táng yǐ líng yí cù ruò, suì wáng tiān xià, ér zhēn zhǔ wèi xìng, wǔ dài zhī jūn suì xiāng rǎng qǔ, cháo huò mù shī, hé qí shì sì, bù shù shí nián. zì gǔ yǒu guó, chéng bài dé sàng, wèi yǒu rú cǐ zhī jí zhě. rán qiè guān zhī, mò bù jiē yǒu suǒ yǐ bì zhì zhī lǐ yě.
唐以陵夷蹙弱,遂亡天下,而真主未兴,五代之君遂相攘取,朝获暮失,合其世祀,不数十年。自古有国,成败得丧,未有如此之亟者。然窃观之,莫不皆有所以必至之理也。
liáng zǔ qǐ yú wǎn qú qún dào zhī dǎng, yǐ ér xié tīng mìng zhī táng, biān chī tiān xià, yǐ shōu shén qì, yì kě wèi yī shí zhī jiān xióng. rán jí qí shuāi mù, ér hé fén lǐ shì jī yè yǐ dà, gù dāng qì tūn ér zhì miè zhī yǐ. jiè shǐ bù suí jí yú zi huò, zé qí hòu sì yǒu zú yǐ wéi zhuāng zōng zhī kàng zāi? cǐ liáng zhī wáng bù dài xuán zhǒng yě. hòu táng wǔ huáng jiǎ píng chóu zhī zhōng yì, fā jī yīn shān, zhuǎn zhàn qiān lǐ, yǎn jiàn fén jìn. jí qí zi zhuāng zōng, yǐ bīng wēi bà yè, suì yí liáng shì ér wáng tiān xià, kě wèi zhuàng yǐ. rán tiān xià lüè dìng, qiáng chén jiāo zú suì zhì bù zhì, yī chàng ér pàn zhī. bù jí fǎn gù, ér tiān xià suì guī yú míng zōng. zhì yú mò dì suǒ yǐ shī tiān xià zhě, yóu zhuāng zōng yě. fū yǐ xīn zào wèi ān zhī yè, ér yǒu qiáng chén jiāo bīng yǐ chéng qí shī zhèng, qí néng zì lì yú tiān xià hū? jìn rén xié zhèn zhǔ zhī wēi, chéng xìn ér qǐ, jūn fù qì dān, jiǎ qí bīng lì yǐ shōu tiān xià, yì ruò fǎn zhǎng. yī zhāo sì zhǔ càn hūn sì nüè, ér běi rén jiāo gōng shì qiáng, dān hào tiān xià bù zú yǐ chōng qí yào qǔ zhī yù, nǎi fù fǎn zhī. jí qí suǒ yǐ méng huò rǔ zhě, bù kě shèng yán. guān qí suǒ yǐ zì tuō ér qǐ zhě rú cǐ, zé jìn ān dé ér hòu wáng zāi? hàn zǔ chéng bīng gē rǎo jiàn zhī yú shēng líng wú suǒ zhì mìng, qǐ shì tiān xià fù wú yīng xióng, kǎi rán tóu mèi ér zuò zhě, nǎi jiàn hào ér yīng zhī. ér tiān xià zhī rén wú suǒ guī wǎng, yì jiē fǔ shǒu tīng yì yú hàn. rán yī dàn wěi qiú, ér qiáng chén shì shì yǐ bù wéi yòu zǐ xià yǐ. gù bù shèng qí fèn, qǐ ér tú zhī, jiǎo xìng yú yī jué. ér zhōu rén kàng mìng, zú wú yǐ yù zhī, ér zhì yú wáng. zhōu zhī tài zǔ shì zōng, jiē suǒ wèi yī shí zhī xióng. ér shì zōng yīng tè zhī zī, yǒu zú yǐ jū tiān xià ér zì lì zhě. rán jiàng nián bù yǒng, rú zǐ bù zú dàng tiān zhī juàn mìng. ér zhēn rén dé yè rì lóng, yǐ wèi tiān xià zhī suǒ guī dài, zé qí zhòng fù ān dé ér bù shì zāi? yóu shì guān zhī, zì liáng yǐ qì yú zhōu, qí xīng wáng dé sàng, shì sì rú cǐ, ān zú guài zāi? jiē yǒu suǒ yǐ bì zhì zhī lǐ yě.
