gāo zǔ wǔ huáng dì huì yōng, zì mí luó tū, wén dì dì sì zǐ yě. mǔ yuē chì nú tài hòu. wèi dà tǒng jiǔ nián, shēng yú tóng zhōu, yǒu shén guāng zhào shì. dì yòu ér xiào jìng, cōng mǐn yǒu qì zhì. wén dì yì zhī yuē:" chéng wú zhì zhě, cǐ ér yě." nián shí èr, fēng fǔ chéng jùn gōng. xiào mǐn dì jiàn zuò, bài dà jiàng jūn, chū zhèn tóng zhōu. míng dì jí wèi, qiān zhù guó, shòu pú zhōu cì shǐ, rù wèi dà sī kōng, xíng yù zhèng, jìn fēng lǔ guó gōng, lǐng zōng shī. shén jiàn qīn ài, cān yì cháo tíng dà shì. xìng chén shēn, yǒu yuǎn shí, fēi yīn wèn, zhōng wú suǒ yán. dì měi tàn yuē:" fū rén bù yán, yán bì yǒu zhòng."
高祖武皇帝讳邕,字祢罗突,文帝第四子也。母曰叱奴太后。魏大统九年,生 于同州,有神光照室。帝幼而孝敬,聪敏有器质。文帝异之曰:“成吾志者,此兒 也。”年十二,封辅城郡公。孝闵帝践阼,拜大将军,出镇同州。明帝即位,迁柱 国,授蒲州刺史,入为大司空,行御正,进封鲁国公,领宗师。甚见亲爱,参议朝 廷大事。性沉深,有远识,非因问,终无所言。帝每叹曰:“夫人不言,言必有中。”
wǔ chéng èr nián sì yuè, dì bēng, qiǎn zhào chuán wèi yú dì. dì gù ràng, bǎi guān quàn jìn, nǎi cóng zhī. rén yín, jí huáng dì wèi, dà shè. dōng shí èr yuè, gǎi zuò lù mén. shì suì, qí xiào zhāo dì fèi qí zhǔ yīn ér zì lì.
武成二年四月,帝崩,遣诏传位于帝。帝固让,百官劝进,乃从之。壬寅,即 皇帝位,大赦。冬十二月,改作路门。是岁,齐孝昭帝废其主殷而自立。
bǎo dìng yuán nián chūn zhēng yuè wù shēn, gǎi yuán, wén wǔ bǎi guān gè zēng sì jí. yǐ dà zhǒng zǎi jìn gōng hù wèi dū du zhōng wài zhū jūn shì, lìng wǔ fǔ zǒng yú tiān guān. gēng xū, sì yuán qiū. rén zǐ, sì fāng qiū. jiǎ yín, sì gǎn dì yú nán jiāo. yǐ mǎo, jì tài shè. jǐ sì, xiǎng tài miào. bān wén dì suǒ shù liù guān yú miào tíng. jiǎ xū, bǎn shòu gāo nián guān, gè yǒu chà. yǐ hài, qīn gēng jí tián. bǐng zǐ, dà shè yú zhèng wǔ diàn, cì bǎi guān gè yǒu chà. èr yuè jǐ mǎo, qiǎn dà shǐ xún chá tiān xià fēng sú. jiǎ wǔ, cháo rì yú dōng jiāo. bǐng wǔ, shěng niǎn yú, qù bǎi xì. sān yuè bǐng yín, gǎi bā dīng bīng wèi shí èr dīng bīng, lǜ suì yī yuè yì. xià sì yuè bǐng zǐ shuò, rì yǒu shí zhī. gēng yín, yǐ shǎo fù wú gōng wèi gāng wèi dà sī kōng. dīng yǒu, bái lán qiǎn shǐ xiàn xī jiǎ tiě kǎi. wǔ yuè bǐng wǔ, fēng xiào mǐn huáng dì zi kāng wèi jì guó gōng, huáng zǐ yūn wèi lǔ guó gōng. jìn gōng hù huò yù dòu yǐ xiàn. liù yuè yǐ yǒu, qiǎn yù zhèng yīn bù hài shǐ yú chén. qiū qī yuè wù shēn, yǐ hàn gù, zhào suǒ zài jiàng sǐ zuì yǐ xià qiú. gèng zhù qián, wén yuē bù quán, yǐ yī dāng wǔ, yǔ wǔ zhū bìng xíng. jiǔ yuè jiǎ chén, nán níng zhōu shǐ xiàn diān mǎ jí shǔ kǎi. dōng shí yuè jiǎ xū shuò, rì yǒu shí zhī. shí yī yuè yǐ sì, chén rén lái pìn. dīng sì, shòu yú qí yáng. shì yuè, qí xiào zhāo dì cú. shí èr yuè, chē jià zhì zì qí yáng. shì suì, tū jué tǔ gǔ hún gāo chāng dàng chāng qiū cí děng guó bìng qiǎn shǐ cháo gòng.
保定元年春正月戊申,改元,文武百官各增四级。以大冢宰、晋公护为都督中 外诸军事,令五府总于天官。庚戌,祀圆丘。壬子,祀方丘。甲寅,祀感帝于南郊。 乙卯,祭太社。己巳,享太庙。班文帝所述六官于庙庭。甲戌,板授高年官,各有 差。乙亥,亲耕籍田。丙子,大射于正武殿,赐百官各有差。二月己卯,遣大使巡 察天下风俗。甲午,朝日于东郊。丙午,省辇舆,去百戏。三月丙寅,改八丁兵为 十二丁兵,率岁一月役。夏四月丙子朔,日有蚀之。庚寅,以少傅、吴公尉纲为大 司空。丁酉,白兰遣使献犀甲铁铠。五月丙午,封孝闵皇帝子康为纪国公,皇子赟 为鲁国公。晋公护获玉斗以献。六月乙酉,遣御正殷不害使于陈。秋七月戊申,以 旱故,诏所在降死罪已下囚。更铸钱,文曰布泉,以一当五,与五铢并行。九月甲 辰,南宁州使献滇马及蜀铠。冬十月甲戌朔,日有蚀之。十一月乙巳,陈人来聘。 丁巳,狩于岐阳。是月,齐孝昭帝殂。十二月,车驾至自岐阳。是岁,突厥、吐谷 浑、高昌、宕昌、龟兹等国并遣使朝贡。
èr nián chūn zhēng yuè rén yín, chū yú pú zhōu kāi hé qú, tóng zhōu kāi lóng shǒu qú, yǐ guǎng gài guàn. dīng wèi, yǐ chén zhǔ dì xū wèi zhù guó, sòng hái jiāng nán. rùn yuè jǐ hài, dà sī mǎ liáng gōng hè lán xiáng hōng. èr yuè guǐ chǒu, yǐ jiǔ bù yǔ, yòu zuì rén. jīng chéng sān shí lǐ nèi jìn jiǔ. liáng zhǔ xiāo chá hōng. xià sì yuè jiǎ chén, yǐ hàn gù, jìn tú zǎi. guǐ hài, zhào yuē:" zhū zhù guó děng xūn dé lóng zhòng, yí yǒu yōu chóng. gè zhǔn bié zhì, yì hù tīng jì shí tā xiàn." wǔ yuè gēng wǔ, yǐ nán shān zhòng ruì bìng jí, miǎn jīn nián yì jí zū fù zhī bàn. rén chén, yǐ zhù guó suí gōng yáng zhōng wèi dà sī kōng. liù yuè jǐ hài, yǐ zhù guó shǔ gōng wèi jiǒng wèi dà sī mǎ. fēn shān nán jīng zhōu ān zhōu xiāng zhōu jiāng líng wèi sì zǒng guǎn. qiū jiǔ yuè wù chén shuò, rì yǒu shí zhī. chén rén lái pìn. dōng shí yuè xīn hài, dì yù dà wǔ diàn dà shè. wù wǔ, jiǎng wǔ yú shǎo líng yuán. shí yī yuè dīng mǎo, yǐ dà jiàng jūn wèi gōng zhí zhào gōng zhāo bìng wèi zhù guó.
二年春正月壬寅,初于蒲州开河渠,同州开龙首渠,以广溉灌。丁未,以陈主 弟顼为柱国,送还江南。闰月己亥,大司马、凉公贺兰祥薨。二月癸丑,以久不雨, 宥罪人。京城三十里内禁酒。梁主萧察薨。夏四月甲辰,以旱故,禁屠宰。癸亥, 诏曰:“诸柱国等勋德隆重,宜有优崇。各准别制,邑户听寄食他县。”五月庚午, 以南山众瑞并集,免今年役及租赋之半。壬辰,以柱国、随公杨忠为大司空。六月 己亥,以柱国、蜀公尉迥为大司马。分山南荆州、安州、襄州、江陵为四总管。秋 九月戊辰朔,日有蚀之。陈人来聘。冬十月辛亥,帝御大武殿大射。戊午,讲武于 少陵原。十一月丁卯,以大将军卫公直、赵公招并为柱国。
sān nián chūn zhēng yuè xīn wèi, gǎi guāng qiān guó wèi qiān zhōu. yǐ yǒu tài bǎo liáng gōng hóu mò chén chóng cì sǐ. èr yuè gēng zi, chū bān xīn lǜ. xīn yǒu, zhào zì jīn jǔ dà shì, xíng dà zhèng, fēi jūn jī jí sù, jiē yī yuè lìng, yǐ shùn tiān xīn. sān yuè yǐ chǒu shuò, rì yǒu shí zhī. bǐng zǐ, dàng chāng guó xiàn shēng měng shòu èr, zhào fàng zhī nán shān. xià sì yuè yǐ wèi, yǐ zhù guó zhèng gōng dá xī wǔ wèi tài bǎo, dà jiàng jūn hán guǒ wèi zhù guó. jǐ hài, dì yù zhèng wǔ diàn lù qiú tú. guǐ mǎo, dà yú. guǐ chǒu, yǒu niú zú shēng yú bèi. wù wǔ, xìng tài xué, yǐ tài fù yàn gōng yú jǐn wèi sān lǎo ér wèn dào yān. chū jìn tiān xià bào chóu, fàn zhě yǐ shā rén lùn. rén xū, zhào bǎi guān jí shù rén shàng fēng shì, jí yán dé shī. wǔ yuè jiǎ wǔ shuò, yǐ hàn gù, bì zhèng qǐn, bù shòu cháo. jiǎ xū, yǔ. qiū qī yuè wù chén, xíng xìng yuán zhōu. gēng wǔ, chén rén lái pìn. dīng chǒu, xìng jīn mén, wèn bǎi nián, cì yǐ jīn bó, yòu cì gāo nián bǎn zhí, gè yǒu chà. jiàng sǐ zuì qiú yī děng. bā yuè dīng wèi, gǎi zuò lù qǐn. jiǔ yuè jiǎ zǐ, zì yuán zhōu dēng lǒng shān. bǐng xū, xìng tóng zhōu. wù zǐ, zhào zhù guó yáng zhōng lǜ qí yī wàn yǔ tū jué fá qí. jǐ chǒu, chū lìng shì xí zhōu jùn xiàn zhě xī gǎi wéi wǔ děng jué. zhōu fēng bó, jùn fēng zǐ, xiàn fēng nán. dōng shí yuè gēng xū, chén rén lái pìn. shí èr yuè xīn mǎo, chē jià zhì zì tóng zhōu. qiǎn tài bǎo dá xī wǔ lǜ qí sān wàn chū píng yáng, yǐ yīng yáng zhōng. shì yuè, yǒu rén shēng zǐ, nán ér yīn zài bèi hòu, rú wěi, liǎng zú zhǐ rú shòu zhǎo. yǒu quǎn shēng zǐ, yāo yǐ hòu fēn wéi èr shēn, liǎng wěi liù zú.
三年春正月辛未,改光迁国为迁州。乙酉、太保、梁公侯莫陈崇赐死。二月庚 子,初颁新律。辛酉,诏自今举大事,行大政,非军机急速,皆依月令,以顺天心。 三月乙丑朔,日有蚀之。丙子,宕昌国献生猛兽二,诏放之南山。夏四月乙未,以 柱国、郑公达奚武为太保,大将军韩果为柱国。己亥,帝御正武殿录囚徒。癸卯, 大雩。癸丑,有牛足生于背。戊午,幸太学,以太傅、燕公于谨为三老而问道焉。 初禁天下报仇,犯者以杀人论。壬戌,诏百官及庶人上封事,极言得失。五月甲午 朔,以旱故,避正寝,不受朝。甲戌,雨。秋七月戊辰,行幸原州。庚午,陈人来 聘。丁丑,幸津门,问百年,赐以金帛,又赐高年板职,各有差。降死罪囚一等。 八月丁未,改作路寝。九月甲子,自原州登陇山。丙戌,幸同州。戊子,诏柱国杨 忠率骑一万与突厥伐齐。己丑,初令世袭州、郡、县者悉改为五等爵。州封伯,郡 封子,县封男。冬十月庚戌,陈人来聘。十二月辛卯,车驾至自同州。遣太保达奚 武率骑三万出平阳,以应杨忠。是月,有人生子,男而阴在背后,如尾,两足指如 兽爪。有犬生子,腰以后分为二身,两尾六足。
sì nián chūn zhēng yuè gēng shēn, yáng zhōng pò qí cháng chéng, zhì jìn yáng ér hái. èr yuè gēng yín shuò, rì yǒu shí zhī. sān yuè gēng chén, chū lìng bǎi guān zhí hù. xià sì yuè guǐ mǎo, yǐ zhù guó dèng gōng dòu chì wèi dà zōng bó. wǔ yuè rén xū, fēng míng dì zhǎng zǐ xián wèi bì gōng. guǐ yǒu, yǐ dà jiàng jūn ān wǔ gōng lǐ mù wèi zhù guó. dīng hài, gǎi lǐ bù wèi sī zōng, dà sī lǐ wèi lǐ bù, dà sī lè wéi lè bù. liù yuè gēng yín, gǎi yù bó wèi nà yán. qiū qī yuè, yān qí guó qiǎn shǐ xiàn míng mǎ. bā yuè dīng hài shuò, rì yǒu shí zhī. zhào zhù guó yáng zhōng shuài shī yǔ tū jué dōng fá, zhì běi hé ér hái. wù zǐ, yǐ zhù guó qí gōng xiàn wèi yōng zhōu mù, yǐ xǔ gōng yǔ wén guì wèi dà sī tú. jiǔ yuè dīng sì, yǐ zhù guó wèi gōng zhí wèi dà sī kōng. chén rén lái pìn. shì yuè, yǐ huáng shì mǔ yán shì zì qí zhì, dà shè. rùn yuè jǐ hài, yǐ dà jiàng jūn wéi xiào kuān zhǎng sūn jiǎn bìng wèi zhù guó. dōng shí yuè guǐ hài, yǐ dà jiàng jūn lù tōng yǔ wén shèng cài gōng guǎng bìng wèi zhù guó. jiǎ zǐ, zhào dà zhǒng zǎi jìn gōng hù fá qí, qí yú tài miào, tíng shòu yǐ fǔ yuè. yú shì hù zǒng dà jūn chū tóng guān, dà jiàng jūn quán jǐng xuān shuài shān nán zhū jūn chū yù zhōu, shǎo shī yáng chū zhǐ guān. dīng mǎo, dì xìng shā yuàn láo shī. guǐ yǒu, hái gōng. shí yī yuè jiǎ wǔ, zhù guó yù chí jiǒng wéi luò yáng, zhù guó qí gōng xiàn yíng máng shān, jìn gōng hù cì shǎn zhōu. shí èr yuè bǐng chén, qí yù zhōu cì shǐ wáng shì liáng yǐ zhōu jiàng. rén xū, qí shī dù hé, chén zhì luò yáng, zhū jūn jīng sàn. wèi jiǒng shuài huī xià shù shí qí hàn dí, dé què, zhì yè yǐn hái. zhù guó wáng xióng lì zhàn, sǐ zhī. suì bān shī. yáng yú zhǐ guān zhàn méi. quán jǐng yí yì qì yù zhōu ér hái. shì suì, tū jué sù tè děng guó bìng qiǎn shǐ cháo gòng.
四年春正月庚申,杨忠破齐长城,至晋阳而还。二月庚寅朔,日有蚀之。三月 庚辰,初令百官执笏。夏四月癸卯,以柱国、邓公窦炽为大宗伯。五月壬戌,封明 帝长子贤为毕公。癸酉,以大将军、安武公李穆为柱国。丁亥,改礼部为司宗,大 司礼为礼部,大司乐为乐部。六月庚寅,改御伯为纳言。秋七月,焉耆国遣使献名 马。八月丁亥朔,日有蚀之。诏柱国杨忠帅师与突厥东伐,至北河而还。戊子,以 柱国、齐公宪为雍州牧,以许公宇文贵为大司徒。九月丁巳,以柱国、卫公直为大 司空。陈人来聘。是月,以皇世母阎氏自齐至,大赦。闰月己亥,以大将军韦孝宽、 长孙俭并为柱国。冬十月癸亥,以大将军陆通、宇文盛、蔡公广并为柱国。甲子, 诏大冢宰、晋公护伐齐,齐于太庙,庭授以斧钺。于是护总大军出潼关,大将军权 景宣帅山南诸军出豫州,少师杨出轵关。丁卯,帝幸沙苑劳师。癸酉,还宫。十一 月甲午,柱国尉迟迥围洛阳,柱国、齐公宪营芒山,晋公护次陕州。十二月丙辰, 齐豫州刺史王士良以州降。壬戌,齐师度河,晨至洛阳,诸军惊散。尉迥帅麾下数 十骑捍敌,得却,至夜引还。柱国王雄力战,死之。遂班师。杨于轵关战没。权景 宜亦弃豫州而还。是岁,突厥、粟特等国并遣使朝贡。
wǔ nián chūn zhēng yuè jiǎ shēn shuò, yǐ zhù guó wáng xióng sǐ wáng shì gù, fèi cháo. yǐ sì, yǐ xióng shì zǐ qiān wèi zhù guó. èr yuè xīn yǒu, zhào chén gōng chún děng nì huáng hòu yú tū jué. bǐng yín, yǐ zhù guó lǐ mù wèi dà sī kōng, suí dé gōng lù tōng wèi dà sī kòu. rén shēn, xíng xìng qí zhōu. wù zǐ, zhù guó dòu lú níng hōng. xià sì yuè, qí wǔ chéng dì shàn wèi yú qí tài zǐ wěi, zì chēng tài shàng huáng dì. wǔ yuè jǐ hài, zuǒ yòu wǔ bó gè zhì zhōng dài fū yī rén. liù yuè gēng shēn, huì xīng chū sān tái, rù wén chāng, fàn shàng jiàng, jīng zǐ gōng rù yuàn, jiàn zhǎng zhàng yú, bǎi yú rì nǎi miè. xīn wèi, zhào jiāng líng rén nián liù shí wǔ yǐ shàng wèi guān nú bì zhě, yǐ lìng fàng miǎn qí gōng sī nú bì nián qī shí yǐ wài zhě, suǒ zài guān sī yí shú wèi shù rén. qiū qī yuè xīn sì shuò, rì yǒu shí zhī. gēng yín, xíng xìng qín zhōu, jiàng sǐ zuì yǐ xià xíng. xīn chǒu, qiǎn dà shǐ xún chá tiān xià. bā yuè bǐng zǐ, chē jià zhì zì qín zhōu. dōng shí yuè xīn hài, gǎi hán gǔ guān chéng wèi tōng luò fáng. shí yī yuè dīng wèi, chén rén lái pìn. shì suì, tǔ yù hún qiǎn shǐ cháo gòng.
