sū chuò
苏绰
sū chuò zì lìng chuò, wǔ gōng rén, wèi shì zhōng zé zhī jiǔ shì sūn yě. lěi shì èr qiān dàn. fù xié, wǔ gōng jùn shǒu.
苏绰字令绰,武功人,魏侍中则之九世孙也。累世二千石。 父协,武功郡守。
chuò shǎo hào xué, bó lǎn qún shū, yóu shàn suàn shù. cóng xiōng ràng wèi fén zhōu cì shǐ, tài zǔ jiàn yú dōng dōu mén wài. lín bié, wèi ràng yuē :" qīng jiā zǐ dì zhī zhōng, shuí kě rèn yòng zhě?" ràng yīn jiàn chuò. tài zǔ nǎi zhào wèi xíng tái láng zhōng. zài guān suì yú, tài zǔ wèi shēn zhī zhī. rán zhū cáo yí shì, jiē xún yú chuò ér hòu dìng. suǒ xíng gōng wén, chuò yòu wèi zhī tiáo shì. tái zhōng xián chēng qí néng. hòu tài zǔ yǔ pú yè zhōu huì dá lùn shì, huì dá bù néng duì, qǐng chū wài yì zhī. nǎi zhào chuò, gào yǐ qí shì, chuò jí wéi liàng dìng. huì dá rù chéng, tài zǔ chēng shàn, wèi huì dá yuē :" shuí yǔ qīng wèi cǐ yì zhě?" huì dá yǐ chuò duì, yīn chēng qí yǒu wáng zuǒ zhī cái. tài zǔ yuē :" wú yì wén zhī jiǔ yǐ ." xún chú zhù zuò zuǒ láng. shǔ tài zǔ yǔ gōng qīng wǎng kūn míng chí guān yú, xíng zhì chéng xī hàn gù cāng dì, gù wèn zuǒ yòu, mò yǒu zhī zhě. huò yuē:" sū chuò bó wù duō tōng, qǐng wèn zhī." tài zǔ nǎi zhào chuò. jù yǐ zhuàng duì. tài zǔ dà yuè, yīn wèn tiān dì zào huà zhī shǐ, lì dài xīng wáng zhī jī. chuò jì yǒu kǒu biàn, yìng duì rú liú. tài zǔ yì xǐ. nǎi yǔ chuò bìng mǎ xú xíng zhì chí, jìng bù shè wǎng gǔ ér hái. suì liú chuò zhì yè, wèn yǐ zhì dào, tài zǔ wò ér tīng zhī. chuò yú shì zhǐ chén dì wáng zhī dào, jiān shù shēn hán zhī yào. tài zǔ nǎi qǐ, zhěng yī wēi zuò, bù jué xī zhī qián xí. yǔ suì dá shǔ bù yàn. jí cháo, wèi zhōu huì dá yuē :" sū chuò zhēn qí shì yě, wú fāng rèn zhī yǐ zhèng ." jí bài dà xíng tái zuǒ chéng, cān diǎn jī mì. zì shì chǒng yù rì lóng. chuò shǐ zhì wén àn chéng xù, zhū chū mò rù, jí jì zhàng hù jí zhī fǎ.
绰少好学,博览群书,尤善筭术。从兄让为汾州刺史,太 祖饯于东都门外。临别,谓让曰 :“卿家子弟之中,谁可任用 者?”让因荐绰。太祖乃召为行台郎中。在官岁余,太祖未深 知之。然诸曹疑事,皆询于绰而后定。所行公文,绰又为之条 式。台中咸称其能。后太祖与仆射周惠达论事,惠达不能对, 请出外议之。乃召绰,告以其事,绰即为量定。惠达入呈,太 祖称善,谓惠达曰 :“谁与卿为此议者?”惠达以绰对,因称 其有王佐之才。太祖曰 :“吾亦闻之久矣 。”寻除著作佐郎。 属太祖与公卿往昆明池观渔,行至城西汉故仓地,顾问左 右,莫有知者。或曰:“苏绰博物多通,请问之。”太祖乃召绰。 具以状对。太祖大悦,因问天地造化之始,历代兴亡之迹。绰 既有口辩,应对如流。太祖益喜。乃与绰并马徐行至池,竟不 设网罟而还。遂留绰至夜,问以治道,太祖卧而听之。绰于是 指陈帝王之道,兼述申韩之要。太祖乃起,整衣危坐,不觉膝 之前席。语遂达曙不厌。诘朝,谓周惠达曰 :“苏绰真奇士也, 吾方任之以政 。”即拜大行台左丞,参典机密。自是宠遇日隆。 绰始制文案程序,朱出墨入,及计帐、户籍之法。
dà tǒng sān nián, qí shén wǔ sān dào rù kòu, zhū jiàng xián yù fēn bīng yù zhī, dú chuò yì yǔ tài zǔ tóng. suì bìng lì jù dòu tài, qín zhī yú tóng guān. sì nián, jiā wèi jiāng jūn yòu guāng lù dài fu, fēng měi yáng xiàn zi, yì sān bǎi hù. jiā tōng zhí sàn qí cháng shì, jìn jué wèi bó, zēng yì èr bǎi hù. shí nián, shòu dà xíng tái dù zhī shàng shū, lǐng zhù zuò, jiān sī nóng qīng.
大统三年,齐神武三道入寇,诸将咸欲分兵御之,独绰意 与太祖同。遂并力拒窦泰,擒之于潼关。四年,加卫将军、右 光禄大夫,封美阳县子,邑三百户。加通直散骑常侍,进爵为 伯,增邑二百户。十年,授大行台度支尚书,领著作,兼司农 卿。
tài zǔ fāng yù gé yì shí zhèng, wù hóng qiáng guó fù mín zhī dào, gù chuò dé jǐn qí zhì néng, zàn chéng qí shì. jiǎn guān yuán, zhì èr zhǎng, bìng zhì tún tián yǐ zī jūn guó. yòu wèi liù tiáo zhào shū, zòu shī xíng zhī. qí yī, xiān zhì xīn, yuē:
太祖方欲革易时政,务弘强国富民之道,故绰得尽其智能, 赞成其事。减官员,置二长,并置屯田以资军国。又为六条诏 书,奏施行之。其一,先治心,曰:
fán jīn zhī fāng bó shǒu lìng, jiē shòu mìng tiān cháo, chū lín xià guó, lùn qí zūn guì, bìng gǔ zhī zhū hóu yě. shì yǐ qián shì dì wáng, měi chēng gòng zhì tiān xià zhě, wéi liáng zǎi shǒu ěr. míng zhī bǎi liáo qīng yǐn, suī gè yǒu suǒ sī, rán qí zhì mín zhī běn, mò ruò zǎi shǒu zhī zuì zhòng yě. fán zhì mín zhī tǐ, xiān dāng zhì xīn. xīn zhě, yī shēn zhī zhǔ, bǎi xíng zhī běn. xīn bù qīng jìng, zé sī lǜ wàng shēng. sī lǜ wàng shēng, zé jiàn lǐ bù míng. jiàn lǐ bù míng, zé shì fēi miù luàn. shì fēi miù luàn, zé yī shēn bù néng zì zhì, ān néng zhì mín yě! shì yǐ zhì mín zhī yào, zài qīng xīn ér yǐ. fū suǒ wèi qīng xīn zhě, fēi bù tān huò cái zhī wèi yě, nǎi yù shǐ xīn qì qīng hé, zhì yì duān jìng. xīn hé zhì jìng, zé xié pì zhī lǜ, wú yīn ér zuò. xié pì bù zuò, zé fán suǒ sī niàn, wú bù jiē dé zhì gōng zhī lǐ. lǜ zhì gōng zhī lǐ yǐ lín qí mín, zé bǐ xià mín shú bù cóng huà. shì yǐ chēng zhì mín zhī běn, xiān zài zhì xīn.
