bā guà chéng liè, xiàng zài qí zhōng yǐ. yīn ér zhòng zhī, yáo zài qí zhōng yǐ. gāng róu xiāng tuī, biàn zài qí zhōng yǐ. xì cí yān, ér mìng zhī dòng zài qí zhōng yǐ. jí xiōng huǐ lìn zhě shēng hū, dòng zhě yě. gāng róu zhě lì běn zhě yě. biàn tōng zhě, qù shí zhě yě. jí xiōng zhě, zhēn shèng zhě yě. tiān dì zhī dào, zhēn guān zhě yě. rì yuè zhī dào, zhēn míng zhě yě. tiān xià zhī dòng, zhēn fū yī zhě yě. fū gān què rán shì rén yì yǐ. fū kūn tuí rán shì rén jiǎn yǐ. yáo yě zhě, xiào cǐ zhě yě. xiàng yě zhě, xiàng cǐ zhě yě. yáo xiàng dòng hū nèi, jí xiōng jiàn hū wài. gōng yè jiàn hū biàn, shèng rén zhī qíng jiàn hū cí.
八卦成列,象在其中矣。因而重之,爻在其中矣。剛柔相推,變在其中矣。繫辭焉,而命之動在其中矣。吉凶悔吝者生乎,動者也。剛柔者立本者也。變通者,趣時者也。吉凶者,貞勝者也。天地之道,貞觀者也。日月之道,貞明者也。天下之動,貞夫一者也。夫乾確然示人易矣。夫坤隤然示人簡矣。爻也者,效此者也。象也者,像此者也。爻象動乎内,吉凶見乎外。功業見乎變,聖人之情見乎辭。
gāng róu xiāng tuī, ér bā guà chéng yǐ. bā guà jì liè, xiàng zài qí zhōng yǐ. tiān dì shān zé, léi fēng shuǐ huǒ, tiān xià zhī dà xiàng yě. jiàn shùn dòng zhǐ, lí xiǎn xùn shuō, shù qíng zhī dà duān yě. kě dé ér jiàn yǐ. xiāng yīn ér zhòng zhī, yáo dòng qí zhōng, liǎng ér xiāng qiú, qíng wěi kě dé ér jí xiōng xíng yǐ. gāng róu xiāng yì, biàn huà kě guān yě. jì cí yǐ biàn qí dòng, jí xiōng huǐ lìn zhī suǒ míng yě. gù kě yǐ guān qí cí ér xiào qí dòng. gāng róu zhě, sù dìng qí wèi ér lì qí běn yě. biàn ér tōng zhī zhě, jiù qí jí ér wéi zhū xiōng, yì qí suǒ yě. cóng qí shí ér guī qí zhēn, kě zhēn shèng yǐ. fū zhēn zhě, dé qí fēn, héng qí yī, bù xùn yú wài yě. zé yú wù bù huò yǐ. dé shì zhī gàn yě. dāng jí ér bǎo qí jí, dāng xiōng ér suǒ qí xiōng, tiān dì yǐ shì zhēn yě. dé wàn wù zhī guān ér wèi rén zhī zé yě. rì yuè yǐ shì zhēn yě. dé wàn wù zhī zhān ér bǎo qí míng yě. tiān xià wàn wù dé qí shēng dòng, jiē dé qí zhēn yī, gù néng jì qí xù yě. fū gān yùn tiān zhī shén, jiān qí yī ér bù zá, què rán yì yě. kūn de dì zhī shùn yě. shǒu qí yī ér chéng wù, tuí rán jiǎn yě. jiē bǎo yī yǐ chéng, qí shī ér wú qíng qiǎo yān. shì qí yǐ yì, jiǎn yě. ér wù cóng zhī dé yǐ. yáo zhě, rén dé xiào cǐ ér dòng yě. xiàng zhě, rén dé xiàng cǐ ér zhì yě. yáo xiàng dòng yú nèi, kě dé ér guān yě. jí xiōng jiàn hū wài, kě zhēng ér cóng yě. gōng yè jiàn hū biàn, yīn biàn ér chéng yě. shèng rén zhī qíng jiàn hū, cí kě dé, jí yú shēn ér zhì zhī yě.
剛柔相推,而八卦成矣。八卦既列,象在其中矣。天地山澤,雷風水火,天下之大象也。健順動止,離險巽說,庶情之大端也。可得而見矣。相因而重之,爻動其中,兩而相求,情偽可得而吉凶形矣。剛柔相易,變化可觀也。繋辭以辨其動,吉凶悔吝之所明也。故可以觀其辭而效其動。剛柔者,素定其位而立其本也。變而通之者,就其吉而違諸凶,易其所也。從其時而歸其貞,可貞勝矣。夫貞者,得其分,恒其一,不徇於外也。則於物不惑矣。得事之幹也。當吉而保其吉,當凶而索其凶,天地以是貞也。得萬物之觀而為人之則也。日月以是貞也。得萬物之瞻而保其明也。天下萬物得其生動,皆得其貞一,故能繼其續也。夫乾運天之神,堅其一而不雜,確然易也。坤得地之順也。守其一而成物,隤然簡也。皆保一以成,其施而無情巧焉。示其以易,簡也。而物從之得矣。爻者,人得效此而動也。象者,人得像此而制也。爻象動於内,可得而觀也。吉凶見乎外,可徴而從也。功業見乎變,因變而成也。聖人之情見乎,辭可得,極於深而至之也。
tiān dì zhī dà dé yuē shēng, shèng rén zhī dà bǎo yuē wèi. hé yǐ shǒu wèi yuē rén, hé yǐ jù rén yuē cái. lǐ cái zhèng cí, jìn mín wèi fēi yuē yì. gǔ zhě bāo xī shì zhī wáng tiān xià yě, yǎng zé guān xiàng yú tiān, fǔ zé guān fǎ yú dì, guān niǎo shòu zhī wén yǔ dì zhī yí, jìn qǔ zhū shēn, yuǎn qǔ zhū wù, yú shì shǐ zuò bā guà, yǐ tōng shén míng zhī dé, yǐ lèi wàn wù zhī qíng. zuò jié ér wèi wǎng gǔ, yǐ diàn yǐ yú, gài qǔ zhū lí.
天地之大徳曰生,聖人之大寶曰位。何以守位曰仁,何以聚人曰財。理財正辭,禁民為非曰義。古者包犧氏之王天下也,仰則觀象於天,俯則觀法於地,觀鳥獸之文與地之冝,近取諸身,逺取諸物,於是始作八卦,以通神明之徳,以類萬物之情。作結□而為網罟,以佃以漁,盖取諸離。
tiān shè sì shí ér hán shǔ zhōu yān. dì shè gāng róu ér shēng zhǎng suì yān. cǐ tiān dì zhī dé ér hòu qí shēng yě. shèng rén zhě, hé tiān dì zhī dé, bèi wàn wù zhī qíng, dì rén zhī qì yě. gù yǒu wèi ér qí dào nǎi xíng, wèi qí dà bǎo zhě, yǔ néng shǒu qí wèi zhě rén yě. hé yǐ rén, néng jù qí cái, cái yě zhě, dé wù zhī cái ér zī rén yǐ wèi cái yě. gù shè gǔ wǎng zuò lěi sì, tōng zhōu jí, yì jiāo huò, shì lèi zhě mín dé wù zhī cái, chéng shèng rén zhī rén yě. gù dé ān qí suǒ jù, bǎo qí suǒ jū cái zhī lì zhēng sī xìng yě. gù zhì qí fēn, zhèng qí míng, jìn qí fēi, zhì ér dé yí yuē yì. gù shǐ yú chuí yī ér liè guì jiàn, zhōng yú zhòng mén ér jī tuò, zhōng yú xián mù wèi hú shǐ, yǐ shì qí jìn ér dé yì zhī biàn. cǐ shèng rén zhī yì ér bǎo qí rén yě. tài gǔ, niǎo shòu wàn wù duō ér rén guǎ, bù dài yì wù zhī cái. rén rén zì bǎo qí zī yě. zhì yú rén jìn ér shèng, wù sī xiān yǐ. shí yòng jiān yǐ, zé zhì zhě yǒu yì. yǎng guān xiàng yú tiān, dé sì shí zhī yì yě. fǔ guān fǎ yú dì, chéng tiān shí ér yì yě. guān niǎo shòu zhī wén, lèi jù qún fēn, jiù lì wéi hài, ér cóng qí yì yě. guān qí qíng ér dé qí yí yě. jiàn yǐ shī xià, shùn yǐ chéng shàng, kě zé dòng zhī fǒu, zé zhǐ zhī xiǎn, zé jīng zhī qīn, zé lì zhī wài. róu yǐ shuō zhī, nèi shùn yǐ xùn zhī, jìn dé yú shēn yě. tiān gān ér dì kūn, léi dòng ér shān zhǐ, rì zhào ér yǔ rú, fēng sàn ér zé rùn, wù zhī dà zhě yě. zài hu wàn wù qí shēng yě. hán yīn yáng ér shēng qí shòu yě. piān xiàng zhī qì, gù gān wèi mǎ, kūn wèi niú. zhèn wèi lóng, xùn wèi jī. lí wèi zhì, kǎn wèi shǐ. gěn wèi gǒu, duì wèi yáng. shì yǐ tiān xià zhī shòu kě dé yǐ. yú shì shǐ huà bā guà, jiàn qí xiàng, chá qí shù, yùn yú wú xíng, míng yú xiǎn zhe. hùn wàn wù ér wèi yī, ér xián dé qí qíng zé zhī qí suǒ lì yǐ. wǎng gǔ nèi xū ér wài jiān, wéi zhī lí zhī xiàng yě. yú qín lì zhī ér bù tuō ruò, néng lì qí qiáng, lí zhī yì yě. suì xī ér gōng qí páo yān. tiān xià zhī lì, zhòng guī wǎng ér qǔ fǎ yān, gù yuē páo xī shì zhī wáng tiān xià. lì qí wèi ér xíng qí dào yě.