五年春正月甲申朔,以柱国王雄死王事故,废朝。乙巳,以雄世子谦为柱国。 二月辛酉,诏陈公纯等逆皇后于突厥。丙寅,以柱国李穆为大司空,绥德公陆通为 大司寇。壬申,行幸岐州。戊子,柱国豆卢宁薨。夏四月,齐武成帝禅位于其太子 纬,自称太上皇帝。五月己亥,左右武伯各置中大夫一人。六月庚申,彗星出三台, 入文昌,犯上将,经紫宫入苑,渐长丈余,百余日乃灭。辛未,诏江陵人年六十五 已上为官奴婢者,已令放免;其公私奴婢年七十以外者,所在官私宜赎为庶人。秋 七月辛巳朔,日有蚀之。庚寅,行幸秦州,降死罪已下刑。辛丑,遣大使巡察天下。 八月丙子,车驾至自秦州。冬十月辛亥,改函谷关城为通洛防。十一月丁未,陈人 来聘。是岁,吐谷浑遣使朝贡。
tiān hé yuán nián chūn zhēng yuè jǐ mǎo shuò, rì yǒu shí zhī. xīn sì, kǎo lù qǐn, mìng qún chén fù shī. jīng yì qí lǎo yì huì yān, bān cì gè yǒu chà. guǐ wèi, dà shè, gǎi yuán, bǎi guān pǔ jiā sì jí. jǐ hài, qīn gēng jí tián. dīng wèi, yú dàng chāng guó zhì dàng zhōu. qiǎn xiǎo zài shī dù guǒ shǐ yú chén. èr yuè wù chén, zhào sān gōng yǐ xià, gè jǔ suǒ zhī. gēng wǔ, rì dòu, guāng suì wēi, rì zhōng jiàn wū. sān yuè bǐng wǔ, sì nán jiāo. xià sì yuè xīn hài, yú. shì yuè, chén wén dì cú. wǔ yuè gēng chén, dì yù zhèng wǔ diàn, jí qún chén, qīn jiǎng lǐ jì. tǔ yù hún lóng hé wáng mò chāng lǜ hù nèi fù, yǐ qí dì wèi fú zhōu. jiǎ wǔ, zhào yuē:" jiǎ zǐ yǐ mǎo, lǐ yún bù lè. cháng hóng biǎo kūn wú zhī rěn, dù kuì yǒu yáng zhì zhī wén. zì shì dào sāng luàn, lǐ yí wěn huǐ, cǐ diǎn máng rán, yǐ zhuì yú dì. yí yī shì rì, yǒu shì tíng lè. shù zhī wèi jūn zhī nán, wèi chén bù yì, yí zhī hòu kūn, yīn jiàn sī zài." liù yuè bǐng wǔ, yǐ dà jiàng jūn xīn wēi wèi zhù guó. qiū qī yuè wù yín, zhù wǔ gōng méi xié gǔ wǔ dū liú gǔ jīn kēng zhū chéng, yǐ zhì jūn rén. rén wǔ, zhào zhū zhòu zǐ rù xué, dàn shù xiū yú shī, bù láo shì diàn. shì diàn zhě, xué chéng zhī jì. zì jīn jí wéi héng shì. bā yuè jǐ wèi, zhào zhū yǒu sān nián zhī sàng, huò fù tǔ chéng fén, huò qǐn shān gǔ lì, yī zhì yī xíng, kě chēng yáng zhě, běn bù guān sī, suí shì shàng yán. dāng jiā diào miǎn, yǐ lì báo sú. jiǔ yuè yǐ hài, xìn zhōu mán fǎn, zhào kāi fǔ lù téng tǎo píng zhī. dōng shí yuè jiǎ zǐ, chū zào shān yún wǔ, yǐ bèi liù dài lè. shí yī yuè bǐng xū, xíng xìng wǔ gōng děng chéng. shí èr yuè gēng shēn, hái gōng.
天和元年春正月己卯朔,日有蚀之。辛巳,考路寝,命群臣赋诗。京邑耆老亦 会焉,颁赐各有差。癸未,大赦,改元,百官普加四级。己亥,亲耕籍田。丁未, 于宕昌国置宕州。遣小载师杜果使于陈。二月戊辰,诏三公已下,各举所知。庚午, 日斗,光遂微,日中见乌。三月丙午,祀南郊。夏四月辛亥,雩。是月,陈文帝殂。 五月庚辰,帝御正武殿,集群臣,亲讲《礼记》。吐谷浑龙涸王莫昌率户内附,以 其地为扶州。甲午,诏曰:“甲子、乙卯,《礼》云不乐。苌弘表昆吾之稔,杜蒉 有扬觯之文。自世道丧乱,礼仪紊毁,此典茫然,已坠于地。宜依是日,有事停乐。 庶知为君之难,为臣不易,贻之后昆,殷鉴斯在。”六月丙午,以大将军辛威为柱 国。秋七月戊寅,筑武功、郿、斜谷、武都、留谷、津坑诸城,以置军人。壬午, 诏诸胄子入学,但束脩于师,不劳释奠。释奠者,学成之祭。自今即为恆式。八月 己未,诏诸有三年之丧,或负土成坟,或寝苫骨立,一志一行,可称扬者,本部官 司,随事上言。当加吊勉,以励薄俗。九月乙亥,信州蛮反,诏开府陆腾讨平之。 冬十月甲子,初造《山云舞》,以备六代乐。十一月丙戌,行幸武功等城。十二月 庚申,还宫。
èr nián chūn zhēng yuè guǐ yǒu shuò, rì yǒu shí zhī. jǐ hài, qīn gēng jí tián. sān yuè guǐ yǒu, gǎi wǔ yóu yuán wèi dào huì yuàn. dīng hài, chū lì jiāo qiū tán wěi zhì dù. xià sì yuè yǐ sì, shěng bìng dōng nán zhū zhōu. yǐ dà jiàng jūn chén gōng chún wèi zhù guó. liù yuè xīn hài, zūn suǒ shēng chì nú shì wèi huáng tài hòu. rùn yuè gēng wǔ, dì zhèn. wù yín, chén xiāng zhōu cì shǐ huá jiǎo shuài zhòng lái fù. rén chén, yǐ dà jiàng jūn qiáo gōng jiǎn wèi zhù guó. qiū qī yuè xīn chǒu, liáng zhōu shàng yán fèng huáng jí fēng shù, qún niǎo liè shì yǐ wàn shù. jiǎ chén, lì lù mén xué, zhì shēng qī shí èr rén. rén zǐ, yǐ tài fù yàn gōng yú jǐn wèi yōng zhōu mù. jiǔ yuè, wèi gōng zhí děng yǔ chén jiāng chún yú liàng wú míng chè zhàn yú dùn kǒu, wáng shī bài jī. yuán dìng yǐ bù qí shù qiān xiān dù, suì méi jiāng nán. dōng shí yī yuè wù xū shuò, rì yǒu shí zhī. guǐ chǒu, tài bǎo xǔ guó gōng yǔ wén guì hōng. shì suì, tū jué tǔ yù hún ān xī děng guó bìng qiǎn shǐ cháo gòng.
二年春正月癸酉朔,日有蚀之。己亥,亲耕籍田。三月癸酉,改武游园为道会 苑。丁亥,初立郊丘坛壝制度。夏四月乙巳,省并东南诸州。以大将军、陈公纯为 柱国。六月辛亥,尊所生叱奴氏为皇太后。闰月庚午,地震。戊寅,陈湘州刺史华 皎帅众来附。壬辰,以大将军、谯公俭为柱国。秋七月辛丑,梁州上言凤凰集枫树, 群鸟列侍以万数。甲辰,立路门学,置生七十二人。壬子,以太傅、燕公于谨为雍 州牧。九月,卫公直等与陈将淳于量、吴明彻战于沌口,王师败绩。元定以步骑数 千先度,遂没江南。冬十一月戊戌朔,日有蚀之。癸丑,太保、许国公宇文贵薨。 是岁,突厥、吐谷浑、安息等国并遣使朝贡。
sān nián chūn zhēng yuè xīn chǒu, sì nán jiāo. sān yuè guǐ mǎo, huáng hòu ā shǐ nà shì zhì zì tū jué. jiǎ chén, dà shè. dīng wèi, dà huì bǎi liáo jí bīn kè yú lù qǐn. wù wǔ, tài fù yàn gōng yú jǐn hōng. xià sì yuè xīn sì, yǐ tài bǎo dá xī wǔ wèi tài fù, dà sī mǎ wèi jiǒng wèi tài bǎo, zhù guó qí gōng xiàn wèi dà sī mǎ. wǔ yuè gēng xū, xiǎng tài miào. liù yuè jiǎ xū, yǒu xīng bèi yú dōng jǐng. qiū qī yuè rén yín, zhù guó suí gōng yáng zhōng hōng. bā yuè yǐ chǒu, hán gōng yuán luó hōng. qí rén lái pìn, qǐng hé qīn, zhào jūn sī mǎ lù chěng bào pìn. guǐ yǒu, dì yù dà dé diàn, jí bǎi liáo jí shā mén dào shì děng, qīn jiǎng lǐ jì. dōng shí yuè guǐ hài, xiǎng tài miào. dīng hài, shàng qīn shuài liù jūn, jiǎng wǔ yú chéng nán. jīng yì guān zhě, yú mǎ mí màn shù shí lǐ, zhū fān shǐ xián zài yān. shí yī yuè rén chén shuò, rì yǒu shí zhī. rén zǐ, qiǎn kāi fǔ cuī yàn mù shǐ yú qí. jiǎ yín, chén ān chéng wáng xū fèi qí zhǔ bó zōng ér zì lì. xīn wèi, qí wǔ chéng dì cú.
三年春正月辛丑,祀南郊。三月癸卯,皇后阿史那氏至自突厥。甲辰,大赦。 丁未,大会百寮及宾客于路寝。戊午,太傅、燕公于谨薨。夏四月辛巳,以太保达 奚武为太傅,大司马尉迥为太保,柱国、齐公宪为大司马。五月庚戌,享太庙。六 月甲戌,有星孛于东井。秋七月壬寅,柱国、随公杨忠薨。八月乙丑,韩公元罗薨。 齐人来聘,请和亲,诏军司马陆逞报聘。癸酉,帝御大德殿,集百寮及沙门道士等, 亲讲《礼记》。冬十月癸亥,享太庙。丁亥,上亲帅六军,讲武于城南。京邑观者, 舆马弥漫数十里,诸蕃使咸在焉。十一月壬辰朔,日有蚀之。壬子,遣开府崔彦穆 使于齐。甲寅,陈安成王顼废其主伯宗而自立。辛未,齐武成帝殂。
sì nián chūn zhēng yuè xīn mǎo shuò, yǐ qí wǔ chéng cú gù, fèi cháo. qiǎn sī huì lǐ lún děng huì zàng yú qí. èr yuè wù chén, dì yù dà dé diàn, jí bǎi liáo dào shì shā mén děng tǎo lùn shì lǎo. xià sì yuè jǐ sì, qí rén lái pìn. wǔ yuè jǐ chǒu, dì zhì xiàng jīng chéng, jí bǎi liáo jiǎng shuō. fēng wèi guǎng píng gōng zǐ yuán qiān wèi hán guó gōng, yǐ shào wèi hòu. dīng sì, zhù guó wú gōng wèi gāng hōng. liù yuè, zhù yuán zhōu jí jīng zhōu dōng chéng. qiū qī yuè, tū jué qiǎn shǐ xiàn mǎ. zhù guó chāng níng gōng zhǎng sūn jiǎn hōng.
四年春正月辛卯朔,以齐武成殂故,废朝。遣司会李纶等会葬于齐。二月戊辰, 帝御大德殿,集百僚道士沙门等讨论释老。夏四月己巳,齐人来聘。五月己丑,帝 制《象经》成,集百寮讲说。封魏广平公子元谦为韩国公,以绍魏后。丁巳,柱国、 吴公尉纲薨。六月,筑原州及泾州东城。秋七月,突厥遣使献马。柱国、昌宁公长 孙俭薨。
wǔ nián chūn sān yuè jiǎ chén, chū lìng sù wèi guān zhù guān wài zhě, jiāng jiā lěi rù jīng, bù lè zhě, jiě sù wèi. xià sì yuè jiǎ yín, yǐ zhù guó yǔ wén shèng wèi dà zōng bó. shěng shuài dū du guān. bǐng yín, qiǎn dà shǐ xún chá tiān xià. liù yuè gēng zǐ, yǐ huáng nǚ shēng gù, jiàng yòu zuì rén, bìng miǎn bū zū xuán diào. dōng shí yuè xīn sì shuò, rì yǒu shí zhī. dīng yǒu, tài fù zhèng gōng dá xī wǔ hōng. shí yī yuè dīng mǎo, zhù guó yōu gōng guǎng hōng. shí èr yuè guǐ sì, dà jiàng jūn zhèng kè shuài shī píng yuè guī, zhì xī níng zhōu. shì yuè, qí jiāng hú lǜ guāng qīn biān, yú fén běi zhù chéng, zì huá gǔ zhì lóng mén.
五年春三月甲辰,初令宿卫官住关外者,将家累入京,不乐者,解宿卫。夏四 月甲寅,以柱国宇文盛为大宗伯。省帅都督官。丙寅,遣大使巡察天下。六月庚子, 以皇女生故,降宥罪人,并免逋租悬调。冬十月辛巳朔,日有蚀之。丁酉,太傅、 郑公达奚武薨。十一月丁卯,柱国、幽公广薨。十二月癸巳,大将军郑恪帅师平越 巂,置西宁州。是月,齐将斛律光侵边,于汾北筑城,自华谷至龙门。
liù nián chūn zhēng yuè jǐ yǒu shuò, yǐ lù mén wèi chéng gù, miào cháo. dīng mǎo, yǐ dà jiàng jūn wáng jié tán gōng huì yàn mén gōng tián hóng wèi gōng lǐ huī děng bìng wèi zhù guó. sān yuè jǐ yǒu, qí gōng xiàn zì lóng mén dù hé, hú lǜ guāng tuì bǎo huá gǔ, xiàn gōng bá qí xīn zhù wǔ chéng. xià sì yuè wù yín shuò, rì yǒu shí zhī. xīn mǎo, xìn zhōu mán fǎn, qiǎn dà jiàng jūn zhào yín shuài shī tǎo píng zhī. gēng zǐ, yǐ dà jiàng jūn sī mǎ xiāo nán hóu mò chén qióng dà ān gōng yán qìng shén wǔ gōng dòu yì nán yáng gōng chì luó xié píng gāo gōng hóu fú hóu lóng ēn bìng wèi zhù guó. wǔ yuè guǐ hài, qiǎn nà yán zhèng xǔ shǐ yú chén. bǐng yín, yǐ dà jiàng jūn lǐ bǐng zhōng shān gōng xùn qǐ gōng liàng shàng yōng gōng lù téng ān yì gōng yǔ wén qiū běi píng gōng kòu shào xǔ gōng yǔ wén shàn qián wéi gōng gāo lín zhèng gōng dá xī zhèn lǒng dōng gōng yáng zuǎn cháng shān gōng yú yì bìng wèi zhù guó. liù yuè yǐ wèi, yǐ dà jiàng jūn tài yuán gōng wáng bǐng wèi zhù guó. shì yuè, qí jiāng duàn xiào xiān gōng xiàn fén zhōu. qiū qī yuè yǐ chǒu, yǐ dà jiàng jūn yuè gōng shèng wèi zhù guó. bā yuè guǐ yǒu, shěng yè tíng sì yí lè hòu gōng luó qǐ gōng wǔ bǎi yú rén. dōng shí yuè rén wǔ, jì gōng tōng hōng. yǐ wèi, qiǎn yòu wǔ bó gǔ huì kūn shǐ yú qí. rén yín, shàng qīn shuài liù jūn jiǎng wǔ yú chéng nán. shí yī yuè rén zǐ, yǐ dà jiàng jūn liáng gōng hóu mò chén ruì dà jiàng jūn lǐ yì bìng wèi zhù guó. bǐng chén, qí rén lái pìn. dīng sì, xíng xìng sàn guān. shí èr yuè jǐ chǒu, hái gōng. shì dōng, niú yì sǐ zhě shí liù qī.
六年春正月己酉朔,以路门未成故,庙朝。丁卯,以大将军王杰、谭公会、雁 门公田弘、魏公李晖等并为柱国。三月己酉,齐公宪自龙门度河,斛律光退保华谷, 宪攻拔其新筑五城。夏四月戊寅朔,日有蚀之。辛卯,信州蛮反,遣大将军赵訚帅 师讨平之。庚子,以大将军司马消难、侯莫陈琼、大安公阎庆、神武公窦毅、南阳 公叱罗协、平高公侯伏侯龙恩并为柱国。五月癸亥,遣纳言郑诩使于陈。丙寅,以 大将军李昞、中山公训、杞公亮、上庸公陆腾、安义公宇文丘、北平公寇绍、许公 宇文善、犍为公高琳、郑公达奚震、陇东公杨纂、常山公于翼并为柱国。六月乙未, 以大将军、太原公王秉为柱国。是月,齐将段孝先攻陷汾州。秋七月乙丑,以大将 军、越公盛为柱国。八月癸酉,省掖庭四夷乐、后宫罗绮工五百余人。冬十月壬午, 冀公通薨。乙未,遣右武伯谷会琨使于齐。壬寅,上亲帅六军讲武于城南。十一月 壬子,以大将军梁公侯莫陈芮、大将军李意并为柱国。丙辰,齐人来聘。丁巳,行 幸散关。十二月己丑,还宫。是冬,牛疫死者十六七。
jiàn dé yuán nián chūn zhēng yuè wù wǔ, dì xìng xuán dōu guān, qīn yù fǎ zuò jiǎng shuō, gōng qīng dào sú lùn nàn, shì bì hái gōng. jiàng sǐ zuì jí liú zuì yī děng, qí wǔ suì xíng yǐ xià, bìng yòu zhī. èr yuè guǐ yǒu, qiǎn dà jiàng jūn chāng chéng gōng shēn shǐ yú tū jué, sī zōng lǐ jì shǐ yú qí. yǐ yǒu, zhù guó ān yì gōng yǔ wén qiū hōng. sān yuè guǐ mǎo shuò, rì yǒu shí zhī. qí rén lái pìn. bǐng chén, zhū dà zhǒng zǎi jìn gōng hù jí qí zi zhù guó tán gōng huì, bìng zhù guó hóu fú hóu lóng ēn jí qí dì dà jiàng jūn wàn shòu, dà jiàng jūn liú yǒng děng. dà shè, gǎi yuán. bà zhōng wài fǔ. guǐ hài, yǐ tài fù wèi jiǒng wèi tài shī, zhù guó dòu chì wèi tài fù, dà sī kōng lǐ mù wèi tài bǎo, qí gōng xiàn wèi dà zhǒng zǎi, wèi gōng zhí wèi dà sī tú, zhào gōng zhāo wèi dà sī kōng, zhù guó xīn wēi wèi dà sī kòu, suí dé gōng lù tōng wèi dà sī mǎ. zhào yuē:" rén láo bù zhǐ zé xīng dòng yú tiān, zuò shì bù shí zé shí yán yú guó. qǐng xìng zào wú dù, zhēng fā bù yǐ jiā yǐ pín suì shī lǚ, nóng mǔ fèi yè, qù qiū zāi huáng, nián gǔ bù dēng. zì jīn zhèng diào yǐ wài, wú wàng zhēng fā." xià sì yuè jiǎ xū, yǐ dài gōng dá téng féi yōu bìng wèi zhù guó. jǐ mǎo, zhào gōng qīng yǐ xià, gè jǔ suǒ zhī. qiǎn gōng bù dài gōng dá shǐ yú qí. bǐng xū, zhào bǎi guān jūn rén shàng fēng shì, jí yán dé shī. dīng hài, zhào duàn sì fāng fēi cháng gòng xiàn. gēng yín, zhuī zūn lüè yáng gōng wèi xiào mǐn huáng dì. guǐ sì, lì lǔ gōng yūn wèi huáng tài zǐ. dà shè, bǎi guān gè jiā fēng jí. wǔ yuè rén xū, yǐ dà hàn, jí bǎi guān yú tíng. zhào zhī yuē:" kàng yáng bù yǔ, qǐ zhèn dé báo, xíng shǎng guāi zhōng yú? jiāng gōng qīng dà chén, huò fēi qí rén yú? yí jǐn zhí yán, wú yǒu suǒ yǐn." gōng qīng gè yǐn jiù zì zé, qí yè shù yǔ. liù yuè gēng zǐ, gǎi zhì sù wèi guān yuán. qiū qī yuè xīn chǒu, chén rén lái pìn. jiǔ yuè gēng zǐ shuò, rì yǒu shí zhī. gēng shēn, fú fēng jué dì dé yù bēi yǐ xiàn. dōng shí yuè gēng wǔ, zhào jiāng líng suǒ huò fú lǔ chōng guān kǒu zhě, xī miǎn wèi bǎi xìng. xīn wèi, qiǎn xiǎo jiàng shī yáng xié shǐ yú chén. dà sī mǎ suí dé gōng lù tōng hōng. shí yī yuè bǐng wǔ, shàng qīn yù liù jūn, jiǎng wǔ yú chéng nán. gēng xū, xíng xìng qiāng qiáo, jí jīng chéng dōng zhū dū du yǐ shàng, bān cì gè yǒu chà. yǐ mǎo, hái gōng. rén xū, yǐ dà sī kōng zhào gōng zhāo wèi dà sī mǎ. shí èr yuè rén shēn, xíng xìng xié gǔ, jí jīng chéng xī zhū dū du yǐ shàng, bān cì yǒu chà. bǐng xū, hái gōng. jǐ chǒu, dì yù zhèng wǔ diàn, qīn lù qiú tú, zhì yè ér bà. gēng yín, xìng dào huì yuàn, yǐ shàng shàn diàn zhuàng lì, suì fén zhī.
