shì zōng xià
◎世宗下
èr shí yī nián zhēng yuè wù shēn shuò, sòng gāo lì xià qiǎn shǐ lái hè. rén zǐ, yǐ xià guó qǐng, zhào fù suī dé jūn què chǎng, réng xǔ jiù guǎn shì yì. shàng wén shān dōng dà míng děng lù měng ān móu kè zhī mín, jiāo zòng shē chǐ, bù shì gēng jià. zhào qiǎn yuè shí, jì kǒu shòu dì, bì lìng zì gēng, dì yǒu yú ér lì bù shàn zhě, fāng xǔ zhāo rén zū diàn, réng jìn nóng shí yǐn jiǔ. bǐng chén, zhuī biǎn hǎi líng yáng wáng liàng wèi shù rén, zhào zhōng wài. jiǎ zǐ, rú chūn shuǐ. bǐng zǐ, cì yǒng qīng xiàn. yǒu yí lá yú lǐ yě zhě, qì dān rén yě, lì yú wáng měng ān, yǒu yī qī yī qiè. qī zhī zǐ liù, qiè zhī zǐ sì. qī sǐ, qí liù zǐ lú mù xià, gèng sù shǒu zhī. qiè zhī zǐ jiē yuē: shì dí mǔ yě, wǒ bèi dú bù dāng shǒu fén mù hū? yú shì, yì gèng sù yān, sān suì rú yī. shàng yīn liè, guò ér wén zhī, cì qián wǔ bǎi guàn, réng lìng xiàn guān jī qián yú shì, yǐ shì xiàn mín, rán hòu gěi zhī, yǐ wèi xiào zǐ zhī quàn.
二十一年正月戊申朔,宋、高麗、夏遣使來賀。壬子,以夏國請,詔復綏德軍榷場,仍許就館市易。上聞山東、大名等路猛安謀克之民,驕縱奢侈,不事耕稼。詔遣閱實,計口授地,必令自耕,地有餘而力不贍者,方許招人租佃,仍禁農時飲酒。丙辰,追貶海陵煬王亮為庶人,詔中外。甲子,如春水。丙子,次永清縣。有移剌余里也者,契丹人也,隸虞王猛安,有一妻一妾。妻之子六,妾之子四。妻死,其六子廬墓下,更宿守之。妾之子皆曰:「是嫡母也,我輩獨不當守墳墓乎?」於是,亦更宿焉,三歲如一。上因獵,過而聞之,賜錢五百貫,仍令縣官積錢於市,以示縣民,然後給之,以為孝子之勸。
èr yuè wù xū, tài bái zhòu jiàn. gēng zǐ, hái dōu. rén yín, yǐ hé nán yǐn zhāng jǐng rén wèi yù shǐ dài fū. yǐ sì, yǐ yuán fēi lǐ shì zhī sàng, zhì jì xìng dé gōng, guò shì sì bù wén lè shēng, wèi zǎi chén yuē: qǐ yǐ fēi gù jìn zhī yé? xì mín rì zuò ér shí, ruò jìn zhī shì fèi qí shēng jì yě, qí wù jìn. zhèn qián jiāng yì xìng dé gōng, yǒu sī qǐng yóu jì mén, zhèn kǒng fáng shì mín shēng yè, tè cóng tā dào. gù jiàn jiē qú mén sì, huò yǒu huǐ chè, zhàng yǐ lián bó, hé bì ěr yě. zì jīn wù fù huǐ chè.
二月戊戌,太白晝見。庚子,還都。壬寅,以河南尹張景仁為御史大夫。乙巳,以元妃李氏之喪,致祭興德宮,過市肆不聞樂聲,謂宰臣曰:「豈以妃故禁之耶?細民日作而食,若禁之是廢其生計也,其勿禁。朕前將詣興德宮,有司請由薊門,朕恐妨市民生業,特從他道。顧見街衢門肆,或有毀撤,障以簾箔,何必爾也。自今勿復毀撤。」
sān yuè dīng wèi shuò, wàn chūn jié, sòng gāo lì xià qiǎn shǐ lái hè. shàng chū wén jì píng luán děng zhōu mín fá shí, mìng yǒu sī fā sù tiào zhī, pín bù néng dí huò dài zhī. yǒu sī yǐ dài pín mín kǒng bù néng cháng, zhǐ dài yǒu hù jí zhě. shàng zhì zhǎng chūn gōng, wén zhī, gèng qiǎn rén yuè shí, zhèn dài. yǐ jiān chá yù shǐ shí mǒ yuán lǐ zhèng dá qīng bù jiū jǔ, gè chī sì shí, qián suǒ qiǎn guān jiē lùn zuì. jiǎ zǐ, tài bái zhòu jiàn. yǐ chǒu, zhào shān hòu mào zhàn guān dì shí qǐng yǐ shàng zhě jiē jí rù guān, jūn gěi pín mín. liáo zhōu mín zhū zhōng děng luàn yán, fú zhū. shàng wèi zǎi chén yuē: jìn wén zōng zhōu jié dù shǐ ā sī mèn xíng shì duō bù fǎ, tōng zhōu cì shǐ wán yán shǒu néng jì yǔ zhāo tǎo zhí shì, yóu bù shǒu lián. dá guān guì yào duō xíng fēi lǐ, jiān chá wèi cháng xìng hé. wò dǔ zhǐ qún mù fù shǐ pū sàn nà yě qǔ bù rén èr qiú zhàng, zhì xì shì yě, nǎi biàn hé zòu. wèi zhī chēng zhí, kě hū? jīn jiān chá zhí shì xiū jǔ zhě yǔ qiān zhuó, bù chēng zhě, dà zé jiàng fá, xiǎo zé jué zé, réng bù xǔ qù guān.
