jīng yī
△经一
shǎng fá gòng zé jìn lìng bù xíng. hé yǐ míng zhī? míng zhī yǐ zào fù yú qī. zi hǎn wèi chū zhì, tián héng wèi pǔ chí, gù sòng jūn jiǎn gōng shì. huàn zài wáng liáng zào fù zhī gòng chē, tián lián chéng fáng zhī gòng qín yě.
赏罚共则禁令不行。何以明之?明之以造父、于期。子罕为出彘,田恒为圃池,故宋君、简公弑。患在王良、造父之共车,田连、成房之共琴也。
jīng èr
△经二
zhì qiáng shēng yú fǎ, ruò luàn shēng yú ā, jūn míng yú cǐ, zé zhèng shǎng fá ér fēi rén xià yě. jué lù shēng yú gōng, zhū fá shēng yú zuì, chén míng yú cǐ, zé jǐn sǐ lì ér fēi zhōng jūn yě. jūn tōng yú bù rén, chén tōng yú bù zhōng, zé kě yǐ wáng yǐ. zhāo xiāng zhī zhǔ qíng ér bù fā wǔ yuàn, tián wěi zhī chén qíng gù jiào tián zhāng, ér gōng yí cí yú.
治强生于法,弱乱生于阿,君明于此,则正赏罚而非仁下也。爵禄生于功,诛罚生于罪,臣明于此,则尽死力而非忠君也。君通于不仁,臣通于不忠,则可以王矣。昭襄知主情而不发五苑,田鲔知臣情故教田章,而公仪辞鱼。
jīng sān
△经三
míng zhǔ zhě, jiàn yú wài yě, ér wài shì bù dé bù chéng, gù sū dài fēi qí wáng. rén zhǔ jiàn yú shàng yě, ér jū zhě bù shì bù xiǎn, gù pān shòu yán yǔ qíng. rén zhǔ wú suǒ jué wù, fāng wú zhī zhī, gù kǒng tóng yī tóng zú, ér kuàng jiè yú quán hū! wú zhāng zhī zhī, gù shuō yǐ yáng, ér kuàng jiè yú chéng hū! zhào wáng è hǔ mù ér yōng. míng zhǔ zhī dào, rú zhōu xíng rén zhī què wèi hóu yě.
明主者,鉴于外也,而外事不得不成,故苏代非齐王。人主鉴于上也,而居者不适不显,故潘寿言禹情。人主无所觉悟,方吾知之,故恐同衣同族,而况借于权乎!吴章知之,故说以佯,而况借于诚乎!赵王恶虎目而壅。明主之道,如周行人之却卫侯也。
jīng sì
△经四
rén zhǔ zhě, shǒu fǎ zé chéng yǐ lì gōng zhě yě. wén yǒu lì suī luàn ér yǒu dú shàn zhī mín, bù wén yǒu luàn mín ér yǒu dú zhì zhī lì, gù míng zhǔ zhì lì bù zhì mín. shuō zài yáo mù zhī běn yǔ yǐn wǎng zhī gāng. gù shī huǒ zhī sè fū, bù kě bù lùn yě. jiù huǒ zhě, lì cāo hú zǒu huǒ, zé yī rén zhī yòng yě cāo biān shǐ rén, zé yì wàn fū. gù suǒ yù shù zhě, rú zào fù zhī yù jīng mǎ, qiān mǎ tuī chē zé bù néng jìn, dài yù zhí pèi chí cè zé mǎ xián wù yǐ. shì yǐ shuō zài chuí duàn píng yí, bǎng qíng jiǎo zhí. bù rán, bài zài nào chǐ yòng qí lù mǐn wáng, lǐ duì yòng zhào è zhǔ fù yě.
人主者,守法责成以立功者也。闻有吏虽乱而有独善之民,不闻有乱民而有独治之吏,故明主治吏不治民。说在摇木之本与引网之纲。故失火之啬夫,不可不论也。救火者,吏操壶走火,则一人之用也;操鞭使人,则役万夫。故所遇术者,如造父之遇惊马,牵马推车则不能进,代御执辔持策则马咸骛矣。是以说在椎锻平夷,榜檠矫直。不然,败在淖齿用齐戮闵王,李兑用赵饿主父也。
jīng wǔ
△经五
guó shì zhī lǐ, zé bù láo ér chéng. gù zī zhèng zhī jù yuán ér gē yǐ shàng gāo liáng yě. qí huàn zài zhào jiǎn zhǔ shuì lì qīng qīng zhòng báo yí zhī yán" guó zhōng bǎo", jiǎn zhǔ xǐ ér fǔ kù xū, bǎi xìng è ér jiān lì fù yě. gù huán gōng xún mín ér guǎn zhòng shěng fǔ cái yuàn nǚ. bù rán, zé zài yán líng chéng mǎ bù dé jìn, zào fù guò zhī ér wèi zhī qì yě.
