shàng gǔ zhī shì, rén mín shǎo ér qín shòu zhòng, rén mín bù shèng qín shòu chóng shé. yǒu shèng rén zuò, gòu mù wèi cháo yǐ bì qún hài, ér mín yuè zhī, shǐ wáng tiān xià, hào yuē yǒu cháo shì. mín shí guǒ luǒ bàng há, xīng sāo è chòu ér shāng hài fù wèi, mín duō jí bìng. yǒu shèng rén zuò, zuān suì qǔ huǒ yǐ huà xīng sāo, ér mín shuō zhī, shǐ wáng tiān xià, hào zhī yuē suì rén shì. zhōng gǔ zhī shì, tiān xià dà shuǐ, ér gǔn yǔ jué dú. jìn gǔ zhī shì, jié zhòu bào luàn, ér tāng wǔ zhēng fá. jīn yǒu gòu mù zuān suì yú xià hòu shì zhī shì zhě, bì wèi gǔn yǔ xiào yǐ yǒu jué dú yú yīn zhōu zhī shì zhě, bì wèi tāng wǔ xiào yǐ. rán zé jīn yǒu měi yáo shùn tāng wǔ yǔ zhī dào yú dāng jīn zhī shì zhě, bì wèi xīn shèng xiào yǐ. shì yǐ shèng rén bù qī xiū gǔ, bù fǎ cháng kě, lùn shì zhī shì, yīn wèi zhī bèi. sòng yǒu rén gēng tián zhě, tián zhōng yǒu zhū, tù zǒu chù zhū, zhé jǐng ér sǐ, yīn shì qí lěi ér shǒu zhū, jì fù dé tù, tù bù kě fù dé, ér shēn wéi sòng guó xiào. jīn yù yǐ xiān wáng zhī zhèng, zhì dāng shì zhī mín, jiē shǒu zhū zhī lèi yě.
上古之世,人民少而禽兽众,人民不胜禽兽虫蛇。有圣人作,构木为巢以避群害,而民悦之,使王天下,号曰有巢氏。民食果蓏蚌蛤,腥臊恶臭而伤害腹胃,民多疾病。有圣人作,钻燧取火以化腥臊,而民说之,使王天下,号之曰燧人氏。中古之世,天下大水,而鲧、禹决渎。近古之世,桀、纣暴乱,而汤、武征伐。今有构木钻燧于夏后氏之世者,必为鲧、禹笑矣;有决渎于殷、周之世者,必为汤、武笑矣。然则今有美尧、舜、汤、武、禹之道于当今之世者,必为新圣笑矣。是以圣人不期修古,不法常可,论世之事,因为之备。宋有人耕田者,田中有株,兔走触株,折颈而死,因释其耒而守株,冀复得兔,兔不可复得,而身为宋国笑。今欲以先王之政,治当世之民,皆守株之类也。
gǔ zhě zhàng fū bù gēng, cǎo mù zhī shí zú shí yě fù rén bù zhī, qín shòu zhī pí zú yī yě. bù shì lì ér yǎng zú, rén mín shǎo ér cái yǒu yú, gù mín bù zhēng. shì yǐ hòu shǎng bù xíng, zhòng fá bù yòng, ér mín zì zhì. jīn rén yǒu wǔ zǐ bù wéi duō, zi yòu yǒu wǔ zǐ, dà fù wèi sǐ ér yǒu èr shí wǔ sūn. shì yǐ rén mín zhòng ér cái guǎ, shì lì láo ér gōng yǎng báo, gù mín zhēng, suī bèi shǎng lèi fá ér bù miǎn yú luàn.
古者丈夫不耕,草木之实足食也;妇人不织,禽兽之皮足衣也。不事力而养足,人民少而财有余,故民不争。是以厚赏不行,重罚不用,而民自治。今人有五子不为多,子又有五子,大父未死而有二十五孙。是以人民众而财寡,事力劳而供养薄,故民争,虽倍赏累罚而不免于乱。
yáo zhī wáng tiān xià yě, máo cí bù jiǎn, cǎi chuán bù zhuó lì zī zhī shí, lí huò zhī gēng dōng rì ní qiú, xià rì gé yī suī jiān mén zhī fú yǎng, bù kuī yú cǐ yǐ. yǔ zhī wáng tiān xià yě, shēn zhí lěi chā yǐ wéi mín xiān, gǔ wú bá, jìng bù shēng máo, suī chén lǔ zhī láo, bù kǔ yú cǐ yǐ. yǐ shì yán zhī, fū gǔ zhī ràng tiān zǐ zhě, shì qù jiān mén zhī yǎng, ér lí chén lǔ zhī láo yě, gǔ chuán tiān xià ér bù zú duō yě. jīn zhī xiàn lìng, yī rì shēn sǐ, zǐ sūn lěi shì jié jià, gù rén zhòng zhī. shì yǐ rén zhī yú ràng yě, qīng cí gǔ zhī tiān zǐ, nán qù jīn zhī xiàn lìng zhě, bó hòu zhī shí yì yě. fū shān jū ér gǔ jí zhě, lǘ là ér xiāng yí yǐ shuǐ zé jū kǔ shuǐ zhě, mǎi yōng ér jué dòu. gù jī suì zhī chūn, yòu dì bù xiǎng ráng suì zhī qiū, shū kè bì shí. fēi shū gǔ ròu ài guò kè yě, duō shǎo zhī shí yì yě. shì yǐ gǔ zhī yì cái, fēi rén yě, cái duō yě jīn zhī zhēng duó, fēi bǐ yě, cái guǎ yě. qīng cí tiān zǐ, fēi gāo yě, shì báo yě zhēng shì tuó, fēi xià yě, quán zhòng yě. gù shèng rén yì duō shǎo lùn bó hòu wèi zhī zhèng. gù fá báo bù wéi cí, zhū yán bù wéi lì, chēng sú ér xíng yě. gù shì yīn yú shì, ér bèi shì yú shì.
