīng yī chóu mián chóu sī bù yuán líng shā juàn xiāo gé bù děng jiǔ zhǒng, yú xī tíng duàn. cháo jì zhī fú, bù jū cǐ lì. jiǎ shēn, jiàng zhōu xiàn bái què. rén chén, zhào dōng tǔ zhū zhōu rú shēng, míng yī jīng yǐ shàng, bìng jǔ sòng, zhōu jùn yǐ lǐ fā qiǎn. guǐ mǎo, fēng shàng dà jiāng jūn shàng huáng gōng wáng guǐ wèi tán guó gōng. tǔ gǔ hún qiǎn shǐ xiàn fāng wù.
九月壬申,以柱國鄧國公竇熾、申國公李穆並為上柱國。 戊寅,初令民庶已上,唯聽衣綢、綿綢、絲布、圓綾、紗、絹、 綃、葛、布等九種,余悉停斷。朝祭之服,不拘此例。甲申, 絳州獻白雀。壬辰,詔東土諸州儒生,明一經已上,並舉送, 州郡以禮發遣。癸卯,封上大將軍、上黃公王軌為郯國公。吐 谷渾遣使獻方物。
dōng shí yuè wù shēn, xíng xìng yè gōng, wù wǔ, gǎi zàng dé huáng dì yú jì zhōu. dì fú sī, kū yú tài jí diàn, bǎi guān sù fú kū. shì yuè, zhū wēn guó gōng gāo wěi.
冬十月戊申,行幸鄴宮,戊午,改葬德皇帝於冀州。帝服 緦,哭於太極殿,百官素服哭。是月,誅溫國公高緯。
shí yī yuè gēng wǔ, bǎi jì qiǎn shǐ xiàn fāng wù. rén shēn, fēng huáng zǐ chōng wèi dào wáng, duì wèi cài wáng. guǐ yǒu, chén jiāng wú míng chè qīn lǚ liáng, xú zhōu zǒng guǎn liáng shì yàn chū jūn yǔ zhàn, bù lì, tuì shǒu xú zhōu. qiǎn shàng dà jiāng jūn tán guó gōng wáng guǐ lǜ shī tǎo zhī. shì yuè, jī hú fǎn, qiǎn qí wáng xiàn lǜ jūn tǎo píng zhī.
十一月庚午,百濟遣使獻方物。壬申,封皇子充為道王, 兌為蔡王。癸酉,陳將吳明徹侵呂梁,徐州總管梁士彥出軍與 戰,不利,退守徐州。遣上大將軍、郯國公王軌率師討之。是 月,稽胡反,遣齊王憲率軍討平之。
zhào zì yǒng xī sān nián qī yuè yǐ lái, qù nián shí yuè yǐ qián, dōng tǔ zhī mín, bèi chāo lüè zài huà nèi wèi nú bì zhě jí píng jiāng líng zhī hòu, liáng rén méi wèi nú bì zhě: bìng yí fàng miǎn. suǒ zài fù jí, yī tóng mín wǔ. ruò jiù zhǔ rén yóu xū gòng jū, tīng liú wèi bù qǔ jí kè nǚ. zhào yuē : zhèng wèi yú zhōng, yǒu shèng tōng diǎn. zhì wén xiāng gé, sǔn yì bù tóng. wǔ dì zé sì xīng zhī xiàng, sān wáng zhì liù gōng zhī shù. liú cáo yǐ jiàng, děng liè mí fán, xuǎn zé biàn yú shēng mín, mìng zhì fāng yú shù zhí. jiāo fáng dān dì, yǒu zhòng rú yún. běn yóu shì yù zhī qíng, fēi guān fēng huà zhī yì. zhèn yùn dāng jiāo jì, sī fù gǔ shǐ, wú róng guǎng jí zǐ nǚ, tún jù gōng yē. hóng zàn hòu tíng, shì cóng yuē jiǎn. kě zhì fēi èr rén, shì fù sān rén, yù qī sān rén, zì zī yǐ wài, xī yí jiǎn shěng. jǐ hài huì, rì yǒu shí zhī.
