strong lè yáng zǐ nù zhuì zhōng shān gēng xī mén bào qiáo sòng hé bó fù strong
乐羊子怒餟中山羹 西门豹乔送河伯妇
huà shuō zhào wú xù bèi yù ràng sān jī qí yī, lián dǎ sān ge hán jìn, yù ràng sǐ hòu, wú xù shì yī kǎn chù, jiē yǒu xuè jī, zì cǐ huàn bìng, yú nián bù quán.
话说赵无恤被豫让三击其衣,连打三个寒噤,豫让死后,无恤视衣砍处,皆有血迹,自此患病,逾年不痊。
wú xù shēng yǒu wǔ zǐ, yīn qí xiōng bó lǔ wèi jǐ ér fèi, yù yǐ bó lǔ zhī zǐ zhōu wèi sì. ér zhōu xiān sǐ, nǎi lì zhōu zhī zǐ huàn wèi shì zǐ, wú xù lín zhōng, wèi shì zǐ zhào huàn yuē:" sān qīng miè zhì shì, dì tǔ kuān ráo, bǎi xìng yuè fú, yí chéng cǐ shí, yuē hán wèi sān fēn jìn guó, gè lì miào shè, chuán zhī zǐ sūn, ruò chí yí shù zài, jìn huò chū yīng zhǔ, lǎn quán qín zhèng, shōu shí mín xīn, zé zhào shì zhī sì bù bǎo yǐ!" yán qì ér míng.
无恤生有五子,因其兄伯鲁为己而废,欲以伯鲁之子周为嗣。而周先死,乃立周之子浣为世子,无恤临终,谓世子赵浣曰:“三卿灭智氏,地土宽饶,百姓悦服,宜乘此时,约韩、魏三分晋国,各立庙社,传之子孙,若迟疑数载,晋或出英主,揽权勤政,收拾民心,则赵氏之祀不保矣!”言讫而瞑。
zhào huàn zhì sāng yǐ bì, jí yǐ yí yán gào yú hán hǔ, shí zhōu kǎo wáng zhī sì nián. jìn āi gōng hōng, zi liǔ lì, shì wèi yōu gōng. hán hǔ yǔ wèi zhào hé móu, zhǐ yǐ jiàng zhōu qǔ wò èr yì wèi yōu gōng fèng shí, yú dì jiē sān fēn rù yú sān jiā, hào yuē sān jìn. yōu gōng wēi ruò, fǎn wǎng sān jiā cháo jiàn, jūn chén zhī fēn dào zhì yǐ.
赵浣治丧已毕,即以遗言告于韩虎,时周考王之四年。晋哀公薨,子柳立,是为幽公。韩虎与魏、赵合谋,只以绛州、曲沃二邑为幽公俸食,余地皆三分入于三家,号曰三晋。幽公微弱,反往三家朝见,君臣之分倒置矣。
zài shuō qí xiàng guó tián pán, wén sān jìn jǐn fēn gōng jiā zhī dì, yì shǐ qí xiōng dì zōng rén, jǐn wèi qí dū yì dài fū, qiǎn shǐ zhì hè yú sān jìn, yǔ zhī tōng hǎo, zì shì liè guó jiāo jì, tián, zhào, hán, wèi sì jiā, zì chū míng wǎng lái, qí jìn zhī jūn gǒng shǒu rú mù ǒu ér yǐ.
再说齐相国田盘,闻三晋尽分公家之地,亦使其兄弟宗人,尽为齐都邑大夫,遣使致贺于三晋,与之通好,自是列国交际,田,赵,韩,魏四家,自出名往来,齐、晋之君拱手如木偶而已。
shí zhōu kǎo wáng fēng qí dì jiē yú hé nán wáng chéng, yǐ xù zhōu gōng zhī guān zhí, jiē shǎo zǐ bān, bié fēng yú gǒng, yīn gǒng zài wáng chéng zhī dōng, hào yuē dōng zhōu gōng, ér chēng hé nán yuē xī zhōu gōng. cǐ dōng xī èr zhōu zhī shǐ, kǎo wáng hōng, zǐ wǔ lì, shì wèi wēi liè wáng.
时周考王封其弟揭于河南王城,以续周公之官职,揭少子班,别封于巩,因巩在王城之东,号曰东周公,而称河南曰西周公。此东西二周之始,考王薨,子午立,是为威烈王。
wēi liè wáng zhī shì, zhào huàn zú, zi zhào jí dài lì ér hán qián sì hán, wèi sī sì wèi, tián hé sì tián, sì jiā xiāng jié yì shēn, yuē dìng bǐ cǐ hù xiāng tuī yuán, gòng chéng dà shì.
威烈王之世,赵浣卒,子赵籍代立;而韩虔嗣韩,魏斯嗣魏,田和嗣田,四家相结益深,约定彼此互相推援,共成大事。
wēi liè wáng èr shí sān nián, yǒu léi diàn jī zhōu zhī jiǔ dǐng, dǐng jù yáo dòng.
威烈王二十三年,有雷电击周之九鼎,鼎俱摇动。
sān jìn zhī jūn, wén cǐ sī yì yuē:" jiǔ dǐng nǎi sān dài chuán guó zhī zhòng qì, jīn hū zhèn dòng, zhōu yùn qí jiāng zhōng yǐ. wú děng lì guó yǐ jiǔ, wèi zhèng míng hào, chéng cǐ wáng shì shuāi wēi zhī jì, gè qiǎn shǐ qǐng mìng yú zhōu wáng, qiú wèi zhū hóu, bǐ wèi wú zhī qiáng, bù gǎn bù xǔ, rú cǐ, zé míng zhèng yán shùn, yǒu fù guì zhī shí, ér wú cuàn duó zhī míng, qǐ bù měi zāi?"
三晋之君,闻此私议曰:“九鼎乃三代传国之重器,今忽震动,周运其将终矣。吾等立国已久,未正名号,乘此王室衰微之际,各遣使请命于周王,求为诸侯,彼畏吾之强,不敢不许,如此,则名正言顺,有富贵之实,而无篡夺之名,岂不美哉?”
yú shì gè qiǎn xīn fù zhī shǐ, wèi qiǎn tián wén, zhào qiǎn gōng zhòng lián, hán qiǎn xiá lèi, gè jī jīn bó jí tǔ chǎn zhī wù, gòng xiàn yú wēi liè wáng, qǐ qí cè mìng. wēi liè wáng wèn yú shǐ zhě yuē:" jìn dì jiē rù yú sān jiā hū?" wèi shǐ tián wén duì yuē:" jìn shī qí zhèng, wài lí nèi pàn, sān jiā zì yǐ bīng lì zhēng tǎo pàn chén, ér yǒu qí dì, fēi rǎng zhī yú gōng jiā yě." wēi liè wáng yòu yuē:" sān jìn jì yù wèi zhū hóu, hé bù zì lì, nǎi fù gào yú zhèn hū?" zhào shǐ gōng zhòng lián duì yuē:" yǐ sān jìn lěi shì zhī qiáng, zì lì chéng yǒu yú, suǒ yǐ bì yù bǐng mìng zhě, bù gǎn wàng tiān zǐ zhī zūn ěr, wáng ruò cè fēng sān jìn zhī jūn, bǐ shì dǔ zhōng zhēn, wèi zhōu fān píng, yú wáng shì hé bù lì yān?"