尧之王天下也,茅茨不翦,采椽不斫;粝粢之食,藜藿之羹;冬日麑裘,夏日葛衣;虽监门之服养,不亏于此矣。禹之王天下也,身执耒臿以为民先,股无胈,胫不生毛,虽臣虏之劳,不苦于此矣。以是言之,夫古之让天子者,是去监门之养,而离臣虏之劳也,古传天下而不足多也。今之县令,一日身死,子孙累世絜驾,故人重之。是以人之于让也,轻辞古之天子,难去今之县令者,薄厚之实异也。夫山居而谷汲者,膢腊而相遗以水;泽居苦水者,买庸而决窦。故饥岁之春,幼弟不饷;穰岁之秋,疏客必食。非疏骨肉爱过客也,多少之实异也。是以古之易财,非仁也,财多也;今之争夺,非鄙也,财寡也。轻辞天子,非高也,势薄也;争士橐,非下也,权重也。故圣人议多少、论薄厚为之政。故罚薄不为慈,诛严不为戾,称俗而行也。故事因于世,而备适于事。
gǔ zhě wén wáng chù fēng hào zhī jiān, dì fāng bǎi lǐ, xíng rén yì ér huái xī róng, suì wáng tiān xià. xú yǎn wáng chù hàn dōng, dì fāng wǔ bǎi lǐ, xíng rén yì, gē dì ér cháo zhě sān shí yǒu liù guó. jīng wén wáng kǒng qí hài jǐ yě, jǔ bīng fá xú, suì miè zhī. gù wén wáng xíng rén yì ér wáng tiān xià, yǎn wáng xíng rén yì ér sàng qí guó, shì rén yì yòng yú gǔ bù yòng yú jīn yě. gù yuē: shì yì zé shì yì. dāng shùn zhī shí, yǒu miáo bù fú, yǔ jiāng fá zhī. shùn yuē:" bù kě. shàng dé bù hòu ér xíng wǔ, fēi dào yě." nǎi xiū jiào sān nián, zhí gàn qī wǔ, yǒu miáo nǎi fú. gòng gōng zhī zhàn, tiě xiān jǔ zhě jí hū dí, kǎi jiǎ bù jiān zhě shāng hū tǐ. shì gàn qī yòng yú gǔ bù yòng yú jīn yě. gù yuē: shì yì zé bèi biàn. shàng gǔ jìng yú dào dé, zhōng shì zhú yú zhì móu, dāng jīn zhēng yú qì lì. qí jiāng gōng lǔ, lǔ shǐ zǐ gòng shuō zhī. qí rén yuē:" zi yán fēi bù biàn yě, wú suǒ yù zhě tǔ dì yě, fēi sī yán suǒ wèi yě." suì jǔ bīng fá lǔ, qù mén shí lǐ yǐ wéi jiè. gù yǎn wáng rén yì ér xú wáng, zǐ gòng biàn zhì ér lǔ xuē. yǐ shì yán zhī, fū rén yì biàn zhì, fēi suǒ yǐ chí guó yě. qù yǎn wáng zhī rén, xī zǐ gòng zhī zhì, xún xú lǔ zhī lì shǐ dí wàn shèng, zé qí jīng zhī yù bù de xíng yú èr guó yǐ.
古者文王处丰、镐之间,地方百里,行仁义而怀西戎,遂王天下。徐偃王处汉东,地方五百里,行仁义,割地而朝者三十有六国。荆文王恐其害己也,举兵伐徐,遂灭之。故文王行仁义而王天下,偃王行仁义而丧其国,是仁义用于古不用于今也。故曰:世异则事异。当舜之时,有苗不服,禹将伐之。舜曰:“不可。上德不厚而行武,非道也。”乃修教三年,执干戚舞,有苗乃服。共工之战,铁铦矩者及乎敌,铠甲不坚者伤乎体。是干戚用于古不用于今也。故曰:事异则备变。上古竞于道德,中世逐于智谋,当今争于气力。齐将攻鲁,鲁使子贡说之。齐人曰:“子言非不辩也,吾所欲者土地也,非斯言所谓也。”遂举兵伐鲁,去门十里以为界。故偃王仁义而徐亡,子贡辩智而鲁削。以是言之,夫仁义辩智,非所以持国也。去偃王之仁,息子贡之智,循徐、鲁之力使敌万乘,则齐、荆之欲不得行于二国矣。
fū gǔ jīn yì sú, xīn gù yì bèi. rú yù yǐ kuān huǎn zhī zhèng, zhì jí shì zhī mín, yóu wú pèi cè ér yù hàn mǎ, cǐ bù zhī zhī huàn yě. jīn rú mò jiē chēng xiān wáng jiān ài tiān xià, zé shì mín rú fù mǔ. hé yǐ míng qí rán yě? yuē:" sī kòu xíng xíng, jūn wèi zhī bù jǔ lè wén sǐ xíng zhī bào, jūn wèi liú tì." cǐ suǒ jǔ xiān wáng yě. fū yǐ jūn chén wèi rú fù zǐ zé bì zhì, tuī shì yán zhī, shì wú luàn fù zǐ yě. rén zhī qíng xìng mò xiān yú fù mǔ, jiē jiàn ài ér wèi bì zhì yě, suī hòu ài yǐ, xī jù bù luàn? jīn xiān wáng zhī ài mín, bù guò fù mǔ zhī ài zǐ, zi wèi bì bù luàn yě, zé mín xī jù zhì zāi? qiě fú yǐ fǎ xíng xíng, ér jūn wèi zhī liú tì, cǐ yǐ xiào rén, fēi yǐ wéi zhì yě. fū chuí qì bù yù xíng zhě, rén yě rán ér bù kě bù xíng zhě, fǎ yě. xiān wáng shèng qí fǎ, bù tīng qí qì, zé rén zhī bù kě yǐ wéi zhì yì míng yǐ.
夫古今异俗,新故异备。如欲以宽缓之政,治急世之民,犹无辔策而御駻马,此不知之患也。今儒、墨皆称先王兼爱天下,则视民如父母。何以明其然也?曰:“司寇行刑,君为之不举乐;闻死刑之报,君为流涕。”此所举先王也。夫以君臣为如父子则必治,推是言之,是无乱父子也。人之情性莫先于父母,皆见爱而未必治也,虽厚爱矣,奚遽不乱?今先王之爱民,不过父母之爱子,子未必不乱也,则民奚遽治哉?且夫以法行刑,而君为之流涕,此以效仁,非以为治也。夫垂泣不欲刑者,仁也;然而不可不刑者,法也。先王胜其法,不听其泣,则仁之不可以为治亦明矣。
qiě mín zhě gù fú yú shì, guǎ néng huái yú yì. zhòng ní, tiān xià shèng rén yě, xiū xíng míng dào yǐ yóu hǎi nèi, hǎi nèi shuō qí rén měi qí yì ér wèi fú yì zhě qī shí rén. gài guì rén zhě guǎ, néng yì zhě nán yě. gù yǐ tiān xià zhī dà, ér wèi fú yì zhě qī shí rén, ér rén yì zhě yī rén. lǔ āi gōng, xià zhǔ yě, nán miàn jūn guó, jìng nèi zhī mín mò gǎn bù chén. mín zhě gù fú yú shì, chéng yì yǐ fú rén, gù zhòng ní fǎn wèi chén ér āi gōng gù wèi jūn. zhòng ní fēi huái qí yì, fú qí shì yě. gù yǐ yì zé zhòng ní bù fú yú āi gōng, chéng shì zé āi gōng chén zhòng ní. jīn xué zhě zhī shuō rén zhǔ yě, bù chéng bì shèng zhī shì, ér wù xíng rén yì zé kě yǐ wáng, shì qiú rén zhǔ zhī bì jí zhòng ní, ér yǐ shì zhī fán mín jiē rú liè tú, cǐ bì bù dé zhī shù yě.
且民者固服于势,寡能怀于义。仲尼,天下圣人也,修行明道以游海内,海内说其仁、美其义而为服役者七十人。盖贵仁者寡,能义者难也。故以天下之大,而为服役者七十人,而仁义者一人。鲁哀公,下主也,南面君国,境内之民莫敢不臣。民者固服于势,诚易以服人,故仲尼反为臣而哀公顾为君。仲尼非怀其义,服其势也。故以义则仲尼不服于哀公,乘势则哀公臣仲尼。今学者之说人主也,不乘必胜之势,而务行仁义则可以王,是求人主之必及仲尼,而以世之凡民皆如列徒,此必不得之数也。
jīn yǒu bù cái zhī zǐ, fù mǔ nù zhī fú wèi gǎi, xiāng rén qiáo zhī fú wèi dòng, shī zhǎng jiào zhī fú wèi biàn. fū yǐ fù mǔ zhī ài xiāng rén zhī xíng shī zhǎng zhī zhì, sān měi jiā yān, ér zhōng bù dòng, qí jìng máo bù gǎi. zhōu bù zhī lì, cāo guān bīng, tuī gōng fǎ, ér qiú suǒ jiān rén, rán hòu kǒng jù, biàn qí jié, yì qí xíng yǐ. gù fù mǔ zhī ài bù zú yǐ jiào zǐ, bì dài zhōu bù zhī yán xíng zhě, mín gù jiāo yú ài tīng yú wēi yǐ. gù shí rèn zhī chéng, lóu jì fú néng yú zhě, qiào yě qiān rèn zhī shān, bǒ zāng yì mù zhě, yí yě. gù míng wáng qiào qí fǎ ér yán qí xíng yě. bù bó xún cháng, yōng rén bù shì shuò jīn bǎi yì, dào zhí bù duō. bù bì hài, zé bù shì xún cháng bì hài shǒu, zé bù duō bǎi yì. gù míng zhǔ bì qí zhū yě. shì yǐ shǎng mò rú hòu ér xìn, shǐ mín lì zhī fá mò rú zhòng ér bì, shǐ mín wèi zhī fǎ mò rú yī ér gù, shǐ mín zhī zhī. gù zhǔ shī shǎng bù qiān, xíng zhū wú shè, yù fǔ qí shǎng, huǐ suí qí fá, zé xián bù xiào jù jǐn qí lì yǐ.