建德元年春正月戊午,帝幸玄都观,亲御法座讲说,公卿道俗论难,事毕还宫。 降死罪及流罪一等,其五岁刑已下,并宥之。二月癸酉,遣大将军、昌城公深使于 突厥,司宗李际使于齐。乙酉,柱国、安义公宇文丘薨。三月癸卯朔,日有蚀之。 齐人来聘。丙辰,诛大冢宰、晋公护及其子柱国、谭公会,并柱国侯伏侯龙恩及其 弟大将军万寿,大将军刘勇等。大赦,改元。罢中外府。癸亥,以太傅尉迥为太师, 柱国窦炽为太傅,大司空李穆为太保,齐公宪为大冢宰,卫公直为大司徒,赵公招 为大司空,柱国辛威为大司寇,绥德公陆通为大司马。诏曰:“人劳不止则星动于 天,作事不时则石言于国。顷兴造无度,征发不已;加以频岁师旅,农亩废业,去 秋灾蝗,年谷不登。自今正调以外,无妄征发。”夏四月甲戌,以代公达、滕肥逌 并为柱国。己卯,诏公卿已下,各举所知。遣工部、代公达使于齐。丙戌,诏百官 军人上封事,极言得失。丁亥,诏断四方非常贡献。庚寅,追尊略阳公为孝闵皇帝。 癸巳,立鲁公赟为皇太子。大赦,百官各加封级。五月壬戌,以大旱,集百官于庭。 诏之曰:“亢阳不雨,岂朕德薄,刑赏乖中欤?将公卿大臣,或非其人欤?宜尽直 言,无有所隐。”公卿各引咎自责,其夜澍雨。六月庚子,改置宿卫官员。秋七月 辛丑,陈人来聘。九月庚子朔,日有蚀之。庚申,扶风掘地得玉杯以献。冬十月庚 午,诏江陵所获俘虏充官口者,悉免为百姓。辛未,遣小匠师杨勰使于陈。大司马、 绥德公陆通薨。十一月丙午,上亲御六军,讲武于城南。庚戌,行幸羌桥,集京城 东诸都督以上,颁赐各有差。乙卯,还宫。壬戌,以大司空、赵公招为大司马。十 二月壬申,行幸斜谷,集京城西诸都督以上,颁赐有差。丙戌,还宫。己丑,帝御 正武殿,亲录囚徒,至夜而罢。庚寅,幸道会苑,以上善殿壮丽,遂焚之。
èr nián chūn zhēng yuè xīn chǒu, sì nán jiāo. yǐ sì, yǐ zhù guó tián hóng wèi dà sī kōng, dà jiàng jūn ruò gān fèng wèi zhù guó. gēng xū, fù zhì shuài dū du guān. yǐ mǎo, xiǎng tài miào. rùn yuè jǐ sì, chén rén lái pìn. èr yuè jiǎ yín, zhào huáng tài zǐ yūn xún fǔ xī tǔ. rén xū, qiǎn sī huì hóu mò chén kǎi shǐ yú qí. shěng yōng zhōu nèi bā jùn, bìng rù jīng zhào féng yì fú fēng xián yáng děng jùn. sān yuè jǐ mǎo, huáng tài zǐ yú qí zhōu huò bái lù èr yǐ xiàn. zhào dá yuē:" zài dé bù zài ruì." guǐ sì, shěng liù fǔ zhū sī zhōng dài fū yǐ xià guān, fǔ zhì sì sī, yǐ xià dài fū wèi guān zhī zhǎng, shàng shì èr zhī. xià sì yuè jǐ hài, xiǎng tài miào. bǐng chén, zēng gǎi dōng gōng guān yuán. wǔ yuè dīng chǒu, yǐ zhù guó hóu mò chén qióng wèi dà zōng bó, xíng yáng gōng sī mǎ xiāo nán wéi dà sī kòu, shàng yōng gōng lù téng wèi dà sī kōng. liù yuè gēng zǐ, shěng liù fǔ yuán wài zhū guān, jiē wèi chéng. rén zǐ, huáng sūn kàn shēng, wén wǔ guān pǔ jiā yī jí dà jiē. dà xuǎn zhū jūn jiàng shuài. bǐng chén, dì yù lù qǐn, jí zhū jūn jiāng, xù yǐ róng shì. gēng shēn, zhào zhū jūn qí jīng jiē huà yǐ měng shòu zhì niǎo zhī xiàng. qiū qī yuè jǐ sì, xiǎng tài miào. zì chūn mò bù yǔ, zhì yú shì yuè. rén shēn, jí bǎi liáo yú dà dé diàn, dì zé gōng zuì jǐ, wèn yǐ shí zhèng dé shī. wù zi, yǔ. bā yuè bǐng wǔ, gǎi sān fū rén wéi sān fēi. guān zhōng dà huáng. jiǔ yuè yǐ chǒu, chén rén lái pìn. wù yín, zhào yuē:" qǐng zhě hūn jià, jìng wèi shē mí, yǒu sī yí jiā xuān lēi, shǐ zūn lǐ zhì." dōng shí yuè guǐ mǎo, qí rén lái pìn. jiǎ chén, zòu liù dài lè chéng, dì yù chóng xìn diàn, jí bǎi guān guān zhī. shí yī yuè xīn sì, dì qīn shuài liù jūn, jiǎng wǔ yú chéng dōng. guǐ wèi, jí zhū jūn dū du yǐ shàng wǔ shí rén yú dào huì yuàn dà shè, dì qīn lín shè táng, dà bèi jūn róng. shí èr yuè guǐ sì, jí qún guān jí shā mén dào shì děng, dì shēng gāo zuò, biàn shì sān jiào xiān hòu. yǐ rú jiào wèi xiān, dào jiào cì zhī, fó jiào wèi hòu. yǐ dà jiàng jūn hè lián dá wèi zhù guó. zhào jūn rén zhī jiān, nián duō qí shòu, kě bān shòu lǎo zhí, shǐ róng zhān yì lǐ. wù wǔ, tīng sòng yú zhèng wǔ diàn, zì dàn jí yè, jì zhī yǐ zhú.
二年春正月辛丑,祀南郊。乙巳,以柱国田弘为大司空,大将军若干凤为柱国。 庚戌,复置帅都督官。乙卯,享太庙。闰月己巳,陈人来聘。二月甲寅,诏皇太子 赟巡抚西土。壬戌,遣司会侯莫陈凯使于齐。省雍州内八郡,并入京兆、冯翊、扶 风、咸阳等郡。三月己卯,皇太子于岐州获白鹿二以献。诏答曰:“在德不在瑞。” 癸巳,省六府诸司中大夫以下官,府置四司,以下大夫为官之长,上士贰之。夏四 月己亥,享太庙。丙辰,增改东宫官员。五月丁丑,以柱国侯莫陈琼为大宗伯,荥 阳公司马消难为大司寇,上庸公陆腾为大司空。六月庚子,省六府员外诸官,皆为 丞。壬子,皇孙衎生,文武官普加一级大阶。大选诸军将帅。丙辰,帝御路寝,集 诸军将,勖以戎事。庚申,诏诸军旗旌皆画以猛兽鸷鸟之象。秋七月己巳,享太庙。 自春末不雨,至于是月。壬申,集百僚于大德殿,帝责躬罪己,问以时政得失。戊 子,雨。八月丙午,改三夫人为三妃。关中大蝗。九月乙丑,陈人来聘。戊寅,诏 曰:“顷者婚嫁,竞为奢靡,有司宜加宣勒,使遵礼制。”冬十月癸卯,齐人来聘。 甲辰,奏六代乐成,帝御崇信殿,集百官观之。十一月辛巳,帝亲帅六军,讲武于 城东。癸未,集诸军都督以上五十人于道会苑大射,帝亲临射堂,大备军容。十二 月癸巳,集群官及沙门道士等,帝升高座,辨释三教先后。以儒教为先,道教次之, 佛教为后。以大将军赫连达为柱国。诏军人之间,年多耆寿,可颁授老职,使荣沾 邑里。戊午,听讼于正武殿,自旦及夜,继之以烛。
sān nián chūn zhēng yuè rén xū, cháo qún chén yú lù mén. cè zhù guó qí gōng xiàn wèi gōng zhí zhào gōng zhāo qiáo gōng jiǎn chén gōng chún yuè gōng shèng dài gōng dá téng gōng yōu bìng jìn jué wèi wáng. jǐ sì, xiǎng tài miào. gēng wǔ, tū jué qiǎn shǐ xiàn mǎ. guǐ yǒu, zhào zì jīn nán nián shí wǔ, nǚ nián shí sān yǐ shàng, yuán jí guān guǎ, suǒ zài yǐ shí jià qǔ, wù cóng jié jiǎn. yǐ hài, qīn gēng jí tián. bǐng zǐ, chū fú duǎn yī, xiǎng èr shí sì jūn dū jiāng yǐ xià, shì yǐ jūn lǚ zhī fǎ, zòng jiǔ jǐn huān. zhào yǐ wǎng suì nián gǔ bù dēng, lìng gōng sī dào sú, fán yǒu zhù jī sù mài zhě, jiē zhǔn kǒu tīng liú, yǐ wài jǐn tiào. èr yuè rén chén shuò, rì yǒu shí zhī. dīng yǒu, jì gōng kāng bì gōng xián fēng gōng zhēn sòng gōng shí hàn gōng zàn qín gōng zhì cáo gōng yǔn bìng jìn jué wèi wáng. bǐng wǔ, lìng liù fǔ gè jǔ xián liáng qīng zhèng zhī shì. guǐ chǒu, zhù guó xǔ gōng yǔ wén shàn yǒu zuì miǎn. bǐng chén, dà shè. sān yuè guǐ yǒu, huáng tài hòu chì nú shì bēng. dì jū yǐ lú, zhāo xī gòng yī yì mǐ, qún chén biǎo qǐng, lèi xún nǎi zhǐ. zhào huáng tài zǐ yūn zǒng shù zhèng. xià sì yuè yǐ mǎo, qí rén lái diào fèng huì zàng. dīng sì, yǒu xīng bèi yú dōng jǐng. wǔ yuè gēng shēn, zàng wén xuān hòu yú yǒng gù líng, dì tǎn xiǎn zhì líng suǒ. xīn yǒu, zhào yuē:" qí zhǎn zhī qíng, jīng jí yí xùn, jìn dài yán gé, suì wáng sī lǐ. fú fèng yí lìng, jì zàng biàn chú pān mù jǐ yán, qíng shí wèi rěn. sān nián zhī sàng, dá yú tiān zǐ, gǔ jīn wú yì zhī dào, wáng zhě zhī suǒ cháng xíng. dàn shí yǒu wèi xié, bù dé quán zhì jūn guó wù zhòng, shù yǒu tīng cháo. shuāi má zhī jié, shān lú zhī lǐ, lǜ zūn qián diǎn, yǐ shēn wǎng jí. bǎi liáo yǐ xià, yí zūn yí lìng." gōng qīng shàng biǎo gù qǐng fǔ jiù quán zhì, guò zàng jí jí. dì bù xǔ, yǐn gǔ dá zhī. qún chén nǎi zhǐ. yú shì suì shēn sān nián zhī zhì. wǔ fú zhī nèi, yì lìng yī lǐ. chū zhì tài zǐ jiàn yì, yuán sì rén wén xué, shí rén. huáng zǐ huáng dì yǒu, yuán gè èr rén xué shì, liù rén. wù chén, zhào gù jìn gōng hù jí zhū zǐ bìng zhuī fù xiān fēng, gǎi zàng jiā shì. bǐng zǐ, chū duàn fú dào èr jiào, jīng xiàng xī huǐ, bà shā mén dào shì, bìng lìng huán sú. bìng jìn zhū yín sì, fēi sì diǎn suǒ zài zhě, jǐn chú zhī. liù yuè dīng wèi, jí zhū jūn jiāng, jiào yǐ zhàn zhèn zhī fǎ. rén zǐ, gèng zhù wǔ xíng dà bù qián, yǐ yī dāng shí, yǔ bù quán qián bìng xíng. wù wǔ, zhào yuē:" zhì dào hóng shēn, hùn chéng wú jì tǐ bāo kōng yǒu, lǐ jí yōu xuán. dàn qí lù jì fēn, yuán liú yú yuǎn chún lí pǔ sàn, xíng qì sī guāi. suì shǐ sān mò bā rú, zhū zǐ jiāo jìng jiǔ liú qī lüè, bì shuō xiāng téng. dào yǐn xiǎo chéng, qí lái jiù yǐ bù yǒu huì guī, zhēng qū mí xī. jīn kě lì tōng dào guàn. shèng zhé wēi yán, xiān xián diǎn xùn, jīn kē yù zhuàn, mì zé xuán wén kě yǐ jì yǎng lí yuán, fú chéng jiào yì zhě, bìng yí hóng chǎn, yī yǐ guàn zhī. bǐ fū wán péi lǒu zhě shí sōng dài zhī chóng jué shǒu qì lì zhě wù bó xiè zhī hóng chéng, bù yì kě hū." qiū qī yuè gēng shēn, xíng xìng yún yáng gōng. yǐ yǒu, wèi wáng zhí zài jīng fǎn, yù tū rù xiāo zhāng mén. sī wǔ yù chí yùn děng jù shǒu, zhí bài, dùn zǒu. wù zǐ, chē jià zhì zì yún yáng gōng. bā yuè xīn mǎo, qín zhí yú jīng zhōu, miǎn wèi shù rén. dōng shí yuè bǐng shēn, zhào yù zhèng yáng shàng xī shǐ yú chén. gēng zǐ, zhào pú zhōu rén zāo jī fá jué zhě, lìng xiàng méi chéng yǐ xī jí jīng zhōu guǎn nèi jiù shí. jiǎ yín, xíng xìng pú zhōu. yǐ mǎo, qū shè pú zhōu jiàn qiú dà pì yǐ xià. bǐng chén, xíng xìng tóng zhōu. shí yī yuè wù wǔ, yú tián qiǎn shǐ xiàn míng mǎ. jǐ sì, dà yuè yú tóng zhōu chéng dōng. jiǎ xū, chē jià zhì zì tóng zhōu. shí èr yuè wù zǐ, dà huì wèi guān jí jūn rén yǐ shàng, cì qián bó gè yǒu chà. bǐng shēn, gǎi zhū jūn jūn rén bìng míng shì guān. guǐ mǎo, jí zhū jūn jiǎng wǔ yú lín gāo zé. liáng zhōu bǐ nián dì zhèn, huài chéng guō, dì liè yǒng quán chū.
三年春正月壬戌,朝群臣于路门。册柱国齐公宪、卫公直、赵公招、谯公俭、 陈公纯、越公盛、代公达、滕公逌并进爵为王。己巳,享太庙。庚午,突厥遣使献 马。癸酉,诏自今男年十五,女年十三以上,爰及鳏寡,所在以时嫁娶,务从节俭。 乙亥,亲耕籍田。丙子,初服短衣,享二十四军督将以下,试以军旅之法,纵酒尽 欢。诏以往岁年谷不登,令公私道俗,凡有贮积粟麦者,皆准口听留,已外尽粜。 二月壬辰朔,日有蚀之。丁酉,纪公康、毕公贤、酆公贞、宋公实、汉公赞、秦公 贽、曹公允并进爵为王。丙午,令六府各举贤良清正之士。癸丑,柱国、许公宇文 善有罪免。丙辰,大赦。三月癸酉,皇太后叱奴氏崩。帝居倚庐,朝夕共一溢米, 群臣表请,累旬乃止。诏皇太子赟总庶政。夏四月乙卯,齐人来吊赗会葬。丁巳, 有星孛于东井。五月庚申,葬文宣后于永固陵,帝袒跣至陵所。辛酉,诏曰:“齐 斩之情,经籍彝训,近代沿革,遂亡斯礼。伏奉遗令,既葬便除;攀慕几筵,情实 未忍。三年之丧,达于天子,古今无易之道,王者之所常行。但时有未谐,不得全 制;军国务重,庶有听朝。衰麻之节,苫庐之礼,率遵前典,以申罔极。百僚以下, 宜遵遗令。”公卿上表固请俯就权制,过葬即吉。帝不许,引古答之。群臣乃止。 于是遂申三年之制。五服之内,亦令依礼。初置太子谏议,员四人;文学,十人。 皇子、皇弟友,员各二人;学士,六人。戊辰,诏故晋公护及诸子并追复先封,改 葬加谥。丙子,初断佛、道二教,经像悉毁,罢沙门、道士,并令还俗。并禁诸淫 祀,非祀典所载者,尽除之。六月丁未,集诸军将,教以战阵之法。壬子,更铸五 行大布钱,以一当十,与布泉钱并行。戊午,诏曰:“至道弘深,混成无际;体包 空有,理极幽玄。但歧路既分,源流逾远;淳离朴散,形器斯乖。遂使三墨八儒, 硃紫交竞;九流七略,毕说相腾。道隐小成,其来旧矣;不有会归,争驱靡息。今 可立通道观。圣哲微言,先贤典训,金科玉篆,秘赜玄文;可以济养黎元,扶成教 义者,并宜弘阐,一以贯之。俾夫玩培塿者识嵩岱之崇崛;守碛砾者悟渤澥之泓澄, 不亦可乎。”秋七月庚申,行幸云阳宫。乙酉,卫王直在京反,欲突入萧章门。司 武尉迟运等拒守,直败,遁走。戊子,车驾至自云阳宫。八月辛卯,禽直于荆州, 免为庶人。冬十月丙申,诏御正杨尚希使于陈。庚子,诏蒲州人遭饥乏绝者,令向 郿城以西及荆州管内就食。甲寅,行幸蒲州。乙卯,曲赦蒲州见囚大辟以下。丙辰, 行幸同州。十一月戊午,于阗遣使献名马。己巳,大阅于同州城东。甲戌,车驾至 自同州。十二月戊子,大会卫官及军人以上,赐钱帛各有差。丙申,改诸军军人并 名侍官。癸卯,集诸军讲武于临皋泽。凉州比年地震,坏城郭,地裂涌泉出。
sì nián chūn zhēng yuè wù chén, chū zhì yíng jūn qì jiān. rén shēn, bù kuān dà zhī zhào, duō suǒ juān miǎn. èr yuè bǐng xū shuò, rì yǒu shí zhī. xīn mǎo, gǎi zhì sù wèi guān yuán. jǐ yǒu, zhù guó guǎng dé gōng lǐ yì yǒu zuì miǎn. sān yuè bǐng chén, qiǎn xiǎo sī kòu yuán wěi shǐ yú qí. jùn xiàn gè shěng zhǔ bù yī rén. jiǎ xū, yǐ zhù guó zhào wáng zhāo wèi yōng zhōu mù. xià sì yuè jiǎ wǔ, zhù guó yàn gōng yú shí yǒu zuì miǎn. dīng yǒu, chū lìng shàng shū zhě bìng wèi biǎo, yú huáng tài zǐ yǐ xià chēng qǐ. qiū qī yuè jǐ wèi, jìn wǔ xíng dà bù qián bù dé chū rù guān, bù quán qián tīng rù ér bù tīng chū. jiǎ xū, chén rén lái pìn. bǐng zi, zhào dà jiàng jūn yǐ shàng yú dà dé diàn, dì qīn yù yǐ fá qí zhī zhǐ. yán wǎng yǐ zhèng chū quán zǎi, wú suǒ cuò huái, zì qīn lǎn wàn jī, biàn tú dōng tǎo. è yī fēi shí, shàn jiǎ liàn bīng, shù nián yǐ lái, zhàn bèi shāo zú. ér wěi zhǔ hūn nüè, zì xíng wú dào, fá bào chú luàn, sī shí qí shí. qún chén xián chēng shàn. dīng chǒu, xià zhào bào qí shì guò è. yǐ zhù guó chén wáng chún wèi qián yī jūn zǒng guǎn, xíng yáng gōng sī mǎ xiāo nán wéi qián èr jūn zǒng guǎn, zhèng gōng dá xī zhèn wèi qián sān jūn zǒng guǎn, yuè wáng shèng wèi hòu yī jūn zǒng guǎn, zhōu chāng gōng hóu mò chén qióng wèi hòu èr jūn zǒng guǎn, yuè wáng zhāo wèi hòu sān jūn zǒng guǎn, qí wáng xiàn shuài zhòng èr wàn qù lí yáng, suí gōng yáng jiān guǎng níng gōng hóu mò chén huí shī sān wàn zì wèi rù hé, zhù guó liáng gōng hóu mò chén ruì shuài zhòng yī wàn shǒu tài háng dào. shēn guó gōng lǐ mù shuài zhòng sān wàn shǒu hé yáng dào, cháng shān gōng yú yì shuài zhòng èr wàn chū chén rǔ. rén wǔ, shàng qīn shuài liù jūn zhòng liù wàn, zhí zhǐ hé yīn. bā yuè guǐ mǎo, rù qí jìng, jìn fá shù cán miáo jià, fàn zhě yǐ jūn fǎ cóng shì. dīng wèi, shàng qīn shuài zhū jūn, gōng bá hé yīn dài chéng. gōng zǐ chéng wèi kè, shàng yǒu jí. jiǔ yuè xīn yǒu yè, bān shī, shuǐ jūn fén zhōu ér tuì. qí wáng xiàn yú yì lǐ mù děng suǒ zài kè jié, jiàng bá sān shí yú chéng, jiē qì ér bù shǒu. wéi yǐ wáng yào chéng yào hài, lìng yí tóng sān sī hán zhèng shǒu zhī. zhèng xún yǐ chéng jiàng qí. wù yín, zhì zì dōng fá. dōng shí yuè wù zǐ, chū zhì shàng zhù guó shàng dà jiàng jūn guān, gǎi kāi fǔ yí tóng sān sī wèi kāi fǔ yí tóng dà jiàng jūn, yòu zhì shàng kāi fǔ shàng yí tóng guān. rùn yuè, yǐ zhù guó qí wáng xiàn shǔ gōng yù chí jiǒng wèi shàng zhù guó. zhào zhū jī jùn gè jǔ xián liáng. shí yī yuè jǐ hài, gǎi zhì sī nèi guān yuán. shí èr yuè xīn hài shuò, rì yǒu shí zhī. bǐng zǐ, chén rén lái pìn. shì suì, qí níng èr zhōu rén jī, kāi cāng zhèn xù.