于是各遣心腹之使,魏遣田文,赵遣公仲连,韩遣侠累,各赍金帛及土产之物,贡献于威烈王,乞其册命。威烈王问于使者曰:“晋地皆入于三家乎?”魏使田文对曰:“晋失其政,外离内叛,三家自以兵力征讨叛臣,而有其地,非攘之于公家也。”威烈王又曰:“三晋既欲为诸侯,何不自立,乃复告于朕乎?”赵使公仲连对曰:“以三晋累世之强,自立诚有余,所以必欲禀命者,不敢忘天子之尊耳,王若册封三晋之君,俾世笃忠贞,为周藩屏,于王室何不利焉?”
wēi liè wáng dà yuè, jí mìng nèi shǐ zuò cè mìng, cì jí wèi zhào hóu, qián wèi hán hóu, sī wèi wèi hóu, gè cì fǔ miǎn guī bì quán fù. tián wén děng huí bào, yú shì zhào hán wèi sān jiā, gè yǐ wáng mìng xuān bù guó zhōng, zhào dōu zhōng mù, hán dōu píng yáng, wèi dū ān yì, lì zōng miào shè jì, fù qiǎn shǐ biàn gào liè guó. liè guó yì duō zhì hè, wéi qín guó zì qì jìn fù chǔ zhī hòu, bù tōng zhōng guó, zhōng guó yì yǐ yí dí dài zhī, gù dú bù qiǎn hè.
威烈王大悦,即命内史作策命,赐籍为赵侯,虔为韩侯,斯为魏侯,各赐黼冕圭璧全副。田文等回报,于是赵、韩、魏三家,各以王命宣布国中,赵都中牟,韩都平阳,魏都安邑,立宗庙社稷,复遣使遍告列国。列国亦多致贺,惟秦国自弃晋附楚之后,不通中国,中国亦以夷狄待之,故独不遣贺。
wèi jǐ, sān jiā fèi jìn jìng gōng wèi shù rén, qiān yú chún liú, ér fù fēn qí yú dì. jìn zì táng shū chuán zhì jìng gōng, fán èr shí jiǔ shì, qí sì suì jué. rán wēng yǒu shī tàn yún:
未几,三家废晋靖公为庶人,迁于纯留,而复分其余地。晋自唐叔传至靖公,凡二十九世,其祀遂绝。髯翁有诗叹云:
liù qīng guī sì sì guī sān, nán miàn chēng hóu zì bù cán.
六卿归四四归三,南面称侯自不惭。
lì qì mò jiào qīng shòu bǐng, xǔ duō hūn zhǔ dǎo jiān tān.
利器莫教轻授柄,许多昏主导奸贪。
yòu yǒu shī jī zhōu wáng bù dàng cóng sān jìn zhī mìng, dǎo rén pàn nì, shī yún:
又有诗讥周王不当从三晋之命,导人叛逆,诗云:
wáng shì dān wēi shì zhuì liú, zěn jìn sān jìn bù chēng hóu?
王室单微似赘瘤,怎禁三晋不称侯?
ruò wú cè mìng zhōng chéng qiè, zhǐ guài sān hóu bù guài zhōu.
若无册命终成窃,只怪三侯不怪周。
què shuō sān jìn zhī zhōng, wéi wèi wén hóu sī zuì xián, néng xū xīn xià shì.
却说三晋之中,惟魏文侯斯最贤,能虚心下士。
shí kǒng zǐ gāo dì bo shāng, zì zi xià, jiào shòu yú xī hé, wén hóu cóng zhī shòu jīng wèi chéng jiàn tián zǐ fāng zhī xián, wén hóu yǔ zhī wèi yǒu. chéng yòu yán:" xī hé rén duàn gàn mù, yǒu dé xíng, yǐn jū bù shì." wén hóu jí mìng jià chē wǎng jiàn, gàn mù wén chē jià zhì mén, nǎi yú hòu yuán ér bì zhī, wén hóu tàn yuē:" gāo shì yě!" suì liú xī hé yī yuè, rì rì zào mén qǐng jiàn, jiāng jìn qí lú, jí píng shì qǐ lì, bù gǎn jù zuò. gàn mù zhī qí chéng, bù dé yǐ ér jiàn zhī, wén hóu yǐ ān chē zài guī, yǔ tián zǐ fāng tóng wèi shàng bīn.
时孔子高弟卜商,字子夏,教授于西河,文侯从之受经;魏成荐田子方之贤,文侯与之为友。成又言:“西河人段干木,有德行,隐居不仕。”文侯即命驾车往见,干木闻车驾至门,乃逾后垣而避之,文侯叹曰:“高士也!”遂留西河一月,日日造门请见,将近其庐,即凭轼起立,不敢倨坐。干木知其诚,不得已而见之,文侯以安车载归,与田子方同为上宾。
sì fāng xián shì wén fēng lái guī, yòu yǒu lǐ kè dí huáng tián wén rèn zuò yī bān móu shì, jì jì zài cháo. dāng shí rén cái zhī shèng, wú chū wèi yòu, qín rén lǚ cì yù jiā bīng yú wèi, wèi qí duō xián, wèi zhī qǐn bīng.
四方贤士闻风来归,又有李克、翟璜、田文、任座一班谋士,济济在朝。当时人才之盛,无出魏右,秦人屡次欲加兵于魏,畏其多贤,为之寝兵。
wén hóu cháng yǔ yú rén qī dìng wǔ shí, liè yú jiāo wài, qí rì zǎo cháo, zhí tiān yù hán shén, cì qún chén jiǔ, jūn chén gè yǐn, fāng zài jiā qià zhī jì, wén hóu wèn zuǒ yòu yuē:" shí jí wǔ hū?" dá yuē:" shí wǔ yǐ." wén hóu jù mìng chè jiǔ, cù yú rén sù sù jià chē shì yě, zuǒ yòu yuē:" yǔ, bù kě liè yǐ, hé bì xū cǐ yī chū hū?" wén hóu yuē:" wú yǔ yú rén yǒu yuē, bǐ bì xiāng hòu yú jiāo suī bù liè, gǎn bù qīn wǎng yǐ jiàn yuē zāi." guó rén jiàn wén hóu mào yǔ ér chū, xián yǐ wéi guài, jí wén fù yú rén zhī yuē, jiē xiāng gù yǔ yuē:" wǒ jūn zhī bù shī xìn yú rén rú cǐ." yú shì fán yǒu zhèng jiào, cháo lìng xī xíng, wú gǎn wéi zhě.
文侯尝与虞人期定午时,猎于郊外,其日早朝,值天雨寒甚,赐群臣酒,君臣各饮,方在浃洽之际,文侯问左右曰:“时及午乎?”答曰:“时午矣。”文侯遽命撤酒,促舆人速速驾车适野,左右曰:“雨,不可猎矣,何必虚此一出乎?”文侯曰:“吾与虞人有约,彼必相候于郊;虽不猎,敢不亲往以践约哉。”国人见文侯冒雨而出,咸以为怪,及闻赴虞人之约,皆相顾语曰:“我君之不失信于人如此。”于是凡有政教,朝令夕行,无敢违者。
què shuō jìn zhī dōng yǒu guó míng zhōng shān, jī xìng, zǐ jué, nǎi bái dí zhī bié zhǒng, yì hào xiān yú. zì jìn zhāo gōng zhī shì, pàn fú bù cháng, lǚ cì zhēng tǎo, zhào jiǎn zi lǜ shī wéi zhī, shǐ qǐng hé, fèng cháo gòng.
