wàn wù jiē yǒu xìng, shùn qí xìng wèi dà. shùn zhī zé wú biàn, fǎn zhī zé yǒu hài.
万物皆有性，顺其性为大。顺之则无变，反之则有害。

yǔ zhī zhì hé yě, jùn chuān ér jué dì. shuǐ xíng hū dì zhōng, qí xìng ān ér suì.
禹之治河也，浚川而掘地。水行乎地中，其性安而遂。

yīn dì wèi zhī fáng, yóu kǒng bù zú zhì. gù fù zhī shān zú, shǐ xún shān ér xíng.
因地为之防，犹恐不足制。故附之山足，使循山而行。

shān bù kě bì děi, huò yuán fù qiū líng. shuǐ xíng hū liǎng jiān, jì gù ér jì níng.
山不可必得，或原阜丘陵。水行乎两间，既固而既宁。

jí jiāng jìn xià liú, shān yuǎn ér dì píng. qú liè wèi èr dào, hé fēn wéi jiǔ xíng.
及将近下流，山远而地平。渠裂为二道，河分为九形。

suī bào bù dé nù, suī shèng bù dé yíng. suǒ yǐ shùn ér zhì, guī zhī yú cāng míng.
虽暴不得怒，虽盛不得盈。所以顺而制，归之于沧溟。

hòu dài méng qí yè, lì shì liù qī shí. fán qiān yǒu yú nián, ér wú suǒ jué yì.
后代蒙其业，历世六七十。凡千有馀年，而无所决溢。

guó jūn yǔ shì zhǔ, qǐ jiē jǐn yǒu dé. gài yáo hé wèi xǐ, yī jiē xún yǔ jī.
国君与世主，岂皆尽有德。盖繇河未徙，一皆循禹迹。

hé dào jì yī xǐ, xià shè hū zhàn guó. shuǐ xíng píng dì shàng, nǎi dī fáng yīn sāi.
河道既一徙，下涉乎战国。水行平地上，乃堤防堙塞。

qí shí liǎng dī jiān, shí róng wǔ shí lǐ. shuǐ jì yǒu yóu xī, dī wú suǒ niè huǐ.
其时两堤间，实容五十里。水既有游息，堤无所啮毁。

hòu shì pò ér huài, hé yì shǐ fán cù. fá jǐn wèi guó xīn, xià jǐn qí yuán zhú.
后世迫而坏，河役始烦促。伐尽魏国薪，下尽淇园竹。

qún guān jiē fù xīn, tiān zǐ zì lín dū. qí shēng yòng bái mǎ, qí bì yòng bái yù.
群官皆负薪，天子自临督。其牲用白马，其璧用白玉。

gē cí jù xīn suān, gū bù zhì hào kū. hù zǐ kǒu suī sāi, xuān fáng gōng suī zhù.
歌辞剧辛酸，姑不至号哭。瓠子口虽塞，宣房宫虽筑。

qí hòu fù běi jué, fēn wéi tún shì hé. suì bù fù dī sāi, sāi yì wú rú hé.
其后复北决，分为屯氏河。遂不复堤塞，塞亦无如何。

liǎng hé jì fēn liú, hài shǎo ér lì duō. jiǔ zhī tún shì jué, suì dú rèn yī qú.
两河既分流，害少而利多。久之屯氏绝，遂独任一渠。

fán zài jué zài sāi, yòng yán shì zhī tú. yǒu tiān shí rén shì, kě tú bù kě tú.
凡再决再塞，用延世之徒。有天时人事，可图不可图。

yǒu xìng yǔ bù xìng, shǔ shuō bù kě wū. qí hòu fù dà jué, dà huài qí tián lú.
有幸与不幸，数说不可诬。其后复大决，大坏其田庐。

guàn sān shí yī xiàn, yán shì zhě fēn rú. jiāng yù sāi zhī yé, fán yì bǎi wàn fū.
灌三十一县，言事者纷如。将欲塞之耶，凡役百万夫。

fèi lèi bǎi jù wàn, yì wèi zhī hé rú. rú cǐ shì zhòng kùn, shì zhòng mín tàn xū.
费累百巨万，亦未知何如。如此是重困，是重民叹吁。

yán shì zhě bù yǐ, yì bù fù sāi zhū. lǐ xún jiě guāng bèi, qí yán bù zhì yū.
言事者不已，亦不复塞诸。李寻解光辈，其言不至迂。

