xìng jí lǐ yě. hé yǐ bù wèi zhī lǐ ér wèi zhī xìng? gài lǐ shì fàn yán tiān dì jiān rén wù gōng gòng zhī lǐ, xìng shì zài wǒ zhī lǐ. zhǐ zhè dào lǐ shòu yú tiān ér wèi wǒ suǒ yǒu, gù wèi zhī xìng. xìng zì cóng shēng cóng xīn, shì rén shēng lái jù shì lǐ yú xīn, fāng míng zhī yuē xìng. gòng dà mù zhǐ shì rén yì lǐ zhì sì zhě ér yǐ. dé tiān mìng zhī yuán, zài wǒ wèi zhī rén dé tiān mìng zhī hēng, zài wǒ wèi zhī lǐ dé tiān mìng zhī lì, zài wǒ wèi zhī yì dé tiān mìng zhī zhēn, zài wǒ wèi zhī zhì. xìng yǔ mìng běn fēi èr wù, zài tiān wèi zhī mìng, zài rén wèi zhī xìng. gù chéng zǐ yuē:" tiān suǒ fù wéi mìng, rén suǒ shòu wéi xìng." wén gōng yuē:" yuán hēng lì zhēn, tiān dào zhī cháng rén yì lǐ zhì, rén xìng zhī gāng."
性即理也。何以不谓之理而谓之性?盖理是泛言天地间人物公共之理,性是在我之理。只这道理受于天而为我所有,故谓之性。性字从生从心,是人生来具是理于心,方名之曰性。共大目只是仁义礼智四者而已。得天命之元,在我谓之仁;得天命之亨,在我谓之礼;得天命之利,在我谓之义;得天命之贞,在我谓之智。性与命本非二物,在天谓之命,在人谓之性。故程子曰:“天所付为命,人所受为性。”文公曰:“元亨利贞,天道之常;仁义礼智,人性之纲。”
xìng mìng zhǐ shì yí gè dào lǐ, bù fēn kàn zé bù fēn xiǎo. zhǐ guǎn fēn kàn bù hé kàn, yòu lí le, bù xiāng gān shè. xū shì jiù hún rán yī lǐ zhōng kàn de yǒu jiè fēn, bù xiāng luàn. suǒ yǐ wèi zhī mìng wèi zhī xìng zhě hé gù? dà dǐ xìng zhǐ shì lǐ, rán rén zhī shēng bù chéng zhǐ kōng dé gè lǐ, xū yǒu gè xíng hái fāng zài dé cǐ lǐ. qí shí lǐ bù wài hū qì, dé tiān dì zhī qì chéng zhè xíng, dé tiān dì zhī lǐ chéng zhè xìng. suǒ yǐ héng qú yuē:" tiān dì zhī sāi wú qí tǐ, tiān dì zhī shuài wú qí xìng." sāi zì zhǐ shì jiù mèng zǐ" hào rán zhī qì sāi hū tiān dì" jù duō yī zì lái shuō qì, shuài zì zhǐ shì jiù mèng zǐ" zhì, qì zhī shuài" jù duō yī zì lái shuō lǐ. rén yǔ wù tóng dé tiān dì zhī qì yǐ shēng, tiān dì zhī qì zhǐ yì bān, yīn rén wù shòu qù gè bù tóng. rén dé wǔ xíng zhī xiù, zhèng ér tōng, suǒ yǐ rén yì lǐ zhì, cuì rán dú yǔ wù yì. wù de qì zhī piān, wèi xíng hái suǒ jū, suǒ yǐ qí lǐ bì sè ér bù tōng. rén wù suǒ yǐ wéi lǐ zhǐ yì bān, zhǐ shì qì yǒu piān zhèng, gù lǐ suí zhī ér yǒu tōng sāi ěr.
性命只是一个道理,不分看则不分晓。只管分看不合看,又离了,不相干涉。须是就浑然一理中看得有界分,不相乱。所以谓之命、谓之性者何故?大抵性只是理,然人之生不成只空得个理,须有个形骸方载得此理。其实理不外乎气,得天地之气成这形,得天地之理成这性。所以横渠曰:“天地之塞吾其体,天地之帅吾其性。”塞字只是就孟子“浩然之气塞乎天地”句掇一字来说气,帅字只是就孟子“志,气之帅”句掇一字来说理。人与物同得天地之气以生,天地之气只一般,因人物受去各不同。人得五行之秀,正而通,所以仁义礼智,粹然独与物异。物得气之偏,为形骸所拘,所以其理闭塞而不通。人物所以为理只一般,只是气有偏正,故理随之而有通塞尔。
tiān suǒ mìng yú rén yǐ shì lǐ, běn zhǐ shàn ér wú è. gù rén suǒ shòu yǐ wéi xìng, yì běn shàn ér wú è. mèng zǐ dào xìng shàn, shì zhuān jiù dà běn shàng shuō lái, shuō de jí qīn qiè, zhǐ shì bù céng fā chū qì bǐng yī duàn, suǒ yǐ qǐ hòu shì fēn fēn zhī lùn, gài rén zhī suǒ yǐ yǒu wàn shū bù qí, zhī yuán qì bǐng bù tóng. zhè qì zhǐ shì yīn yáng wǔ xíng zhī qì, rú yáng xìng gāng, yīn xìng róu, huǒ xìng zào, shuǐ xìng rùn, jīn xìng hán, mù xìng wēn, tǔ xìng zhòng hòu. qī zhě jiā zá, biàn yǒu cēn cī bù qí. suǒ yǐ rén suí suǒ zhí, biàn yǒu xǔ duō bān yàng. rán zhè qì yùn lái yùn qù, zì yǒu gè zhēn yuán zhī huì, rú lì fǎ suàn dào běn shù còu hé, suǒ wèi" rì yuè rú hé bì, wǔ xīng rú lián zhū" shí xiāng sì. shèng rén biàn shì bǐng de zhè zhēn yuán zhī huì lái. rán tiān dì jiān cēn cī bù qí zhī shí duō, zhēn yuán huì hé zhī shí shǎo, rú yī suì jiān jù hán jù shǔ yīn huì zhī shí duō, bù hán bù shǔ guāng fēng jì yuè zhī shí jí shǎo, zuì nán de qià hǎo shí jié. rén shēng duō zhí cǐ bù qí zhī qì. rú yǒu yī děng rén fēi cháng gāng liè, shì zhí yáng qì duō yǒu yī děng rén jí shì ruǎn ruò, shì zhí yīn qì duō yǒu rén zào bào fèn lì, shì yòu zhí yáng qì zhī è zhě yǒu rén jiǎo jué jiān xiǎn, cǐ yòu zhí yīn qì zhī è zhě yǒu rén xìng yuán, yī bō biàn zhuǎn, yě yǒu yī děng jí yú ǎo, suī yī jù shàn yán yì shuō bù rù, yǔ qín shòu wú yì. dōu shì qì bǐng rú cǐ. yáng qì zhōng yǒu shàn è, yīn qì zhōng yì yǒu shàn è, rú tōng shū zhōng suǒ wèi gāng shàn gāng è róu shàn róu è zhī lèi. bú shì yīn yáng qì běn è, zhǐ shì fēn hé zhuǎn yí qí bù qí zhōng biàn zì rán chéng cuì bó shàn è ěr. yīn qì yǒu bó cuì, biàn yǒu xián yú. qì suī bù qí, ér dà běn zé yī. gù suī xià yú, yì kě biàn ér wéi shàn, rán gōng fū zuì nán, fēi bǎi bèi qí gōng zhě bù néng. gù zi sī yuē:" rén yī néng zhī jǐ bǎi zhī, rén shí néng zhī jǐ qiān zhī, guǒ néng cǐ dào, suī yú bì míng, suī róu bì qiáng." zhèng wèi cǐ ěr. mèng zǐ bù shuō dào qì bǐng, suǒ yǐ xún zǐ biàn yǐ xìng wèi è, yáng zi biàn yǐ xìng wéi shàn è hùn, hán wén gōng yòu yǐ wéi xìng yǒu sān pǐn, dōu zhǐ shì shuō de qì. jìn shì dōng pō sū shì yòu yǐ wéi xìng wèi yǒu shàn è, wǔ fēng hú shì yòu yǐ wéi xìng wú shàn è, dōu zhǐ hán hu jiù yǔ tiān xiàng jiē chù zhuō mō, shuō gè xìng shì tiān shēng zì rán dǐ wù, jìng bù céng shuō de xìng duān dì zhǐ dìng shì shèn dǐ wù. zhí zhì èr chéng dé lián xī xiān shēng tài jí tú fā duān, fāng shǐ shuō de fēn míng jí zhì, gèng wú qù lǜ. qí yán yuē:" xìng jí lǐ yě. lǐ zé zì yáo shùn zhì yú tú rén yī yě." cǐ yǔ zuì shì jiǎn qiè duān dì. rú mèng zǐ shuō shàn, shàn yì zhǐ shì lǐ, dàn bù ruò zhǐ rèn lǐ zì xià de jiào què dìng. hú shì kàn bù chè, biàn wèi shàn zhě zhǐ shì zàn tàn zhī cí, yòu wù le. jì shì zàn ba, biàn shì nà gè shì hǎo wù fāng zàn tàn, qǐ yǒu bù hǎo wù ér zàn tàn zhī yé? chéng zǐ yú běn xìng zhī wài, yòu fā chū qì bǐng yī duàn, fāng jiàn de shàn è suǒ yóu lái. gù qí yán yuē:" lùn xìng bù lùn qì, bù bèi lùn qì bù lùn xìng, bù míng èr zhī zé bú shì yě." gài zhǐ lùn dà běn ér bù jí qì bǐng, zé suǒ lùn yǒu qiàn quē wèi bèi. ruò zhǐ lùn qì bǐng ér bù jí dà běn, biàn zhǐ shuō de cū dǐ, ér dào lǐ quán rán bù míng. qiān wàn shì ér xià, xué zhě zhǐ de àn tā shuō, gèng bù kě gǎi yì.
天所命于人以是理,本只善而无恶。故人所受以为性,亦本善而无恶。孟子道性善,是专就大本上说来,说得极亲切,只是不曾发出气禀一段,所以启后世纷纷之论,盖人之所以有万殊不齐,只缘气禀不同。这气只是阴阳五行之气,如阳性刚,阴性柔,火性燥,水性润,金性寒,木性温,土性重厚。七者夹杂,便有参差不齐。所以人随所值,便有许多般样。然这气运来运去,自有个真元之会,如历法算到本数凑合,所谓“日月如合璧,五星如连珠”时相似。圣人便是禀得这真元之会来。然天地间参差不齐之时多,真元会合之时少,如一岁间剧寒剧暑阴晦之时多,不寒不暑光风霁月之时极少,最难得恰好时节。人生多值此不齐之气。如有一等人非常刚烈,是值阳气多;有一等人极是软弱,是值阴气多;有人躁暴忿戾,是又值阳气之恶者;有人狡谲奸险,此又值阴气之恶者;有人性圆,一拨便转,也有一等极愚拗,虽一句善言亦说不入,与禽兽无异。都是气禀如此。阳气中有善恶,阴气中亦有善恶,如通书中所谓刚善、刚恶、柔善、柔恶之类。不是阴阳气本恶,只是分合转移、齐不齐中便自然成粹驳善恶耳。因气有驳粹,便有贤愚。气虽不齐,而大本则一。故虽下愚,亦可变而为善,然工夫最难,非百倍其功者不能。故子思曰:“人一能之己百之,人十能之己千之,果能此道,虽愚必明,虽柔必强。”正为此耳。孟子不说到气禀,所以荀子便以性为恶,扬子便以性为善恶混,韩文公又以为性有三品,都只是说得气。近世东坡苏氏又以为性未有善恶,五峰胡氏又以为性无善恶,都只含糊就与天相接处捉摸,说个性是天生自然底物,竟不曾说得性端的指定是甚底物。直至二程得濂溪先生太极图发端,方始说得分明极至,更无去虑。其言曰:“性即理也。理则自尧舜至于涂人一也。”此语最是简切端的。如孟子说善,善亦只是理,但不若指认理字下得较确定。胡氏看不彻,便谓善者只是赞叹之辞,又误了。既是赞吧,便是那个是好物方赞叹,岂有不好物而赞叹之耶?程子于本性之外,又发出气禀一段,方见得善恶所由来。故其言曰:“论性不论气,不备;论气不论性,不明;二之则不是也。”盖只论大本而不及气禀,则所论有欠阙未备。若只论气禀而不及大本,便只说得粗底,而道理全然不明。千万世而下,学者只得按他说,更不可改易。
mèng zǐ dào xìng shàn, cóng hé ér lái? fū zǐ xì yì yuē:" yī yīn yī yáng zhī wèi dào, jì zhī zhě shàn yě, chéng zhī zhě xìng yě." suǒ yǐ yī yīn yī yáng zhī lǐ zhě wèi dào, cǐ shì tǒng shuō gè tài jí zhī běn tǐ. jì zhī zhě wéi shàn, nǎi shì jiù qí jiān shuō zào huà liú xíng, shēng yù fù yǔ, gèng wú bié wù, zhǐ shì gè shàn ér yǐ. cǐ shì tài jí zhī dòng ér yáng shí. suǒ wèi shàn zhě, yǐ shí lǐ yán, jí dào zhī fāng xíng zhě yě. dào dào chéng cǐ zhě wéi xìng, shì shuō rén wù shòu dé cǐ shàn dǐ dào lǐ qù, gè chéng gè xìng ěr, shì tài jí zhī jìng ér yīn shí. cǐ xìng zì yǔ shàn zì xiāng duì, shì jí suǒ wèi shàn ér lǐ zhī yǐ dìng zhě yě." jì"" chéng" yǔ yǔ" yīn"" yáng" zì xiāng yìng, shì zhǐ qì ér yán" shàn"" xìng" zì yǔ" dào" zì xiāng yìng, shì zhǐ lǐ ér yán. cǐ fū zǐ suǒ wèi shàn, shì jiù rén wù wèi shēng zhī qián, zào huà yuán tóu chù shuō, shàn nǎi zhòng zì, wèi shí wù. ruò mèng zǐ suǒ wèi xìng shàn, zé shì jiù" chéng zhī zhě xìng" chù shuō, shì rén shēng yǐ hòu shì, shàn nǎi qīng zì, yán cǐ xìng zhī chún cuì zhì shàn ěr. qí shí yóu zào huà yuán tóu chù yǒu shì" jì zhī zhě shàn", rán hòu" chéng zhī zhě xìng" shí fāng néng rú shì zhī shàn. zé mèng zǐ zhī suǒ wèi shàn, shí yuān yuán yú fū zǐ suǒ wèi shàn zhě ér lái, ér fēi yǒu èr běn yě. yì sān yán, zhōu zi tōng shū jí chéng zǐ shuō yǐ míng bèi yǐ. zhì míng dào yòu wèi mèng zǐ suǒ wèi xìng shàn zhě, zhǐ shì shuō jì zhī zhě shàn yě. cǐ yòu shì jiè yì yǔ yí jiù rén fēn shàng shuō, shì zhǐ sì duān zhī fā jiàn chù yán zhī, ér fēi yì zhī běn zhǐ yě.
孟子道性善,从何而来?夫子系易曰:“一阴一阳之谓道,继之者善也,成之者性也。”所以一阴一阳之理者为道,此是统说个太极之本体。继之者为善,乃是就其间说;造化流行,生育赋予,更无别物,只是个善而已。此是太极之动而阳时。所谓善者,以实理言,即道之方行者也。道到成此者为性,是说人物受得此善底道理去,各成个性耳,是太极之静而阴时。此性字与善字相对,是即所谓善而理之已定者也。“继”“成”宇与“阴”“阳”字相应,是指气而言;“善”“性”字与“道”字相应,是指理而言。此夫子所谓善,是就人物未生之前,造化原头处说,善乃重字,为实物。若孟子所谓性善,则是就“成之者性”处说,是人生以后事,善乃轻字,言此性之纯粹至善耳。其实由造化原头处有是“继之者善”,然后“成之者性”时方能如是之善。则孟子之所谓善,实渊源于夫子所谓善者而来,而非有二本也。易三言,周子通书及程子说已明备矣。至明道又谓孟子所谓性善者,只是说继之者善也。此又是借易语移就人分上说,是指四端之发见处言之,而非易之本旨也。
qì bǐng zhī shuō cóng hé ér qǐ? fū zǐ yuē:" xìng xiāng jìn yě, xí xiāng yuǎn yě."" wéi shàng zhì yǔ xià yú bù yí." cǐ zhèng shì shuō qì zhì zhī xìng. zi sī zi suǒ wèi sān zhī sān xíng, jí suǒ wèi" suī yú bì míng, suī róu bì qiáng", yì shì shuō qì zhì zhī xìng, dàn wèi fēn míng zhǐ chū qì zhì zì wèi yán ěr. dào èr chéng zǐ shǐ fēn míng zhǐ rèn shuō chū, shén xiáng bèi. héng qú yīn zhī yòu lì wèi dìng lùn yuē:" xíng ér hòu yǒu qì zhì zhī xìng. shàn fǎn zhī, zé tiān dì zhī xìng cún yān. gù qì zhì zhī xìng, jūn zǐ yǒu fú xìng zhě yān." qì zhì zhī xìng, shì yǐ qì bǐng yán zhī. tiān dì zhī xìng, shì yǐ dà běn yán zhī. qí shí tiān dì zhī xìng yì bù lí qì zhì zhī zhōng, zhǐ shì jiù nà qì zhì zhōng fēn bié chū tiān dì zhī xìng, bù yǔ xiāng zá wèi yán ěr. cǐ yì xué zhě yòu dāng zhī zhī.
气禀之说从何而起?夫子曰:“性相近也,习相远也。”“惟上智与下愚不移。”此正是说气质之性。子思子所谓三知三行,及所谓“虽愚必明,虽柔必强”,亦是说气质之性,但未分明指出气质字为言耳。到二程子始分明指认说出,甚详备。横渠因之又立为定论曰:“形而后有气质之性。善反之,则天地之性存焉。故气质之性,君子有弗性者焉。”气质之性,是以气禀言之。天地之性,是以大本言之。其实天地之性亦不离气质之中,只是就那气质中分别出天地之性,不与相杂为言耳。此意学者又当知之。
hán wén gōng wèi" rén zhī suǒ yǐ wéi xìng zhě wǔ, yuē rén yì lǐ zhì xìn", cǐ yǔ shì kàn de xìng zì duān dì, dàn fēn wéi sān pǐn yòu chà le. sān pǐn zhī shuō, zhǐ shuō de qì bǐng, rán qì bǐng zhī bù qí, gài huò xiāng shén bǎi qiān wàn, qǐ dàn sān pǐn ér yǐ zāi! tā móu yāo qiú shèng xún yáng, què yòu yǔ xún yáng wú shén yì.
韩文公谓“人之所以为性者五,曰仁义礼智信”,此语是看得性字端的,但分为三品又差了。三品之说,只说得气禀,然气禀之不齐,盖或相什百千万,岂但三品而已哉!他牟要求胜荀扬,却又与荀扬无甚异。
fú shì bǎ zuò yòng rèn shì xìng, biàn huàn chǔn dòng hán líng jiē yǒu fó xìng, yùn shuǐ bān chái wú fēi miào yòng. bù guò yòu rèn de gè qì, ér bù shuō zhe nà lǐ ěr. dá mó dá xī zhú guó wáng zuò yòng zhī shuō yuē:" zài mù néng shì, zài ěr néng wén, zài shǒu zhí zhuō, zài zú yùn bēn, zài bí xiù yì, zài kǒu tán lùn, biàn xiàn jù gāi shā jiè, shōu shè zài yī wēi chén, shí zhě zhī shì dào xìng, bù shí huàn zuò jīng hún." tā bǎ hé tiān dì shì jiè zǒng shì zhè gè wù shì, nǎi wú zhī zhēn tǐ, zhǐ wú zhī ròu shēn zhǐ shì jiǎ hé huàn wàng, ruò néng jiàn de zhè gè tòu chè, zé hé tiān dì wàn wù jiē shì wú fǎ shēn, biàn chāo chū lún huí. gù chán jiā suǒ yǐ gān xīn qū yì kū gǎo shān lín zhī xià, jué miè tiān lún, sǎo chú rén shì zhě, zhǐ shì pà lái qīn huài zhe tā zhè gè líng huó dǐ. ruò néng yìng zì bǎ zhuō dé dìng, zhè biàn shì dào chéng le, biàn yī xiàng zòng héng fàng zì, huā jiē liǔ mò, huò ào zhū bà jiū qiān dōu bù fáng. qí yín duō shì bǎ chí mù nián mù lǜ xiāng shí, nà yī qiè qíng zhēn zì rè tuì jiǎn, yē zì huàn zuò gōng fu zhì wēi, biàn jīn yào yǐ wéi qí tè, yī xiàng hē fó mà zǔ qù.
佛氏把作用认是性,便唤蠢动含灵皆有佛性,运水搬柴无非妙用。不过又认得个气,而不说著那理耳。达磨答西竺国王作用之说曰:“在目能视,在耳能闻,在手执捉,在足运奔,在鼻嗅邑,在口谈论,遍现俱该沙界,收摄在一微尘,识者知是道性,不识唤作精魂。”他把合天地世界总是这个物事,乃吾之真体,指吾之肉身只是假合幻妄,若能见得这个透彻,则合天地万物皆是吾法身,便超出轮回。故禅家所以甘心屈意、枯槁山林之下,绝灭天伦,扫除人事者,只是怕来侵坏著他这个灵活底。若能硬自把捉得定,这便是道成了,便一向纵横放恣,花街柳陌,或奥猪霸鸠千都不妨。其寅多是把持募年暮氯襄时,那一切情臻自热退减,椰自唤做工夫至巍,便矜耀以为奇特,一向呵佛骂祖去。
jīn shì yǒu yī zhǒng dù zhuàn děng rén, ài gāo tán xìng mìng, dà dǐ quán yòng fú tú zuò yòng shì xìng zhī yì, ér wén yǐ shèng rén zhī yán, dōu bù chéng mú yàng. jù cǐ yì, qí shí bù guò zhǐ shì gào zi" shēng zhī wèi xìng" zhī shuō. cǐ děng xié shuō, xiàng lái yǐ wèi mèng zǐ sǎo què, jīn yòu zài niān qǐ lái, zuò zhì zhēn zhì bǎo shuō, wèi rén zhī suǒ yǐ néng yǐn néng shí, néng yǔ néng hēi, néng zhī jué yùn dòng, yí gè huó dǐ líng dǐ biàn shì xìng, gèng bù shāng liáng dào lǐ yǒu bù kě tōng. qiě rú yùn dòng, hé běn rán zhī zé, gù shì xìng. rú dào zéi zuò qiè, qǐ bù yùn dòng, rú hé dé shì xìng? ěr zhī yù shēng, mù zhī yù sè, gù shì líng huó dǐ. rán mù shì è sè, ěr tīng è shēng, rú hé dé shì běn rán zhī xìng? zhǐ rèn de gè jīng shén hún pò, ér bù zhī yǒu gè dāng rán zhī lǐ, zhǐ kàn de gè mó hu yǐng zi, ér wèi cháng yǒu dí què dìng jiàn, wǎng wù le hòu shēng wǎn jìn, shǐ xiāng cóng yú tiān lǐ rén yù hùn zá zhī qū, wèi kě tòng.
今世有一种杜撰等人,爱高谈性命,大抵全用浮屠作用是性之意,而文以圣人之言,都不成模样。据此意,其实不过只是告子“生之谓性”之说。此等邪说,向来已为孟子扫却,今又再拈起来,做至珍至宝说,谓人之所以能饮能食,能语能嘿,能知觉运动,一个活底灵底便是性,更不商量道理有不可通。且如运动,合本然之则,固是性。如盗贼作窃,岂不运动,如何得是性?耳之欲声,目之欲色,固是灵活底。然目视恶色,耳听恶声,如何得是本然之性?只认得个精神魂魄,而不知有个当然之理,只看得个模糊影子,而未尝有的确定见,枉误了后生晚进,使相从于天理人欲混杂之区,为可痛。