凡今之方伯守令,皆受命天朝,出临下国,论其尊贵,并 古之诸侯也。是以前世帝王,每称共治天下者,唯良宰守耳。 明知百僚卿尹,虽各有所司,然其治民之本,莫若宰守之最重 也。凡治民之体,先当治心。心者,一身之主,百行之本。心 不清净,则思虑妄生。思虑妄生,则见理不明。见理不明,则 是非谬乱。是非谬乱,则一身不能自治,安能治民也!是以治 民之要,在清心而已。夫所谓清心者,非不贪货财之谓也,乃 欲使心气清和,志意端静。心和志静,则邪僻之虑,无因而作。 邪僻不作,则凡所思念,无不皆得至公之理。率至公之理以临 其民,则彼下民孰不从化。是以称治民之本,先在治心。
qí cì yòu zài zhì shēn. fán rén jūn zhī shēn zhě, nǎi bǎi xìng zhī biǎo, yī guó zhī de yě. biǎo bù zhèng, bù kě qiú zhí yǐng de bù míng, bù kě zé shè zhòng. jīn jūn shēn bù néng zì zhì, ér wàng zhì bǎi xìng, shì yóu qū biǎo ér qiú zhí yǐng yě jūn xíng bù néng zì xiū, ér yù bǎi xìng xiū xíng zhě, shì yóu wú de ér zé shè zhòng yě. gù wéi rén jūn zhě, bì xīn rú qīng shuǐ, xíng rú bái yù. gōng xíng rén yì, gōng xíng xiào tì, gōng xíng zhōng xìn, gōng xíng lǐ ràng, gōng xíng lián píng, gōng xíng jiǎn yuē, rán hòu jì zhī yǐ wú juàn, jiā zhī yǐ míng chá. xíng cǐ bā zhě, yǐ xùn qí mín. shì yǐ qí rén wèi ér ài zhī, zé ér xiàng zhī, bù dài jiā jiào rì jiàn ér zì xìng xíng yǐ. qí èr, dūn jiào huà, yuē:
其次又在治身。凡人君之身者,乃百姓之表,一国之的也。 表不正,不可求直影;的不明,不可责射中。今君身不能自治, 而望治百姓,是犹曲表而求直影也;君行不能自修,而欲百姓 修行者,是犹无的而责射中也。故为人君者,必心如清水,形 如白玉。躬行仁义,躬行孝悌,躬行忠信,躬行礼让,躬行廉 平,躬行俭约,然后继之以无倦,加之以明察。行此八者,以 训其民。是以其人畏而爱之,则而象之,不待家教日见而自兴 行矣。 其二,敦教化,曰:
tiān dì zhī xìng, wéi rén wéi guì. míng qí yǒu zhōng hé zhī xīn, rén shù zhī xíng, yì yú mù shí, bù tóng qín shòu, gù guì zhī ěr. rán xìng wú cháng shǒu, suí huà ér qiān. huà yú dūn pǔ zhě, zé zhì zhí huà yú jiāo wěi zhě, zé fú báo. fú báo zhě, zé shuāi bì zhī fēng zhì zhí zhě, zé chún hé zhī sú. shuāi bì zé huò luàn jiāo xìng, chún hé zé tiān xià zì zhì. zhì luàn xīng wáng, wú bù jiē yóu suǒ huà yě.
天地之性,唯人为贵。明其有中和之心,仁恕之行,异于 木石,不同禽兽,故贵之耳。然性无常守,随化而迁。化于敦 朴者,则质直;化于浇伪者,则浮薄。浮薄者,则衰弊之风; 质直者,则淳和之俗。衰弊则祸乱交兴,淳和则天下自治。治 乱兴亡,无不皆由所化也。
rán shì dào diāo sàng, yǐ shù bǎi nián. dà luàn zī shén, qiě èr shí suì. mín bú jiàn dé, wéi bīng gé shì wén shàng wú jiào huà, wéi xíng fá shì yòng. ér zhōng xīng shǐ ěr, dà nàn wèi píng, jiā zhī yǐ shī lǚ, yīn zhī yǐ jī jǐn, fán bǎi cǎo chuàng, lǜ duō quán yí. zhì shǐ lǐ ràng fú xìng, fēng sú wèi gǎi. bǐ nián shāo dēng rěn, yáo fù chà qīng, yī shí bù qiè, zé jiào huà kě xiū yǐ. fán zhū mù shǒu lìng zhǎng, yí xǐ xīn gé yì, shàng chéng cháo zhǐ, xià xuān jiào huà yǐ. fū huà zhě, guì néng shàn zhī yǐ chún fēng, jìn zhī yǐ tài hé, bèi zhī yǐ dào dé, shì zhī yǐ pǔ sù. shǐ bǎi xìng wěi wěi, zhōng qiān yú shàn, xié wěi zhī xīn, shì yù zhī xìng, qián yǐ xiāo huà, ér bù zhī qí suǒ yǐ rán, cǐ zhī wèi huà yě. rán hòu jiào zhī yǐ xiào tì, shǐ mín cí ài jiào zhī yǐ rén shùn, shǐ mín hé mù jiào zhī yǐ lǐ yì, shǐ mín jìng ràng. cí ài zé bù yí qí qīn, hé mù zé wú yuàn yú rén, jìng ràng zé bù jìng yú wù. sān zhě jì bèi, zé wáng dào chéng yǐ. cǐ zhī wèi jiào yě. xiān wáng zhī suǒ yǐ yí fēng yì sú, huán chún fǎn sù, chuí gǒng ér zhì tiān xià yǐ zhì tài píng zhě, mò bù yóu cǐ. cǐ zhī wèi yào dào yě.
然世道雕丧,已数百年。大乱滋甚,且二十岁。民不见德, 唯兵革是闻;上无教化,惟刑罚是用。而中兴始尔,大难未平, 加之以师旅,因之以饥馑,凡百草创,率多权宜。致使礼让弗 兴,风俗未改。比年稍登稔,徭赋差轻,衣食不切,则教化可 修矣。凡诸牧守令长,宜洗心革意,上承朝旨,下宣教化矣。 夫化者,贵能扇之以淳风,浸之以太和,被之以道德,示 之以朴素。使百姓亹亹,中迁于善,邪伪之心,嗜欲之性,潜 以消化,而不知其所以然,此之谓化也。然后教之以孝悌,使 民慈爱;教之以仁顺,使民和睦;教之以礼义,使民敬让。慈 爱则不遗其亲,和睦则无怨于人,敬让则不竞于物。三者既备, 则王道成矣。此之谓教也。先王之所以移风易俗,还淳反素, 垂拱而治天下以至太平者,莫不由此。此之谓要道也。
qí sān, jǐn dì lì, yuē:
其三,尽地利,曰:
rén shēng tiān dì zhī jiān, yǐ yī shí wéi mìng. shí bù zú zé jī, yī bù zú zé hán. jī hán qiè tǐ, ér yù shǐ mín xīng xíng lǐ ràng zhě, cǐ yóu nì bǎn zǒu wán, shì bù kě de yě. shì yǐ gǔ zhī shèng wáng, zhī qí ruò cǐ, gù xiān zú qí yī shí, rán hòu jiào huà suí zhī. fū yī shí suǒ yǐ zú zhě, zài yú dì lì jǐn. dì lì suǒ yǐ jǐn zhě, yóu yú quàn kè yǒu fāng. zhǔ cǐ jiào zhě, zài hu mù shǒu lìng zhǎng ér yǐ. mín zhě míng yě, zhì bù zì zhōu, bì dài quàn jiào, rán hòu jǐn qí lì. zhū zhōu jùn xiàn, měi zhì suì shǒu, bì jiè chì bù mín, wú wèn shǎo zhǎng, dàn néng cāo chí nóng qì zhě, jiē lìng jiù tián, kěn fā yǐ shí, wù shī qí suǒ. jí bù zhǒng jì qì, jiā miáo xū lǐ, mài qiū zài yě, cán tíng yú shì, ruò cǐ zhī shí, jiē yí shǎo zhǎng xī lì, nán nǚ bìng gōng, ruò yuán nì jiù huǒ kòu dào zhī jiāng zhì, rán hòu kě shǐ nóng fū bù fèi qí yè, cán fù dé jiù qí gōng. ruò yǒu yóu shǒu dài duò, zǎo guī wǎn chū, hǎo yì è láo, bù qín shì yè zhě, zé zhèng cháng dié míng jùn xiàn, shǒu lìng suí shì jiā fá, zuì yī quàn bǎi. cǐ zé míng zǎi zhī jiào yě.