今有不才之子,父母怒之弗为改,乡人谯之弗为动,师长教之弗为变。夫以父母之爱、乡人之行、师长之智,三美加焉,而终不动,其胫毛不改。州部之吏,操官兵,推公法,而求索奸人,然后恐惧,变其节,易其行矣。故父母之爱不足以教子,必待州部之严刑者,民固骄于爱、听于威矣。故十仞之城,楼季弗能逾者,峭也;千仞之山,跛牂易牧者,夷也。故明王峭其法而严其刑也。布帛寻常,庸人不释;铄金百溢,盗跖不掇。不必害,则不释寻常;必害手,则不掇百溢。故明主必其诛也。是以赏莫如厚而信,使民利之;罚莫如重而必,使民畏之;法莫如一而固,使民知之。故主施赏不迁,行诛无赦,誉辅其赏,毁随其罚,则贤、不肖俱尽其力矣。
jīn zé bù rán. qí yǒu gōng yě jué zhī, ér bēi qí shì guān yě yǐ qí gēng zuò yě shǎng zhī, ér shǎo qí jiā yè yě yǐ qí bù shōu yě wài zhī, ér gāo qí qīng shì yě yǐ qí fàn jìn zuì zhī, ér duō qí yǒu yǒng yě. huǐ yù shǎng fá zhī suǒ jiā zhě, xiāng yǔ bèi móu yě, gù fǎ jìn huài ér mín yù luàn. jīn xiōng dì bèi qīn, bì gōng zhě, lián yě zhī yǒu rǔ, suí chóu zhě, zhēn yě. lián zhēn zhī xíng chéng, ér jūn shàng zhī fǎ fàn yǐ. rén zhǔ zūn zhēn lián zhī xíng, ér wàng fàn jìn zhī zuì, gù mín chéng yú yǒng, ér lì bù néng shèng yě. bù shì lì ér yī shí, wèi zhī néng bù zhàn gōng ér zūn, zé wèi zhī xián. xián néng zhī xíng chéng, ér bīng ruò ér dì huāng yǐ. rén zhǔ shuō xián néng zhī xíng, ér wàng bīng ruò dì huāng zhī huò, zé sī xíng lì ér gōng lì miè yǐ.
今则不然。其有功也爵之,而卑其士官也;以其耕作也赏之,而少其家业也;以其不收也外之,而高其轻世也;以其犯禁罪之,而多其有勇也。毁誉、赏罚之所加者,相与悖缪也,故法禁坏而民愈乱。今兄弟被侵,必攻者,廉也;知友辱,随仇者,贞也。廉贞之行成,而君上之法犯矣。人主尊贞廉之行,而忘犯禁之罪,故民程于勇,而吏不能胜也。不事力而衣食,谓之能;不战功而尊,则谓之贤。贤能之行成,而兵弱而地荒矣。人主说贤能之行,而忘兵弱地荒之祸,则私行立而公利灭矣。
rú yǐ wén luàn fǎ, xiá yǐ wǔ fàn jìn, ér rén zhǔ jiān lǐ zhī, cǐ suǒ yǐ luàn yě. fū lí fǎ zhě zuì, ér zhū xiān shēng yǐ wén xué qǔ fàn jìn zhě zhū, ér qún xiá yǐ sī jiàn yǎng. gù fǎ zhī suǒ fēi, jūn zhī suǒ qǔ lì zhī suǒ zhū, shàng zhī suǒ yǎng yě. fǎ qù shàng xià, sì xiāng fǎn yě, ér wú suǒ dìng, suī yǒu shí huáng dì bù néng zhì yě. gù xíng rén yì zhě fēi suǒ yù, yù zhī zé hài gōng, gōng wén xué zhě fēi suǒ yòng, yòng zhī zé luàn fǎ. chǔ zhī yǒu zhí gōng, qí fù qiè yáng, ér yè zhī lì. lìng yǐn yuē:" shā zhī!" yǐ wéi zhí yú jūn ér qū yú fù, bào ér zuì zhī. yǐ shì guān zhī, fū jūn zhī zhí chén, fù zhī bào zi yě. lǔ rén cóng jūn zhàn, sān zhàn sān běi. zhòng ní wèn qí gù, duì yuē:" wú yǒu lǎo fù, shēn sǐ mò zhī yǎng yě." zhòng ní yǐ wéi xiào, jǔ ér shàng zhī. yǐ shì guān zhī, fū fù zhī xiào zǐ, jūn zhī bèi chén yě. gù lìng yǐn zhū ér chǔ jiān bù shàng wén, zhòng ní shǎng ér lǔ mín yì jiàng běi. shàng xià zhī lì, ruò shì qí yì yě, ér rén zhǔ jiān jǔ pǐ fū zhī xíng, ér qiú zhì shè jì zhī fú, bì bù jǐ yǐ.