却说晋之东有国名中山,姬姓,子爵,乃白狄之别种,亦号鲜虞。自晋昭公之世,叛服不常,屡次征讨,赵简子率师围之,始请和,奉朝贡。
jí sān jìn fēn guó, wú suǒ zhuān shǔ, zhōng shān zǐ jī kū, hǎo wèi cháng yè zhī yǐn, yǐ rì wèi yè, yǐ yè wèi rì, shū yuǎn dà chén, xiá nì qún xiǎo, lí mín shī yè, zāi yì lǚ jiàn.
及三晋分国,无所专属,中山子姬窟,好为长夜之饮,以日为夜,以夜为日,疏远大臣,狎昵群小,黎民失业,灾异屡见。
wén hóu móu yù fá zhī, wèi chéng jìn yuē:" zhōng shān xī jìn zhào, ér nán yuǎn yú wèi, ruò gōng ér dé zhī, wèi yì shǒu yě," wén hóu yuē:" ruò zhào dé zhòng shān, zé běi fāng zhī shì yù zhòng yǐ."
文侯谋欲伐之,魏成进曰:“中山西近赵,而南远于魏,若攻而得之,未易守也,”文侯曰:“若赵得中山,则北方之势愈重矣。”
dí huáng zòu yuē:" chén jǔ yī rén, xìng lè míng yáng, běn guó gǔ qiū rén yě, cǐ rén wén wǔ quán cái, kě chōng dà jiàng zhī rèn." wén hóu yuē:" hé yǐ jiàn zhī?" dí huáng duì yuē:" lè yáng cháng xíng lù, dé yí jīn, qǔ zhī yǐ guī, qí qī tuò zhī yuē:" zhì shì bù yǐn dào quán zhī shuǐ, lián zhě bù shòu jiē lái zhī shí, cǐ jīn bù zhī lái lì, nài hé qǔ zhī, yǐ wū sù xíng hū?"
翟璜奏曰:“臣举一人,姓乐名羊,本国谷邱人也,此人文武全才,可充大将之任。”文侯曰:“何以见之?”翟璜对曰:“乐羊尝行路,得遗金,取之以归,其妻唾之曰:“志士不饮盗泉之水,廉者不受嗟来之食,此金不知来历,奈何取之,以污素行乎?”
lè yáng gǎn qī zhī yán, nǎi pāo jīn yú yě, bié qí qī ér chū. yóu xué yú lǔ wèi, guò yī nián lái guī, qí qī fāng zhī jī, wèn fū:" suǒ xué chéng fǒu?" lè yáng yuē:" shàng wèi yě." qī qǔ dāo duàn qí jī sī. lè yáng jīng wèn qí gù? qī yuē:" xué chéng ér hòu kě xíng, yóu bó chéng ér hòu kě fú. jīn zi xué shàng wèi chéng, zhōng dào ér guī, hé yì yú cǐ jī zhī duàn hū?" lè yáng gǎn wù, fù wǎng jiù xué, qī nián bù fǎn. jīn cǐ rén jiàn zài běn guó, gāo zì qī xǔ, bù xiè xiǎo shì, hé bù yòng zhī?"
乐羊感妻之言,乃抛金于野,别其妻而出。游学于鲁、卫,过一年来归,其妻方织机,问夫:“所学成否?”乐羊曰:“尚未也。”妻取刀断其机丝。乐羊惊问其故?妻曰:“学成而后可行,犹帛成而后可服。今子学尚未成,中道而归,何异于此机之断乎?”乐羊感悟,复往就学,七年不返。今此人见在本国,高自期许,不屑小仕,何不用之?”
wén hóu jí mìng dí huáng yǐ lù chē zhào lè yáng, zuǒ yòu zǔ zhī yuē:" chén wén lè yáng zhǎng zǐ lè shū, jiàn shì zhōng shān, qǐ kě rèn zāi?" dí huáng yuē:" lè yáng, gōng míng zhī shì yě zi zài zhōng shān, céng wèi qí jūn zhāo lè yáng, yáng yǐ zhōng shān jūn wú dào bù wǎng. zhǔ gōng ruò jì yǐ fǔ yuè zhī rèn, hé huàn bù néng chéng gōng hū?" wén hóu cóng zhī.
文侯即命翟璜以辂车召乐羊,左右阻之曰:“臣闻乐羊长子乐舒,见仕中山,岂可任哉?”翟璜曰:“乐羊,功名之士也;子在中山,曾为其君招乐羊,羊以中山君无道不往。主公若寄以斧钺之任,何患不能成功乎?”文侯从之。
lè yáng suí dí huáng rù cháo jiàn wén hóu, wén hóu yuē:" guǎ rén yù yǐ zhōng shān zhī shì xiāng wěi, nài qīng zi zài bǐ guó hé?" lè yáng yuē:" zhàng fū jiàn gōng lì yè, gè wèi qí zhǔ, qǐ yǐ sī qíng fèi gōng shì zāi? chén ruò bù néng pò miè zhōng shān, gān dāng jūn lìng!" wén hóu dà xǐ yuē:" zi néng zì xìn, guǎ rén wú bù xìn zǐ!" suì bài wèi yuán shuài, shǐ xī mén bào wèi xiān fēng, lǜ bīng wǔ wàn, wǎng fá zhōng shān.
乐羊随翟璜入朝见文侯,文侯曰:“寡人欲以中山之事相委,奈卿子在彼国何?”乐羊曰:“丈夫建功立业,各为其主,岂以私情废公事哉?臣若不能破灭中山,甘当军令!”文侯大喜曰:“子能自信,寡人无不信子!”遂拜为元帅,使西门豹为先锋,率兵五万,往伐中山。
jī kū qiǎn dà jiàng gǔ xū, tún bīng qiū shān, yǐ jù wèi shī.
姬窟遣大将鼓须,屯兵楸山,以拒魏师。
lè yáng tún bīng yú wén shān, xiāng chí yuè yú, wèi fēn shèng fù. lè yáng wèi xī mén bào yuē:" wú zài zhǔ gōng miàn qián, rèn jūn lìng zhuàng ér lái, jīn chū bīng yuè yú, wèi yǒu cùn gōng, qǐ bù zì kuì? wú shì qiū shān duō qiū shù, chéng dé yī dǎn yǒng zhī shì, qián shī ér wǎng, zòng huǒ fén lín, bǐ bīng bì luàn, luàn ér chéng zhī, wú bù shèng yǐ!" xī mén bào yuàn wǎng.
