yī
一

jiǎn wén yǐ yì qīn rèn fǔ xiāng ér yǔ zéi tóng nì, shī tiān zǐ zhī wèi, míng qì zài qí shǒu ér wéi qí suǒ yǔ, suī yǒu wáng biāo zhī xiè ān wáng tǎn zhī zhōng xián, ér wú kě rú hé yě. tiān bù zuò nì, shǐ zhī sù yǔn, ér zhū xián zhī zhì shēn yǐ. tǎn zhī liè jū shè zhī zhào, wéi jiǎn wén dǔ jí bù néng yǔ zhī zhēng yě. tài zǐ zhī lì, tíng chén yù dài wēn chù fēn, tài zǐ jì lì, tài hòu yóu yǒu jū shè zhī mìng, biāo zhī kàng yì bù cóng, wēn rù cháo, xiè ān tán xiào ér shì zhī ruò wú, wéi jiǎn wén zhī yǐ sǐ yě. xiào wǔ fāng shí suì, yì fēi yīng wǔ zhī zī, zhū xián zhī zhì kě shēn, ér yú jiǎn wén yě zé bù néng. dàn zé jiǎn wén yǐ àn ruò, qǐ qí chū yú shí suì yīng ér zhī xià hū? gù wèi jiǎn wén yǔ rén tóng nì ér sī xiāng shòu shòu, fēi kē lùn yě.
簡文以懿親任輔相而與賊同逆，屍天子之位，名器在其手而唯其所與，雖有王彪之、謝安、王坦之忠賢，而無可如何也。天不祚逆，使之速殞，而諸賢之志伸矣。坦之裂居攝之詔，惟簡文篤疾不能與之爭也。太子之立，廷臣欲待溫處分，太子既立，太后猶有居攝之命，彪之抗議不從，溫入朝，謝安談笑而視之若無，惟簡文之已死也。孝武方十歲，抑非英武之姿，諸賢之志可伸，而於簡文也則不能。但責簡文以闇弱，豈其出於十歲嬰兒之下乎？故謂簡文與人同逆而私相授受，非苛論也。

jiǎn wén cuàn ér biāo zhī bù néng zhǐ zhě, wēn yǔ zhī xié móu, nèi wài zhī quán jiāo shī yě. jiǎn wén sǐ, wēn suī yǒu yín wēi, ér nèi wú wèi zhī zhǔ zhě, yú shì biāo zhī nǎi dé kāng kǎi yǐ zhèng zhī, xiè ān nǎi dé cóng róng yǐ qián xiāo zhī, bù zú wèi shēn yōu yǐ. jiǎn wén jū zhōng yǐ chè yè, zhū xián zhī kùn, bù zài wù huī, ér zài gé lěi. jìn zuò wèi zhōng, tiān duó fěi rén zhī sù, yì kuài yǐ! ruò huán wēn zhě, wú jiǎn wén, zé suī shí suì yīng ér ér bù néng duó, gù zài zhū xián jú liàng zhī zhōng, ér fú néng yuè yě suī jué liè ér chéng hū cuàn, yì bì yǒu yǐ chù zhī yǐ.
簡文篡而彪之不能止者，溫與之協謀，內外之權交失也。簡文死，溫雖有淫威，而內無為之主者，於是彪之乃得忼慨以正之，謝安乃得從容以潛消之，不足為深憂矣。簡文居中以掣曳，諸賢之困，不在卼豗，而在葛藟。晉祚未終，天奪匪人之速，亦快矣！若桓溫者，無簡文，則雖十歲嬰兒而不能奪，固在諸賢局量之中，而弗能躍冶；雖決裂而成乎篡，亦必有以處之矣。

èr
二

wū hū! rén gǒu yí qíng yú fù guì ér shěn nì yǐ liú yān, hé suǒ bù zhì zāi! tiān zǐ zhī zūn, sì hǎi zhī fù, yì fù guì yě bù wèi zhī zhì, bǎi jīn zhī huò, yì fù guì yě chuí zhì yú sǐ ér gǒu yī rì dé yān, yóu mái xīn yǐn háng yǐ jǐ xìng zhī. bù zhī qí hé suǒ wèi yě, bù zhī qí hé suǒ lì yě, chuí zhì yú sǐ ér bù yǐ rén ér bù rén, jiāng rú zhī hé zāi! yì yuē: bù gǔ fǒu ér gē, zé dà dié zhī jiē, xiōng. dà dié yǐ, hé jiē hū? míng zhī wèi dé lì zhī wèi suì yān, é ér jiē yǐ é ér bìng wàng qí jiē, ér mái wèi lěng zhī xīn, yǐn jiāng jué zhī kēng, yǐ sī yì huò yǐ. yǒu yá zhī rì yuè, fèi gǔ fǒu zhī huān, yíng yíng jí jí, xiào mà jí yú jué gōng ér bù xù. bù wèi yì tiān zi, bǎi jīn yī sì hǎi yě, rén jǐn rú chí, tú qióng yān ér hòu zhǐ. míng hū! yì hé suǒ bù zhì zāi!
嗚呼！人苟移情於富貴而沈溺以流焉，何所不至哉！天子之尊，四海之富，亦富貴也；簿尉之秩，百金之獲，亦富貴也；垂至於死而苟一日得焉，猶埋心引吭以幾幸之。不知其何所為也，不知其何所利也，垂至於死而不已；人而不仁，將如之何哉！易曰：「不鼓缶而歌，則大耋之嗟，凶。」大耋矣，何嗟乎？名之未得、利之未遂焉，俄而嗟矣；俄而並忘其嗟，而埋未冷之心，引將絕之吭，以思弋獲矣。有涯之日月，廢鼓缶之歡，營營汲汲，笑罵集於厥躬而不恤。簿尉一天子，百金一四海也，人盡如馳，塗窮焉而後止。鳴呼！亦何所不至哉！

wáng dūn huán wēn jiē yú lǎo bìng yǎn yǎn dàn mù qiě sǐ zhī rì ér móu cuàn bù yǐ, yǐ wèi jiāng yí qí zi sūn, zé wáng hán wáng yīng nú lì zhī cái, dūn yǐ zhī zhī huán xī ruò liè, xuán fāng wǔ suì, wēn yì zhī zhī yǐ. wáng dǎo zhī dūn zhī jiāng sǐ, qǐ ér tǎo dūn wáng xiè zhū xián zhī wēn zhī jiāng sǐ, ér zuò dài qí bì dūn yǔ wēn yì hé cháng bù zì zhī yě. qí xīn yuē: wú yī rì ér jū tiān zǐ zhī wèi, suī sǐ yóu shēng. wū hū! tiān xià zhī bù yǐ dūn wēn zhī xīn wèi xīn zhě, wú jiàn yì hǎn yǐ zāi!
王敦、桓溫皆於老病奄奄、旦暮且死之日而謀篡不已，以為將貽其子孫，則王含、王應奴隸之才，敦已知之；桓熙弱劣，玄方五歲，溫亦知之矣。王導知敦之將死，起而討敦；王、謝諸賢知溫之將死，而坐待其斃；敦與溫亦何嘗不自知也。其心曰：吾一日而居天子之位，雖死猶生。嗚呼！天下之不以敦、溫之心為心者，吾見亦罕矣哉！

mèng zǐ yuē: wàn zhōng yú wǒ hé jiā yān, gōng shì zhī měi, qī qiè zhī fèng, qióng fá zhī dé wǒ, shī qí běn xīn. suī rán, yóu rén shēng zhī yǒu shì yě. zhì yú yǎn yǎn chuí sǐ ér sān zhě jiē bù rèn shòu, rán qiě gǔ yú xī yǐ jué qǐ ér tú zhī, shì hé xīn zāi? yī niàn yí yú bù rén, nèi wàng qí xīn, wài wàng qí míng, shěn miǎn yín nì zì bù néng yǐ, ér bù fù wèn yù cǐ zhī hé wèi yě. móu tiān xià zhě yuē: bù wèi zhī zhì, bǎi jīn zhī huò, hé zú yǐ sǐ qiú zhī yě móu bù wèi bǎi jīn zhě yuē: tiān zǐ zhī zūn, sì hǎi zhī fèng, hé yì qiú yān, wú suǒ qiú zhě, dàn mù wèi sǐ ér kě de yě ér bù zhī qí qíng tóng yǐ, yì dì zé jiē rán yě. yòu ér wàng shēn yǐ tān guǒ ěr, zhǎng ér wàng shēn yǐ tān wēn bǎo, xiāng xí xiāng liú, yù yǐn yù shēn ér bù kě zhōng zhǐ zì fēi lì zhì yú zǎo, yǐ míng yì yǎng qí xīn ér shēng cè fěi, wèi yǒu lǎo sǐ ér néng wàng zhě yě. gǒu bù zhì yú rén, wù guài luàn chén zéi zi zhī hù è yǐ méi shēn yě.
孟子曰：「萬鍾於我何加焉，宮室之美，妻妾之奉，窮乏之得我，失其本心。」雖然，猶人生之有事也。至於奄奄垂死而三者皆不任受，然且鼓余息以蹶起而圖之，是何心哉？一念移於不仁，內忘其心，外忘其名，沈湎淫溺自不能已，而不復問欲此之何為也。謀天下者曰：簿尉之秩，百金之獲，何足以死求之也；謀簿尉百金者曰：天子之尊，四海之奉，何易求焉，吾所求者，旦暮未死而可得也；而不知其情同矣，易地則皆然也。幼而忘身以貪果餌，長而忘身以貪溫飽，相習相流，愈引愈伸而不可中止；自非立志於早，以名義養其心而生惻悱，未有老死而能忘者也。苟不志於仁，勿怪亂臣賊子之怙惡以沒身也。

sān
三

hàn rú fǎn jīng hé dào, chéng zǐ fēi zhī, wèi quán zhě shěn jīng zhī suǒ zài, ér jīng bì bù kě fǎn yě. yú dào gù rán, ér yǐ yīng wú dào zhī shì, zé yòu yǒu bù jǐn rán zhě. mǔ hòu zhī bù yí lín cháo, qǐ fēi wàn shì bù yì zhī dà jīng hū? xiè ān yǐ tiān zǐ yòu chōng, qǐng chóng dé huáng hòu lín cháo shè zhèng, zhuó rán qí wèi fǎn jīng yǐ. wáng biāo zhī yù yǐ zhī, ér ān bù cóng. biāo zhī zhī suǒ zhí zhě jīng yě, ān zhī suǒ xíng zhě quán yě, shì yòu fǎn jīng zhī dé wèi quán yě.
漢儒反經合道，程子非之，謂權者審經之所在，而經必不可反也。於道固然，而以應無道之世，則又有不盡然者。母后之不宜臨朝，豈非萬世不易之大經乎？謝安以天子幼沖，請崇德皇后臨朝攝政，灼然其為反經矣。王彪之欲已之，而安不從。彪之之所執者經也，安之所行者權也，是又反經之得為權也。

huán wēn suī sǐ, yáng yù jiāng sān zhōu zhī jūn shì, huán chōng dū zhī. chōng bù zhōng nì ér kè bǎo chén jié, shì suì yǐ zhōng shùn guī zhī. fū chōng tè bù wèi wáng hán ěr. hán zhī nì, yú wèi bài zhī qián yǐ yǒu xiǎn jī. wēn sǐ, rén xīn zhà biàn, xī chāo zhī liú zhé fú jǔ sàng, è zhī chōng fēi gū shùn yì yǐ mí xì rén xīn ér xú tú zhī xié? qiě chōng guǒ yǒu huái zhōng xiào shùn zhī qíng, dāng wēn cún rì, chōng gù yǔ xiāng de ér wèi suǒ fù tuō zhě, hé bù kě yǐ guī wēn ér shǐ shǒu chén jié? zé chōng zhī wú yǐ dà yì yú wēn shěn yǐ. ruò wēn jì wáng ér huò shuō yǐ zhū zhú shí wàng, chōng bù tīng zhě, bù néng yě, fēi bù wèi yě. wáng xiè zhū xián, fēi liú kuí diāo xié zhī lún pǐ, wēn qiě bù gǎn jué yú zhū zhú, chōng yì liàng lì ér zhǐ ěr. wài rén jù xìn qí wú tā, xiè ān gù chá jiàn zhī, ér bù zǎo yǒu yǐ zhì zhī zāi? fèng tài hòu wèi míng, yǐ yǐn dà quán guī jǐ, ér chōng shòu cái yān, ān gài chén sī shú lǜ, zhí zhī jiān gù, ér biāo zhī bù néng duó yě.
桓溫雖死，揚、豫、江三州之軍事，桓沖督之。沖不終逆而克保臣節，世遂以忠順歸之。夫沖特不為王含耳。含之逆，於未敗之前已有顯跡。溫死，人心乍變，郗超之流折伏沮喪，惡知沖非姑順異以縻系人心而徐圖之邪？且沖果有懷忠效順之情，當溫存日，沖固與相得而為所付託者，何不可以規溫而使守臣節？則沖之無以大異於溫審矣。若溫既亡而或說以誅逐時望，沖不聽者，不能也，非不為也。王、謝諸賢，非劉隗、刁協之倫匹，溫且不敢決於誅逐，沖亦量力而止耳。外人遽信其無他，謝安固察見之，而不早有以制之哉？奉太后為名，以引大權歸己，而沖受裁焉，安蓋沈思熟慮，執之堅固，而彪之不能奪也。

huò yuē: ān wèi dà chén, rèn guó zhī ān wēi, zé rèn zhī ěr, hé jiǎ yú tài hòu? yuē: jìn zhī rèn shì chén ér qīng xīn jìn yě, chéng hū xí yǐ. wáng dǎo zhī néng bǐng zhèng yě, shǐ jiàn jiāng dōng zhě yě yǔ liàng, hòu zú yě hé chōng zé wáng dǎo suǒ yǐn zhòng ér shòu yǐ zhèng zhě yě. zhì mù dì zhī shì, quán guī huán shì, fēi yī rì yǐ. xiè ān shè jì zhī gōng wèi zhe, ér bù shòu tuō gū zhī gù mìng, qí xiōng wàn yòu yǐ xū míng qǔ bài ān zhī shǐ jìn, yì shòu huán wēn zhī pì, suī wèi wàng zú, wú yì yú gū hán shí wàng suī lóng, ér cài mó yīn hào jiē yǐ xū shēng yí xiào, gù qún qíng zhī suǒ bù xìn ér zhà bǐng dà quán, huán chōng zhī dǎng qiě jiā yǐ zhuān guó zì yòng zhī míng ér wú yǐ xiāng zhé, zé fèng mǔ hòu yǐ shì yǒu suǒ chéng, yì yī shí bù huò yǐ zhī dà jì yě.
或曰：安為大臣，任國之安危，則任之耳，何假於太后？曰：晉之任世臣而輕新進也，成乎習矣。王導之能秉政也，始建江東者也；庾亮，後族也；何充則王導所引重而授以政者也。至穆帝之世，權歸桓氏，非一日矣。謝安社稷之功未著，而不受託孤之顧命，其兄萬又以虛名取敗；安之始進，抑受桓溫之辟，雖為望族，無異於孤寒；時望雖隆，而蔡謨、殷浩皆以虛聲貽笑，固群情之所不信；而乍秉大權，桓沖之黨且加以專國自用之名而無以相折，則奉母后以示有所承，亦一時不獲已之大計也。