国事之理,则不劳而成。故兹郑之踞辕而歌以上高梁也。其患在赵简主税吏清轻重;薄疑之言“国中饱”,简主喜而府库虚,百姓饿而奸吏富也。故桓公巡民而管仲省腐财怨女。不然,则在延陵乘马不得进,造父过之而为之泣也。
shuō yī
△说一
zào fù yù sì mǎ, chí zhòu zhōu xuán ér zì yù yú mǎ. zì yù yú mǎ zhě, shàn pèi cè zhī zhì yě. rán mǎ jīng yú chū zhì ér zào fù bù néng jìn zhì zhě, fēi pèi cè zhī yán bù zú yě, wēi fēn yú chū zhì yě. wáng zǐ yú qī wèi fù jià, pèi cè bù yòng ér zé yù yú mǎ, shàn chú shuǐ zhī lì yě. rán mǎ guò yú pǔ chí ér fù jià bài zhě, fēi chú shuǐ zhī lì bù zú yě, dé fèn zǐ pǔ chí yě. gù wáng liáng zào fù, tiān xià zhī shàn yù zhě yě, rán ér shǐ wáng liáng cāo zuǒ gé ér chì zhà zhī, shǐ zào fù cāo yòu gé ér biān chī zhī, mǎ bù néng xíng shí lǐ, gòng gù yě. tián lián chéng qiào, tiān xià shàn gǔ qín zhě yě, rán ér tián lián gǔ shàng chéng qiào jiē yīn yè, yòng shǒu zhǐ àn xià ér bù néng chéng qū, yì gòng gù yě. fū yǐ wáng liáng zào fù zhī qiǎo, gòng pèi ér yù, bù néng shǐ mǎ, rén zhǔ ān néng yǔ qí chén gòng quán yǐ wéi zhì? yǐ tián lián chéng qiào zhī qiǎo, gòng qín ér bù néng chéng qū, rén zhǔ yòu ān néng yǔ qí chén gòng shì yǐ chéng gōng hū?
造父御四马,驰骤周旋而恣欲于马。恣欲于马者,擅辔策之制也。然马惊于出彘而造父不能禁制者,非辔策之严不足也,威分于出彘也。王子于期为驸驾,辔策不用而择欲于马,擅刍水之利也。然马过于圃池而驸驾败者,非刍水之利不足也,德分子圃池也。故王良、造父,天下之善御者也,然而使王良操左革而叱咤之,使造父操右革而鞭笞之,马不能行十里,共故也。田连、成窍,天下善鼓琴者也,然而田连鼓上、成窍擑(音叶,用手指按)下而不能成曲,亦共故也。夫以王良、造父之巧,共辔而御,不能使马,人主安能与其臣共权以为治?以田连、成窍之巧,共琴而不能成曲,人主又安能与其臣共势以成功乎?
yī yuē: zào fù wèi qí wáng fù jià, kě mǎ fú chéng, xiào jià pǔ zhōng. kě mǎ jiàn pǔ tā, qù chē zǒu chí, jià bài. wáng zǐ yú qī wèi zhào jiǎn zhǔ qǔ dào zhēng qiān lǐ zhī biǎo, qí shǐ fā yě, zhì fú gōu zhōng, wáng zǐ yú qī qí pèi cè ér jìn zhī, zhì tū chū yú gōu zhōng, mǎ jīng jià bài.
一曰:造父为齐王驸驾,渴马服成,效驾圃中。渴马见圃他,去车走池,驾败。王子于期为赵简主取道争千里之表,其始发也,彘伏沟中,王子于期齐辔策而进之,彘突出于沟中,马惊驾败。
sī chéng zi hǎn wèi sòng jūn yuē:" qìng shǎng cì yǔ, zhǎn zhī suǒ xǐ yě, jūn zì xíng zhī shā lù zhū fá, mín zhī suǒ è yě, chén fǎng dāng zhī." sòng jūn yuē:" nuò." yú shì chū wēi lìng, zhū dà chén. jūn yuē" wèn zi hǎn" yě. yú shì dà chén wèi zhī, xì mín guī zhī. chù qī nián, zi hǎn shā sòng jūn ér duó zhèng. gù zi hǎn wèi chū zhì yǐ duó qí jūn guó.
司城子罕谓宋君曰:“庆赏赐与,展之所喜也,君自行之;杀戮诛罚,民之所恶也,臣访当之。”宋君曰:“诺。”于是出威令,诛大臣。君曰“问子罕”也。于是大臣畏之,细民归之。处期年,子罕杀宋君而夺政。故子罕为出彘以夺其君国。
jiǎn gōng zài shàng wèi, fá zhòng ér zhū yán, hòu fù liǎn ér shā lù mín. tián chéng héng shè cí ài, míng kuān hòu. jiǎn gōng yǐ qí mín wèi kě mǎ, bù yǐ ēn jiā mín, ér tián chéng héng yǐ rén hòu wèi pǔ dì yě.
简公在上位,罚重而诛严,厚赋敛而杀戮民。田成恒设慈爱,明宽厚。简公以齐民为渴马,不以恩加民,而田成恒以仁厚为圃地也。
yī yuē: zào fù wèi qí wáng fù jià, yǐ kě fú mǎ, bǎi rì ér fú chéng. fú chéng, qǐng xiào jià qí wáng, wáng yuē" xiào jià yú pǔ zhōng." zào fù qū chē rù pǔ, mǎ jiàn pǔ chí ér zǒu, zào fù bù néng jìn. zào fù yǐ kě fú mǎ jiǔ yǐ, jīn mǎ jiàn chí, hàn ér zǒu, suī zào fù bù néng zhì. jīn jiǎn gōng zhī yǐ fǎ jìn qí zhòng jiǔ yǐ, ér tián chéng héng lì zhī, shì tián chéng héng qīng pǔ chí ér shì kě mín yě.
一曰:造父为齐王驸驾,以渴服马,百日而服成。服成,请效驾齐王,王曰;“效驾于圃中。”造父驱车入圃,马见圃池而走,造父不能禁。造父以渴服马久矣,今马见池,駻而走,虽造父不能治。今简公之以法禁其众久矣,而田成恒利之,是田成恒倾圃池而示渴民也。
yī yuē: wáng zǐ yú qī wèi sòng jūn wèi qiān lǐ zhī zhú. yǐ jià, chá shǒu wěn wén. qiě fā yǐ, qū ér qián zhī, lún zhōng shéng yǐn ér què zhī, mǎ yǎn jī. fǔ ér fā zhī. zhì yì chū yú dòu zhōng. mǎ tuì ér què, cè bù néng jìn qián yě mǎ hàn ér zǒu, pèi bù néng zhèng yě.