四年春正月戊辰,初置营军器监。壬申,布宽大之诏,多所蠲免。二月丙戌朔, 日有蚀之。辛卯,改置宿卫官员。己酉,柱国、广德公李意有罪免。三月丙辰,遣 小司寇元伟使于齐。郡县各省主簿一人。甲戌,以柱国、赵王招为雍州牧。夏四月 甲午,柱国、燕公于实有罪免。丁酉,初令上书者并为表,于皇太子以下称启。秋 七月己未,禁五行大布钱不得出入关,布泉钱听入而不听出。甲戌,陈人来聘。丙 子,召大将军以上于大德殿,帝亲谕以伐齐之旨。言往以政出权宰,无所措怀,自 亲览万机,便图东讨。恶衣菲食,缮甲练兵,数年以来,战备稍足。而伪主昏虐, 恣行无道,伐暴除乱,斯实其时。群臣咸称善。丁丑,下诏暴齐氏过恶。以柱国、 陈王纯为前一军总管,荥阳公司马消难为前二军总管,郑公达奚震为前三军总管, 越王盛为后一军总管,周昌公侯莫陈琼为后二军总管,越王招为后三军总管,齐王 宪帅众二万趣黎阳,随公杨坚、广宁公侯莫陈回师三万自渭入河,柱国、梁公侯莫 陈芮帅众一万守太行道。申国公李穆帅众三万守河阳道,常山公于翼帅众二万出陈、 汝。壬午,上亲帅六军众六万,直指河阴。八月癸卯,入齐境,禁伐树残苗稼,犯 者以军法从事。丁未,上亲帅诸军,攻拔河阴大城。攻子城未克,上有疾。九月辛 酉夜,班师,水军焚舟而退。齐王宪、于翼、李穆等所在克捷,降拔三十余城,皆 弃而不守。唯以王药城要害,令仪同三司韩正守之。正寻以城降齐。戊寅,至自东 伐。冬十月戊子,初置上柱国、上大将军官,改开府仪同三司为开府仪同大将军, 又置上开府、上仪同官。闰月,以柱国齐王宪、蜀公尉迟迥为上柱国。诏诸畿郡各 举贤良。十一月己亥,改置司内官员。十二月辛亥朔,日有蚀之。丙子,陈人来聘。 是岁,岐、宁二州人饥,开仓振恤。
wǔ nián chūn zhēng yuè xīn mǎo, xíng xìng hé dōng sù chuān, jí guān zhōng hé dōng zhū jūn xiào liè. jiǎ wǔ, hái tóng zhōu. dīng yǒu, zhào fēn qiǎn dà shǐ, zhōu shěng sì fāng, chá sòng tīng yáo, wèn rén xù yǐn. fèi bù quán qián. wù shēn, chū lìng zhù qián zhě zhì jiǎo, cóng zhě yuǎn pèi. èr yuè xīn yǒu, qiǎn huáng tài zǐ yūn xún fǔ xī tǔ, réng tǎo tǔ yù hún. sān yuè rén yín, chē jià zhì zì tóng zhōu. wén xuān huáng tài hòu fú zài qī. wù shēn, xiáng. xià liù yuè wù shēn shuò, rì yǒu shí zhī. xīn hài, xiǎng tài miào. bǐng chén, lì zhōu zǒng guǎn jì wáng kāng yǒu zuì, cì sǐ. qiū qī yuè yǐ wèi, jīng shī hàn. bā yuè wù shēn, huáng tài zǐ rù tǔ gǔ hún, zhì fú qí chéng ér hái. yǐ chǒu, chén rén lái pìn. jiǔ yuè dīng chǒu, dà jiào yú zhèng wǔ diàn, yǐ qí dōng fá. dōng shí yuè, dì fù yù qún chén fá qí. yǐ qù suì shǔ yǒu zhěn jí, suì bù dé kè píng bū kòu. yú shí chū jūn hé wài, zhí wèi fǔ bèi, wèi è qí hóu. rán jìn zhōu běn gāo huān suǒ qǐ, tǒng shè yào zhòng, jīn wǎng gōng zhī, bǐ bì lái yuán, yán jūn yǐ dài, jī zhī bì kè. rán hòu chéng pò zhú zhī shì, gǔ xíng ér dōng, zú yǐ qióng qí kū xué. zhū jiàng duō bù yuàn xíng. dì yuē: " jī zhě shì zhī wēi, bù kě shī yǐ. jǔ jūn shì zhě, yǐ jūn fǎ cái zhī." jǐ yǒu, dì zǒng róng dōng fá, yǐ yuè wáng shèng wèi yòu yī jūn zǒng guǎn, qǐ gōng liàng wèi yòu èr jūn zǒng guǎn, suí gōng yáng jiān wèi yòu sān jūn zǒng guǎn qiáo wáng jiǎn wèi zuǒ yī jūn zǒng guǎn, dà jiàng jūn dòu tài wèi zuǒ èr jūn zǒng guǎn, guǎng huà gōng qiū chóng wèi zuǒ sān jūn zǒng guǎn, qí wáng xiàn chén wáng chún wèi qián jūn. guǐ hài, dì zhì jìn zhōu, qiǎn qí wáng xiàn shuài jīng qí èr wàn shǒu què shǔ gǔ, chén wáng chún bù qí èr wàn shǒu qiān lǐ jìng, zhèng gōng dá xī zhèn bù qí yī wàn shǒu tǒng jūn chuān, dà jiàng jūn hán míng bù bīng wǔ qiān shǒu qí zi lǐng, wū shì gōng yǐn shēng bù qí wǔ qiān shǒu gǔ zhōng zhèn, liáng chéng gōng xīn sháo bù qí wǔ qiān shǒu pú jīn guān, zhù guó zhào wáng zhāo bù qí yī wàn zì huá gǔ gōng fén zhōu zhū chéng, zhù guó yǔ wén shèng bù bīng yī wàn shǒu fén shuǐ guān, qiǎn nèi shǐ wáng yì jiān liù jūn gōng jìn zhōu chéng. dì tún yú fén qū. qí wáng xiàn gōng hóng dòng yǒng ān èr chéng bìng bá zhī. shì yè, hóng jiàn yú jìn zhōu chéng shàng, shǒu xiàng nán, wěi rù zǐ gōng. dì měi rì zì fén qū fù chéng xià, qīn dū zhàn. gēng wǔ, qí xíng tái zuǒ chéng hóu zi qīn chū jiàng. rén shēn, qí jìn zhōu cì shǐ cuī sōng yè mì shǐ sòng kuǎn, shàng kāi fǔ wáng guǐ yīng zhī. wèi míng dēng chéng, suì kè jìn zhōu. jiǎ xū, yǐ shàng kāi fǔ liáng shì yàn wèi jìn zhōu cì shǐ yǐ zhèn zhī. shí yī yuè jǐ mǎo, qí zhǔ zì bīng zhōu shuài zhòng lái yuán, dì yǐ qí bīng xīn jí, qiě bì zhī, nǎi zhào zhū jūn bān shī. qí zhǔ zhú wéi jìn zhōu. qí wáng xiàn tún zhū jūn yú sù shuǐ wèi jìn zhōu shēng yuán. hé dōng dì zhèn. guǐ sì, zhì zì dōng fá, xiàn fú yú tài miào. bǐng shēn, fàng qí zhū chéng zhèn jiàng rén hái. dīng yǒu, dì fā jīng shī. rén yín, dù hé, yǔ zhū jūn hé. shí èr yuè wù shēn, cì jìn zhōu. gēng xū, dì shuài zhū jūn bā wàn, zhì zhèn dōng xī èr shí yú lǐ chéng cháng yù mǎ, cóng shù rén xún zhèn. suǒ zhì zhé hū zhǔ shuài xìng míng yǐ wèi miǎn zhī, jiàng shì gǎn jiàn zhī zhī ēn, gè sī zì lì. jiāng zhàn, yǒu sī qǐng huàn mǎ, dì yuē:" zhèn dú chéng liáng mǎ hé suǒ zhī?" qí zhǔ yì yú qiàn běi liè zhèn. shēn hòu, qí rén tián qiàn nán yǐn, dì dà xǐ, lēi zhū jūn jī zhī, qí rén biàn tuì. qí zhǔ yǔ qí huī xià shù shí qí zǒu hái bīng zhōu. qí zhòng dà kuì, jūn zī jiǎ zhàng shù bǎi lǐ jiān wěi qì shān jī. xīn hài, dì xìng jìn zhōu, réng lǜ zhū jūn zhuī qí zhǔ. zhū jiàng gù qǐng hái shī, dì yuē:" zòng dí huàn shēng. qīng děng ruò yí, zhèn jiāng dú wǎng." zhū jiàng bù gǎn yán. jiǎ yín, qí zhǔ qiǎn qí chéng xiàng gāo ā nà gōng shǒu gāo bì, dì huī jūn zhí jìn, nà gōng wàng fēng tuì sàn. bǐng chén, shī cì jiè xiū, qí jiāng hán jiàn yè jǔ chéng jiàng, yǐ wéi shàng zhù guó, fēng huán guó gōng. dīng sì, dà jūn cì bīng zhōu. qí zhǔ liú qí cóng xiōng ān dé wáng yán zōng shǒu bīng zhōu, zì jiāng qīng qí zǒu yè. shì rì, zhào qí wáng gōng yǐ xià, shì yǐ nì shùn zhī dào, yú shì qí jiàng shuài jiàng zhě xiāng jì. wù wǔ, gāo yán zōng jiàn jí wěi wèi, gǎi nián yuē dé chāng. jǐ wèi, jūn cì bīng zhōu. dì shuài zhū jūn hé zhàn, qí rén tuì, dì suì běi rù chéng dōng mén, zhū jūn rào chéng zhì zhèn. zhì yè, yán zōng shuài qí zhòng pái zhèn ér qián, chéng zhōng jūn què, rén xiāng róu jiàn, dà wéi yán zōng suǒ bài. qí rén yù bì mén, yǐ kǔn xià jī shī, fēi bù dé hé, dì cóng shù qí, qí qū wēi xiǎn, jǐn dé chū mén. zhì míng, shuài zhū jūn gèng zhàn, dà pò zhī, qín yán zōng, bīng zhōu píng. rén xū, zhào yuē:
五年春正月辛卯,行幸河东涑川,集关中河东诸军校猎。甲午,还同州。丁酉, 诏分遣大使,周省四方,察讼听谣,问人恤隐。废布泉钱。戊申,初令铸钱者至绞, 从者远配。二月辛酉,遣皇太子赟巡抚西土,仍讨吐谷浑。三月壬寅,车驾至自同 州。文宣皇太后服再期。戊申,祥。夏六月戊申朔,日有蚀之。辛亥,享太庙。丙 辰,利州总管、纪王康有罪,赐死。秋七月乙未,京师旱。八月戊申,皇太子入吐 谷浑,至伏俟城而还。乙丑,陈人来聘。九月丁丑,大醮于正武殿,以祈东伐。冬 十月,帝复谕群臣伐齐。以去岁属有疹疾,遂不得克平逋寇。于时出军河外,直为 抚背,未扼其喉。然晋州本高欢所起,统摄要重,今往攻之,彼必来援,严军以待, 击之必克。然后乘破竹之势,鼓行而东,足以穷其窟穴。诸将多不愿行。帝曰: “机者事之微,不可失矣。沮军事者,以军法裁之。”己酉,帝总戎东伐,以越王 盛为右一军总管,杞公亮为右二军总管,隋公杨坚为右三军总管;谯王俭为左一军 总管,大将军窦泰为左二军总管,广化公丘崇为左三军总管,齐王宪、陈王纯为前 军。癸亥,帝至晋州,遣齐王宪帅精骑二万守雀鼠谷,陈王纯步骑二万守千里径, 郑公达奚震步骑一万守统军川,大将军韩明步兵五千守齐子岭,乌氏公尹升步骑五 千守鼓钟镇,凉城公辛韶步骑五千守蒲津关,柱国赵王招步骑一万自华谷攻汾州诸 城,柱国宇文盛步兵一万守汾水关,遣内史王谊监六军攻晋州城。帝屯于汾曲。齐 王宪攻洪洞、永安二城并拔之。是夜,虹见于晋州城上,首向南,尾入紫宫。帝每 日自汾曲赴城下,亲督战。庚午,齐行台左丞侯子钦出降。壬申,齐晋州刺史崔嵩 夜密使送款,上开府王轨应之。未明登城,遂克晋州。甲戌,以上开府梁士彦为晋 州刺史以镇之。十一月己卯,齐主自并州帅众来援,帝以其兵新集,且避之,乃诏 诸军班师。齐主逐围晋州。齐王宪屯诸军于涑水为晋州声援。河东地震。癸巳,至 自东伐,献俘于太庙。丙申,放齐诸城镇降人还。丁酉,帝发京师。壬寅,度河, 与诸军合。十二月戊申,次晋州。庚戌,帝帅诸军八万,置阵东西二十余里;乘常 御马,从数人巡阵。所至辄呼主帅姓名以慰勉之,将士感见知之恩,各思自厉。将 战,有司请换马,帝曰:“朕独乘良马何所之?”齐主亦于堑北列阵。申后,齐人 填堑南引,帝大喜,勒诸军击之,齐人便退。齐主与其麾下数十骑走还并州。齐众 大溃,军资甲仗数百里间委弃山积。辛亥,帝幸晋州,仍率诸军追齐主。诸将固请 还师,帝曰:“纵敌患生。卿等若疑,朕将独往。”诸将不敢言。甲寅,齐主遣其 丞相高阿那肱守高壁,帝麾军直进,那肱望风退散。丙辰,师次介休,齐将韩建业 举城降,以为上柱国,封郇国公。丁巳,大军次并州。齐主留其从兄安德王延宗守 并州,自将轻骑走鄴。是日,诏齐王公以下,示以逆顺之道,于是齐将帅降者相继。 戊午,高延宗僭即伪位,改年曰德昌。己未,军次并州。帝帅诸军合战,齐人退, 帝遂北入城东门,诸军绕城置阵。至夜,延宗帅其众排阵而前,城中军却,人相蹂 践,大为延宗所败。齐人欲闭门,以阃下积尸,扉不得阖,帝从数骑,崎岖危险, 仅得出门。至明,帅诸军更战,大破之,禽延宗,并州平。壬戌,诏曰:
xī tiān yàn shuǐ yùn, lóng zhàn yú yě, liǎng jīng fǒu gé, sì jì yú zī. zhèn chuí gǒng yán láng, jūn lín yǔ xiàn xiāng bīn rén yú hǎi nèi, hùn chǔ gōng yú tiān xià. yī wù shī suǒ, yǒu ruò tuī gōu. fāng yù dé suí wèi fú, yì zhēng bù huì. wěi zhǔ gāo wěi, fàng mìng yàn qí, dài màn diǎn xíng, chù rǎo tiān jì. jiā yǐ bèi huì nù lín, qì xìn wàng yì. zhèn yìng tiān cóng wù, fá zuì diào rén yī gǔ ér dàng píng yáng, zài jǔ ér cuī qiáng dí. wěi shǔ wáng gōng, xiāng jì dào zuǒ. gāo wěi zhì qióng shù qū, táo cuàn cǎo jiān. wěi ān dé wáng gāo yán zōng, rǎo rǎng zhī jiān, suì qiè míng hào, yǔ wěi qí chāng wáng mò duō lóu jìng xiǎn děng, shōu hé yú jìn, bèi chéng jiè yī. wáng wēi jì zhèn, yú kuì niǎo lí pò zhú gèng nán, jiàn líng fēi yì. yán zōng zhòng sàn, jīn jiǎ jūn mén. gēn běn jì qīng, zhī yè zì yǔn. yōu qīng hǎi dài, zhé jiǎn ér lái jì běi hé nán, chuán xí kě dìng. bā hóng gòng guàn, liù hé tóng fēng. fāng dāng yǎn bó líng tái, xiū niú táo sāi, wú jiāng zhī qìng, fēi dú zài yǔ. hàn huáng yuē fǎ, chú qí gǒu zhèng, jī wáng qīng diǎn, xíng bǐ xīn bāng. sī tán huì zé, bèi zhī lǜ tǔ xīn jí chén shù, jiē cóng dàng dí. kě dà shè tiān xià. gāo wěi jí wáng gōng yǐ xià, ruò shì rán guī shùn, xián xǔ zì xīn. zhū wáng rù wěi cháo, yì cóng kuān yòu. guān róng cì xù, yī lì wú shī. qí zhì wěi lìng, jí yí xuē chú. zōu lǔ jìn shēn, yōu bìng qí shì, yī jiè kě chēng, bìng yí quán lù.
昔天厌水运,龙战于野,两京否隔,四纪于兹。朕垂拱岩廊,君临宇县;相邠 人于海内,混楚弓于天下。一物失所,有若推沟。方欲德绥未服,义征不譓。伪主 高纬,放命燕、齐,怠慢典刑,俶扰天纪。加以背惠怒邻,弃信忘义。朕应天从物, 伐罪吊人;一鼓而荡平阳,再举而摧强敌。伪署王公,相继道左。高纬智穷数屈, 逃窜草间。伪安德王高延宗,扰攘之间,遂窃名号,与伪齐昌王莫多娄敬显等,收 合余烬,背城借一。王威既振,鱼溃鸟离;破竹更难,建瓴非易。延宗众散,衿甲 军门。根本既倾,枝叶自陨。幽青海岱,折简而来;冀北河南,传檄可定。八纮共 贯,六合同风。方当偃伯灵台,休牛桃塞,无疆之庆,非独在予。汉皇约法,除其 苟政,姬王轻典,刑彼新邦。思覃惠泽,被之率土;新集臣庶,皆从荡涤。可大赦 天下。高纬及王公以下,若释然归顺,咸许自新。诸亡入伪朝,亦从宽宥。官荣次 序,依例无失。齐制伪令,即宜削除。邹、鲁搢绅,幽、并骑士,一介可称,并宜 铨录。
bǐng yín, chū qí gōng zhōng jīn yín bǎo qì zhū yù lì fú jí gōng nǚ èr qiān rén, bān cì jiàng shì. yǐ zhù guó zhào wáng zhāo chén wáng chún yuè wáng shèng qǐ gōng liàng liáng gōng hóu mò chén ruì yōng gōng wáng qiān běi píng gōng kòu shào zhèng gōng dá xī zhèn bìng wèi shàng zhù guó, fēng qí wáng xiàn zǐ ān chéng jùn gōng zhì wèi hé jiān wáng. zhū yǒu gōng zhě fēng shòu gè yǒu chà. guǐ yǒu, dì shuài liù jūn qù yè.
丙寅,出齐宫中金银宝器珠玉丽服及宫女二千人,班赐将士。以柱国赵王招、 陈王纯、越王盛、杞公亮、梁公侯莫陈芮、庸公王谦、北平公寇绍、郑公达奚震并 为上柱国,封齐王宪子安城郡公质为河间王。诸有功者封授各有差。癸酉,帝帅六 军趣鄴。
liù nián chūn zhēng yuè yǐ hài, qí zhǔ chuán wèi yú qí tài zǐ héng, gǎi nián yuē chéng guāng, zì hào tài shàng huáng. rén chén, dì zhì yè. guǐ sì, shuài zhū jūn wéi zhī, qí rén jù shǒu, zhū jūn fèn jī, dà pò zhī, suì píng. qí zhǔ xiān sòng qí mǔ jí qī zǐ yú qīng zhōu, jí chéng xiàn, shuài shù shí qí zǒu qīng zhōu, qiǎn dà jiàng jūn wèi qín zhuī zhī. shì zhàn yě, yú zhèn huò qí qí chāng wáng mò duō lóu jìng xiǎn, dì shù zhī yuē:" rǔ yǒu sǐ zuì sān: qián cóng bīng zhōu zǒu yè, qì mǔ xié qī qiè, shì bù xiào wài wèi wěi zhǔ lù lì, nèi shí tōng qǐ yú zhèn, shì bù zhōng sòng kuǎn zhī hòu, yóu chí liǎng duān, shì bù xìn. rú cǐ yòng huái, bù sǐ hé dài." suì zhǎn zhī. shì rì, xī fāng yǒu shēng rú léi. jiǎ wǔ, dì rù yè chéng. zhào qù nián dà shè bān xuān wèi jí zhī chù, jiē cóng shè lì. jǐ hài, zhào yuē:" jìn zhōu dà zhèn zhì yè, shēn yǔn zhàn chǎng zhě, qí zi jí shòu fù běn guān." wèi qín qín qí zhǔ jí qí tài zǐ héng yú qīng zhōu. gēng zǐ, zhào yuē:" wěi qí zhī mò, jiān nìng shàn quán, làn fá yín xíng, dòng guà luó wǎng. wěi yòu chéng xiàng xián yáng wáng gù hú lǜ míng yuè wěi dài zhōng tè jìn kāi fǔ gù cuī jì shū děng qī rén, huò gōng gāo huò zuì, huò zhí yán jiàn zhū. zhèn bīng yǐ yì dòng, jiǎn chú xiōng bào, biǎo lǘ fēng mù, shì qiè xià chē. yí zhuī zèng shì, bìng jiā biǎn cuò. qí jiàn zài zǐ sūn, gè suí yìn xù lù. jiā kǒu tián zhái méi guān zhě, bìng hái zhī." xīn chǒu, zhào wěi qí dōng shān nán yuán jí sān tái, bìng huǐ chè. wǎ mù zhū wù fán rù yòng zhě, jǐn cì bǎi xìng. shān yuán zhī tián, gè huán běn zhǔ. èr yuè bǐng wǔ, lùn dìng zhū jūn xūn, zhì jiǔ yú qí tài jí diàn, huì jūn shì yǐ shàng, bān cì yǒu chà. dīng wèi, qí zhǔ zhì, dì jiàng zì zuò jiē, jiàn yǐ bīn zhǔ lǐ. qí rèn chéng wáng jiē zài jì zhōu, yōng bīng wèi xià, qiǎn shàng zhù guó qí wáng xiàn yǔ zhù guó suí gōng yáng jiān tǎo píng zhī. qí fàn yáng wáng gāo shào yì pàn rù tū jué. qí zhū xíng tái zhōu zhèn xī jiàng, guān dōng píng. hé zhōu wǔ shí wǔ, jùn yī bǎi liù shí èr, xiàn sān bǎi bā shí wǔ, hù sān bǎi sān shí wàn èr qiān wǔ bǎi bā shí bā, kǒu èr qiān wàn liù qiān bā bǎi bā shí liù. nǎi yú hé yáng jí yōu qīng nán yǎn yù xú běi shuò dìng zhōu zhì guān guǎn fǔ. xiāng bìng èr zǒng guǎn, gè zhì guān jí liù fǔ guān. guǐ chǒu, zhào zì wěi wǔ píng sān nián yǐ lái, hé nán zhū zhōu rén, wěi qí pò lüè wèi nú bì zhě, bù wèn gōng sī, bìng fàng miǎn zhī. qí zhù zài huái nán zhě, yì jí tīng huán yuàn zhù huái běi zhě, kě suí biàn ān zhì. lóng jí gū lǎo bù néng zì cún zhě, suǒ zài jīn xù. yǐ mǎo, chē jià fā zì yè. sān yuè rén wǔ, zhào shān dōng zhū zhōu gè jǔ shì. xià sì yuè yǐ sì, zhì zì dōng fá. liè qí zhǔ yú qián, qí wáng gōng děng bìng cóng, chē yú jīng qí jí qì wù yǐ cì chén yú qí hòu. dà jià bù liù jūn, bèi kǎi lè, xiàn fú yú tài miào. jīng yì guān zhě, jiē chēng wàn suì. wù shēn, fēng qí zhǔ wèi wēn guó gōng. gēng xū, dà huì qún chén jí zhū fān kè yú lù qǐn. yǐ mǎo, fèi pú shǎn jīng níng sì zhōu zǒng guǎn. jǐ sì, xiǎng tài miào. zhào fēn qiǎn shǐ rén, xún fāng fǔ wèi, guān fēng shěng sú. wǔ yuè dīng chǒu, yǐ zhù guó qiáo wáng jiǎn wèi dà zhǒng zǎi. gēng chén, yǐ shàng zhù guó qǐ gōng liàng wèi dà sī tú, zhèng gōng dá xī zhèn wèi dà zōng bó, liáng gōng hóu mò chén ruì wèi dà sī mǎ, zhù guó yīng gōng dú gū yǒng yè wèi dà sī kòu, yún gōng wéi xiào kuān wèi dà sī kōng. xīn sì, dà jiào yú zhèng wǔ diàn, yǐ bào gōng. jǐ chǒu, sì fāng qiū. zhào yuē:" wǎng zhě, zhǒng chén zhuān rèn, zhì dù yǒu wéi, zhèng diàn bié qǐn, shì qióng zhuàng lì. fēi zhí diāo qiáng jùn yǔ, shēn jiè qián wáng ér dì gòu hóng chǎng, yǒu yú qīng miào bù guǐ bù wù, hé yǐ shì hòu. jiān dōng xià chū píng, rén wèi jiàn dé shuài xiān hǎi nèi, yí zì zhèn shǐ. qí lù qǐn huì yì chóng xìn hán rén yún hé sī qí zhū diàn děng, nóng xì zhī shí, xī kě huǐ chè. diāo zhuó zhī wù, bìng cì pín rén. shàn zào zhī yí, wù cóng bēi pǔ." wù xū, zhào yuē:" jīng shī gōng diàn, yǐ cóng chè huǐ bìng yè èr suǒ, huá chǐ guò dù, chéng fù zuò zhī fēi wǒ, qǐ róng yīn ér fú gé. zhū táng diàn zhuàng lì, bìng yí chú dàng méng yǔ zá wù, fēn cì qióng rén. sān nóng zhī xì, bié jiàn yíng gòu, zhǐ bì fēng yǔ, wù zài bēi xiá." gēng zǐ, chén rén lái pìn. shì yuè, qīng chéng mén wú gù zì bēng. liù yuè xīn hài, yù zhèng wǔ diàn lù qiú tú. jiǎ zǐ, dōng xún. dīng mǎo, zhào yuē:" zì jīn bù dé qǔ mǔ tóng xìng yǐ wéi qī qiè." qiū qī yuè bǐng xū, xíng xìng luò zhōu. jǐ chǒu, zhào shān dōng zhū zhōu, jǔ yǒu cái wàng zhě fù xíng zài suǒ, gòng lùn zhèng shì dé shī. bā yuè rén yín, yì quán héng dù liàng, bān yú tiān xià. qí bù yī xīn shì zhě, xī zhuī tíng zhī. zhào yuē: " yǐ xíng zhǐ xíng, yǐ qīng dài zhòng, zuì bù jí sì, jiē yǒu dìng kē. zá yì zhī tú, dú yì cháng xiàn, yī cóng zuì pèi, bǎi dài bù miǎn. fá jì wú qióng, xíng hé yǐ cuò? fán zhū zá hù, xī fàng wèi bǎi xìng. pèi zá zhī kē, yīn zhī yǒng xuē." jiǎ zǐ, zhèng zhōu xiàn jiǔ wěi hú, pí ròu xiāo jǐn, gǔ tǐ yóu jù. dì yuē:" ruì yīng zhī lái, bì zhāo yǒu dé. ruò shǐ wǔ pǐn shí xù, zhōu hǎi hé píng, jiā shí xiào cí, nǎi néng zhì cǐ. jīn wú qí shí, kǒng fēi shí lù." nǎi lìng fén zhī. jiǔ yuè rén shēn, yǐ zhù guó dèng gōng dòu chì shēn gōng lǐ mù wèi shàng zhù guó. wù yín, chū lìng shù rén yǐ shàng, fēi cháo jì zhī fú, wéi dé yī chóu mián chóu sī bù yuán líng shā juàn xiāo gé bù děng jiǔ zhǒng. rén chén, zhào dōng tǔ zhū zhōu rú shēng, míng yī jīng yǐ shàng, bìng jǔ sòng, zhōu jùn yǐ lǐ fā qiǎn. dōng shí yuè wù shēn, xíng xìng yè gōng. wù wǔ, gǎi zàng dé huáng dì yú jì zhōu, dì fú sī, kū yú tài jí diàn, bǎi guān sù fú kū. shì yuè, zhū wēn gōng gāo wěi. shí yī yuè rén shēn, fēng huáng zǐ chōng wèi dào wáng, duì wèi cài wáng. guǐ yǒu, chén jiāng wú míng chè qīn lǚ liáng, xú zhōu zǒng guǎn liáng shì yàn yǔ zhàn bù lì, tuì shǒu xú zhōu. qiǎn shàng dà jiàng jūn tán gōng wáng guǐ tǎo zhī. shì yuè, jī hú fǎn, qiǎn qí wáng xiàn tǎo píng zhī. zhào zì yǒng xī sān nián qī yuè yǐ lái, shí yuè yǐ qián, dōng tǔ rén bèi chāo zài huà nèi wèi nú bì zhě jí píng jiāng líng rì, liáng rén méi wèi nú bì zhě, bìng miǎn tóng rén wǔ. zhào yuē:" zhèng wèi yú zhōng, yǒu shèng tōng diǎn, zhì wén xiāng gé, sǔn yì bù tóng. wǔ dì zé sì xīng zhī xiàng, sān wáng zhì liù gōng zhī shù. liú cáo yǐ jiàng, děng liè mí fán, xuǎn zé piān yú shēng líng, mìng zhì fāng yú shù zhí, jiāo fáng dān dì, yǒu zhòng rú yún, běn yóu shì yù zhī qíng, fēi guān fēng huà zhī yì. zhèn yùn dāng jiāo jì, sī fù gǔ shǐ, hóng zàn hòu tíng, shì cóng jiǎn yuē. kě zhì fēi èr rén, shì fù sān rén, yù qī sān rén. zì zī yǐ wài, yí xī jiǎn shěng." jǐ hài huì, rì yǒu shí zhī. chū xíng xíng shū yào zhì. chí zhàng qún qiáng dào yī pǐ yǐ shàng, bù chí zhàng qún qiáng dào wǔ pǐ yǐ shàng, jiān lín zhǔ zhǎng zì dào èr shí pǐ yǐ shàng, xiǎo dào jí zhà qǐng guān wù sān shí pǐ yǐ shàng, zhèng cháng yǐn wǔ hù jí shí dīng yǐ shàng yǐn dì sān qǐng yǐ shàng, jiē zhì sǐ. xíng shū suǒ bù zài zhě, zì yī lǜ kē. shí èr yuè, běi yíng zhōu cì shǐ gāo bǎo níng jù zhōu fǎn. gēng shēn, xíng xìng bīng zhōu gōng. yí bīng zhōu jūn rén sì wàn hù yú guān zhōng. wù chén, fèi bīng zhōu gōng jí liù fǔ. shì suì, tǔ yù hún bǎi jì bìng qiǎn shǐ cháo gòng.
六年春正月乙亥,齐主传位于其太子恆,改年曰承光,自号太上皇。壬辰,帝 至鄴。癸巳,帅诸军围之,齐人拒守,诸军奋击,大破之,遂平。齐主先送其母及 妻子于青州,及城陷,帅数十骑走青州,遣大将军尉勤追之。是战也,于阵获其齐 昌王莫多娄敬显,帝数之曰:“汝有死罪三:前从并州走鄴,弃母携妻妾,是不孝; 外为伪主戮力,内实通启于朕,是不忠;送款之后,犹持两端,是不信。如此用怀, 不死何待。”遂斩之。是日,西方有声如雷。甲午,帝入鄴城。诏去年大赦班宣未 及之处,皆从赦例。己亥,诏曰:“晋州大阵至鄴,身殒战场者,其子即授父本官。” 尉勤禽齐主及其太子恆于青州。庚子,诏曰:“伪齐之末,奸佞擅权,滥罚淫刑, 动挂罗网。伪右丞相咸阳王故斛律明月、伪待中特进开府故崔季舒等七人,或功高 获罪,或直言见诛。朕兵以义动,翦除凶暴,表闾封墓,事切下车。宜追赠谥,并 加窆措。其见在子孙,各随廕叙录。家口田宅没官者,并还之。”辛丑,诏伪齐东 山、南园及三台,并毁撤。瓦木诸物凡入用者,尽赐百姓。山园之田,各还本主。 二月丙午,论定诸军勋,置酒于齐太极殿,会军士以上,班赐有差。丁未,齐主至, 帝降自阼阶,见以宾主礼。齐任城王湝在冀州,拥兵未下,遣上柱国、齐王宪与柱 国、隋公杨坚讨平之。齐范阳王高绍义叛入突厥。齐诸行台州镇悉降,关东平。合 州五十五,郡一百六十二,县三百八十五,户三百三十万二千五百八十八,口二千 万六千八百八十六。乃于河阳及幽、青、南兗、豫、徐、北朔、定州置官管府。相、 并二总管,各置官及六府官。癸丑,诏自伪武平三年以来,河南诸州人,伪齐破掠 为奴婢者,不问公私,并放免之。其住在淮南者,亦即听还;愿住淮北者,可随便 安置。癃疾孤老不能自存者,所在矜恤。乙卯,车驾发自鄴。三月壬午,诏山东诸 州各举士。夏四月乙巳,至自东伐。列齐主于前,其王公等并从,车舆旌旗及器物 以次陈于其后。大驾布六军,备凯乐,献俘于太庙。京邑观者,皆称万岁。戊申, 封齐主为温国公。庚戌,大会群臣及诸蕃客于路寝。乙卯,废蒲、陕、泾、宁四州 总管。己巳,享太庙。诏分遣使人,巡方抚慰,观风省俗。五月丁丑,以柱国、谯 王俭为大冢宰。庚辰,以上柱国、杞公亮为大司徒,郑公达奚震为大宗伯,梁公侯 莫陈芮为大司马,柱国、应公独孤永业为大司寇,郧公韦孝宽为大司空。辛巳,大 醮于正武殿,以报功。己丑,祀方丘。诏曰:“往者,冢臣专任,制度有违,正殿 别寝,事穷壮丽。非直雕墙峻宇,深戒前王;而缔构弘敞,有逾清庙;不轨不物, 何以示后。兼东夏初平,人未见德;率先海内,宜自朕始。其路寝、会义、崇信、 含仁、云和、思齐诸殿等,农隙之时,悉可毁撤。雕斫之物,并赐贫人。缮造之宜, 务从卑朴。”戊戌,诏曰:“京师宫殿,已从撤毁;并、鄴二所,华侈过度,诚复 作之非我,岂容因而弗革。诸堂殿壮丽,并宜除荡;甍宇杂物,分赐穷人。三农之 隙,别渐营构,止蔽风雨,务在卑狭。”庚子,陈人来聘。是月,青城门无故自崩。 六月辛亥,御正武殿录囚徒。甲子,东巡。丁卯,诏曰:“自今不得娶母同姓以为 妻妾。”秋七月丙戌,行幸洛州。己丑,诏山东诸州,举有才望者赴行在所,共论 政事得失。八月壬寅,议权衡度量,颁于天下。其不依新式者,悉追停之。诏曰: “以刑止刑,以轻代重,罪不及嗣,皆有定科。杂役之徒,独异常宪,一从罪配, 百代不免。罚既无穷,刑何以措?凡诸杂户,悉放为百姓。配杂之科,因之永削。” 甲子,郑州献九尾狐,皮肉销尽,骨体犹具。帝曰:“瑞应之来,必昭有德。若使 五品时序,州海和平,家识孝慈,乃能致此。今无其时,恐非实录。”乃令焚之。 九月壬申,以柱国邓公窦炽、申公李穆为上柱国。戊寅,初令庶人以上,非朝祭之 服,唯得衣绸、绵绸、丝布、圆绫、纱、绢、绡、葛、布等九种。壬辰,诏东土诸 州儒生,明一经以上,并举送,州郡以礼发遣。冬十月戊申,行幸鄴宫。戊午,改 葬德皇帝于冀州,帝服缌,哭于太极殿,百官素服哭。是月,诛温公高纬。十一月 壬申,封皇子充为道王,兑为蔡王。癸酉,陈将吴明彻侵吕梁,徐州总管梁士彦与 战不利,退守徐州。遣上大将军、郯公王轨讨之。是月,稽胡反,遣齐王宪讨平之。 诏自永熙三年七月以来,十月以前,东土人被钞在化内为奴婢者;及平江陵日,良 人没为奴婢者,并免同人伍。诏曰:“正位于中,有圣通典,质文相革,损益不同。 五帝则四星之象,三王制六宫之数。刘、曹已降,等列弥繁,选择偏于生灵,命秩 方于庶职,椒房丹地,有众如云,本由嗜欲之情,非关风化之义。朕运当浇季,思 复古始,弘赞后庭,事从简约。可置妃二人,世妇三人,御妻三人。自兹以外,宜 悉减省。”己亥晦,日有蚀之。初行《刑书要制》。持杖群强盗一疋以上,不持杖 群强盗五疋以上,监临主掌自盗二十疋以上,小盗及诈请官物三十疋以上,正长隐 五户及十丁以上、隐地三顷以上,皆至死。《刑书》所不载者,自依律科。十二月, 北营州刺史高宝宁据州反。庚申,行幸并州宫。移并州军人四万户于关中。戊辰, 废并州宫及六府。是岁,吐谷浑、百济并遣使朝贡。
xuān zhèng yuán nián chūn zhēng yuè guǐ yǒu, tǔ yù hún wěi zhào wáng tā lóu tún lái jiàng. rén wǔ, xíng xìng yè gōng. xīn mǎo, xìng huái zhōu. guǐ sì, xìng luò zhōu. zhào yú huái zhōu zhì gōng. èr yuè jiǎ chén, zhù guó dà zhǒng zǎi qiáo wáng jiǎn hōng. dīng sì, chē jià zhì zì dōng xún. yǐ chǒu, yǐ shàng zhù guó yuè wáng shèng wèi dà zhǒng zǎi, chén wáng chún wèi yōng zhōu mù. sān yuè wù chén, yú pú zhōu zhì gōng, fèi tóng zhōu jí cháng chūn èr gōng. rén shēn, tū jué qiǎn shǐ cháo gòng. jiǎ xū, chū fú cháng guān, yǐ zào shā wèi zhī, jiā zān ér bù shī yīng dǎo, qí zhì ruò jīn zhī zhé jiǎo jīn yě. shàng dà jiàng jūn wáng guǐ pò chén shī yú lǚ liáng, qín qí jiāng wú míng chè děng, fú zhǎn sān wàn yú rén. dīng hài, zhào zhù guó dòu lú níng zhēng jiāng nán wǔ líng nán píng děng jùn suǒ yǒu shì shù wéi rén nú bì zhě, xī yī jiāng líng fàng miǎn. rén chén, gǎi yuán. xià sì yuè rén zǐ, chū lìng zāo fù mǔ sāng zhě, tīng zhōng zhì. gēng shēn, tū jué rù kòu yōu zhōu. wǔ yuè jǐ chǒu, dì zǒng róng běi fá, qiǎn zhù guó yuán gōng jī yuàn dōng píng gōng yǔ wén shén jǔ děng wǔ dào jù rù. fā guān zhōng gōng sī mǎ lǘ xī cóng jūn. guǐ sì, dì bù yù, zhǐ yú yún yáng gōng. bǐng shēn, zhào tíng zhū jūn. liù yuè dīng yǒu, dì jí shén, hái jīng. qí yè bēng yú shèng yú, shí nián sān shí liù. yí zhào yuē:
宣政元年春正月癸酉,吐谷浑伪赵王他娄屯来降。壬午,行幸鄴宫。辛卯,幸 怀州。癸巳,幸洛州。诏于怀州置宫。二月甲辰,柱国、大冢宰、谯王俭薨。丁巳, 车驾至自东巡。乙丑,以上柱国、越王盛为大冢宰,陈王纯为雍州牧。三月戊辰, 于蒲州置宫,废同州及长春二宫。壬申,突厥遣使朝贡。甲戌,初服常冠,以皁纱 为之,加簪而不施缨导,其制若今之折角巾也。上大将军王轨破陈师于吕梁,禽其 将吴明彻等,俘斩三万余人。丁亥,诏柱国豆卢宁征江南武陵、南平等郡所有士庶 为人奴婢者,悉依江陵放免。壬辰,改元。夏四月壬子,初令遭父母丧者,听终制。 庚申,突厥入寇幽州。五月己丑,帝总戎北伐,遣柱国原公姬愿、东平公宇文神举 等五道俱入。发关中公私马驴悉从军。癸巳,帝不豫,止于云阳宫。丙申,诏停诸 军。六月丁酉,帝疾甚,还京。其夜崩于乘舆,时年三十六。遗诏曰:
rén xiào xíng tiān dì, bǐng zhì wǔ cháng xiū duǎn zhī qī, mò fēi mìng yě. zhèn jūn lín yǔ xiàn, shí yǒu jiǔ nián, wèi néng shǐ bǎi xìng ān lè, xíng cuò bù yòng. wèi dàn qiú yī, fēn xiāo wàng qǐn. xī wèi shì jiāng jì, hǎi nèi fēn bēng tài zǔ fú wēi yì qīng, zhào kāi wáng yè. yān zhào zhēn wú, yòu qiè míng hào. zhèn shàng shù xiān zhì, xià shùn rén xīn, suì yǔ wáng gōng jiàng shuài, gòng píng dōng xià. suī fù yāo fēn dàng dìng, ér rén láo wèi kāng, měi yī niàn rú cǐ, ruò lín bīng gǔ. jiāng yù bāo jǔ liù hé, hùn tóng wén guǐ. jīn gòu jí dà jiàn, lì qì shāo wēi, yǒu zhì bù shēn, yǐ cǐ tàn xī. tiān xià shì zhòng, wàn jī bù yì wáng gōng yǐ xià, yuán jí shù liáo, yí fǔ dǎo tài zǐ, fù zhèn yí yì lìng shàng bù fù tài zǔ, xià wú shī wèi chén. zhèn suī míng mù jiǔ quán, wú suǒ fù hèn. zhèn píng shēng jū chǔ, měi cún fěi bó fēi zhí yǐ xùn zǐ sūn, yì nǎi běn xīn suǒ hǎo. sàng shì zī yòng, xū shǐ jiǎn ér hé lǐ. mù ér bù fén, zì gǔ tōng diǎn. suí jí jí zàng, zàng qì gōng chú. sì fāng shì shù, gè sān rì kū. fēi pín yǐ xià wú zi zhě, xī fàng huán jiā.