詔自永熙三年七月已來,去年十月已前,東土之民,被抄 略在化內為奴婢者;及平江陵之後,良人沒為奴婢者:並宜放 免。所在附籍,一同民伍。若舊主人猶須共居,聽留為部曲及 客女。 詔曰 :「正位於中,有聖通典。質文相革,損益不同。五 帝則四星之象,三王制六宮之數。劉、曹已降,等列彌繁,選 擇遍於生民,命秩方於庶職。椒房丹地,有眾如雲。本由嗜欲 之情,非關風化之義。朕運當澆季,思復古始,無容廣集子女, 屯聚宮掖。弘贊後庭,事從約簡。可置妃二人,世婦三人,御 妻三人,自茲以外,悉宜減省。」 己亥晦,日有蝕之。
chū xíng xíng shū yào zhì. chí zhàng qún qiáng dào yī pǐ yǐ shàng, bù chí zhàng qún qiáng dào wǔ pǐ yǐ shàng, jiān lín zhǔ zhǎng zì dào èr shí pǐ yǐ shàng, xiǎo dào jí zhà wěi qǐng guān wù sān shí pǐ yǐ shàng, zhèng zhǎng yǐn wǔ hù jí shí dīng yǐ shàng yǐn dì sān qǐng yǐ shàng zhě, zhì sǐ. xíng shū suǒ bù zài zhě, zì yī lǜ kē.
初行刑書要制。持杖群強盜一匹以上,不持杖群強盜五匹 以上,監臨主掌自盜二十匹以上,小盜及詐偽請官物三十匹以 上,正長隱五戶及十丁以上、隱地三頃以上者,至死。刑書所 不載者,自依律科。
shí èr yuè wù wǔ, tǔ gǔ hún qiǎn shǐ xiàn fāng wù. jǐ wèi, dōng shòu yáng tǔ rén fǎn, lǜ zhòng wǔ qiān xí bīng zhōu chéng, cì shǐ dōng píng gōng yǔ wén shén jǔ pò píng zhī. gēng shēn, xíng xìng bīng zhōu gōng. yí bīng zhōu jūn rén sì wàn hù yú guān zhōng. bǐng yín, yǐ zhù guó téng wáng yōu wèi hé yáng zǒng guǎn. dīng mǎo, yǐ zhù guó suí guó gōng yáng jiān wèi nán yǎn zhōu zǒng guǎn, shàng zhù guó shēn guó gōng lǐ mù wèi bīng zhōu zǒng guǎn. wù chén, fèi bīng zhōu gōng jí liù fǔ. shì yuè, běi yíng zhōu cì shǐ gāo bǎo níng jù zhōu fǎn.
十二月戊午,吐谷渾遣使獻方物。己未,東壽陽土人反, 率眾五千襲并州城,刺史東平公宇文神舉破平之。庚申,行幸 并州宮。移并州軍人四萬戶於關中。丙寅,以柱國、滕王逌為 河陽總管。丁卯,以柱國、隨國公楊堅為南兗州總管,上柱國、 申國公李穆為并州總管。戊辰,廢并州宮及六府。是月,北營 州刺史高寶寧據州反。
xuān zhèng yuán nián chūn zhēng yuè guǐ yǒu, tǔ gǔ hún wěi zhào wáng tā lóu tún lái jiàng. rén wǔ, xíng xìng yè gōng. fēn xiàng zhōu guǎng píng jùn zhì míng zhōu, qīng hé jùn zhì bèi zhōu, lí yáng jùn zhì lí zhōu, jí jùn zhì wèi zhōu fēn dìng zhōu cháng shān jùn zhì héng zhōu fēn bīng zhōu shàng dǎng jùn zhì lù zhōu. xīn mǎo, xíng xìng huái zhōu. guǐ sì, xìng luò zhōu. zhào yú huái zhōu zhì gōng.