一曰:王子于期为宋君为千里之逐。已驾,察手吻文。且发矣,驱而前之,轮中绳;引而却之,马掩迹。拊而发之。彘逸出于窦中。马退而却,策不能进前也;马駻而走,辔不能正也。
yī yuē: sī chéng zi hǎn wèi sòng jūn yuē:" qìng shǎng cì yǔ zhě, mín zhī suǒ hǎo yě, jūn zì xíng zhī zhū fá shā lù zhě, mín zhī suǒ è yě, chén fǎng dāng zhī." yú shì lù xì mín ér zhū dà chén, jūn yuē:" yǔ zi hǎn yì zhī." jū qī nián, mín zhī shā shēng zhī mìng zhì yú zi hǎn yě, gù yī guó guī yān. gù zi hǎn jié sòng jūn ér duó qí zhèng, fǎ bù néng jìn yě. gù yuē:" zi hǎn wèi chū zhì, ér tián chéng cháng wèi pǔ chí yě." lìng wáng liáng zào fù gòng chē, rén cāo yī biān pèi ér chū mén lǘ, jià bì bài ér dào bù zhì yě. lìng tián lián chéng qiào gòng qín, rén fǔ yī xián ér huī, zé yīn bì bài qū bù suí tū.
一曰:司城子罕谓宋君曰:“庆赏赐予者,民之所好也,君自行之;诛罚杀戮者,民之所恶也,臣访当之。”于是戮细民而诛大臣,君曰:“与子罕议之。”居期年,民知杀生之命制于子罕也,故一国归焉。故子罕劫宋君而夺其政,法不能禁也。故曰:“子罕为出彘,而田成常为圃池也。”令王良、造父共车,人操一边辔而出门闾,驾必败而道不至也。令田连、成窍共琴,人抚一弦而挥,则音必败、曲不遂突。
shuō èr
△说二
qín zhāo wáng yǒu bìng, bǎi xìng lǐ mǎi niú ér jiā wèi wáng dǎo. gōng sūn shù chū jiàn zhī, rén hè wáng yuē:" bǎi xìng nǎi jiē lǐ mǎi niú wèi wáng dǎo." wáng shǐ rén wèn zhī, guǒ yǒu zhī. wáng yuē:" zī zhī rén èr jiǎ. fū fēi lìng ér shàn dǎo, shì ài guǎ rén yě. fū ài guǎ rén, guǎ rén yì qiě gǎi fǎ ér xīn yǔ zhī xiāng xún zhě, shì fǎ bù lì fǎ bù lì, luàn wáng zhī dào yě. bù rú rén fá èr jiǎ ér fù yǔ wèi zhì."
秦昭王有病,百姓里买牛而家为王祷。公孙述出见之,人贺王曰:“百姓乃皆里买牛为王祷。”王使人问之,果有之。王曰:“訾之人二甲。夫非令而擅祷,是爱寡人也。夫爱寡人,寡人亦且改法而心与之相循者,是法不立;法不立,乱亡之道也。不如人罚二甲而复与为治。”
yī yuē: qín xiāng wáng bìng, bǎi xìng wèi zhī dǎo bìng yù, shā niú sāi dǎo. láng zhōng yán è gōng sūn yǎn chū jiàn zhī, yuē:" fēi shè là zhī shí yě, xī zì shā niú ér cí shè?" guài ér wèn zhī. bǎi xìng yuē:" rén zhǔ bìng, wèi zhī dǎo jīn bìng yù, shā niú sāi dǎo." yán è gōng sūn yǎn shuō, jiàn wáng, bài hè yuē:" guò yáo shùn yǐ." wáng jīng yuē:" hé wèi yě?" duì yuē:" yáo shùn, qí mín wèi zhì wéi zhī dǎo yě. jīn wáng bìng ér mín yǐ niú dǎo, bìng yù, shā niú sāi dǎo, gù chén qiè yǐ wáng wèi guò zhì shùn yě." wáng yīn shǐ rén wèn zhī, hé lǐ wèi zhī, zī qí lǐ zhèng yǔ wǔ lǎo tún èr jiǎ. yán è gōng sūn yǎn kuì bù gǎn yán. jū shù yuè, wáng yǐn jiǔ hān lè, yán è gōng sūn yǎn wèi wáng yuē:" qián shí chén qiè yǐ wáng wèi guò yáo shùn, fēi zhí gǎn yú yě. yáo shùn bìng, qiě qí mín wèi zhì wéi zhī dǎo yě fēn wáng bìng, ér mín yǐ niú dǎo, bìng yù, shā niú sāi tāo. jīn nǎi zī qí lǐ zhèng yǔ wǔ lǎo tún èr jiǎ, chén qiè guài zhī." wáng yuē:" yú hé gù bù zhī yú cǐ? bǐ mín zhī suǒ yǐ wéi wǒ yòng zhě, fēi yǐ wú ài zhī wèi wǒ yòng zhě yě, yǐ wú shì zhī wèi wǒ yòng zhě yě. wú shì shì yǔ mín xiāng shōu, ruò shì, wú shì bù ài ér mín yīn bù wéi wǒ yòng yě, gù suì jué ài dào yě."