人生天地之间,以衣食为命。食不足则饥,衣不足则寒。 饥寒切体,而欲使民兴行礼让者,此犹逆阪走丸,势不可得也。 是以古之圣王,知其若此,故先足其衣食,然后教化随之。夫 衣食所以足者,在于地利尽。地利所以尽者,由于劝课有方。 主此教者,在乎牧守令长而已。民者冥也,智不自周,必待劝 教,然后尽其力。诸州郡县,每至岁首,必戒敕部民,无问少 长,但能操持农器者,皆令就田,垦发以时,勿失其所。及布 种既讫,嘉苗须理,麦秋在野,蚕停于室,若此之时,皆宜少 长悉力,男女并功,若援溺、救火、寇盗之将至,然后可使农 夫不废其业,蚕妇得就其功。若有游手怠惰,早归晚出,好逸 恶劳,不勤事业者,则正长牒名郡县,守令随事加罚,罪一劝 百。此则明宰之教也。
fū bǎi mǔ zhī tián, bì chūn gēng zhī, xià zhòng zhī, qiū shōu zhī, rán hòu dōng shí zhī. cǐ sān shí zhě, nóng zhī yào yě. ruò shī qí yī shí, zé gǔ bù kě dé ér shí. gù xiān wáng zhī jiè yuē :" yī fū bù gēng, tiān xià bì yǒu shòu qí jī zhě yī fù bù zhī, tiān xià bì yǒu shòu qí hán zhě ." ruò cǐ sān shí bù wù shěng shì, ér lìng mín fèi nóng zhě, shì zé jué mín zhī mìng, qū yǐ jiù sǐ rán. dān liè zhī hù, jí wú niú zhī jiā, quàn lìng yǒu wú xiāng tōng, shǐ de jiān jì. sān nóng zhī xì, jí yīn yǔ zhī xiá, yòu dāng jiào mín zhǒng sāng zhí guǒ, yì qí cài shū, xiū qí yuán pǔ, chù yù jī tún, yǐ bèi shēng shēng zhī zī, yǐ gōng yǎng lǎo zhī jù. fū wéi zhèng bù yù guò suì, suì zé mín fán quàn kè yì bù róng tài jiǎn, jiǎn zé mín dài. shàn wéi zhèng zhě, bì xiāo xī shí yí ér shì fán jiǎn zhī zhōng. gù shī yuē :" bù gāng bù róu, bù zhèng yōu yōu, bǎi lù shì qiú ." rú bù néng ěr, zé bì xiàn yú xíng pì yǐ.
夫百亩之田,必春耕之,夏种之,秋收之,然后冬食之。 此三时者,农之要也。若失其一时,则谷不可得而食。故先王 之戒曰 :“一夫不耕,天下必有受其饥者;一妇不织,天下必 有受其寒者 。”若此三时不务省事,而令民废农者,是则绝民 之命,驱以就死然。单劣之户,及无牛之家,劝令有无相通, 使得兼济。三农之隙,及阴雨之暇,又当教民种桑、植果,艺 其菜蔬,修其园圃,畜育鸡豚,以备生生之资,以供养老之具。 夫为政不欲过碎,碎则民烦;劝课亦不容太简,简则民怠。 善为政者,必消息时宜而适烦简之中。故诗曰 :“不刚不柔, 布政优优,百禄是求 。”如不能尔,则必陷于刑辟矣。
qí sì, zhuó xián liáng, yuē:
其四,擢贤良,曰:
tiān shēng zhēng mín, bù néng zì zhì, gù bì lì jūn yǐ zhì zhī. rén jūn bù néng dú zhì, gù bì zhì chén yǐ zuǒ zhī. shàng zhì dì wáng, xià jí jùn guó, zhì chén dé xián zé zhì, shī xián zé luàn, cǐ nǎi zì rán zhī lǐ, bǎi wáng bù néng yì yě.
天生蒸民,不能自治,故必立君以治之。人君不能独治, 故必置臣以佐之。上至帝王,下及郡国,置臣得贤则治,失贤 则乱,此乃自然之理,百王不能易也。
jīn cì shǐ shǒu lìng, xī yǒu liáo lì, jiē zuǒ zhì zhī rén yě. cì shǐ fǔ guān zé mìng yú tiān cháo, qí zhōu lì yǐ xià, bìng mù shǒu zì zhì. zì xī yǐ lái, zhōu jùn dà lì, dàn qǔ mén zī, duō bù zé xián liáng mò cáo xiǎo lì, wéi shì dāo bǐ, bìng bù wèn zhì xíng. fū mén zī zhě, nǎi xiān shì zhī jué lù, wú fáng zǐ sūn zhī yú gǔ dāo bǐ zhě, nǎi shēn wài zhī mò cái, bù fèi xìng xíng zhī jiāo wěi. ruò mén zī zhī zhōng ér dé xián liáng, shì zé cè qí jì ér qǔ qiān lǐ yě ruò mén zī zhī zhōng ér dé yú gǔ, shì zé tǔ niú mù mǎ, xíng sì ér yòng fēi, bù kě yǐ shè dào yě. ruò dāo bǐ zhī zhōng ér dé zhì xíng, shì zé jīn xiàng yù zhì, nèi wài jù měi, shí wéi rén bǎo yě ruò dāo bǐ zhī zhōng ér dé jiāo wěi, shì zé shì huà xiǔ mù, yuè mù yī shí, bù kě yǐ chōng cuī chuán zhī yòng yě. jīn zhī xuǎn jǔ zhě, dāng bù xiàn zī yīn, wéi zài dé rén. gǒu dé qí rén, zì kě qǐ zhǒng yǎng ér wèi qīng xiàng, yī yǐn fù shuō shì yě, ér kuàng zhōu jùn zhī zhí hū. gǒu fēi qí rén, zé dān zhū shāng jūn suī dì wáng zhī yìn, bù néng shǒu bǎi lǐ zhī fēng, ér kuàng yú gōng qīng zhī zhòu hū. yóu cǐ ér yán, guān rén zhī dào kě jiàn yǐ.
今刺史守令,悉有僚吏,皆佐治之人也。刺史府官则命于 天朝,其州吏以下,并牧守自置。自昔以来,州郡大吏,但取 门资,多不择贤良;末曹小吏,唯试刀笔,并不问志行。夫门 资者,乃先世之爵禄,无妨子孙之愚瞽;刀笔者,乃身外之末 材,不废性行之浇伪。若门资之中而得贤良,是则策骐骥而取 千里也;若门资之中而得愚瞽,是则土牛木马,形似而用非, 不可以涉道也。若刀笔之中而得志行,是则金相玉质,内外俱 美,实为人宝也;若刀笔之中而得浇伪,是则饰画朽木,悦目 一时,不可以充榱椽之用也。今之选举者,当不限资荫,唯在 得人。苟得其人,自可起冢养而为卿相,伊尹、傅说是也,而 况州郡之职乎。苟非其人,则丹朱、商均虽帝王之胤,不能守 百里之封,而况于公卿之冑乎。由此而言,观人之道可见矣。
fán suǒ qiú cái yì zhě, wèi qí kě yǐ zhì mín. ruò yǒu cái yì ér yǐ zhèng zhí wèi běn zhě, bì yǐ qí cái ér wèi zhì yě ruò yǒu cái yì ér yǐ jiān wěi wèi běn zhě, jiāng yóu qí guān ér wèi luàn yě, hé zhì zhī kě dé hū. shì gù jiāng qiú cái yì, bì xiān zé zhì xíng. qí zhì xíng shàn zhě, zé jǔ zhī qí zhì xíng bù shàn zhě, zé qù zhī.
凡所求材艺者,为其可以治民。若有材艺而以正直为本者, 必以其材而为治也;若有材艺而以奸伪为本者,将由其官而为 乱也,何治之可得乎。是故将求材艺,必先择志行。其志行善 者,则举之;其志行不善者,则去之。
ér jīn zé rén zhě duō yún" bāng guó wú xián, mò zhī suǒ jǔ". cǐ nǎi wèi zhī sī yě, fēi shì lǐ zhī lùn. suǒ yǐ rán zhě, gǔ rén yǒu yán: míng zhǔ yù xìng, bù jiàng zuǒ yú hào tiān dà rén jī mìng, bù zhuó cái yú hòu tǔ. cháng yǐn yī shì zhī rén, zhì yī shì zhī wù. gù yīn zhōu bù dài jì qì zhī chén, wèi jìn wú jiǎ xiāo cáo zhī zuǒ. zhòng ní yuē :" shí shì zhī yì, bì yǒu zhōng xìn rú qiū zhě yān ." qǐ yǒu wàn jiā zhī dōu, ér yún wú shì, dàn qiú zhī bù qín, zé zhī bù shěn, huò yòng zhī bù dé qí suǒ, rèn zhī bù jìn qí cái, gù yún wú ěr. gǔ rén yún:" qiān rén zhī xiù yuē yīng, wàn rén zhī yīng yuē juàn." jīn zhī zhì xiào yī guān, xíng wén yī bāng zhě, qǐ fēi jìn yīng juàn zhī shì yě. dàn néng qín ér shěn chá, qù xū qǔ shí, gè dé zhōu jùn zhī zuì ér yòng zhī, zé mín wú duō shǎo, jiē zú zhì yǐ. shú yún wú xián!
而今择人者多云“邦国无贤,莫知所举”。此乃未之思也, 非适理之论。所以然者,古人有言:明主聿兴,不降佐于昊天; 大人基命,不擢才于后土。常引一世之人,治一世之务。故殷、 周不待稷、契之臣,魏、晋无假萧、曹之佐。仲尼曰 :“十室 之邑,必有忠信如丘者焉 。”岂有万家之都,而云无士,但求 之不勤,择之不审,或用之不得其所,任之不尽其材,故云无 耳。古人云:“千人之秀曰英,万人之英曰隽。”今之智效一官, 行闻一邦者,岂非近英隽之士也。但能勤而审察,去虚取实, 各得州郡之最而用之,则民无多少,皆足治矣。孰云无贤!
fū liáng yù wèi pōu, yǔ wǎ shí xiāng lèi míng jì wèi chí, yǔ nú mǎ xiāng zá. jí qí pōu ér yíng zhī, chí ér shì zhī, yù shí nú jì, rán hòu shǐ fēn. bǐ xián shì zhī wèi yòng yě, hùn yú fán pǐn, jìng hé yǐ yì. yào rèn zhī yǐ shì yè, zé zhī yǐ chéng wù, fāng yǔ bǐ yōng liú jiào rán bù tóng. xī lǚ wàng zhī tú diào, bǎi lǐ xī zhī fàn niú, níng shēng zhī kòu jiǎo, guǎn yí wú zhī sān bài, dāng cǐ zhī shí, yōu yōu zhī tú, qǐ wèi qí xián. jí shēng wáng cháo, dēng bà guó, jī shù shí nián, gōng chéng shì lì, shǐ shí qí qí shì yě. yú shì hòu shì chēng zhī, bù róng yú kǒu. bǐ guī wěi zhī cái, bù shì zhī jié, shàng bù néng yǐ wèi yù zhī shí, zì yì yú fán pǐn, kuàng jiàng cǐ zhě zāi. ruò bì dài tài gōng ér hòu yòng, shì qiān zǎi wú tài gōng bì dài yí wú ér hòu rèn, shì bǎi shì wú yí wú. suǒ yǐ rán zhě, shì bì cóng wēi ér zhì zhe, gōng bì jī xiǎo yǐ zhì dà, qǐ yǒu wèi rèn ér yǐ chéng, bù yòng ér xiān dá yě. ruò shí cǐ lǐ, zé xián kě qiú, shì kě zé. dé xián ér rèn zhī, dé shì ér shǐ zhī, zé tiān xià zhī zhì, hé xiàng ér bù kě chéng yě.
夫良玉未剖,与瓦石相类;名骥未驰,与驽马相杂。及其 剖而莹之,驰而试之,玉石驽骥,然后始分。彼贤士之未用也, 混于凡品,竟何以异。要任之以事业,责之以成务,方与彼庸 流较然不同。昔吕望之屠钓,百里奚之饭牛,宁生之扣角,管 夷吾之三败,当此之时,悠悠之徒,岂谓其贤。及升王朝,登 霸国,积数十年,功成事立,始识其奇士也。于是后世称之, 不容于口。彼瑰伟之材,不世之杰,尚不能以未遇之时,自异 于凡品,况降此者哉。若必待太公而后用,是千载无太公;必 待夷吾而后任,是百世无夷吾。所以然者,士必从微而至着, 功必积小以至大,岂有未任而已成,不用而先达也。若识此理, 则贤可求,士可择。得贤而任之,得士而使之,则天下之治, 何向而不可成也。
rán shàn guān rén zhě bì xiān shěng qí guān. guān shěng, zé shàn rén yì chōng, shàn rén yì chōng, zé shì wú bù lǐ guān fán, zé bì zá bù shàn zhī rén, zá bù shàn zhī rén, zé zhèng bì yǒu dé shī. gù yǔ yuē :" guān shěng zé shì shěng, shì shěng zé mín qīng guān fán zé shì fán, shì fán zé mín zhuó ." qīng zhuó zhī yóu, zài yú guān zhī fán shěng. àn jīn lì yuán, qí shù bù shǎo. xī mín yīn shì guǎng, shàng néng kè jì, kuàng jīn hù kǒu jiǎn hào, yī yuán ér zhì, yóu yǐ wéi shǎo. rú wén zài xià zhōu jùn, shàng yǒu jiān jiǎ, rǎo luàn xì mín, shèn wéi wú lǐ. zhū rú cǐ bèi, xī yí bà chù, wú de xí cháng. fēi zhí zhōu jùn zhī guān, yí xū shàn rén, yuán zhì dǎng zú lǘ lǐ zhèng cháng zhī zhí, jiē dāng shěn zé, gè dé yī xiāng zhī xuǎn, yǐ xiāng jiān tǒng. fū zhèng cháng zhě, zhì mín zhī jī. jī bù qīng zhě, shàng bì ān.
然善官人者必先省其官。官省,则善人易充,善人易充, 则事无不理;官烦,则必杂不善之人,杂不善之人,则政必有 得失。故语曰 :“官省则事省,事省则民清;官烦则事烦,事 烦则民浊 。”清浊之由,在于官之烦省。案今吏员,其数不少。 昔民殷事广,尚能克济,况今户口减耗,依员而置,犹以为少。 如闻在下州郡,尚有兼假,扰乱细民,甚为无理。诸如此辈, 悉宜罢黜,无得习常。非直州郡之官,宜须善人,爰至党族闾 里正长之职,皆当审择,各得一乡之选,以相监统。夫正长者, 治民之基。基不倾者,上必安。
fán qiú xián zhī lù, zì fēi yī tú. rán suǒ yǐ dé zhī shěn zhě, bì yóu rèn ér shì zhī, kǎo ér chá zhī.
凡求贤之路,自非一途。然所以得之审者,必由任而试之, 考而察之。
qǐ yú jū jiā, zhì yú xiāng dǎng, fǎng qí suǒ yǐ, guān qí suǒ yóu, zé rén dào míng yǐ, xián yǔ bù xiào bié yǐ. lǜ cǐ yǐ qiú, zé shù wú qiān huǐ yǐ.
起于居家,至于乡党,访其所以,观其所由,则人道明矣, 贤与不肖别矣。率此以求,则庶无愆悔矣。
qí wǔ, xù yù sòng, yuē:
其五,恤狱讼,曰:
rén shòu yīn yáng zhī qì yǐ shēng, yǒu qíng yǒu xìng. xìng zé wéi shàn, qíng zé wèi è. shàn è jì fēn, ér shǎng fá suí yān. shǎng fá dé zhòng, zé è zhǐ ér shàn quàn shǎng fá bù zhōng, zé mín wú suǒ cuò shǒu zú. mín wú suǒ cuò shǒu zú, zé yuàn pàn zhī xīn shēng. shì yǐ xiān wáng zhòng zhī, tè jiā jiè shèn. fū jiè shèn zhě, yù shǐ zhì yù zhī guān, jīng xīn xī yì, tuī jiū shì yuán. xiān zhī yǐ wǔ tīng, cān zhī yǐ zhèng yàn, miào dǔ qíng zhuàng, qióng jiàn yǐn fú, shǐ jiān wú suǒ róng, zuì rén bì děi. rán hòu suí shì jiā xíng, qīng zhòng jiē dāng, shè guò jīn yú, dé qíng wù xǐ. yòu néng xiāo xī qíng lǐ, zhēn zhuó lǐ lǜ, wú bù qū jìn rén xīn, yuǎn míng dà jiào, shǐ huò zuì zhě rú guī. cǐ zé shàn zhī shàng yě. rán zǎi shǒu fēi yī, bù kě rén rén jiē yǒu tōng shí, tuī lǐ qiú qíng, shí huò nán jǐn. wéi dāng lǜ zhì gōng zhī xīn, qù ā wǎng zhī zhì, wù qiú qū zhí, niàn jǐn píng dāng. tīng chá zhī lǐ, bì qióng suǒ jiàn, rán hòu kǎo xùn yǐ fǎ, bù kē bù bào, yǒu yí zé cóng qīng, wèi shěn bù wàng fá, suí shì duàn lǐ, yù wú tíng zhì. cǐ yì qí cì. ruò nǎi bù rén shù ér sì qí cán bào, tóng mín mù shí, zhuān rèn chuí chǔ. qiǎo zhà zhě suī shì zhāng ér huò miǎn, cí ruò zhě nǎi wú zuì ér bèi fá. yǒu rú cǐ zhě, sī zé xià yǐ, fēi gòng zhì suǒ jì. jīn zhī zǎi shǒu, dāng qín yú zhōng kē, ér mù qí shàng shàn. rú zài xià tiáo, zé xíng suǒ bù shè. yòu dāng shēn sī yuǎn dà, niàn cún dé jiào. xiān wáng zhī zhì yuē, yǔ shā wú gū, níng shè yǒu zuì yǔ qí hài shàn, níng qí lì yín. míng bì bù dé zhòng, níng làn shě yǒu zuì, bù miù hài shàn rén yě. jīn zhī cóng zhèng zhě zé bù rán. shēn wén qiǎo hé, níng zhì shàn rén yú fǎ, bù miǎn yǒu zuì yú xíng. suǒ yǐ rán zhě, jiē fēi hǎo shā rén yě, dàn yún wéi lì níng kù, kě miǎn hòu huàn. cǐ zé qíng cún zì biàn, bù niàn zhì gōng, fèng fǎ rú cǐ, jiē jiān rén yě. fū rén zhě, tiān dì zhī guì wù, yī sǐ bù kě fù shēng. rán chǔ dú zhī xià, yǐ tòng zì wū, bù bèi shēn lǐ, suì xiàn xíng lù zhě, jiāng kǒng wǎng wǎng ér yǒu. shì yǐ zì gǔ yǐ lái, shè wǔ tīng sān yòu zhī fǎ, zhe míng shèn shù yù zhī diǎn, cǐ jiē ài mín shén yě. fán fá mù shā cǎo, tián liè bù shùn, shàng wéi shí lìng, ér kuī dì dào kuàng xíng fá bù zhōng, làn hài shàn rén, níng bù shāng tiān xīn fàn hé qì yě! tiān xīn shāng, hé qì sǔn, ér yù yīn yáng tiáo shì, sì shí shùn xù, wàn wù fù ān, cāng shēng yuè lè zhě, bù kě de yě. gù yǔ yuē, yī fū xū jiē, wáng dào wèi zhī qīng fù, zhèng wèi cǐ yě. fán bǎi zǎi shǒu, kě wú shèn hū.
人受阴阳之气以生,有情有性。性则为善,情则为恶。善 恶既分,而赏罚随焉。赏罚得中,则恶止而善劝;赏罚不中, 则民无所措手足。民无所措手足,则怨叛之心生。是以先王重 之,特加戒慎。夫戒慎者,欲使治狱之官,精心悉意,推究事 源。先之以五听,参之以证验,妙睹情状,穷鉴隐伏,使奸无 所容,罪人必得。然后随事加刑,轻重皆当,赦过矜愚,得情 勿喜。又能消息情理,斟酌礼律,无不曲尽人心,远明大教, 使获罪者如归。此则善之上也。然宰守非一,不可人人皆有通 识,推理求情,时或难尽。唯当率至公之心,去阿枉之志,务 求曲直,念尽平当。听察之理,必穷所见,然后栲讯以法,不 苛不暴,有疑则从轻,未审不妄罚,随事断理,狱无停滞。此 亦其次。若乃不仁恕而肆其残暴,同民木石,专任捶楚。巧诈 者虽事彰而获免,辞弱者乃无罪而被罚。有如此者,斯则下矣, 非共治所寄。今之宰守,当勤于中科,而慕其上善。如在下条, 则刑所不赦。又当深思远大,念存德教。先王之制曰,与杀无 辜,宁赦有罪;与其害善,宁其利淫。明必不得中,宁滥舍有 罪,不谬害善人也。今之从政者则不然。深文巧劾,宁致善人 于法,不免有罪于刑。所以然者,皆非好杀人也,但云为吏宁 酷,可免后患。此则情存自便,不念至公,奉法如此,皆奸人 也。夫人者,天地之贵物,一死不可复生。然楚毒之下,以痛 自诬,不被申理,遂陷刑戮者,将恐往往而有。是以自古以来, 设五听三宥之法,着明慎庶狱之典,此皆爱民甚也。凡伐木杀 草,田猎不顺,尚违时令,而亏帝道;况刑罚不中,滥害善人, 宁不伤天心、犯和气也!天心伤,和气损,而欲阴阳调适,四 时顺序,万物阜安,苍生悦乐者,不可得也。故语曰,一夫吁 嗟,王道为之倾覆,正谓此也。凡百宰守,可无慎乎。
ruò yǒu shēn jiān jù huá, shāng huà bài sú, bèi luàn rén lún, bù zhōng bù xiào, gù wèi bèi dào zhě, shā yī lì bǎi, yǐ qīng wáng huà, zhòng xíng kě yě. shí cǐ èr tú, zé xíng zhèng jǐn yǐ.
若有深奸巨猾,伤化败俗,悖乱人伦,不忠不孝,故为背 道者,杀一利百,以清王化,重刑可也。识此二途,则刑政尽 矣。
qí liù, jūn fù yì, yuē:
其六,均赋役,曰:
shèng rén zhī dà bǎo yuē wèi. hé yǐ shǒu wèi yuē rén, hé yǐ jù rén yuē cái. míng xiān wáng bì yǐ cái jù rén, yǐ rén shǒu wèi. guó ér wú cái, wèi bù kě shǒu. shì gù wǔ sān yǐ lái, jiē yǒu zhēng shuì zhī fǎ. suī qīng zhòng bù tóng, ér jì yòng yī yě. jīn nì kòu wèi píng, jūn yòng zī guǎng, suī wèi huáng jiǎn shěng, yǐ xù mín mò, rán lìng píng jūn, shǐ xià wú kuì. fū píng jūn zhě, bù shě háo qiáng ér zhēng pín ruò, bù zòng jiān qiǎo ér kùn yú zhuō, cǐ zhī wèi jūn yě. gù shèng rén yuē :" gài jūn wú pín."
圣人之大宝曰位。何以守位曰仁,何以聚人曰财。明先王 必以财聚人,以仁守位。国而无财,位不可守。是故(五)三 以来,皆有征税之法。虽轻重不同,而济用一也。今逆寇未平, 军用资广,虽未遑减省,以恤民瘼,然令平均,使下无匮。夫 平均者,不舍豪强而征贫弱,不纵奸巧而困愚拙,此之谓均也。 故圣人曰 :“盖均无贫。”
rán cái huò zhī shēng, qí gōng bù yì. zhī rèn fǎng jī, qǐ yú yǒu jiàn, fēi xún rì zhī jiān, suǒ kě zào cì. bì xū quàn kè, shǐ yù yíng lǐ. juàn xiāng xiān shì zhī rèn, má tǔ zǎo xiū fǎng jī. xiān shí ér bèi, zhì shí ér shū, gù wáng fù huò gōng, xià mín wú kùn. rú qí bù yù quàn jiè, lín shí pò qiè, fù kǒng jī huǎn, yǐ wéi jǐ guò, chuí pū jiāo zhì, qǔ bàn mù qián. fù shāng dà jiǎ, yuán zī shè lì, yǒu zhě cóng zhī guì mǎi, wú zhě yǔ zhī jǔ xī. shū shuì zhī mín, yú shì bì yǐ.
然财货之生,其功不易。织纴纺绩,起于有渐,非旬日之 间,所可造次。必须劝课,使预营理。绢乡先事织纴,麻土早 修纺绩。先时而备,至时而输,故王赋获供,下民无困。如其 不预劝戒,临时迫切,复恐稽缓,以为己过,捶扑交至,取办 目前。富商大贾,缘兹射利,有者从之贵买,无者与之举息。 输税之民,于是弊矣。
zū shuì zhī shí, suī yǒu dà shì, zhì yú zhēn zhuó pín fù, chà cì xiān hòu, jiē shì qǐ yú zhèng cháng, ér xì zhī yú shǒu lìng. ruò zhēn zhuó dé suǒ, zé zhèng hé ér mín yuè ruò jiǎn lǐ wú fāng, zé lì jiān ér mín yuàn. yòu chà fā yáo yì, duō bù cún yì. zhì lìng pín ruò zhě huò zhòng yáo ér yuǎn shù, fù qiáng zhě huò qīng shǐ ér jìn fáng. shǒu lìng yòng huái rú cǐ, bù cún xù mín zhī xīn, jiē wáng zhèng zhī zuì rén yě.
租税之时,虽有大式,至于斟酌贫富,差次先后,皆事起 于正长,而系之于守令。若斟酌得所,则政和而民悦;若检理 无方,则吏奸而民怨。又差发徭役,多不存意。致令贫弱者或 重徭而远戍,富强者或轻使而近防。守令用怀如此,不存恤民 之心,皆王政之罪人也。
tài zǔ shén zhòng zhī, cháng zhì zhū zuò yòu. yòu lìng bǎi sī xí sòng zhī. qí mù shǒu lìng zhǎng, fēi tōng liù tiáo jí jì zhàng zhě, bù dé jū guān.
太祖甚重之,常置诸座右。又令百司习诵之。其牧守令长, 非通六条及计帐者,不得居官。
zì yǒu jìn zhī jì, wén zhāng jìng wèi fú huá, suì chéng fēng sú. tài zǔ yù gé qí bì,
自有晋之季,文章竞为浮华,遂成风俗。太祖欲革其弊,
yīn wèi dì jì miào, qún chén bì zhì, nǎi mìng chuò wèi dà gào, zòu xíng zhī. qí cí yuē:
因魏帝祭庙,群臣毕至,乃命绰为大诰,奏行之。其词曰:
wéi zhōng xīng shí yǒu yī nián, zhòng xià, shù bāng bǎi pì, xián huì yú wáng tíng. zhù guó tài jì qún gōng liè jiāng, wǎng bù lái zhāo. shí nǎi dà jī bǎi xiàn, fū yú shù bāng, yòng suí wǒ wáng dù. huáng dì yuē :" xī yáo mìng xī hé, yǔn lí bǎi gōng. shùn mìng jiǔ guān, shù jī xián xī. wǔ dīng mìng shuō, kè hào gāo zōng. shí wéi xiū zāi, zhèn qí qīn ruò. gé ěr yǒu wèi, xū jì wǒ tài zǔ zhī tíng, zhèn jiāng pī mìng nǚ yǐ jué guān."
惟中兴十有一年,仲夏,庶邦百辟,咸会于王庭。柱国泰 洎群公列将,罔不来朝。时乃大稽百宪,敷于庶邦,用绥我王 度。皇帝曰 :“昔尧命羲和,允厘百工。舜命九官,庶绩咸熙。 武丁命说,克号高宗。时惟休哉,朕其钦若。格尔有位,胥暨 我太祖之庭,朕将丕命女以厥官。”
liù yuè dīng sì, huáng dì cháo gé yú tài miào, fán jué jù liáo, wǎng bù zài wèi.
六月丁巳,皇帝朝格于太庙,凡厥具僚,罔不在位。
huáng dì ruò yuē :" zī wǒ yuán fǔ qún gōng liè jiāng bǎi pì qīng shì shù yǐn yù shì, zhèn wéi yín fū zǔ zōng zhī líng mìng, jī yú xiān wáng zhī diǎn xùn, yǐ dà gào yú ěr zài wèi. xī wǒ tài zǔ shén huáng, zhào yīng míng mìng, yǐ chuàng wǒ huáng jī. liè zǔ jǐng zōng, kuò kāi sì biǎo, dǐ dìng wǔ gōng. jì hū wén zǔ, dàn fū wén dé, gōng wéi wǔ kǎo, bù yǔn qí jiù. zì shí jué hòu, líng yí zhī bì, yòng xìng dà nàn yú bǐ dōng qiū, zé wǒ lí rén, xián zhuì tú tàn. wéi tái yī rén, zuǎn róng xià wǔ, sù yè zhī wèi, ruò shè dà chuān, wǎng shí yōu jì. shì yòng jī yú dì diǎn, kuí yú wáng tíng, zhěng wǒ mín mò. wéi bǐ zhé wáng, shì wǒ yí xùn, yuē tiān shēng zhēng mín, wǎng kè zì yì, shàng dì jiàng jiàn ruì shèng, zhí yuán hòu yǐ yì zhī. wéi shí yuán hòu fú kè dú yì, bó qiú míng dé, mìng bǎi pì qún lì yǐ zuǒ zhī. sì tiān zhī mìng pì, pì zhī mìng guān, wéi yǐ xù mín, fú wéi yì niàn. pì wéi yuán shǒu, shù lí wéi zhǐ, gǔ gōng wéi bì. shàng xià yī tǐ, gè qín yōu sī, zī yòng kè zhēn yú huáng jí. gù qí yí xùn yuē: " hòu kè jiān jué hòu, chén kè jiān jué chén, zhèng nǎi yì." jīn tái yī rén, yīng tiān zhī gǔ, jì zhì yuán hòu. gǔ gōng bǎi pì yòu fú wǒ guó jiā zhī mìng, wǎng bù xián shǒu jué zhí. jiē fū, hòu fú jiān jué hòu, chén fú jiān jué chén, yú zhèng hé fú yì, wū hū jiān zāi! fán ěr zài wèi, qí jìng tīng mìng." huáng dì ruò yuē:" zhù guó, wéi sì hǎi zhī bù zào, zài yáo èr jì. tiān wèi jué wǒ tài zǔ liè zǔ zhī mìng, yòng xī wǒ yǐ yuán fǔ. guó jiā jiāng zhuì, gōng wéi dòng liáng. huáng zhī fú jí, gōng zuò xiāng. bǎi kuí qiān dù, gōng wéi dà lù. gōng qí yǔn wén yǔn wǔ, kè míng kè yì, dí qī dé, fū jiǔ gōng, kān bào chú luàn, xià suí wǒ cāng shēng, páng shī yú jiǔ tǔ. ruò yī zhī zài shāng, zhōu zhī yǒu lǚ, shuō zhī xiāng dīng, yòng bǎo wǒ wú jiāng zhī zuò."
皇帝若曰 :“咨我元辅、群公、列将、百辟、卿士、庶尹、 御事,朕惟寅敷祖宗之灵命,稽于先王之典训,以大诰于尔在 位。昔我太祖神皇,肇膺明命,以创我皇基。烈祖景宗,廓开 四表,底定武功。暨乎文祖,诞敷文德,龚惟武考,不霣其旧。 自时厥后,陵夷之弊,用兴大难于彼东丘,则我黎人,咸坠涂 炭。惟台一人,缵戎下武,夙夜祗畏,若涉大川,罔识攸济。 是用稽于帝典,揆于王廷,拯我民瘼。惟彼哲王,示我彝训, 曰天生蒸民,罔克自乂,上帝降鉴叡圣,植元后以乂之。惟时 元后弗克独乂,博求明德,命百辟群吏以佐之。肆天之命辟, 辟之命官,惟以恤民,弗惟逸念。辟惟元首,庶黎惟趾,股肱 惟弼。上下一体,各勤攸司,兹用克臻于皇极。故其彝训曰: “后克艰厥后,臣克艰厥臣,政乃乂。”今台一人,膺天之嘏, 既陟元后。股肱百辟又服我国家之命,罔不咸守厥职。嗟夫, 后弗艰厥后,臣弗艰厥臣,于政何弗斁,呜呼艰哉!凡尔在位, 其敬听命。”皇帝若曰:“柱国,唯四海之不造,载繇二纪。天 未绝我太祖列祖之命,用锡我以元辅。国家将坠,公惟栋梁。 皇之弗极,公作相。百揆諐度,公惟大录。公其允文允武,克 明克乂,迪七德,敷九功,龛暴除乱,下绥我苍生,旁施于九 土。若伊之在商,周之有吕,说之相丁,用保我无疆之祚。”
huáng dì ruò yuē :" qún gōng tài zǎi tài wèi sī tú sī kōng. wéi gōng zuò zhèn dǐng zú, yǐ bì hū zhèn gōng. zǎi wéi tiān guān, kè xié liù zhí. wèi wéi sī wǔ, wǔ zài zhǐ gē. tú wéi sī zhòng, jìng fū wǔ jiào. kōng wéi sī tǔ, lì yòng hòu shēng. wéi shí sān shì, ruò sān jiē zhī zài tiān wéi zī sì fǔ, ruò sì shí zhī chéng suì. tiān gōng rén qí dài zhū." huáng dì ruò yuē :" liè jiāng, rǔ wéi yīng yáng, zuò zhèn zhǎo yá, kòu zéi jiān guǐ, mán yí huá xià, rǔ cú zhēng, suí zhī yǐ huì, dǒng zhī yǐ wēi. xíng qī yú wú xíng, wàn bāng xián níng. bǐ bā biǎo zhī nèi, mò wéi zhèn mìng, shí rǔ gōng.
皇帝若曰 :“群公、太宰、太尉、司徒、司空。惟公作朕 鼎足,以弼乎朕躬。宰惟天官,克谐六职。尉惟司武,武在止 戈。徒惟司众,敬敷五教。空惟司土,利用厚生。惟时三事, 若三阶之在天;惟兹四辅,若四时之成岁。天工人其代诸。” 皇帝若曰 :“列将,汝惟鹰扬,作朕爪牙,寇贼奸宄,蛮 夷猾夏,汝徂征,绥之以惠,董之以威。刑期于无刑,万邦咸 宁。俾八表之内,莫违朕命,时汝功。
huáng dì ruò yuē :" shù bāng liè pì, rǔ wéi shǒu tǔ, zuò mín fù mǔ. mín wéi bù shèng qí jī, gù xiān wáng zhòng nóng bù shèng qí hán, gù xiān wáng guì nǚ gōng. mín zhī bù lǜ yú xiào cí, zé gǔ ròu zhī ēn báo fú dūn yú lǐ ràng, zé zhēng duó zhī méng shēng. wéi zī liù wù, shí wèi jiào běn. wū hū! wèi shàng zài kuān, kuān zé mín dài. qí zhī yǐ lǐ, bù gāng bù róu, jī jí yú dào."
皇帝若曰 :“庶邦列辟,汝惟守土,作民父母。民惟不胜 其饥,故先王重农;不胜其寒,故先王贵女功。民之不率于孝 慈,则骨肉之恩薄;弗惇于礼让,则争夺之萌生。惟兹六物, 寔为教本。呜呼!为上在宽,宽则民怠。齐之以礼,不刚不柔, 稽极于道。”
huáng dì ruò yuē :" qīng shì shù yǐn fán bǎi yù shì, wáng shěng wéi suì, qīng shì wéi yuè, shù yǐn wéi rì, yù shì wéi shí. suì yuè rì shí, wǎng yì qí dù, bǎi xiàn xián zhēn, shù jī qí níng. wū hū! wéi ruò wáng guān, táo jūn wàn guó, ruò tiān zhī yǒu dòu, zhēn yuán qì, zhuó yīn yáng, fú shī qí hé, cāng shēng yǒng lài bèi qí xù, wàn wù yǐ shāng. shí wéi jiān zāi!" huáng dì ruò yuē :" wéi tiān dì zhī dào, yī yīn yī yáng lǐ sú zhī biàn, yī wén yī zhì. yuán zì sān wǔ, yǐ qì yú zī, fěi wéi xiāng gé, wéi qí jiù bì, fěi wéi xiāng xí, wéi qí kě jiǔ. wéi wǒ yǒu wèi, chéng hū zhōu zhī mò liú, jiē qín hàn yí bì, xí wèi jìn zhī huá dàn, wǔ dài jiāo fēng, yīn ér wèi gé, jiāng yǐ mù sú xīng huà, yōng kě jì hū. jiē wǒ gōng fǔ shù liáo liè hóu, zhèn wéi fǒu dé, qí yī xīn lì, zhī shèn jué jiān, kè zūn qián wáng zhī pī xiǎn xiū liè, fú gǎn dài huāng. zī ěr zài wèi, yì xié hū zhèn xīn, dūn dé yǔn yuán, wéi jué nán shì wù. kè juān jué huá, jí jué shí, bèi jué wěi, chóng jué chéng. wù qiān wù wàng, yī hū sān dài zhī yí diǎn, guī yú dào dé rén yì, yòng bǎo wǒ zǔ zōng zhī pī mìng. hé tiān zhī xiū, kè suí wǒ wàn fāng, yǒng kāng wǒ lí shù. jiè zhī zāi! jiè zhī zāi! zhèn yán bù zài."
皇帝若曰 :“卿士、庶尹、凡百御事,王省惟岁,卿士惟 月,庶尹惟日,御事惟时。岁月日时,罔易其度,百宪咸贞, 庶绩其凝。呜呼!惟若王官,陶均万国,若天之有斗,斟元气, 酌阴阳,弗失其和,苍生永赖;悖其序,万物以伤。时惟艰哉!” 皇帝若曰 :“惟天地之道,一阴一阳;礼俗之变,一文一质。 爰自三五,以迄于兹,匪惟相革,惟其救弊,匪惟相袭,惟其 可久。惟我有魏,承乎周之末流,接秦汉遗弊,袭魏晋之华诞, 五代浇风,因而未革,将以穆俗兴化,庸可暨乎。嗟我公辅、 庶僚、列侯,朕惟否德,其一心力,祗慎厥艰,克遵前王之丕 显休烈,弗敢怠荒。咨尔在位,亦协乎朕心,惇德允元,惟厥 难是务。克捐厥华,即厥实,背厥伪,崇厥诚。勿愆勿忘,一 乎三代之彝典,归于道德仁义,用保我祖宗之丕命。荷天之休, 克绥我万方,永康我黎庶。戒之哉!戒之哉!朕言不再。”
zhù guó tài jì shù liáo bǎi pì bài shǒu qǐ shǒu yuē:"" dǎn cōng míng zuò yuán hòu, yuán hòu zuò mín fù mǔ." wéi sān wǔ zhī wáng, lǜ yáo cǐ dào, yòng zhēn yú xíng cuò . zì shí jué hòu, lì qiān zǎi ér wèi wén. wéi dì niàn gōng, jiāng fǎn shū shì, tì zhì yú yōng. yōng xī jiàng pī mìng yú wǒ qún chén. bó zāi wáng yán, fēi yán zhī nán, xíng zhī shí nán. wǎng bù yǒu chū, xiān kè yǒu zhōng. shāng shū yuē:" zhōng shǐ wéi yī, dé nǎi rì xīn." wéi dì jìng jué shǐ, shèn jué zhōng, yǐ jī rì xīn zhī dé, zé wǒ qún chén, gǎn bù sù yè duì yáng xiū zāi. wéi zī dà yì, wèi guāng yú sì biǎo, yǐ mài zhǒng dé, bǐ jiǔ yù yōu xiá, xián zhāo fèng yuán hòu zhī míng xùn, lǜ qiān yú dào, yǒng yīng wú jiāng zhī xiū."
柱国泰洎庶僚百辟拜手稽首曰:““亶聪明作元后,元后作 民父母。”惟三五之王,率繇此道,用臻于刑措 。自时厥后, 历千载而未闻。惟帝念功,将反叔世,逖致于雍。庸锡降丕命 于我群臣。博哉王言,非言之难,行之实难。罔不有初,鲜克 有终。商书曰:“终始惟一,德乃日新。”惟帝敬厥始,慎厥终, 以跻日新之德,则我群臣,敢不夙夜对扬休哉。惟兹大谊,未 光于四表,以迈种德,俾九域幽遐,咸昭奉元后之明训,率迁 于道,永膺无疆之休。”
dì yuē :" qīn zāi."
帝曰 :“钦哉。”
zì shì zhī hòu, wén bǐ jiē yī cǐ tǐ.
自是之后,文笔皆依此体。
chuò xìng jiǎn sù, bù zhì chǎn yè, jiā wú yú cái. yǐ hǎi nèi wèi píng, cháng yǐ tiān xià wèi jǐ rèn. bó qiú xián jùn, gòng hóng zhì dào, fán suǒ jiàn dá, jiē zhì dà guān. tài zǔ yì tuī xīn wěi rèn, ér wú jiàn yán. tài zǔ huò chū yóu, cháng yù shǔ kōng zhǐ yǐ shòu chuò, ruò xū yǒu chǔ fēn, zé suí shì shī xíng, jí hái, qǐ zhī ér yǐ. chuò cháng wèi zhì guó zhī dào, dāng ài mín rú cí fù, xùn mín rú yán shī. měi yǔ gōng qīng yì lùn, zì zhòu dá yè, shì wú jù xì, ruò zhǐ zhū zhǎng. jī sī láo juàn, suì chéng qì jí. shí èr nián, zú yú wèi, shí nián sì shí jiǔ.
绰性俭素,不治产业,家无余财。以海内未平,常以天下 为己任。博求贤俊,共弘治道,凡所荐达,皆至大官。太祖亦 推心委任,而无间言。太祖或出游,常预署空纸以授绰,若须 有处分,则随事施行,及还,启之而已。绰尝谓治国之道,当 爱民如慈父,训民如严师。每与公卿议论,自昼达夜,事无巨 细,若指诸掌。积思劳倦,遂成气疾。十二年,卒于位,时年 四十九。
tài zǔ tòng xī zhī, āi dòng zuǒ yòu. jí jiāng zàng, nǎi wèi gōng qīng děng yuē :" sū shàng shū píng shēng qiān tuì, dūn shàng jiǎn yuē. wú yù quán qí sù zhì, biàn kǒng yōu yōu zhī tú, yǒu suǒ wèi dá rú qí hòu jiā zèng shì, yòu guāi sù xī xiāng zhī zhī dào. jìn tuì wéi gǔ, gū yǒu yí yān." shàng shū lìng shǐ má yáo yuè cì ér jìn yuē:" xī yàn zǐ, qí zhī xián dài fū, yī hú qiú sān shí nián. jí qí sǐ yě, yí chē yī chéng. qí hóu bù duó qí zhì. chuò jì cāo lǚ qīng bái, qiān yì zì jū, yú wèi yí cóng jiǎn yuē, yǐ zhāng qí měi ." tài zǔ chēng shàn, yīn jiàn yáo yú cháo tíng. jí chuò guī zàng wǔ gōng, wéi zài yǐ bù chē yī chéng. tài zǔ yǔ qún gōng, jiē bù sòng chū tóng zhōu guō mén wài. tài zǔ qīn yú chē hòu lèi jiǔ ér yán yuē :" shàng shū píng shēng wèi shì, qī zǐ xiōng dì bù zhī zhě, wú jiē zhī zhī. wéi ěr zhī wú xīn, wú zhī ěr yì. fāng yù gòng dìng tiān xià, bù xìng suì shě wǒ qù, nài hé !" yīn jǔ shēng tòng kū, bù jué shī zhī yú shǒu. zhì zàng rì, yòu qiǎn shǐ jì yǐ tài láo, tài zǔ zì wèi qí wén.
太祖痛惜之,哀动左右。及将葬,乃谓公卿等曰 :“苏尚 书平生谦退,敦尚俭约。吾欲全其素志,便恐悠悠之徒,有所 未达;如其厚加赠谥,又乖宿昔相知之道。进退惟谷,孤有疑 焉。”尚书令史麻瑶越次而进曰:“昔晏子,齐之贤大夫,一狐 裘三十年。及其死也,遗车一乘。齐侯不夺其志。绰既操履清 白,谦挹自居,愚谓宜从俭约,以彰其美 。”太祖称善,因荐 瑶于朝廷。及绰归葬武功,唯载以布车一乘。太祖与群公,皆 步送出同州郭门外。太祖亲于车后酹酒而言曰 :“尚书平生为 事,妻子兄弟不知者,吾皆知之。惟尔知吾心,吾知尔意。方 欲共定天下,不幸遂舍我去,奈何 !”因举声恸哭,不觉失卮 于手。至葬日,又遣使祭以太牢,太祖自为其文。
chuò yòu zhe fó xìng lùn qī jīng lùn, bìng xíng yú shì. míng dì èr nián, yǐ chuò pèi xiǎng tài zǔ miào tíng. zi wēi sì.
绰又着佛性论、七经论,并行于世。明帝二年,以绰配享 太祖庙庭。子威嗣。
wēi shǎo yǒu fù fēng, xí jué měi yáng bó. qǔ jìn gōng hù nǚ xīn xīng gōng zhǔ, bài chē qí dà jiàng jūn yí tóng sān sī, jìn jué huái dào xiàn gōng. jiàn dé chū, shāo qiān yù bó xià dài fū. dà xiàng mò, kāi fǔ yí tóng dà jiàng jūn.
威少有父风,袭爵美阳伯。娶晋公护女新兴公主,拜车骑 大将军、仪同三司,进爵怀道县公。建德初,稍迁御伯下大夫。 大象末,开府仪同大将军。
suí kāi huáng chū, yǐ chuò zhù míng qián dài, nǎi xià zhào yuē :" xī hàn gāo qīn wú jì zhī yì, wèi wǔ yì zi gàn zhī fēng, qián dài míng xián, hòu wáng sī zhòng. wèi gù dù zhī shàng shū měi yáng bó sū chuò, wén yǎ zhèng shì, yí jī kě chēng. zhǎn lì qián wáng, chuí shēng zhe jī. yí kāi tǔ yǔ, yòng jīng shàn rén ." yú shì zhuī fēng pī guó gōng, yì èr qiān hù.
隋开皇初,以绰著名前代,乃下诏曰 :“昔汉高钦无忌之 义,魏武挹子干之风,前代名贤,后王斯重。魏故度支尚书、 美阳伯苏绰,文雅政事,遗迹可称。展力前王,垂声着绩。宜 开土宇,用旌善人 。”于是追封邳国公,邑二千户。
chuò dì chūn, zì lìng qīn. xìng lián shèn, chén yǒng yǒu jué duàn. zhèng guāng zhōng, guān yòu zéi luàn, chūn yìng mù tǎo zhī, shòu dàng kòu jiāng jūn. lèi gōng fēng qiān fèng cháo qǐng lì wēi jiāng jūn zhōng sàn dài fū, cì jué měi yáng zǐ, jiā dū du chí jié píng xī jiāng jūn tài zhōng dài fū. dà tǒng chū, bài zhèn dōng jiāng jūn jīn zǐ guāng lù dài fu, cì xìng hè lán shì. sì nián, chū wèi wǔ dū jùn shǒu. gǎi shòu xī xià zhōu zhǎng shǐ, chú shuài dū du, xíng hóng nóng jùn shì. chūn dāng guān qiáng jì, tè wèi tài zǔ suǒ zhī. shí sì nián, zhì dāng zhōu xiāng shuài, zì fēi xiāng wàng yǔn dàng zhòng xīn, bù dé yù yān. nǎi lìng yì zhuī chūn lǐng xiāng bīng. qí nián, pò pán tóu dī yǒu gōng, chú sàn qí cháng shì, jiā dà dū dū. shí liù nián, zhēng suí jùn, jūn hái, chú wǔ gōng jùn shǒu. jì wèi běn yì, yǐ qīng jiǎn zì jū, xiǎo dà zhī zhèng, bì jìn zhōng shù. xún shòu shǐ chí jié chē qí dà jiàng jūn yí tóng sān sī, jìn jué wèi hóu. wǔ chéng èr nián, jìn wèi piào qí dà jiàng jūn kāi fǔ yí tóng sān sī dà dū dū. bǎo dìng sān nián, zú. zi zhí sì.
绰弟椿,字令钦。性廉慎,沉勇有决断。正光中,关右贼 乱,椿应募讨之,授荡寇将军。累功(封)迁奉朝请、厉威将 军、中散大夫,赐爵美阳子,加都督、持节、平西将军、太中 大夫。大统初,拜镇东将军、金紫光禄大夫,赐姓贺兰氏。四 年,出为武都郡守。改授西夏州长史,除帅都督,行弘农郡事。 椿当官强济,特为太祖所知。十四年,置当州乡帅,自非 乡望允当众心,不得预焉。乃令驿追椿领乡兵。其年,破盘头 氐有功,除散骑常侍,加大都督。十六年,征随郡,军还,除 武功郡守。既为本邑,以清俭自居,小大之政,必尽忠恕。寻 授使持节、车骑大将军、仪同三司,进爵为侯。武成二年,进 位骠骑大将军、开府仪同三司、大都督。保定三年,卒。子植 嗣。
shǐ chén yuē: shū yún:" wéi hòu fēi xián fú yì, wéi xián fēi hòu wǎng shí". shì yǐ zhī rén zé zhé, yǒu guó zhī suǒ xiān yòng zhī zé xíng, wéi xià zhī cháng dào. ruò nǎi páo chú xū mí zhǒng dé wēi guǎn zhī chén, hǎn wén yú shì chù lǔ zhú jīng bào guān zhí jǐ zhī shì, wú fá yú shí. sī gù diǎn mù suǒ yǐ zhāo zé, fēng yǎ suǒ yǐ xìng cì yě. chéng néng jiān qián shì zhī dé sàng, láo xū jǐ yú tǔ wò, qí zhī xián yě bì yòng, qí shòu jué yě wù yí, zé shùn yǔ tāng wǔ zhī dé kě lián héng yǐ, jì qì yī lǚ zhī liú kě bǐ jiān yǐ.
史臣曰:书云:“惟后非贤弗乂,惟贤非后罔食”。是以知 人则哲,有国之所先;用之则行,为下之常道。若乃庖厨、胥 靡、种德、微管之臣,罕闻于世;黜鲁、逐荆、抱关、执戟之 士,无乏于时。斯固典慕所以昭则,风雅所以兴刺也。诚能监 前事之得丧,劳虚己于吐握,其知贤也必用,其授爵也勿疑, 则舜禹汤武之德可连衡矣,稷契伊吕之流可比肩矣。
tài zǔ tí jiàn ér qǐ, bǎi dù cǎo chuàng. shī yuē fǎ zhī zhì yú jìng zhú zhī chén, xiū zhì dìng zhī lǐ yú dǐng zhì zhī rì. zhōng néng zhuó diāo wèi pǔ, biàn shē cóng jiǎn, fēng huà jì bèi, ér xià sù shàng zūn jiāng yì lǚ rǎo, ér nèi qīn wài fù. sī gài sū lìng chuò zhī lì yě. míng guān dāng shí, qìng liú hòu sì, yí zāi.
太祖提剑而起,百度草创。施约法之制于竞逐之辰,修治 定之礼于鼎峙之日。终能斲雕为朴,变奢从俭,风化既被,而 下肃上尊;疆埸屡扰,而内亲外附。斯盖苏令绰之力也。名冠 当时,庆流后嗣,宜哉。