宣政元年春正月癸酉,吐谷渾偽趙王他婁屯來降。壬午, 行幸鄴宮。分相州廣平郡置洺州,清河郡置貝州,黎陽郡置黎 州,汲郡置衛州;分定州常山郡置恆州;分并州上黨郡置潞州。 辛卯,行幸懷州。癸巳,幸洛州。詔於懷州置宮。
èr yuè jiǎ chén, zhù guó dà zhǒng zǎi qiào wáng jiǎn hōng. dīng sì, dì zhì zì dōng xún.
二月甲辰,柱國、大冢宰譙王儉薨。丁巳,帝至自東巡。
yǐ chǒu, yǐ shàng zhù guó yuè wáng shèng wèi dà zhǒng zǎi, chén wáng chún wèi yōng zhōu mù.
乙丑,以上柱國越王盛為大冢宰,陳王純為雍州牧。
sān yuè wù chén, yú pú zhōu zhì gōng. fèi tóng zhōu jí zhǎng chūn èr gōng. rén shēn, tū jué qiǎn shǐ xiàn fāng wù. jiǎ xū, chū fú cháng guān. yǐ zào shā wèi zhī, jiā zān ér bù shī yīng dǎo, qí zhì ruò jīn zhī zhé jiǎo jīn yě. shàng dà jiāng jūn tán guó gōng wáng guǐ pò chén shī yú lǚ liáng, qín qí jiāng wú míng chè děng, fú zhǎn sān wàn yú rén. dīng hài, zhào : zhù guó gù dòu lú níng zhēng jiāng nán wǔ líng nán píng děng jùn, suǒ yǒu mín shù wèi rén nú bì zhě, xī yī jiāng líng fàng miǎn. rén chén, gǎi yuán.
三月戊辰,於蒲州置宮。廢同州及長春二宮。壬申,突厥 遣使獻方物。甲戌,初服常冠。以皁紗為之,加簪而不施纓導, 其制若今之折角巾也。上大將軍、郯國公王軌破陳師於呂梁, 擒其將吳明徹等,俘斬三萬餘人。丁亥,詔 :「柱國故豆盧寧 征江南武陵、南平等郡,所有民庶為人奴婢者,悉依江陵放免。」 壬辰,改元。
xià sì yuè rén zǐ, chū lìng zāo fù mǔ sàng zhě, tīng zhōng zhì. gēng shēn, tū jué rù kòu yōu zhōu, shā lüè lì mín.
夏四月壬子,初令遭父母喪者,聽終制。庚申,突厥入寇 幽州,殺掠吏民。
yì jiāng tǎo zhī.
議將討之。
wǔ yuè jǐ chǒu, dì zǒng róng běi fá. qiǎn zhù guó yuán gōng jī yuàn dōng píng gōng yǔ wén shén jǔ děng lǜ jūn, wǔ dào jù rù. fā guān zhōng gōng sī lǘ mǎ, xī cóng jūn. guǐ sì, dì bù yù, zhǐ yú yún yáng gōng. bǐng shēn, zhào tíng zhū jūn shì.