天設四時而寒暑周焉。地設剛柔而生長遂焉。此天地之徳而厚其生也。聖人者,合天地之德,備萬物之情,帝人之器也。故有位而其道乃行,位其大寶者,與能守其位者仁也。何以仁,能聚其財,財也者,得物之財而資人以為財也。故設罟網作耒耜,通舟楫,易交貨,是類者民得物之財,成聖人之仁也。故得安其所聚,保其所居財之利爭斯興也。故治其分,正其名,禁其非,制而得冝曰義。故始於垂衣而列貴賤,中於重門而擊柝,終於弦木為弧矢,以示其禁而得易之變。此聖人之義而保其仁也。太古,鳥獸萬物多而人寡,不待易物之財。人人自保其資也。至於人寖而盛,物斯鮮矣。食用艱矣,則智者有易。仰觀象於天,得四時之易也。俯觀法於地,承天時而易也。觀鳥獸之文,類聚羣分,就利違害,而從其易也。觀其情而得其冝也。健以施下,順以承上,可則動之否,則止之險,則經之親,則麗之外。柔以說之,内順以巽之,近得於身也。天乾而地坤,雷動而山止,日照而雨濡,風散而澤潤,物之大者也。在乎萬物其生也。含隂陽而生其受也。偏象之氣,故乾為馬,坤為牛。震為龍,巽為雞。離為雉,坎為豕。艮為狗,兌為羊。是以天下之受可得矣。於是始畫八卦,見其象,察其數,運於無形,明於顯著。混萬物而為一,而咸得其情則知其所麗矣。網罟内虚而外堅,維之離之象也。魚禽麗之而不脱弱,能麗其强,離之義也。遂犧而供其庖焉。天下之利,衆歸往而取法焉,故曰庖犧氏之王天下。立其位而行其道也。
bāo xī shì méi, shén nóng shì zuò. zhuó mù wèi sì, róu mù wèi lěi, lěi nòu zhī lì, yǐ jiào tiān xià, gài qǔ zhū yì.
包犧氏没,神農氏作。斵木為耜,揉木為耒,耒耨之利,以教天下,蓋取諸益。
shén nóng shì zhī shí, rén yù ér fán, xīng máo bù zú gōng gěi qí shí, xiū yì qí biàn, guān tiān dì zhī yí, xiāng wǔ gǔ zhī zhǒng kě shí zhě, shōu ér yì zhī. yì wù zhī cái ér shēng cái yě, qí zài yú qì hū. gù zhuó mù wèi sì, róu mù wèi lěi, mù kě yǐ róu qū zhí yú sī dé zhī, wèi xiàng néng dòng mù yě. qí yì yì zhī dà yě, shén ér huà zhī, dé nóng zhī dào. shì yǐ qǔ zhū yì.
神農氏之時,人育而繁,腥毛不足供給其食,脩易其變,觀天地之冝,相五榖之種可食者,收而藝之。易物之才而生財也,其在於器乎。故斵木為耜,揉木為耒,木可以揉曲直於斯得之,為象能動木也。其義益之大也,神而化之,得農之道。是以取諸益。
rì zhōng wèi shì, zhì tiān xià zhī mín, jù tiān xià zhī huò, jiāo yì ér tuì, gè dé qí suǒ. gài qǔ zhū shì kē.
日中為市,致天下之民,聚天下之貨,交易而退,各得其所。蓋取諸噬嗑。
shàng gǔ rén zhì ér zì shǒu qí jū, zì fèi qí yòng, ér bù xiāng wǎng lái. cái huò zhī yǒu yú, bù zú bù zhī qí jūn yě, gù wèi zhī shì. zhì tiān xià zhī mín, jù tiān xià zhī huò ér jiāo yì zhī, gè dé qí suǒ, qí qí yǒu yú ér tuì, shì kē zhī yì yě. rì zhōng zhě, míng yě. wàn wù jiē xiāng jiàn, ér bù xiāng mèi. dòng yú míng zhī xiàng yě. shì yǐ qǔ zhī shì kē.
上古人質而自守其居,自費其用,而不相往來。財貨之有餘,不足不知其均也,故為之市。致天下之民,聚天下之貨而交易之,各得其所,齊其有餘而退,噬嗑之義也。日中者,明也。萬物皆相見,而不相昧。動於明之象也。是以取之噬嗑。
shén nóng shì méi, huáng dì yáo shùn shì zuò. tōng qí biàn, shǐ mín bù juàn, shén ér huà zhī, shǐ mín yí zhī. yì qióng zé biàn, biàn zé tōng, tōng zé jiǔ, shì yǐ zì tiān yòu zhī, jí wú bù lì. huáng dì yáo shùn chuí yī shang ér tiān xià zhì, gài qǔ zhū qián kūn.
神農氏沒,黄帝堯舜氏作。通其變,使民不倦,神而化之,使民冝之。易窮則變,變則通,通則久,是以自天祐之,吉无不利。黄帝堯舜垂衣裳而天下治,蓋取諸乾坤。
gǔ zhī hòu mín zhě, xìng qí lì, wèi shè qí jìn yě. jí shì jiǔ ér mín shèng, lì báo ér wú fēn, zé mín dān qí lì, bù zú yǐ wèi yǎng mín, huàn qí jìng, bù zú yǐ xiāng jìn. gù shèng rén lǜ qí huàn, yīn shí ér yì biàn, gù huáng dì yáo shùn shì zhì dù shù cǎi, zhāng fēng tǔ tián, jiàn guān fēn xián bù xiào, ér děng qí guì jiàn, tōng wù zhī cái, yǐ wèi yòng. yì wù zhī lì, yǐ dài láo. gōng wù zhī néng, yǐ xiāng yù. shǐ wù zhī néng, yǐ xiāng jì. shì yǐ shén ér huà zhī, mín dé yí zhī, yì qióng zé biàn, biàn zé tōng, tōng zé jiǔ. yì tiān xià zhī wù, chéng tiān xià zhī wù. zhōng qián kūn, jí wàn wù, ér yì xíng yú wú qióng. shì yǐ zì tiān yòu zhī, jí wú bù lì. tiān bǎo qí zūn, dì bǎo qí bēi, shèng rén ān shàng, zhòng mín ān xià, qí xiàng tiān shàng dì xià yě. qí yì shàng jiàn ér wú wèi, xià shùn zhí shì yě. shàng xià jì wèi kě jiǔ ér wú tì yě. shì yǐ qǔ zhū qián kūn.
古之厚民者,興其利,未設其禁也。及世久而民盛,利薄而無分,則民殫其力,不足以為養民,患其競,不足以相禁。故聖人慮其患,因時而易變,故黄帝堯舜氏制度數采,章封土田,建官分賢不肖,而等其貴賤,通物之財,以為用。易物之力,以待勞。攻物之能,以相禦。使物之能,以相濟。是以神而化之,民得冝之,易窮則變,變則通,通則久。易天下之物,成天下之務。終乾坤,極萬物,而易行於無窮。是以自天佑之,吉无不利。天保其尊,地保其卑,聖人安上,衆民安下,其象天上地下也。其義上健而無為,下順職事也。上下旣位可久而無替也。是以取諸乾坤。
kū mù wèi zhōu, shàn mù wèi jí, zhōu jí zhī lì, yǐ jì bù tōng. zhì yuǎn yǐ lì tiān xià, gài qǔ zhū huàn.
刳木為舟,剡木為楫,舟楫之利,以濟不通。致遠以利天下,蓋取諸渙。
mù zhī wèi wù, fú yú shuǐ yě. kě yǐ xíng xiǎn ér bù qióng yě. gù xū mù ér zhōu zhī, shàn mù ér jí zhī, yǐ jì hū shuǐ, huàn zhī xiàng yě. dé qí sàn shì ér zhì qí yuǎn, huàn zhī yì yě. shì yǐ qǔ zhū huàn.
木之為物,浮於水也。可以行險而不窮也。故虚木而舟之,剡木而楫之,以濟乎水,渙之象也。得其散適而致其遠,渙之義也。是以取諸渙。
fú niú chéng mǎ, yǐn zhòng zhì yuǎn, yǐ lì tiān xià, gài qǔ zhū suí.
服牛乗馬,引重致遠,以利天下,蓋取諸隨。
niú zhě, jiān zhuàng zhī wù, kě yǐ qiān yǐn qí zhòng. mǎ zhě, jiàn sù zhī wù, kě yǐ chéng ér zhì yuǎn. róu ruò chéng qí gāng zhuàng zhī wù, suí zhī xiàng yě. dòng ér shuō zhī, suí wù zhī xìng ér qiān zhì zhī yì. shì yǐ qǔ zhū suí.