三月丁未朔,萬春節,宋、高麗、夏遣使來賀。上初聞薊、平、灤等州民乏食,命有司發粟糶之,貧不能糴或貸之。有司以貸貧民恐不能償,止貸有戶籍者。上至長春宮,聞之,更遣人閱實,賑貸。以監察御史石抹元禮、鄭達卿不糾舉,各笞四十,前所遣官皆論罪。甲子,太白晝見。乙丑,詔山後冒占官地十頃以上者皆籍入官,均給貧民。遼州民朱忠等亂言,伏誅。上謂宰臣曰:「近聞宗州節度使阿思懣行事多不法,通州刺史完顏守能既與招討職事,猶不守廉。達官貴要多行非理,監察未嘗興劾。斡睹只群牧副使仆散那也取部人二球仗,至細事也,乃便劾奏。謂之稱職,可乎?今監察職事修舉者與遷擢,不稱者,大則降罰,小則決責,仍不許去官。」
rùn yuè jǐ mǎo, ēn zhōu mín zōu míng děng luàn yán, fú zhū. xīn mǎo, yú yáng lìng jiā gǔ yí lǐ hǎn sī hòu pàn guān liú jū jiàn yǐ bèi mìng zhèn dài, zhǐ gěi fù hù, gè xuē sān guān, tōng zhōu cì shǐ guō bāng jié zǒng qí shì, duó fèng sān yuè. yǐ wèi, shàng wèi zǎi chén yuē: zhèn guān zì gǔ rén jūn duō jìn yòng chán chǎn, qí jiān méng bì, wèi hài fēi xì, ruò hàn míng dì shàng wèi cǐ bèi huò zhī. zhèn suī bù jí gǔ zhī míng jūn, rán jìn xí chán yán, wèi cháng rù ěr. zhì yú zǎi fǔ zhī chén, yì wèi cháng piān yòng yī rén sī yì yě. guǐ mǎo, yǐ shàng shū zuǒ chéng xiàng wán yán shǒu dào wèi tài wèi shàng shū lìng, shàng shū zuǒ chéng pú chá tōng wèi píng zhāng zhèng shì, yòu chéng xiāng wèi zuǒ chéng, cān zhī zhèng shì zhāng rǔ bì wèi yòu chéng, zhāng dé jūn jié dù shǐ liáng sù wèi cān zhī zhèng shì.
閏月己卯,恩州民鄒明等亂言,伏誅。辛卯,漁陽令夾谷移里罕、司候判官劉居漸以被命賑貸,止給富戶,各削三官,通州刺史郭邦傑總其事,奪俸三月。乙未,上謂宰臣曰:「朕觀自古人君多進用讒諂,其間蒙蔽,為害非細,若漢明帝尚為此輩惑之。朕雖不及古之明君,然近習讒言,未嘗入耳。至於宰輔之臣,亦未嘗偏用一人私議也。」癸卯,以尚書左丞相完顏守道為太尉、尚書令,尚書左丞蒲察通為平章政事,右丞襄為左丞,參知政事張汝弼為右丞,彰德軍節度使梁肅為參知政事。
sì yuè wù shēn, yǐ yòu chéng xiàng tú dān kè níng wèi zuǒ chéng xiàng, píng zhāng zhèng shì táng kuò ān lǐ wèi yòu chéng xiàng. zēng zhú tài zhōu lín huáng fǔ děng lù biān bǎo jí wū yǔ. gēng xū, fèng ān zhāo zǔ yǐ xià sān fú sān zōng yù róng yú yǎn qìng gōng, xíng qīn sì lǐ. shàng yù zǎi chén yuē: zhèn zhī yán xíng qǐ néng wú guò? cháng yù rén zhí jiàn ér wú kěn yán zhě. shǐ qí yán guǒ shàn, zhèn cóng ér xíng zhī, yòu hé nán yě. wù chén, yǐ téng wáng fǔ zhǎng shǐ bǎ dé gù wèi héng cì xià guó shǐ. rén shēn, xìng shòu ān gōng.
四月戊申,以右丞相徒單克寧為左丞相,平章政事唐括安禮為右丞相。增築泰州、臨潢府等路邊堡及屋宇。庚戌,奉安昭祖以下三福三宗御容於衍慶宮,行親祀禮。上諭宰臣曰:「朕之言行豈能無過?常欲人直諫而無肯言者。使其言果善,朕從而行之,又何難也。」戊辰,以滕王府長史把德固為橫賜夏國使。壬申,幸壽安宮。
wǔ yuè wù zǐ, xī běi lù zhāo tǎo shǐ wán yán shǒu néng yǐ zāng zuì, zhàng èr bǎi, chú míng.
五月戊子,西北路招討使完顏守能以贓罪,杖二百,除名。
qī yuè bǐng xū, hái dōu. dīng yǒu, shū mì shǐ zhào wáng yǒng zhōng bà. jǐ hài, yǐ zuǒ chéng xiàng tú dān kè níng wèi shū mì shǐ. xīn chǒu, yǐ tài wèi shàng shū lìng wán yán shǒu dào fù wèi zuǒ chéng xiàng, tài wèi rú gù.
七月丙戌,還都。丁酉,樞密使趙王永中罷。己亥,以左丞相徒單克寧為樞密使。辛丑,以太尉、尚書令完顏守道復為左丞相,太尉如故。
bā yuè yǐ chǒu, yǐ yòu fù dōu diǎn jiǎn hú shén lài děng wèi hè sòng shēng rì shǐ, lì bù láng zhōng xī hú shī hǎi wèi xià guó shēng rì shǐ.
八月乙丑,以右副都點檢胡什賚等為賀宋生日使,吏部郎中奚胡失海為夏國生日使。
èr shí èr nián sān yuè xīn wèi shuò, wàn chūn jié, sòng gāo lì xià qiǎn shǐ lái hè, dīng chǒu, mìng shàng shū shěng shēn chì xī běi lù zhāo tǎo sī lēi měng ān móu kè guān dū bù rén xí wǔ bèi. jiǎ shēn, yù hù bù: jīn suì xíng xìng shān hòu, suǒ xū bìng bù dé qǔ zhī mín jiān, suī suǒ yòng rén fū, bìng yǐ guān qián hé gù, wéi zhě zhàng bā shí, bà zhí. guǐ sì, zhào bān chóng xiū zhì tiáo. yǐ lì bù shàng shū zhāng rǔ lín wèi yù shǐ dài fū.
二十二年三月辛未朔,萬春節,宋、高麗、夏遣使來賀,丁丑,命尚書省申敕西北路招討司勒猛安謀克官督部人習武備。甲申,諭戶部:「今歲行幸山後,所須並不得取之民間,雖所用人夫,並以官錢和雇,違者杖八十,罷職。」癸巳,詔頒重修制條。以吏部尚書張汝霖為御史大夫。
sì yuè yǐ mǎo, xíng jiān lín yuàn wù guān shí zhí fǎ. yǐ xuē míng sù zūn hào, zhào zhōng wài, cóng huáng tài zǐ qǐng yě. jiǎ zǐ, shàng rú jīn lián chuān.
四月乙卯,行監臨院務官食直法。以削明肅尊號,詔中外,從皇太子請也。甲子,上如金蓮川。
wǔ yuè jiǎ shēn, tài bái zhòu jiàn.