人肖形天地,禀质五常;修短之期,莫非命也。朕君临宇县,十有九年,未能 使百姓安乐,刑措不用。未旦求衣,分宵忘寝。昔魏室将季,海内分崩;太祖扶危 翼倾,肇开王业。燕、赵榛芜,又窃名号。朕上述先志,下顺人心,遂与王公将帅, 共平东夏。虽复妖氛荡定,而人劳未康,每一念如此,若临冰谷。将欲包举六合, 混同文轨。今遘疾大渐,力气稍微,有志不申,以此叹息。天下事重,万机不易; 王公以下,爰及庶寮,宜辅导太子,副朕遗意;令上不负太祖,下无失为臣。朕虽 瞑目九泉,无所复恨。朕平生居处,每存菲薄;非直以训子孙,亦乃本心所好。丧 事资用,须使俭而合礼。墓而不坟,自古通典。随吉即葬,葬讫公除。四方士庶, 各三日哭。妃嫔以下无子者,悉放还家。
shì yuē wǔ huáng dì, miào chēng gāo zǔ. jǐ wèi, zàng yú xiào líng. dì chén yì yǒu zhì móu, chū yǐ jìn gōng hù zhuān quán, cháng zì huì jī, rén mò cè qí shēn qiǎn. jí zhū hù zhī hòu, shǐ qīn wàn jī, kè jǐ lì jīng, tīng lǎn bù dài. yòng fǎ yán zhěng, duō suǒ zuì shā. hào lìng kěn cè, wéi zhǔ yì yú zhèng. qún xià wèi fú, mò bù sù rán. xìng jì míng chá, shǎo yú ēn huì fán bù huái lì xíng, jiē yù yú yuè gǔ rén. shēn yī bù páo, qǐn bù bèi, wú jīn bǎo zhī shì. zhū gōng diàn huá qǐ zhě, jiē chè huǐ zhī, gǎi wéi tǔ jiē shù chǐ, bù shī lú gǒng. qí diāo wén kè lòu, jǐn xiù zuǎn zǔ, yī jiē jìn duàn. hòu gōng pín yù, bù guò shí yú rén. láo qiān jiē xià, zì qiáng bù xī. yǐ hǎi nèi wèi kāng, ruì qíng jiào xí, zhì yú xiào bīng yuè wǔ, bù xíng shān gǔ, lǚ shè qín kǔ, jiē rén suǒ bù kān. píng qí zhī yì, jiàn jūn shì yǒu xiǎn xíng zhě, dì qīn tuō xuē yǐ cì zhī. měi yàn huì jiàng shì, bì zì zhí bēi quàn jiǔ, huò shǒu fù cì wù. zhì yú zhēng fá zhī chù, gōng zài háng zhèn. xìng yòu guǒ jué, néng duàn dà shì, gù néng dé shì zú sǐ lì, yǐ ruò zhì qiáng. pò qí zhī hòu, suì yù qióng bīng jí wǔ. píng tū jué dìng jiāng nán, yī èr nián jiān, bì shǐ tiān xià yī tǒng, cǐ qí zhì yě.
谥曰武皇帝,庙称高祖。己未,葬于孝陵。帝沉毅有智谋,初以晋公护专权, 常自晦迹,人莫测其深浅。及诛护之后,始亲万机,克己励精,听览不怠。用法严 整,多所罪杀。号令恳恻,唯属意于政。群下畏服,莫不肃然。性既明察,少于恩 惠;凡布怀立行,皆欲逾越古人。身衣布袍,寝布被,无金宝之饰。诸宫殿华绮者, 皆撤毁之,改为土阶数尺,不施栌栱。其雕文刻镂,锦绣纂组,一皆禁断。后宫嫔 御,不过十余人。劳谦接下,自强不息。以海内未康,锐情教习,至于校兵阅武, 步行山谷,履涉勤苦,皆人所不堪。平齐之役,见军士有跣行者,帝亲脱靴以赐之。 每晏会将士,必自执杯劝酒,或手付赐物。至于征伐之处,躬在行阵。性又果决, 能断大事,故能得士卒死力,以弱制强。破齐之后,遂欲穷兵极武。平突厥、定江 南,一二年间,必使天下一统,此其志也。
xuān huáng dì huì yūn, zì gān bó, wǔ dì zhǎng zǐ yě. mǔ yuē lǐ tài hòu. wǔ chéng yuán nián, shēng yú tóng zhōu. bǎo dìng yuán nián wǔ yuè bǐng wǔ, fēng lǔ guó gōng. jiàn dé yuán nián sì yuè guǐ sì, wǔ dì qīn gào miào, guān yú zuò jiē, lì wèi huáng tài zi. èr nián, zhào huáng tài zǐ xún fǔ xī tǔ. wén xuān hòu bēng, wǔ dì liàng àn, zhào tài zǐ zǒng cháo zhèng, wǔ xún ér bà. wǔ dì měi xún xìng sì fāng, tài zǐ cháng liú jiān guó. wǔ nián èr yuè, yòu zhào tài zǐ xún xī tǔ, yīn tǎo tǔ yù hún.
宣皇帝讳赟,字乾伯,武帝长子也。母曰李太后。武成元年,生于同州。保定 元年五月丙午,封鲁国公。建德元年四月癸巳,武帝亲告庙,冠于阼阶,立为皇太 子。二年,诏皇太子巡抚西土。文宣后崩,武帝谅暗,诏太子总朝政,五旬而罢。 武帝每巡幸四方,太子常留监国。五年二月,又诏太子巡西土,因讨吐谷浑。
xuān zhèng yuán nián liù yuè dīng yǒu, wǔ dì bēng, wù xū, tài zǐ jí huáng dì wèi. zūn huáng hòu yuē huáng tài hòu. jiǎ zǐ, zhū shàng zhù guó qí wáng xiàn. rùn yuè yǐ hài, zhào shān dōng liú rén xīn fù yè, jí tū jué qīn lüè jiā kǒu pò wáng bù néng cún jì zhě, gěi fù yī nián. lì fēi yáng shì wèi huáng hòu. xīn sì, yǐ shàng zhù guó zhào wáng zhāo wèi tài shī, chén wáng chún wèi tài fù, zhù guó dài wáng dá téng wáng yōu lú gōng yù chí yùn xuē gōng zhǎng sūn lǎn bìng wèi shàng zhù guó. shì yuè, yōu zhōu lú chāng qī jù fàn yáng fǎn, zhào zhù guó dōng píng gōng yǔ wén shén jǔ tǎo píng zhī. qiū qī yuè yǐ sì, xiǎng tài miào. bǐng wǔ, sì yuán qiū. wù shēn, sì fāng zé. gēng xū, yǐ xiǎo zōng bó qí gōng hú sī zhēng wèi dà zōng bó. rén xū, yǐ nán yǎn zhōu zǒng guǎn suí gōng yáng jiān wèi shàng zhù guó dà sī mǎ. guǐ hài, zūn suǒ shēng lǐ shì wèi dì tài hòu. bā yuè bǐng yín, xī yuè yú xī jiāo. cháng ān wàn nián èr xiàn rén jū jīng chéng zhě, gěi fù sān nián. rén shēn, xìng tóng zhōu. qiǎn dà shǐ' xún chá zhū zhōu. zhì jiǔ tiáo, xuān xià zhōu jùn. qí mǔ zú jué fú wài zhě, tīng hūn. yǐ shàng zhù guó xuē gōng zhǎng sūn lǎn wèi dà sī tú, zhù guó yáng gōng wáng yì wèi dà sī kōng. bǐng xū, yǐ zhù guó yǒng chāng gōng chūn wèi dà sī kòu. jiǔ yuè dīng yǒu, yǐ zhù guó yǔ wén shèng zhāng yè gōng wáng jié bāo hǎn gōng xīn wēi yún guó gōng wéi xiào kuān bìng wèi shàng zhù guó. gēng xū, fēng huáng dì yuán wèi jīng wáng. zhào zhū yīng bài zhě, jiē yǐ sān bài chéng lǐ. dōng shí yuè guǐ yǒu, zhì zì tóng zhōu. wù zǐ, bǎi jì qiǎn shǐ cháo gòng. shí yī yuè jǐ hài, jiǎng wǔ yú dào huì yuàn, dì qīn huàn jiǎ. shì yuè, tū jué fàn biān, wéi jiǔ quán, shā lüě lì shì. shí èr yuè jiǎ zi, yǐ zhù guó bì wáng xián wèi dà sī kōng. jǐ chǒu, yǐ shàng zhù guó hé yáng zǒng guǎn téng wáng yōu wèi xíng jūn yuán shuài, fá chén. miǎn jīng shī jiàn tú, bìng lìng cóng jūn.
宣政元年六月丁酉,武帝崩,戊戌,太子即皇帝位。尊皇后曰皇太后。甲子, 诛上柱国、齐王宪。闰月乙亥,诏山东流人新复业,及突厥侵掠家口破亡不能存济 者,给复一年。立妃杨氏为皇后。辛巳,以上柱国、赵王招为太师,陈王纯为太傅, 柱国、代王达、滕王逌、卢公尉迟运、薛公长孙览并为上柱国。是月,幽州卢昌期 据范阳反,诏柱国、东平公宇文神举讨平之。秋七月乙巳,享太庙。丙午,祀圆丘。 戊申,祀方泽。庚戌,以小宗伯、岐公斛斯征为大宗伯。壬戌,以南兗州总管、隋 公杨坚为上柱国、大司马。癸亥,尊所生李氏为帝太后。八月丙寅,夕月于西郊。 长安、万年二县人居京城者,给复三年。壬申,幸同州。遣大使‘巡察诸州。制九 条,宣下州郡。其母族绝服外者,听婚。以上柱国、薛公长孙览为大司徒,柱国、 杨公王谊为大司空。丙戌,以柱国、永昌公椿为大司寇。九月丁酉,以柱国宇文盛、 张掖公王杰、枹罕公辛威、郧国公韦孝宽并为上柱国。庚戌,封皇弟元为荆王。诏 诸应拜者,皆以三拜成礼。冬十月癸酉,至自同州。戊子,百济遣使朝贡。十一月 己亥,讲武于道会苑,帝亲擐甲。是月,突厥犯边,围酒泉,杀掠吏士。十二月甲 子,以柱国、毕王贤为大司空。己丑,以上柱国、河阳总管、滕王逌为行军元帅, 伐陈。免京师见徒,并令从军。
dà xiàng yuán nián chūn zhēng yuè yǐ chǒu, shòu cháo yú lù mén, dì fú tōng tiān guān jiàng shā páo, qún chén jiē fú hàn wèi yì guān. dà shè, gǎi yuán wèi dà chéng. chū zhì sì fǔ guān, yǐ dà zhǒng zǎi yuè wáng shèng wèi dà qián yí, shǔ gōng yù chí jiǒng wèi dà yòu bì, shēn gōng lǐ mù wèi dà zuǒ fǔ, dà sī mǎ suí gōng yáng jiān wèi dà hòu chéng. guǐ mǎo, fēng huáng zǐ yǎn wèi lǔ wáng. jiǎ chén, dōng xún. bǐng wǔ, yǐ zhù guó cháng shān gōng yú yì wèi dà sī tú. xīn hài, yǐ zhù guó xǔ gōng yǔ wén shàn wèi dà zōng bó. wù wǔ, xíng xìng luò yáng. lì lǔ wáng yǎn wèi huáng tài zǐ. èr yuè guǐ hài, zhào yuē:" hé luò zhī dì, jiù chēng cháo shì, zì wèi shì shī yù, chéng què wèi xū. wǒ tài zǔ shòu mìng fēng gǎo, yǒu huái guāng zhái gāo zǔ wǎng xún dōng xià, bù zhèng cǐ gōng. zhèn yǐ miǎo shēn, zhī chéng bǎo yùn, suī shù jī yù xiū zhī zhì, gǎn wàng yàn yì zhī xīn. yī zuó zhù bì jīn yōng, bèi cháng yóu lǎn. bǎi wáng zhì dù, jī zhǐ shàng cún. jīn ruò yīn xún, wèi gōng yì lì. yí mìng bāng shì, xiū fù jiù dū. shē jiǎn qǔ wén zhì zhī jiān, gōng yì yī zi lái zhī yì. běi zhān hé nèi, zhǐ chǐ fēi yáo, qián zhào jīng yíng, jīn yí tíng bà." yú shì fā shān dōng zhū zhōu bīng, zēng yī yuè gōng wèi sì shí wǔ rì yì, qǐ luò yáng gōng. cháng yì sì wàn rén, yǐ qì yàn jià. bìng yí xiāng zhōu liù fǔ yú luò yáng, chēng dōng jīng liù fǔ. shā zhù guó xú zhōu zǒng guǎn tán gōng wáng guǐ. tíng nán tǎo zhū jūn. yǐ zhào wáng zhāo nǚ wèi qiān jīn gōng zhǔ, jià yú tū jué. yǐ hài, xíng xìng yè. bǐng zǐ, chū lìng zǒng guǎn cì shǐ xíng bīng zhě jiā chí jié, yú xī bà zhī. xīn sì, zhào chuán wèi yú huáng tài zǐ yǎn. dà shè, gǎi yuán, dà chéng wéi dà xiàng. dì yú shì zì chēng tiān yuán huáng dì, suǒ jū chēng tiān tāi, miǎn èr shí yǒu sì liú, chē fú qí gǔ jiē yǐ èr shí sì wèi jié. nèi shǐ yù zhèng jiē zhì shàng dà fū. huáng dì yǎn chēng zhèng yáng gōng. zhì nà yán yù zhèng zhū wèi děng guān, jiē zhǔn tiān tāi. zūn huáng tài hòu wèi tiān yuán huáng tài hòu. guǐ wèi, rì chū jiāng rù shí, qí zhōng bìng yǒu wū sè, dà rú jī luǎn, jīng sì rì nǎi miè. wù zǐ, yǐ dà qián yí yuè wáng shèng wèi tài fù, dà yòu bì shǔ gōng wèi jiǒng wèi dà qián yí, dài wáng dá wèi dà yòu bì. xīn mǎo, zhào xǐ yè chéng shí jīng yú luò yáng. yòu zhào luò yáng fán shì yuán qiān hù, bìng tīng hái luò zhōu. cǐ wài yù wǎng zhě, tīng zhī. hé yáng yōu xiāng yù bó qīng xú qī zǒng guǎn shòu dōng jīng liù fǔ chǔ fèn. sān yuè gēng shēn, chē jià zhì zì dōng xún, dà chén jūn wǔ, qīn huàn jiǎ zhòu, rù zì qīng mén. huáng dì yǎn bèi fǎ jià cóng, bǎi guān yíng yú qīng mén wài. shì shí zhòu yǔ, yí wèi shī róng. xīn yǒu, fēng zhào wáng zhāo dì èr zi guàn wèi yǒng kāng xiàn wáng. xià sì yuè rén xū shuò, yǒu sī zòu yán rì shí, bù shì shì. guò shí bù shí, nǎi lín xuān. lì fēi zhū shì wèi tiān yuán dì hòu. guǐ hài, yǐ zhù guó bì wáng xián wèi shàng zhù guó. jǐ sì, xiǎng tài miào. rén wǔ, dà jiào yú zhèng wǔ diàn. wǔ yuè xīn hài, yǐ luò zhōu xiāng guó jùn wèi zhào guó, qí zhōu jǐ nán jùn wèi chén guó, fēng zhōu wǔ dāng ān fù èr jùn wèi yuè guó, lù zhōu shàng dǎng jùn wèi dài guó, jīng zhōu xīn yě jùn wèi téng guó, yì gè yī wàn hù. lìng zhào wáng zhāo chén wáng chún yuè wáng shèng dài wáng dá téng wáng yōu bìng zhī guó. shì yuè, qiǎn shǐ jiǎn shì jīng chéng jí zhū zhōu shì shù nǚ, chōng xuǎn hòu gōng. tū jué kòu bīng zhōu. liù yuè, xián yáng yǒu chí shuǐ biàn wéi xuè. zhēng shān dōng zhū zhōu rén xiū cháng chéng. qiū qī yuè gēng yín, yǐ dà sī kōng bì wáng xián wèi yōng zhōu mù, dà hòu chéng suí gōng yáng jiān wèi dà qián yí, zhù guó xíng yáng gōng sī mǎ xiāo nán wéi dà hòu chéng. bǐng shēn, nà dà hòu chéng sī mǎ xiāo nán nǚ wèi zhèng yáng gōng huáng hòu. jǐ yǒu, zūn dì tài hòu lǐ shì wèi tiān huáng tài hòu. rén zǐ, gǎi tiān yuán dì hòu zhū shì wèi tiān huáng hòu, lì fēi yuán shì wèi tiān yòu huáng hòu, fēi chén shì wèi tiān zuǒ huáng hòu. bā yuè gēng shēn, xìng tóng zhōu. rén shēn, hái gōng. jiǎ xū, yǐ tiān zuǒ huáng hòu fù dà jiàng jūn chén shān tí tiān yòu huáng hòu fù kāi fǔ yuán chéng bìng wèi shàng zhù guó. chū, wǔ dì zuò xíng shū yào zhì, yòng fǎ yán zhòng. jí dì jí wèi, kǒng wù qíng wèi fù, chú zhī. zhì shì, wèi xíng jīng shèng zhì, qí fǎ shēn kè, dà jiào yú zhèng wǔ diàn, gào tiān ér xíng yān. rén wǔ, yǐ shàng zhù guó yōng zhōu mù bì wáng xián wèi tài shī, shàng zhù guó huán gōng hán jiàn yè wèi dà zuǒ fǔ. shì yuè, suǒ zài yǐ qún dòu, gè sì wǔ chǐ, sǐ zhě shí bā jiǔ. jiǔ yuè jǐ mǎo, yǐ fēng wáng zhēn wèi dà zhǒng zǎi. shàng zhù guó yún gōng wéi xiào kuān wèi xíng jūn yuán shuài, lǜ xíng jūn zǒng guǎn qǐ gōng liàng chéng gōng liáng shì yàn fá chén. qiǎn yù zhèng dù guǒ shǐ yú chén. dōng shí yuè rén xū, xìng dào huì yuàn, dà jiào, yǐ gāo zǔ wǔ huáng dì pèi jiào. chū fù fú xiàng jí tiān zūn xiàng, dì yǔ èr xiàng jù nán zuò. dà chén zá xì, lìng jīng chéng shì shù zòng guān. shì yuè, xiāng zhōu rén duàn dé jǔ móu fǎn, fú zhū. shí yī yuè yǐ wèi yè, xíng xìng tóng zhōu. rén yín, hái gōng. dīng sì, chū zhù yǒng tōng wàn guó qián, yǐ yī dāng qiān, yǔ wǔ xíng dà bù bìng xíng. shì yuè, wéi xiào kuān bá shòu yáng, qǐ guó gōng liàng bá huáng chéng, liáng shì yàn bá guǎng líng. chén rén tuì zǒu, yú shì jiāng běi jǐn píng. shí èr yuè wù wǔ, yǐ zāi yì lǚ jiàn, dì yù lù qǐn, jiàn bǎi guān. zhào yuē:" zhèn yǐ guǎ dé, jūn lín qū yǔ. shǐ yú qiū jì, jí cǐ xuán dōng, yōu yōu yīn qín, lǚ yí shēn jiè. zhì yǒu jīn rù nán dòu, mù fàn xuān yuán yíng huò gàn fáng, yòu yǔ tǔ hé liú xīng zhào yè, dōng nán ér xià. rán zé nán dòu zhǔ yú jué lù, xuān yuán wèi yú hòu gōng, fáng yuē míng táng, bù zhèng suǒ yě. huǒ tǔ zé yōu niè zhī zhào, liú xīng nǎi bīng xiōng zhī yàn. qǐ qí gōng rén shī xù, nǚ yè shàng xíng, zhèng shì guāi fāng, yōu huàn jiāng zhì, hé qí zhāo zhù, ruò sī zhī shén. jiāng bì zhèng qǐn, zhāi jū kè niàn è yī jiǎn shàn, qù shì chè xuán pī bù huì zhī chéng, kāi zhí yán zhī lù. yù shǐ xíng bù làn jí, shǎng fú yú děng, xuǎn jǔ yǐ cái, gōng wéi xiū dé. yí xuān zhū nèi wài, shù jǐn bì xié yǔn yè rén xīn, yòng xiāo tiān qiǎn." yú shì shě zhàng wèi, wǎng tiān xìng gōng. bǎi guān shàng biǎo, quàn fù qǐn shàn, xǔ zhī. jiǎ zǐ, hái gōng, yù zhèng wǔ diàn. jí bǎi guān jí gōng rén nèi wài mìng fù, dà liè jì lè yòu zòng hú rén qǐ hán, yòng shuǐ jiāo wò yǐ wéi xì lè. yǐ chǒu, xíng xìng luò yáng. dì qīn yù yì mǎ, rì xíng sān bǎi lǐ. sì huáng hòu jí wén wǔ shì wèi shù bǎi rén, bìng chéng yì yǐ cóng. lìng sì hòu fāng jià qí qū, huò yǒu xiān hòu, biàn jiā qiǎn zé. rén mǎ dùn pū, xiāng shǔ yú dào. jǐ mǎo, hái gōng.