牛者,堅壯之物,可以牽引其重。馬者,健速之物,可以乗而致遠。柔弱乗其剛壯之物,随之象也。動而說之,隨物之性而牽致之義。是以取諸隨。
zhòng mén jī tuò, yǐ dài bào kè, gài qǔ zhū yù.
重門擊柝,以待暴客,蓋取諸豫。
yǐ róu shùn zhī dào, zé wù zhī shēng xīn yě. gāng dòng yú wài, yǐ xián zhī yù zhī xiàng yě. zé bào kè wú zhì yě. shùn ér dòng zhī, dé qí bèi yǐ. yù zhī yì yě. shì yǐ qǔ zhū yù.
以柔順之道,則物之生心也。剛動於外,以閑之豫之象也。則暴客無至也。順而動之,得其備矣。豫之義也。是以取諸豫。
duàn mù wèi chǔ, jué dì wèi jiù. jiù chǔ zhī lì, wàn mín yǐ jì, gài qǔ zhū xiǎo guò.
斷木為杵,掘地為臼。臼杵之利,萬民以濟,蓋取諸小過。
chǔ dòng yú shàng, jiù zhǐ yú xià. shàng dòng ér xiǎo, xiǎo guò zhī xiàng yě. xiǎo qì shè ér wàn mín huò jì, xiǎo néng jì dà, xiǎo guò zhī yì yě. shì yǐ qǔ zhū xiǎo guò.
杵動於上,臼止於下。上動而小,小過之象也。小器設而萬民獲濟,小能濟大,小過之義也。是以取諸小過。
xián mù wèi hú, shàn mù wèi shǐ. hú shǐ zhī lì, yǐ wēi tiān xià, gài qǔ zhū kuí.
弦木為弧,剡木為矢。弧矢之利,以威天下,蓋取諸睽。
kuí xiǎo shì jí. xiàng bù hé ér yáo yòng yě. shì qí quán yòng ér wài hé, yǐ wèi yòng. dé qí xiǎo yòng yě. kuí zhòng cái yǐ wèi xiǎo qì, kuí zhī xiàng yě. lì wēi yuǎn ér hé zhū kuí zhě, kuí zhī yì yě. shì yǐ qǔ zhū kuí.
睽小事吉。象不合而爻用也。是其全用而外合,以為用。得其小用也。睽衆才以為小器,睽之象也。利威逺而合諸睽者,睽之義也。是以取諸睽。
shàng gǔ xué jū ér yě chù, hòu shì shèng rén yì zhī yǐ gōng shì, shàng dòng xià yǔ, yǐ dài fēng yǔ, gài qǔ zhū dà zhuàng.
上古穴居而野處,後世聖人易之以宫室,上棟下宇,以待風雨,蓋取諸大壯。
shàng gǔ rén chún ér wèi dé qí qì zhī shì yě, gù xué jū yǐ qiú qí wēn. yě chù yǐ báo qí yù, wèi miǎn yú diàn ài fēng yǔ yě. tǔ ruò cuì zhī wù, dòng yǔ jiān zhuàng zhī wù yě. yì zhī yǐ gōng shì, shàng dòng xià yǔ, zì xià ér zhuàng, dà zhuàng zhī xiàng yě. zé kě yǐ dài fēng yǔ ér jí qí gōng shì zhī yòng yě. dà zhuàng zhī yì shì yǐ qǔ zhū dà zhuàng.
上古人淳而未得其器之適也,故穴居以求其温。野處以薄其燠,未免於墊隘風雨也。土弱脃之物,棟宇堅壯之物也。易之以宫室,上棟下宇,自下而壯,大壯之象也。則可以待風雨而極其宫室之用也。大壯之義是以取諸大壯。
gǔ zhī zàng zhě, hòu yī zhī yǐ xīn, zàng zhī zhōng yě, bù fēng bù shù, sàng qī wú shù. hòu shì shèng rén yì zhī yǐ guān guǒ, gài qǔ zhū dà guò.
古之葬者,厚衣之以薪,葬之中野,不封不樹,喪期无數。後世聖人易之以棺槨,蓋取諸大過。
tài gǔ zhī rén, pǔ ér wèi sàn, āi lè zhī qíng wú xì yě. gù shēng ér qiú chōng qí tǐ, sǐ ér zàng zhū zhōng yě, yǐ wèi wú zhī ér yì lèi yě. hòu shì chún lí qíng zhì wài sàn, gù qīn qí qīn, zi qí zi, ér āi lè è yù zhī xīn yíng yǐ. shì yǐ shèng rén yīn zūn qí qíng, ér chéng qí jiào míng, shén dào lì shàng, xià xiū wǔ lǐ, shè wǔ jiào yǐ yǎng shēng sòng sǐ, yǐ dá qí qíng ér tiān xià tīng yǐ. shè guān guǒ, xué dì ér zàng zhī, qí xiàng rù yú zé yě. qí yì bù wàng sǐ ér guò hòu zhī yě. shì yǐ qǔ zhū dà guò.
太古之人,朴而未散,哀樂之情無係也。故生而求充其體,死而葬諸中野,以為無知而異類也。後世淳漓情智外散,故親其親,子其子,而哀樂惡欲之心盈矣。是以聖人因遵其情,而成其敎明,神道立上,下修五禮,設五敎以養生送死,以達其情而天下聽矣。設棺槨,穴地而葬之,其象入於澤也。其義不忘死而過厚之也。是以取諸大過。
shàng gǔ jié shéng ér zhì, hòu shì shèng rén yì zhī, yǐ shū qì bǎi guān yǐ zhì wàn mín yǐ chá, gài qǔ zhū guài.
上古結繩而治,後世聖人易之,以書契百官以治萬民以察,蓋取諸夬。
shàng gǔ guān zhí wèi shè, rén zì wèi zhì, jì qí mìng ér sì, kě yǐ jié shéng yě. zhì yú dào sàn, yú shì shèng rén shǐ lì bǎi guān, zào shū qì, wàn mín bù dài lì qiú ér yǐ zhī chá zhī. guài, gāng zhǎng ér zhì yú wǔ yě. shàng xià bǎi guān jiē zài qí wèi, guài zhī xiàng yě. xiǎo rén zhī dào wài qí yì, kě yǐ jué ér zhì yǐ. shì yǐ qǔ zhū guài. xiàng zhě xiàng yě, yì zhě cái yě, yǒu qí xiàng zé bèi qí cái yǐ. gù zhì qì zhě xiān dé qí xiàng yān.