huò yuē: ān hú bù yǐn zōng shì zhī xián zhě yǔ jǐ gòng shì, ér shòu dà zhèng yú fù rén xié? yuē: qián ér jiǎn wén zhī fǔ zhèng, qí xuē guó quán yǐ róu mí, yǐ rú cǐ yǐ. hòu ér dào zǐ zhī wèi xiāng, qí jiàn dì zhì yǐ zhuó luàn, yòu rú bǐ yǐ. sī mǎ shì wú kě tuō zhī rén, suǒ rèn zhě shì zú yǐ xiāng náo, gù bù rú fù rén zhī yì zhì yě. cǐ zhī wèi fǎn jīng ér hé dào, yòu hé shāng zāi?
或曰：安胡不引宗室之賢者與己共事，而授大政於婦人邪？曰：前而簡文之輔政，其削國權以柔靡，已如此矣。後而道子之為相，其僭帝制以濁亂，又如彼矣。司馬氏無可托之人，所任者適足以相撓，固不如婦人之易制也。此之謂反經而合道，又何傷哉？

suī rán, wáng biāo zhī zhī yì, bù kě fèi yě. ān suī bù cóng, ér měi huān yuē: cháo tíng dà shì, wáng gōng wú bù lì jué. fú qí zhèng yě. shěn jīng yǐ wèi quán, quán zhī cháng fǎn jīng yǐ xíng quán, quán zhī biàn dāng wú dào zhī tiān xià, jī xí shēn ér shì shì wéi, bù huò yǐ ér yòng zhī, yī yòng ér bù kě zài zhě yě. gù jūn zǐ shèn yán quán yě.
雖然，王彪之之議，不可廢也。安雖不從，而每歡曰：「朝廷大事，王公無不立決。」服其正也。審經以為權，權之常；反經以行權，權之變；當無道之天下，積習深而事勢違，不獲已而用之，一用而不可再者也。故君子慎言權也。

sì
四

tài yuán yuán nián, xiè ān lù shàng shū shì, chú dù tián shōu zū zhī zhì. dù tián shōu zū zhě, jìn zhī bài zhèng, lǔ xuān gōng shuì mǔ zhī yí bì yě, ān bà zhī, kě wèi tǐ tiān jīng yǐ dìng mín zhì yǐ.
太元元年，謝安錄尚書事，除度田收租之制。度田收租者，晉之稗政，魯宣公稅畝之遺弊也，安罷之，可謂體天經以定民制矣。

wáng zhě néng chén tiān xià zhī rén, bù néng shàn tiān xià zhī shì. rén zhě, yǐ shí shēng zhě yě. shēng dāng wáng zhě zhī shì, ér shēng zhī hòu yòng zhī lì dé zhī zhèng, dài wáng zhě zhī zhì ér shēng nǎi suì zé lǜ qí lì yǐ shì wáng zhě, ér wáng zhě shòu zhī yǐ bù yí. ruò fú tǔ, zé tiān dì zhī gù yǒu yǐ. wáng zhě dài xìng dài fèi, ér shān chuān yuán xiǎn bù gǎi qí jiù qí shēng bǎi gǔ huì mù jīn shí yǐ yǎng rén, wáng zhě yì dài yǎng yān, wú suǒ dài yú wáng zhě yě, ér wáng zhě gù bù dé ér shàn zhī. gù jǐng tián zhī fǎ, sī jiā bā ér gōng yī, jūn yǔ qīng dài fū shì gòng shí zhī, ér jūn bù gǎn sī. wéi yì mín yǐ zhù gēng, ér mín suǒ zhì zhī dì, jūn fú dé ér qīn yān. mín zhī lì, shàng suǒ de ér yòng, mín zhī tián, fēi shàng suǒ de ér yǒu yě.
王者能臣天下之人，不能擅天下之士。人者，以時生者也。生當王者之世，而生之厚、用之利、德之正，待王者之治而生乃遂；則率其力以事王者，而王者受之以不疑。若夫土，則天地之固有矣。王者代興代廢，而山川原顯不改其舊；其生百穀卉木金石以養人，王者亦待養焉，無所待於王者也，而王者固不得而擅之。故井田之法，私家八而公一，君與卿大夫士共食之，而君不敢私。唯役民以助耕，而民所治之地，君弗得而侵焉。民之力，上所得而用，民之田，非上所得而有也。

zhù chè zhě, yīn zhōu zhī fǎ yě, xià zé gòng yǐ. gòng zhě, fēi gòng qí dì zhī chǎn, gòng qí rén lì zhī suǒ huò yě. yī fū ér suǒ gòng wǔ mǔ zhī sù, wèi zhī zhì ěr. yuē wǔ shí ér gòng zhě, wǔ shí wèi yī fū ér gòng qí wǔ yě. ruò fú yī fū zhī gēng, huò yì yú wǔ shí mǔ zhī wài, huò jiǎn yú wǔ shí mǔ zhī zhōng, wèi zhī yī yì zài yì lái tián zhī míng yǐ kuān qí zhēng. tián zé zì yǒu wǔ gǔ yǐ lái mín suǒ fú zhī xiān chóu, wáng zhě è dé yǒu zhī, ér yì è dé shuì zhī. dì zhī bù kě shàn wèi yī rén yǒu, yóu tiān yě. tiān wú kě fēn, dì wú kě gē, wáng zhě suī wèi tiān zhī zǐ, tiān dì qǐ dé ér sī zhī, ér gǎn tān tiān dì gù rán zhī bó hòu yǐ gē liè wèi jǐ tǔ hū? zhī cǐ, zé dù ér zhēng zhī zhě, rén zhī wàng yě bù kě dù ér zhēng zhī zhě, tiān zhī tǐ yě cǐ zhī wèi tǐ tiān jīng yǐ.
助、徹者，殷、周之法也，夏則貢矣。貢者，非貢其地之產，貢其人力之所獲也。一夫而所貢五畝之粟，為之制耳。曰五十而貢者，五十為一夫而貢其五也。若夫一夫之耕，或溢於五十畝之外，或儉於五十畝之中，為之一易、再易、萊田之名以寬其征。田則自有五穀以來民所服之先疇，王者惡得有之，而抑惡得稅之。地之不可擅為一人有，猶天也。天無可分，地無可割，王者雖為天之子，天地豈得而私之，而敢貪天地固然之博厚以割裂為己土乎？知此，則度而征之者，人之妄也；不可度而征之者，天之體也；此之謂體天經矣。

yǐ zhì mín zhī zhì yán zhī, mín zhī shēng yě, mò zhòng yú sù gù quàn xiāng qí mín yǐ wù běn ér suì qí shēng zhě, mò zhòng yú nóng. shāng jiǎ zhě, wáng zhě zhī suǒ bì yì yóu duò zhě wáng zhě zhī suǒ bì jìn yě. rán ér yì zhī ér qiě zhāng, jìn zhī ér qiě tōu, wáng zhě yì wú rú mín hé. ér wéi dù mín yǐ shōu zū, ér bù dù qí tián. yī hù zhī zū ruò gān, yī kǒu zhī zū ruò gān, yǒu yú lì ér gēng dì guǎng yǒu yú qín ér huò sù duō zhě, wú suǒ qǔ yíng yǔ fèi ér qì dì zhě, wú suǒ juān jiǎn mín nǎi yì zhēn qí tǔ ér jìng yú nóng. qí zài jiàng háo jiān bìng zhī shì yóu biàn yě, tián yǐ qù ér zū bù chú, shuí gǎn yǐ qí xiān chóu wèi yǒu lì zhě zhī jiān bìng hū? rén gè bǎo qí kǒu fēn zhī yè, rén gè quàn yú jià sè zhī shì, jiàng háo zhě yòu è cóng ér duó zhī? zé dù rén ér bù dù tián, quàn nóng yǐ jūn pín fù zhī shàn shù, lì zài jiǔ zhǎng ér mín jiē zì dé, cǐ zhī wèi dìng mín zhì yě.
以治民之制言之，民之生也，莫重於粟；故勸相其民以務本而遂其生者，莫重於農。商賈者，王者之所必抑；游惰者、王者之所必禁也。然而抑之而且張，禁之而且偷，王者亦無如民何。而惟度民以收租，而不度其田。一戶之租若干，一口之租若干，有餘力而耕地廣、有餘勤而獲粟多者，無所取盈；窳廢而棄地者，無所蠲減；民乃益珍其土而競於農。其在彊豪兼併之世尤便也，田已去而租不除，誰敢以其先疇為有力者之兼併乎？人各保其口分之業，人各勸於稼穡之事，彊豪者又惡從而奪之？則度人而不度田，勸農以均貧富之善術，利在久長而民皆自得，此之謂定民制也。

tài yuán zhī zhì, kǒu shōu shuì mǐ sān hú, bù wèn qí tián yě. bù jīn jiān bìng, ér jiān bìng zì xī, jǔ mò shì zhī zhì ér chú zhī. ān zhī zǎi tiān xià, sī shēn ér dào jǐn, fù gǔ yǐ xíng jīn, qǐ yī qiè gǒu jiǎn zhī shù suǒ kě yǔ yì duǎn zhǎng zāi!
太元之制，口收稅米三斛，不問其田也。不禁兼併，而兼併自息，舉末世之制而除之。安之宰天下，思深而道盡，復古以型今，豈一切苟簡之術所可與議短長哉！

wǔ
五

jīng xiāng jiāng guǎng jù jiāng dōng zhī shàng liú, dì fù bīng jiàng, dōng jìn zhī lì guó yǐ cǐ yě. ér quán jiān nèi bī, biān fáng wài guì, jiāo shòu zhì yān, yì zài yú cǐ. jū qīng ér yù zhòng, zhī jiàng ér gàn ruò, shì yǐ quán chén kuī tiān ér sī qiè, yōng rén xí fù yǐ wàng wēi, qí bù dài yě xiān yǐ. shàng liú zhī shì, yǐ qū jiàn yè yě zé yì, wáng dūn huán wēn zhī suǒ yǐ mò néng yù yě yǐ dù chǔ sāi zhēng huái biǎo yě zé nán, zhōu jí zhī lì kùn yú píng lù, shǒu xiǎn zhī zhǎng qū yú guǎng yě, yǔ liàng huán wēn zhī suǒ yǐ chū ér jí kuì yě. xiè ān rèn huán chōng yú jīng jiāng, ér bié shǐ xiè xuán jiān jiāng běi jūn shì, jìn yú shì ér yǒu běi fǔ zhī bīng, yǐ zhòng cháo quán, yǐ tú zhōng yuán, yī jǔ ér liǎng dé yǐ. ān yǒng shī ér qǔ xū mó yuǎn yóu zhī jù, shì yì yě, kě bù wèi mó yóu zhī xū yuǎn zhě yǔ?
荊、湘、江、廣據江東之上流，地富兵彊，東晉之立國倚此也。而權奸內逼，邊防外匱，交受制焉，亦在於此。居輕而御重，枝彊而干弱，是以權臣窺天而思竊，庸人席富以忘危，其不殆也鮮矣。上流之勢，以趨建業也則易，王敦、桓溫之所以莫能御也；以度楚塞爭淮表也則難，舟楫之利困於平陸，守險之長詘於廣野，庾亮、桓溫之所以出而即潰也。謝安任桓沖於荊、江，而別使謝玄監江北軍事，晉於是而有北府之兵，以重朝權，以圖中原，一舉而兩得矣。安詠詩而取「訏謨遠猷」之句，是役也，可不謂謨猷之訏遠者與？

jiāng běi hé nán zhī zhòng, jì zhān cháng yòng zhī yǐ jù shí lè, ér shí lè bēn zǔ tì cháng yòng zhī yǐ xiǎng rǔ luò, ér rǔ luò fù suǒ yǐ bù yǒng qí gōng zhě, wáng dǎo zhī fú néng rèn yě. dǎo zhī fú néng rèn zhě, zhuān rèn wáng dūn yú shàng liú, ér bù yù quán zhī fēn yě. jì zhān yī chū ér bù jì, zǔ tì shǐ chéng ér zhōng luàn, wáng dūn huán wēn nǎi xié jīng xiāng yǐ yǔ jìn zhēng. nèi luàn ér wài huāng, jī zhī shù shí nián yǐ, ān qǐ ér shōu zhī. suī shǐ huán chōng mù jiāng jīng, ér zì dū yáng yù. běi fǔ bīng jiàng, ér yáng yù jiàng yú jiāng jīng, shì zhī suǒ qū, wēi zhī suǒ jiàn, quán guī zhòng yú cháo tíng, běn gēn gù yǐ. kuàng hū zhōng yuán nán xǐ zhī zhòng, yóu duō lěi luò yīng duō zhī shì, zhòng yòng zhī, yǐ jiào chǔ rén zhī piào ér kě dàng zhě xiāng shén bǎi yě. shū yuē: dí wéi yǒu xià, nǎi yǒu shì dà jìng. jìng yǐ shì, fēi jìng yǐ hù tíng yě. ān yú shì ér zhī lì guó zhī hóng guī yǐ. gù féi shuǐ zhī yì, huán chōng qiǎn bīng rù yuán ér ān què zhī, shì yǐ jīng jiāng zhī bù zú wèi qīng zhòng, ér kě wú jí yú bǐ, chōng qí néng bù zhōng hū chén jié zāi?
江北、河南之眾，紀瞻嘗用之以拒石勒，而石勒奔；祖逖嘗用之以響汝、雒，而汝、雒復；所以不永其功者，王導之弗能任也。導之弗能任者，專任王敦於上流，而不欲權之分也。紀瞻一出而不繼，祖逖始成而終亂，王敦、桓溫乃挾荊、湘以與晉爭。內亂而外荒，積之數十年矣，安起而收之。雖使桓沖牧江、荊，而自督揚、豫。北府兵彊，而揚、豫彊於江、荊，勢之所趨，威之所建，權歸重於朝廷，本根固矣。況乎中原南徙之眾，尤多磊落英多之士，重用之，以較楚人之僄而可盪者相什百也。書曰：「迪惟有夏，乃有室大競。」競以室，非競以戶庭也。安於是而知立國之弘規矣。故淝水之役，桓沖遣兵入援而安卻之，示以荊、江之不足為輕重，而可無藉於彼，沖其能不終乎臣節哉？

sòng gāo qín guì zhī yú yě, yōu zhū shuài zhī jiàng ér bù zhī zì jiàng, shā zhī xuē zhī ér guó yǐ zhōng bì. guì sǐ, zhāng jùn rèn huī fù, ér bài kuì yú fú lí, wú kě yòng zhī bīng yě. cǐ yīn hào zhī fù guǐ yě. xiè xuán jiān jūn jiāng běi, zé jiāng jiǎn bīng, liù nián ér hòu yòng zhī, yǐ pò fú jiān yú féi shuǐ, fēi yī dàn yī xī zhī xiào yǐ.
宋高、秦檜之愚也，憂諸帥之彊而不知自彊，殺之削之而國以終敝。檜死，張浚任恢復，而敗潰於符離，無可用之兵也。此殷浩之覆軌也。謝玄監軍江北，擇將簡兵，六年而後用之，以破苻堅於淝水，非一旦一夕之效矣。

liù
六

xiān wáng zhī jiào dí wén nì wǔ, fēi tú yǐ jìng mín qì ér chóng wén zhì yě. wén kě dí, wǔ bù kě dí. bù kě dí zhě, bù kě yǐ jiào, jiào zhī ér wǔ dú, dú zé shuāi. fú jiān zuò jiào wǔ táng, mìng tài xué shēng míng yīn yáng bīng fǎ zhě jiào zhū jiāng, dí dào yě, ér shì zú yǐ wáng. qí wèi dí dào zhě, jiǎng wǔ yǐ dàng rén xīn ér shēn qí hài qì, yán zhì zhě huò zhī qí bù kě yǐ, ér wàng rén yóu yǐ yū shū qiào zhī qí shì zú yǐ wáng yě, zé rén wèi yǒu néng xìn qí bì rán zhě. shàn zāi yuè wǔ mù zhī yán yuē: yùn yòng zhī miào, cún hū yī xīn. wǔ ér kě yǐ jiào jiào zhě zāi? jiào zhī xí zhī, qí zhì wán, qí qì xiāo, qí qǔ bài wáng bì yǐ.
先王之教、覿文匿武，非徒以靜民氣而崇文治也。文可覿，武不可覿。不可覿者，不可以教，教之而武黷，黷則衰。苻堅作教武堂，命太學生明陰陽兵法者教諸將，狄道也，而適足以亡。其為狄道者，獎武以盪人心而深其害氣，言治者或知其不可矣，而妄人猶以迂疏誚之；其適足以亡也，則人未有能信其必然者。善哉岳武穆之言曰：「運用之妙，存乎一心。」武而可以教教者哉？教之習之，其志玩，其氣枵，其取敗亡必矣。

bīng zhī suǒ shàng zhě yǒng, yǒng fēi kě jiào ér néng zhě yě suǒ zhòng zhě móu, móu fēi kě yù shè ér wèi jiào zhě yě. ruò qí shù wǔ zhī yán, xùn liàn zhī qín, gān kǔ yǔ gòng zhī yǐ dé shì xīn, zé qǔ zhī liù jīng ér yǐ zú. qí tā guǐ dàn bù jīng ér shì yǐ fèn jūn shā jiāng zhě, zé yīn yáng shí rì rén dùn xīng qì zhī zé zé duō yán, fēi kě jìn ér jìn, kě chéng ér bù chéng, yǐ guǐ dào bài rén zhī móu zhě yě. zhì yú qí shè jì jī zhī fǎ, suī kě xí yān, ér jīng yú tài zhě bù gěi yú yòng kǒu shòu ér mù yíng zhī, guī xíng jǔ zhǐ, guān tiān huà dì, yí guǐ yí shén, yǐ jǔ qí qì ér dàng qí xīn, bù bài hé dài yān? zì fēi kuáng jiǎo xū wàng zhī shì, shú gǎn rèn wèi zhī shī. zì fēi shì jǐng wáng lài cuàn shēn gàn jìn zhī tú, shú lè wèi zhī dì zǐ. guān wèi zhī zhì, wàng rén cháng shì yān, zhǐ yǐ luàn tiān xià, ér wǔ bèi rì yǐ wán ér shuāi. fú jiān zhī hǎo xū míng ér wú shí yòng, ruò cǐ lèi zhě zhòng yǐ, guó pò shēn sǐ, ér hòu rén yóu xiào zhī, yú bù kě chōu, yī zhì cǐ hū!
兵之所尚者勇，勇非可教而能者也；所重者謀，謀非可豫設而為教者也。若其束伍之嚴，訓練之勤，甘苦與共之以得士心，則取之六經而已足。其他詭誕不經而適以僨軍殺將者，則陰陽時日壬遁星氣之嘖嘖多言，非可進而進，可乘而不乘，以鬼道敗人之謀者也。至於騎射技擊之法，雖可習焉，而精於態者不給於用；口授而目營之，規行矩止，觀天畫地，疑鬼疑神，以沮其氣而盪其心，不敗何待焉？自非狂狡虛妄之士，孰敢任為之師。自非市井亡賴竄身干進之徒，孰樂為之弟子。官為之制，妄人嘗試焉，只以亂天下，而武備日以玩而衰。苻堅之好虛名而無實用，若此類者眾矣，國破身死，而後人猶效之，愚不可瘳，一至此乎！

qī
七

huán chōng sǐ, xiè ān fèn jīng yù jiāng sān zhōu yǐ shòu zhū huán, huán xuán zhī huò shǐ yú cǐ yǐ. ān zhī lǜ huán shì yǐ shú yǐ, zhé huán chōng ér lìng qí wú gōng kuì sǐ, qí shì kě yǐ jǐn xuē huán shì zhī quán, yǐ jiǎng jìn shì rán ér wèi cǐ zhě, zì yǐ fù zǐ míng wèi tài zhòng, yí huán shì yǐ kǒu shí, bù dé yǐ ér píng qí yuàn jì yě. fū huán shì yì qǐ yǐ sī yuàn yuàn ān ér wēi ān zhě hū? yōu bù zài huán shì, ér zài sī mǎ dào zǐ wáng guó bǎo yě. èr jiān fú yú xiāo qiáng, gǔ xiào wǔ yǐ jì ān, ér bù zú yǐ xiāng shèng, zé bì jiǎ shǒu huán shì yǐ qǐ xìn. zhǔ hūn xiāng dù, yǐ zhōu gōng zhī shèng, qiě bù néng sāi bù lì rú zǐ zhī kǒu, ér kuàng ān hū? gù yǐ zhī ān zhī yú cǐ, yǒu dà bù huò yǐ zhě zài yě. suǒ rèn zhě, shí qián yě shí mín yě yī yě, yǐ wèi chà yù yú xuán ér kě miǎn yú luàn rán ér zhōng bù néng miǎn, zé ān qióng yǐ.
桓沖死，謝安分荊、豫、江三州以授諸桓，桓玄之禍始於此矣。安之慮桓氏已熟矣，折桓沖而令其無功媿死，其勢可以盡削桓氏之權，以獎晉室；然而為此者，自以父子名位太重，貽桓氏以口實，不得已而平其怨忌也。夫桓氏亦豈以私怨怨安而危安者乎？憂不在桓氏，而在司馬道子、王國寶也。二奸伏於蕭牆，蠱孝武以忌安，而不足以相勝，則必假手桓氏以啟釁。主昏相妒，以周公之聖，且不能塞不利孺子之口，而況安乎？故以知安之於此，有大不獲已者在也。所任者，石虔也、石民也、伊也，以為差愈於玄而可免於亂；然而終不能免，則安窮矣。

suī rán, ān qǐ suì wú dào chù cǐ yǐ bǎo shēn ér jìng guó hū? ān bǐng guó zhèng yú cǐ shí nián yǐ, tài hòu guī zhèng ér jǐ lù shàng shū bā nián yǐ. fū qǐ jìn tíng zhī shì jǔ wú kě dà shòu zhī rén cái, shǐ jí zǎo ér zào jiù zhī yǐ chǔ wèi guó zhī zhù shí zhě? chōng sǐ zhī hòu, nèi bù sī zhī yú zǐ dì, wài bù fù jiǎ yú zhū huán, jūn wú kě yí, xiāng wú kě bàng, ér huán shì yì wú suǒ yǐ yǐ zhēng quán. ān zhī shí zǎo fú jí cǐ yě, zé lín shì zhōu zhāng, yì qí bì rán zhī shì yǐ. liàng bù hóng ér lǜ bù zhōu, yǒu jìng guó zhī zhōng, ér wǎng yú dà chén zhī dào, ān bù néng miǎn yú zé yǐ.
雖然，安豈遂無道處此以保身而靖國乎？安秉國政於此十年矣，太后歸政而己錄尚書八年矣。夫豈晉廷之士舉無可大受之人材，使及早而造就之以儲為國之柱石者？沖死之後，內不私之於子弟，外不復假於諸桓，君無可疑，相無可謗，而桓氏亦無所倚以爭權。安之識早弗及此也，則臨事周章，亦其必然之勢矣。量不弘而慮不周，有靖國之忠，而惘於大臣之道，安不能免於責矣。

chī xiāo zhī shī yuē: jì qǔ wǒ zi, wù huǐ wǒ shì. zhōu gōng zhǎng yù rén cái zhī xīn, zhì yú yí bàng jū dōng ér āi míng yì qiè. rén cái zhě, dà chén zhī yǐ gù guó zhī gēn běn zhě yě, shí wèi yǒu xián, zé jiào yù zhī bù sù yě. bù cǐ zhī wù, zhuì zhuì rán qiú yǐ mǐ bàng, ér yí guó jiā zhī huàn, kě shēn xī yě fū!
鴟鴞之詩曰：「既取我子，勿毀我室。」周公長育人才之心，至於疑謗居東而哀鳴益切。人才者，大臣之以固國之根本者也，時未有賢，則教育之不夙也。不此之務，惴惴然求以弭謗，而貽國家之患，可深惜也夫！

bā
八

wèn, cì yú xué zhě yě wèn zhī dào, yóu zhòng yú xué yě. sān dài yǐ xià, yú xué yě bó, yú wèn yě guǎ sān dài yǐ shàng, yú xué yě lüè, yú wèn yě xiáng gù chēng shùn zhī dà zhī, hǎo wèn qí zhì yǐ. suī rán, xué zhě, zì wèi xué yě wèn dài rén, ér qí tú yǒu èr: yǒu zì wèn zhě, yǒu wèn rén zhě. zì wèn zhě, kǒng qí xīn zhī suǒ xìn, fēi qí shēn zhī suǒ yí shēn zhī suǒ xíng, fēi qí xīn zhī suǒ de chù shì wài zhě, gōng lǐ zhī héng yě, bù wèn ér bù wǒ gào, wèn ér yóu kǒng qí bù wǒ gào yān, zī zī yǐ qiú zhī, shùn zhī suǒ yǐ wèi dà zhī yě, shèng zhī jīn liáng yě. wèn rén zhě, shě qí shì fēi ér qiú rén zhī shì fēi, shě tiān xià zhī hǎo è, ér qiú yī rén zhī hǎo è, chá yān ér yù hūn, xiáng yān ér yù bì, jūn zǐ zhī xǐ nù yǒu piān zhě yǐ, xiǎo rén zhī ài zēng, wèi yǒu bù sī zhě yě, jí yú qiú duǎn yǐ yí qí zhǎng, luàn guó àn zhǔ cāi jì zhī chén suǒ yǐ huò yān ér zì duó qí jiàn yě, yú zhě zhī kuáng yào yě.
問，次於學者也；問之道，尤重於學也。三代以下，於學也博，於問也寡；三代以上，於學也略，於問也詳；故稱舜之大知，好問其至矣。雖然，學者，自為學也；問待人，而其塗有二：有自問者，有問人者。自問者，恐其心之所信，非其身之所宜；身之所行，非其心之所得；處事外者，公理之衡也，不問而不我告，問而猶恐其不我告焉，孜孜以求之，舜之所以為大知也，聖之津梁也。問人者，舍其是非而求人之是非，舍天下之好惡，而求一人之好惡，察焉而愈昏，詳焉而愈詖，君子之喜怒有偏者矣，小人之愛憎，未有不私者也，急於求短以疑其長，亂國闇主猜忌之臣所以惑焉而自奪其鑒也，愚者之狂藥也。

fū rén zhī xīn xíng, yǒu xiǎo lüè ér dà xiáng zhě, yǒu míng wū ér shí jié zhě, yǒu jī guǐ ér xīn zhēn zhě jūn zǐ yú cǐ, jiàn zhī zhēn, xìn zhī dǔ, bù rěn qiú rén yú yǐn qū, yì bù xiè yě. ér liú sú zhī kǒu, hǎo jiǎo jǔ yǐ jīn qí huì biàn, jiān xié zhī chǒu zhèng zhě wù lùn yān. bù zé rén ér wèn zhī, zé shàn è hù luàn yǒu suǒ piān rèn, zé chán xián xíng. wèn zhī jūn zǐ, zé qiě duì yǐ bù zhī wèn zhī xiǎo rén, zé jǐn yán ér ruò kě yǐ. yú shì ér xián cái zhī xīn, yí wèi ér bù wèi yòng jiān wěi zhī shì, tú shì yǐ yǎn qí è zé yǒu chán bù jiàn, yǒu zéi bù zhī, jiē hǎo wèn zhě zhī suǒ bì zhì yǐ. jū guān ér bài qí guān, yǒu tiān xià ér bài tiān xià, bì yě. gù yuē yú zhě zhī kuáng yào yě. shě qí gōng zhī dé shī, bù kǎo jìng yú gōng fēi, rì qǔ rén zhī zhēn xié, dài zuǒ yòu yǐ wèi ěr mù, qí wáng sù yú jié zhòu, bù yì shāng hū!
夫人之心行，有小略而大詳者，有名污而實潔者，有跡詭而心貞者；君子於此，鑒之真，信之篤，不忍求人於隱曲，抑不屑也。而流俗之口，好撟舉以矜其慧辨，奸邪之丑正者勿論焉。不擇人而問之，則善惡互亂；有所偏任，則讒閒行。問之君子，則且對以不知；問之小人，則盡言而若可倚。於是而賢才之心，疑畏而不為用；奸偽之士，塗飾以掩其惡；則有讒不見，有賊不知，皆好問者之所必致矣。居官而敗其官，有天下而敗天下，必也。故曰愚者之狂藥也。舍其躬之得失，不考鏡於公非，日取人之貞邪，待左右以為耳目，其亡速於桀、紂，不亦傷乎！

fàn níng wèi yù zhāng tài shǒu, qiǎn shí wǔ yì cáo xià shǔ chéng cǎi qiú fēng zhèng, lì jiǎ hái, xùn wèn guān zhǎng dé shī shì dào yě, bù zì wèn jǐ guò ér wèn rén, yǐ lóng wèi cōng zhī dào yě. xú miǎo zé zhī yuē: yù wèi zuǒ yòu ěr mù, wú fēi xiǎo rén, shàn è dào zhì, chán chǎn bìng jìn, kě bù jiè zāi! zhì dào xué shù, sī yán jǐn zhī yǐ.
范寧為豫章太守，遣十五議曹下屬城采求風政，吏假還，訊問官長得失；是道也，不自問己過而問人，以聾為聰之道也。徐邈責之曰：「欲為左右耳目，無非小人，善惡倒置，讒諂並進，可不戒哉！」治道學術，斯言盡之矣。

jiǔ
九

yǒu cái jiē kě yòng yě, yòng zhī jiē kě zhèng yě, cún hū shù rén zhě ér yǐ yǐ. cāo shù rén zhī quán zhě, jūn yě. jūn néng shù rén, dà chén zàn zhī jūn fú néng shù rén, zé zài dà chén yǐ. jūn fú néng shù rén, ér chè dà chén yǐ fú néng yǒu wèi, dà chén yǒu cí yě. jūn bù lìng, ér shè jì zhī ān wēi shēn rèn zhī, kāng jì zhī gōng yǐ zhe jiàn, ér wèi tiān xià suǒ yǐ zhòng, nǎi jí shēn ér zhǐ, bù néng shù rén yǐ chí shù shì zhī wēi, bǐ miǎn yú wáng, dà chén wú kě cí yǐ.
有才皆可用也，用之皆可正也，存乎樹人者而已矣。操樹人之權者，君也。君能樹人，大臣贊之；君弗能樹人，責在大臣矣。君弗能樹人，而掣大臣以弗能有為，大臣有辭也。君不令，而社稷之安危身任之，康濟之功已著見，而為天下所倚重，乃及身而止，不能樹人以持數世之危，俾免於亡，大臣無可辭矣。

wáng dǎo xiè ān, jiē jìn shè jì zhī chén yě. dǎo bì qí zú ér bù néng gōng zhī tiān xià, gù yǔ liàng dé ér xián zhī rán qí méi yě, yóu yǒu xī jiàn wáng biāo zhī xiè ān yǐ chí jìn shì zhī wēi, suī fēi dǎo zhī suǒ tuō, ér shù zhī zhě yóu dǎo yě. ān yǐ zú shèng ér yuǎn xián, bù sī qí zǐ dì kě yǐ, dāng qí shēn ér dào zǐ yǐ luàn, dài qí hòu ér huán xuán yǐ cuàn, tíng wú duān fāng yán zhèng zhī shì, jū duān kuí yǐ zhèn jiān xié, bù yú ān zé, jiāng shuí zé ér kě zāi?
王導、謝安，皆晉社稷之臣也。導庇其族而不能公之天下，故庾亮得而閒之；然其沒也，猶有郗鑒、王彪之、謝安以持晉室之危，雖非導之所託，而樹之者猶導也。安以族盛而遠嫌，不私其子弟可矣，當其身而道子以亂，迨其後而桓玄以篡，廷無端方嚴正之士，居端揆以鎮奸邪，不於安責，將誰責而可哉？

lǎo shì yuē: gōng chéng shēn tuì, tiān zhī dào. ān, xué yú lǎo shì zhě yě, gù néng yǐ lì jiàn dà xūn zhī zǐ dì, shǐ yuǎn yǐn yǐ quán míng, ér zōng zú suī yǒu xián zhě, jiē wú liè yú cháo yòu, yǐ shì wèi shùn tiān xìng fèi zhī lǐ yǔ? fū jūn zǐ zhī jìn yě, yǒu xiān zhī zhě qí tuì yě, yǒu hòu zhī zhě. tuì ér wú yǐ hòu zhī, zé yǐ chéng zhī xù, yǔ shēn jù méi, ér zōng shè shēng mín bù bèi qí zé. jì yǐ wèi gōng fǔ, jiàn bù shì zhī xūn, zé zōng shè shēng mín, jí jué gōng zhī xiū qī yǐ. quán shēn ér bì míng, zhī shuāi ér tīng mìng, yì qǐ suǒ wèi shàn tuì zhě zāi? tuì zhī nán yú jìn yě jiǔ yǐ. wèi tuì zhī rì ér zǎo wèi tuì zhī dì, fēi shù rén qí hé yǐ tuì hū?
老氏曰：「功成身退，天之道。」安，學於老氏者也，故能以力建大勛之子弟，使遠引以全名，而宗族雖有賢者，皆無列於朝右，以是為順天興廢之理與？夫君子之進也，有先之者；其退也，有後之者。退而無以後之，則已成之緒，與身俱沒，而宗社生民不被其澤。既已為公輔，建不世之勛，則宗社生民，即厥躬之休戚矣。全身而避名，知衰而聽命，抑豈所謂善退者哉？退之難於進也久矣。未退之日而早為退之地，非樹人其何以退乎？

huò yuē: shí wèi yǒu rén yě. fū wáng yǎ wáng gōng yīn zhòng kān wáng xún zhī tú, zào ér bài zhě, wàng bù zhòng yě, yǎng bù chún yě. yǎng qí gāng liè zhī qì, qíng kuò yǐ zhèng zhī, chóng qí wèi wàng, yǐ zhǐ qí fú kuā, cǐ zhū rén zhě gù jiē kě yòng, yòng ér jiē kě zhèng zhě yě. ān fú néng yǎng yǐ jí qí jiāo, shòu zhī hūn miǎn zhī zhǔ yǐ dǎo yú bì, yú shì hū qīng piào yǐ cóng zhǔ zhī sī, ér jī chéng shàng xià xiāng zhēng zhī shì. ān cún ér zhèng yǐ luàn, ān méi ér guó yǐ qīng, zé jǔ shēng píng zhī zhì cāo xūn míng yǔ miào shè hé shān ér xiāo yǔn, ān zhī tuì, yī tuì ér wú yú yǐ. tiān zhī dào, gōng chéng ér tuì, chūn shòu zhī xià, dōng shòu zhī chūn, yuán qì xiāng shàn yú wú yín, yù yǎng qí zhì ér hòu xī qí lǎo, gù sì xù xún huán ér xiāng yǔ zhōng gǔ. lǎo shì bù zú yǐ jiàn cǐ, ér ān shì zhī xué yě. shǐ yú bù néng jìn qú bó yù, sǐ yǐ wèi cán, cǐ zé lǎo shì suǒ wèi sǐ ér bù wáng zhě yě.
或曰：時未有人也。夫王雅、王恭、殷仲堪、王珣之徒，躁而敗者，望不重也，養不純也。養其剛烈之氣，檠括以正之，崇其位望，以止其浮誇，此諸人者固皆可用，用而皆可正者也。安弗能養以戢其驕，授之昏湎之主以導於詖，於是乎輕僄以從主之私，而激成上下相爭之勢。安存而政已亂，安沒而國已傾，則舉生平之志操勳名與廟社河山而消隕，安之退，一退而無餘矣。天之道，功成而退，春授之夏，冬授之春，元氣相嬗於無垠，豫養其穉而後息其老，故四序循環而相與終古。老氏不足以見此，而安是之學也。史魚不能進蘧伯玉，死以為慚，此則老氏所謂死而不亡者也。

yī
一○

mù róng bǎo dìng shì zú jiù jí, fēn qīng zhuó, yuè hù kǒu, bà jūn yíng fēng yīn zhī hù, ér shì mín jiē yuàn. yí dí ér xiào xiān wáng zhī fǎ, wèi yǒu bù wáng zhě yě. yǐ dé rén xìng zhě, yǐ dé rén jì qí yè yǐ wēi lì xìng zhě, yǐ wēi lì yán qí mìng. mù hóu guān ér wèi shí dà yāo, xiān wáng zhī dào bù kě qiè, yì yán yǐ zāi! yǐ wēi lì qǐ zhě, shǐ zhōng shàng hū wēi lì, yóu yī zhì yě. chù qí wēi lì, zé wēi lì jì tì yǐ, qiè qí dé rén, gù wèi zú yǐ wèi dé rén yě. fù lǘ mǔ mǎ, qí shēng wèi luó, luó zé shēng jué yǐ, xiāng zá ér lèi bù yán, tiān zhī dào wù zhī lǐ yě. zì fú jiān zhī bài, běi fāng guā fēn ér yún rǎo, gè shì qí bù qǔ yǐ dàn yā shì mín ér yòng zhī, wú fēi zhuó yě. chún hū zhuó ér qīng zhī, qīng zhě fēi qīng, zhuó zhě shī jù, rén mín bù jìng, bù qǔ lí xīn, bù wáng hé dài yān?
慕容寶定士族舊籍，分清濁，閱戶口，罷軍營封蔭之戶，而士民嗟怨。夷狄而效先王之法，未有不亡者也。以德仁興者，以德仁繼其業；以威力興者，以威力延其命。沐猴冠而為時大妖，先王之道不可竊，亦嚴矣哉！以威力起者，始終尚乎威力，猶一致也。絀其威力，則威力既替矣，竊其德仁，固未足以為德仁也。父驢母馬，其生為驘，驘則生絕矣，相雜而類不延，天之道、物之理也。自苻堅之敗，北方瓜分而雲擾，各恃其部曲以彈壓士民而用之，無非濁也。純乎濁而清之，清者非清，濁者失據，人民不靖，部曲離心，不亡何待焉？

suī rán, tiān xià zhī zhuó jí yǐ, wēi lì héng xíng ér pín ruò wú gào, gù bù kě yǐ yǒng yě. mù róng shì yǐ wáng, ér tuò bá shì chéng zhī yǐ shào xī, yǎn yóng wū huì zhī qì, xiāng yán xiāng qí yǐ dài suí táng, zé bǎo qǔ wáng zhī dào, yòu wèi bì fēi tiān xià zhī shēng jī yě. shì mín yuàn zhī, bǐ shì mín zhě, yòu è zú yǔ jì ēn yuàn zāi?
雖然，天下之濁極矣，威力橫行而貧弱無告，固不可以永也。慕容氏以亡，而拓拔氏承之以稍息，噞喁汙薉之氣，相延相俟以待隋、唐，則寶取亡之道，又未必非天下之生機也。士民怨之，彼士民者，又惡足與計恩怨哉？

yī yī
一一

jūn zǐ zhī zé wǔ shì ér zhǎn, xiǎo rén zhī zé wǔ shì ér zhǎn, huò qiě bù jí wǔ shì ér wú yú, jūn zǐ shēn bēi qí hòu yě.
君子之澤五世而斬，小人之澤五世而斬，或且不及五世而無餘，君子深悲其後也。

yǒng jiā zhī luàn, zhōng yuán lún xiàn, liú kūn bù néng bǎo qí qū mìng, zhāng jùn bù néng shì qí zhōng zhēn, ér fén yīn xuē shì, jù zú zǔ hé zì bǎo, bù shì liú shí fú shì zhě shù shí nián yáo xìng chēng dì yú guān zhōng, lǐ zhēng xuē jiàng, shòu yǐ jiāng jūn zhī hào, suì jiàng xìng ér dǎo zhī yǐ qǔ pú bǎn. bēi fū, zhì shì yǐ jiǔ zú xùn zhōng xià, jīng yíng yú fēng rèn zhī xià, yí zi sūn yǐ pán shí zhī ān yì guān zhī zé, ér zi sūn yǔn luò zhī yě. xū míng xiǎo lì dòng bù xiào zhī xīn hún, ér wàng qí zǔ fù, bǐ xiān shì yīng bá jùn yì zhī qì, yuàn dòng yú yōu, ér zi sūn huò qiě yǐ wèi róng yān, yǒu rú shì fū!
永嘉之亂，中原淪陷，劉琨不能保其軀命，張駿不能世其忠貞，而汾陰薛氏，聚族阻河自保，不仕劉、石、苻氏者數十年；姚興稱帝於關中，禮征薛彊，授以將軍之號，遂降興而導之以取蒲坂。悲夫，志士以九族殉中夏，經營於鋒刃之下，貽子孫以磐石之安、衣冠之澤，而子孫隕落之也。虛名小利動不肖之心魂，而忘其祖父，彼先世英拔峻毅之氣，怨恫於幽，而子孫或且以為榮焉，有如是夫！

yáo xìng zhī shèng yě bù rú fú shì, qí bào yě bù rú liú shí, chí zhī shù nián ér xìng sǐ yǐ hóng miè yǐ, tuò bá shì yóu néng róng wǒ ér wú tiǎn miè zhī yōu zhě, qí zhī qí zhī, suí xìng ér yǐ qīng bái zǐ sūn wèi yǔ diān zhī shì mín, qǐ jù bù kě? rán ér zhōng bù jí dài yě. yī shī qí shēn, ér lì shì zhī liú fēng yǐ zhuì. qián zhī rén yì zì jìng ér yǐ yǐ, huáng xù wǒ hòu zāi? lì yáng shǐ shì yǐ jiàn wén jiù chén, sān shì bù rù xiáng xù, ér shǐ jiàn zhī míng líng wáng ào ér shàng zhī, hé shǐ shì zhī duō xìng yě!
姚興之盛也不如苻氏，其暴也不如劉、石，遲之數年而興死矣、泓滅矣，拓拔氏尤能容我而無殄滅之憂者，俟之俟之，隋興而以清白子孫為禹甸之士民，豈遽不可？然而終不及待也。一失其身，而歷世之流風以墜。前之人亦自靖而已矣，遑恤我後哉？溧陽史氏以建文舊臣，三世不入庠序，而史鑑之名凌王鏊而上之，何史氏之多幸也！