五月甲申,太白晝見。
liù yuè gēng zǐ shuò, zhì lì xiàn fàng liáng zhī nú, xiàn nèi qǔ liáng rén wèi qī, suǒ shēng nán nǚ jí wèi liáng. dīng sì, yòu chéng xiàng zhì shì shí jū hōng. qī yuè xīn sì, zǎi chén zòu shì, shàng pō wéi yù, zǎi chén qǐng tuì. shàng yuē: qǐ yǐ zhèn zhī wēi shuǎng yú hé, ér juàn lín cháo zhī dà zhèng yé? shǐ zhōng qí zòu. jiǎ wǔ, qiū liè.
六月庚子朔,制立限放良之奴,限內娶良人為妻,所生男女即為良。丁巳,右丞相致仕石琚薨。七月辛巳,宰臣奏事,上頗違豫,宰臣請退。上曰:「豈以朕之微爽於和,而倦臨朝之大政耶?」使終其奏。甲午,秋獵。
bā yuè wù chén, tài bái jīng tiān.
八月戊辰,太白經天。
jiǔ yuè wù yín, zhì zì jīn lián chuān. yǐ zuǒ wèi jiāng jūn chán chì děng wèi hè sòng shēng rì shǐ, shàng niǎn jú shǐ pū sàn hé sù hǎn wèi xià guó shēng rì shǐ. jǐ chǒu, yǐ tóng zhī dōng jīng liú shǒu sī shì yì zài rèn zhuān zì, shī shàng xià zhī fēn, zhé shòu fù zhōu cì shǐ. yǐ wèi, shòu cì shǐ é lǐ yě tóng zhī chá lá jūn shì pàn guān sūn shào xiān què chǎng fù shǐ hán zhòng yīng děng yǐ shòu shāng lù zòng jìn wù chū jiè, jiē chù sǐ.
九月戊寅,至自金蓮川。以左衛將軍禪赤等為賀宋生日使,尚輦局使仆散曷速罕為夏國生日使。己丑,以同知東京留守司事裔在任專恣,失上下之分,謫授復州刺史。乙未,壽刺史訛里也、同知查剌、軍事判官孫紹先、榷場副使韓仲英等以受商賂縱禁物出界,皆處死。
shí yuè xīn chǒu, cóng hé jiān zōng shì yú píng zhōu. gēng xū, jiá xiǎng yú tài miào.
十月辛丑,從河間宗室於平州。庚戌,袷享於太廟。
shí yī yuè bǐng zǐ, yǐ lì bù shàng shū bèi shù lǔ ā lǔ hǎn děng wèi hè sòng zhēng dàn shǐ. dōng jīng liú shǒu tú dān zhēn yǐ yǔ hǎi líng nì móu, fú zhū. qī yǒng píng xiàn zhǔ, zi shèn sī bìng cì sǐ. jiǎ shēn, yǐ sù zhí jiāng jūn pū sàn zhōng zuǒ wèi gāo lì shēng rì shǐ. yù tián xiàn lìng yí lá chá zuò zāng, fú zhū. wù zǐ, dōng liè.
十一月丙子,以吏部尚書孛術魯阿魯罕等為賀宋正旦使。東京留守徒單貞以與海陵逆謀,伏誅。妻永平縣主,子慎思並賜死。甲申,以宿直將軍仆散忠佐為高麗生日使。玉田縣令移剌查坐贓,伏誅。戊子,冬獵。
shí èr yuè gēng zǐ, hái dōu. guǐ chǒu, liè jìn jiāo. xīn yǒu, lì qiáng qǔ zhū bù yáng mǎ fǎ.
十二月庚子,還都。癸丑,獵近郊。辛酉,立強取諸部羊馬法。
èr shí sān nián zhēng yuè dīng mǎo, sòng gāo lì xià qiǎn shǐ lái hè, gēng wǔ, zhào yǒu sī dàn huò qiáng dào, jī zhuàng jì míng, shǎng suí gěi zhī, wù dé gèng dài. dīng chǒu, cān zhī zhèng shì liáng sù zhì shì. xīn sì, guǎng lè yuán dēng shān huǒ. rén wǔ, rú chūn shuǐ, zhào jiā dào sān shí lǐ nèi bèi yì zhī mín yǔ miǎn jīn nián zū shuì, réng gěi yōng zhí. jiǎ wǔ, dà bāng jī fú zhū.
二十三年正月丁卯,宋、高麗、夏遣使來賀,庚午,詔有司但獲強盜,跡狀既明,賞隨給之,勿得更待。丁丑,參知政事梁肅致仕。辛巳,廣樂園燈山火。壬午,如春水,詔夾道三十里內被役之民與免今年租稅,仍給傭直。甲午,大邦基伏誅。
èr yuè yǐ sì, hái dōu. wù shēn, yǐ shàng shū yòu chéng zhāng rǔ bì shè tài wèi, zhì jì yú zhì shèng wén xuān wáng miào. gēng xū, yǐ hù bù shàng shū zhāng zhòng yù wèi cān zhī zhèng shì. yù shǐ tái jìn suǒ chá zhōu xiàn guān zuì, shàng lǎn zhī yuē: qīng děng suǒ lián jiē xì suì shì, yòu zhǐ lù qí è ér bù jǔ qí shàn, shěn rú shì, qí wèi guān zhě bù yì nán hū? qí bìng chá shàn è yǐ wén.
二月乙巳,還都。戊申,以尚書右丞張汝弼攝太尉,致祭於至聖文宣王廟。庚戌,以戶部尚書張仲愈為參知政事。御史台進所察州縣官罪,上覽之曰:「卿等所廉皆細碎事,又止錄其惡而不舉其善,審如是,其為官者不亦難乎?其並察善惡以聞。」
sān yuè bǐng yín shuò, wàn chūn jié, sòng gāo lì xià qiǎn shǐ lái hè. bǐng zǐ, chū zhì xuān mìng zhī bǎo, jīn yù gè yī. shàng shū yòu chéng xiàng wū gǔ lùn yuán zhōng bà. lù zhōu shè xiàn rén chén yuán luàn yán, fú zhū. yǐ yǒu, yǔ tǔ. bǐng xū, zhào jiè yù zhōng wài bǎi guān.
三月丙寅朔,萬春節,宋、高麗、夏遣使來賀。丙子,初制宣命之寶,金、玉各一。尚書右丞相烏古論元忠罷。潞州涉縣人陳圓亂言,伏誅。乙酉,雨土。丙戌,詔戒諭中外百官。
sì yuè xīn chǒu, gēng dìng fèng shǐ sān guó rén cóng chāi qiǎn gé. qí zhōu cì shǐ dà pán zuò wú zuì lüè sǐ rǎn gōng, wàng rèn liáng rén èr shí wǔ kǒu wèi nú, xuē guān sì jiē, bà zhī. guǐ chǒu, dì shēng bái máo. yǐ dà lǐ zhèng hé shí zhǔ liè sù wèi héng cì gāo lì shǐ, rén xū, xìng shòu ān gōng, lá yǒu sī wèi mín dǎo yǔ. shì xī, yǔ.