五月己丑,帝總戎北伐。遣柱國原公姬願、東平公宇文神 舉等率軍,五道俱入。發關中公私驢馬,悉從軍。癸巳,帝不 豫,止於雲陽宮。丙申,詔停諸軍事。
liù yuè dīng yǒu, dì jí shén, hái jīng. qí yè, bēng yú chéng yú. shí nián sān shí liù. yí zhào yuē:
六月丁酉,帝疾甚,還京。其夜,崩於乘輿。時年三十六。 遺詔曰:
rén xiào xíng tiān dì, bǐng zhì wǔ cháng, xiū duǎn zhī qī, mò fēi mìng yě. zhèn jūn lín yǔ xiàn, shí yǒu jiǔ nián, wèi néng shǐ bǎi xìng ān lè, xíng cuò wǎng yòng, suǒ yǐ mèi dàn qiú yī, fēn xiāo wàng qǐn. xī wèi shì jiāng jì, hǎi nèi fēn bēng, tài zǔ fú wēi yì qīng, zhào kāi wáng yè. yàn zhào zhēn wú, jiǔ qiè míng hào. zhèn shàng shù xiān zhì, xià shùn mín xīn, suì yǔ wáng gōng jiāng shuài, gòng píng dōng xià. suī fù yāo fēn dàng dìng, ér mín láo wèi kāng. měi yī niàn cǐ, rú lín bīng gǔ. jiāng yù bāo jǔ liù hé, hùn tóng wén guǐ. jīn gòu jí dà jiàn, qì lì shāo wēi, yǒu zhì bù shēn, yǐ cǐ tàn xī. tiān xià shì zhòng, wàn jī bù yì. wáng gōng yǐ xià, yuán jí shù liáo, yí fǔ dǎo tài zǐ, fù zhèn yí yì. lìng shàng bù fù tài zǔ, xià wú shī wèi chén. zhèn suī míng mù jiǔ quán, wú suǒ fù hèn. zhèn píng shēng jū chù, měi cún fěi bó, fēi zhí yǐ xùn zi sūn, yì nǎi běn xīn suǒ hǎo. sàng shì zī yòng, xū shǐ jiǎn ér hé lǐ, mù ér bù fén, zì gǔ tōng diǎn. suí jí jí zàng, zàng qì gōng chú. sì fāng shì shù, gè sān rì kū. fēi pín yǐ xià wú zi zhě, xī fàng hái jiā. shì yuē wǔ huáng dì, miào chēng gāo zǔ.
人肖形天地,稟質五常,修短之期,莫非命也。朕君臨宇 縣,十有九年,未能使百姓安樂,刑措罔用,所以昧旦求衣, 分宵忘寢。昔魏室將季,海內分崩,太祖扶危翼傾,肇開王業。 燕趙榛蕪,久竊名號。朕上述先志,下順民心,遂與王公將帥, 共平東夏。雖復妖氛盪定,而民勞未康。每一念此,如臨冰谷。 將欲包舉六合,混同文軌。今遘疾大漸,氣力稍微,有志不申, 以此嘆息。天下事重,萬機不易。王公以下,爰及庶僚,宜輔 導太子,副朕遺意。令上不負太祖,下無失為臣。朕雖瞑目九 泉,無所復恨。朕平生居處,每存菲薄,非直以訓子孫,亦乃 本心所好。喪事資用,須使儉而合禮,墓而不墳,自古通典。 隨吉即葬,葬訖公除。四方士庶,各三日哭。妃嬪以下無子者, 悉放還家。諡曰武皇帝,廟稱高祖。
jǐ wèi, zàng yú xiào líng.
己未,葬於孝陵。
dì chén yì yǒu zhì móu. chū yǐ jìn gōng hù zhuān quán, cháng zì huì jī, rén mò cè qí shēn qiǎn. jí zhū hù zhī hòu, shǐ qīn wàn jī. kè jǐ lì jīng, tīng lǎn bù dài. yòng fǎ yán zhěng, duō suǒ zuì shā. hào lìng kěn cè, wéi shǔ yì yú zhèng. qún xià wèi fú, mò bù sù rán. xìng jì míng chá, shǎo yú ēn huì. fán bù huái lì xíng, jiē yù yú yuè gǔ rén. shēn yī bù páo, qǐn bù bèi, wú jīn bǎo zhī shì, zhū gōng diàn huá qǐ zhě, jiē chè huǐ zhī, gǎi wèi tǔ jiē shù chǐ, bù shī lú gǒng. qí diāo wén kè lòu, jǐn xiù zuǎn zǔ, yī jiē jìn duàn. hòu gōng pín yù, bù guò shí yú rén. láo qiān jiē xià, zì qiáng bù xī. yǐ hǎi nèi wèi kāng, ruì qíng jiào xí. zhì yú xiào bīng yuè wǔ, bù xíng shān gǔ, lǚ shè qín kǔ, jiē rén suǒ bù kān. píng qí zhī yì, jiàn jūn shì yǒu xiǎn xíng zhě, dì qīn tuō xuē yǐ cì zhī. měi yàn huì jiāng shì, bì zì zhí bēi quàn jiǔ, huò shǒu fù cì wù. zhì yú zhēng fá zhī chù, gōng zài háng zhèn. xìng yòu guǒ jué, néng duàn dà shì. gù néng dé shì zú sǐ lì, yǐ ruò zhì qiáng. pò qí zhī hòu, suì yù qióng bīng jí wǔ, píng tū jué, dìng jiāng nán, yī èr nián jiān, bì shǐ tiān xià yī tǒng, cǐ qí zhì yě.