上古官職未設,人自為治,記其命而巳,可以結繩也。至於道散,於是聖人始立百官,造書契,萬民不待力求而以之察之。夬,剛長而至於五也。上下百官皆在其位,夬之象也。小人之道外其義,可以決而治矣。是以取諸夬。象者像也,義者財也,有其象則備其財矣。故制器者先得其象焉。
shì gù yì zhě xiàng yě. xiàng yě zhě xiàng yě. tuàn zhě cái yě. yáo yě zhě xiào tiān xià zhī dòng zhě yě. shì gù jí xiōng shēng ér huǐ lìn zhe yě. yáng guà duō yīn, yīn guà duō yáng, qí gù hé yě. yáng guà qí, yīn guà ǒu, qí dé xíng hé yě. yáng, yī jūn ér èr mín, jūn zǐ zhī dào yě. yīn, èr jūn ér yī mín, xiǎo rén zhī dào yě. yì yuē: chōng chōng wǎng lái, péng cóng ěr sī. zǐ yuē: tiān xià hé sī hé lǜ, tiān xià tóng guī ér shū tú. yī zhì ér bǎi lǜ, tiān xià hé sī hé lǜ. rì wǎng zé yuè lái, yuè wǎng zé rì lái. rì yuè xiàng tuī ér míng shēng yān. hán wǎng zé shǔ lái, shǔ wǎng zé hán lái, hán shǔ xiāng tuī ér suì chéng yān. wǎng zhě qū yě, lái zhě xìn yě, qū xìn xiāng gǎn, ér lì shēng yān. chǐ huò zhī qū yǐ qiú shēn yě, lóng shé zhī zhé yǐ cún shēn yě, jīng yì rù shén yǐ zhì yòng yě, lì yòng ān shēn yǐ chóng dé yě. guò cǐ yǐ wǎng wèi zhī huò zhī yě. qióng shén zhī huà dé zhī shèng yě. yì yuē: kùn yú shí, jù yú jí lí, rù yú qí gōng, bù jiàn qí qī, xiōng. zǐ yuē: fēi suǒ kùn ér kùn yān, míng bì rǔ. fēi suǒ jù ér jù yān, shēn bì wēi. jì rǔ qiě wēi, sǐ qī jiāng zhì. qī qí kě dé jiàn xié. yì yuē: gōng yòng shè sǔn yú gāo yōng zhī shàng, huò zhī. wú bù lì. zǐ yuē: sǔn zhě, qín yě. gōng shǐ zhě, qì yě. shè zhī zhě, rén yě. jūn zǐ cáng qì yú shēn, dài shí ér dòng, hé bù lì zhī. yǒu dòng ér bù kuò, shì yǐ chū ér yǒu huò. yǔ chéng qì ér dòng zhě yě. zǐ yuē: xiǎo rén bù chǐ, bù rén, bù wèi, bù yì, bù jiàn lì, bù quàn, bù wēi, bù chéng. xiǎo chéng ér dà jiè, cǐ xiǎo rén zhī fú yě. yì yuē: jù xiào miè zhǐ, wú jiù. cǐ zhī wèi yě. shàn bù jī bù zú yǐ chéng míng, è bù jī bù zú yǐ miè shēn. xiǎo rén yǐ xiǎo shàn wèi wú yì, ér fú wèi yě. yǐ xiǎo è wèi wú shāng, ér fú qù yě. gù è jī ér bù kě yǎn, zuì dà ér bù kě jiě. yì yuē: hé xiào miè ěr, xiōng. zǐ yuē: wēi zhě, ān qí wèi zhě yě. wáng zhě, bǎo qí cún zhě yě. luàn zhě, yǒu qí zhì zhě yě. shì gù jūn zǐ ān ér bù wàng wēi, cún ér bù wàng wáng, zhì ér bù wàng luàn. shì yǐ shēn ān ér guó jiā kě bǎo yě. yì yuē: qí wáng qí wáng, xì yú bāo sāng. zǐ yuē: dé báo ér wèi zūn, zhī xiǎo ér móu dà, lì xiǎo ér rèn zhòng, xiān bù jí yǐ. yì yuē: dǐng zhé zú, fù gōng sù, qí xíng wò, xiōng. yán bù shèng qí rèn yě. zǐ yuē: zhī jǐ qí shén hū, jūn zǐ shàng jiāo bù chǎn, xià jiāo bù dú. qí zhī jǐ hū. jǐ zhě, dòng zhī, jí zhī xiān jiàn zhě yě. jūn zǐ jiàn jǐ ér zuò, bù qí zhōng rì. yì yuē: jiè yú shí, bù zhōng rì, zhēn jí. jiè rú shí yān, níng yòng zhōng rì, duàn kě shí yǐ. jūn zǐ zhī wēi, zhī zhāng, zhī róu, zhī gāng, wàn fū zhī wàng. zǐ yuē: yán shì zhī zǐ, qí dài shù jǐ hū. yǒu bù shàn, wèi cháng bù zhī. zhī zhī wèi cháng fù xíng yě. yì yuē: bù yuǎn fù, wú zhī, huǐ. yuán jí. tiān dì yīn yùn, wàn wù huà chún, nán nǚ gòu jīng, wàn wù huà shēng. yì yuē: sān rén xíng zé sǔn yī rén, yī rén xíng zé dé qí yǒu. yán zhì yī yě. zǐ yuē: jūn zǐ ān qí shēn, ér hòu dòng yì qí xīn, ér hòu yǔ dìng qí jiāo, ér hòu qiú. jūn zǐ xiū cǐ sān zhě, gù quán yě. wēi yǐ dòng, zé mín bù yǔ yě. jù yǐ yǔ, zé mín bù yīng yě. wú jiāo ér qiú, zé mín bù yǔ yě. mò zhī yǔ, zé shāng zhī zhě zhì yǐ. yì yuē: mò yì zhī, huò jī zhī, lì xīn wù héng, xiōng.
是故易者象也。象也者像也。彖者材也。爻也者效天下之動者也。是故吉凶生而悔吝著也。陽卦多隂,隂卦多陽,其故何也。陽卦竒,隂卦耦,其德行何也。陽,一君而二民,君子之道也。隂,二君而一民,小人之道也。易曰:憧憧往來,朋從爾思。子曰:天下何思何慮,天下同歸而殊塗。一致而百慮,天下何思何慮。日往則月來,月往則日來。日月相推而明生焉。寒往則暑來,暑往則寒來,寒暑相推而歳成焉。往者屈也,來者信也,屈信相感,而利生焉。尺蠖之屈以求伸也,龍蛇之蟄以存身也,精義入神以致用也,利用安身以崇徳也。過此以往未之或知也。窮神知化德之盛也。易曰:困于石,據于蒺藜,入于其宫,不見其妻,凶。子曰:非所困而困焉,名必辱。非所據而據焉,身必危。既辱且危,死期將至。妻其可得見邪。易曰:公用射隼于髙墉之上,獲之。无不利。子曰:隼者,禽也。弓矢者,器也。射之者,人也。君子藏器于身,待時而動,何不利之。有動而不括,是以出而有獲。語成器而動者也。子曰:小人不恥,不仁,不畏,不義,不見利,不勸,不威,不懲。小懲而大誡,此小人之福也。易曰:屨校滅趾,无咎。此之謂也。善不積不足以成名,惡不積不足以滅身。小人以小善為无益,而弗為也。以小惡為无傷,而弗去也。故惡積而不可掩,罪大而不可解。易曰:何校滅耳,凶。子曰:危者,安其位者也。亡者,保其存者也。亂者,有其治者也。是故君子安而不忘危,存而不忘亡,治而不忘亂。是以身安而國家可保也。易曰:其亡其亡,繫于苞桑。子曰:德薄而位尊,知小而謀大,力小而任重,鮮不及矣。易曰:鼎折足,覆公餗,其形渥,凶。言不勝其任也。子曰:知幾其神乎,君子上交不諂,下交不瀆。其知幾乎。幾者,動之□,吉之先見者也。君子見幾而作,不俟終日。易曰:介于石,不終日,貞吉。介如石焉,寧用終日,斷可識矣。君子知微,知彰,知柔,知剛,萬夫之望。子曰:顔氏之子,其殆庶幾乎。有不善,未甞不知。知之未甞復行也。易曰:不逺復,无祗,悔。元吉。天地絪緼,萬物化醇,男女搆精,萬物化生。易曰:三人行則損一人,一人行則得其友。言致一也。子曰:君子安其身,而後動易其心,而後語定其交,而後求。君子修此三者,故全也。危以動,則民不與也。懼以語,則民不應也。无交而求,則民不與也。莫之與,則傷之者至矣。易曰:莫益之,或擊之,立心勿恒,凶。
yì zhě: shèng rén jì qí wù, ér shè qí xiàng yě. xiàng zhě, kě guān qí wù yí rén, dé ér xiàng. tuàn zhě: yán hū guà zhī guà yì, kě guān qí cí, ér dé qí guī yě. yáo zhě: xiào tiān xià zhī dòng yě. dòng ér jí xiōng huǐ lìn zhī suǒ shēng yě. zhēn yī ér kě yǐ shèng zhī yǐ. fū yīn yáng zhě, xiāng qiú zhī wù yě. shèng ér wǎng jū wèi zhī zhǔ yě, qíng xìng zhī suǒ guī yě, gù qí ǒu guǎ zhě ér dé qí zhǔ yě. qí dé xíng zhě, yáng zhě míng yě. wú sī ér tǐ wù zhī lǐ yě, kě yǐ shī qí lìng ér bǎo qí zūn yě, yī zhī dào yě. gù yáng guà yī jūn zǐ ér èr xiǎo rén cóng, shùn zhī dào yě. yīn zhě, àn yě. mèi yú shí zhī wù yě, chéng mìng ér lì qí shì, xiǎo rén zhī zhí èr zhī dào yě. gù yīn guà yī xiǎo rén ér èr jūn zǐ, diān qí dào yě, fǎn qí xíng yě. ér guì yú xíng yě. fū yǐ xíng lèi ér bù yǐ shén yù zhě, fēi jūn zǐ. zhēn yī zhī dào yě. tiān xià zhī qì guǎng yǐ, qí wèi wù duō yǐ, xì ér chōng chōng, wǎng lái bù lí qí xíng, ér qiú qí zhì, shǐ cóng qí sī zhě, bù yì liè hū. sī ér lǜ zhī, zì sàng zhī yǐ. hé xiá zhì yú wù zāi. gù shèng rén wú sī yě, wú lǜ yě, jì rán zhēn yī, ér bù kě huò yě. yǐ tóng yě. ér guī qí shū tú yǐ yī yě, ér zhì qí bǎi lǜ, wù zì yǒu qí zhōng shǐ yě. hé suǒ sī lǜ zāi. shì yǐ zhēn yī zhī dào, wú bù guī qí tóng yě. zhì yú rì wǎng zé yuè lái, yuè wǎng zé rì lái, yòng shě xiāng tuī yě, wǎng zhě bù yòng yě, lái zhě yòng yě. yǐ bù yòng ér bǎo qí yòng, shǒu qí zhēn yī yě. gù míng yān. hán lái zé shǔ wǎng, shǔ wǎng zé hán lái, hán shǔ xiāng dài, gù néng chéng qí suì, běn yú zhǐ ér hòu dòng yě. gù shí zhī wǎng zé bù yòng yě, zhǐ yě, gù wèi zhī qū. shí zhī lái zé yòng yě, dòng yě, gù wèi zhī shēn. qū ér shēn zhī, nǎi lì shēng yě. gù chǐ huò zhī qū yǐ qiú shēn yě. lóng shé zhī zhé yǐ cún shēn yě. jiē běn qí zhǐ yě. yǐ shì shèng rén qióng lǐ ér jǐn xìng, zhǐ yú wú fāng, xíng yú wú xíng zhě, suǒ yǐ zhì shén zhī yòng yě. zhì qí lì yòng, néng ān qí shēn zhě, xiū guǎng qí dé, yòng zhī ér bù dài yě. dào jí hū shì yǐ. gù néng qióng shén zhī suǒ zì zhī biàn zhī suǒ huà, cǐ dé zhī shèng yě. yì zhī dà guī yě. shèng rén zhī zhì yǐ. shì yǐ jūn zǐ bǎo qí zhēn yī, dé qí suǒ ān, rán hòu míng kě dá yě. fēi suǒ kùn ér kùn yān, fēi suǒ jù ér jù yě, bù liàng qí lì, wēi rǔ jí yǐ. sǐ qī jiāng zhì, suī zhì qīn ér pàn yě. qī qí kě jiàn hū, cǐ bù néng ān qí shēn ér shèn qí qiú yě. fū bǎo qí shēn zhě, dòng ér wú shī yě. xiū dé zhě, lì qí yòng yě. shì yǐ gōng yòng shè sǔn yú gāo yōng zhī shàng, huò zhī wú bù lì. dé zhī bèi shí zhī dòng, gù néng huò qí wèi yě. de wèi ér lì yú mín zhě, bù kě yǐ bù chá yú xiǎo rén. wèi rén zhī shàng zhě, běn hū rén yě. ài ér guò zhī, shī qí rén yě. gù xiǎo chéng ér dà jiè, nǎi xiǎo rén zhī fú yě. yù zhī yǐ dào rén, zài qí zhōng yǐ. shì yǐ jù xiào miè zhǐ, wú jiù zhì hū. è jī ér lèi zhī zuì dà ér zhū zhī, wú jí zhī yǐ. zé xiǎo rén miè qí shēn, ér jūn zǐ shī qí xíng yě. shì yǐ hé xiào miè ěr, xiōng. jū qí wèi ér bù shī yù qí xià zhī dào, zé kě yǐ ān. ér yíng zhī zì sàng zhī yǐ. hān shēn lǜ wēi, nǎi kě quán yě. gù jūn zǐ ān ér bù wàng wēi, cún ér bù wàng wáng, zhì ér bù wàng luàn, shì yǐ shēn ān ér guó jiā kě bǎo yě. gù yuē, qí wáng qí wáng, xì yú bāo sāng, rán hòu néng bǎo qí wèi yě. shèn zài yú móu dà rèn zhòng hū bù kě yǐ bù shěn yě, guò sī bài zhī yǐ. gù dé báo ér wèi zūn, zhì xiǎo ér móu dà, lì xiǎo ér rèn zhòng, xiān bù jí yǐ. shì yǐ dǐng zhé zú, fù gōng sù, qí xíng wò, xiōng. bù shèng qí rèn zhě yě. fū néng zhī qí shì zhī wēi zhě, kě yǐ cóng qí dà yě. lǚ qí dà rèn, qí zhòng suī wàn biàn ér dé qí shén yě. fū zhī jǐ zé huò fú zhī yuán míng yǐ. jǐ zhě, shì zhī lái yě. jiè rán rú shí, bù kě yǐ lì, biàn yě. guān jí ér dòng, hé bù lì yān. gù shàng jiāo bù chǎn, bù gǒu róng yě. xià jiāo bù dú, bù qīng dài yě. zhī zé jí yǐ. qǐ dài yú zhōng rì hū. gù zhī wēi, zhī zhāng zhě, zhī qí zhōng shǐ yě. zhī róu, zhī gāng zhě, shí biàn huà zhī wèi yě. jūn zǐ néng zhī cǐ zhě, wàn fū zhī suǒ wàng, kě zé ér xiàng yě. cǐ shèng rén zhī dào zhì yě. wú yǐ jiā yǐ. jìng ér wú sī, ér dé qí shén yān. jiàn jǐ ér hòu dòng, yán zi zhě yě. dòng ér hòu zhī, zhī fēi ér fù, jìn shàng yú jǐ yě. jìn ér fù zhī, bù shì yú huǐ, hǎo xué zhě yě. gù yuē, yán shì zhī zǐ, qí dài shù jǐ hū. yǒu bù shàn, wèi cháng bù zhī. zhī zhī wèi cháng fù xíng. shì yǐ bù yuǎn fù, wú zhī, huǐ. yuán jí. zhī tiān zhī jǐ zhě, néng tōng tiān xià zhī zhì yě. suī yuǎn yě, xué ér kě yǐ zhì zhī yě. xué yǐ qiú zhī, qí zhì zhě fēi yī, yǐ qiú zhī bù kě de yě. gù tiān dì yīn yùn xiāng jì, nán nǚ gǎn yīng, xiāng yǔ jiē yī ér tōng zhī nǎi néng huà chún yě. xué ér èr sān, zé qí zhì huò yǐ. hé yǐ yīng zāi. jī yī yǐ qiú zhī, nǎi dé qí yǒu. yì yuē" méng hēng, fěi wǒ qiú tóng méng, tóng méng qiú wǒ." zhì qiú ér yīng, rán hòu néng zì huà yě. shì yǐ sān rén xíng zé sǔn yī rén, yī rén xíng zé dé qí yǒu. yán zhì qí yī yě. jūn zǐ xué yǐ zhì qí dào zhě, shēn dé qí ān yě. zé dòng ér bù shī qí jié yǐ. xīn dé qí yì yě, zé yǔ ér dé qí dāng yě. biàn ér dé qí jiāo yě. yīng ér gōng qí qiú yě. jūn zǐ xiū cǐ sān zhě, gù néng quán yě. gù wēi yǐ dòng, zé mín mò yǔ. jù yǐ yǔ, zé mín bù yīng. wú jiāo ér qiú, zé mín bù yǔ. mò yǔ zhī, zé shāng zhī zhě zhì yǐ. shì yǐ mò yì zhī, huò jī zhī, lì xīn wù héng, xiōng. xīn wú zhǔ yǐ. yú wù bù biàn yǐ. hé yǐ wèi héng zāi. xiū shì ér kě yǐ zhōu yǐ.
易者:聖人寄其物,而設其象也。象者,可觀其物冝人,得而象。彖者:言乎卦之卦義,可觀其辭,而得其歸也。爻者:效天下之動也。動而吉凶悔吝之所生也。貞一而可以勝之矣。夫隂陽者,相求之物也。勝而往居為之主也,情性之所歸也,故其偶寡者而得其主也。其德行者,陽者明也。無私而體物之理也,可以施其令而保其尊也,一之道也。故陽卦一君子而二小人從,順之道也。隂者,暗也。昧於時之務也,承命而力其事,小人之職二之道也。故隂卦一小人而二君子,顚其道也,反其行也。而貴於形也。夫以形累而不以神遇者,非君子。貞一之道也。天下之器廣矣,其為物多矣,繫而憧憧,往來不離其形,而求其至,使從其思者,不亦劣乎。思而慮之,自喪之矣。何暇至於物哉。故聖人無思也,無慮也,寂然貞一,而不可惑也。以同也。而歸其殊塗以一也,而致其百慮,物自有其終始也。何所思慮哉。是以貞一之道,無不歸其同也。至於日往則月來,月往則日來,用捨相推也,往者不用也,來者用也。以不用而保其用,守其貞一也。故明焉。寒來則暑徃,暑徃則寒來,寒暑相代,故能成其歳,本於止而後動也。故時之往則不用也,止也,故為之屈。時之來則用也,動也,故為之伸。屈而伸之,乃利生也。故尺蠖之屈以求伸也。龍蛇之蟄以存身也。皆本其止也。以是聖人窮理而盡性,止於無方,行於無形者,所以致神之用也。致其利用,能安其身者,修廣其德,用之而不殆也。道極乎是矣。故能窮神之所自知變之所化,此德之盛也。易之大歸也。聖人之至矣。是以君子保其貞一,得其所安,然後名可達也。非所困而困焉,非所據而據也,不量其力,危辱及矣。死期將至,雖至親而畔也。妻其可見乎,此不能安其身而愼其求也。夫保其身者,動而無失也。修德者,利其用也。是以公用射隼於髙墉之上,獲之無不利。德之備時之動,故能獲其位也。得位而蒞於民者,不可以不察於小人。為人之上者,本乎仁也。愛而過之,失其仁也。故小懲而大誡,乃小人之福也。御之以道仁,在其中矣。是以屨校滅趾,無咎至乎。惡積而累之罪大而誅之,無及之矣。則小人滅其身,而君子失其刑也。是以何校滅耳,凶。居其位而不失御其下之道,則可矣安。而盈之自喪之矣。歛身慮危,乃可全也。故君子安而不忘危,存而不忘亡,治而不忘亂,是以身安而國家可保也。故曰,其亡其亡,繫于苞桑,然後能保其位也。愼在於謀大任重乎不可以不審也,過斯敗之矣。故德薄而位尊,智小而謀大,力小而任重,鮮不及矣。是以鼎折足,覆公餗,其形渥,凶。不勝其任者也。夫能知其事之微者,可以從其大也。履其大任,其重雖萬變而得其神也。夫知幾則禍福之源明矣。幾者,事之來也。介然如石,不可以利,變也。觀吉而動,何不利焉。故上交不諂,不苟容也。下交不瀆,不輕怠也。知則吉矣。豈待於終日乎。故知微,知彰者,知其終始也。知柔,知剛者,識變化之為也。君子能知此者,萬夫之所望,可則而象也。此聖人之道至也。無以加矣。靜而無思,而得其神焉。見幾而後動,顔子者也。動而後知,知非而復,近尚於幾也。近而復之,不適於悔,好學者也。故曰,顔氏之子,其殆庶幾乎。有不善,未甞不知。知之未甞復行。是以不逺復,無祗,悔。元吉。知天之幾者,能通天下之志也。雖逺也,學而可以至之也。學以求之,其至者非一,以求之不可得也。故天地絪緼相繼,男女感應,相與皆一而通之乃能化醇也。學而二三,則其志惑矣。何以應哉。積一以求之,乃得其有。易曰“蒙亨,匪我求童蒙,童蒙求我。”志求而應,然後能自化也。是以三人行則損一人,一人行則得其友。言致其一也。君子學以致其道者,身得其安也。則動而不失其節矣。心得其易也,則語而得其當也。辨而得其交也。應而供其求也。君子修此三者,故能全也。故危以動,則民莫與。懼以語,則民不應。無交而求,則民不與。莫與之,則傷之者至矣。是以莫益之,或擊之,立心勿恒,凶。心無主矣。於物不辨矣。何以為恒哉。修是而可以周矣。
zǐ yuē: qián kūn, qí yì zhī mén xié. gān yáng, wù yě. kūn yīn, wù yě. yīn yáng hé dé ér gāng róu yǒu tǐ, yǐ tǐ tiān dì zhī zhuàn, yǐ tōng shén míng zhī dé, qí chēng míng yě. zá ér bù yuè yú jī qí lèi, qí shuāi shì zhī yì xié. fū yì, zhāng wǎng ér chá lái, ér wēi xiǎn chǎn yōu, kāi ér dāng míng biàn wù, zhèng yán duàn cí, zé bèi yǐ. qí chēng míng yě. xiǎo qí qǔ lèi yě, dà qí, yuǎn qí cí, wén qí yán, qū ér zhōng qí shì, sì ér yǐn yīn èr, yǐ jì mín xíng, yǐ míng shī dé zhī bào.