四月辛丑,更定奉使三國人從差遣格。祁州刺史大磐坐無罪掠死染工,妄認良人二十五口為奴,削官四階,罷之。癸丑,地生白毛。以大理正紇石主列速為橫賜高麗使,壬戌,幸壽安宮,剌有司為民禱雨。是夕,雨。
wǔ yuè gēng wǔ, xiàn lìng dà chú é zhǐ děng shí rén yǐ bù rèn zhí bà guī. liù shí yǐ shàng zhě jìn guān liǎng jiē, liù shí yǐ xià zhě jìn guān yī jiē, bìng gěi bàn fèng. jiǎ xū, mìng yīng bù chú guān cháng yǐ zuì bà ér zài xù zhě, qiǎn shǐ àn qí zhì jī, rú yǒu shàn zhuàng, fāng xǔ shòu yǐ xiàn lìng, wú zhì zhuàng zhě, bù yǐ rèn shù duō shǎo, bìng bù dé shòu. dīng hài, léi, yǔ báo, dì shēng bái máo.
五月庚午,縣令大雛訛只等十人以不任職罷歸。六十以上者進官兩階,六十以下者進官一階,並給半俸。甲戌,命應部除官嘗以罪罷而再敘者,遣使按其治跡,如有善狀,方許授以縣令,無治狀者,不以任數多少,並不得授。丁亥,雷,雨雹,地生白毛。
liù yuè rén zǐ, yǒu sī zòu yòu sī láng zhōng duàn guī zú, shàng yuē: shì rén shén míng zhèng, kě yòng zhě yě. rú zhī dēng wén jiǎn yuàn jù gòu, měi shì dàn wěi shùn ér yǐ. yàn rén zì gǔ zhōng zhí zhě xiān, liáo bīng zhì zé cóng liáo, sòng rén zhì zé cóng sòng, běn cháo zhì zé cóng běn cháo, qí sú guǐ suí, yǒu zì lái yǐ! suī lǚ jīng qiān biàn ér wèi cháng cán pò zhě, fán yǐ cǐ yě. nán rén jìn tǐng, gǎn yán zhí jiàn zhě duō, qián yǒu yī rén jiàn shā, hòu fù yī rén jiàn zhī, shén kě shàng yě. yòu yuē: zuó xī kǔ shǔ, zhèn tōng xiāo bù mèi, yīn niàn xiǎo mín bǐ wū bēi ài, hé yǐ ān chù?
六月壬子,有司奏右司郎中段珪卒,上曰:「是人甚明正,可用者也。如知登聞檢院巨構,每事但委順而已。燕人自古忠直者鮮,遼兵至則從遼,宋人至則從宋,本朝至則從本朝,其俗詭隨,有自來矣!雖屢經遷變而未嘗殘破者,凡以此也。南人勁挺,敢言直諫者多,前有一人見殺,後復一人諫之,甚可尚也。」又曰:「昨夕苦暑,朕通宵不寐,因念小民比屋卑隘,何以安處?」
qī yuè yǐ yǒu, píng zhāng zhèng shì yí lá dào, cān zhī zhèng shì zhāng zhòng yù jiē bà. yù shǐ dài fū zhāng rǔ lín zuò shī jiū jǔ, jiàng shòu dì zhōu fáng yù shǐ.
七月乙酉,平章政事移剌道,參知政事張仲愈皆罷。御史大夫張汝霖坐失糾舉,降授棣州防禦使。
bā yuè yǐ wèi, guān jià yú dōng jiāo. yǐ nǚ zhí zì xiào jīng qiān bù fù diǎn jiǎn sī fēn cì hù wèi qīn jūn. guǐ mǎo, hái dōu. yǐ sì, dà míng fǔ měng ān rén mǎ hé shàng móu pàn, fú zhū. kuò dìng měng ān móu kè hù kǒu tián tǔ niú jù. yǐ hù bù shàng shū chéng huī wèi cān zhī zhèng shì.
八月乙未,觀稼於東郊。以女直字《孝經》千部付點檢司分賜護衛親軍。癸卯,還都。乙巳,大名府猛安人馬和尚謀叛,伏誅。括定猛安謀克戶口田土牛具。以戶部尚書程輝為參知政事。
jiǔ yuè jǐ sì, yǐ tóng qiān dà zōng zhèng shì fāng děng wèi hè sòng shēng rì shǐ, sù zhí jiāng jūn wán yán xié lǐ hǔ wèi xià guó shēng rì shǐ. yì jīng suǒ jìn suǒ yì yì shū lùn yǔ mèng zǐ lǎo zi yáng zi wén zhōng zǐ liú zi jí xīn táng shū. shàng wèi zǎi chén yuē: zhèn suǒ yǐ lìng yì wǔ jīng zhě, zhèng yù nǚ zhí rén zhī rén yì dào dé suǒ zài ěr! mìng bān xíng zhī. xīn wèi, qiū liè.
九月己巳,以同僉大宗正事方等為賀宋生日使,宿直將軍完顏斜里虎為夏國生日使。譯經所進所譯《易》、《書》、《論語》、《孟子》、《老子》、《楊子》、《文中子》、《劉子》及《新唐書》。上謂宰臣曰:「朕所以令譯《五經》者,正欲女直人知仁義道德所在耳!」命頒行之。辛未,秋獵。
shí yuè guǐ sì, hái dōu. gēng xū, xìng dōng gōng, cì huáng sūn wú dōu bǔ xǐ ér lǐ. jǐ wèi, qìng yún jiàn. xīn yǒu, tài bái zhòu jiàn.
十月癸巳,還都。庚戌,幸東宮,賜皇孫吾都補洗兒禮。己未,慶雲見。辛酉,太白晝見。
shí yī yuè rén xū shuò, rì yǒu shí zhī. bǐng yín, píng zhāng zhèng shì pú chá tōng bà. dīng mǎo, suì xīng zhòu jiàn. rén shēn, yǐ shū mì fù shǐ chóng yǐn wèi píng zhāng zhèng shì.