乐羊屯兵于文山,相持月余,未分胜负。乐羊谓西门豹曰:“吾在主公面前,任军令状而来,今出兵月余,未有寸功,岂不自愧?吾视楸山多楸树,诚得一胆勇之士,潜师而往,纵火焚林,彼兵必乱,乱而乘之,无不胜矣!”西门豹愿往。
qí shí bā yuè zhōng qiū, zhōng shān zǐ jī kū qiǎn shǐ jī yáng jiǔ dào qiū shān, yǐ láo gǔ xū, gǔ xū duì yuè chàng yǐn, lè ér wàng huái. yuē zhì sān gēng, xī mén bào lǜ bīng zhuàng xián méi tū zhì, měi rén gè chí zhǎng jù yī gēn, jù kū zhī zhā chéng, nèi guàn yǒu yǐn huǒ yào wù, sì xià jiāng qiū mù fén shāo. gǔ xū jiàn jūn zhōng huǒ qǐ, yán jí yíng zhài, dài zuì lǜ jūn shì jiù huǒ, zhī jiàn bié bié pā pā, biàn shān jiē zhe, méi jiù yī tóu chù. jūn zhōng dà luàn, gǔ xū zhī qián yíng yǒu wèi bīng, jí wǎng shān hòu bēn zǒu, zhèng yù lè yáng qīn zì yǐn bīng cóng shān hòu xí lái, zhōng shān bīng dà bài, gǔ xū sǐ zhàn dé tuō, bēn zhì bái yáng guān, wèi bīng jǐn zhuī zài hòu, gǔ xū qì guān ér zǒu. lè yáng cháng qū zhí rù, suǒ xiàng jiē pò.
其时八月中秋,中山子姬窟遣使赍羊酒到楸山,以劳鼓须,鼓须对月畅饮,乐而忘怀。约至三更,西门豹率兵壮衔枚突至,每人各持长炬一根,俱枯枝扎成,内灌有引火药物,四下将楸木焚烧。鼓须见军中火起,延及营寨,带醉率军士救火,只见咇咇啪啪,遍山皆著,没救一头处。军中大乱,鼓须知前营有魏兵,急往山后奔走,正遇乐羊亲自引兵从山后袭来,中山兵大败,鼓须死战得脱,奔至白羊关,魏兵紧追在后,鼓须弃关而走。乐羊长驱直入,所向皆破。
gǔ xū yǐn bài bīng jiàn jī kū, yán lè yáng yǒng zhì nán dí. xū yú, lè yáng yǐn bīng wéi le zhōng shān.
鼓须引败兵见姬窟,言乐羊勇智难敌。须臾,乐羊引兵围了中山。
jī kū dà nù. dài fū gōng sūn jiāo jìn yuē:" lè yáng zhě, lè shū zhī fù, shū shì yú běn guó. jūn lìng shū yú chéng shàng shuō tuì fù bīng, cǐ wèi shàng cè!" jī kū yī jì, wèi lè shū yuē:" ěr fù wèi wèi jiāng gōng chéng, rú shuō de tuì bīng, dāng fēng rǔ dà yì!" lè shū yuē:" chén fù qián bù kěn shì zhōng shān, ér shì yú wèi, jīn gè wèi qí zhǔ, qǐ chén shuō zhī kě xíng zāi," jī kū qiáng zhī. lè shū bù dé yǐ, zhǐ de dēng chéng dà hū, qǐng qí fù xiāng jiàn. lè yáng pī guà dēng yú chē cháo chē, yī jiàn lè shū, bù děng kāi kǒu, jù zé yuē:" jūn zǐ bù jū wēi guó, bù shì luàn cháo. rǔ tān yú fù guì, bù shí qù jiù, wú fèng jūn mìng diào mín fá zuì, kě quàn rǔ jūn sù jiàng, shàng kě xiāng jiàn!"
姬窟大怒。大夫公孙焦进曰:“乐羊者,乐舒之父,舒仕于本国。君令舒于城上说退父兵,此为上策!”姬窟依计,谓乐舒曰:“尔父为魏将攻城,如说得退兵,当封汝大邑!”乐舒曰:“臣父前不肯仕中山,而仕于魏,今各为其主,岂臣说之可行哉,”姬窟强之。乐舒不得已,只得登城大呼,请其父相见。乐羊披挂登于车巢车,一见乐舒,不等开口,遽责曰:“君子不居危国,不事乱朝。汝贪于富贵,不识去就,吾奉君命吊民伐罪,可劝汝君速降,尚可相见!”
lè shū yuē:" jiàng bù jiàng zài jūn, fēi nán suǒ de zhuān yě. dàn qiú fù zàn huǎn qí gōng, róng wǒ jūn chén cóng róng jì yì!" lè yáng yuē:" wú qiě xiū bīng yī yuè, yǐ quán fù zǐ zhī qíng, rǔ jūn chén kě zǎo zǎo dìng yì, wù wù dà shì!" lè yáng guǒ rán chū lìng, zhǐ jiào ruǎn kùn, bù qù gōng chéng. jī kū shì zhe lè yáng ài zǐ zhī xīn, jué bù jí gōng, qiě tú yán huǎn, quán wú zhǔ yì. guò le yī yuè, lè yáng shǐ rén tǎo qǔ jiàng xìn, jī kū yòu jiào lè shū qiú kuān, lè yáng yòu kuān yī yuè, rú cǐ sān cì.
乐舒曰:“降不降在君,非男所得专也。但求父暂缓其攻,容我君臣从容计议!”乐羊曰:“吾且休兵一月,以全父子之情,汝君臣可早早定议,勿误大事!”乐羊果然出令,只教软困,不去攻城。姬窟恃著乐羊爱子之心,决不急攻,且图延缓,全无主意。过了一月,乐羊使人讨取降信,姬窟又叫乐舒求宽,乐羊又宽一月,如此三次。
xī mén bào jìn yuē:" yuán shuài bù yù xià zhōng shān hū, hé yǐ jiǔ ér bù gōng yě?" lè yáng yuē:" zhōng shān jūn bù xù bǎi xìng, wú gù fá zhī, ruò gōng zhī tài jí, shāng mín yì shén, wú zhī sān cóng qí qíng, bù dú wèi fù zǐ zhī qíng, yì suǒ yǐ shōu mín xīn yě."
西门豹进曰:“元帅不欲下中山乎,何以久而不攻也?”乐羊曰:“中山君不恤百姓,吾故伐之,若攻之太急,伤民益甚,吾之三从其情,不独为父子之情,亦所以收民心也。”
què shuō wèi wén hóu zuǒ yòu jiàn lè yáng xīn jìn, zhòu dé dà yòng, jù yǒu bù píng zhī yì, jí wén qí sān cì chuò gōng, suì zèn yú wén hóu yuē:" lè yáng chéng lǚ shèng zhī wēi, shì rú pò zhú, tè yīn lè shū yī yǔ, sān yuè bù gōng, fù zǐ qíng shēn, yì kě zhī yǐ, zhǔ gōng ruò bù zhào huí, kǒng láo shī fèi cái, wú yì yú shì." wén hóu bù yīng, wèn yú dí huáng, huáng yuē:" cǐ bì yǒu jì, zhǔ gōng wù yí." zì cǐ qún chén fēn fēn shàng shū, yǒu yán zhōng shān jiāng fēn guó zhī bàn yǔ lè yáng zhě, yǒu yán lè yáng móu yǔ zhōng shān gòng gōng wèi guó zhě, wén hóu jù fēng zhì qiè nèi, dàn shí shí qiǎn shǐ láo kǔ, yù wèi zhì fǔ dì yú dū zhōng, yǐ dài qí guī.