儒以文乱法,侠以武犯禁,而人主兼礼之,此所以乱也。夫离法者罪,而诸先生以文学取;犯禁者诛,而群侠以私剑养。故法之所非,君之所取;吏之所诛,上之所养也。法、趣、上、下,四相反也,而无所定,虽有十黄帝不能治也。故行仁义者非所誉,誉之则害功,工文学者非所用,用之则乱法。楚之有直躬,其父窃羊,而谒之吏。令尹曰:“杀之!”以为直于君而曲于父,报而罪之。以是观之,夫君之直臣,父之暴子也。鲁人从君战,三战三北。仲尼问其故,对曰:“吾有老父,身死莫之养也。”仲尼以为孝,举而上之。以是观之,夫父之孝子,君之背臣也。故令尹诛而楚奸不上闻,仲尼赏而鲁民易降北。上下之利,若是其异也,而人主兼举匹夫之行,而求致社稷之福,必不几矣。
gǔ zhě cāng jié zhī zuò shū yě, zì huán zhě wèi zhī sī, bèi sī wèi zhī gōng, gōng sī zhī xiāng bèi yě, nǎi cāng jié gù yǐ zhī zhī yǐ. jīn yǐ wéi tóng lì zhě, bù chá zhī huàn yě, rán zé wèi pǐ fū jì zhě, mò rú xiū xíng yì ér xí wén xué. xíng yì xiū zé jiàn xìn, jiàn xìn zé shòu shì wén xué xí zé wèi míng shī, wèi míng shī zé xiǎn róng: cǐ pǐ fū zhī měi yě. rán zé wú gōng ér shòu shì, wú jué ér xiǎn róng, wèi yǒu zhèng rú cǐ, zé guó bì luàn, zhǔ bì wēi yǐ. gù bù xiāng róng zhī shì, bù liǎng lì yě. zhǎn dí zhě shòu shǎng, ér gāo cí huì zhī xíng bá chéng zhě shòu jué lù, ér xìn lián ài zhī shuō jiān jiǎ lì bīng yǐ bèi nán, ér měi jiàn shēn zhī shì fù guó yǐ nóng, jù dí shì zú, ér guì wén xué zhī shì fèi jìng shàng wèi fǎ zhī mín, ér yǎng yóu xiá sī jiàn zhī shǔ. jǔ xíng rú cǐ, zhì qiáng bù kě de yě. guó píng yǎng rú xiá, nán zhì yòng jiè shì, suǒ lì fēi suǒ yòng, suǒ yòng fēi suǒ lì. shì gù fú shi zhě jiǎn qí yè, ér yú yóu xué zhě rì zhòng, shì shì zhī suǒ yǐ luàn yě.
古者苍颉之作书也,自环者谓之私,背私谓之公,公私之相背也,乃苍颉固以知之矣。今以为同利者,不察之患也,然则为匹夫计者,莫如修行义而习文学。行义修则见信,见信则受事;文学习则为明师,为明师则显荣:此匹夫之美也。然则无功而受事,无爵而显荣,为有政如此,则国必乱,主必危矣。故不相容之事,不两立也。斩敌者受赏,而高慈惠之行;拔城者受爵禄,而信廉爱之说;坚甲厉兵以备难,而美荐绅之饰;富国以农,距敌恃卒,而贵文学之士;废敬上畏法之民,而养游侠私剑之属。举行如此,治强不可得也。国平养儒侠,难至用介士,所利非所用,所用非所利。是故服事者简其业,而于游学者日众,是世之所以乱也。
qiě shì zhī suǒ wèi xián zhě, zhēn xìn zhī xíng yě suǒ wèi zhì zhě, wēi miào zhī yán yě. wēi miào zhī yán, shàng zhì zhī suǒ nán zhī yě. jīn wèi zhòng rén fǎ, ér yǐ shàng zhì zhī suǒ nán zhī, zé mín wú cóng shí zhī yǐ. gù zāo kāng bù bǎo zhě bù wù liáng ròu, duǎn hè bù wán zhě bù dài wén xiù. fū zhì shì zhī shì, jí zhě bù dé, zé huǎn zhě fēi suǒ wù yě. jīn suǒ zhì zhī zhèng, mín jiān zhī shì, fū fù suǒ míng zhī zhě bù yòng, ér mù shàng zhī zhī lùn, zé qí yú zhì fǎn yǐ. gù wēi miào zhī yán, fēi mín wù yě. ruò fú xián liáng zhēn xìn zhī xíng zhě, bì jiāng guì bù qī zhī shì bù qī zhī shì zhě, yì wú bù qī zhī shù yě. bù yī xiāng yǔ jiāo, wú fù hòu yǐ xiāng lì, wú wēi shì yǐ xiāng jù yě, gù qiú bù qī zhī shì. jīn rén zhǔ chù zhì rén zhī shì, yǒu yī guó zhī hòu, zhòng shǎng yán zhū, dé cāo qí bǐng, yǐ xiū míng shù zhī suǒ zhú, suī yǒu tián cháng zi hǎn zhī chén, bù gǎn qī yě, xī dài yú bù qī zhī shì? jīn zhēn xìn zhī shì bù yíng yú shí, ér jìng nèi zhī guān yǐ bǎi shù, bì rèn zhēn xìn zhī shì, zé rén bù zú guān. rén bù zú guān, zé zhì zhě guǎ ér luàn zhě zhòng yǐ. gù míng zhǔ zhī dào, yī fǎ ér bù qiú zhì, gù shù ér bù mù xìn, gù fǎ bù bài, ér qún guān wú jiān zhà yǐ.
且世之所谓贤者,贞信之行也;所谓智者,微妙之言也。微妙之言,上智之所难知也。今为众人法,而以上智之所难知,则民无从识之矣。故糟糠不饱者不务粱肉,短褐不完者不待文绣。夫治世之事,急者不得,则缓者非所务也。今所治之政,民间之事,夫妇所明知者不用,而慕上知之论,则其于治反矣。故微妙之言,非民务也。若夫贤良贞信之行者,必将贵不欺之士;不欺之士者,亦无不欺之术也。布衣相与交,无富厚以相利,无威势以相惧也,故求不欺之士。今人主处制人之势,有一国之厚,重赏严诛,得操其柄,以修明术之所烛,虽有田常、子罕之臣,不敢欺也,奚待于不欺之士?今贞信之士不盈于十,而境内之官以百数,必任贞信之士,则人不足官。人不足官,则治者寡而乱者众矣。故明主之道,一法而不求智,固术而不慕信,故法不败,而群官无奸诈矣。
jīn rén zhǔ zhī yú yán yě, shuō qí biàn ér bù qiú qí dāng yān qí yòng yú xíng yě, měi qí shēng ér bù zé qí gōng. shì yǐ tiān xià zhī zhòng, qí tán yán zhě wù wèi biàn ér bù zhōu yú yòng, gù jǔ xiān wáng yán rén yì zhě yíng tíng, ér zhèng bù miǎn yú luàn xíng shēn zhě jìng yú wèi gāo ér bù hé yú gōng, gù zhì shì tuì chù yán xué, guī lù bù shòu, ér bīng bù miǎn yú ruò, zhèng bù miǎn yú luàn, cǐ qí gù hé yě? mín zhī suǒ yù, shàng zhī suǒ lǐ, luàn guó zhī shù yě. jīn jìng nèi zhī mín jiē yán zhì, cáng shāng guǎn zhī fǎ zhě jiā yǒu zhī, ér guó pín, yán gēng zhě zhòng, zhí lěi zhě guǎ yě jìng nèi jiē yán bīng, cáng sūn wú zhī shū zhě jiā yǒu zhī, ér bīng yù ruò, yán zhàn zhě duō, bèi jiǎ zhě shǎo yě. gù míng zhǔ yòng qí lì, bù tīng qí yán shǎng qí gōng, fá jìn wú yòng. gù mín jǐn sǐ lì yǐ cóng qí shàng. fū gēng zhī yòng lì yě láo, ér mín wèi zhī zhě, yuē: kě dé yǐ fù yě. zhàn zhī shì yě wēi, ér mín wèi zhī zhě, yuē: kě dé yǐ guì yě. jīn xiū wén xué, xí yán tán, zé wú gēng zhī láo ér yǒu fù zhī shí, wú zhàn zhī wēi ér yǒu guì zhī zūn, zé rén shú bù wéi yě? shì yǐ bǎi rén shì zhì ér yī rén yòng lì. shì zhì zhě zhòng, zé fǎ bài yòng lì zhě guǎ, zé guó pín: cǐ shì zhī suǒ yǐ luàn yě. gt gt gt gt gù míng zhǔ zhī guó, wú shū jiǎn zhī wén, yǐ fǎ wèi jiào wú xiān wáng zhī yǔ, yǐ lì wèi shī wú sī jiàn zhī hàn, yǐ zhǎn shǒu wèi yǒng. shì jìng nèi zhī mín, qí yán tán zhě bì guǐ yú fǎ, dòng zuò zhě guī zhī yú gōng, wèi yǒng zhě jǐn zhī yú jūn. shì gù wú shì zé guó fù, yǒu shì zé bīng qiáng, cǐ zhī wèi wáng zī. jì chù wáng zī ér chéng dí guó zhī yù chāo wǔ dì móu sān wáng zhě, bì cǐ fǎ yě.
今人主之于言也,说其辩而不求其当焉;其用于行也,美其声而不责其功。是以天下之众,其谈言者务为辨而不周于用,故举先王言仁义者盈廷,而政不免于乱;行身者竞于为高而不合于功,故智士退处岩穴,归禄不受,而兵不免于弱,政不免于乱,此其故何也?民之所誉,上之所礼,乱国之术也。今境内之民皆言治,藏商、管之法者家有之,而国贫,言耕者众,执耒者寡也;境内皆言兵,藏孙、吴之书者家有之,而兵愈弱,言战者多,被甲者少也。故明主用其力,不听其言;赏其功,伐禁无用。故民尽死力以从其上。夫耕之用力也劳,而民为之者,曰:可得以富也。战之事也危,而民为之者,曰:可得以贵也。今修文学,习言谈,则无耕之劳而有富之实,无战之危而有贵之尊,则人孰不为也?是以百人事智而一人用力。事智者众,则法败;用力者寡,则国贫:此世之所以乱也。>>>>故明主之国,无书简之文,以法为教;无先王之语,以吏为师;无私剑之捍,以斩首为勇。是境内之民,其言谈者必轨于法,动作者归之于功,为勇者尽之于军。是故无事则国富,有事则兵强,此之谓王资。既畜王资而承敌国之儥超五帝侔三王者,必此法也。
jīn zé bù rán, shì mín zòng zì yú nèi, yán tán zhě wèi shì yú wài, wài nèi chēng è, yǐ dài qiáng dí, bù yì dài hū! gù qún chén zhī yán wài shì zhě, fēi yǒu fèn yú cóng héng zhī dǎng, zé yǒu chóu chóu zhī zhōng, ér jiè lì yú guó yě. cóng zhě, hé zhòng ruò yǐ gōng yī qiáng yě ér héng zhě, shì yī qiáng yǐ gōng zhòng ruò yě: jiē fēi suǒ yǐ chí guó yě. jīn rén chén zhī yán héng zhě, jiē yuē:" bù shì dà, zé yù dí shòu huò yǐ." shì dà wèi bì yǒu shí, zé jǔ tú ér wěi, xiào xǐ ér qǐng bīng yǐ. xiàn tú zé dì xuē, xiào xǐ zé míng bēi, dì xuē zé guó xuē, míng bēi zé zhèng luàn yǐ. shì dà wéi héng, wèi jiàn qí lì yě, ér wáng dì luàn zhèng yǐ. rén chén zhī yán cóng zhě, jiē yuē:" bù jiù xiǎo ér fá dà, zé shī tiān xià, shī tiān xià zé guó wēi, guó wēi ér zhǔ bēi." jiù xiǎo wèi bì yǒu shí, zé qǐ bīng ér dí dà yǐ. jiù xiǎo wèi bì néng cún, ér jiāo dà wèi bì bù yǒu shū, yǒu shū zé wèi qiáng guó zhì yǐ. chū bīng zé jūn bài, tuì shǒu zé chéng bá. jiù xiǎo wèi cóng, wèi jiàn qí lì, ér wáng dì bài jūn yǐ. shì gù shì qiáng, zé yǐ wài quán shì guān yú nèi qiú xiǎo, zé yǐ nèi zhòng qiú lì yú wài. guó lì wèi lì, fēng tǔ hòu lù zhì yǐ zhǔ shàng suī bēi, rén chén zūn yǐ guó dì suī xuē, sī jiā fù yǐ. shì chéng, zé yǐ quán zhǎng zhòng shì bài, zé yǐ fù tuì chù. rén zhǔ zhī yú qí tīng shuō yě yú qí chén, shì wèi chéng zé jué lù yǐ zūn yǐ shì bài ér fú zhū, zé yóu shuì zhī shì shú bù wéi yòng zēng jiǎo zhī shuō ér jiǎo xìng qí hòu? gù pò guó wáng zhǔ yǐ tīng yán tán zhě zhī fú shuō. cǐ qí gù hé yě? shì rén jūn bù míng hū gōng sī zhī lì, bù chá dāng fǒu zhī yán, ér zhū fá bù bì qí hòu yě. jiē yuē:" wài shì, dà kě yǐ wáng, xiǎo kě yǐ ān." fū wáng zhě, néng gōng rén zhě yě ér ān, zé bù kě gōng yě. qiáng, zé néng gōng rén zhě yě zhì, zé bù kě gōng yě. zhì qiáng bù kě zé yú wài, nèi zhèng zhī yǒu yě. jīn bù xíng fǎ shù yú nèi, ér shì zhì yú wài, zé bù zhì yú zhì qiáng yǐ.
今则不然,士民纵恣于内,言谈者为势于外,外内称恶,以待强敌,不亦殆乎!故群臣之言外事者,非有分于从衡之党,则有仇雠之忠,而借力于国也。从者,合众弱以攻一强也;而衡者,事一强以攻众弱也:皆非所以持国也。今人臣之言衡者,皆曰:“不事大,则遇敌受祸矣。”事大未必有实,则举图而委,效玺而请兵矣。献图则地削,效玺则名卑,地削则国削,名卑则政乱矣。事大为衡,未见其利也,而亡地乱政矣。人臣之言从者,皆曰:“不救小而伐大,则失天下,失天下则国危,国危而主卑。”救小未必有实,则起兵而敌大矣。救小未必能存,而交大未必不有疏,有疏则为强国制矣。出兵则军败,退守则城拔。救小为从,未见其利,而亡地败军矣。是故事强,则以外权士官于内;求小,则以内重求利于外。国利未立,封土厚禄至矣;主上虽卑,人臣尊矣;国地虽削,私家富矣。事成,则以权长重;事败,则以富退处。人主之于其听说也于其臣,事未成则爵禄已尊矣;事败而弗诛,则游说之士孰不为用缯缴之说而侥幸其后?故破国亡主以听言谈者之浮说。此其故何也?是人君不明乎公私之利,不察当否之言,而诛罚不必其后也。皆曰:“外事,大可以王,小可以安。”夫王者,能攻人者也;而安,则不可攻也。强,则能攻人者也;治,则不可攻也。治强不可责于外,内政之有也。今不行法术于内,而事智于外,则不至于治强矣。
bǐ yàn yuē:" cháng xiù shàn wǔ, duō qián shàn gǔ." cǐ yán duō zī zhī yì wèi gōng yě. gù zhì qiáng yì wèi móu, ruò luàn nán wéi jì. gù yòng yú qín zhě, shí biàn ér móu xī shī yòng yú yàn zhě, yī biàn ér jì xī dé. fēi yòng yú qín zhě bì zhì, yòng yú yàn zhě bì yú yě, gài zhì luàn zhī zī yì yě. gù zhōu qù qín wèi cóng, qī nián ér jǔ wèi lí wèi wèi héng, bàn suì ér wáng. shì zhōu miè yú cóng, wèi wáng yú héng yě. shǐ zhōu wèi huǎn qí cóng héng zhī jì, ér yán qí jìng nèi zhī zhì, míng qí fǎ jìn, bì qí shǎng fá, jǐn qí dì lì yǐ duō qí jī, zhì qí mín sǐ yǐ jiān qí chéng shǒu, tiān xià de qí dì zé qí lì shǎo, gōng qí guó zé qí shāng dà, wàn shèng zhī guó mò gǎn zì dùn yú jiān chéng zhī xià, ér shǐ qiáng dí cái qí bì yě, cǐ bì bù wáng zhī shù yě. shě bì bù wáng zhī shù ér dào bì miè zhī shì, zhì guó zhě zhī guò yě. zhì kùn yú nèi ér zhèng luàn yú wài, zé wáng bù kě zhèn yě.
鄙谚曰:“长袖善舞,多钱善贾。”此言多资之易为工也。故治强易为谋,弱乱难为计。故用于秦者,十变而谋希失;用于燕者,一变而计希得。非用于秦者必智,用于燕者必愚也,盖治乱之资异也。故周去秦为从,期年而举;卫离魏为衡,半岁而亡。是周灭于从,卫亡于衡也。使周、卫缓其从衡之计,而严其境内之治,明其法禁,必其赏罚,尽其地力以多其积,致其民死以坚其城守,天下得其地则其利少,攻其国则其伤大,万乘之国莫敢自顿于坚城之下,而使强敌裁其弊也,此必不亡之术也。舍必不亡之术而道必灭之事,治国者之过也。智困于内而政乱于外,则亡不可振也。
mín zhī zhèng jì, jiē jiù ān lì rú pì wēi qióng. jīn wèi zhī gōng zhàn, jìn zé sǐ yú dí, tuì zé sǐ yú zhū, zé wēi yǐ. qì sī jiā zhī shì ér bì hàn mǎ zhī láo, jiā kùn ér shàng fú lùn, zé qióng yǐ. qióng wēi zhī suǒ zài yě, mín ān dé wù bì? gù shì sī mén ér wán jiě shě, jiě shě wán zé yuǎn zhàn, yuǎn zhàn zé ān. háng huò lù ér xí dāng tú zhě zé qiú dé, qiú dé zé sī ān, sī ān zé lì zhī suǒ zài, ān dé wù jiù? shì yǐ gōng mín shǎo ér sī rén zhòng yǐ.
民之政计,皆就安利如辟危穷。今为之攻战,进则死于敌,退则死于诛,则危矣。弃私家之事而必汗马之劳,家困而上弗论,则穷矣。穷危之所在也,民安得勿避?故事私门而完解舍,解舍完则远战,远战则安。行货赂而袭当涂者则求得,求得则私安,私安则利之所在,安得勿就?是以公民少而私人众矣。
fū míng wáng zhì guó zhī zhèng, shǐ qí shāng gōng yóu shí zhī mín shǎo ér míng bēi, yǐ guǎ qù běn wù ér qū mò zuò. jīn shì jìn xí zhī qǐng xíng, zé guān jué kě mǎi guān jué kě mǎi, zé shāng gōng bù bēi yě yǐ. jiān cái huò jiǎ de yòng yú shì, zé shāng rén bù shǎo yǐ. jù liǎn bèi nóng ér zhì zūn guò gēng zhàn zhī shì, zé gěng jiè zhī shì guǎ ér gāo jià zhī mín duō yǐ.
夫明王治国之政,使其商工游食之民少而名卑,以寡趣本务而趋末作。今世近习之请行,则官爵可买;官爵可买,则商工不卑也矣。奸财货贾得用于市,则商人不少矣。聚敛倍农而致尊过耕战之士,则耿介之士寡而高价之民多矣。
shì gù luàn guó zhī sú: qí xué zhě, zé chēng xiān wáng zhī dào yǐ jí rén yì, shèng róng fú ér shì biàn shuō, yǐ yí dāng shì zhī fǎ, ér èr rén zhǔ zhī xīn. qí yán gǔ zhě, wèi shè zhà chēng, jiè yú wài lì, yǐ chéng qí sī, ér yí shè jì zhī lì. qí dài jiàn zhě, jù tú shǔ, lì jié cāo, yǐ xiǎn qí míng, ér fàn wǔ guān zhī jìn. qí huàn yù zhě, jī yú sī mén, jǐn huò lù, ér yòng zhòng rén zhī yè, tuì hàn mǎ zhī láo. qí shāng gōng zhī mín, xiū zhì kǔ yǔ zhī qì, jù fú mí zhī cái, xù jī dài shí, ér móu nóng fū zhī lì. cǐ wǔ zhě, bāng zhī dù yě. rén zhǔ bù chú cǐ wǔ dù zhī mín, bù yǎng gěng jiè zhī shì, zé hǎi nèi suī yǒu pò wáng zhī guó, xuē miè zhī cháo, yì wù guài yǐ.
是故乱国之俗:其学者,则称先王之道以籍仁义,盛容服而饰辩说,以疑当世之法,而贰人主之心。其言古者,为设诈称,借于外力,以成其私,而遗社稷之利。其带剑者,聚徒属,立节操,以显其名,而犯五官之禁。其患御者,积于私门,尽货赂,而用重人之谒,退汗马之劳。其商工之民,修治苦窳之器,聚弗靡之财,蓄积待时,而侔农夫之利。此五者,邦之蠹也。人主不除此五蠹之民,不养耿介之士,则海内虽有破亡之国,削灭之朝,亦勿怪矣。