子曰:乾坤,其易之門邪。乾陽,物也。坤隂,物也。隂陽合德而剛柔有體,以體天地之撰,以通神明之德,其稱名也。雜而不越於稽其類,其衰世之意邪。夫易,彰往而察來,而微顯闡幽,開而當名辨物,正言斷辭,則備矣。其稱名也。小其取類也,大其□,逺其辭,文其言,曲而中其事,肆而隱因貳,以濟民行,以明失得之報。
qián kūn xiāng qiú ér wèi bā guà, bā guà zhòng cuò ér qióng. tiān xià zhī xiàng, jiē shēng yú qián kūn yě. fēi yì zhī mén xié. gù gān yáng wù yě. kūn yīn wù yě. yīn yáng gè hé dé, ér yǒu gāng róu zhī tǐ yǐ tǐ xiàng tiān dì zhī wèi. yǐ tōng shén míng zhī dé, qí qǔ xiàng chēng míng, suī zá xì yě, ér jí xiōng zhī fēn bù guò yú lǐ. gù shèng rén kǎo qí cí yì, ér tàn zhī bù gǎn zhèng yán yě. qí shuāi shì zhī yì xié. yōu qí shāng yě. fū yì, míng qí jì wǎng ér chá qí jiāng lái, xiǎn qí wēi ér chǎn qí yōu, kāi wù zhī zhuàng ér dāng míng biàn wù zhèng yán, ér jí xiōng bèi, duàn yú cí yǐ. qí chēng míng zhě, xiǎo kě yǐ cáng qí qǔ lèi yě. dà kě yǐ guǎng qí chén yě. qí yuǎn kě yǐ tàn zé, qí cí wén kě yǐ wán qí yì yě. qí yán wěi qū ér zhí yú lǐ, qí shì fàng sì ér fú cáng qí ào yān. cǐ lì běn yú xiǎo yě. jìn yě, qū yě, fàng yě, guān qí yǒu yǐ fù, ér míng zhī zé dà yě, yuǎn yě, zhōng yě, shēn yě. gù yīn èr ér suǒ zhī, kě yǐ jì mín zhī xíng. míng ér dòng zhī, kě fǒu ér shī dé lái bào, yǐ zhì qí běn yě.
乾坤相求而為八卦,八卦重錯而窮。天下之象,皆生於乾坤也。非易之門邪。故乾陽物也。坤隂物也。隂陽各合德,而有剛柔之體以體象天地之為。以通神明之德,其取象稱名,雖雜細也,而吉凶之分不過於理。故聖人考其辭義,而歎之不敢正言也。其衰世之意邪。憂其傷也。夫易,明其旣往而察其將來,顯其微而闡其幽,開物之狀而當名辨物正言,而吉凶備,斷於辭矣。其稱名者,小可以藏其取類也。大可以廣其陳也。其□逺可以探賾,其辭文可以玩其意也。其言委曲而直於理,其事放肆而伏藏其奥焉。此立本於小也。近也,曲也,放也,觀其□有以副,而明之則大也,逺也,中也,深也。故因貳而索之,可以濟民之行。明而動之,可否而失得來報,以治其本也。
yì zhī xìng yě. qí yú zhōng gǔ hū, zuò yì zhě, qí yǒu yōu huàn hū. shì gù lǚ dé zhī jī yě. qiān dé zhī bǐng yě. fù dé zhī běn yě. héng dé zhī gù yě. sǔn dé zhī xiū yě. yì dé zhī yù yě. kùn dé zhī biàn yě. jǐng dé zhī dì yě. xùn dé zhī zhì yě. lǚ hé ér zhì qiān, zūn ér guāng, fù xiǎo ér biàn yú wù, héng zá ér bù yàn, sǔn xiān nán ér hòu yì yì. zhǎng yù ér bù shè kùn. qióng ér tōng jǐng, jū qí suǒ ér qiān xùn, chēng ér yǐn, lǚ yǐ hé xíng, qiān yǐ zhì lǐ, fù yǐ zì zhī. héng yǐ yī dé, sǔn yǐ yuǎn hài. yì yǐ xìng lì, kùn yǐ guǎ yuàn, jǐng yǐ biàn yì, xùn yǐ xíng quán.
易之興也。其於中古乎,作易者,其有憂患乎。是故履德之基也。謙德之柄也。復德之本也。恒德之固也。損德之修也。益德之裕也。困德之辨也。井德之地也。巽德之制也。履和而至謙,尊而光,復小而辨於物,恒雜而不厭,損先難而後易益。長裕而不設困。窮而通井,居其所而遷巽,稱而隱,履以和行,謙以制禮,復以自知。恒以一德,損以逺害。益以興利,困以寡怨,井以辨義,巽以行權。
yì zhī xìng yě, dāng yú zhōng gǔ hū shì shuāi dào sàng, ér huàn qí yōu. qíng shí xiāng yuǎn, ér zhà yuàn zhī màn yě. gù qí sī shēn, qí fáng qū, yuán tiān xià zhī lǐ, qióng biàn huà zhī. zé jí xiōng huǐ lìn qí wǒ zhī suǒ zì hū. gù lǚ dé zhī jī yě, qí dé suǒ zhì ér yǒu bié yě. zé bù shī luàn yǐ. bié ér guǎ, qīn hé zhī, nǎi wèi zhì yě. bié ér lǚ zhī, hé ér cóng zhī, lǐ lè zhī dào. kě yǐ lì dé ér chéng háng yǐ. yòng ér jiāo zhě, qiān yě. bēi yǐ zì mù, dé rén zhī zūn, qí dào guāng yě. gù néng zhì qí lǚ, ér bǎo qí suǒ lǚ yě. wǎng ér bù zhī fù, wú qí běn yě. zhī huǐ ér fù, fù yú běn yě. bù yuǎn ér fù, zài qí xiǎo ér lái zhe hū. zì zhī zhě yě. dé zhī běn yě, dào zhī suǒ yóu shēng yě. dìng yú nèi wài zhī fēn zhě, kě jiǔ zhī dào yě. qí dé gù yǐ. dìng yú nèi yǐ, suī duō zá ér bù yàn yě. héng qí yī dé zhě yě. sǔn jǐ fèng shàng, dé zhī xiū yě. sǔn yǐ jiǎn jǐ, gù xiān nán yǐ, ér shuō yǐ yǔ qí dào, yì yě. kě yǐ fù qí ān yǐ. qí hé hài hū. yì qí xià zhě yě. dé kuān ér róng yě. zhǎng ér néng kuān, bù shè bèi ér mín xìn yě. zì shàng yǔ xià, dé xià zhī jié xìng lì zhě yě. kùn yě zhě, jūn zǐ biàn qí shī ér kǎo dé, kùn yǔ qióng ér xiū zhī, gù néng zhōng tōng yě. bù zé yú rén yě. qí guǎ yuàn yǐ. jūn zǐ bǎo dé, yóu jǐng zhī bù yú yě. dé qiān ér jí mín, yǎng ér bù qióng. jǐng zhī dé yě. shī ér bù qiú qí bào, jūn zǐ zhī yì yě. xùn ér xià mín zhě, fēi kuī jūn zǐ zhī dào yě. zhì yǒu suǒ zhī ér wèi zhì yě, chēng yú wù zhī qíng ér yǐn hū qí zhōng. suǒ yǐ xíng quán ér zhì shì yě. shì bù xùn zé bù néng zhì yě. cǐ jūn zǐ xíng yú yì ér zhōu qí huàn yě.