一曰:秦襄王病,百姓为之祷;病愈,杀牛塞祷。郎中阎遏、公孙衍出见之,曰:“非社腊之时也,奚自杀牛而祠社?”怪而问之。百姓曰:“人主病,为之祷;今病愈,杀牛塞祷。”阎遏、公孙衍说,见王,拜贺曰:“过尧、舜矣。”王惊曰:“何谓也?”对曰:“尧、舜,其民未至为之祷也。今王病而民以牛祷,病愈,杀牛塞祷,故臣窃以王为过治、舜也。”王因使人问之,何里为之,訾其里正与伍老屯二甲。阎遏、公孙衍愧不敢言。居数月,王饮酒酣乐,阎遏、公孙衍谓王曰:“前时臣窃以王为过尧、舜,非直敢谀也。尧、舜病,且其民未至为之祷也;分王病,而民以牛祷,病愈,杀牛塞涛。今乃訾其里正与伍老屯二甲,臣窃怪之。”王曰:“于何故不知于此?彼民之所以为我用者,非以吾爱之为我用者也,以吾势之为我用者也。吾释势与民相收,若是,吾适不爱而民因不为我用也,故遂绝爱道也。”
qín dà jī, yīng hóu qǐng yuē:" wǔ yuàn zhī cǎo zhe: shū cài xiàng guǒ zǎo lì, zú yǐ huó mín, qīng fā zhī." zhāo xiāng wáng yuē:" wú qín fǎ, shǐ mín yǒu gōng ér shòu shǎng, yǒu zuì ér shòu zhū. jīn fā wǔ yuàn zhī shū cǎo zhě, shǐ mín yǒu gōng yǔ wú gōng jù shǎng yě. fū shǐ mín yǒu gōng yǔ wú gōng jù shǎng zhě, cǐ luàn zhī dào yě. fū fā wǔ yuàn ér luàn, bù rú qì zǎo shū ér zhì." yī yuē:" lìng fā wǔ yuàn zhī luǒ shū zǎo lì, zú yǐ huó mín, shì yòng mín yǒu gōng yǔ wú gōng zhēng qǔ yě. fū shēng luàn, bù rú sǐ ér zhì, dài fū qí shì zhī."
秦大饥,应侯请曰:“五苑之草著:蔬菜、、橡果、枣栗,足以活民,清发之。“昭襄王曰:“吾秦法,使民有功而受赏,有罪而受诛。今发五苑之蔬草者,使民有功与无功俱赏也。夫使民有功与无功俱赏者,此乱之道也。夫发五苑而乱,不如弃枣蔬而治。”一曰:“令发五苑之蓏、蔬、枣、栗,足以活民,是用民有功与无功争取也。夫生乱,不如死而治,大夫其释之。”
tián jīng jiào qí zi tián zhāng yuē:" yù lì ér shēn, xiān lì ér jūn yù fù ér jiā, xiān fù ér guó."
田鲸教其子田章曰:“欲利而身,先利而君;欲富而家,先富而国。”
yī yuē: tián wěi shù qí zi tián zhāng yuē:" zhǔ mài guān jué, chén mài zhì lì, gù zì shì wú shì rén."
一曰:田鲔数其子田章曰:“主卖官爵,臣卖智力,故自恃无恃人。”
gōng yí xiū xiāng lǔ ér shì yú, yī guó jǐn zhēng mǎi yú ér xiàn zhī, gōng yì zi bù shòu. qí dì jiàn yuē:" fū zǐ shì yú ér bù shòu zhě, hé yě?" duì rì:" fū wéi shì yú, gù bù shòu yě. fū jí shòu yú, bì yǒu xià rén zhī sè yǒu xià rén zhī sè, jiāng wǎng yú fǎ wǎng yú fǎ, zé miǎn yú xiāng. suī shì yú, cǐ bù bì zhì wǒ yú, wǒ yòu bù néng zì jǐ yú. jí wú shòu yú ér bù miǎn yú xiāng, suī shì yú, wǒ néng zhǎng zì jǐ yú." cǐ míng fū shì rén bù rú zì shì yě, míng yú rén zhī wèi jǐ zhě bù rú jǐ zhī zì wèi yě.
公仪休相鲁而嗜鱼,一国尽争买鱼而献之,公议子不受。其弟谏曰:“夫子嗜鱼而不受者,何也?”对日:“夫唯嗜鱼,故不受也。夫即受鱼,必有下人之色;有下人之色,将枉于法;枉于法,则免于相。虽嗜鱼,此不必致我鱼,我又不能自给鱼。即无受鱼而不免于相,虽嗜鱼,我能长自给鱼。”此明夫恃人不如自恃也,明于人之为己者不如己之自为也。
shuō sān
△说三
zi zhī xiāng yàn, guì ér zhǔ duàn. sū dài wéi qí shǐ yàn, wáng wèn zhī yuē:" qí wáng yì hé rú zhǔ yě?" duì yuē:" bì bù bà yǐ." yàn wáng yuē:" hé yě?" duì yuē:" xī huán gōng zhī bà yě, nèi shì shǔ bào shū, wài shì shǔ guǎn zhòng, huán gōng bèi fā ér yù fù rén, rì yóu yú shì. jīn qí wáng bù xìn qí dà chén." yú shì yàn wáng yīn yì dà xìn zǐ zhī. zi zhī wén zhī, shǐ rén yí sū dài jīn bǎi yì, ér tīng qí suǒ shǐ.