大象元年春正月乙丑,受朝于路门,帝服通天冠、绛纱袍,群臣皆服汉魏衣冠。 大赦,改元为大成。初置四辅官,以大冢宰、越王盛为大前疑,蜀公尉迟迥为大右 弼,申公李穆为大左辅,大司马隋公杨坚为大后丞。癸卯,封皇子衍为鲁王。甲辰, 东巡。丙午,以柱国、常山公于翼为大司徒。辛亥,以柱国、许公宇文善为大宗伯。 戊午,行幸洛阳。立鲁王衍为皇太子。二月癸亥,诏曰:“河、洛之地,旧称朝市, 自魏氏失驭,城阙为墟。我太祖受命酆、镐,有怀光宅;高祖往巡东夏,布政此宫。 朕以眇身,祗承宝运,虽庶几聿修之志,敢忘燕翼之心。一昨驻跸金墉,备尝游览。 百王制度,基址尚存。今若因循,为功易立。宜命邦事,修复旧都。奢俭取文质之 间,功役依子来之义。北瞻河内,咫尺非遥,前诏经营,今宜停罢。”于是发山东 诸州兵,增一月功为四十五日役,起洛阳宫。常役四万人,以迄晏驾。并移相州六 府于洛阳,称东京六府。杀柱国、徐州总管、郯公王轨。停南讨诸军。以赵王招女 为千金公主,嫁于突厥。乙亥,行幸鄴。丙子,初令总管、刺史行兵者加持节,余 悉罢之。辛巳,诏传位于皇太子衍。大赦,改元,大成为大象。帝于是自称天元皇 帝,所居称天台,冕二十有四旒,车服旗鼓皆以二十四为节。内史、御正皆置上大 夫。皇帝衍称正阳宫。置纳言、御正、诸卫等官,皆准天台。尊皇太后为天元皇太 后。癸未,日出、将入时,其中并有乌色,大如鸡卵,经四日乃灭。戊子,以大前 疑、越王盛为太傅,大右弼、蜀公尉迥为大前疑,代王达为大右弼。辛卯,诏徙鄴 城石经于洛阳。又诏洛阳凡是元迁户,并听还洛州。此外欲往者,听之。河阳、幽、 相、豫、亳、青、徐七总管受东京六府处分。三月庚申,车驾至自东巡,大陈军伍, 亲擐甲胄,入自青门。皇帝衍备法驾从,百官迎于青门外。是时骤雨,仪卫失容。 辛酉,封赵王招第二子贯为永康县王。夏四月壬戌朔,有司奏言日蚀,不视事。过 时不蚀,乃临轩。立妃硃氏为天元帝后。癸亥,以柱国、毕王贤为上柱国。己巳, 享太庙。壬午,大醮于正武殿。五月辛亥,以洛州襄国郡为赵国,齐州济南郡为陈 国,丰州武当、安富二郡为越国,潞州上党郡为代国,荆州新野郡为滕国,邑各一 万户。令赵王招、陈王纯、越王盛、代王达、滕王逌并之国。是月,遣使简视京城 及诸州士庶女,充选后宫。突厥寇并州。六月,咸阳有池水变为血。征山东诸州人 修长城。秋七月庚寅,以大司空、毕王贤为雍州牧,大后丞、隋公杨坚为大前疑, 柱国、荥阳公司马消难为大后丞。丙申,纳大后丞司马消难女为正阳宫皇后。己酉, 尊帝太后李氏为天皇太后。壬子,改天元帝后硃氏为天皇后,立妃元氏为天右皇后, 妃陈氏为天左皇后。八月庚申,幸同州。壬申,还宫。甲戌,以天左皇后父大将军 陈山提、天右皇后父开府元晟并为上柱国。初,武帝作《刑书要制》,用法严重。 及帝即位,恐物情未附,除之。至是,为《刑经圣制》,其法深刻,大醮于正武殿, 告天而行焉。壬午,以上柱国、雍州牧毕王贤为太师,上柱国、郇公韩建业为大左 辅。是月,所在蚁群斗,各四五尺,死者十八九。九月己卯,以酆王贞为大冢宰。 上柱国、郧公韦孝宽为行军元帅,率行军总管杞公亮、郕公梁士彦伐陈。遣御正杜 果使于陈。冬十月壬戌,幸道会苑,大醮,以高祖武皇帝配醮。初复佛象及天尊象, 帝与二象俱南坐。大陈杂戏,令京城士庶纵观。是月,相州人段德举谋反,伏诛。 十一月乙未夜,行幸同州。壬寅,还宫。丁巳,初铸永通万国钱,以一当千,与五 行大布并行。是月,韦孝宽拔寿阳,杞国公亮拔黄城,梁士彦拔广陵。陈人退走, 于是江北尽平。十二月戊午,以灾异屡见,帝御路寝,见百官。诏曰:“朕以寡德, 君临区宇。始于秋季,及此玄冬,幽忧殷勤,屡贻深戒。至有金入南斗,木犯轩辕; 荧惑干房,又与土合;流星照夜,东南而下。然则南斗主于爵禄,轩辕为于后宫, 房曰明堂,布政所也。火、土则忧孽之兆,流星乃兵凶之验。岂其宫人失序,女谒 尚行,政事乖方,忧患将至,何其昭著,若斯之甚。将避正寝,斋居克念;恶衣减 膳,去饰彻悬;披不讳之诚,开直言之路。欲使刑不滥及,赏弗逾等,选举以才, 宫闱修德。宜宣诸内外,庶尽弼谐;允叶人心,用消天谴。”于是舍仗卫,往天兴 宫。百官上表,劝复寝膳,许之。甲子,还宫,御正武殿。集百官及宫人、内外命 妇,大列妓乐;又纵胡人乞寒,用水浇沃以为戏乐。乙丑,行幸洛阳。帝亲御驿马, 日行三百里。四皇后及文武侍卫数百人,并乘驿以从。令四后方驾齐驱,或有先后, 便加谴责。人马顿仆,相属于道。己卯,还宫。
èr nián chūn zhēng yuè dīng hài, dì shòu cháo yú dào huì yuàn. guǐ sì, xiǎng tài miào. yǐ sì, zào èr yǐ, huà rì yuè xiàng yǐ zhì zuǒ yòu. wù shēn, yǔ xuě. xuě zhǐ yòu yǔ xì huáng tǔ, yí shí nǎi xī. yǐ mǎo, zhào jiāng yòu zhū zhōu xīn fù rén, gěi fù èr shí nián. chū shuì rù shì zhě, rén yī qián. èr yuè dīng sì, dì xìng lù mén xué, xíng shì diàn lǐ. wù wǔ, tū jué qiǎn shǐ xiàn fāng wù, qiě nì qiān jīn gōng zhǔ. yǐ chǒu, gǎi zhì zhào wèi tiān zhì, chì wèi tiān chì. zūn tiān yuán huáng tài hòu wèi tiān yuán shàng huáng tài hòu, tiān huáng tài hòu lǐ shì yuē tiān yuán shèng huáng tài hòu. guǐ wèi, lì tiān yuán huáng hòu yáng shì wèi tiān yuán dà huáng hòu, tiān huáng hòu zhū shì wèi tiān dà huáng hòu, tiān yòu huáng hòu yuán shì wèi tiān yòu dà huáng hòu, tiān zuǒ huáng hòu chén shì wèi tiān zuǒ dà huáng hòu, zhèng yáng gōng huáng hòu zhí chēng huáng hòu. shì yuè, luò yáng yǒu tū qiū niǎo jí xīn tài jí diàn qián, xíng zhōu yǒu hēi lóng jiàn, yǔ chì lóng dòu yú biàn shuǐ cè, hēi lóng sǐ. sān yuè dīng hài, cì bǎi guān jí bǎi xìng dà pú. zhào jìn fēng kǒng zǐ wèi zōu guó gōng, yì shù zhǔn jiù, bìng lì hòu chéng xí, bié yú jīng shī zhì miào, yǐ shí jì xiǎng. wù zǐ, xíng jūn zǒng guǎn qǐ gōng liàng jǔ bīng fǎn, xíng jūn yuán shuài wéi xiào kuān huò ér shā zhī. xīn mǎo, xíng xìng tóng zhōu. zēng hòu zhèng, qián qū shì dào, wèi sān bǎi liù shí zhòng, zì yìng mén zhì chì àn zé, shù shí lǐ jiān, fān qí xiāng bì, gǔ yuè jù zuò. yòu lìng wǔ bēn chí sà mǎ shàng, chēng jǐng bì, yǐ zhì tóng zhōu. yǐ wèi, gǎi tóng zhōu gōng wèi tiān chéng gōng. gēng zǐ, chē jià zhì zì tóng zhōu. zhào tiān tāi shì wèi, jiē zhe wǔ sè jí hóng zǐ lǜ yī, yǐ zá sè yuán, míng yuē pǐn sè yī yǒu dà shì, yǔ gōng fú jiān fú zhī. rén yín, zhào nèi wài mìng fù jiē zhí hù, qí bài zōng miào jí tiān tāi, jiē fǔ fú. jiǎ chén, chū zhì tiān zhōng dà huáng hòu, lì tiān zuǒ dà huáng hòu chén shì wèi tiān zhōng dà huáng hòu, lì fēi yù chí shì wèi tiān zuǒ dà huáng hòu. xià sì yuè jǐ sì, xiǎng tài miào. jǐ mǎo, yǐ hàn gù, jiàng jiàn qiú sǐ zuì yǐ xià. rén wǔ, xìng zhòng shān qí yǔ, zhì xián yáng gōng, yǔ jiàng. jiǎ shēn, hái gōng. lìng jīng chéng shì nǚ yú qú xiàng zuò yīn yuè yǐ yíng hòu. wǔ yuè jiǎ wǔ, dì bèi fǎ jià xìng tiān xìng gōng. yǐ wèi, dì bù yù, hái gōng. zhào yáng zhōu zǒng guǎn suí gōng yáng jiān rù shì jí. dīng wèi, zhuī zhào yuè chén dài téng wǔ wáng rù cháo. jǐ yǒu, dà jiàn. yù zhèng xià dài fū liú fǎng yǔ nèi shǐ shàng dài fū zhèng yì jiǎo zhì yǐ suí gōng yáng jiān shòu yí fǔ zhèng. shì rì, dì bēng yú tiān dé diàn, shí nián èr shí èr. shì xuān huáng dì. qī yuè bǐng shēn, zàng dìng líng.
二年春正月丁亥,帝受朝于道会苑。癸巳,享太庙。乙巳,造二扆,画日月象 以置左右。戊申,雨雪。雪止又雨细黄土,移时乃息。乙卯,诏江右诸州新附人, 给复二十年。初税入市者,人一钱。二月丁巳,帝幸路门学,行释奠礼。戊午,突 厥遣使献方物,且逆千金公主。乙丑,改制诏为天制,敕为天敕。尊天元皇太后为 天元上皇太后,天皇太后李氏曰天元圣皇太后。癸未,立天元皇后杨氏为天元大皇 后,天皇后硃氏为天大皇后,天右皇后元氏为天右大皇后,天左皇后陈氏为天左大 皇后,正阳宫皇后直称皇后。是月,洛阳有秃鹙鸟集新太极殿前,荥州有黑龙见, 与赤龙斗于汴水侧,黑龙死。三月丁亥,赐百官及百姓大酺。诏进封孔子为邹国公, 邑数准旧,并立后承袭,别于京师置庙,以时祭享。戊子,行军总管、杞公亮举兵 反,行军元帅韦孝宽获而杀之。辛卯,行幸同州。增候正,前驱式道,为三百六十 重,自应门至赤岸泽,数十里间,幡旗相蔽,鼓乐俱作。又令武贲持鈒马上,称警 跸,以至同州。乙未,改同州宫为天成宫。庚子,车驾至自同州。诏天台侍卫,皆 着五色及红紫绿衣,以杂色缘,名曰品色衣;有大事,与公服间服之。壬寅,诏内 外命妇皆执笏,其拜宗庙及天台,皆俯伏。甲辰,初置天中大皇后,立天左大皇后 陈氏为天中大皇后,立妃尉迟氏为天左大皇后。夏四月己巳,享太庙。己卯,以旱 故,降见囚死罪已下。壬午,幸仲山祈雨,至咸阳宫,雨降。甲申,还宫。令京城 士女于衢巷作音乐以迎候。五月甲午,帝备法驾幸天兴宫。乙未,帝不悆,还宫。 诏扬州总管、隋公杨坚入侍疾。丁未,追赵、越、陈、代、滕五王入朝。己酉,大 渐。御正下大夫刘昉与内史上大夫郑译矫制以隋公杨坚受遗辅政。是日,帝崩于天 德殿,时年二十二。谥宣皇帝。七月丙申,葬定陵。
dì zhī zài dōng gōng yě, wǔ dì lǜ qí bù kān chéng sì, yù zhī shén yán. cháo jiàn jìn zhǐ, yǔ zhū chén wú yì suī lóng hán shèng shǔ, yì bù dé xiū xī. xìng shì jiǔ, wǔ dì suì jìn láo lǐ bù xǔ zhì dōng gōng. dì měi yǒu guò, zhé jiā chuí pū. cháng wèi zhī yuē:" gǔ lái tài zǐ bèi fèi zhě jǐ rén, yú ér qǐ bù kān lì xié!" yú shì qiǎn dōng gōng guān shǔ lù dì yán yǔ dòng zuò, měi yuè zòu wén. dì jù wēi yán, jiáo qíng xiū shì, yǐ shì è bù wài wén. sì wèi zhī chū, fāng chěng qí yù. dà xíng zài bìn, céng wú qī róng, jí tōng luàn xiān dì gōng rén. cái yú nián, biàn zì shēng yuè, cǎi zé tiān xià zǐ nǚ, yǐ chōng hòu gōng. hǎo zì jīn kuā, shì fēi jù jiàn. shàn wèi zhī hòu, mí fù jiāo shē. dān xù yú hòu gōng, huò xún rì bù chū, gōng qīng jìn chén qǐng shì zhě, jiē fù yān guān zòu zhī. suǒ jū gōng diàn, wéi zhàng jiē shì yǐ jīn yù zhū bǎo, guāng huá xuàn yào, jí lì qióng shē. jí yíng luò yáng gōng, suī wèi chéng bì, qí guī mó zhuàng lì, yú yú hàn wèi yuǎn yǐ. wéi zì zūn chóng, wú suǒ gù dàn. guó diǎn cháo yí, lǜ qíng biàn gǎi. hòu gōng wèi hào, mò nán xiáng lù. měi duì chén xià, zì chēng wéi tiān. yǐ wǔ sè tǔ tú suǒ yù tiān dé diàn, gè suí fāng sè. yòu yú hòu gōng, yǔ huáng hòu děng liè zuò, yòng zōng miào lǐ qì zūn yí guī zàn zhī shǔ. yǐ cì shí yān. yòu lìng qún chén cháo tiān tāi zhě, zhì zhāi sān rì, qīng shēn yī rì. chē qí zhāng fú, bèi yú qián wáng zhī shù. jì zì bǐ shàng dì, bù yù lìng rén tóng jǐ. cháng zì dài shòu jí guān tōng tiān guān, jiā jīn fù chán, gù jiàn shì chén wǔ biàn shàng yǒu jīn chán, jí wáng gōng yǒu shòu zhě, bìng lìng qù zhī. yòu bù tīng rén yǒu gāo zhě dà zhě zhī chēng, zhū xìng gāo zhě gǎi wéi jiāng, jiǔ zú chēng gāo zǔ zhě wèi zhǎng zǔ, céng wèi cì zhǎng zǔ. guān chēng míng wèi, fán wèi shàng jí dà zhě, gǎi wéi zhǎng yǒu tiān zhě, yì gǎi zhī. yòu lìng tiān xià chē jiē hún chéng wéi lún, jìn tiān xià fù rén jiē bù dé shī fěn dài, wéi gōng rén dé chéng yǒu fú chē, jiā fěn dài yān. xī yáng gōng wēn, qǐ gōng liàng zhī zǐ, jí dì cóng zǔ xiōng zi yě. qí qī yù chí shì yǒu róng sè, yīn rù cháo, dì suì yǐn yǐ jiǔ, bī ér yín zhī. liàng wén zhī jù, móu fǎn. cái zhū wēn, jí zhuī yù chí shì rù gōng, chū wèi fēi, xún lì wèi huáng hòu. měi zuǒ yòu shì chén lùn yì, wéi yù xìng zào gé yì, wèi cháng yán jí zhèng shì. qí hòu yóu xì wú héng, chū rù bù jié yǔ yí zhàng wèi, chén chū yè hái huò xìng tiān xìng gōng, huò yóu dào huì yuàn, péi shì zhī guān, jiē bù kān mìng. sàn lè zá xì, yú lóng làn màn zhī jì, cháng zài mù qián. hǎo lìng jīng chéng shào nián wèi fù rén fú shì, rù diàn gē wǔ, yǔ hòu gōng guàn zhī, yǐ wéi xǐ lè. bìn chì jìn chén, duō suǒ cāi yuàn. yòu lìn yú cái, lüè wú cì yǔ. kǒng qún chén guī jiàn, bù de xíng jǐ zhī zhì. cháng qiǎn zuǒ yòu mì cì chá zhī, dòng zhǐ suǒ wéi, mò bù chāo lù xiǎo yǒu guāi wéi, zhé jiā qí zuì. zì gōng qīng yǐ xià, jiē bèi chǔ tà. qí jiān zhū lù chù miǎn zhě, bù kě shèng yán. měi chuí rén jiē yǐ bǎi èr shí wèi dù, míng yuē tiān zhàng. gōng rén nèi zhí yì rú zhī. hòu fēi pín yù, suī bèi chǒng bì, yì duō bèi zhàng bèi. yú shì nèi wài kǒng jù, rén bù zì ān jiē qiú gǒu miǎn, mò yǒu gù zhì chóng zú lèi xī, yǐ dǎi yú zhōng yǐ.
帝之在东宫也,武帝虑其不堪承嗣,遇之甚严。朝见进止,与诸臣无异;虽隆 寒盛署,亦不得休息。性嗜酒,武帝遂禁醪醴不许至东宫。帝每有过,辄加捶扑。 尝谓之曰:“古来太子被废者几人,余兒岂不堪立邪!”于是遣东宫官属录帝言语 动作,每月奏闻。帝惧威严,矫情修饰,以是恶不外闻。嗣位之初,方逞其欲。大 行在殡,曾无戚容,即通乱先帝宫人。才逾年,便恣声乐,采择天下子女,以充后 宫。好自矜夸,饰非拒谏。禅位之后,弥复骄奢。耽酗于后宫,或旬日不出,公卿 近臣请事者,皆附阉官奏之。所居宫殿,帷帐皆饰以金玉珠宝,光华炫耀,极丽穷 奢。及营洛阳宫,虽未成毕,其规摹壮丽,逾于汉、魏远矣。唯自尊崇,无所顾惮。 国典朝仪,率情变改。后宫位号,莫难详录。每对臣下,自称为天。以五色土涂所 御天德殿,各随方色。又于后宫,与皇后等列坐,用宗庙礼器罇彝圭瓚之属。以次 食焉。又令群臣朝天台者,致斋三日,清身一日。车旗章服,倍于前王之数。既自 比上帝,不欲令人同己。常自带授及冠通天冠,加金附蝉,顾见侍臣武弁上有金蝉, 及王公有绶者,并令去之。又不听人有高者大者之称,诸姓高者改为姜,九族称高 祖者为长祖,曾为次长祖。官称名位,凡谓上及大者,改为长;有天者,亦改之。 又令天下车皆浑成为轮,禁天下妇人皆不得施粉黛,唯宫人得乘有辐车,加粉黛焉。 西阳公温,杞公亮之子,即帝从祖兄子也。其妻尉迟氏有容色,因入朝,帝遂饮以 酒,逼而淫之。亮闻之惧,谋反。才诛温,即追尉迟氏入宫,初为妃,寻立为皇后。 每左右侍臣论议,唯欲兴造革易,未尝言及政事。其后游戏无恆,出入不节;羽仪 仗卫,晨出夜还;或幸天兴宫,或游道会苑,陪侍之官,皆不堪命。散乐杂戏,鱼 龙烂漫之伎,常在目前。好令京城少年为妇人服饰,入殿歌舞,与后宫观之,以为 喜乐。摈斥近臣,多所猜怨。又吝于财,略无赐与。恐群臣规谏,不得行己之志。 常遣左右密伺察之,动止所为,莫不抄录;小有乖违,辄加其罪。自公卿以下,皆 被楚挞。其间诛戮黜免者,不可胜言。每捶人皆以百二十为度,名曰天杖。宫人内 职亦如之。后妃嫔御,虽被宠嬖,亦多被杖背。于是内外恐惧,人不自安;皆求苟 免,莫有固志;重足累息,以逮于终矣。
jìng huáng dì huì yǎn, hòu gǎi míng chǎn, xuān dì zhī zhǎng zǐ yě. mǔ yuē zhū huáng hòu. jiàn dé èr nián liù yuè, shēng yú dōng gōng. dà xiàng yuán nián zhēng yuè guǐ mǎo, fēng lǔ wáng. wù wǔ, lì wèi huáng tài zǐ. èr yuè xīn sì, xuān dì yú yè gōng chuán wèi shòu dì, jū zhèng yáng gōng.