易之興也,當於中古乎世衰道喪,而患其憂。情實相逺,而詐怨之蔓也。故其思深,其防曲,原天下之理,窮變化之□。則吉凶悔吝其我之所自乎。故履徳之基也,其德所治而有别也。則不失亂矣。别而寡,親和之,乃為至也。别而履之,和而從之,禮樂之道。可以立德而成行矣。用而交者,謙也。卑以自牧,得人之尊,其道光也。故能制其履,而保其所履也。往而不知復,無其本也。知悔而復,復於本也。不逺而復,在其小而來著乎。自知者也。德之本也,道之所由生也。定於内外之分者,可久之道也。其德固矣。定於内矣,雖多雜而不厭也。恒其一德者也。損己奉上,德之修也。損以減己,固先難矣,而說以與其道,易也。可以附其安矣。其何害乎。益其下者也。得寛而容也。長而能寛,不設備而民信也。自上與下,得下之竭興利者也。困也者,君子辨其失而考德,困與窮而修之,故能終通也。不責於人也。其寡怨矣。君子保德,猶井之不渝也。德遷而及民,養而不窮。井之德也。施而不求其報,君子之義也。巽而下民者,非虧君子之道也。志有所之而為制也,稱於物之情而□隱乎其中。所以行權而制事也。事不巽則不能制也。此君子行於易而周其患也。
yì zhī wèi shū yě, bù kě yuǎn wèi dào yě. lǚ qiān biàn dòng bù jū. zhōu liú liù xū, shàng xià wú cháng, gāng róu xiāng yì. bù kě wèi diǎn yào, wéi biàn suǒ shì, qí chū rù yǐ dù wài. nèi shǐ zhī jù, yòu míng yú yōu huàn yǔ. gù wú yǒu shī bǎo, rú lín fù mǔ. chū lǜ qí cí ér kuí qí fāng, jì yǒu diǎn cháng, jì fēi qí rén dào, bù xū xíng.
易之為書也,不可逺為道也。屢遷變動不居。周流六虚,上下无常,剛柔相易。不可為典要,唯變所適,其出入以度外。内使知懼,又明於憂患與。故无有師保,如臨父母。初率其辭而揆其方,旣有典常,茍非其人道,不虚行。
yì zhī wèi shū yě, zhōng yú wù ér bù kě yuǎn qí wèi, dào yě. yīn shí ér yì, bù zhì yú gù. zhōu liú liù wèi, ér bù jiàn qí zhuàng. shàng xià wú cháng, gāng róu xiāng yì, gè zhǐ qí yào, wéi biàn suǒ shì. xiàng qí wù yí, guān qí jí xiōng, dé qí chū rù zhī dù. zé nèi wài zhī jù, ér jìn tuì zhī fēn zhe yě. yòu míng yú yōu huàn yǔ, yōu huàn zhī suǒ cóng, zé xiōng huǐ zhī zhào. yǎn hū qí qián, rú fù mǔ shī bǎo zhī lín yě. chū xiū qí wén ér dù qí yì, kě dé shí zhī shì, wèi shǒu cháng zhī dào. dé qí dào ér hòu xíng.
易之為書也,中於務而不可逺其為,道也。因時而易,不滯於固。周流六位,而不見其狀。上下無常,剛柔相易,各指其要,惟變所適。象其物宜,觀其吉凶,得其出入之度。則内外知懼,而進退之分著也。又明於憂患與,憂患之所從,則凶悔之兆。儼乎其前,如父母師保之臨也。初修其文而度其義,可得時之適,為守常之道。得其道而後行。
yì zhī wèi shū yě, yuán shǐ yào zhōng yǐ wèi zhì yě. liù yáo xiāng zá, wéi qí shí wù yě. qí chū nán zhī, qí shàng yì zhī, běn mò yě. chū cí nǐ zhī, zú chéng zhī zhōng. ruò fú zá wù zhuàn dé, biàn shì yǔ fēi, zé fēi qí zhōng yáo bù bèi. yī, yì yào cún wáng jí xiōng, zé jū kě zhī yǐ. zhī zhě guān qí tuàn cí zé sī guò bàn yǐ. èr yǔ sì tóng gōng ér yì wèi, qí shàn bù tóng. èr duō yù, sì duō jù. jìn yě. róu zhī wèi dào, bù lì yuǎn zhě, qí yào wú jiù, qí yòng róu zhōng yě. sān yǔ wǔ tóng gōng ér yì wèi, sān duō xiōng, wǔ duō gōng. guì jiàn zhī děng yě. qí róu wēi qí gāng shèng xié.
易之為書也,原始要終以為質也。六爻相雜,唯其時物也。其初難知,其上易知,本末也。初辭擬之,卒成之終。若夫雜物撰德,辨是與非,則非其中爻不備。噫,亦要存亡吉凶,則居可知矣。知者觀其彖辭則思過半矣。二與四同功而異位,其善不同。二多譽,四多懼。近也。柔之為道,不利逺者,其要无咎,其用柔中也。三與五同功而異位,三多凶,五多功。貴賤之等也。其柔危其剛勝邪。
yì zhī wèi shū, yuán shǐ yào zhōng yǐ wèi tǐ yě. fū wù shēng ér hòu yǒu xiàng, xiàng chéng ér hòu yǒu shù. qióng shù jí biàn ér wèi zhōng. jūn zǐ guān zhī kě yǐ zhī qí guī yě. liù yáo zhī shè, yīn yáng zhī wèi, zūn bēi zhī fēn, gāng róu zhī chù, jí xiōng zhī bào, xiàng qí shí wù yě. chū shǐ xiàng yě. nǐ qí xíng ér zé zhī, gù nán zhī yě. qí shù qióng biàn, jí dào zhī zhōng yě, gù yì zhī. chū yǐ cí nǐ zhī, qí zhōng dé qí tǐ yě. běn nán zhī ér mò yì jiàn yě. shì gù zá lèi qí shì, sī chá wèi dé, biàn qí shì fēi, yào qí jí xiōng. guān fū zhōng ér dé zhī yǐ, guī qí zhǔ zhī zhì yě. zhì zhě guān qí tuàn cí, dé xiàng zhī dà, zé liù yáo zhī zá, biàn huà zhī lǐ, zhī zé jí, wéi zhī zé xiōng. gài dé qí bàn yǐ. sān yǔ sì tóng gōng ér yì wèi, yīn ǒu yě, chéng yáng zhī dào yě. èr duō yù, sì duō jù, sì jìn yú zūn, yí qí bī yě. róu zhī dào yě. yuǎn ér bù lì, èr dé róu zhōng, zhōng bù xié yě. róu fèng shàng yě. gù duō ér jí yān. gù róu ér jū zhī, jí yě. sān yǔ wǔ tóng gōng ér yì wèi, wēi yǐ jí zhe, yīn yáng fēn bù, sān zé yáng cōng xià, xiàng yě, chén zhī dào yě. liǎng sān cái jī, gāng róu ér zhì yú wǔ, dà jūn zhī dào yě. gù tóng gōng ér yì wèi. sān duō xiōng, yǒu mín ér shàng, chéng gāo ér nán jū yě. wǔ duō gōng zūn, wú guò yě. wèi shàng zhě néng duàn qí zhì yě. gù róu jū zhī ér wēi qí gāng shèng zhě yě.
易之為書,原始要終以為體也。夫物生而後有象,象成而後有數。窮數極變而為終。君子觀之可以知其歸也。六爻之設,隂陽之位,尊卑之分,剛柔之處,吉凶之報,象其時物也。初始象也。擬其形而則之,故難知也。其數窮變,極道之終也,故易知。初以辭擬之,其終得其體也。本難知而末易見也。是故雜類其事,思察為德,辨其是非,要其吉凶。觀夫中而得之矣,歸其主之制也。智者觀其彖辭,得象之大□,則六爻之雜,變化之理,□之則吉,違之則凶。蓋得其半矣。三與四同功而異位,隂耦也,承陽之道也。二多譽,四多懼,四近於尊,疑其逼也。柔之道也。逺而不利,二得柔中,中不邪也。柔奉上也。故多□而吉焉。故柔而居之,吉也。三與五同功而異位,微以及著,隂陽分布,三則陽緫下,象也,臣之道也。兩三才積,剛柔而至於五,大君之道也。故同功而異位。三多凶,有民而上,乗髙而難居也。五多功尊,無過也。為上者能斷其制也。故柔居之而危其剛勝者也。
yì zhī wèi shū yě, guǎng dà xī bèi, yǒu tiān dào yān, yǒu rén dào yān, yǒu dì dào yān. jiān sān cái ér liǎng zhī, gù liù. liù zhě, fēi tā yě, sān cái zhī dào yě. dào yǒu biàn dòng, gù yuē yáo, yáo yǒu děng, gù yuē wù, wù xiāng zá, gù yuē wén, wén bù dāng gù, jí xiōng shēng yān.
易之為書也,廣大悉備,有天道焉,有人道焉,有地道焉。兼三才而兩之,故六。六者,非他也,三才之道也。道有變動,故曰爻,爻有等,故曰物,物相雜,故曰文,文不當故,吉凶生焉。
yì zhī wèi shū yě, guǎng dà xī bèi yǐ. míng sān cái zhī dào yān. bā guà xiǎo chéng, tǐ qí xiàng yǐ. yīn ér zhòng zhī, ǒu tiān xià zhī qíng, yǐ jí qí gāng róu zhī lǐ yě. gù sān cái zhī dào, yǐ liù wèi ér chéng wén yě. dào yǒu biàn dòng, qíng zhī qiú yě. gù liù yáo xiào qí dòng yān. wèi yǒu yīn yáng, chù yǒu gāng róu, dé qí děng liè, dāng qí xíng shì, gù yuē wù. wù zá ér gāng róu yǒu xián, gù yuē wén. wén zhī bù dāng, zé bù néng zhì yě, gù yǒu jí xiōng zhī jí yān.
易之為書也,廣大悉備矣。明三才之道焉。八卦小成,體其象矣。因而重之,耦天下之情,以極其剛柔之理也。故三才之道,以六位而成文也。道有變動,情之求也。故六爻效其動焉。位有隂陽,處有剛柔,得其等列,當其行事,故曰物。物雜而剛柔有閒,故曰文。文之不當,則不能治也,故有吉凶之及焉。
yì zhī xìng yě, qí dāng yīn zhī mò shì, zhōu zhī shèng dé xié. dāng wén wáng yǔ zhòu zhī shì xié. shì gù qí cí wēi, wēi zhě shǐ píng. yì zhě shǐ qīng, qí dào shén dà, bǎi wù bù fèi, jù yǐ zhōng shǐ qí yào, wú jiù. cǐ zhī wèi yì zhī dào yě.
易之興也,其當殷之末世,周之盛德邪。當文王與紂之事邪。是故其辭危,危者使平。易者使傾,其道甚大,百物不廢,懼以終始其要,无咎。此之謂易之道也。
yì zhī xìng yě, dāng mò yīn zhōu zhī shèng dé yě. yīn zhòu fǎn zhèng, wén wáng shòu yōu, yōu yú wēi wáng, gù jī qí xíng shì, jí qí xiàng lèi, qióng qí biàn huà, zuò wèi yì zhī shū. yǐ wéi qí xiōng huǐ ér míng qí dào yě. shǐ yōu zhě, jǐn shèn ér dé qí píng mín suǒ zhù yě. yì zhī bù jiè zhě, zì zhì qí qīng zhòng suǒ qì yě. suǒ yǐ tuī qí wáng ér gù qí cún yě. qí dào shén dà, ér bǎi shì dé jǔ yě. jù qí xiōng hài, xián qí jìn tuì, zé shǐ zhōng qí wú jiù, cǐ yì zhī dào yě.
易之興也,當末殷周之盛德也。殷紂反正,文王受幽,憂於危亡,故積其行事,極其象類,窮其變化,作為易之書。以違其凶悔而明其道也。使憂者,謹愼而得其平民所助也。易之不戒者,自致其傾衆所棄也。所以推其亡而固其存也。其道甚大,而百事得舉也。懼其凶害,閑其進退,則始終□其無咎,此易之道也。
fū gān tiān xià zhī zhì jiàn yě, dé xíng héng yì yǐ zhī xiǎn. fū kūn tiān xià zhī zhì shùn yě, dé xíng héng jiǎn yǐ zhī zǔ. néng shuō zhū xīn, néng yán zhū hóu zhī lǜ, dìng tiān xià zhī jí xiōng, chéng tiān xià zhī wěi wěi zhě. shì gù biàn huà yún wèi jí shì yǒu xiáng, xiàng shì zhī qì, zhàn shì zhī lái, tiān dì shè wèi shèng rén chéng néng, rén móu guǐ, móu bǎi xìng, yǔ néng bā guà, yǐ xiàng gào yáo. tuàn yǐ qíng yán, gāng róu zá jū ér jí xiōng kě jiàn yǐ. biàn dòng yǐ lì, yán jí xiōng yǐ qíng qiān, shì gù ài è xiāng gōng, ér jí xiōng shēng. yuǎn jìn xiāng qǔ ér huǐ lìn shēng, qíng wěi xiāng gǎn ér lì hài shēng. fán yì zhī qíng jìn ér bù xiāng de, zé xiōng huò hài zhī, huǐ qiě lìn. jiāng pàn zhě qí cí cán zhōng, xīn yí zhě qí cí zhī. jí rén zhī cí guǎ, zào rén zhī cí duō, wū shàn zhī rén qí cí yóu, shī qí shǒu zhě qí cí qū.
夫乾天下之至健也,德行恒易以知險。夫坤天下之至順也,德行恒簡以知阻。能說諸心,能研諸侯之慮,定天下之吉凶,成天下之亹亹者。是故變化云為吉事有祥,象事知器,占事知來,天地設位聖人成能,人謀鬼,謀百姓,與能八卦,以象告爻。彖以情言,剛柔雜居而吉凶可見矣。變動以利,言吉凶以情遷,是故愛惡相攻,而吉凶生。逺近相取而悔吝生,情偽相感而利害生。凡易之情近而不相得,則凶或害之,悔且吝。將叛者其辭慙中,心疑者其辭枝。吉人之辭寡,躁人之辭多,誣善之人其辭游,失其守者其辭屈。
fū gān tiān xià zhī zhì jiàn yě. yī ér jìng, gù néng tōng tiān xià zhī zhì. zhī tiān xià zhī jǐ, zé wú xiǎn ér bù zhī yě. zhī qí wèi zhě, bài zhī gù néng shǒu qí yì. kūn tiān xià zhī zhì shùn yě. zhí ér fāng, dá tiān xià zhī shì, shí tiān xià zhī guò, gù néng wú zǔ bù chá yě. zé zhī qí zhí shì shī zhī yě. gù néng shǒu qí jiǎn jiàn ér tōng zhī dòng, ér shùn zhī, jiē dé qí zhǐ. gù néng shuō tiān xià zhī xīn, qióng tiān xià zhī lǜ, dìng tiān xià zhī jí xiōng. shǐ tiān xià zì xiǎo ér bù luàn yě. shì gù biàn huà zhī dào yún wèi zhī wù, jí shì xiān zhào, zhì qì zhī xiàng, zhàn shì zhī lái. tiān dì shè wèi ér shēng huà, shèng rén xiàng zhī ér chéng néng. gù jiāng yǒu wèi yě. kě yǐ jǐn qí shì zhī shǐ zhōng, móu guǐ shén yú bǔ shì, zé bǎi shì guī shàng zhī, ér jǐn lì yú xià yǐ. bā guà bèi qí xiàng, kě yǐ xiàng yě. yáo tuàn shēn qí qíng, kě yǐ sī yě. gāng róu yǔ jū, dá qí wén lǐ, chá qí qǔ shě ér jí xiōng kě jiàn yǐ. guān qí lì ér hòu biàn dòng, chá qí jí xiōng ér hòu qiān qí qíng. cǐ yì zhī dào yě. gù qǔ ài è xiāng gōng ér dé shī zhě, jí xiōng shēng yě. yuǎn jìn xiāng qǔ ér chà shí zhě, huǐ lìn shēng yě. qíng yǐ gǎn wù zhě, lì zhī shēng yě. wěi yǐ bì rén zhě, hài zhī jí yě. fū wù bù xiāng de, zé jìn ér mí xiōng yě. huò hài zhī ér huǐ qiě lìn, gù jiāng pàn zhě, qí cí cán nèi xū, ér qiú qí shuō yě. zhōng xīn yí zhě, bù zhī suǒ cóng, qí cí zhī yě. jí rén shǒu zhī ér.
夫乾天下之至健也。一而靜,故能通天下之志。知天下之幾,則無險而不知也。知其為者,敗之故能守其易。坤天下之至順也。直而方,達天下之事,識天下之過,故能無阻不察也。則知其執事失之也。故能守其簡健而通之動,而順之,皆得其止。故能說天下之心,窮天下之慮,定天下之吉凶。使天下自曉而不亂也。是故變化之道云為之務,吉事先兆,制器知象,占事知來。天地設位而生化,聖人象之而成能。故將有為也。可以盡其事之始終,謀鬼神於卜筮,則百事歸上之□,而盡力於下矣。八卦備其象,可以象也。爻彖伸其情,可以思也。剛柔與居,達其文理,察其取舍而吉凶可見矣。觀其利而後變動,察其吉凶而後遷其情。此易之道也。故取愛惡相攻而得失者,吉凶生也。逺近相取而差時者,悔吝生也。情以感物者,利之生也。偽以蔽人者,害之及也。夫物不相得,則近而彌凶也。或害之而悔且吝,故將叛者,其辭慙内虚,而求其說也。中心疑者,不知所從,其辭枝也。吉人守之而。