十一月壬戌朔,日有食之。丙寅,平章政事蒲察通罷。丁卯,歲星晝見。壬申,以樞密副使崇尹為平章政事。
rùn yuè jiǎ wǔ, shàng wèi zǎi chén yuē: dì wáng zhī zhèng, gù yǐ kuān cí wèi dé, rán rú liáng wǔ dì zhuān wù kuān cí, yǐ zhì gāng jì dà huài. zhèn cháng sī zhī, shǎng fá bù làn, jí shì kuān zhèng yě, yú fù hé wèi? yǐ shàng shū zuǒ chéng xiāng wèi píng zhāng zhèng shì, yòu chéng zhāng rǔ bì wèi zuǒ chéng, cān zhī zhèng shì zhān gē wò tè lá wèi yòu chéng, lǐ bù shàng shū zhāng rǔ lín wèi cān zhī zhèng shì. yǐ xī jīng liú shǒu pó lú huǒ děng wèi hè sòng zhēng dàn shǐ. zhì wài rèn guān cháng wèi zǎi zhí zhě, fán lì dú shàng shěng bù, yī qīn wáng lì, miǎn shū míng. wù wǔ, suì xīng zhòu jiàn. shàng wèi zǎi chén yuē: nǚ zhí jìn shì kě yī hàn ér jìn shì bǔ shěng lìng shǐ. fū rú zhě cāo xíng qīng jié, fēi lǐ bù xíng. yǐ lì chū shēn zhě, zì yòu wèi lì, xí qí tān mò, zhì yú wèi guān, xí xìng bù néng qiān gǎi. zhèng dào xìng fèi, shí yóu yú cǐ. gēng shēn, shàng shū shěng zuǒ sī yuán wài láng xú wěi zòu shì, shàng wèi zǎi chén yuē: sī rén chún ér gàn, yǒu sī láng zhōng guō bāng jié zhí ér pō zào. shí èr yuè guǐ yǒu, shàng wèi zǎi chén yuē: hǎi líng zì yǐ shī dào, kǒng shàng jīng zōng shì qǐ ér tú zhī, gù bù wèn shū jìn, bìng xǐ zhī nán. qǐ fēi yǐ hàn guāng wǔ sòng kāng wáng zhī shū shù dé jì dà tǒng, gù yǒu shì xīn. guò lǜ ruò cǐ, hé qí miù yě. yǐ yǒu, gāo lì yǐ mǔ sàng lái gào. dīng hài, yǐ zhēn dìng yǐn wū gǔ lùn yuán zhōng fù wèi shàng shū yòu chéng xiàng.
閏月甲午,上謂宰臣曰:「帝王之政,固以寬慈為德,然如梁武帝專務寬慈,以至綱紀大壞。朕嘗思之,賞罰不濫,即是寬政也,余復何為?」以尚書左丞襄為平章政事,右丞張汝弼為左丞,參知政事粘割斡特剌為右丞,禮部尚書張汝霖為參知政事。以西京留守婆廬火等為賀宋正旦使。制外任官嘗為宰執者,凡吏牘上省部,依親王例,免書名。戊午,歲星晝見。上謂宰臣曰:「女直進士可依漢兒進士補省令史。夫儒者操行清潔,非禮不行。以吏出身者,自幼為吏,習其貪墨,至於為官,習性不能遷改。政道興廢,實由於此。」庚申,尚書省左司員外郎徐偉奏事,上謂宰臣曰:「斯人純而干,有司郎中郭邦傑直而頗躁。」十二月癸酉,上謂宰臣曰:「海陵自以失道,恐上京宗室起而圖之,故不問疏近,並徙之南。豈非以漢光武、宋康王之疏庶得繼大統,故有是心。過慮若此,何其謬也。」乙酉,高麗以母喪來告。丁亥,以真定尹烏古論元忠復為尚書右丞相。
èr shí sì nián zhēng yuè xīn mǎo shuò, sòng xià qiǎn shǐ lái hè. xú zhōu jìn zhī cǎo shí yǒu bā jīng, zhēn dìng jìn jiā hé èr běn, liù jīng, yì mǔ tóng yǐng. wù xū, rú zhǎng chūn gōng chūn shuǐ.
二十四年正月辛卯朔,宋、夏遣使來賀。徐州進芝草十有八莖,真定進嘉禾二本,六莖,異畝同穎。戊戌,如長春宮春水。
èr yuè rén shēn, hái dōu. guǐ yǒu, shàng yuē: zhèn jiāng wǎng shàng jīng. niàn běn cháo fēng sú zhòng duān wǔ jié, bǐ jí duān wǔ dào shàng jīng, zé yàn láo xiāng jiān zōng shì fù lǎo. jiǎ xū, zhì yī pǐn zhí shì guān shù niè zǐ chéng yīn, gèng bù yǐn jiàn. bǐng xū, yǐ dōng shàng gé mén shǐ wán yán jìn ér děng wèi gāo lì chì jì shǐ, xī shàng gé mén shǐ dà zhòng yǐn wèi wèi wèn shǐ, yú wáng fǔ zhǎng shǐ yǒng míng wèi qǐ fù shǐ, yǐ qì wù jú shǐ hào wèi héng cì xià guó shǐ.
二月壬申,還都。癸酉,上曰:「朕將往上京。念本朝風俗重端午節,比及端午到上京,則燕勞鄉間宗室父老。」甲戌,制一品職事官庶孽子承蔭,更不引見。丙戌,以東上閣門使完顏進兒等為高麗敕祭使,西上閣門使大仲尹為慰問使,虞王府長史永明為起復使,以器物局使皞為橫賜夏國使。
sān yuè gēng yín shuò, wàn chūn jié, sòng xià qiǎn shǐ lái hè. jiǎ wǔ, yǐ shàng jiāng rú shàng jīng, shàng shū shěng zòu dìng huáng tài zǐ shǒu guó zhū yí. bǐng shēn, shàng shū shěng jìn huáng tài zǐ shǒu guó bǎo, shàng zhào huáng tài zǐ shòu zhī, qiě yù zhī yuē: shàng jīng zǔ zōng xìng wáng zhī sì, yù yǔ zhū wáng yí dào, huò liú sān èr nián, yǐ rǔ shǒu guó. pì zhī nóng jiā zhǒng tián, shāng rén yíng cái, dàn néng bù zhuì fù yè, jí wèi kè jiā zǐ, kuàng shè jì rèn zhòng, yóu yí wèi shèn. cháng shí guān rǔ shén jǐn, jīn rì néng shū zhèn yōu, nǎi jiàn zhōng xīn xiào yě. huáng tài zǐ zài sān cí ràng, yǐ bù ān zhèng wù, qǐ bèi hù cóng. shàng yuē: zhèng shì wú shén nán, dàn yòng xīn gōng zhèng, wú nà chán xié, jiǔ zhī zì shú. huáng tài zǐ liú tì, zuǒ yòu jiē wèi zhī gǎn dòng. huáng tài zǐ nǎi shòu bǎo. dīng yǒu, rú shān líng. jǐ hài, hái dōu. rén yín, rú shàng jīng. huáng tài zǐ yǔn gōng shǒu guó. guǐ mǎo, zǎi zhí yǐ xià fèng cí yú tōng zhōu. shàng wèi zǎi zhí yuē: qīng bèi jiē gù lǎo, huáng tài zǐ shǒu guó, yí xī xīn fǔ zhī, yǐ fù zhèn yì. yòu wèi shū mì shǐ tú dān kè níng yuē: zhèn xún shěng zhī hòu, tuō huò yǒu shì, qīng bì qīn zhī. wú hū xì wēi, dà nán tú yě. yòu gù liù bù guān yuē: zhèn wén shěng bù wén zì duō yǐ xiǎo bù hé ér bó zhī, gǒu qiú zì biàn, zhì lèi suì bù néng jié jué, zhèn shén è zhī. zì jīn kě xíng zé xíng, kě bà zé bà, wú shǐ zài xià yǒu zhì liú zhī tàn! shí zhū wáng jiē cóng, yǐ zhào wáng yǒng zhōng liú fǔ tài zǐ.