suì rèn shuǐ suǒ zhī, qú dào zì gē chú. dāng shí mù shuǐ gōng, wú yī rén yīng shū.
遂任水所之，渠道自割除。当时募水工，无一人应书。

xué suī yǒu zhuān gōng, shù yì yǒu qióng yú. zhū suǒ shuō hé zhě, huán tán shí zhǔ zhī.
学虽有专攻，术亦有穷欤。诸所说河者，桓谭实主之。

dàn jù ér wèi shū, shí wú yǐ chù zhī. bān mèng jiān zuò zhì, yì wú suǒ chū qǔ.
但聚而为书，实无以处之。班孟坚作志，亦无所出取。

shì yǒu shèn nán zhě, suī zhī wú suǒ bǔ. jīn zhī wèi hé dī, yǔ hàn wú shén shū.
事有甚难者，虽知无所补。今之为河堤，与汉无甚殊。

yuǎn zhě wú shù lǐ, jìn wú bǎi bù yú. liǎng dī shù qí shì, rú fù tūn zhōu yú.
远者无数里，近无百步馀。两堤束其势，如缚吞舟鱼。

shì zú jī qí nù, shǐ zhī táo qiú jū. yòu shuǐ xìng yǐn fú, yǒu róng ér bì jū.
适足激其怒，使之逃囚拘。又水性隐伏，有容而必居。

jìn yín ér guàn zhù, rì wǎng ér yuè cú. sào cái yǒu fǔ bài, tǔ rǎng yǒu fú xū.
浸淫而灌注，日往而月徂。埽材有腐败，土壤有浮虚。

shuǐ jìn ér bù zhǐ, zhèng rú rén bìng qū. bìng yǐ zài gǔ suǐ, yī fāng zhì pí fū.
水进而不止，正如人病躯。病已在骨髓，医方治皮肤。

xià bù lòu zú jìng, shàng tū wèi bèi jū. huò shuǐ rú léi shēng, huò sào rú rén chuǎn.
下不漏足胫，上突为背疽。或水如雷声，或埽如人喘。

huò jué rú shān qīng, huò qù rú xí juǎn. rú jiāo lóng yǐn zhèn, rú hǔ bào táo quān.
或决如山倾，或去如席卷。如蛟龙引阵，如虎豹逃圈。

rú dì hù kāi pì, rú shuí hé shēng biàn. rú shén wù zhǔ zhī, bù kě dé ér biàn.
如地户开辟，如谁何生变。如神物主之，不可得而辨。

jiē hū yǒu rú cǐ, dī fáng qǐ néng jìn. gài yuán píng dì shàng, shī shuǐ zhī běn xìng.
嗟乎有如此，堤防岂能禁。盖缘平地上，失水之本性。

ér yòu wú èr qú, fēn jiǔ hé suǒ rèn. yǐ jiǔ hé wéi yī, suǒ yǐ rú cǐ shén.
而又无二渠，分九河所任。以九合为一，所以如此甚。

jīn zhī wèi yì jū, duō zài gǔ dī nèi. yǐ zhū sào zhǔn zhī, gāo yú wū shù bèi.
今之为邑居，多在古堤内。以诸埽准之，高于屋数倍。

yǐ shuǐ miàn zhǔn zhī, yì gāo shù chǐ wài. zhū sào zhèng rú chéng, ér tǔ yǒu qīng cuì.
以水面准之，亦高数尺外。诸埽正如城，而土有轻脆。

mín zhèng rú yú biē, chù pò huáng quǎn huì. bèi nì zhě cháng shì, bù nì zhě xìng dà.
民正如鱼鳖，处破湟畎浍。被溺者常事，不溺者幸大。

yòu hé shuǐ zhòng zhuó, diàn yū rì yǐ jī. yòu xià qiū lín yǔ, zhū shuǐ còu yǐ rù.
又河水重浊，淀淤日以积。又夏秋霖雨，诸水凑以入。

gù yǒu bì jué shì, bù jué zhě gài xiān. huò jué bǐ jué cǐ, huò jué jìn jué yuǎn.
故有必决势，不决者盖鲜。或决彼决此，或决近决远。

huò jué bù kě sài, huò sāi ér fù jué. huò jué yú dàn mù, huò jué yú suì yuè.
或决不可塞，或塞而复决。或决于旦暮，或决于岁月。