却说魏文侯左右见乐羊新进,骤得大用,俱有不平之意,及闻其三次辍攻,遂谮于文侯曰:“乐羊乘屡胜之威,势如破竹,特因乐舒一语,三月不攻,父子情深,亦可知矣,主公若不召回,恐劳师费财,无益于事。”文侯不应,问于翟璜,璜曰:“此必有计,主公勿疑。”自此群臣纷纷上书,有言中山将分国之半与乐羊者,有言乐羊谋与中山共攻魏国者,文侯俱封置箧内,但时时遣使劳苦,预为治府第于都中,以待其归。
lè yáng xīn shén gǎn jī, jiàn zhōng shān bù jiàng, suì lǜ jiàng shì jìn lì gōng jī, zhōng shān chéng jiān hòu, qiě jī liáng shén duō, gǔ xū yǔ gōng sūn jiāo zhòu yè xún jǐng, chāi chéng zhōng mù shí, wèi hàn yù zhī bèi, gōng zhì shù yuè, shàng bù néng pò, nǎo dé lè yáng xìng qǐ, yǔ xī mén bào qīn lì yú shǐ shí zhī xià, dū lìng sì mén jí gōng, gǔ xū fāng zhǐ huī jūn shì, nǎo mén zhōng jiàn ér sǐ, chéng zhōng fáng wū qiáng yuán, jiàn yǐ chāi jǐn.
乐羊心甚感激,见中山不降,遂率将士尽力攻击,中山城坚厚,且积粮甚多,鼓须与公孙焦昼夜巡警,拆城中木石,为捍御之备,攻至数月,尚不能破,恼得乐羊性起,与西门豹亲立于矢石之下,督令四门急攻,鼓须方指挥军士,脑门中箭而死,城中房屋墙垣,渐已拆尽。
gōng sūn jiāo yán yú jī kū yuē:" shì yǐ jí yǐ! jīn rì zhǐ yǒu yī jì, kě tuì wèi bīng." kū wèn:" hé jì?" gōng sūn jiāo yuē:" lè shū sān cì qiú kuān, yáng jù tīng zhī, zú jiàn qí ài zǐ zhī qíng yǐ, jīn gōng jī zhì jí, kě jiāng lè shū bǎng fù, zhì yú gāo gān, ruò bù tuì shī, dāng shā qí zi, shǐ lè shū āi hū qǐ mìng, lè yáng zhī gōng, bì rán yòu huǎn." jī kū cóng qí yán, lè shū zài gāo gān shàng dà hū:" fù qīn jiù mìng!"
公孙焦言于姬窟曰:“事已急矣!今日止有一计,可退魏兵。”窟问:“何计?”公孙焦曰:“乐舒三次求宽,羊俱听之,足见其爱子之情矣,今攻击至急,可将乐舒绑缚,置于高竿,若不退师,当杀其子,使乐舒哀呼乞命,乐羊之攻,必然又缓。”姬窟从其言,乐舒在高竿上大呼:“父亲救命!”
lè yáng jiàn zhī, dà mà yuē:" bù xiào zi! rǔ shì yú rén guó, shàng bù néng chū qí yùn cè, shǐ qí zhǔ yǒu zhàn shèng zhī gōng xià bù néng jiàn wēi wěi mìng, shǐ jūn jué xíng chéng zhī jì. shàng gǎn rú hán rǔ xiǎo ér, yǐ āi háo qǐ lián hū?" yán bì, jià gōng dā shǐ, yù shè lè shū.
乐羊见之,大骂曰:“不肖子!汝仕于人国,上不能出奇运策,使其主有战胜之功;下不能见危委命,使君决行成之计。尚敢如含乳小儿,以哀号乞怜乎?”言毕,架弓搭矢,欲射乐舒。
shū jiào kǔ xià chéng, jiàn jī kū yuē:" wú fù zhì zài wèi guó, bù niàn fù zǐ zhī qíng, zhǔ gōng zì móu zhàn shǒu, chén qǐng sǐ yú jūn qián, yǐ míng bù néng tuì bīng zhī zuì."
舒叫苦下城,见姬窟曰:“吾父志在为国,不念父子之情,主公自谋战守,臣请死于君前,以明不能退兵之罪。”
gōng sūn jiāo yuē:" qí fù gōng chéng, qí zi bù néng wú zuì, hé dāng cì sǐ."
公孙焦曰:“其父攻城,其子不能无罪,合当赐死。”
jī kū yuē:" fēi lè shū zhī guò yě."
姬窟曰:“非乐舒之过也。”
gōng sūn jiāo yuē:" lè shū sǐ, chén biàn yǒu tuì bīng zhī jì."
公孙焦曰:“乐舒死,臣便有退兵之计。”
jī kū suì yǐ jiàn shòu shū, shū zì jǐng ér wáng. gōng sūn jiāo yuē:" rén qíng mò qīn yú fù zǐ, jīn jiāng lè shū pēng gēng yǐ yí lè yáng, yáng jiàn gēng bì rán bù rěn, chéng qí āi qì zhī jì, wú xīn gōng zhàn, zhǔ gōng yǐn yī jūn shā chū, dà zhàn yī chǎng, xìng ér dé shèng, zài zuò jì jiào." jī kū bù dé yǐ ér cóng zhī, mìng jiāng lè shū zhī ròu pēng gēng, bìng qí shǒu sòng yú lè yáng yuē:" guǎ jūn yǐ xiǎo jiàng jūn bù néng tuì shī, yǐ shā ér pēng zhī, jǐn xiàn qí gēng, xiǎo jiàng jūn shàng yǒu qī nú, yuán shuài ruò zài gōng chéng, jí dāng jǐn xíng zhū lù."
姬窟遂以剑授舒,舒自刭而亡。公孙焦曰:“人情莫亲于父子,今将乐舒烹羹以遗乐羊,羊见羹必然不忍,乘其哀泣之际,无心攻战,主公引一军杀出,大战一场,幸而得胜,再作计较。”姬窟不得已而从之,命将乐舒之肉烹羹,并其首送于乐羊曰:“寡君以小将军不能退师,已杀而烹之,谨献其羹,小将军尚有妻孥,元帅若再攻城,即当尽行诛戮。”
lè yáng rèn de shì qí zi shǒu, dà mà yuē:" bù xiào zi! shì wú dào hūn jūn, gù yí qǔ sǐ." jí qǔ gēng duì shǐ zhě shí zhī, jǐn yī qì, wèi shǐ zhě yuē:" méng rǔ jūn kuì gēng, pò chéng rì miàn xiè, wú jūn zhōng yì yǒu dǐng huò, yǐ dài rǔ jūn yě." shǐ zhě hái bào, jī kū jiàn lè yáng quán wú tòng zi zhī xīn, gōng chéng yù jí, kǒng chéng pò jiàn rǔ, suì rù hòu gōng zì yì. gōng sūn jiāo kāi mén chū jiàng, lè yáng shù qí chán chǎn bài guó zhī zuì, zhǎn zhī.
乐羊认得是其子首,大骂曰:“不肖子!事无道昏君,固宜取死。”即取羹对使者食之,尽一器,谓使者曰:“蒙汝君馈羹,破城日面谢,吾军中亦有鼎镬,以待汝君也。”使者还报,姬窟见乐羊全无痛子之心,攻城愈急,恐城破见辱,遂入后宫自缢。公孙焦开门出降,乐羊数其谗谄败国之罪,斩之。
fǔ wèi jū mín yǐ bì, liú bīng wǔ qiān, shǐ xī mén bào jū shǒu. jǐn shōu zhōng shān fǔ cáng bǎo yù, bān shī huí wèi, wèi wén hóu wén lè yáng chéng gōng, qīn zì chū chéng yíng láo yuē:" jiāng jūn wèi guó sāng zi, shí gū zhī guò yě.," lè yáng dùn shǒu yuē:" chén yì bù gǎn gù sī qíng, yǐ fù zhǔ gōng fǔ yuè zhī jì."