三月庚寅朔,萬春節,宋、夏遣使來賀。甲午,以上將如上京,尚書省奏定「皇太子守國諸儀」。丙申,尚書省進「皇太子守國寶」,上召皇太子授之,且諭之曰:「上京祖宗興王之寺,欲與諸王一到,或留三二年,以汝守國。譬之農家種田,商人營財,但能不墜父業,即為克家子,況社稷任重,尤宜畏慎。常時觀汝甚謹,今日能紓朕優,乃見中心孝也。」皇太子再三辭讓,以不諳政務,乞備扈從。上曰:「政事無甚難,但用心公正,毋納讒邪,久之自熟。」皇太子流涕,左右皆為之感動。皇太子乃受寶。丁酉,如山陵。己亥,還都。壬寅,如上京。皇太子允恭守國。癸卯,宰執以下奉辭於通州。上謂宰執曰:「卿輩皆故老,皇太子守國,宜悉心輔之,以副朕意。」又謂樞密使徒單克寧曰:「朕巡省之後,脫或有事,卿必親之。毋忽細微,大難圖也。」又顧六部官曰:「朕聞省部文字多以小不合而駁之,苟求自便,致累歲不能結絕,朕甚惡之。自今可行則行,可罷則罷,毋使在下有滯留之嘆!」時諸王皆從,以趙王永中留輔太子。
sì yuè jǐ wèi shuò, tài bái zhòu jiàn. xián píng yǐn yí lá dào hōng. gēng shēn, cì guǎng níng fǔ. bǐng yín, cì dōng jīng. dīng mǎo, cháo yè xiào níng gōng. gěi fù dōng jīng bǎi lǐ nèi xià qiū shuì zū yī nián. zài chéng suí guān nián qī shí zhě bǔ yī guān. qū shè bǎi lǐ nèi fàn tú èr nián yǐ xià zuì. yǐ yǒu, guān yú yú hùn tóng jiāng.
四月己未朔,太白晝見。咸平尹移剌道薨。庚申,次廣寧府。丙寅,次東京。丁卯,朝謁孝寧宮。給復東京百里內夏秋稅租一年。在城隨關年七十者補一官。曲赦百里內犯徒二年以下罪。乙酉,觀漁於混同江。
wǔ yuè jǐ chǒu, zhì shàng jīng, jū yú guāng xìng gōng. gēng yín, cháo yè yú qìng yuán gōng. wù xū, yàn yú huáng wǔ diàn. shàng wèi zōng qī yuē: zhèn sī gù xiāng, jī yǒu rì yǐ, jīn jì zhì cǐ, kě jí huān yǐn, jūn chén tóng zhī. cì zhū wáng fēi zhǔ, zǎi zhí bǎi guān mìng fù gè yǒu chà. zōng qī jiē zhān zuì qǐ wǔ, jìng rì nǎi bà.
五月己丑,至上京,居於光興宮。庚寅,朝謁於慶元宮。戊戌,宴於皇武殿。上謂宗戚曰:「朕思故鄉,積有日矣,今既至此,可極歡飲,君臣同之。」賜諸王妃、主,宰執百官命婦各有差。宗戚皆沾醉起舞,竟日乃罷。
liù yuè xīn yǒu, xìng àn chū hǔ shuǐ lín yī tíng. rén xū, yuè mǎ yú lǜ yě diàn.
六月辛酉,幸按出虎水臨漪亭。壬戌,閱馬於綠野淀。
qī yuè yǐ wèi, shàng wèi zǎi chén yuē: tiān zǐ xún shòu dāng jǔ shàn fá è. fán shì mín zhī xiào dì yuān mù zhě jǔ ér yòng zhī, qí bù gù lián chǐ wú xíng zhī rén zé jiào jiè zhī, bù quān zhě zé jiā chéng fá. bǐng wǔ, liè yú bó yě diàn. yǐ mǎo, shàng wèi zǎi chén yuē: jīn shí zhī rén, yǒu zuì bù wèn, jì guò zhī hòu zé wèi bù zhī. yǒu zuì bì zé, zé wèi měi shì xún zuì. fēng sú zhī báo rú cǐ. bù yǐ wén dé gǎn huà, bù néng fù yú gǔ yě. qīng děng yǐ dé fǔ zuǒ, dāng shǐ fù hái gǔ fēng.
七月乙未,上謂宰臣曰:「天子巡狩當舉善罰惡。凡士民之孝弟淵睦者舉而用之,其不顧廉恥無行之人則教戒之,不悛者則加懲罰。」丙午,獵於勃野淀。乙卯,上謂宰臣曰:「今時之人,有罪不問,既過之後則謂不知。有罪必責,則謂每事尋罪。風俗之薄如此。不以文德感化,不能復於古也。卿等以德輔佐,當使復還古風。」
bā yuè guǐ hài, yǐ tài fǔ jiān zhāng dà jié děng wèi hè sòng shēng rì shǐ, shì yù shǐ yáo lǐ tè mò gē wèi xià guó shēng rì shǐ. yǐ hài, zhào miǎn shàng jīng jīn nián shì shuì.
八月癸亥,以太府監張大節等為賀宋生日使,侍御史遙里特末哥為夏國生日使。乙亥,詔免上京今年市稅。
jiǔ yuè jiǎ chén, suì xīng zhòu jiàn.