子之相燕,贵而主断。苏代为齐使燕,王问之曰:“齐王亦何如主也?”对曰:“必不霸矣。”燕王曰:“何也?”对曰:“昔桓公之霸也,内事属鲍叔,外事属管仲,桓公被发而御妇人,日游于市。今齐王不信其大臣。”于是燕王因益大信子之。子之闻之,使人遗苏代金百镒,而听其所使。
yī yuē: sū dài wéi qí shǐ yàn, jiàn wú yì zi zhī, zé bì bù dé shì ér hái, gòng cì yòu bù chū, yú shì jiàn yàn wáng, nǎi yù qí wáng. yàn wáng yuē:" qí wáng hé ruò shì zhī xián yě? zé jiāng bì wáng hū?" sū dài yuē:" jiù wáng bù xiá, ān dé wáng zāi?" yàn wáng yuē:" hé yě?" yuē:" qí rèn suǒ ài bù jūn." yàn wáng yuē:" qí wáng hé yě?" yuē:" xī zhě qí huán gōng ài guǎn zhòng, zhì yǐ wéi zhòng fù, nèi shì lǐ yān, wài shì duàn yān, jǔ guó ér guī zhī, gù yī kuāng tiān xià, jiǔ hé zhū hóu. jīn qí rèn suǒ ài bù jūn, shì yǐ zhī qí wáng yě." yàn wáng yuē:" jīn wú rèn zǐ zhī, tiān xià wèi zhī wén yě?" yú shì míng rì zhāng cháo ér tīng zǐ zhī.
一曰:苏代为齐使燕,见无益子之,则必不得事而还,贡赐又不出,于是见燕王,乃誉齐王。燕王曰:“齐王何若是之贤也?则将必王乎?”苏代曰:“救亡不暇,安得王哉?”燕王曰:“何也?”曰:“其任所爱不均。”燕王曰:“其亡何也?”曰:“昔者齐桓公爱管仲,置以为仲父,内事理焉,外事断焉,举国而归之,故一匡天下,九合诸侯。今齐任所爱不均,是以知其亡也。”燕王曰:“今吾任子之,天下未之闻也?”于是明日张朝而听子之。
pān shòu wèi yàn wáng yuē:" wáng bù rú yǐ guó ràng zǐ zhī. rén suǒ yǐ wèi yáo xián zhě, yǐ qí ràng tiān xià yú xǔ yóu, xǔ yóu bì bù shòu yě, zé shì yáo yǒu ràng xǔ yóu zhī míng ér shí bù shī tiān xià yě. jīn wáng yǐ guó ràng zǐ zhī, zi zhī bì bù shòu yě, zé shì wáng yǒu ràng zǐ zhī zhī míng ér yǔ yáo tóng háng yě." yú shì yàn wáng yīn jǔ guó ér shǔ zhī, zi zhī dà zhòng.
潘寿谓燕王曰:“王不如以国让子之。人所以谓尧贤者,以其让天下于许由,许由必不受也,则是尧有让许由之名而实不失天下也。今王以国让子之,子之必不受也,则是王有让子之之名而与尧同行也。”于是燕王因举国而属之,子之大重。
yī yuē: pān shòu, yǐn zhě. yàn shǐ rén pìn zhī. pān shòu jiàn yàn wáng yuē:" chén kǒng zi zhī zhī rú yì yě." wáng yuē:" hé yì zāi? duì yuē:" gǔ zhě yǔ sǐ, jiāng chuán tiān xià yú yì, qǐ zhī rén yīn xiāng yǔ gōng yì ér lì qǐ. jīn wáng xìn ài zǐ zhī, jiāng chuán guó zǐ zhī, tài zǐ zhī rén jǐn huái yìn, wèi zi zhī zhī rén wú yī rén zài cháo tíng zhě. wáng bù xìng qì qún chén, zé zi zhī yì yì yě." wáng yīn shōu lì xǐ, zì sān bǎi shí yǐ shàng jiē xiào zhī zǐ zhī, zi zhī dà zhòng. fū rén zhǔ zhī suǒ yǐ jìng zhào zhě, zhū hóu zhī shì tú yě, jīn zhū hóu zhī shì tú jiē sī mén zhī dǎng yě. rén zhǔ zhī suǒ yǐ zì qiǎn shào zhě, yán xué zhī shì tú yě, jīn yán xué zhī shì tú jiē sī mén zhī shè rén yě. shì hé yě? duó chǐ zhī zī zài zi zhī yě. gù wú zhāng yuē:" rén zhǔ bù yáng sēng ài rén. yáng ài rén, bù dé fù zēng yě yáng zēng rén, bù dé fù ài yě."
一曰:潘寿,隐者。燕使人聘之。潘寿见燕王曰:“臣恐子之之如益也。”王曰:“何益哉?对曰:“古者禹死,将传天下于益,启之人因相与攻益而立启。今王信爱子之,将传国子之,太子之人尽怀印,为子之之人无一人在朝廷者。王不幸弃群臣,则子之亦益也。”王因收吏玺,自三百石以上皆效之子之,子之大重。夫人主之所以镜照者,诸侯之士徒也,今诸侯之士徒皆私门之党也。人主之所以自浅娋者,岩穴之士徒也,今岩穴之士徒皆私门之舍人也。是何也?夺褫之资在子之也。故吴章曰:“人主不佯僧爱人。佯爱人,不得复憎也;佯憎人,不得复爱也。”
yī yuē: yàn wáng yù chuán guó yú zi zhī yě, wèn zhī pān shòu, duì yuē:" yǔ ài yì ér rèn tiān xià yú yì, yǐ ér yǐ qǐ rén wéi lì. jí lǎo, ér yǐ qǐ wèi bù zú rèn tiān xià, gù chuán tiān xià yú yì, ér shì zhòng jǐn zài qǐ yě. yǐ ér qǐ yǔ yǒu dǎng gōng yì ér duó zhī tiān xià, shì yǔ míng chuán tiān xià zǐ yì, ér shí lìng qǐ zì qǔ zhī yě. cǐ yǔ zhī bù jí yáo shùn míng yǐ. jīn wáng yù chuán zhī zǐ zhī, ér lì wú fēi tài zǐ zhī rén zhě yě, shì míng chuán zhī ér shí lìng tài yú zì qǔ zhī yě." yàn wáng nǎi shōu xǐ, zì sān bǎi shí yǐ shàng jiē xiào zhī zǐ zhī, zi zhī suì zhòng.