抚慰居民已毕,留兵五千,使西门豹居守。尽收中山府藏宝玉,班师回魏,魏文侯闻乐羊成功,亲自出城迎劳曰:“将军为国丧子,实孤之过也。,”乐羊顿首曰:“臣义不敢顾私情,以负主公斧钺之寄。”
lè yáng cháo jiàn bì, chéng shàng zhōng shān dì tú, jí bǎo huò zhī shù, qún chén chēng hè. wén hóu shè yàn yú nèi tái zhī shàng, qīn pěng shāng yǐ cì lè yáng, yáng shòu shāng yǐn zhī, zú gāo qì yáng, dà yǒu jīn gōng zhī sè. yàn bì, wén hóu mìng zuǒ yòu qiè èr qiè, fēng shí shén gù, sòng lè yáng guī dì. zuǒ yòu jiāng èr qiè jiāo gē. lè yáng xiǎng dào:" qiè nèi bì shì zhēn zhū jīn yù zhī lèi, zhǔ gōng kǒng qún chén xiāng dù, gù fēng shí zèng wǒ." mìng jiā rén tái jìn zhōng táng, qǐ qiè shì zhī, jù shì qún chén zòu běn, běn nèi jǐn shuō lè yáng fǎn pàn zhī shì, lè yáng dà jīng yuē:" yuán lái zhāo zhōng rú cǐ zào bàng, ruò fēi wú jūn xiāng xìn zhī shēn, bù wéi suǒ huò, zěn de chéng gōng?"
乐羊朝见毕,呈上中山地图,及宝货之数,群臣称贺。文侯设宴于内台之上,亲捧觞以赐乐羊,羊受觞饮之,足高气扬,大有矜功之色。宴毕,文侯命左右挈二箧,封识甚固,送乐羊归第。左右将二箧交割。乐羊想道:“箧内必是珍珠金玉之类,主公恐群臣相妒,故封识赠我。”命家人抬进中堂,启箧视之,俱是群臣奏本,本内尽说乐羊反叛之事,乐羊大惊曰:“原来朝中如此造谤,若非吾君相信之深,不为所惑,怎得成功?”
cì rì, rù cháo xiè ēn, wén hóu yì jiā shang shǎng, lè yáng zài bài cí yuē:" zhōng shān zhī miè, quán lài zhǔ gōng lì chí yú nèi, chén zài wài shāo xiào quǎn mǎ, hé lì zhī yǒu?" wén hóu yuē:" fēi guǎ rén bù néng rèn qīng, fēi qīng yì bù néng fù guǎ rén zhī rèn yě. rán jiāng jūn láo yǐ, hé jiù fēng ān shí hū?" jí yǐ líng shòu fēng yáng, chēng wéi líng shòu jūn, bà qí bīng quán.
次日,入朝谢恩,文侯议加上赏,乐羊再拜辞曰:“中山之灭,全赖主公力持于内,臣在外稍效犬马,何力之有?”文侯曰:“非寡人不能任卿,非卿亦不能副寡人之任也。然将军劳矣,盍就封安食乎?”即以灵寿封羊,称为灵寿君,罢其兵权。
dí huáng jìn yuē:" jūn jì zhī lè yáng zhī néng, nài hé bù shǐ jiāng bīng bèi biān, ér zòng qí ān xián hū?" wén hóu xiào ér bù dá.
翟璜进曰:“君既知乐羊之能,奈何不使将兵备边,而纵其安闲乎?”文侯笑而不答。
huáng chū cháo yǐ wèn lǐ kè, kè yuē:" lè yáng bù ài qí zi, kuàng tā rén zāi, cǐ guǎn zhòng suǒ yǐ yí yì yá yě." dí huáng nǎi wù.
璜出朝以问李克,克曰:“乐羊不爱其子,况他人哉,此管仲所以疑易牙也。”翟璜乃悟。
wén hóu sī zhōng shān dì yuǎn, bì děi qīn xìn zhī rén wéi shǒu, nǎi bǎo wú yú, nǎi shǐ qí shì zǐ jī wèi zhōng shān jūn. jī shòu mìng ér chū, yù tián zǐ fāng chéng bì chē ér lái, jī huāng máng xià chē, gǒng lì dào páng zhì jìng, tián zǐ fāng qū chē zhí guò, ào rán bù gù. jī xīn huái bù píng, nǎi shǐ rén qiān qí chē suǒ, shàng qián yuē:" jī yǒu wèn yú zi, fù guì zhě jiāo rén hū? pín jiàn zhě jiāo rén hū?"
文侯思中山地远,必得亲信之人为守,乃保无虞,乃使其世子击为中山君。击受命而出,遇田子方乘敝车而来,击慌忙下车,拱立道旁致敬,田子方驱车直过,傲然不顾。击心怀不平,乃使人牵其车索,上前曰:“击有问于子,富贵者骄人乎?贫贱者骄人乎?”
zi fāng xiào yuē:" zì gǔ yǐ lái, zhǐ yǒu pín jiàn jiāo rén, nà yǒu fù guì jiāo rén zhī lǐ? guó jūn ér jiāo rén, zé bù bǎo shè jì dài fū ér jiāo rén, zé bù bǎo zōng miào chǔ líng wáng yǐ jiāo wáng qí guó, zhì bó yáo yǐ jiāo wáng qí jiā. fù guì zhī bù zú shì míng yǐ! ruò fú pín jiàn zhī shì, shí bù guò lí huò, yī bù guò bù hè, wú qiú yú rén, wú yù yú shì. wéi hǎo shì zhī zhǔ, zì lè ér jiù zhī, yán tīng jì hé, miǎn wèi zhī liú bù rán, zé hào rán zhǎng wǎng, shuí néng jìn yān? wǔ wáng néng zhū wàn shèng zhī zhòu, ér bù néng qū shǒu yáng zhī èr shì, gài pín jiàn zhī zú guì rú cǐ!"
子方笑曰:“自古以来,只有贫贱骄人,那有富贵骄人之理?国君而骄人,则不保社稷;大夫而骄人,则不保宗庙;楚灵王以骄亡其国,智伯瑶以骄亡其家。富贵之不足恃明矣!若夫贫贱之士,食不过藜藿,衣不过布褐,无求于人,无欲于世。惟好士之主,自乐而就之,言听计合,勉为之留;不然,则浩然长往,谁能禁焉?武王能诛万乘之纣,而不能屈首阳之二士,盖贫贱之足贵如此!”
tài zǐ jī dà cán, xiè zuì ér qù.
太子击大惭,谢罪而去。
wén hóu wén zi fāng bù qū yú shì zǐ, yì jiā jìng lǐ.
文侯闻子方不屈于世子,益加敬礼。
shí yè dōu quē shǒu, dí huáng yuē:" yè jiè yú shàng dǎng hán dān zhī jiān, yǔ hán zhào wèi lín, bì děi qiáng míng zhī shì yǐ shǒu zhī, fēi xī mén bào bù kě." wén hóu jí yòng xī mén bào wèi yè dōu shǒu.
时邺都缺守,翟璜曰:“邺介于上党、邯郸之间,与韩、赵为邻,必得强明之士以守之,非西门豹不可。”文侯即用西门豹为邺都守。
bào zhì yè chéng, jiàn lǘ lǐ xiāo tiáo, rén mín xī shǎo, zhào fù lǎo zhì qián, wèn qí suǒ kǔ.
豹至邺城,见闾里萧条,人民稀少,召父老至前,问其所苦。
fù lǎo jiē yuē:" kǔ wèi hé bó qǔ fù." bào yuē:" guài shì, guài shì, hé bó rú hé qǔ fù? rǔ wèi wǒ xiáng yán zhī."
父老皆曰:“苦为河伯娶妇。”豹曰:“怪事,怪事,河伯如何娶妇?汝为我详言之。”
fù lǎo yuē:" zhāng shuǐ zì zhān lǐng ér lái, yóu shā chéng ér dōng, jīng yú yè, wèi zhāng hé. hé bó jí qīng zhāng zhī shén yě, qí shén hǎo měi fù, suì nà yī fū rén, ruò zé fù jià zhī, cháng bǎo nián fēng suì rěn, yǔ shuǐ diào jūn, bù rán shén nù, zhì shuǐ bō fàn yì, piào nì rén jiā."
父老曰:“漳水自沾岭而来,由沙城而东,经于邺,为漳河。河伯即清漳之神也,其神好美妇,岁纳一夫人,若择妇嫁之,常保年丰岁稔,雨水调均,不然神怒,致水波泛溢,漂溺人家。”
bào yuē:" cǐ shì shuí rén chàng shǐ?"
豹曰:“此事谁人倡始?”
fù lǎo yuē:" cǐ yì zhī wū xí suǒ yán yě, sú wèi shuǐ huàn, bù gǎn bù cóng, měi nián lǐ háo jí tíng yuàn yǔ wū xí gòng jì, fù mín qián shù bǎi wàn, yòng èr sān shí wàn, wèi hé bó qǔ fù zhī fèi, qí yú zé gòng fēn yòng zhī."
父老曰:“此邑之巫觋所言也,俗畏水患,不敢不从,每年里豪及廷掾与巫觋共计,赋民钱数百万,用二三十万,为河伯娶妇之费,其余则共分用之。”
bào wèn yuē:" bǎi xìng rèn qí guā fēn, níng wú yī yán hū?"
豹问曰:“百姓任其瓜分,宁无一言乎?”
fù lǎo yuē:" wū xí zhǔ zhù dǎo zhī shì, sān lǎo tíng yuàn yǒu kē liǎn bēn zǒu zhī láo, fēn yòng gōng fèi, gù suǒ gān xīn. gèng yǒu zhì kǔ, dāng chūn chū bù zhǒng, wū xí biàn fǎng rén jiā nǚ zǐ, yǒu jǐ fēn yán sè zhě, jí yún:' cǐ nǚ dāng wèi hé bó fū rén.' bù yuàn zhě, duō jiāng cái bó mǎi miǎn, bié mì tā nǚ. yǒu pín mín bù néng mǎi miǎn, zhǐ de jiāng nǚ yǔ zhī. wū xí zhì zhāi gōng yú hé shàng, jiàng wéi chuáng xí pū shè yī xīn, jiāng cǐ nǚ mù yù gēng yī, jū yú zhāi gōng zhī nèi. bo yī jí rì, biān wěi wèi zhōu, shǐ nǚ dēng zhī, fú yú hé, liú shù shí lǐ, nǎi miè. rén jiā kǔ cǐ fán fèi, yòu yǒu ài nǚ zhě, kǒng wèi hé bó suǒ qǔ, xié nǚ yuǎn cuàn, suǒ yǐ chéng zhōng yì kōng."
父老曰:“巫觋主祝祷之事,三老、廷掾有科敛奔走之劳,分用公费,固所甘心。更有至苦,当春初布种,巫觋遍访人家女子,有几分颜色者,即云:‘此女当为河伯夫人。'不愿者,多将财帛买免,别觅他女。有贫民不能买免,只得将女与之。巫觋治斋宫于河上,绛帷床席铺设一新,将此女沐浴更衣,居于斋宫之内。卜一吉日,编苇为舟,使女登之,浮于河,流数十里,乃灭。人家苦此烦费,又有爱女者,恐为河伯所娶,携女远窜,所以城中益空。”
bào yuē:" rǔ yì céng shòu piào nì zhī huàn fǒu?"
豹曰:“汝邑曾受漂溺之患否?”
fù lǎo yuē:" lài suì suì qǔ fù, bù céng chù hé shén zhī nù. dàn piào nì suī miǎn, nài běn yì tǔ gāo lù yuǎn, hé shuǐ nán dá, měi féng suì hàn, yòu yǒu gān kū zhī huàn."
父老曰:“赖岁岁娶妇,不曾触河神之怒。但漂溺虽免,奈本邑土高路远,河水难达,每逢岁旱,又有干枯之患。”
bào yuē:" shén jì yǒu líng, dāng jià nǚ shí, wú yì yù wǎng sòng, dāng wèi rǔ dǎo zhī."
豹曰:“神既有灵,当嫁女时,吾亦欲往送,当为汝祷之。”
jí qī, fù lǎo guǒ rán lái bǐng, xī mén bào jù yì guān qīn wǎng hé shàng, fán yì zhōng guān shǔ sān lǎo háo hù lǐ cháng fù lǎo, mò bù bì jí. bǎi xìng yuǎn jìn jiē huì, jù guān zhě shù qiān rén.
及期,父老果然来禀,西门豹具衣冠亲往河上,凡邑中官属、三老、豪户、里长、父老,莫不毕集。百姓远近皆会,聚观者数千人。
sān lǎo lǐ cháng děng yǐn dà wū lái jiàn, qí mào shén jù, bào guān zhī, nǎi yī lǎo nǚ zǐ yě. xiǎo wū nǚ dì zǐ èr shí yú rén, yī shang chǔ chǔ, xī chí jīn zhì lú xiāng zhī lèi, suí shì qí hòu, bào yuē:" láo kǔ dà wū, fán hū hé bó fù lái, wǒ yù shì zhī." lǎo wū gù dì zǐ shǐ huàn zhì, bào shì nǚ zǐ, xiān yī sù wà, yán sè zhōng děng, bào wèi wū yù jí sān lǎo zhòng rén yuē:" hé bó guì shén, nǚ bì yǒu shū sè, fāng cái xiāng chèn, cǐ nǚ bù jiā, fán dà wū wèi wǒ rù bào hé bó, dàn chuán tài shǒu zhī yǔ,' gèng dāng bié qiú hǎo nǚ, yú hòu rì sòng zhī!'"
三老、里长等引大巫来见,其貌甚倨,豹观之,乃一老女子也。小巫女弟子二十余人,衣裳楚楚,悉持巾栉、炉香之类,随侍其后,豹曰:“劳苦大巫,烦呼河伯妇来,我欲视之。”老巫顾弟子使唤至,豹视女子,鲜衣素袜,颜色中等,豹谓巫妪及三老众人曰:“河伯贵神,女必有殊色,方才相称,此女不佳,烦大巫为我入报河伯,但传太守之语,‘更当别求好女,于后日送之!'”
jí shǐ lì zú shù rén, gòng bào lǎo wū tóu zhī yú hé, zuǒ yòu mò bù jīng hài shī sè. bào jìng lì qí zhī. liáng jiǔ yuē:" yù nián lǎo bù gàn shì, qù hé zhōng xǔ jiǔ, shàng bù huí huà, dì zǐ wèi wǒ cuī zhī." fù shǐ lì zú bào dì zǐ yī rén, tóu yú hé zhōng. shǎo qǐng yòu yuē:" dì zǐ qù hé jiǔ yě?" fù shǐ dì zǐ yī rén cuī zhī, yòu xián qí chí, gèng tóu yī rén, fán tóu dì zǐ sān rén, rù shuǐ jí méi. bào yuē:" shì jiē nǚ zǐ zhī liú, chuán yǔ bù míng, fán sān lǎo rù hé, míng bái yán zhī." sān lǎo fāng yù cí, bào hē:" kuài qù, jí qǔ huí fù." lì zú zuǒ qiān yòu zhuāi, bù yóu fēn shuō, yòu tuī hé zhōng, zhú bō ér qù.
即使吏卒数人,共抱老巫投之于河,左右莫不惊骇失色。豹静立俟之。良久曰:“妪年老不干事,去河中许久,尚不回话,弟子为我催之。”复使吏卒抱弟子一人,投于河中。少顷又曰:“弟子去何久也?”复使弟子一人催之,又嫌其迟,更投一人,凡投弟子三人,入水即没。豹曰:“是皆女子之流,传语不明,烦三老入河,明白言之。”三老方欲辞,豹喝:“快去,即取回覆。”吏卒左牵右拽,不由分说,又推河中,逐波而去。
páng guān zhě jiē wèi tǔ shé, bào zān bǐ jū gōng, xiàng hé gōng jìng yǐ dài, yuē mò yòu yí gè shí chén, bào yuē:" sān lǎo nián gāo, yì fù bù jì, xū de tíng yuàn háo zhǎng zhě wǎng gào." nà tíng yuàn lǐ háo xià dé miàn rú tǔ sè, liú hàn jiā bèi, yī qí jiē kòu tóu qiú āi, liú xiě mǎn miàn, jiān bù kěn qǐ. xī mén bào yuē:" qiě qí xū yú." zhòng rén zhàn zhàn jīng jīng, yòu guò yī kè, xī mén bào yuē:" hé shuǐ tāo tāo, qù ér bù fǎn, hé bó ān zài? wǎng shā mín jiān nǚ zǐ, rǔ cáo zuì dāng cháng mìng."
旁观者皆为吐舌,豹簪笔鞠躬,向河恭敬以待,约莫又一个时辰,豹曰:“三老年高,亦复不济,须得廷掾、豪长者往告。”那廷掾、里豪吓得面如土色,流汗浃背,一齐皆叩头求哀,流血满面,坚不肯起。西门豹曰:“且俟须臾。”众人战战兢兢,又过一刻,西门豹曰:“河水滔滔,去而不返,河伯安在?枉杀民间女子,汝曹罪当偿命。”
zhòng rén fù kòu tóu xiè yuē:" cóng lái dōu bèi wū yù suǒ qī, fēi mǒu děng zhī zuì yě!" bào yuē:" wū yù yǐ sǐ, jīn hòu zài yǒu yán hé bó qǔ fù zhě, jí lìng qí rén wéi méi, wǎng bào hé bó." yú shì tíng yuàn lǐ háo sān lǎo gān mò cái fù, xī zhuī chū sàn hái mín jiān, yòu shǐ fù lǎo jí yú bǎi xìng zhōng, xún qí nián zhǎng wú qī zhě, yǐ nǚ dì zǐ jià zhī, wū fēng suì jué. bǎi xìng táo bì zhě, fù huán xiāng lǐ, yǒu shī wèi zhèng:
众人复叩头谢曰:“从来都被巫妪所欺,非某等之罪也!”豹曰:“巫妪已死,今后再有言河伯娶妇者,即令其人为媒,往报河伯。”于是廷掾、里豪、三老干没财赋,悉追出散还民间,又使父老即于百姓中,询其年长无妻者,以女弟子嫁之,巫风遂绝。百姓逃避者,复还乡里,有诗为证:
hé bó hé céng jiàn qǔ qī, yú mín wú shí bèi wū qī.
河伯何曾见娶妻,愚民无识被巫欺。
yī cóng xián lìng chú yí wǎng, nǚ zǐ ān mián bù shòu kuī.
一从贤令除疑网,女子安眠不受亏。
bào yòu xiāng dù dì xíng, shì zhāng shuǐ kě tōng chù, fā mín záo qú gè shí èr chù, yǐn zhāng shuǐ rù qú, jì shā hé shì, yòu fù nèi tián mǔ, dé qú shuǐ jìn guàn, wú hàn gàn zhī huàn, hé jià bèi shōu, bǎi xìng lè yè. jīn lín zhāng xiàn yǒu xī mén qú, jí bào suǒ záo yě.
豹又相度地形,视漳水可通处,发民凿渠各十二处,引漳水入渠,既杀河势,又腹内田亩,得渠水浸灌,无旱干之患,禾稼倍收,百姓乐业。今临漳县有西门渠,即豹所凿也。
wén hóu wèi dí huáng yuē:" guǎ rén tīng zǐ zhī yán, shǐ lè yáng fá zhōng shān, shǐ xī mén bào zhì yè, jiē shèng qí rèn, guǎ rén lài zhī. jīn xī hé zài wèi xī bǐ, wèi qín rén fàn wèi zhī dào, qīng sī hé rén kě yǐ wéi shǒu?" dí huáng chén sī bàn shǎng, dá yuē:" chén jǔ yī rén, xìng wú míng qǐ, cǐ rén dà yǒu jiāng cái, jīn zì lǔ bēn wèi, zhǔ gōng sù zhào ér yòng zhī, ruò chí zé yòu tā shì yǐ!" wén hóu yuē:" qǐ fēi shā qī yǐ qiú wèi lǔ jiāng zhě hū? wén cǐ rén tān cái hào sè, xìng fù cán rěn, qǐ kě tuō yǐ zhòng rèn zāi?" dí huáng yuē:" chén suǒ jǔ zhě, qǔ qí néng wéi jūn chéng yī rì zhī gōng, ruò sù xíng bù zú jì yě!" wén hóu yuē:" shì wèi guǎ rén zhào zhī!"
文侯谓翟璜曰:“寡人听子之言,使乐羊伐中山,使西门豹治邺,皆胜其任,寡人赖之。今西河在魏西鄙,为秦人犯魏之道,卿思何人可以为守?”翟璜沉思半晌,答曰:“臣举一人,姓吴名起,此人大有将才,今自鲁奔魏,主公速召而用之,若迟则又他适矣!”文侯曰:“起非杀妻以求为鲁将者乎?闻此人贪财好色,性复残忍,岂可托以重任哉?”翟璜曰:“臣所举者,取其能为君成一日之功,若素行不足计也!”文侯曰:“试为寡人召之!”
bù zhī wú qǐ rú hé zài wèi lì gōng? qiě kàn xià huí fēn jiě.
不知吴起如何在魏立功?且看下回分解。