huò xīn sào gǒu wán, huò jiù sào kuì liè. pì rú qiān wàn jūn, yòng yī shéng chí qiè.
或新埽苟完，或旧埽溃裂。譬如千万钧，用一绳持挈。

bì yǒu shí ér bài, bì yǒu chǔ ér jué. ér zì jué dà wú, fán hài jǐ jùn xiàn.
必有时而败，必有处而绝。而自决大吴，凡害几郡县。

hé jì běi jìn biān, zhū táng jiē shòu huàn. wáng hú yǔ yì mǎ, shú wèi zhī gé xiàn.
河既北浸边，诸塘皆受患。亡胡与逸马，熟为之隔限。

jīn suī shén shèng shí, yì fáng bù yú biàn. suǒ yǐ yì lùn zhě, fù gù dào wèi biàn.
今虽甚盛时，亦防不虞变。所以议论者，复故道为便。

gù dào suī yǐ gāo, kě fù yì kě wèi. dàn kǒng jì fù hòu, qí biàn bù kě zhī.
故道虽已高，可复亦可为。但恐既复后，其变不可知。

wǒ bīng xué suī lòu, gōng bīng xué suī qí. wǒ shuō bīng zhī nán, gōng yì mò wǒ wéi.
我兵学虽陋，公兵学虽奇。我说兵之难，公亦莫我违。

hé shì yì yú bīng, qí nán kān xū xī. zhì yǒu bù kě jí, lì yǒu bù kě shī.
河事异于兵，其难堪嘘欷。智有不可及，力有不可施。

jí àn fēi bù wěi, suǒ sāi zhé fù huī. wáng zūn wú nài hé, shì sǐ ér zhí guī.
汲黯非不伟，所塞辄复隳。王遵无奈何，誓死而执圭。

ruò yǔ táng qú shuō, hào kū chuí tì tì. wèi shuō chuān gù dào, wèi shuō zhì gù dī.
若与唐衢说，号哭垂涕洟。未说穿故道，未说治故堤。

qiě shuō sāi hé kǒu, suǒ fèi bù kě tuī. zhū suǒ diào fā zhě, wěi jī yǔ shān qí.
且说塞河口，所费不可推。诸所调发者，委积与山齐。

juǎn sào zhě rú yún, jìn sào zhě rú fēi. xià sào míng rù chuān, qí shì yōu liú yí.
卷埽者如云，进埽者如飞。下埽名入川，其势忧流移。

shàng sào míng zhēng gāo, shǎo dòng jí shì wēi. wàn rén tī jí fù, liǎng dà gǔ jí chuí.
上埽名争高，少动即势危。万人梯急赴，两大鼓急椎。

zuò hào shēng hào lìng, yòng zhuǎn guāng zhǐ huī. qí jiù hù wēi jí, zhēng xū yú háo lí.
作号声号令，用转光指麾。其救护危急，争须臾毫釐。

yòu wén bèi zāi jùn, shù lù fāng jiàn jī. guān sī wú chù jù, mín lì jù kùn pí.
又闻被灾郡，数路方荐饥。官私无畜聚，民力俱困疲。

cháo tíng móu yǐ láo, liǎng gōng shí bù yí. shēng mín yǎng shǒu wàng, shǐ zhě wàng qǐn jī.
朝廷谋已劳，两宫食不怡。生民仰首望，使者忘寝饥。

wèi zhī nài hé hū, wù jì sù yǔ chí. shì suī yǒu jiān dìng, yì lùn zài suǒ chí.
为之柰何乎，勿计速与迟。事虽有坚定，议论在所持。

rú yī shēn shù jí, bì yǐ xiān hòu yī. jiǎ rú yí suǒ fèi, yòng yǐ yè pín mín.
如一身数疾，必以先后医。假如移所费，用以业贫民。

cháng qí suǒ wáng shī, jiù qí suǒ kǔ xīn. huò dài qí tián zū, huò xiǎng qí zhōng shēn.
偿其所亡失，救其所苦辛。或贷其田租，或享其终身。

dú gū yǒu cháng xì, shǐ tóng shì xiāng qīn. lù shī yǔ bào hái, shōu liǎn guī zhū fén.
独孤有常饩，使同室相亲。露尸与暴骸，收敛归诸坟。

jīng xuǎn qiáng míng lì, chù zhī shǐ píng jūn. xiāng guān yǔ xū tú, qī zhě yǐ zhòng lùn.
精选强明吏，处之使平均。乡官与胥徒，欺者以重论。

rú cǐ shù jī hū, kě wú chóu yuàn rén. xià chóu gēng shēng wàng, shàng wèi zài zào rén.
如此庶几乎，可无愁怨人。下酬更生望，上慰再造仁。

rán ér lùn yì zhě, zhì jīn yóu fēn fēn. huò fù qí gù dào, huò yīn qí zì rán.
然而论议者，至今犹纷纷。或复其故道，或因其自然。

gōng rú jué yú yī, wù shǐ zhòng yì qiān. zài jǐ zhě yǒu yì, zài mìng zhě yǐ tiān.
公如决于一，勿使众议牵。在己者有义，在命者以天。

ér kuàng xíng zhí fèn, ér kuàng běn chéng chén. shèng cháo wú bù chá, zhī zi zhī chì xīn.
而况行职分，而况本诚忱。圣朝无不察，知子之赤心。

jiē yú hé wéi zhě, cǎo mǎng qiě jiàn wēi. yǔ gōng běn wú sù, yī jiàn jí fú yí.
嗟余何为者，草莽且贱微。与公本无素，一见即弗遗。

yǐ bó xiōng chù wǒ, yǐ gǔ rén xiāng qī. xiǎo shè yóu zhì shuō, dà shì níng wú cí.
以伯兄处我，以古人相期。小设犹致说，大事宁无辞。

nián qiě liù shí yī, wèi zuò gōu zhōng shī. cháng kǒng gōng lǐ yì, rú tóu zhū wū ní.
年且六十一，未作沟中尸。常恐公礼义，如投诸污泥。

qǐ yù wèi yū kuò, bù dé yǐ wèi shī. lì wú zhī gān dǎn, dàn kǒng tóng ér xī.
岂欲为迂阔，不得已为诗。沥吾之肝胆，但恐同儿嬉。

yòu kǒng wù gōng shì, gōng qiān wàn shèn sī. rú jiāng cóng jìn gōng, jí shēn tú pián yí.
又恐误公事，公千万慎思。如将从近功，即深图便宜。

rú bì móu jiǔ lì, wéi gǔ rén shì xī. shì xún ér shì dù, shì fǎng ér shì zī.
如必谋久利，唯古人是希。是询而是度，是访而是咨。

huò bó wù jūn zǐ, huò sù rú lǎo shī. huò bīn hé yě sǒu, huò shì jǐng nián qí.
或博物君子，或宿儒老师。或滨河野叟，或市井年耆。

huò yú zhí fū fù, suǒ yán wú bì qī. huò lǎo xū tuì bīng, ěr wén ér mù kuī.
或愚直夫妇，所言无蔽欺。或老胥退兵，耳闻而目窥。

huò shì wèi shuǐ xué, kě yǔ jiǎng shì fēi. huò bó mù shuǐ gōng, àn dì xíng gāo bēi.
或世为水学，可与讲是非。或博募水工，按地形高卑。

cóng biàn dào chuān qú, shāo yǐn hé shì pī. hǎi jì wèi dà hè, biàn jì fēn yī zhī.
从便道穿渠，稍引河势披。海既为大壑，汴既分一支。

rú guān qiào shū tōng, zàng fǔ bìng kě zhì. cǐ shuō rú hé zāi, dàn kǒng chū yú kuáng.
如关窍疏通，脏腑病可治。此说如何哉，但恐出于狂。

rú hé wán zhàng sāi, rú hé fù zhū táng. guān biàn ér dài shí, yì kǒng móu bù zāng.
如何完障塞，如何复诸塘。观变而待时，亦恐谋不臧。

wèi fù yǒu shuō zhě, qiě xū yán biān fáng. rú wèi shàng shǒu biān, jiàn chēng yú féng táng.
为复有说者，且须严边防。如魏尚守边，见称于冯唐。

rú jì tóng jiǔ rèn, shǐ xiōng nú fú cáng. yǐ chē zhì chōng tū, rú wèi qīng wǔ gāng.
如祭彤久任，使匈奴伏藏。以车制冲突，如卫青武刚。

duō zhì qiáng nǔ shǒu, rú lǐ guǎng dài huáng. xuǎn mù rú mǎ lóng, liàn zú rú gāo wáng.
多置强弩手，如李广大黄。选募如马隆，练卒如高王。

rú hàn zhì bèn mìng, shǐ wǒ jūn shì zhāng. duǎn bīng zhuó mǎ jìng, chōng chē luàn qí xíng.
如汉置奔命，使我军势张。短兵斫马胫，冲车乱其行。