一曰:燕王欲传国于子之也,问之潘寿,对曰:“禹爱益而任天下于益,已而以启人为吏。及老,而以启为不足任天下,故传天下于益,而势重尽在启也。已而启与友党攻益而夺之天下,是禹名传天下子益,而实令启自取之也。此禹之不及尧、舜明矣。今王欲传之子之,而吏无非太子之人者也,是名传之而实令太于自取之也。”燕王乃收玺,自三百石以上皆效之子之,子之遂重。
fāng wú zǐ yuē:" wú wén zhī gǔ lǐ: xíng bù yǔ tóng fú zhě tóng chē, bù yǔ tóng zú zhě gòng jiā, ér kuàng jūn rén zhě nǎi jiè qí quán ér wài qí shì hū!"
方吾子曰:“吾闻之古礼:行不与同服者同车,不与同族者共家,而况君人者乃借其权而外其势乎!“
wú zhāng wèi hán xuān wáng yuē:" rén zhǔ bù kě yáng ài rén, yī rì bù kě fù zēng wàn bù kě yǐ yáng zēng rén, yī rì bù kě fù ài yě. gù yáng zēng yáng ài zhī zhēng jiàn, zé yú zhě yīn zī ér huǐ yù zhī. suī yǒu míng zhǔ, bù néng fù shōu, ér kuàng yú yǐ chéng jiè rén yě!"
吴章谓韩宣王曰:“人主不可佯爱人,一日不可复憎万;不可以佯憎人,一日不可复爱也。故佯憎佯爱之征见,则谀者因资而毁誉之。虽有明主,不能复收,而况于以诚借人也!”
zhào tiān yóu yú pǔ zhōng, zuǒ yòu yǐ tù yǔ hǔ ér chuò, xì rán huán qí yǎn. wáng yuē:" kě wù zāi, hǔ mù yě!" zuǒ yòu yuē:" píng yáng jūn zhī mù kě wù guò cǐ. jiàn cǐ wèi yǒu hài yě, jiàn píng yáng jūn zhī mù rú cǐ zhě, zé bì sǐ yǐ." qí míng rì, píng yáng jūn wén zhī, shǐ rén shā yán zhě, ér wáng bù zhū yě.
赵天游于圃中,左右以兔与虎而辍,盻然环其眼。王曰:“可恶哉,虎目也!”左右曰:“平阳君之目可恶过此。见此未有害也,见平阳君之目如此者,则必死矣。”其明日,平阳君闻之,使人杀言者,而王不诛也。
wèi jūn rù cháo yú zhōu, zhōu xíng rén wèn qí hào, duì yuē:" zhū hóu pì jiāng." zhōu xíng rén què zhī yuē:" zhū hóu bù dé yǔ tiān zǐ tóng hào." wèi jūn nǎi zì gèng yuē:" zhū hóu huǐ." ér hòu nèi zhī. shén ní wén zhī yuē:" yuǎn zāi jìn bī! xū míng bù yǐ jiè rén, kuàng shí shì hū?"
卫君入朝于周,周行人问其号,对曰:“诸侯辟疆。”周行人却之曰:“诸侯不得与天子同号。”卫君乃自更曰:“诸侯燬。”而后内之。什尼闻之曰:“远哉禁逼!虚名不以借人,况实事乎?”
shuō sì
△说四
yáo mù zhě yī yī shè qí yè, zé láo ér bù biàn zuǒ yòu fǔ qí běn, ér yè biàn yáo yǐ. lín yuān ér yáo mù, niǎo jīng ér gāo, yú kǒng ér xià. shàn zhāng wǎng zhě yǐn qí gāng, ruò yī yī shè wàn mù ér hòu dé, zé shì láo ér nán yǐn qí gāng, ér yú yǐ náng yǐ. gù lì zhě, mín zhī běn gāng zhě yě, gù shèng rén zhì lì bù zhì mín.
摇木者一一摄其叶,则劳而不遍;左右拊其本,而叶遍摇矣。临渊而摇木,鸟惊而高,鱼恐而下。善张网者引其纲,若一一摄万目而后得,则是劳而难;引其纲,而鱼已囊矣。故吏者,民之本、纲者也,故圣人治吏不治民。
jiù huǒ zhě, lìng lì qiè hú wèng ér zǒu huǒ, zé yī rén zhī yòng yě cāo biān chuí zhǐ huī ér qù shǐ rén, zé zhì wàn fū. shì yǐ shèng rén bù qīn xì mín, míng zhǔ bù gōng xiǎo shì. zào fù fāng nòu, shí yǒu zi fù chéng chē guò zhě, mǎ jīng ér bù xíng, qí zi xià chē qiān mǎ, fù zǐ tuī chē, qǐng zào zhù wǒ tuī chē. zào fù yīn shōu qì, chuò ér jì zài zhī, yuán qí zi zhī chéng. nǎi shǐ jiǎn pèi chí cè, wèi zhī yòng yě, ér mǎ xián wù yǐ. shǐ zào fù ér bù néng yù, suī jìn lì láo shēn zhù zhī tuī chē, mǎ yóu bù kěn xíng yě. jīn shēn shǐ yì, qiě jì zài, yǒu dé yú rén zhě, yǒu shù ér yù zhī yě. gù guó zhě, jūn zhī chē yě shì zhě, jūn zhī mǎ yě. wú shù yǐ yù zhī, shēn suī láo, yóu bù miǎn luàn yǒu shù yǐ yù zhī, shēn chǔ yì lè zhī dì, yòu zhì dì wáng zhī gōng yě.