静皇帝讳衍,后改名阐,宣帝之长子也。母曰硃皇后。建德二年六月,生于东 宫。大象元年正月癸卯,封鲁王。戊午,立为皇太子。二月辛巳,宣帝于鄴宫传位 授帝,居正阳宫。
èr nián wǔ yuè yǐ wèi, xuān dì qǐn jí, zhào dì rù sù lù mén xué. jǐ yǒu, xuān dì bēng, dì rù jū tiān tāi, fèi zhèng yáng gōng. dà shè, tíng luò yáng gōng zuò. gēng xū, shàng tiān yuán shàng huáng tài hòu zūn hào wèi tài huáng tài hòu, tiān yuán shèng huáng tài hòu lǐ shì wèi tài dì tài hòu, tiān yuán dà huáng hòu wèi huáng tài hòu, tiān dà huáng hòu zhū shì wèi dì tài hòu. qí tiān zhōng dà huáng hòu chén shì tiān yòu dà huáng hòu yuán shì tiān zuǒ dà huáng hòu yù chí shì bìng chū sú wèi ní. yǐ zhù guó hàn wáng zàn wèi shàng zhù guó yòu dà chéng xiàng, shàng zhù guó yáng zhōu zǒng guǎn suí gōng yáng jiān wèi jiǎ huáng yuè zuǒ dà chéng xiàng, zhù guó qín wáng zhì wèi shàng zhù guó. dì jū liàng chāng, bǎi guān zǒng jǐ yǐ tīng yú zuǒ dà chéng xiàng. rén zǐ, yǐ shàng zhù guó yún gōng wéi xiào kuān wèi xiāng zhōu zǒng guǎn. bà rù shì shuì qián. liù yuè wù wǔ, yǐ zhù guó xǔ gōng yǔ wén shàn shén wǔ gōng dòu yì xiū wǔ gōng hóu mò chén qióng dà ān gōng yán qìng bìng wèi shàng zhù guó. zhào wáng zhāo chén wáng chún yuè wáng shèng dài wáng dá téng wáng qiāo lái zhāo. gēng shēn, fù fú dào èr jiào. xīn yǒu, yǐ zhù guó sì gōng chūn yàn gōng yú shí gào gōng hè bá fú ēn bìng wèi shàng zhù guó. jiǎ zi, xiāng zhōu zǒng guǎn yù chí jiǒng jǔ bīng bù shòu dài, zhào fā guān zhōng bīng, jí yǐ wéi xiào kuān wèi xíng jūn yuán shuài, tǎo zhī. shàng zhù guó bì wáng xián yǐ móu zhí zhèng, bèi zhū. yǐ shàng zhù guó qín wáng zhì wèi dà zhǒng zǎi, sì gōng chūn wèi dà sī tú. jǐ sì, zhào nán dìng běi guāng héng bā sì zhōu rén wéi yǔ wén liàng yì wèi nú bì zhě, bìng miǎn zhī. jiǎ xū, yǒu chì qì qǐ xī fāng, jiàn dōng xíng, biàn tiān. gēng chén, bà zhū yú chí jí shān zé gōng jìn zhě, yǔ bǎi xìng gòng zhī. yǐ zhù guó jiǎng gōng liáng ruì wèi yì zhōu zǒng guǎn. qiū qī yuè jiǎ shēn, tū jué sòng qí fàn yáng wáng gāo shào yì. gēng yín, shēn zhōu cì shǐ lǐ huì qǐ bīng. gēng zǐ, zhào zhào chén yuè dài téng wǔ wáng, rù cháo bù qū, jiàn lǚ shàng diàn. xíng zhōu cì shǐ shào gōng yǔ wén zhòu jǔ bīng, qiǎn dà jiàng jūn yáng sù tǎo zhī. qīng zhōu zǒng guǎn yù chí gāng jǔ bīng. dīng wèi, suí gōng yáng jiān dū du nèi wài zhū jūn shì. jǐ yǒu, yún zhōu zǒng guǎn sī mǎ xiāo nán jǔ bīng, yǐ zhù guó yáng gōng wáng yì wèi xíng jūn yuán shuài tǎo zhī. rén zǐ, zhào wáng zhāo yuè wáng shèng yǐ móu zhí zhèng, bèi zhū. guǐ chǒu, fēng huáng dì jié wèi lái wáng, shù wèi yǐng wáng. shì yuè, yù zhōu xiāng zhōu zǒng guǎn zhū mán, gè shuài zhǒng luò fǎn. bā yuè gēng shēn, yì zhōu zǒng guǎn wáng qiān jǔ bīng bù shòu dài, jí yǐ liáng ruì wèi xíng jūn yuán shuài tǎo zhī. gēng wǔ, wéi xiào kuān pò wèi jiǒng yú yè, jiǒng zì shā, xiāng zhōu píng. yí xiāng zhōu yú ān yáng, qí yè chéng jí yì, huǐ fèi zhī. bǐng zǐ, yǐ hàn wáng zàn wèi tài shī, yǐ shàng zhù guó bīng zhōu zǒng guǎn shēn gōng lǐ mù wèi tài fù, yǐ sòng wáng shí wèi dà qián yí, yǐ qín wáng zhì wèi dà yòu bì, yǐ yàn gōng yú shí wèi dà zuǒ fǔ. jǐ mǎo, yǐ wèi jiǒng píng, dà shè. gēng chén, sī mǎ xiāo nán yōng zhòng yǐ lǔ shān zèng shān èr zhèn bēn chén. qiǎn dà jiàng jūn yuán jǐng shān zhuī jī zhī, yún zhōu píng. shā zhōu dī shuài kāi fǔ yáng yǒng ān jù zhòng fǎn, yīng wáng qiān, qiǎn dà jiàng jūn dá xī rú tǎo zhī. yáng sù pò yǔ wén zhòu yú xíng yáng, zhǎn zhī. yǐ shàng zhù guó shén wǔ gōng dòu yì wèi dà sī mǎ, yǐ qí gōng yú zhì wèi dà sī kōng. fèi xiāng qīng jīng jīn jìn liáng zhōu liù zǒng guǎn. jiǔ yuè bǐng xū, fèi hé yáng zǒng guǎn wèi zhèn, lì luò zhōu. yǐ xiǎo zōng bó jìng líng gōng yáng huì wèi dà zōng bó. rén chén, fèi huáng hòu sī mǎ shì wèi shù rén. wù xū, yǐ zhù guó yáng gōng wáng yì wèi shàng zhù guó. gēng xū, yǐ zhù guó cháng shān gōng yú yì huà zhèng gōng yǔ wén xīn bìng wèi shàng zhù guó. rén zǐ, chéng xiàng qù zuǒ yòu hào, suí gōng yáng jiān wèi dà chéng xiàng. dōng shí yuè jiǎ yín, rì yǒu shí zhī. rén xū, chén wáng chún yǐ yuàn zhí zhèng, bèi zhū. dà chéng xiàng suí gōng yáng jiān jiā dà zhǒng zǎi, wǔ fǔ zǒng yú tiān guān. wù yín, liáng ruì pò wáng qiān, zhǎn zhī. chuán shǒu jīng shī, yì zhōu píng shí yī yuè jiǎ chén, dá xī rú pò yáng yǒng ān, shā zhōu píng. dīng wèi, shàng zhù guó yún gōng wéi xiào kuān hōng. shí èr yuè rén zi, yǐ zhù guó jiǎng gōng liáng ruì wèi shàng zhù guó. dīng sì, yǐ zhù guó qiān fù gōng yáng xióng pǔ ān gōng hè lán mó chéng gōng liáng shì yàn shàng dà jiàng jūn xīn níng gōng chì liè zhǎng wén wǔ xiāng gōng cuī hóng dù dà jiàng jūn zhōng shān gōng yǔ wén ēn pú yáng gōng yǔ wén shù wèi yuán gōng hé gàn zǐ rèn chéng gōng wáng jǐng yú yáng gōng yáng ruì shàng kāi fǔ guǎng zōng gōng lǐ chóng lǒng xī gōng lǐ xún bìng wèi shàng zhù guó. gēng shēn, yǐ zhù guó chǔ gōng dòu lú jī wèi shàng zhù guó. guǐ hài, zhào yuē:" tài zǔ shòu mìng, lóng dé yóu qián sān fēn tiān xià, zhì fú wèi shì duō suǒ gǎi zuò, jì yǔn shàng xuán. wén wǔ qún guān, cì xìng zhě zhòng, běn shū guó yì, shí guāi zuò tǔ. bù xīn fēi lèi, yì gǔ ròu ér gòng zhēng cháng. bù ài qí qīn, jiē xíng lù ér xù zhāo mù. qiě shén zhēng gé xìng, běn wèi lì shǔ yǒu guī tiān mìng zài rén, tuī ràng zhōng ér fú huò. gù jūn lín qū yǔ, lěi shì yú zī bù kě réng zūn qiān yì zhī zhǐ, jiǔ xíng quán yí zhī zhì. zhū gǎi xìng zhě, xī yí fù jiù." jiǎ zǐ, dà chéng xiàng suí gōng yáng jiān jìn jué wèi wáng, yǐ jùn wèi suí guó. jǐ sì, yǐ zhù guó pèi gōng zhèng yì wèi shàng zhù guó. xīn wèi, dài wáng dá téng wáng qiāo bìng yǐ móu zhí zhèng, bèi zhū. rén shēn, yǐ dà jiàng jūn cháng níng gōng yáng yǒng wèi shàng zhù guó dà sī mǎ, yǐ xiǎo zhǒng zǎi shǐ píng gōng yuán xiào jǔ wèi dà sī kòu.
二年五月乙未,宣帝寝疾,诏帝入宿路门学。己酉,宣帝崩,帝入居天台,废 正阳宫。大赦,停洛阳宫作。庚戌,上天元上皇太后尊号为太皇太后,天元圣皇太 后李氏为太帝太后,天元大皇后为皇太后,天大皇后硃氏为帝太后。其天中大皇后 陈氏、天右大皇后元氏、天左大皇后尉迟氏并出俗为尼。以柱国、汉王赞为上柱国、 右大丞相,上柱国、扬州总管、隋公杨坚为假黄钺左大丞相,柱国、秦王贽为上柱 国。帝居谅娼,百官总己以听于左大丞相。壬子,以上柱国、郧公韦孝宽为相州总 管。罢入市税钱。六月戊午,以柱国许公宇文善、神武公窦毅、修武公侯莫陈琼、 大安公阎庆并为上柱国。赵王招、陈王纯、越王盛、代王达、滕王悄来朝。庚申, 复佛、道二教。辛酉,以柱国巳公椿、燕公于实、郜公贺拔伏恩并为上柱国。甲 子,相州总管尉迟迥举兵不受代,诏发关中兵,即以韦孝宽为行军元帅,讨之。上 柱国、毕王贤以谋执政,被诛。以上柱国、秦王贽为大冢宰,巳公椿为大司徒。 己巳,诏南定、北光、衡、巴四州人为宇文亮抑为奴婢者,并免之。甲戌,有赤气 起西方,渐东行,遍天。庚辰,罢诸鱼池及山泽公禁者,与百姓共之。以柱国、蒋 公梁睿为益州总管。秋七月甲申,突厥送齐范阳王高绍义。庚寅,申州刺史李惠起 兵。庚子,诏赵、陈、越、代、滕五王,入朝不趋,剑履上殿。荥州刺史、邵公宇 文胄举兵,遣大将军杨素讨之。青州总管尉迟纲举兵。丁未,隋公杨坚都督内外诸 军事。己酉,郧州总管司马消难举兵,以柱国、杨公王谊为行军元帅讨之。壬子, 赵王招、越王盛以谋执政,被诛。癸丑,封皇弟洁为莱王,术为郢王。是月,豫州、 襄州总管诸蛮,各帅种落反。八月庚申,益州总管王谦举兵不受代,即以梁睿为行 军元帅讨之。庚午,韦孝宽破尉迥于鄴,迥自杀,相州平。移相州于安阳,其鄴城 及邑,毁废之。丙子,以汉王赞为太师,以上柱国、并州总管、申公李穆为太傅, 以宋王实为大前疑,以秦王贽为大右弼,以燕公于实为大左辅。己卯,以尉迥平, 大赦。庚辰,司马消难拥众以鲁山、甑山二镇奔陈。遣大将军元景山追击之,郧州 平。沙州氐帅开府杨永安聚众反,应王谦,遣大将军达奚儒讨之。杨素破宇文胄于 荥阳,斩之。以上柱国、神武公窦毅为大司马,以齐公于智为大司空。废相、青、 荆、金、晋、梁州六总管。九月丙戌,废河阳总管为镇,隶洛州。以小宗伯、竟陵 公杨慧为大宗伯。壬辰,废皇后司马氏为庶人。戊戌,以柱国、杨公王谊为上柱国。 庚戌,以柱国常山公于翼、化政公宇文忻并为上柱国。壬子,丞相去左右号,隋公 杨坚为大丞相。冬十月甲寅,日有蚀之。壬戌,陈王纯以怨执政,被诛。大丞相、 隋公杨坚加大冢宰,五府总于天官。戊寅,梁睿破王谦,斩之。传首京师,益州平 十一月甲辰,达奚儒破杨永安,沙州平。丁未,上柱国、郧公韦孝宽薨。十二月壬 子,以柱国、蒋公梁睿为上柱国。丁巳,以柱国千阝公杨雄、普安公贺兰谟、郕公 梁士彦、上大将军新宁公叱列长文、武乡公崔弘度、大将军中山公宇文恩、濮阳公 宇文述、渭原公和干子、任城公王景、渔阳公杨锐、上开府广宗公李崇、陇西公李 询并为上柱国。庚申,以柱国、楚公豆卢绩为上柱国。癸亥,诏曰:“太祖受命, 龙德犹潜;三分天下,志扶魏室;多所改作,冀允上玄。文武群官,赐姓者众,本 殊国邑,实乖胙土。不歆非类,异骨肉而共蒸尝。不爱其亲,嗟行路而叙昭穆。且 神征革姓,本为历数有归;天命在人,推让终而弗获。故君临区宇,累世于兹;不 可仍遵谦挹之旨,久行权宜之制。诸改姓者,悉宜复旧。”甲子,大丞相、隋公杨 坚进爵为王,以郡为隋国。己巳,以柱国、沛公郑译为上柱国。辛未,代王达、滕 王悄并以谋执政,被诛。壬申,以大将军、长宁公杨勇为上柱国、大司马,以小冢 宰、始平公元孝矩为大司寇。
dà dìng yuán nián, chūn zhēng yuè rén wǔ, gǎi yuán. bǐng xū, zhào róng zhì shàng kāi fǔ yǐ shàng, zhí shì xià dài fū yǐ shàng, wài guān cì shǐ yǐ shàng, gè jǔ xián liáng. èr yuè jiǎ zǐ, dì xùn wèi yú suí, jū yú bié gōng. suí shì fèng dì wèi jiè guó gōng, yì wàn hù, chē fú lǐ yuè, yī rú zhōu zhì shàng shū bù chēng biǎo, dá biǎo bù chēng zhào. yǒu qí wén, shì jìng bù xíng. suí kāi huáng yuán nián wǔ yuè rén shēn, dì bēng, shí nián jiǔ suì. suí zhì yě. shì yuē jìng huáng dì. zàng gōng líng.
大定元年,春正月壬午,改元。丙戌,诏戎秩上开府以上,职事下大夫以上, 外官刺史以上,各举贤良。二月甲子,帝逊位于隋,居于别宫。隋氏奉帝为介国公, 邑万户,车服礼乐,一如周制;上书不称表,答表不称诏。有其文,事竟不行。隋 开皇元年五月壬申,帝崩,时年九岁。隋志也。谥曰静皇帝。葬恭陵。
lùn yuē: zì dōng xī fǒu gé, èr guó zhēng qiáng róng mǎ shēng jiāo, gān gē rì yòng bīng lián huò jié, lì dí shì jūn jiāng chǎng zhī shì, yī bǐ yī cǐ. wǔ huáng zuǎn yè, wèi qīn wàn jī lǜ yuǎn móu shēn, yǐ méng yǎng zhèng. jí yīng wēi diàn fà, cháo zhèng wéi xīn nèi nán jì chú, wài lüè fāng shǐ. nǎi kǔ xīn jiāo sī, kè jǐ lì jīng láo yì wèi shì zú zhī xiān, jū chǔ tóng pǐ fū zhī jiǎn xiū fù guó zhī zhèng, wù qiáng bīng zhī shù chéng chóu rén zhī yǒu xìn, shùn tiān dào ér tuī wáng. shù nián zhī jiān, dà xūn sī jí. shū zǔ zōng zhī sù fèn, zhěng dōng xià zhī diàn wēi. shèng yǐ zāi, yǒu chéng gōng zhě yě. ruò shǐ yì rì zhī chōu wú shuǎng, jīng yíng zhī zhì huò shēn dú wǔ qióng bīng, suī jiàn jī yú liáng shǐ xióng tú yuǎn lüè, zú fāng jià yú qián wáng. ér shí sì zi zhī fēi cái, gù zōng shí zhī zhì zhòng zhì ài tóng yú jìn wǔ, zé zhé yì yú sòng xuān. dàn yù wēi zhī jiǎ chǔ, qī yú chéng sù, yì fāng zhī jiào, qǐ ruò shì hū. zú shǐ hūn nüè jūn lín, jiān huí sì dú jī xuān hòu zhī xíng shì, shēn mò yǐ wèi xìng yǐ. jìng dì yuè zì yòu chōng, shào zī shuāi tǒng nèi xié yǒu liú zhī zhà, qī fān wú qí dài zhī qiáng suí shì yīn zhī, suì qiān guī dǐng. suī fù mín é tóu mèi, fān chéng líng duó zhī wēi zhāng fǔ qín wáng, wú jiù zōng zhōu zhī yǔn. wū hū! yǐ wén huáng zhī jīng qǐ hóng jī, wǔ huáng zhī kè lóng jǐng yè, wèi yú èr jì, bù sì hū zhū. sī gài xiān dì zhī yú yāng, fēi rú zǐ zhī zuì lì yě.
论曰:自东西否隔,二国争强;戎马生郊,干戈日用;兵连祸结,力敌势均; 疆场之事,一彼一此。武皇缵业,未亲万机;虑远谋深,以蒙养正。及英威电发, 朝政惟新;内难既除,外略方始。乃苦心焦思,克己励精;劳役为士卒之先,居处 同疋夫之俭;修富国之政,务强兵之术;乘雠人之有衅,顺天道而推亡。数年之间, 大勋斯集。摅祖宗之宿愤,拯东夏之阽危。盛矣哉,有成功者也。若使翌日之瘳无 爽,经营之志获申;黩武穷兵,虽见讥于良史;雄图远略,足方驾于前王。而识嗣 子之非才,顾宗祏之至重;滞爱同于晋武,则哲异于宋宣。但欲威之榎楚,期于惩 肃,义方之教,岂若是乎。卒使昏虐君临,奸回肆毒;迹宣后之行事,身殁已为幸 矣。静帝越自幼冲,绍兹衰统;内挟有刘之诈,戚籓无齐、代之强;隋氏因之,遂 迁龟鼎。虽复民、峨投袂,翻成凌夺之威;漳、滏勤王,无救宗周之殒。呜呼! 以文皇之经启鸿基,武皇之克隆景业,未逾二纪,不祀忽诸。斯盖先帝之余殃,非 孺子之罪戾也。