shǎng bù yǐ shǒu jí, suǒ yǐ yán bù fèn. dà xiàn dāo rú qiáng, kě yǐ jiān wú zhèn.
赏不以首级，所以严部分。大陷刀如墙，可以坚吾阵。

yáng shū zǐ yǐ dé, guō zi yí yǐ xìn. guāng bì zhàn hé yáng, huī qí lìng zhí jìn.
羊叔子以德，郭子仪以信。光弼战河阳，挥旗令直进。

qí shí zhū jūn shì, rú jué shuǐ qiān rèn. yáng sù bù yòng chē, kè hán xià mǎ bài.
其时诸军势，如决水千仞。杨素不用车，可汗下马拜。

jǐn yǐ qí shēn miǎn, hào kū ér dà bài. jiàng shuài zài fāng lüè, shèng què bǎi wàn bīng.
仅以其身免，号哭而大败。将帅在方略，胜却百万兵。

ān biān zài liáng jiàng, shèng què zhù cháng chéng. yuàn zi zhì shuǐ gōng, yǒu yǐ chóu míng shí.
安边在良将，胜却筑长城。愿子治水功，有以酬明时。

biàn lǐng tiě lín bīng, jǐn yī xī niú pí. lián yíng huán xiù mào, dà dào suí yá qí.
便领铁林兵，尽衣犀牛皮。连营环绣帽，大纛随牙旗。

fēn jīn cì yǒng gǎn, cáng shū fù piān bì. xiān shēng yì xìn yuǎn, xià lìng shuāng fēng chí.
分金赐勇敢，藏书付偏裨。先声义信远，下令霜风驰。

chū sài yǒu fēng cǎo, jìn guān wú mǎ tí. qióng lú dà mò wài, bié bù hēi shān xī.
出塞有丰草，近关无马蹄。穹庐大漠外，别部黑山西。

fá móu wèi shàng cè, hé yòng cháng yīng jī. běn cháo zhèng míng shèng, yǐ dé fú wài yí.
伐谋为上策，何用长缨羁。本朝正明盛，以德服外夷。

shǐ lái bù shòu xiàn, nán yuè huí shān tī. xī bì yù mén guān, dōng què gāo gōu lí.
使来不受献，南越回山梯。西闭玉门关，东却高句丽。

sì yí wú yī shì, gè ān cháo xué qī. míng jiàng gèng wú gōng, yōu zhào lēi dǐng yí.
四夷无一事，各安巢穴栖。名将更无功，优诏勒鼎彝。

shī xuán zuò gǔ chuī, jūn róng chú hǔ pí. yín dāng zhì jiāo láo, hàn lín yán suǒ fēi.
师旋作鼓吹，军容除虎貔。银珰致郊劳，翰林严锁扉。

chú shū zhǐ yòng má, shěng lì shēn zhuó fēi. gōng fāng yǒu suǒ niàn, shān zú jiāng zhī méi.
除书纸用麻，省吏身著绯。公方有所念，山足江之湄。

wú xīn rù huáng gé, yǒu biǎo cí chì chí. qǐ dé lǎo lái shēn, hào gē hái kuài jī.
无心入黄阁，有表辞赤墀。乞得老来身，浩歌还会稽。

bái yún yǔ lǜ bō, wú suǒ bù kě zhī. chūn fēng táo huā wù, qiū sè huáng jú lí.
白云与绿波，无所不可之。春风桃花坞，秋色黄菊篱。

chá lán yǔ jiǔ kē, hú shǐ jiān qín qí. pēng jī chuī shǔ fàn, kě qiàn páng gōng qī.
茶篮与酒榼，壶矢兼琴棋。烹鸡炊黍饭，可倩庞公妻。

qǐ wú kuài jī lǎo, xuě yè tóng fàn xī. yì yǒu èr sān zi, zhào gē xiāng zhuī suí.
岂无会稽老，雪夜同泛溪。亦有二三子，棹歌相追随。

sàn jìn tuó zhōng jīn, liú dé shēn shàng yī. yǒu zhái shì guān jiè, wú tián kě fú lí.
散尽橐中金，留得身上衣。有宅是官借，无田可扶犁。

xián yín tí sì guàn, cháng xiào rù yún ní. gōng dé wǒ shī hòu, yī mèng xū xiān guī.
闲吟题寺观，长啸入云霓。公得我诗后，一梦须先归。