救火者,令吏挈壶瓮而走火,则一人之用也;操鞭箠指麾而趣使人,则制万夫。是以圣人不亲细民,明主不躬小事。造父方耨,时有子父乘车过者,马惊而不行,其子下车牵马,父子推车,请造助我推车。造父因收器,辍而寄载之,援其子之乘。乃始检辔持策,未之用也,而马咸骛矣。使造父而不能御,虽尽力劳身助之推车,马犹不肯行也。今身使佚,且寄载,有德于人者,有术而御之也。故国者,君之车也;势者,君之马也。无术以御之,身虽劳,犹不免乱;有术以御之,身处佚乐之地,又致帝王之功也。
chuí duàn zhě, suǒ yǐ píng bù yí yě bǎng qíng zhě, suǒ yǐ jiǎo bù yí yě. shèng rén zhī wèi fǎ yě, suǒ yǐ píng bù yí jiǎo bù zhí yě. nào chǐ zhī yòng qí yě, zhuó mǐn wáng zhī jīn lǐ duì zhī yòng zhào yě, è shā zhǔ fù. cǐ èr jūn zhě, jiē bù néng yòng qí chuí duàn bǎng qíng, gù shēn sǐ wèi lù ér wèi tiān xià xiào.
椎锻者,所以平不夷也;榜檠者,所以矫不宜也。圣人之为法也,所以平不夷、矫不直也。淖齿之用齐也,擢闵王之筋;李兑之用赵也,饿杀主父。此二君者,皆不能用其椎锻榜檠,故身死为戮而为天下笑。
yī yuē: rù qí, zé dú wén nào chǐ ér bù wén qí wáng rén zhào, zé dú wén lǐ duì ér bù wén zhào wáng. gù yuē: rén zhǔ zhě bù cāo shù, zé wēi shì qīng ér chén shàn míng.
一曰:入齐,则独闻淖齿而不闻齐王;人赵,则独闻李兑而不闻赵王。故曰:人主者不操术,则威势轻而臣擅名。
yī yuē: wǔ líng wáng shǐ huì wén wáng lì zhèng, lǐ duì wèi xiāng, wǔ líng wáng bù yǐ shēn gōng qīn shā shēng zhī bǐng, gù jié yú lǐ duì.
一曰:武灵王使惠文王莅政,李兑为相,武灵王不以身躬亲杀生之柄,故劫于李兑。
yī yuē: tián yīng xiāng qí, rén yǒu shuō wáng zhě yuē:" zhōng suì zhī jì, wáng bù yī yǐ shù rì zhī jiān zì tīng zhī, zé wú yǐ zhī lì zhī jiān xié dé shī yě." wáng yuē:" shàn." tián yīng wén zhī, jí sòng qǐng yú wáng ér tīng qí jì. wáng jiāng tīng zhī yǐ, tián yīng lìng guān jù yā quàn dòu shí cān shēng zhī jì. wáng zì tīng jì, jì bù shèng tīng, bà shí hòu, fù zuò, bù fù mù shí měi. tián yīng fù wèi yuē:" qún chén suǒ zhōng suì rì yè bù gǎn tōu dài zhī shì yě, wáng yǐ yī xī tīng zhī, zé qún chén yǒu wéi quàn miǎn yǐ." wáng yuē:" nuò." é ér wáng yǐ shuì yǐ, lì jǐn yú dāo xiāo qí yā quàn shēng shí zhī jì. wáng tīng zhī, luàn nǎi shǐ shēng.
一曰:田婴相齐,人有说王者曰:“终岁之计,王不一以数日之间自听之,则无以知吏之奸邪得失也。”王曰:“善。”田婴闻之,即送请于王而听其计。王将听之矣,田婴令官具押券斗石参升之计。王自听计,计不胜听,罢食后,复坐,不复暮食美。田婴复谓曰:“群臣所终岁日夜不敢偷怠之事也,王以一夕听之,则群臣有为劝勉矣。”王曰:“诺。”俄而王已睡矣,吏尽揄刀削其押券升石之计。王听之,乱乃始生。
shuō wǔ
△说五
zī zhèng zi yǐn niǎn shàng gāo liáng ér bù néng zhī. zī zhèng jù yuán ér gē, qián zhě zhǐ, hòu zhě qū, niǎn nǎi shàng. shǐ zī zhèng wú shù yǐ zhì rén, zé shēn suī jué lì zhì sǐ, niǎn yóu bù shàng yě. jīn shēn bù zhì láo kǔ ér niǎn yǐ shàng zhě, yǒu shù yǐ zhì rén zhī gù yě.
兹郑子引辇上高梁而不能支。兹郑踞辕而歌,前者止,后者趋,辇乃上。使兹郑无术以致人,则身虽绝力至死,辇犹不上也。今身不至劳苦而辇以上者,有术以致人之故也。
zhào jiǎn zhǔ chū shuì zhě, lì qǐng qīng zhòng. jiǎn zhǔ yuē:" wù qīng wù zhòng. zhòng, zé lì rù yú shàng ruò qīng, zé lì guī yú mín. shù wú sī lì ér zhèng yǐ." báo yí diào zhào jiǎn zhǔ yuē:" jūn zhī guó zhōng bǎo." jiǎn zhǔ xīn rán ér xǐ yuē:" hé rú yān?" duì yuē:" fǔ kù kōng xū yú shàng, bǎi xìng pín è yú xià, rán ér jiān lì fù yǐ."