梁祖起于宛朐群盗之党,已而挟听命之唐,鞭笞天下,以收神器,亦可谓一时之奸雄。然及其衰暮,而河、汾李氏基业已大,固当气吞而志灭之矣。借使不遂及于子祸,则其后嗣有足以为庄宗之抗哉?此梁之亡不待旋踵也。后唐武皇假平仇之忠义,发迹阴山,转战千里,奄践汾晋。及其子庄宗,以兵威霸业,遂夷梁室而王天下,可谓壮矣。然天下略定,强臣骄卒遂至不制,一倡而叛之。不及反顾,而天下遂归于明宗。至于末帝所以失天下者,犹庄宗也。夫以新造未安之业,而有强臣骄兵以乘其失政,其能自立于天下乎?晋人挟震主之威,乘衅而起,君父契丹,假其兵力以收天下,易若反掌。一朝嗣主孱昏肆虐,而北人骄功恃强,殚耗天下不足以充其要取之欲,乃负反之。及其所以蒙祸辱者,不可胜言。观其所以自托而起者如此,则晋安得而后亡哉?汉祖承兵戈扰践之余、生灵无所制命,起视天下复无英雄,慨然投袂而作者,乃建号而应之。而天下之人无所归往,亦皆俯首听役于汉。然一旦委裘,而强臣世室已不为幼子下矣。故不胜其忿,起而图之,侥幸于一决。而周人抗命,卒无以御之,而至于亡。周之太祖、世宗,皆所谓一时之雄。而世宗英特之姿,有足以居天下而自立者。然降年不永,孺子不足当天之眷命。而真人德业日隆,已为天下之所归戴,则其重负安得而不释哉?由是观之,自梁以迄于周,其兴亡得丧,世祀如此,安足怪哉?皆有所以必至之理也。
yòu cháng jiū zhī, ruò táng zhī zhuāng zōng yǔ fū mò dì, jiē yǐ xióng wǔ zhuàng jué zhuǎn dòu wú qián, cuī yí qiáng dí, zú shōu tiān xià ér wáng zhī, fēi fū càn hūn bù xiào zhě yě. rán míng zōng zhī lǚ biàn yú yè xià, jìn zǔ zhī jiǎ chàng yú bìng mén. bǐ èr wáng zhě, nǎi dī cuī jì pò, ér nǚ bēi tì, chuí yí gǒng shǒu, yǐ xū sǐ qī, wú fù píng rì wàn fēn zhī yī zhě, hé yě? yǒu qiáng chén jiāo bīng yǐ zhì qí mìng. wéi zhì hū cǐ, shǐ wù qí shēn zhī gū ruò, wú yǐ zì jiù zhī yě.
又尝究之,若唐之庄宗与夫末帝,皆以雄武壮决转斗无前,摧夷强敌,卒收天下而王之,非夫孱昏不肖者也。然明宗之旅变于邺下,晋祖之甲倡于并门。彼二王者,乃低摧悸迫,儿女悲涕,垂颐拱手,以需死期,无复平日万分之一者,何也?有强臣骄兵以制其命。唯至乎此,始悟其身之孤弱,无以自救之也。
fū yǐ gōng jiù tiān xià zhě, cháng yǒu qiáng chén yǐ lì zhì tiān xià zhě, cháng yǒu jiāo bīng. chén fēi gù qiáng yě, shì xūn shǎng zhī jī ér zú zhì yú qiáng bīng fēi gù jiāo yě, shì zhàn yì zhī qín ér zú zhì yú jiāo. gù gǔ zhě bō luàn dìng qīng zhī zhǔ, bù yōu tiān xià dà jì zhī bù jí, ér shēn yú dà chén zhī huò qiáng zhàn shì zhī huò jiāo. gù cháng xiān shì ér dǒng zhì zhī, shǐ qí cāo zhì cháng zài yú wǒ. shì yǐ tiān xià jì jí, ér guó jiā ān qiáng jǔ ér yí zhī chōng rén ruò xī, ér biàn gù bù zuò. bǐ yǐ luàn jì luàn zhě zé bù rán: fāng qí tú tiān xià zhī jí jí yě, rì zé gōng yú jiāng, ér zé zhàn yú shì. zé gōng zhī jí, zé fán suǒ yǐ chóu jiāng zhě wèi cháng xù, qí huò zhì yú qiáng zé zhàn zhī qiè, zé fán suǒ yǐ fǔ shì zhě wèi cháng bìng, qí huò zhì yú jiāo. shì yǐ tiān xià lüè dìng, qiáng chén yǐ jiāo bīng ér pì nì, jiāo bīng xié qiáng chén ér jì wàng. yī dàn xiāng yǔ qǐ ér pò zhī, fǎn shì qí shēn, páng huáng gū lì, ér dà shì qiě qù. zé suī yǒu píng rì zhuàng jué zhī qì, chí shì ér ān guī zāi? cǐ táng zhī zhuāng zōng mò dì suǒ yǐ shī tiān xià zhě, yóu cǐ gù yě. jiē hū! tú tiān xià yú jí jí, ér bù jì qí jì jí zhī lì hài zhě, zhōng yì jí wáng ér yǐ yǐ.
夫以功就天下者,常有强臣;以力致天下者,常有骄兵。臣非故强也,恃勋赏之积而卒至于强;兵非故骄也,恃战役之勤而卒至于骄。故古者拨乱定倾之主,不忧天下大计之不集,而深虞大臣之或强、战士之或骄。故常先事而董治之,使其操制常在于我。是以天下既集,而国家安强;举而遗之冲人弱息,而变故不作。彼以乱继乱者则不然:方其图天下之即集也,日责功于将,而责战于士。责功之亟,则凡所以酬将者未尝恤,其或至于强;责战之切,则凡所以抚士者未尝病,其或至于骄。是以天下略定,强臣倚骄兵而睥睨,骄兵挟强臣而冀望。一旦相与起而迫之,反视其身,彷徨孤立,而大事且去。则虽有平日壮决之气,持是而安归哉?此唐之庄宗、末帝所以失天下者,由此故也。嗟乎!图天下于亟集,而不计其既集之利害者,终亦亟亡而已矣。