九月甲辰,歲星晝見。
shí yuè dīng mǎo, liè yú jìn jiāo.
十月丁卯,獵於近郊。
shí yī yuè xīn mǎo, hái gōng. jiǎ wǔ, zhào yǐ shàng jīng tiān hán dì yuǎn, sòng zhēng dàn shēng rì, gāo lì xià guó shēng rì, bìng bù xū qiǎn shǐ, lìng yǒu sī bào yù. bǐng wǔ shàng shū shěng zòu xǐ sù pín hú lǐ gǎi sān měng ān èr shí sì móu kè yǐ shí shàng jīng.
十一月辛卯,還宮。甲午,詔以上京天寒地遠,宋正旦、生日,高麗、夏國生日,並不須遣使,令有司報諭。丙午尚書省奏徙速頻、胡里改三猛安二十四謀克以實上京。
shí èr yuè bǐng chén, liè yú jìn jiāo. jǐ mǎo, hái gōng.
十二月丙辰,獵於近郊。己卯,還宮。
èr shí wǔ nián zhēng yuè yǐ yǒu shuò. dīng hài, yàn fēi pín qīn wáng gōng zhǔ wén wǔ cóng guān yú guāng dé diàn, zōng shì zōng fù jí wǔ pǐn yǐ shàng mìng fù, yǔ zuò zhě qiān qī bǎi yú rén, shǎng lài yǒu chà.
二十五年正月乙酉朔。丁亥,宴妃嬪、親王、公主、文武從官於光德殿,宗室、宗婦及五品以上命婦,與坐者千七百餘人,賞賚有差。
èr yuè guǐ yǒu, yǐ dōng píng yǐn niǎo gǔ lùn sī liè yuàn wàng, shā zhī. dīng chǒu, rú chūn shuǐ.
二月癸酉,以東平尹鳥古論思列怨望,殺之。丁丑,如春水。
sì yuè jǐ wèi, zhì zì chūn shuǐ. guǐ hài, xìng huáng wǔ diàn jī qiú, xǔ shì mín zòng guān. jiǎ zǐ, zhào yú sù pín hú lǐ gǎi liǎng lù měng ān xià xuǎn sān shí móu kè wèi sān měng ān, yí zhì yú lǜ dū pàn kū zhī dì, yǐ shí shàng jīng. rén shēn, qū shè huì níng fǔ réng fàng miǎn jīn nián zū shuì, bǎi xìng nián qī shí yǐ shàng zhě bǔ yī guān. jiǎ xū, yǐ huì níng fǔ guān yī rén jiān dà zōng zhèng chéng, yǐ zhì zōng shì zhī zhèng. shàng wèi qún chén yuē: shàng jīng fēng wù zhèn zì lè zhī, měi zòu hái dōu, zhé yòng gǎn chuàng. zǔ zōng jiù bāng, bù rěn shě qù, wàn suì zhī hòu, dāng zhì zhèn yú tài zǔ zhī cè, qīng děng wú wàng zhèn yán. dīng chǒu, yàn zōng shì zōng fù yú huáng wǔ diàn, dà gōng qīn cì guān sān jiē, xiǎo gōng èr jiē, sī má yī jiē, nián gāo shǔ jìn zhě jiā xuān wǔ jiāng jūn. jí fēng zōng nǚ, cì yín juàn gè yǒu chà. yuē: zhèn xún cháng bù yǐn jiǔ, jīn rì shén yù chéng zuì, cǐ lè yì bù yì de yě! zōng shì fù nǚ jí qún chén gù lǎo yǐ cì qǐ wǔ, jìn jiǔ. shàng yuē: wú lái shù yuè, wèi yǒu yī rén gē běn qū zhě, wú wèi rǔ děng gē zhī. mìng zōng shì dì xù zuò diàn xià zhě jiē zuò diàn shàng, tīng shàng zì gē. qí cí dào wáng yè zhī jiān nán, jí jì shù zhī bù yì, zhì kǎi xiǎng zǔ zōng, wǎn rán rú dǔ, kāng kǎi bēi jī, bù néng chéng shēng, gē bì qì xià. yòu chéng xiàng yuán zhōng lǜ qún chén zōng qī pěng shāng shàng shòu, jiē chēng wàn suì. yú shì, zhū fū rén gèng gē běn qū, rú sī jiā zhī huì. jì zuì, shàng fù xù diào, zhì yī gǔ nǎi bà. jǐ mǎo, fā shàng jīng. gēng chén, zōng shì qī shǔ fèng cí. shàng yuē: zhèn jiǔ sī gù xiāng, shén yù liú yī èr suì, jīng shī tiān xià gēn běn, bù néng jiǔ yú cǐ yě. tài píng suì jiǔ, guó wú zhēng yáo, rǔ děng jiē shē zòng, wǎng wǎng pín fá, zhèn shén lián zhī. dāng wù jiǎn yuē, wú wàng zǔ xiān jiān nán. yīn qì shù xíng xià, zōng shì qī shǔ jiē gǎn qì ér tuì.
四月己未,至自春水。癸亥,幸皇武殿擊球,許士民縱觀。甲子,詔於速頻、胡里改兩路猛安下選三十謀克為三猛安,移置於率督畔窟之地,以實上京。壬申,曲赦會寧府仍放免今年租稅,百姓年七十以上者補一官。甲戌,以會寧府官一人兼大宗正丞,以治宗室之政。上謂群臣曰:「上京風物朕自樂之,每奏還都,輒用感愴。祖宗舊邦,不忍捨去,萬歲之後,當置朕於太祖之側,卿等無忘朕言。」丁丑,宴宗室、宗婦於皇武殿,大功親賜官三階,小功二階,緦麻一階,年高屬近者加宣武將軍。及封宗女,賜銀、絹各有差。曰:「朕尋常不飲酒,今日甚欲成醉,此樂亦不易得也!」宗室婦女及群臣故老以次起舞,進酒。上曰:「吾來數月,未有一人歌本曲者,吾為汝等歌之。」命宗室弟敘坐殿下者皆坐殿上,聽上自歌。其詞道王業之艱難,及繼述之不易,至「慨想祖宗,宛然如睹」,慷慨悲激,不能成聲,歌畢泣下。右丞相元忠率群臣、宗戚捧觴上壽,皆稱萬歲。於是,諸夫人更歌本曲,如私家之會。既醉,上復續調,至一鼓乃罷。己卯,發上京。庚辰,宗室戚屬奉辭。上曰:「朕久思故鄉,甚欲留一二歲,京師天下根本,不能久於此也。太平歲久,國無征徭,汝等皆奢縱,往往貧乏,朕甚憐之。當務儉約,無忘祖先艱難。」因泣數行下,宗室戚屬皆感泣而退。
wǔ yuè gēng yín, píng zhāng zhèng shì xiāng fèng yù píng shān děng shè huái yùn tù. shàng nù zhàng píng shān sān shí, zhào xiāng jiè chì zhī, suì xià zhào jìn shè tù. rén yín, cì tiān píng shān hǎo shuǐ chuān. guǐ mǎo, qiǎn shǐ lín huáng tài zhōu quàn nóng. bǐng wǔ, mìng shàng shū shěng zòu shì yī zhǎi zǐ.