赵简主出税者,吏请轻重。简主曰:“勿轻勿重。重,则利入于上;若轻,则利归于民。束无私利而正矣。”薄疑调赵简主曰:“君之国中饱。”简主欣然而喜曰:“何如焉?”对曰:“府库空虚于上,百姓贫饿于下,然而奸吏富矣。”
qí huán gōng wēi fú yǐ xún mín jiā, rén yǒu nián lǎo ér zì yǎng zhě, huán gōng wèn qí gù. duì rì:" chén yǒu zi sān rén, jiā pín wú yǐ qī zhī, yōng wèi fǎn." huán gōng guī, yǐ gào guǎn zhòng. guǎn zhòng yuē:" chù jī yǒu fǔ qì zhī cái, zé rén jī è gōng zhōng yǒu yuàn nǚ, zé mín wú qī." huán gōng yuē:" shàn." nǎi lùn gōng zhōng yǒu fù rén ér jià zhī. xià lìng yú mín rì:" zhàng fū èr shí ér shì, fù rén shí wǔ ér jià."
齐桓公微服以巡民家,人有年老而自养者,桓公问其故。对日:“臣有子三人,家贫无以妻之,佣未反。”桓公归,以告管仲。管仲曰:“畜积有腐弃之财,则人饥饿;宫中有怨女,则民无妻。”桓公曰:“善。”乃论宫中有妇人而嫁之。下令于民日:“丈夫二十而室,妇人十五而嫁。”
yī yuē: huán gōng wēi fú ér xíng yú mín jiān, yǒu lù mén jì zhě, xíng nián qī shí ér wú qī. huán gōng wèn guǎn zhòng yuē:" yǒu mín lǎo ér wú qī zhě píng?" guǎn zhòng yuē:" yǒu lù mén jì zhě, xíng nián qī shí yǐ ér wú qī." huán gōng yuē:" hé yǐ lìng zhī yǒu qī?" guǎn zhòng yuē:" chén wén zhī: shàng yǒu jī cái, zé mín chén bì biǎn fá yú xià gōng zhōng yǒu yuàn nǚ, zé yǒu lǎo ér wú qī zhě." huán gōng yuē:" shàn." lìng yú gōng zhōng" nǚ zǐ wèi cháng yù chū jià zhī". nǎi lìng nán zǐ nián èr shí ér shì, nǚ nián shí wǔ ér jià. zé nèi wú yuàn nǚ, wài wú kuàng fū.
一曰:桓公微服而行于民间,有鹿门稷者,行年七十而无妻。桓公问管仲曰:“有民老而无妻者平?”管仲曰:“有鹿门稷者,行年七十矣而无妻。”桓公曰:“何以令之有妻?”管仲曰:“臣闻之:上有积财,则民臣必匾乏于下;宫中有怨女,则有老而无妻者。”桓公曰:“善。”令于宫中“女子未尝御出嫁之”。乃令男子年二十而室,女年十五而嫁。则内无怨女,外无旷夫。
yán líng zhuó zǐ chéng cāng lóng tiāo wén zhī chéng, gōu shì zài qián, cuò zhuì zài hòu. mǎ yù jìn zé gōu shì jìn zhī, yù tuì zé cuò zhuì guàn zhī, mǎ yīn páng chū. zào fù guò ér wèi zhī qì tì, yuē:" gǔ zhī zhì rén yì rán yǐ. fū shǎng suǒ yǐ quàn zhī, ér huǐ cún yān fá suǒ yǐ jìn zhī, ér yù jiā yān. mín zhōng lì ér bù zhī suǒ yóu, cǐ yì shèng rén zhī suǒ wéi qì yě."
延陵卓子乘苍龙挑文之乘,钩饰在前,错錣在后。马欲进则钩饰禁之,欲退则错錣贯之,马因旁出。造父过而为之泣涕,曰:“古之治人亦然矣。夫赏所以劝之,而毁存焉;罚所以禁之,而誉加焉。民中立而不知所由,此亦圣人之所为泣也。”
yī yuē: yán líng zhuó zǐ chéng cāng lóng yǔ dí wén zhī chéng, qián zé yǒu cuò shì, hòu zé yǒu lì chuí, jìn zé yǐn zhī, tuì zé cè zhī. mǎ qián bù dé jìn, hòu bù dé tuì, suì bì ér yì, yīn xià chōu dāo ér wěn qí jiǎo. zào fù jiàn zhī, qì, zhōng rì bù shí, yīn yǎng tiān ér tàn yuē:" cè, suǒ yǐ jìn zhī yě, cuò shì zài qián yǐn, suǒ yǐ tuì zhī yě, lì zhuì zài hòu. jīn rén zhǔ yǐ qí qīng jié yě jìn zhī, yǐ qí bù shì zuǒ yòu yě tuì zhī yǐ qí gōng zhèng yě yù zhī, yǐ qí bù tīng cóng yě fèi zhī. mín jù, zhōng lì ér bù zhī suǒ yóu, cǐ shèng rén zhī suǒ wéi qì yě."
一曰:延陵卓子乘苍龙与翟文之乘,前则有错饰,后则有利鎚,进则引之,退则策之。马前不得进,后不得退,遂避而逸,因下抽刀而刎其脚。造父见之,泣,终日不食,因仰天而叹曰:“策,所以进之也,错饰在前;引,所以退之也,利錣在后。今人主以其清洁也进之,以其不适左右也退之;以其公正也誉之,以其不听从也废之。民惧,中立而不知所由,此圣人之所为泣也。”