帝沉毅有智謀。初以晉公護專權,常自晦跡,人莫測其深 淺。及誅護之後,始親萬機。克己勵精,聽覽不怠。用法嚴整, 多所罪殺。號令懇惻,唯屬意於政。群下畏服,莫不肅然。性 既明察,少於恩惠。凡布懷立行,皆欲踰越古人。身衣布袍, 寢布被,無金寶之飾,諸宮殿華綺者,皆撤毀之,改為土階數 尺,不施櫨栱。其雕文刻鏤,錦繡纂組,一皆禁斷。後宮嬪御, 不過十餘人。勞謙接下,自強不息。以海內未康,銳情教習。 至於校兵閱武,步行山谷,履涉勤苦,皆人所不堪。平齊之役, 見軍士有跣行者,帝親脫靴以賜之。每宴會將士,必自執杯勸 酒,或手付賜物。至於征伐之處,躬在行陣。性又果決,能斷 大事。故能得士卒死力,以弱制強。破齊之後,遂欲窮兵極武, 平突厥,定江南,一二年間,必使天下一統,此其志也。
shǐ chén yuē: zì dōng xī fǒu gé, èr guó zhēng qiáng, róng mǎ shēng jiāo, gān gē rì yòng, bīng lián huò jié, lì dí shì jūn, jiāng yì zhī shì, yī bǐ yī cǐ. gāo zǔ zuǎn yè, wèi qīn wàn jī, lǜ yuǎn móu shēn, yǐ méng yǎng zhèng. jí yīng wēi diàn fā, cháo zhèng wéi xīn, nèi nán jì chú, wài lüè fāng shǐ. nǎi kǔ xīn jiāo sī, kè jǐ lì jīng, láo yì wèi shì zú zhī xiān, jū chù tóng pǐ fū zhī jiǎn. xiū fù mín zhī zhèng, wù qiáng bīng zhī shù, chéng chóu rén zhī yǒu xìn, shùn dà dào ér tuī wáng.
史臣曰:自東西否隔,二國爭強,戎馬生郊,干戈日用, 兵連禍結,力敵勢均,疆埸之事,一彼一此。高祖纘業,未親 萬機,慮遠謀深,以蒙養正。及英威電發,朝政惟新,內難既 除,外略方始。乃苦心焦思,克己勵精,勞役為士卒之先,居 處同匹夫之儉。修富民之政,務強兵之術,乘讎人之有釁,順 大道而推亡。
wǔ nián zhī jiān, dà xūn sī jí. shū zǔ zōng zhī sù fèn, zhěng dōng xià zhī diàn wēi, shèng yǐ zāi, qí yǒu chéng gōng zhě yě.
五年之間,大勛斯集。攄祖宗之宿憤,拯東夏之阽危,盛 矣哉,其有成功者也。
ruò shǐ yì rì zhī chōu wú shuǎng, jīng yíng zhī zhì huò shēn, dú wǔ qióng bīng, suī jiàn jī yú liáng shǐ, xióng tú yuǎn lüè, zú fāng jià yú qián wáng zhě yú.
若使翌日之瘳無爽,經營之志獲申,黷武窮兵,雖見譏於 良史,雄圖遠略,足方駕於前王者歟。