五月庚寅,平章政事襄、奉御平山等射懷孕兔。上怒杖平山三十,召襄誡飭之,遂下詔禁射兔。壬寅,次天平山好水川。癸卯,遣使臨潢、泰州勸農。丙午,命尚書省奏事衣窄紫。
liù yuè jiǎ yín, liè jìn shān, jiàn tián lǒng bù zhì, mìng chī tián zhě. gēng shēn, huáng tài zǐ yǔn gōng hōng. bǐng yín, shàng shū yòu chéng xiàng wū gǔ lùn yuán zhōng bà. gēng wǔ, qiǎn zuǒ xuān huī shǐ táng kuò dǐng yì jīng shī, zhì jì huáng tài zǐ. wù yín, mìng huáng tài zǐ fēi jí zhū huáng sūn zhí sàng. bìng yòng hàn yí.
六月甲寅,獵近山,見田壠不治,命笞田者。庚申,皇太子允恭薨。丙寅,尚書右丞相烏古論元忠罷。庚午,遣左宣徽使唐括鼎詣京師,致祭皇太子。戊寅,命皇太子妃及諸皇孫執喪。並用漢儀。
qī yuè wù shēn, fā hǎo shuǐ chuān. jiǔ yuè xīn sì shuò, cì xiá shā hé, cì bǎi suì lǎo yù bó. jiǎ shēn, cì liáo shuǐ, zhào jiàn bǎi èr shí suì nǚ zhí lǎo rén, néng dào tài zǔ kāi chuàng shì, shàng jiā tàn, cì shí, bìng cì bó. jǐ yǒu, zhì zì shàng jīng. shì rì, shàng lín diàn xuān xiào huáng tài zǐ yú xī chūn yuán. shí yuè bǐng chén, shàng shū shěng zòu qīn jūn shù duō, yí shāo jiǎn sǔn, zhào dìng é wèi sān qiān. zǎi chén tuì, shàng wèi zuǒ yòu yuē: zǎi xiàng nián lǎo jiān yú jiǔ lì, kě zhì xiǎo tà láng xià, shǐ shǎo xiū xī. jiǎ zǐ, jìn shàng jīng děng lù dà xuě jí hán tāi shí cǎi bǔ. shàng wèi zǎi chén yuē: hù wèi nián lǎo chū zhí ér shòu lín mín, shǒu zì shàng bù néng huà, hé yǐ zhì mín? rén xiōng zhōng míng àn wài bù néng zhī, jīng shén hūn mào yǐ jiàn yú wài, shì qiáng qí suǒ bù néng yě. tiān zǐ yǐ zhào mín wèi zi, bù néng jiā jiā ér fǔ, zài yòng rén ér yǐ. zhī qí bù néng ér qiáng shòu zhī, bǎi xìng qí wèi wǒ hé? dīng chǒu, mìng xué shì yuàn jiǎng yuàn mì shū jiān sī tiān tāi zhù zuò jú gé mén tōng jìn gǒng wèi zhí wǔ qì shǔ děng guān, fán zhí gōng zhōng, wǔ qián xǔ tuì. shí yī yuè gēng chén shuò, zhào yuē: chái wèi jì shòu, bù xǔ cǎi bǔ. dōng yuè, xuě chǐ yǐ shàng, bù xǔ yòng wǎng jí sù sā hǎi, kǒng jǐn shòu lèi. suì xīng zhòu jiàn. rén wǔ, tài bái zhòu jiàn. jiǎ wǔ, yǐ lín huáng yǐn pū sàn shǒu zhōng děng wèi hè sòng zhēng dàn shǐ. bǐng shēn, xià guó qiǎn shǐ wèn qǐ jū. wù xū, yǐ cáo wáng yǒng gōng wèi yù shǐ dài fū. rén yín, yǐ lǐ bù yuán wài láng yí lá lǚ wèi gāo lì shēng rì shǐ. shí èr yuè wù wǔ, yǐ huáng sūn jīn yuán jùn wáng má dá gé pàn dà xìng yǐn, jìn fēng yuán wáng. jiǎ zǐ, tài bái zhòu jiàn, jīng tiān. bǐng yín, zuǒ xiāng wán yán shǒu dào zuǒ chéng zhāng rǔ bì yòu chéng zhān gē wò tè lá cān zhī zhèng shì zhāng rǔ lín zuò shàn zēng dōng gōng zhū huáng sūn shí liào, gè xuē guān yī jiē. jiǎ xū, zhì zēng liú shǒu tǒng jūn zǒng guǎn zhāo tǎo dōu zhuǎn yùn fǔ yǐn zhuǎn yùn jié dù shǐ yuè fèng. shàng wèi zǎi chén yuē: tài wèi shǒu dào lùn shì zhǐ wù cóng kuān, fàn zuì bà zhí zhě duō yù fù yòng. ruò chéng qí shǒu è, hòu lái zhī wèi, zuì ér fù yòng, hé yǐ shì jiè. shì rì, mìng fàn tóng wèi lǐ xìn zhī bǎo, fán cì wài fāng lǐ wù, gěi xìn dài zé yòng zhī. bǐng zǐ, shàng wèn zǎi chén yuē: yuán wáng dà xìng xíng shì rú hé? yòu chéng wò tè lá duì yuē: wén dōu rén jiē chēng zhī. shàng yuē: zhèn lìng chá yú mín jiān, xián yán jiàn shì shén míng, yǔ duó jiē bù shī dāng, cáo bīn èr wáng fú néng jí yě. yòu wén yǒu nǚ zhí rén sù shì, yǐ nǚ zhí yǔ wèn zhī, hàn rén sù shì, hàn yǔ wèn zhī. dà xí bù shī běn cháo yǔ wèi shàn, bù xí, zé chún fēng jiāng qì. rǔ bì duì yuē: bù wàng běn zhě, shèng rén zhī dào yě. wò tè lá yuē: yǐ xī xià xiǎo bāng, chóng shàng jiù sú, dú néng bǎo guó shù bