gǔ zhī lè zhāng lè fǔ lè gē lè qū, jiē chū yú yǎ zhèng. yuè zì suí táng yǐ lái, shēng shī jiān wèi zhǎng duǎn jù. zhì táng rén zé yǒu zūn qián huā jiān jí. qì yú chóng níng, lì dà chéng fǔ, mìng zhōu měi chéng zhū rén tǎo lùn gǔ yīn, shěn dìng gǔ diào, lún luò zhī hòu, shǎo dé cún zhě. yóu cǐ bā shí sì diào zhī shēng shāo chuán. ér měi chéng zhū rén yòu fù zēng yǎn màn qū yǐn jìn, huò yí gōng huàn yǔ, wèi sān fàn sì fàn zhī qū, àn yuè lǜ wèi zhī, qí qū suì fán. měi chéng fù yī dài cí míng, suǒ zuò zhī cí, hún hòu hé yǎ, shàn yú róng huà cí jù, ér yú yīn pǔ, qiě jiān yǒu wèi xié, kě jiàn qí nán yǐ. zuò cí zhě duō xiào qí tǐ zhì, shī zhī ruǎn mèi, ér wú suǒ qǔ. cǐ wéi měi chéng wèi rán, bù néng xué yě. suǒ kě fǎng xiào zhī cí, qǐ yī měi chéng ér yǐ. jiù yǒu kān běn liù shí jiā cí, kě gē kě sòng zhě, zhǐ bù duō qū. zhōng jiān rú qín shǎo yóu gāo zhú wū jiāng bái shí shǐ bāng qīng wú mèng chuāng, cǐ shù jiā gé diào bù móu, jù fǎ tǐng yì, jù néng tè lì qīng xīn zhī yì, shān xuē mí màn zhī cí, zì chéng yī jiā, gè míng yú shì. zuò cí zhě néng qǔ zhū rén zhī suǒ zhǎng, qù zhū rén zhī suǒ duǎn, jīng jiā wán wèi, xiàng ér wèi zhī, qǐ bù néng yǔ měi chéng bèi zhēng xióng zhǎng zāi. yú shū lòu jiǎn cái, xī zài xiān rén shì cè, wén yáng shǒu zhāi máo mǐn zhòng xú nán xī zhū gōng shāng què yīn lǜ, cháng zhī xù yú, gù shēng píng hǎo wèi cí zhāng, yòng gōng yú sì shí nián, wèi jiàn qí jìn. jīn lǎo yǐ, jiē gǔ yīn zhī liáo liáo, lǜ yǎ cí zhī luò luò, jiàn shù guǎn jiàn, lèi liè yú hòu, yǔ tóng zhì zhě shāng lüè zhī.
古之樂章、樂府、樂歌、樂曲,皆出於雅正。粵自隋、唐以來,聲詩間為長短句。至唐人則有尊前、花間集。迄於崇寧,立大晟府,命周美成諸人討論古音,審定古調,淪落之後,少得存者。由此八十四調之聲稍傳。而美成諸人又復增演慢曲、引、近,或移宮換羽,為三犯、四犯之曲,按月律為之,其曲遂繁。美成負一代詞名,所作之詞,渾厚和雅,善於融化詞句,而於音譜,且間有未諧,可見其難矣。作詞者多效其體制,失之軟媚,而無所取。此惟美成為然,不能學也。所可仿效之詞,豈一美成而已。舊有刊本六十家詞,可歌可誦者,指不多屈。中間如秦少游、高竹屋、姜白石、史邦卿、吳夢窗,此數家格調不侔,句法挺異,俱能特立清新之意,刪削靡曼之詞,自成一家,各名於世。作詞者能取諸人之所長,去諸人之所短,精加玩味,象而為之,豈不能與美成輩爭雄長哉。余疎陋謭才,昔在先人侍側,聞楊守齋、毛敏仲、徐南溪諸公商搉音律,嘗知緒餘,故生平好為詞章,用功踰四十年,未見其進。今老矣,嗟古音之寥寥,慮雅詞之落落,僭述管見,類列於後,與同志者商略之。
yīn pǔ
音譜
cí yǐ xié yīn wèi xiān, yīn zhě hé, pǔ shì yě. gǔ rén àn lǜ zhì pǔ, yǐ cí dìng shēng, cǐ zhèng shēng yī yǒng lǜ hé shēng zhī yí yì. yǒu fǎ qǔ, yǒu wǔ shí sì dà qū, yǒu màn qū. ruò yuē fǎ qǔ, zé yǐ bèi sì tóu guǎn pǐn zhī, jí bì lì yě. qí shēng qīng yuè. dà qū zé yǐ bèi liù tóu guǎn pǐn zhī, qí shēng liú měi. jí gē zhě suǒ wèi qū pò, rú wàng yíng, rú xiàn xiān yīn, nǎi fǎ qǔ, qí yuán zì táng lái. rú liù me, rú jiàng huáng lóng, nǎi dà qū, táng shí xiān yǒu wén. fǎ qǔ yǒu sàn xù gē tóu, yīn shēng jìn gǔ, dà qū yǒu suǒ bù jí. ruò dà qū yì yǒu gē zhě, yǒu pǔ ér wú qū, piàn shù yǔ fǎ qǔ xiāng shàng xià. qí shuō yì zài gē zhě chēng tíng jǐn màn, diào tíng yīn jié, fāng wèi jué chàng. wéi màn qū yǐn jìn zé bù tóng. míng yuē xiǎo chàng, xū dé shēng zì qīng yuán, yǐ yǎ bì lì hé zhī, qí yīn shén zhèng, xiāo zé fú jí yě. màn qū bù guò bǎi yú zì, zhōng jiān yì yáng gāo xià, dīng kàng chè zhuāi, yǒu dà dùn xiǎo dùn dà zhù xiǎo zhù dǎ kèn děng zì. zhēn suǒ wèi shàng rú kàng, xià rú zhuì, qū rú zhé, zhǐ rú gǎo mù, jù zhōng jǔ, jù zhōng gōu, huì huì hū duān rú guàn zhū zhī yǔ, sī wèi nán yǐ.
詞以協音為先,音者何,譜是也。古人按律制譜,以詞定聲,此正聲依永律和聲之遺意。有法曲,有五十四大曲,有慢曲。若曰法曲,則以倍四頭管品之,即蓽篥也。其聲清越。大曲則以倍六頭管品之,其聲流美。即歌者所謂曲破,如望瀛,如獻仙音,乃法曲,其源自唐來。如六么,如降黃龍,乃大曲,唐時鮮有聞。法曲有散序、歌頭,音聲近古,大曲有所不及。若大曲亦有歌者,有譜而無曲,片數與法曲相上下。其說亦在歌者稱停緊慢,調停音節,方為絕唱。惟慢曲引近則不同。名曰小唱,須得聲字清圓,以啞篳篥合之,其音甚正,簫則弗及也。慢曲不過百餘字,中間抑揚高下,丁、抗、掣、拽,有大頓、小頓、大住、小住、打、掯等字。真所謂上如抗,下如墜,曲如折,止如槁木,倨中矩,句中鈎,匯匯乎端如貫珠之語,斯為難矣。
xiān rén xiǎo chàng yīn lǜ, yǒu jì xián jí, páng zhuì yīn pǔ, kān xíng yú shì. měi zuò yī cí, bì shǐ gē zhě àn zhī, shāo yǒu bù xié, suí jí gǎi zhèng. céng fù ruì hè xiān yī cí yún: juǎn lián rén shuì qǐ. fàng yàn zi guī lái, shāng liáng chūn shì. fāng fēi yòu wú jǐ. jiǎn fēng guāng dōu zài, mài huā shēng lǐ. yín biān yǎn dǐ. bèi nèn lǜ yí hóng huàn zǐ. shén děng xián bàn wěi dōng fēng, bàn wěi xiǎo qiáo liú shuǐ. hái shì tái hén jiān yǔ, zhú yǐng liú yún, zuò qíng yóu wèi. fán huá yí lǐ. xī hú shàng duō shǎo gē chuī. fěn dié ér pū dìng huā xīn bù qù, xián le xún xiāng liǎng chì. nǎ zhī rén yī diǎn xīn chóu, cùn xīn wàn lǐ. cǐ cí àn zhī gē pǔ, shēng zì jiē xié, wéi pū zì shāo bù xié, suì gǎi wèi shǒu zì, nǎi xié. shǐ zhī yǎ cí xié yīn, suī yī zì yì bù fàng guò, xìn hū xié yīn zhī bù yì yě. yòu zuò xī huā chūn qǐ zǎo yún suǒ chuāng shēn, shēn zì yīn bù xié, gǎi wèi yōu zì, yòu bù xié, gǎi wèi míng zì, gē zhī shǐ xié. cǐ sān zì jiē píng shēng, hú wèi rú shì. gài wǔ yīn yǒu chún chǐ hóu shé bí, suǒ yǐ yǒu qīng qīng zhòng zhuó zhī fēn, gù píng shēng zì kě wèi shàng rù zhě cǐ yě. tīng zhě bù zhī wǎn zhuǎn qiān jiù zhī shēng, yǐ wèi hé lǜ, bù xiáng yī dìng bù yì zhī pǔ, zé yuē shī lǜ. shěn gē zhě qǐ tè wàng qí lǜ, yì qiě wàng qí shēng zì yǐ. shù cí zhī rén, ruò zhǐ yī jiù běn zhī bù kě gē zhě, yī zì tián yī zì, ér bù zhī yǐ é chuán é, tú fèi sī suǒ. dāng yǐ kě gē zhě wèi gōng, zá yǒu xiǎo cī, yì shù jǐ ěr.
先人曉暢音律,有寄閒集,旁綴音譜,刊行於世。每作一詞,必使歌者按之,稍有不協,隨即改正。曾賦瑞鶴仙一詞云:「捲簾人睡起。放燕子歸來,商量春事。芳菲又無幾。減風光都在,賣花聲里。吟邊眼底。被嫩綠、移紅換紫。甚等閒、半委東風,半委小橋流水。 還是苔痕湔雨,竹影留雲,做晴猶未。繁華迤邐。西湖上、多少歌吹。粉蝶兒、撲定花心不去,閒了尋香兩翅。那知人一點新愁,寸心萬里。」此詞按之歌譜,聲字皆協,惟撲字稍不協,遂改為守字,乃協。始知雅詞協音,雖一字亦不放過,信乎協音之不易也。又作惜花春起早雲「鎖窗深」,深字音不協,改為幽字,又不協,改為明字,歌之始協。此三字皆平聲,胡為如是。蓋五音有唇齒喉舌鼻,所以有輕清重濁之分,故平聲字可為上入者此也。聽者不知宛轉遷就之聲,以為合律,不詳一定不易之譜,則曰失律。矧歌者豈特忘其律,抑且忘其聲字矣。述詞之人,若只依舊本之不可歌者,一字填一字,而不知以訛傳訛,徒費思索。當以可歌者為工,雜有小疵,亦庶幾耳。
pāi yǎn
拍眼
fǎ qǔ dà qū màn qū zhī cì, yǐn jìn fǔ zhī, jiē dìng pāi yǎn. gài yī qǔ yǒu yī qǔ zhī pǔ, yī jūn yǒu yī jūn zhī pāi, ruò tíng shēng dài pāi, fāng hé lè qū zhī jié. suǒ yǐ zhòng bù lè zhōng yòng pāi bǎn, míng yuē qí lè, yòu yuē lè jù, jí cǐ lùn yě. nán táng shū yún: wáng gǎn huà shàn gē ōu, shēng zhèn lín mù, xì zhī lè bù wèi gē bǎn sè. hòu zhī lè péng qián yòng gē bǎn sè èr rén, shēng yǔ lè shēng xiāng yīng, pāi yǔ lè pāi xiāng hé. àn pāi èr zì, qí lái yì gǔ. suǒ yǐ wǔ fǎ qǔ dà qū zhě, bì xū yǐ zhǐ jiān yīng jié, qí pāi rán hòu zhuǎn bù, yù hé jūn shù gù yě. fǎ qǔ zhī pāi, yǔ dà qū xiāng lèi, měi piàn bù tóng, qí shēng zì jí xú, pāi yǐ yīng zhī. rú dà qū jiàng huáng lóng huā shí liù, dāng yòng shí liù pāi. qián gǔn zhōng gǔn, liù zì yī pāi. yào tíng shēng dài pāi, qǔ qì qīng qiǎo. shā gǔn zé sān zì yī pāi, gài qí qū jiāng zhōng yě. zhì qū wěi shù jù, shǐ shēng zì yōu yáng, yǒu bù rěn jué xiǎng zhī yì, shì yú yīn rào liáng wèi zhuī. wéi fǎ qǔ sàn xù wú pāi, zhì gē tóu shǐ pāi. ruò chàng fǎ qǔ dà qū màn qū, dāng yǐ shǒu pāi, chán lìng zé yòng pāi bǎn. piào yín shuō chàng zhū gōng diào zé yòng shǒu diào ér, yì jiù gōng ěr. cǐ jù shì yǒu wù zì. màn qū yǒu dà tóu qū dié tóu qū, yǒu dǎ qián pāi dǎ hòu pāi, pāi yǒu qián jiǔ hòu shí yī, nèi yǒu sì yàn pāi. yǐn jìn zé yòng liù jūn pāi, wài yǒu xù zi, yǔ fǎ qǔ sàn xù zhōng xù bù tóng. fǎ qǔ zhī xù yī piàn, zhèng hé jūn pāi. sú chuán xù zi sì piàn, qí pāi pō suì, gù chán lìng duō yòng zhī. shéng yǐ màn qū bā jūn zhī pāi bù kě. yòu fēi màn èr jí sān pāi yǔ sān tái xiāng lèi yě. qū zhī dà xiǎo, jiē hé jūn shēng, qǐ dé wú pāi. gē zhě huò liǎn xiù, huò yǎn shàn, shū yì kě shài, chàng qǔ gǒu bù àn pāi, qǔ qì jué shì bù yún, bì wú jié zòu, shì fēi xí yú yīn zhě, bù zhī yě.
法曲大曲慢曲之次,引近輔之,皆定拍眼。蓋一曲有一曲之譜,一均有一均之拍,若停聲待拍,方合樂曲之節。所以眾部樂中用拍板,名曰齊樂,又曰樂句,即此論也。南唐書云:「王感化善歌謳,聲振林木,系之樂部為歌板色。」後之樂棚前用歌板色二人,聲與樂聲相應,拍與樂拍相合。按拍二字,其來亦古。所以舞法曲大曲者,必須以指尖應節,俟拍然後轉步,欲合均數故也。法曲之拍,與大曲相類,每片不同,其聲字疾徐,拍以應之。如大曲降黃龍、花十六,當用十六拍。前袞、中袞,六字一拍。要停聲待拍,取氣輕巧。煞袞則三字一拍,蓋其曲將終也。至曲尾數句,使聲字悠揚,有不忍絕響之意,似餘音繞樑為隹。惟法曲散序無拍,至歌頭始拍。若唱法曲大曲慢曲,當以手拍,纏令則用拍板。嘌吟說唱諸宮調則用手調兒,亦舊工耳。此句似有誤字。慢曲有大頭曲、疊頭曲,有打前拍、打後拍,拍有前九後十一,內有四艷拍。引近則用六均拍,外有序子,與法曲散序中序不同。法曲之序一片,正合均拍。俗傳序子四片,其拍頗碎,故纏令多用之。繩以慢曲八均之拍不可。又非慢二急三拍與三台相類也。曲之大小,皆合均聲,豈得無拍。歌者或斂袖,或掩扇,殊亦可曬,唱曲苟不按拍,取氣決是不勻,必無節奏,是非習於音者,不知也。
zhì qǔ
制曲
zuò màn cí, kàn shì shèn tí mù, xiān zé qū míng, rán hòu mìng yì. mìng yì jì le, sī liang tóu rú hé qǐ, wěi rú hé jié, fāng shǐ xuǎn yùn, ér hòu shù qū. zuì shì guò piàn, bú yào duàn le qū yì, xū yào chéng shàng jiē xià. rú jiāng bái shí cí yún: qū qū píng shān, yè liáng dú zì shén qíng xù. yú guò piàn zé yún: xī chuāng yòu chuī àn yǔ. cǐ zé qū zhī yì mài bù duàn yǐ. cí jì chéng, shì sī qián hòu zhī yì bù xiāng yīng, huò yǒu zhòng dié jù yì, yòu kǒng zì miàn cū shū, jí wèi xiū gǎi. gǎi bì, jìng xiě yī běn, zhǎn zhī jī àn jiān, huò tiē zhī bì. shǎo qǐng zài guān, bì yǒu wèi wěn chù, yòu xū xiū gǎi. zhì lái rì zài guān, kǒng yòu yǒu wèi jǐn shàn zhě, rú cǐ gǎi zhī yòu gǎi, fāng chéng wú xiá zhī yù. tǎng jí yú tuō gǎo, juàn shì xiū zé, qǐ néng wú bìng, bù wéi bù néng quán měi, yì qiě wèi xié yīn shēng. zuò shī zhě qiě yóu xún duàn yuè liàn, kuàng yú cí hū.
作慢詞,看是甚題目,先擇曲名,然後命意。命意既了,思量頭如何起,尾如何結,方始選韻,而後述曲。最是過片,不要斷了曲意,須要承上接下。如姜白石詞云:「曲曲屏山,夜涼獨自甚情緒。」於過片則云:「西窗又吹暗雨。」此則曲之意脈不斷矣。詞既成,試思前後之意不相應,或有重疊句意,又恐字面粗疎,即為修改。改畢,淨寫一本,展之几案間,或貼之壁。少頃再觀,必有未穩處,又須修改。至來日再觀,恐又有未盡善者,如此改之又改,方成無瑕之玉。倘急於脫稿,倦事修擇,豈能無病,不惟不能全美,抑且未協音聲。作詩者且猶旬鍛月練,況於詞乎。
jù fǎ
句法
cí zhōng jù fǎ, yào píng tuǒ jīng cuì. yī qǔ zhī zhōng, ān néng jù jù gāo miào, zhǐ yào pāi dā chèn fù dé qù, yú hǎo fā huī bǐ lì chù, jí yào yòng gōng, bù kě qīng yì fàng guò, dú zhī shǐ rén jī jié kě yě. rú dōng pō yáng huā cí yún: shì huā hái shì fēi huā, yě wú rén xī cóng jiào zhuì. yòu yún: chūn sè sān fēn, èr fēn chén tǔ, yī fēn liú shuǐ. rú měi chéng fēng liú zi yún: fèng gé xiù wéi shēn jǐ xǔ, tīng de lǐ sī huáng. rú shǐ bāng qīng chūn yǔ yún: lín duàn àn xīn lǜ shēng shí, shì luò hóng dài chóu liú chù. dēng yè yún: zì lián shī jiǔ shòu, nán yīng jiē xǔ duō chūn sè. rú wú mèng chuāng dēng líng yán yún: lián hū jiǔ, shàng qín tái qù, qiū yǔ yún píng. rùn chóng jiǔ yún: lián bàn juǎn, dài huáng huā rén zài xiǎo lóu. jiāng bái shí yáng zhōu màn yún: èr shí sì qiáo réng zài, bō xīn dàng, lěng yuè wú shēng. cǐ jiē píng yì zhōng yǒu jù fǎ.
詞中句法,要平妥精粹。一曲之中,安能句句高妙,只要拍搭襯副得去, 於好發揮筆力處,極要用功,不可輕易放過,讀之使人擊節可也。如東坡楊花詞云:「似花還似非花,也無人惜從教墜」。又云:「春色三分,二分塵土,一分流水。」如美成風流子云:「鳳閣繡幃深幾許,聽得理絲簧。」如史邦卿春雨云:「臨斷岸、新綠生時,是落紅、帶愁流處。」燈夜云:「自憐詩酒瘦,難應接許多春色。」如吳夢窗登靈岩云:「連呼酒,上琴台去,秋與雲平。」閏重九云:「簾半卷,帶黃花、人在小樓。」姜白石揚州慢云:「二十四橋仍在,波心蕩,冷月無聲。」此皆平易中有句法。
zì miàn
字面
jù fǎ zhōng yǒu zì miàn, gài cí zhōng yī gè shēng yìng zì yòng bù dé. xū shì shēn jiā duàn liàn, zì zì qiāo dǎ dé xiǎng, gē sòng tuǒ liū, fāng wèi běn shǎi yǔ. rú hè fāng huí wú mèng chuāng, jiē shàn yú liàn zì miàn, duō yú wēn tíng yún lǐ zhǎng jí shī zhōng lái. zì miàn yì cí zhōng zhī qǐ yǎn chù, bù kě bù liú yì yě.
句法中有字面,蓋詞中一個生硬字用不得。須是深加煅煉,字字敲打得響,歌誦妥溜,方為本色語。如賀方回、吳夢窗,皆善於鍊字面,多於溫庭筠、李長吉詩中來。字面亦詞中之起眼處,不可不留意也。
xū zì
虛字
cí yǔ shī bù tóng, cí zhī jù yǔ, yǒu èr zì sān zì sì zì, zhì liù zì qī bā zì zhě, ruò duī dié shí zì, dú qiě bù tōng, kuàng fù zhī xuě ér hū. hé yòng xū zì hū huàn, dān zì rú zhèng dàn rèn shén zhī lèi, liǎng zì rú mò shì hái yòu nà kān zhī lèi, sān zì rú gèng néng xiāo zuì wú duān yòu què shì zhī lèi, cǐ děng xū zì, què yào yòng zhī dé qí suǒ. ruò shǐ jǐn yòng xū zì, jù yǔ yòu sú, suī bù zhì shí, kǒng bù wú yǎn juàn zhī qiào.
詞與詩不同,詞之句語,有二字、三字、四字,至六字、七、八字者,若堆疊實字,讀且不通,況付之雪兒乎。合用虛字呼喚,單字如正、但、任、甚之類,兩字如莫是、還又、那堪之類,三字如更能消、最無端、又卻是之類,此等虛字,卻要用之得其所。若使盡用虛字,句語又俗,雖不質實,恐不無掩卷之誚。
qīng kōng
清空
cí yào qīng kōng, bú yào zhì shí. qīng kōng zé gǔ yǎ qiào bá, zhì shí zé níng sè huì mèi. jiāng bái shí cí rú yě yún gū fēi, qù liú wú jī. wú mèng chuāng cí rú qī bǎo lóu tái, xuàn rén yǎn mù, suì chāi xià lái, bù chéng piàn duàn. cǐ qīng kōng zhì shí zhī shuō. mèng chuāng shēng shēng màn yún: tán luán jīn bì, ē nuó péng lái, yóu yún bù zhàn fāng zhōu. qián bā zì kǒng yì tài sè. rú táng duō lìng yún: hé chù hé chéng chóu. lí rén xīn shàng qiū. zòng bā jiāo bù yǔ yě sōu sōu. dōu dào wǎn liáng tiān qì hǎo, yǒu míng yuè pà dēng lóu. qián shì mèng zhōng xiū. huā kōng yān shuǐ liú. yàn cí guī kè shàng yān liú. chuí liǔ bù yíng qún dài zhù, mán zhǎng shì, xì xíng zhōu. cǐ cí shū kuài, què bù zhì shí. rú shì zhě jí zhōng shàng yǒu, xī bù duō ěr. bái shí cí rú shū yǐng àn xiāng yáng zhōu màn yī è hóng pí pá xiān tàn chūn bā guī dàn huáng liǔ děng qū, bù wéi qīng kōng, yòu qiě sāo yǎ, dú zhī shǐ rù shén guān fēi yuè.
詞要清空,不要質實。清空則古雅峭拔,質實則凝澀晦昧。姜白石詞如野雲孤飛,去留無跡。吳夢窗詞如七寶樓台,眩人眼目,碎拆下來,不成片段。此清空質實之說。夢窗聲聲慢云:「檀欒金碧,婀娜蓬萊,游雲不蘸芳洲。」前八字恐亦太澀。如唐多令云:「何處合成愁。離人心上秋。縱芭蕉不雨也颼颼。都道晚涼天氣好,有明月、怕登樓。前事夢中休。花空煙水流。燕辭歸、客尚淹留。垂柳不縈裙帶住,謾長是,系行舟。」此詞疎快,卻不質實。如是者集中尚有,惜不多耳。白石詞如疎影、暗香、揚州慢、一萼紅、琵琶仙、探春、八歸、淡黃柳等曲,不惟清空,又且騷雅,讀之使入神觀飛越。
yì qù
意趣
cí yǐ yì qù wèi zhǔ, yào bù dǎo xí qián rén yǔ yì. rú dōng pō zhōng qiū shuǐ diào gē yún: míng yuè jǐ shí yǒu, bǎ jiǔ wèn qīng tiān. bù zhī tiān shàng gōng què, jīn xī shì hé nián. wǒ yù chéng fēng guī qù, yòu kǒng qióng lóu yù yǔ, gāo chù bù shèng hán. qǐ wǔ nòng qīng yǐng, hé sì zài rén jiān. zhuǎn zhū lián, kāi xiù hù, zhào wú mián. bù yīng yǒu hèn, hé shì zhǎng xiàng bié shí yuán. rén yǒu bēi huān lí hé, yuè yǒu yīn jīng yuán quē, cǐ shì gǔ nán quán. dàn yuàn rén zhǎng jiǔ, qiān lǐ gòng chán juān. xià yè dòng xiān gē yún: bīng jī yù gǔ, zì qīng liáng wú hàn. shuǐ diàn fēng lái àn xiāng mǎn. xiù lián kāi, yī diǎn míng yuè kuī rén, rén wèi qǐn, yī zhěn chāi héng bìn luàn. qǐ lái xié sù shǒu, tíng hù wú shēng, shí jiàn shū xīng dù hé hàn. shì wèn yè rú hé, yè yǐ sān gēng, jīn bō dàn yù shéng dī zhuǎn. dàn qū zhǐ xī fēng jǐ shí lái, yòu bù dào liú nián, àn zhōng tōu huàn. wáng jīng gōng jīn líng huái gǔ guì zhī xiāng yún: dēng lín sòng mù. zhèng gù guó wǎn qiū, tiān qì chū sù. qiān lǐ chéng jiāng shì liàn, cuì fēng rú cù. zhēng fān qù zhào xié yáng lǐ, bèi xī fēng jiǔ qí xié chù. cǎi zhōu yún dàn, xīng hé lù qǐ, huà tú nán zú. tàn wǎng xī háo huá jìng zhú. chàng mén wài lóu tóu, bēi hèn xiāng xù. qiān gǔ píng gāo, duì cǐ mán jiē róng rǔ. liù cháo jiù shì suí liú shuǐ, dàn hán yān shuāi cǎo níng lǜ. zhì jīn shāng nǚ, shí shí yóu chàng, hòu tíng yí qū. jiāng bái shí àn xiāng fù méi yún: jiù shí yuè sè, suàn jǐ fān zhào wǒ, méi biān chuī dí. huàn qǐ yù rén, bù guǎn qīng hán yǔ pān zhāi. hé xùn ér jīn jiàn lǎo, dōu wàng què chūn fēng cí bǐ. dàn guài de zhú wài shū huā, xiāng lěng rù yáo xí. jiāng guó. zhèng jì jì. tàn jì yǔ lù yáo, yè xuě chū jī. cuì zūn yì qì. hóng è wú yán gěng xiāng yì. zhǎng jì céng xié shǒu chù, qiān shù yā xī hú hán bì. yòu piàn piàn chuī jǐn yě, jǐ shí jiàn dé. shū yǐng yún: tái zhī zhuì yù, yǒu cuì qín xiǎo xiǎo, zhī shàng tóng sù. kè lǐ xiāng féng, lí jiǎo huáng hūn, wú yán zì yǐ xiū zhú. zhāo jūn bù guàn hú shā yuǎn, dàn àn yì jiāng nán jiāng běi. xiǎng pèi huán yuè xià guī lái, huà zuò cǐ huā yōu dú. yóu jì shēn gōng jiù shì, nà rén zhèng shuì lǐ, fēi jìn é lǜ. mò shì chūn fēng, bù guǎn yíng yíng, zǎo yǔ ān pái jīn wū. hái jiào yī piàn suí bō qù, yòu què yuàn yù lóng āi qū. děng nèn shí zhòng mì yōu xiāng, yǐ rù xiǎo chuāng héng fú. cǐ shù cí jiē qīng kōng zhōng yǒu yì qù, wú bǐ lì zhě wèi yì dào.
詞以意趣為主,要不蹈襲前人語意。如東坡中秋水調歌云:「明月幾時有,把酒問青天。不知天上宮闕,今夕是何年。我欲乘風歸去,又恐瓊樓玉宇,高處不勝寒。起舞弄清影,何似在人間。 轉珠簾,開繡戶,照無眠。不應有恨,何事長向別時圓。人有悲歡離合,月有陰睛圓缺,此事古難全。但願人長久,千里共嬋娟。」夏夜洞仙歌云:「冰肌玉骨,自清涼無汗。水殿風來暗香滿。繡簾開,一點明月窺人,人未寢,欹枕釵橫鬢亂。 起來攜素手,庭戶無聲,時見疎星度河漢。試問夜如何,夜已三更,金波淡、玉繩低轉。但屈指西風幾時來,又不道流年,暗中偷換。」王荊公金陵懷古桂枝香云:「登臨送目。正故國晚秋,天氣初肅。千里澄江似練,翠峰如簇。征帆去棹斜陽里,背西風、酒旗斜矗。彩舟雲淡,星河鷺起,畫圖難足。 嘆往昔豪華競逐。悵門外樓頭,悲恨相續。千古憑高,對此謾嗟榮辱。六朝舊事隨流水,但寒煙衰草凝綠。至今商女,時時猶唱,後庭遺曲。」姜白石暗香賦梅云:「舊時月色,算幾番照我,梅邊吹笛。喚起玉人,不管清寒與攀摘。何遜而今漸老,都忘卻春風詞筆。但怪得竹外疎花,香冷入瑤席。 江國。正寂寂。嘆寄與路遙,夜雪初積。翠尊易泣。紅萼無言耿相憶。長記曾攜手處,千樹壓西湖寒碧。又片片吹盡也,幾時見得。」疎影云:「苔枝綴玉,有翠禽小小,枝上同宿。客里相逢,籬角黃昏,無言自倚修竹。昭君不慣胡沙遠,但暗憶江南江北。想佩環月下歸來,化作此花幽獨。 猶記深宮舊事,那人正睡里,飛近蛾綠。莫似春風,不管盈盈,早與安排金屋。還教一片隨波去,又卻怨玉龍哀曲。等恁時重覓幽香,已入小窗橫幅。」此數詞皆清空中有意趣,無筆力者未易到。
yòng shì
用事
cí yòng shì zuì nán, yào tǐ rèn zhe tí, róng huà bù sè. rú dōng pō yǒng yù lè yún: yàn zi lóu kōng, jiā rén hé zài, kōng suǒ lóu zhōng yàn. yòng zhāng jiàn fēng shì. bái shí shū yǐng yún: yóu jì shēn gōng jiù shì, nà rén zhèng shuì lǐ, fēi jìn é lǜ. yòng shòu yáng shì. yòu yún: zhāo jūn bù guàn hú shā yuǎn, dàn àn yì jiāng nán jiāng běi. xiǎng pèi huán yuè xià guī lái, huà zuò cǐ huā yōu dú. yòng shǎo líng shī. cǐ jiē yòng shì, bù wèi shì suǒ shǐ.
詞用事最難,要體認著題,融化不澀。如東坡永遇樂云:「燕子樓空,佳人何在,空鎖樓中燕。」用張建封事。白石疏影云:「猶記深宮舊事,那人正睡里,飛近蛾綠。」用壽陽事。又云:「昭君不慣胡沙遠,但暗憶江南江北。想佩環月下歸來,化作此花幽獨。」用少陵詩。此皆用事,不為事所使。
yǒng wù
詠物
shī nán yú yǒng wù, cí wèi yóu nán. tǐ rèn shāo zhēn, zé jū ér bù chàng, mó xiě chà yuǎn, zé huì ér bù míng. yào xū shōu zòng lián mì, yòng shì hé tí. yī duàn yì sī, quán zài jié jù, sī wèi jué miào. rú shǐ bāng qīng dōng fēng dì yī zhī yǒng chūn xuě yún: qiǎo jiǎn lán xīn, tōu nián cǎo jiǎ, dōng fēng yù zhàng xīn nuǎn. mán yí bì wǎ nán liú, xìn zhī mù hán jiào qiǎn. xíng tiān rù jìng, zuò nòng chū qīng sōng xiān ruǎn. liào gù yuán bù juǎn zhòng lián, wù le zhà lái shuāng yàn. qīng wèi liǎo liǔ huí bái yǎn. hóng yù duàn xìng kāi sù miàn. jiù yóu yì zhe shān yīn, hòu méng suì fáng shàng yuàn. xūn lú zhòng yùn, biàn fàng màn chūn shān zhēn xiàn. kǒng fèng xuē tiāo cài guī lái, wàn yī bà qiáo xiāng jiàn. qǐ luó xiāng yǒng chūn yǔ yún: zuò lěng qī huā, jiāng yān kùn liǔ, qiān lǐ tōu cuī chūn mù. jǐn rì míng mí, chóu lǐ yù fēi hái zhù. jīng fěn zhòng dié sù xī yuán, xǐ ní rùn yàn guī nán pú. zuì fáng tā jiā yuē fēng liú, tián chē bú dào dù líng lù. shěn shěn jiāng shàng wàng jí, hái bèi chūn cháo wǎn jí, nán xún guān dù. yǐn yuē yáo fēng, hé lèi xiè niáng méi wǔ. lín duàn àn xīn lǜ shēng shí, shì luò hóng dài chóu liú chù. jì dāng rì mén yǎn lí huā, jiǎn dēng shēn yè yǔ. shuāng shuāng yàn yǒng yàn yún: guò chūn shè le, dù lián mù zhōng jiān, qù nián chén lěng. chā chí yù zhù, shì rù jiù cháo xiāng bìng. hái xiāng diāo liáng zǎo jǐng. yòu ruǎn yǔ shāng liáng bù dìng. piāo rán kuài fú huā shāo, cuì wěi fēn kāi hóng yǐng. fāng jìng. qín ní yǔ rùn. ài tiē dì zhēng fēi, jìng kuā qīng jùn. hóng lóu guī wǎn, kàn zú liǔ hūn huā míng. yīng zì qī xiāng zhèng wěn. biàn wàng le tiān yá fāng xìn. chóu sǔn yù rén, rì rì huà lán dú píng. bái shí àn xiāng shū yǐng yǒng méi yún. jiàn qián yì qù mén. qí tiān lè fù cù zhī yún: yǔ láng xiān zì yín chóu fù. qī qī gèng wén sī yǔ. lù shī tóng pù, tái qīn shí jǐng, dōu shì céng tīng yī chù. āi yīn shì sù. zhèng sī fù wú mián, qǐ xún jī zhù. qū qū píng shān, yè liáng dú zì shén qíng xù. xī chuāng yòu chuī àn yǔ. wèi shuí pín duàn xù, xiāng hè zhēn chǔ. hòu guǎn yín qiū, lí gōng diào yuè, bié yǒu shāng xīn wú shù. bīn shī màn yǔ. xiào lí luò hū dēng, shì jiān ér nǚ. xiě rù qín sī, yī shēng shēng zuì kǔ. cǐ jiē quán zhāng jīng cuì, suǒ yǒng liǎo rán zài mù, qiě bù liú zhì yú wù. zhì rú liú gǎi zhī qìn yuán chūn yǒng zhǐ jia yún: xiāo báo chūn bīng, niǎn qīng hán yù, jiàn zhǎng jiàn wān. jiàn fèng xié ní wū, wēi rén qiáng tī, lóng xián xiāng duàn, bō huǒ qīng fān. xué fǔ yáo qín, shí shí yù jiǎn, gèng jū shuǐ yú lín bō dǐ hán. xiān róu chù, shì zhāi huā xiāng mǎn, lòu zǎo chéng bān. shí jiāng fěn lèi tōu dàn. jì qiè yù céng jiào liǔ fù kàn. suàn ēn qíng xiāng zhe, sāo biàn yù tǐ, guī qī juàn shù, huà biàn lán gàn. měi dào xiāng sī, shěn yín jìng chù, xié yǐ zhū chún hào chǐ jiān. fēng liú shén, bǎ xiān láng àn qiā, bù fàng chūn xián. yòu yǒng xiǎo jiǎo yún: luò pǔ líng bō, wèi shuí wēi bù, qīng chén àn shēng. jì tà huā fāng jìng, luàn hóng bù sǔn, bù tái yōu qì, nèn lǜ wú hén. chèn yù luó qiān, xiāo jīn yàng zhǎi, zài bù qǐ yíng yíng yī duàn chūn. xī yóu juàn, xiào jiào rén kuǎn niǎn, wēi tuì xiē gēn. yǒu shí zì dù gē yún. qiāo bù jué wēi jiān diǎn pāi pín. yì jīn lián yí huàn, wén yuān dé lǚ, xiù yīn cuī gǔn, wǔ fèng qīng fēn. ào hèn shēn zhē, qiān qíng bàn lù, chū méi fēng qián yān lǚ qún. zhī hé sì, shì yī gōu xīn yuè qiǎn bì lóng yún. èr cí yì zì gōng lì, dàn bù kě yǔ qián zuò tóng rì yǔ ěr.
詩難於詠物,詞為尤難。體認稍真,則拘而不暢,模寫差遠,則晦而不明。要須收縱聯密,用事合題。一段意思,全在結句,斯為絕妙。如史邦卿東風第一枝詠春雪云:「巧翦蘭心,偷黏草甲,東風慾障新暖。謾疑碧瓦難留,信知暮寒較淺。行天入鏡,做弄出輕鬆纖軟。料故園不捲重簾,誤了乍來雙燕。青未了、柳回白眼。紅欲斷、杏開素麵。舊遊憶著山陰,後盟遂妨上苑。熏爐重熨,便放慢春衫針線。恐鳳鞾挑菜歸來,萬一灞橋相見。」綺羅香詠春雨云:「做冷欺花,將煙困柳,千里偷催春暮。盡日冥迷,愁里欲飛還住。驚粉重、蝶宿西園,喜泥潤、燕歸南蒲。最妨他、佳約風流,鈿車不到杜陵路。 沈沈江上望極,還被春潮晚急,難尋官渡。隱約遙峰,和淚謝娘眉嫵。臨斷岸、新綠生時,是落紅、帶愁流處。記當日門掩梨花,翦燈深夜語。」雙雙燕詠燕云:「過春社了,度簾幕中間,去年塵冷。差池欲住,試入舊巢相併。還相雕梁藻井。又軟語商量不定。飄然快拂花梢,翠尾分開紅影。 芳徑。芹泥雨潤。愛貼地爭飛,競夸輕俊。紅樓歸晚,看足柳昏花暝。應自棲香正穩。便忘了天涯芳信。愁損玉人,日日畫欄獨憑。」白石暗香疎影詠梅雲。見前意趣門。齊天樂賦促織云:「庾郎先自吟愁賦。淒淒更聞私語。露濕銅鋪,苔侵石井,都是曾聽伊處。哀音似訴。正思婦無眠,起尋機杼。曲曲屏山,夜涼獨自甚情緒。 西窗又吹暗雨。為誰頻斷續,相和砧杵。候館吟秋,離宮吊月,別有傷心無數。豳詩漫與。笑籬落呼燈,世間兒女。寫入琴絲,一聲聲最苦。」此皆全章精粹,所詠瞭然在目,且不留滯於物。至如劉改之沁園春詠指甲云:「銷薄春冰,碾輕寒玉,漸長漸彎。見鳳鞵泥污,偎人強剔,龍涎香斷,撥火輕翻。學撫瑤琴,時時欲翦,更掬水魚鱗波底寒。纖柔處,試摘花香滿,鏤棗成斑。 時將粉淚偷彈。記切玉曾教柳傅看。算恩情相著,搔便玉體,歸期倦數,劃遍闌干。每到相思,沈吟靜處,斜倚朱唇皓齒間。風流甚,把仙郎暗掐,不放春閒。」又詠小腳云:「洛浦凌波,為誰微步,輕塵暗生。記踏花芳徑,亂紅不損,步苔幽砌,嫩綠無痕。襯玉羅慳,銷金樣窄,載不起盈盈一段春。嬉遊倦,笑教人款捻,微褪些跟。 有時自度歌勻。悄不覺微尖點拍頻。憶金蓮移換,文鴛得侶,繡裀催袞,舞鳳輕分。懊恨深遮,牽情半露,出沒風前煙縷裙。知何似,似一鈎新月、淺碧籠雲。」二詞亦自工麗,但不可與前作同日語耳。
jié xù
節序
xī rén yǒng jié xù, bù wéi bù duō, fù zhī gē hóu zhě, lèi shì lǜ sú, bù guò wèi yīng shí nà hù zhī shēng ěr. suǒ wèi qīng míng chāi tóng huā làn màn duān wǔ méi lín chū xiē qī xī yán guāng xiè, ruò lǜ yǐ cí jiā diào dù, zé jiē wèi rán. qǐ rú měi chéng jiě yǔ huā fù yuán xī yún: fēng xiāo yàn là, lù yì hōng lú, huā shì guāng xiāng shè. guì huá liú wǎ. xiān yún sàn gěng gěng sù é yù xià. yī shang dàn yǎ. kàn chǔ nǚ xiān yāo yī bǎ. xiāo gǔ xuān, rén yǐng cān chà, mǎn lù piāo xiāng shè. yīn niàn dì chéng fàng yè, wàng qiān mén rú zhòu, xī xiào yóu yě. tián chē luó pà, xiāng féng chù zì yǒu àn chén suí mǎ. nián guāng shì yě, wéi zhǐ jiàn jiù qíng shuāi xiè. qīng lòu yí, fēi gài guī lái, cóng wǔ xiū gē bà. shǐ bāng qīng dōng fēng dì yī zhī fù lì chūn yún: cǎo jiǎo chóu sū, huā xīn mèng xǐng, biān xiāng fú sàn niú tǔ. jiù gē kōng yì zhū lián, cǎi bǐ juàn tí xiù hù. nián jī tiē yàn, xiǎng zhàn duàn dōng fēng lái chù. àn rě qǐ yī jū xiāng sī, luàn ruò cuì pán hóng lǚ. jīn yè mì mèng chí xiù jù. míng rì dòng tàn huā fāng xù. jì shēng gū jiǔ rén jiā, yù yuē jùn yóu bàn lǚ. lián tā méi liǔ, zěn rěn rùn, tiān jiē sū yǔ. dài guò le yī yuè dēng qī, rì rì zuì fú guī qù. huáng zhōng xǐ qiān yīng fù yuán xī yún: yuè bō yí dī. wàng yù hú tiān jìn, le wú chén gé. cuì xié quān huā, bīng sī zhī liàn, huáng dào bǎo guāng xiāng zhí. zì lián shī jiǔ shòu, nán yīng jiē xǔ duō chūn sè. zuì wú lài shì suí xiāng chèn zhú, céng bàn kuáng kè. zōng jī, mán jì yì. lǎo le dù láng, rěn tīng dōng fēng dí. liǔ yuàn dēng shū, méi tīng xuě zài, shuí yǔ xì qīng chūn bì. jiù qíng wèi dìng, yóu zì xué dāng nián yóu lì. pà wàn yī wù yù rén yè hán, chuāng jì lián xì. rú cǐ děng miào cí pō duō, bù dú cuò cí jīng cuì, yòu qiě jiàn shí xù fēng wù zhī shèng, rén jiā yàn lè zhī tóng. zé jué wú gē zhě. wǔ zì bié běn shān qù. zhì rú lǐ yì ān yǒng yù lè yún: bù rú xiàng lián ér dǐ xià, tīng rén xiào yǔ. cǐ cí yì zì bù è. ér yǐ lǐ cí gē yú zuò huā zuì yuè zhī jì, sì hū jī fǒu sháo wài, liáng kě tàn yě.
昔人詠節序,不惟不多,附之歌喉者,類是率俗,不過為應時納祜之聲耳。所謂清明「拆桐花爛漫」、端午「梅霖初歇」、七夕「炎光謝」,若律以詞家調度,則皆未然。豈如美成解語花賦元夕云:「風銷焰蠟,露浥烘爐,花市光相射。桂華流瓦。纖雲散、耿耿素娥欲下。衣裳淡雅。看楚女纖腰一把。簫鼓喧,人影參差,滿路飄香麝。 因念帝城放夜,望千門如晝,嬉笑遊冶。鈿車羅帕,相逢處、自有暗塵隨馬。年光是也,惟只見舊情衰謝。清漏移,飛蓋歸來,從舞休歌罷。」史邦卿東風第一枝賦立春云:「草腳愁蘇,花心夢醒,鞭香拂散牛土。舊歌空憶珠簾,彩筆倦題繡戶。黏雞貼燕,想占斷、東風來處。暗惹起、一掬相思,亂若翠盤紅縷。 今夜覓、夢池秀句。明日動、探花芳緒。寄聲酤酒人家,預約俊遊伴侶。憐他梅柳,怎忍潤,天街酥雨。待過了、一月燈期,日日醉扶歸去。」黃鍾喜遷鶯賦元夕云:「月波疑滴。望玉壺天近,了無塵隔。翠纈圈花,冰絲織練,黃道寶光相直。自憐詩酒瘦,難應接許多春色。最無賴、是隨香趁燭,曾伴狂客。 蹤跡,謾記憶。老了杜郎,忍聽東風笛。柳苑燈疎,梅廳雪在,誰與細傾春碧。舊情未定,猶自學、當年遊歷。怕萬一、誤玉人夜寒,窗際簾隙。」如此等妙詞頗多,不獨措辭精粹,又且見時序風物之盛,人家宴樂之同。則絕無歌者。五字別本刪去。至如李易安永遇樂云:「不如向簾兒底下,聽人笑語。」此詞亦自不惡。而以俚詞歌於坐花醉月之際,似乎擊缶韶外,良可嘆也。
fù qíng
賦情
bǒ nòng fēng yuè, táo xiě xìng qíng, cí wǎn yú shī. gài shēng chū yīng kēng yàn shé jiān, shāo jìn hū qíng kě yě. ruò lín hū zhèng wèi, yǔ chán lìng hé yì yě. rú lù xuě xī ruì hè xiān yún: liǎn xiá hóng yìn zhěn. shuì qǐ lái, guān ér hái shì bù zhěng. píng wèn shè méi lěng. dàn méi shān yā cuì, lèi zhū dàn fěn. táng shēn zhòu yǒng, yàn jiāo fēi fēng lián lù jǐng. hèn wú rén shuō yǔ xiāng sī, jìn rì dài wéi kuān jǐn. zhòng shěng. cán dēng zhū huǎng, dàn yuè shā chuāng, nà shí fēng jǐng. yáng tái lù yuǎn, yún yǔ mèng, biàn wú zhǔn. dài guī lái xiān zhǐ huā shāo jiào kàn, què bǎ xīn qī xì jiān. wèn yīn xún guò le qīng chūn, zěn shēng yì wěn. xīn jià xuān zhù yīng tái jìn yún: bǎo chāi fēn, táo yè dù. yān liǔ àn nán pǔ. pà shàng céng lóu, shí rì jiǔ fēng yǔ. duàn cháng piàn piàn fēi hóng, dōu wú rén guǎn, píng shuí quàn tí yīng shēng zhù. bìn biān qù. shì bǎ huā bo guī qī, cái zān yòu zhòng shù. luó zhàng dēng hūn, gěng yè mèng zhōng yǔ. shì tā chūn dài chóu lái. chūn guī hé chù. què bù jiě dài jiāng chóu qù. jiē jǐng zhōng dài qíng, ér cún sāo yǎ. gù qí yàn hān zhī lè, bié lí zhī chóu, huí wén tí yè zhī sī, xiàn shǒu xī zhōu zhī lèi, yī yù yú cí. ruò néng píng qù fú yàn, lè ér bù yín, shì yì hàn wèi lè fǔ zhī yí yì.
簸弄風月,陶寫性情,詞婉於詩。蓋聲出鶯吭燕舌間,稍近乎情可也。若鄰乎鄭衛,與纏令何異也。如陸雪溪瑞鶴仙云:「臉霞紅印枕。睡起來,冠兒還是不整。屏問麝煤冷。但眉山壓翠,淚珠彈粉。堂深晝永,燕交飛風簾露井。恨無人說與相思,近日帶圍寬盡。 重省。殘燈朱幌,淡月紗窗,那時風景。陽台路遠,雲雨夢,便無准。待歸來、先指花梢教看,卻把心期細間。問因循過了青春,怎生意穩。」辛稼軒祝英台近云:「寶釵分,桃葉渡。煙柳暗南浦。怕上層樓,十日九風雨。斷腸片片飛紅,都無人管,憑誰勸、啼鶯聲住。 鬢邊覷。試把花卜歸期,才簪又重數。羅帳燈昏,哽咽夢中語。是他春帶愁來。春歸何處。卻不解帶將愁去。」皆景中帶情,而存騷雅。故其燕酣之樂,別離之愁,回文題葉之思,峴首西州之淚,一寓於詞。若能屏去浮艷,樂而不淫,是亦漢魏樂府之遺意。
lí qíng
離情
chūn cǎo bì sè, chūn shuǐ lǜ bō, sòng jūn nán pǔ, shāng rú zhī hé. shěn qíng zhì yú lí, zé āi yuàn bì zhì. gǒu néng diào gǎn chuàng yú róng huì zhōng, sī wèi dé yǐ. bái shí pí pá xiān yún: shuāng jiǎng lái shí, yǒu rén shì jiù qū, táo gēn táo yè. gē shàn qīng yuē fēi huā, é méi zhèng chóu jué. chūn jiàn yuǎn, tīng zhōu zì lǜ, gèng tiān le jǐ shēng tí jué. shí lǐ yáng zhōu, sān shēng dù mù, qián shì xiū shuō. yòu hái shì gōng zhú fēn yān, nài chóu lǐ cōng cōng huàn shí jié. dōu bǎ yī jīn fāng sī, yǔ kōng jiē yú jiá. qiān wàn lǚ cáng yā xì liǔ, wèi yù zūn qǐ wǔ huí xuě. xiǎng jiàn xī chū yáng guān, gù rén chū bié. qín shǎo yóu bā liù zǐ yún: yǐ wēi tíng, hèn rú fāng cǎo, qī qī chǎn jǐn hái shēng. niàn liǔ wài qīng cōng bié hòu, shuǐ biān hóng mèi fēn shí, chuàng rán àn jīng. wú duān tiān yǔ pīng tíng. yè yuè yī lián yōu mèng, chūn fēng shí lǐ róu qíng. zěn nài xiàng huān yú jiàn suí liú shuǐ, sù xián shēng duàn, cuì xiāo xiāng jiǎn, nà kān piàn piàn fēi huā nòng wǎn, méng méng cán yǔ lóng qíng. zhèng xiāo níng. huáng péng yòu tí shù shēng. lí qíng dāng rú cǐ zuò, quán zài qíng jǐng jiāo liàn, dé yán wài yì. yǒu rú quàn jūn gèng jǐn yī bēi jiǔ, xī chū yáng guān wú gù rén, nǎi wèi jué chàng.
「春草碧色,春水綠波,送君南浦,傷如之何。」矧情至於離,則哀怨必至。苟能調感愴於融會中,斯為得矣。白石琵琶仙云:「雙槳來時,有人似舊曲,桃根桃葉。歌扇輕約飛花,蛾眉正愁絕。春漸遠,汀洲自綠,更添了幾聲啼鴂。十里揚州,三生杜牧,前事休說。 又還是宮燭分煙,奈愁里匆匆換時節。都把一襟芳思,與空階榆莢。千萬縷、藏鴉細柳,為玉尊、起舞回雪。想見西出陽關,故人初別。」秦少游八六子云:「倚危亭,恨如芳草,萋萋剗盡還生。念柳外青驄別後,水邊紅袂分時,愴然暗驚。 無端天與娉婷。夜月一簾幽夢,春風十里柔情。怎奈向、歡娛漸隨流水,素弦聲斷,翠綃香減,那堪片片飛花弄晚,濛濛殘雨籠晴。正銷凝。黃鵬又啼數聲。」離情當如此作,全在情景交煉,得言外意。有如「勸君更盡一杯酒,西出陽關無故人」,乃為絕唱。
lìng qū
令曲
cí zhī nán yú lìng qū, rú shī zhī nán yú jué jù, bù guò shí shù jù, yī jù yī zì xián bù dé. mò jù zuì dāng liú yì, yǒu yǒu yú bù jǐn zhī yì shǐ jiā. dāng yǐ táng huā xián jí zhōng wéi zhuāng wēn fēi qīng wèi zé. yòu rú féng yán sì hè fāng huí wú mèng chuāng yì yǒu miào chù. zhì ruò chén jiǎn zhāi xìng huā shū yǐng lǐ chuī dí dào tiān míng zhī jù, zhēn shì zì rán ér rán. dà dǐ qián bèi bù liú yì yú cǐ, yǒu yī liǎng qū kuài zhì rén kǒu, yú duō lín hū lǜ yì. jìn dài cí rén, què yǒu yòng lì yú cǐ zhě. tǎng yǐ wèi zhuān mén zhī xué, yì cí jiā shè diāo shǒu.
詞之難 於令曲,如詩之難於絕句,不過十數句,一句一字閒不得。末句最當留意,有有餘不盡之意始佳。當以唐花閒集中韋莊、溫飛卿為則。又如馮延巳、賀方回、吳夢窗亦有妙處。至若陳簡齋「杏花疎影里、吹笛到天明」之句,真是自然而然。大抵前輩不留意於此,有一兩曲膾炙人口,余多鄰乎率易。近代詞人,卻有用力於此者。倘以為專門之學,亦詞家射鵰手。
zá lùn
雜論
cí zhī zuò bì xū hé lǜ, rán lǜ fēi yì xué, dé zhī zhǐ shòu fāng kě. ruò cí rén fāng shǐ zuò cí, bì yù hé lǜ, kǒng wú shì lǐ, suǒ wèi qiān lǐ zhī chéng, qǐ yú zú xià, dāng jiàn ér jìn kě yě. zhèng rú fāng dé lí sú wèi sēng, biàn yào zuò chán shǒu lǜ, wèi zēng jiàn dào, ér bìng yǐ zhì, qǐ néng jìn yú dào zāi. yīn lǜ suǒ dāng cān jiū, cí zhāng xiān yí jīng sī, qí yǔ jù tuǒ liū, rán hòu zhèng zhī yīn pǔ, èr zhě de jiān, zé kě zào jí xuán zhī yù. jīn cí rén cái shuō yīn lǜ, biàn yǐ wèi nán, zhèng hé qián shuō, suǒ yǐ wàng wàng rán ér qù zhī. gǒu yǐ cǐ lùn zhì qǔ, yīn yì yì xié, jiāng yú yú rán ér lái yǐ. cí zhī yǔ jù, tài kuān zé róng yì, tài gōng zé kǔ sè. rú qǐ tóu bā zì xiāng duì, zhōng xián bā zì xiāng duì, què xū yòng gōng zhe yī zì yǎn, rú shī yǎn yì tóng. ruò bā zì jì gōng, xià jù biàn hé shāo kuān, shù bù zhì sāi. yuē mò kuān yì, yòu zhe yī jù gōng zhì zhě, biàn jué jīng cuì. cǐ cí zhōng zhī guān jiàn yě.
詞之作必須合律,然律非易學,得之指授方可。若詞人方始作詞,必欲合律,恐無是理,所謂千里之程,起於足下,當漸而進可也。正如方得離俗為僧,便要坐禪守律,未曾見道,而病已至,豈能進於道哉。音律所當參究,詞章先宜精思,俟語句妥溜,然後正之音譜,二者得兼,則可造極玄之域。今詞人才說音律,便以為難,正合前說,所以望望然而去之。苟以此論制曲,音亦易諧,將于于然而來矣。詞之語句,太寬則容易,太工則苦澀。如起頭八字相對,中閒八字相對,卻須用功著一字眼,如詩眼亦同。若八字既工,下句便合稍寬,庶不窒塞。約莫寬易,又著一句工致者,便覺精粹。此詞中之關鍵也。
cí bù yí qiáng hé rén yùn, ruò chàng zhě zhī qū yùn kuān píng, shù kě gēng gē. tǎng yùn xiǎn yòu wèi rén suǒ xiān, zé bì qiān qiáng gēng hé, jù yì ān néng róng guàn, tú fèi kǔ sī, wèi jiàn yǒu quán zhāng tuǒ liū zhě. dōng pō cì zhāng zhì fū yáng huā shuǐ lóng yín yùn, jī fēng xiāng mó, qǐ jù biàn hé ràng dōng pō chū yī tóu dì, hòu piàn yù chū yù qí, zhēn shì yā dào jīn gǔ. wǒ bèi tǎng yù xiǎn yùn, bù ruò zǔ qí yuán yùn, suí yì huàn yì, huò yì yùn dá zhī, shì yì gǔ rén sān bù hé zhī shuō.
詞不宜強和人韻,若倡者之曲韻寬平,庶可賡歌。倘韻險又為人所先,則必牽強賡和,句意安能融貫,徒費苦思,未見有全章妥溜者。東坡次章質夫楊花水龍吟韻,機鋒相摩,起句便合讓東坡出一頭地,後片愈出愈奇,真是壓倒今古。我輩倘遇險韻,不若祖其元韻,隨意換易,或易韻答之,是亦古人三不和之說。
dà cí zhī liào, kě yǐ liǎn wèi xiǎo cí, xiǎo cí zhī liào, bù kě zhǎn wèi dà cí. ruò wèi dà cí, bì shì yī jù zhī yì, yǐn ér wèi liǎng sān jù, huò yǐn tā yì rù lái, niē hé chéng zhāng, bì wú yí chàng sān tàn. rú shǎo yóu shuǐ lóng yín yún: xiǎo lóu lián yuàn héng kōng, xià kuī xiù gǔ diāo ān zhòu, yóu qiě bù miǎn wèi dōng pō suǒ qiào.
大詞之料,可以斂為小詞,小詞之料,不可展為大詞。若為大詞,必是一句之意,引而為兩三句,或引他意入來,捏合成章,必無一唱三嘆。如少游水龍吟云:「小樓連苑橫空,下窺繡轂雕鞍驟」,猶且不免為東坡所誚。
jìn dài cí rén yòng gōng zhě duō, rú yáng chūn bái xuě jí, rú jué miào cí xuǎn, yì zì kě guān, dàn suǒ qǔ bù jīng yī. qǐ ruò zhōu cǎo chuāng suǒ xuǎn jué miào hǎo cí zhī wèi jīng cuì. xī cǐ bǎn bù cún, kǒng mò běn yì yǒu hào shì zhě cáng zhī.
近代詞人用功者多,如陽春白雪集,如絕妙詞選,亦自可觀,但所取不精一。豈若周草窗所選絕妙好詞之為精粹。惜此板不存,恐墨本亦有好事者藏之。
nán mò nán yú shòu cí, tǎng jǐn yán fù guì zé chén sú, jǐn yán gōng míng zé yú nìng, jǐn yán shén xiān zé yū kuò xū dàn, dāng zǒng cǐ sān zhě ér wèi zhī, wú sú jì zhī cí, bù shī qí shòu kě yě. sōng chūn guī hè, yǒu suǒ bù miǎn, què yào róng huà zì miàn, yǔ yì xīn qí.
難莫難於壽詞,倘盡言富貴則塵俗,盡言功名則諛佞,盡言神仙則迂闊虛誕,當總此三者而為之,無俗忌之辭,不失其壽可也。松椿龜鶴,有所不免,卻要融化字面,語意新奇。
jìn dài chén xī lù suǒ zuò, běn zhì píng zhèng, yì yǒu jiā zhě.
近代陳西麓所作,本制平正,亦有佳者。
cí yù yǎ ér zhèng, zhì zhī suǒ zhī, yī wèi qíng suǒ yì, zé shī qí yǎ zhèng zhī yīn. qí qīng bó kě bù bì lùn, suī měi chéng yì yǒu suǒ bù miǎn. rú wèi yī lèi luò, rú zuì kǔ mèng hún, jīn xiāo bú dào yī xíng, rú tiān biàn jiào rén, shà shí dé jiàn hé fáng, rú yòu kǒng yī, xún xiāo wèn xī, shòu sǔn róng guāng, rú xǔ duō fán nǎo, zhǐ wèi dāng shí, yī shǎng liú qíng, suǒ wèi chún hòu rì biàn chéng jiāo fēng yě.
詞欲雅而正,志之所之,一為情所役,則失其雅正之音。耆卿、伯可不必論,雖美成亦有所不免。如「為伊淚落」,如「最苦夢魂,今宵不到伊行」,如「天便教人,霎時得見何妨」,如「又恐伊,尋消問息,瘦損容光」,如「許多煩惱,只為當時,一晌留情」,所謂淳厚日變成澆風也。
shī zhī fù méi, wéi hé jìng yī lián miàn yǐ. shì fēi wú shī, bù néng yǔ zhī qí qū ěr. cí zhī fù méi, wéi jiāng bái shí àn xiāng shū yǐng èr qǔ, qián wú gǔ rén, hòu wú lái zhě, zì lì xīn yì, zhēn wèi jué chàng. tài bái yún: yǎn qián yǒu jǐng dào bù dé, cuī hào tí shī zài shàng tóu. chéng zāi shì yán yě. zhōng guó gǔ jí quán lù
詩之賦梅,惟和靖一聯面已。世非無詩,不能與之齊驅耳。詞之賦梅,惟姜白石暗香疎影二曲,前無古人,後無來者,自立新意,真為絕唱。太白云:「眼前有景道不得,崔顥題詩在上頭。」誠哉是言也。中國古籍全錄
měi chéng cí zhǐ dāng kàn tā hún chéng chù, yú ruǎn mèi zhōng yǒu qì pò. cǎi táng shī róng huà rú zì jǐ zhě, nǎi qí suǒ zhǎng. xī hū yì qù què bù gāo yuǎn. suǒ yǐ chū qí zhī yǔ, yǐ bái shí sāo yǎ jù fǎ rùn sè zhī, zhēn tiān jī yún jǐn yě.
美成詞只當看他渾成處,於軟媚中有氣魄。采唐詩融化如自己者,乃其所長。惜乎意趣卻不高遠。所以出奇之語,以白石騷雅句法潤色之,真天機雲錦也。
dōng pō cí rú shuǐ lóng yín yǒng yáng huā yǒng wén dí, yòu rú guò qín lóu dòng xiān gē bǔ suàn zǐ děng zuò, jiē qīng lì shū xú, gāo chū rén biǎo. shào biàn yī qǔ, yǐn kuò guī qù lái cí, gèng shì jīng miào, zhōu qín zhū rén suǒ bù néng dào.
東坡詞如水龍吟詠楊花、詠聞笛,又如過秦樓、洞仙歌、卜算子等作,皆清麗舒徐,高出人表。哨遍一曲,隱括歸去來辭,更是精妙,周、秦諸人所不能到。
qín shǎo yóu cí tǐ zhì dàn yǎ, qì gǔ bù shuāi. qīng lì zhōng bù duàn yì mài, jǔ jué wú zǐ, jiǔ ér zhī wèi.
秦少游詞體制淡雅,氣骨不衰。清麗中不斷意脈,咀嚼無滓,久而知味。
cháo wú jiù cí míng guān liǔ, zuó yǔ píng tiē, cǐ liǔ zhī suǒ yǐ yì guān yě.
晁無咎詞名冠柳,琢語平帖,此柳之所以易冠也。
jìn dài yáng shǒu zhāi jīng yú qín, gù shēn zhì yīn lǜ, yǒu quān fǎ zhōu měi chéng cí. yǔ zhī yóu zhě, zhōu cǎo chuāng shī méi chuān xú xuě jiāng xī qiū yá lǐ shāng yǐn, měi yī jù shǒu, bì fēn tí fù qū. dàn shǒu zhāi chí lǜ shén yán, yī zì bù gǒu zuò, suì yǒu zuò cí wǔ yào. guān cǐ, zé cí yù xié yīn, wèi yì yán yě.
近代楊守齋精於琴,故深知音律,有圈法周美成詞。與之游者,周草窗、施梅川、徐雪江、奚秋崖、李商隱,每一聚首,必分題賦曲。但守齋持律甚嚴,一字不苟作,遂有作詞五要。觀此,則詞欲協音,未易言也。
xīn jià xuān liú gǎi zhī zuò háo qì cí, fēi yǎ cí yě. yú wén zhāng yú xiá, xì nòng bǐ mò, wèi zhǎng duǎn jù zhī shī ěr.
辛稼軒、劉改之作豪氣詞,非雅詞也。於文章餘暇,戲弄筆墨,為長短句之詩耳。
yuán yí shān jí chēng jià xuān cí, jí guān yí shān cí, shēn yú yòng shì, jīng yú liàn jù, yǒu fēng liú yùn jí chù, bù jiǎn zhōu qín. rú shuāng lián yàn qiū děng zuò, miào zài mó xiě qíng tài, lì yì gāo yuǎn, chū wú jià xuān háo mài zhī qì. qǐ yí shān yù biǎo ér chū zhī, gù yún ěr.
元遺山極稱稼軒詞,及觀遺山詞,深於用事,精於鍊句,有風流蘊藉處,不減周、秦。如雙蓮、雁邱等作,妙在模寫情態,立意高遠,初無稼軒豪邁之氣。豈遺山欲表而出之,故云爾。
kāng liǔ cí yì zì pī fēng mǒ yuè zhōng lái, fēng yuè èr zì, zài wǒ fā huī, èr gōng zé wèi fēng yuè suǒ shǐ ěr. zhōng guó gǔ jí quán lù
康、柳詞亦自批風抹月中來,風月二字,在我發揮,二公則為風月所使耳。中國古籍全錄
fù lù zhōng guó gǔ jí quán lù
附 錄中國古籍全錄
yáng shǒu zhāi zuò cí wǔ yào
楊守齋作詞五要
zuò cí zhī yào yǒu wǔ:
作詞之要有五:
dì yī yào zé qiāng. qiāng bù yùn zé wù zuò. rú sài wēng yín zhī shuāi sà, dì tái chūn zhī bù shùn, gé pǔ lián zhī jì shā, dòu bǎi huā zhī wú wèi shì yě.
第一要擇腔。腔不韻則勿作。如塞翁吟之衰颯,帝台春之不順,隔浦蓮之寄煞,斗百花之無味是也。
dì èr yào zé lǜ. lǜ bù yīng yuè, zé bù měi. rú shí yī yuè diào xū yòng zhèng gōng, yuán xiāo cí bì yòng xiān lǚ guān wèi yí yě.
第二要擇律。律不應月,則不美。如十一月調須用正宮,元宵詞必用仙呂官為宜也。
dì sān yào tián cí àn pǔ. zì gǔ zuò cí, néng yī jù zhě yǐ shǎo, yī pǔ yòng zì zhě, bǎi wú yī èr. cí ruò gē yùn bù xié, xī qǔ yān. huò wèi shàn gē zhě, róng huà qí zì, zé wú cī. shū bù zhī xiáng zhì zhuǎn zhé, yòng huò bù dāng, jí shī lǜ, zhèng páng piān cè, líng fàn tā gōng, fēi fù běn diào yǐ.
第三要填詞按譜。自古作詞,能依句者已少,依譜用字者,百無一二。詞若歌韻不協,奚取焉。或謂善歌者,融化其字,則無疵。殊不知詳制轉折,用或不當,即失律,正旁偏側,凌犯他宮,非複本調矣。
dì sì yào suí lǜ yā yùn. rú yuè diào shuǐ lóng yín shāng diào èr láng shén, jiē hé yòng píng rù shēng yùn. gǔ cí jù yā qù shēng, suǒ yǐ zhuǎn zhé guài yì, chéng bù xiáng zhī yīn. mèi lǜ zhě fǎn chēng shǎng zhī, shì zhēn kě jiě yí ér qǐ chǐ yě.
第四要隨律押韻。如越調水龍吟、商調二郎神,皆合用平入聲韻。古詞俱押去聲,所以轉摺怪異,成不祥之音。昧律者反稱賞之,是真可解頤而啟齒也。
dì wǔ yào lì xīn yì. ruò yòng qián rén shī cí yì wèi zhī, zé dǎo xí wú zú qí zhě. xū zì zuò bù jīng rén dào yǔ, huò fān qián rén yì, biàn jué chū qí. huò zhǐ néng liàn zì, sòng cái shù guò, biàn wú jīng shén, bù kě bù zhī yě. gèng xū jì sān chóng sì tóng, shǐ wèi jù měi.
第五要立新意。若用前人詩詞意為之,則蹈襲無足奇者。須自作不經人道語,或翻前人意,便覺出奇。或只能鍊字,誦才數過,便無精神,不可不知也。更須忌三重四同,始為具美。
fù hòu bá
附後跋
yǐ mǎo suì, yú yǐ gōng shì liú háng shù yuè, ér yù tián zhāng jūn lái, yù qián táng xiàn zhī xué shě. shí zhǔ xí fāng zǐ rén shǐ yǔ yú jiāo, dào yù tián lái suǒ zì, qiě lián qí cái, ér bù zhī yú yǔ yù tián jiāo qiě jiù yě, yīn xiāng cóng huān shén. yù tián wèi kuàng, luò mò shì yú, qí gù yǒu zhāng bó yǔ fāng wèi xī hú fú zhēn fèi xiū zhǔ, wén zhī, suì wǎn qù. zi rén yǔ yú mǎi xiǎo zhōu fàn hú, tóng wèi dào kè, bó yǔ wèi shè míng jù zhuàn, pán xuán rì rù ér guī. yù tián cháng fù tái chéng lù yǒng guī háng yī cí, lù cǐ juǎn hòu. qí cí yún: dāng nián bù xìn jiāng hú lǎo, rú jīn suì huá jīng wǎn. lù gǎi jiā mí, huā kōng yīn luò, shuí shí zhòng lái liú ruǎn. shū xiāng dùn yuǎn, shén yóu dài jī huái, yàn qī qióng yuàn. mèng lǐ wàng guī, luàn pǔ yān làng piàn fān zhuǎn. xián mén xiū tàn gù yuàn. zhàng lí yóu yě chù, xiāo ài dōu biàn. yǔ sè yún xī, qíng guāng shuǐ běi, yī xǐ yōu rán xīn yǎn. xíng xíng jiàn lǎn. kuài liào lǐ yōu xún, jiǔ piáo shī juǎn. lài yǒu hú biān, shí shí ōu shù diǎn. dīng sì zhēng yuè, jiāng cūn mín qián liáng yòu shū.
乙卯歲,余以公事留杭數月,而玉田張君來,寓錢塘縣之學舍。時主席方子仁始與余交,道玉田來所自,且憐其才,而不知余與玉田交且舊也,因相從歡甚。玉田為況,落寞似余,其故友張伯雨方為西湖福真費修主,聞之,遂挽去。子仁與余買小舟泛湖,同為道客,伯雨為設茗具饌,盤旋日入而歸。玉田嘗賦台城路詠歸杭一詞,錄此卷後。其詞云:「當年不信江湖老,如今歲華驚晚。路改家迷,花空蔭落,誰識重來劉阮。殊鄉頓遠,甚猶帶羈懷,雁淒蛩怨。夢裡忘歸,亂浦煙浪片帆轉。 閒門休嘆故苑。杖藜遊冶處,蕭艾都遍。雨色雲西,晴光水北,一洗悠然心眼。行行漸嬾。快料理幽尋,酒瓢詩卷。賴有湖邊,時時鷗數點。」丁巳正月,江村民錢良祐書。
cí yǔ cí zì tōng yòng, shì wén yún, yì nèi ér yán wài yě. yì shēng yán, yán shēng shēng, shēng shēng lǜ, lǜ shēng diào, gù qū shēng yān. huā jiān yǐ qián wú jí pǔ, qín zhōu yǐ hòu wú yǎ shēng, yuán yuǎn ér pài bié yě. xī qín yù tián zhāng jūn, zhe cí yuán shàng xià juǎn, tuī wǔ yīn zhī shù, yǎn liù lǜ zhī pǔ, àn yuè jì jié, fù qíng yǒng wù, zì chēng dé shēng lǜ zhī xué yú shǒu zhāi yáng gōng nán xī xú gōng. chún yòu jǐng dìng jiān, wáng dǐ hóu guǎn, gē wǔ shēng hū, jū shēng chù lè, bù zhī lǎo zhī jiāng zhì. lí yuán bái fà, bì gōng é méi, yú qíng āi sī, tīng zhě lèi luò. jūn yì yīn shì qì jiā, kè yóu wú fāng, sān shí nián yǐ. xī liǔ hé dōng míng jiāng mì shū, mǐn wáng sūn zhī gù tài, míng mǎ shū fù, gǎn ōu zhě zhī xīn shēng, yán wài zhī yì, yì shì shuí fù zhī zhě. lǎn zī cí juǎn, fǔ jǐ sān tàn. qiáng dōng sǒu lù wén guī bá.
詞與辭字通用,釋文雲,意內而言外也。意生言,言生聲,聲生律,律生調,故曲生焉。花間以前無集譜,秦周以後無雅聲,源遠而派別也。西秦玉田張君,著詞源上下卷,推五音之數,演六律之譜,按月紀節,賦情詠物,自稱得聲律之學於守齋楊公、南溪徐公。淳祐、景定間,王邸侯館,歌舞升乎,居生處樂,不知老之將至。梨園白髮,濞宮蛾眉,余情哀思,聽者淚落。君亦因是棄家,客游無方,三十年矣。昔柳河東銘姜秘書,憫王孫之故態,銘馬淑婦,感謳者之新聲,言外之意,異世誰復知者。覽茲詞卷,撫幾三嘆。牆東叟陸文圭跋。
cí yuán èr juǎn, sòng yí mín zhāng yù tián zhuàn. yù tián shēng cí yǔ bái shí qí míng, cí zhī yǒu jiāng zhāng, rú shī zhī yǒu lǐ dù yě. jiāng zhāng èr jūn, jiē néng àn pǔ zhì qǔ, shì yǐ cí yuán lùn wǔ yīn jūn pāi, zuì wèi xiáng shàn. qiè wèi lè fǔ yī biàn ér wèi cí, cí yī biàn miàn wèi lìng, lìng yī biàn ér wèi běi qǔ, běi qǔ yī biàn ér wèi nán qǔ. jīn yǐ běi qǔ zhī gōng pǔ, kǎo cí zhī shēng lǜ, shí dé bā jiǔ yān. cí yuán suǒ lùn zhī lè sè guǎn sè, jí jīn dí sè zhī liù wǔ shàng sì hé yī fán yě. guǎn sè yīng zhǐ zì pǔ, qī diào zhī wài ruò gōu jiān yī xiǎo dà shàng xiǎo dà fán dà zhù xiǎo zhù chè zhé dà fán dǎ, nǎi chuī tóu guǎn zhě huàn diào zhī zhǐ fǎ yě. gōng diào yīng zhǐ pǔ zhě, qī gōng zhǐ fǎ qǐ zì jí zhǐ fǎ shí èr diào zhī qǐ zì yě. lùn pāi yǎn yún, yǐ zhǐ jiān yīng jié hòu pāi, jí jīn zhī sān yǎn yī bǎn yě. huā shí liù qián gǔn zhōng gǔn dǎ qián pāi dǎ hòu pāi zhě, nǎi jīn zhī qǐ bǎn shōu bǎn zhèng bǎn zèng bǎn zhī lèi yě. lè sè pāi yǎn, suī lè gōng zhī shì, rán tián cí jiā yì dāng jiū xīn, ruò shě cǐ bù lùn, qǐ néng hé lǜ zāi. xì yì shì shū, lǜ zhī zuì yán zhě jié shēng zì, rú shāng diào jié shēng shì fán zì, ruò yòng liù zì, zé fàn yuè diào. xué zhě yǐ cǐ lèi tuī, kě miǎn zǒu qiāng luò diào zhī bìng yǐ. gài shēng lǜ zhī xué, zài nán sòng shí zhī zhī zhě yǐ xiǎn. gù chóu shān cūn yuē, fǔ rú cūn sǒu, jiǔ biān háo xìng, yǐn zhǐ huī bǐ, dòng yǐ dōng pō jià xuān lóng zhōu zì kuàng. jí qí zhì, sì zì qìn yuán chūn, wǔ zì shuǐ diào, qī zì zhè gū tiān bù chán guān, fǔ jǐ jī fǒu, tóng shēng fù hè, rú fàn bei, rú bù xū, bù zhī gōng diào wèi hé wù. lìng lǎo líng jùn chàng, miàn chēng hǎo ér bèi qiè xiào, shì qǐ zú yǔ yán cí zāi. jìn rì dà jiāng nán běi, máng cí yǎ qū, sāi pò shì jiè, rén rén yǐ jiāng zhāng zì mìng zhě, xìng wú lǎo líng jùn chàng qiè xiào zhī ěr. zhú xī cí kè jiāng fān bá.
詞源二卷,宋遺民張玉田撰。玉田生詞與白石齊名,詞之有姜張,如詩之有李杜也。姜張二君,皆能按譜制曲,是以詞源論五音均拍,最為詳贍。竊謂樂府一變而為詞,詞一變面為令,令一變而為北曲,北曲一變而為南曲。今以北曲之宮譜,考詞之聲律,十得八九焉。詞源所論之樂色管色,即今笛色之六五上四合一凡也。管色應指字譜,七調之外若勾、尖一、小大、上小、大凡、大住、小住、掣折、大凡、打,乃吹頭管者換調之指法也。宮調應指譜者,七宮指法起字及指法十二調之起字也。論拍眼雲,以指尖應節候拍,即今之三眼一板也。花十六前袞、中袞、打前拍、打後拍者,乃今之起板、收板、正板、贈板之類也。樂色拍眼,雖樂工之事,然填詞家亦當究心,若舍此不論,豈能合律哉。細繹是書,律之最嚴者結聲字,如商調結聲是凡字,若用六字,則犯越調。學者以此類推,可免走腔落調之病矣。蓋聲律之學,在南宋時知之者已尠。故仇山村曰,腐儒村叟,酒邊豪興,引紙揮筆,動以東坡、稼軒、龍洲自況。極其至,四字沁園春,五字水調,七字鷓鴣天、步蟾官,拊幾擊缶,同聲附和,如梵唄,如步虛,不知宮調為何物。令老伶俊倡,面稱好而背竊笑,是豈足與言詞哉。近日大江南北,盲詞啞曲,塞破世界,人人以姜張自命者,幸無老伶俊倡竊笑之耳。竹西詞客江藩跋。
shū xià nǎi xún wáng zhī yì. sòng shǐ xún wáng chuán, zi wǔ rén, qí hòu yán zhèng rén, qí hòu bù kě kǎo. chún xī jiān zuì zhù zhě wèi zhāng zī gōng fǔ. shǐ hào guǎng shòu huì yún sì jì chēng zī wèi xún wáng céng sūn. shí kè bēi wén hòu, yǒu zī sūn chēng bá, gài yǐ wǔ háng xiāng shēng wèi shì cì zhī míng zhě, shǐ yú gōng fǔ. gōng fǔ zhī zǐ, shǎng xīn lè shì, chēng wèi xiǎo ān zhǔ rén, ér yì qí míng. gōng fǔ zhī míng cóng jīn, jīn shēng shuǐ, shuǐ shēng mù, xiǎo ān zhǔ rén zhī zǐ suǒ yǐ míng chēng yě. cí yuán xià juǎn yún, xiān rén xiǎo chàng yīn lǜ, yǒu jì xián jí, páng zhuì yīn pǔ, kān xíng yú shì. céng fù ruì hè xiān yī cí juǎn lián rén shuì qǐ yún yún, cǐ cí nǎi zhāng shū suǒ zuò. shū zì dòu nán, hào yún chuāng, yī hào jì xián lǎo rén. shū yǔ chēng míng jiē cóng mù, shì wèi dì xiōng xíng. mù shēng huǒ, gù yù tián shēng míng yán yě. yǐ zhāng shì shì xì jì zhī, shū xià nǎi xún wáng zhī liù shì sūn. yuán qīng róng zèng yù tián shī, chēng wèi xún wáng wǔ shì sūn, wù yǐ. kǎo dāng rì qīng hé fāng cì dì shén ài, gōng fǔ yí jū nán hú, ér xún wáng zhī zǐ yǒu jū nán yuán zhě, yǒu jū xīn shì zhě, jiàn nán hú jí zhōng, jiē yuán cì dì jìn shì jiǎo ài, ér xǐ jū tā suǒ ěr. dòu nán yǒu hú zhōng tiān yī què, zì zhù yuè xī dēng huì fú lóu, yǔ yún fáng gè fù yī jiě. huì fú lóu zài nán hú zhī běi yuán, nǎi gōng fǔ suǒ jū, huò zhě dòu nán wèi gōng fǔ zhī sūn, yì wèi kě zhī yě. jiāng fān yòu jì.
叔夏乃循王之裔。宋史循王傳,子五人,琦、厚、顏、正、仁,其後不可考。淳熙間最著者為張鎡功甫。史浩廣壽慧雲寺記稱鎡為循王曾孫。石刻碑文後,有鎡孫檉跋,蓋以五行相生為世次之名者,始於功甫。功甫之子,賞心樂事,稱為小庵主人,而佚其名。功甫之名從金,金生水,水生木,小庵主人之子所以名檉也。詞源下捲雲,先人曉暢音律,有寄閒集,旁綴音譜,刊行 於世。曾賦瑞鶴仙一詞「捲簾人睡起」云云,此詞乃張樞所作。樞字斗南,號雲窗,一號寄閒老人。樞與檉名皆從木,是為弟兄行。木生火,故玉田生名炎也。以張氏世系計之,叔夏乃循王之六世孫。袁清容贈玉田詩,稱為循王五世孫,誤矣。考當日清和坊賜第甚隘,功甫移居南湖,而循王之子有居南園者,有居新市者,見南湖集中,皆緣賜第近市湫隘,而徙居他所耳。斗南有壺中天一闋,自注月夕登繪幅樓,與篔房各賦一解。繪幅樓在南湖之北園,乃功甫所居,或者斗南為功甫之孫,亦未可知也。江藩又記。
lè xiào wēng yǐ gù guó wáng sūn, zāo shí bù ǒu, yǐn jū luò tuò, suì zì fàng yú shān shuǐ jiān. yú shì yù yì gē cí, liú lián guāng jǐng, yī wū wǎn yì, bèi xiě qí shēn shì shèng shuāi zhī gǎn. shān zhōng bái yún cí bā juǎn, shí néng guān jué liú bèi, zú yǔ bái shí jìng xiǎng, kě wèi cí jiā lóng xiàng yǐ. bié yǒu cí yuán èr juǎn, shàng juǎn yán jiū shēng lǜ, tàn běn qióng wēi. xià juǎn zì yīn pǔ zhì zá lùn shí wǔ piān, fù yǐ yáng shǒu zhāi zuò cí wǔ yào, jì yǒu liù mù. yuán míng shōu cáng jiā jūn wèi zhe lù. chén méi gōng mì jí zhǐ zài bàn juǎn, wù yǐ wèi lè fǔ zhǐ mí. yòu yǐ lù fǔ zhī cí zhǐ wèi lè fǔ zhǐ mí zhī xià juǎn. zhì běn cháo yún jiān yáo shì, yòu yì míng wèi shěn bó shí, chéng é xí miù, yù chuán ér yù shī qí zhēn. cǐ zhì cóng yuán rén jiù chāo téng xiě, wù zhě tú yǐ zhī, cuò zhě kān zhèng zhī, qí bù néng yì gǎi zhě, gū réng zhī, shù yǔ shān zhōng bái yún xiāng fǔ ér xíng. dú zhě dāng shěn zì yǐ xié yīn, shěn yīn yǐ dìng diào, yǐn shēn chù lèi, gè yǒu huì xīn, xún yǐ shēng jiā zhī zhǐ nán yě. jiā qìng gēng wǔ sān yuè gǔ yǔ hòu wǔ rì, dàn shēng jū shì qín ēn fù bá.
樂笑翁以故國王孫,遭時不偶,隱居落拓,遂自放於山水間。於是寓意歌詞,流連光景,噫嗚婉抑,備寫其身世盛衰之感。山中白雲詞八卷,實能冠絕流輩,足與白石競響,可謂詞家龍象矣。別有詞源二卷,上卷研究聲律,探本窮微。下卷自音譜至雜論十五篇,附以楊守齋作詞五要,計有六目。元明收藏家均未著錄。陳眉公秘笈只載半卷,誤以為樂府指迷。又以陸輔之詞旨為樂府指迷之下卷。至本朝雲間姚氏,又易名為沈伯時,承訛襲謬,愈傳而愈失其真。此帙從元人舊鈔謄寫,誤者塗乙之,錯者刊正之,其不能臆改者,姑仍之,庶與山中白雲相輔而行。讀者當審字以協音,審音以定調,引伸觸類,各有會心,洵倚聲家之指南也。嘉慶庚午三月穀雨後五日,澹生居士秦恩復跋。
shì shū kè yú jiā qìng gēng wǔ, yuè shí yú nián, ér dé gē zi shùn qīng suǒ xiào běn, kān dìng é miù, jīng yán bù gǒu. zì shěn qián kè lǔ mǎng, jǐ wù gǔ rén, yǐ wù hòu xué. yuán qǔ gē běn zhòng fù zǐ rén, gōng zhū tóng hào, shù miǎn yú lǔ zhī é. shùn qīng míng zài, wú xiàn míng zhū shēng. bó xué wú suǒ bù gāi, jiān gōng cí, shēn yú lǜ lǚ zhī xué, dé zhū tíng xùn jū duō. míng fù zhī zǐ, jù yǒu yuān yuán, gù zhàng rùn píng suǒ zhì gē xiào zǐ mù míng, kě yǐ dé qí dà lüè yǐ. dào guāng wù zǐ bā yuè, cí yǐn lǎo rén zài jì.
是書刻於嘉慶庚午,閱十餘年,而得戈子順卿所校本,勘訂訛謬,精嚴不苟。自哂前刻鹵莽,幾誤古人,以誤後學。爰取戈本重付梓人,公諸同好,庶免魚魯之訛。順卿名載,吳縣名諸生。博學無所不該,兼工詞,深於律呂之學,得諸庭訓居多。名父之子,具有淵源,顧丈潤蘋所志戈孝子墓銘,可以得其大略矣。道光戊子八月,詞隱老人再記。
yòu cí yuán èr juǎn, sòng zhāng yán zhuàn. àn yán zì shū xià yù tián, yòu hào lè xiào wēng, lín ān rén, zhāng xún wáng wǔ shì sūn. sòng wáng hòu, zòng yóu zhè dōng xī, luò tuò ér zú. gōng zhǎng duǎn jù, dèng mù xīn bó máo qín, chēng qí yǐ chūn shuǐ cí dé míng, rén chēng zhāng chūn shuǐ. kǒng xíng sù zhì zhèng zhí jì, chēng qí gū yàn cí dé míng, rén chēng zhāng gū yàn. lì fán xiè shān zhōng bái yún cí bá bìng yǐn zhī. qí shí yù tián cí sān bǎi shǒu, jǐ yú wú yī bù gōng, suǒ zhǎng yuán bù zhǐ cǐ yě. fán xiè lùn cí jué jù dì qī shǒu zì zhù yún: yù tián cí běn qí fù jì xián wēng. wēng míng shū, zì dòu nán, yǒu cí zài zhōu cǎo chuāng jué miào hǎo cí zhōng. rán yù tián shí yǒu kuà zào zhī xìng, qián wú gǔ rén, hòu wú lái zhě, wéi bái shí lǎo xiān, zú yǔ kàng héng ěr. yán jiū shēng lǜ, yóu de shén jiě, gù suǒ zhe shū, lèi zú wèi cí jiā guī niè. shì biān wèi qín dàn shēng tài shǐ suǒ kè, bá chēng yuán míng shōu cáng jiā, jūn wèi zhe lù, cóng yuán rén jiù chāo téng xiě yún. yòu jué miào hǎo cí jiàn fù lù lì fán xiè bá, yǒu yǐn zhāng yù tián lè fǔ zhǐ mí yǔ, zé fán xiè yǔ chá lián pō suǒ jiàn, jūn fēi wán běn yě. rán qián zūn wáng dú shū mǐn qiú jì shí yǐ zhe lù, chēng shàng juǎn xiáng kǎo lǜ lǚ, xià juǎn fàn lùn lè zhāng. líng tíng kān yàn lè kǎo yuán yì céng yǐn shì shū, gù fán xiè yǔ lián pō jūn wèi dé jiàn yé. wéi péng gān tíng xiǎo mó shāng guǎn jí, zhēng kè sòng rén cí xué sì shū qǐ, jì qí yuán wěi zuì xiáng. chēng jiū lǜ lǚ zhī wēi, qióng fēn cùn zhī yào, dà chéng lè fǔ, yí guī kě jī, zé bái shí dào rén gē qǔ, shū bì jī màn zhì ér wài, wéi cí yuán yī shū wèi zhī zǒng tǒng. yuán běn shàng xià fēn biān, shì chuán lè fǔ zhǐ mí jí qí xià juǎn. míng chén zhòng chún xù kān mì jí, wàng xī quán shū zhī bàn, shān gǎi zǒng xù yī piān, xí yòng shěn bó shí lè fǔ zhǐ mí zhī chēng, yí jiǎ jiù yǐ. yóu shì cí yuán zhī míng, é wèi zǐ mù, shèn shú shén yān, zé dòng jiàn zhèng yǐ, hé shèng guó zhū xián zhī qīng yú cuàn luàn gù jí yě. xián fēng guǐ chǒu zhú zuì rì, nán hǎi wǔ chóng yào bá.
右詞源二卷,宋張炎撰。案炎字叔夏、玉田,又號樂笑翁,臨安人,張循王五世孫。宋亡後,縱游浙東西,落拓而卒。工長短句,鄧牧心伯矛琴,稱其以春水詞得名,人稱張春水。孔行素至正直記,稱其孤雁詞得名,人稱張孤雁。厲樊榭山中白雲詞跋並引之。其實玉田詞三百首,幾於無一不工,所長原不止此也。樊榭論詞絕句第七首自注云:玉田詞本其父寄閒翁。翁名樞,字斗南,有詞在周草窗絕妙好詞中。然玉田實有跨灶之興,前無古人, 後無來者,惟白石老仙,足與抗衡耳。研究聲律,尤得神解,故所著書,類足為詞家圭臬。是編為秦澹生太史所刻,跋稱元明收藏家,均未著錄,從元人舊鈔謄寫雲。又絕妙好詞踐附錄厲樊榭跋,有引張玉田樂府指迷語,則樊榭與查蓮坡所見,均非完本也。然錢遵王讀書敏求記實已著錄,稱上卷詳考律呂,下卷泛論樂章。凌廷堪燕樂考原亦曾引是書,顧樊榭與蓮坡均未得見耶。惟彭甘亭小謨觴館集,徵刻宋人詞學四書啟,紀其原委最詳。稱究律呂之微,窮分寸之要,大晟樂府,遺規可稽,則白石道人歌曲,叔碧雞漫志而外,惟詞源一書為之總統。原本上下分編,世傳樂府指迷即其下卷。明陳仲醇續刊秘笈,妄析全書之半,刪改總序一篇,襲用沈伯時樂府指迷之稱,移甲就乙。由是詞源之名,訛為子目,慎孰甚焉,則洞見症矣,何勝國諸賢之輕於竄亂故籍也。咸豐癸丑竹醉日,南海伍崇曜跋。
yí zhēng ruǎn shì yán jīng táng wài jí, zài sì kù wèi shōu gǔ shū tí yào yún: cí yuán èr juǎn, sòng zhāng yán zhuàn. yán yǒu shān zhōng bái yún cí, sì kù quán shū yǐ zhe lù. shì biān yī yuán rén jiù chāo yǐng xiě, shàng juǎn xiáng lùn wǔ yīn shí èr lǜ, lǜ lǚ xiāng shēng, yǐ jí gōng diào guǎn sè zhū shì, lí xī jīng yǔn. jiān xì yǐ tú, yǔ jiāng bái shí gē cí jiǔ gē qín qǔ suǒ jì yòng zì jì shēng zhī fǎ, dà lüè xiāng tóng. xià juǎn lì lùn yīn pǔ pāi yǎn zhì qǔ jù fǎ zì miàn xū zì qīng kōng yì qù yòng shì yǒng wù jié xù fù qíng lí qíng lìng qū zá lùn wǔ yào shí liù piān, bìng zú yǐ jiàn sòng dài lè fǔ zhī zhì. zì míng chén jì rú gǎi cuàn yán shū, kān rù xù mì jí zhōng, ér yòu xí yòng shěn bó shí lè fǔ zhī míng, suì shī qí zhēn. wēi cǐ jǐ wú yǐ biàn qí fēi. gài qián míng zhe lù zhī jiā, zì táo jiǔ shù shuō fú guǎng lù wěi shū, zì hòu duō zhǒng qí bì yě.
儀徵阮氏研經堂外集,載四庫未收古書提要云:詞源二卷,宋張炎撰。炎有山中白雲詞,四庫全書已著錄。是編依元人舊鈔影寫,上卷詳論五音十二律,律呂相生,以及宮調管色諸事,厘析精允。間系以圖,與姜白石歌詞九歌琴曲所記用字紀聲之法,大略相同。下卷歷論音譜、拍眼、制曲、句法、字面、虛字、清空、意趣、用事、詠物、節序、賦情、離情、令曲、雜論、五要十六篇,並足以見宋代樂府之制。自明陳繼儒改竄炎書,刊入續秘笈中,而又襲用沈伯時樂府之名,遂失其真。微此幾無以辨其非。蓋前明著錄之家,自陶九戍說郛廣錄偽書,自後多踵其弊也。
xǔ zēng yú yuán cóng shū yún: shū xià suǒ zhe cí yuán èr juǎn, qióng shēng lǜ zhī yǎo miào, qǐ lái xué zhī zhǔn fàn, wèi tián cí jiā bù kě shǎo zhī shū. chén méi gōng xù mì jí, jǐn zài xià juǎn, yǐ lè fǔ zhǐ mí biāo tí. sì kù cún mù réng qí míng. zhōng jiān dì hǔ táo yīn, zhǐ bù shèng qū. cáo nán cháo fù kè yú bái yún cí zhī hòu, fù jiā shān yǐ, suǒ cún cái shén zhī èr sān. ruǎn wén dá cǎi jìn sì kù wèi shōu gǔ shū, shǐ zhe lù yān. jiāng dū qín dūn fǔ ēn fù, cóng yuán rén jiù chāo zú běn kān xíng, jìn yì jǐn yǒu cún zhě. zī zhào qín běn zhòng kān, yǐ gōng tóng hào, huò shù jǐ yān. dūn fǔ kè cí yuán, zài jiā qìng gēng wǔ. yuè shí jiǔ nián, dé wú xiàn gē shùn qīng zài xiào dìng běn, zhī qián kè miù é shàng duō, fù jiā lí kè. zī cóng dūn fǔ dào guāng wù zǐ zhòng kè běn, yì wú yí hàn yǐ.
許增榆園叢書云:叔夏所著詞源二卷,窮聲律之窅妙,啟來學之准范,為填詞家不可少之書。陳眉公續秘笈,僅載下卷,以樂府指迷標題。四庫存目仍其名。中間帝虎陶陰,指不勝屈。曹南巢附刻於白雲詞之後,復加刪乙,所存才什之二三。阮文達采進四庫未收古書,始著錄焉。江都秦敦甫恩復,從元人舊鈔足本刊行,近亦僅有存者。茲照秦本重刊,以公同好,或庶幾焉。敦甫刻詞源,在嘉慶庚午。閱十九年,得吳縣戈順卿載校定本,知前刻謬訛尚多,復加厘刻。茲從敦甫道光戊子重刻本,益無遺憾矣。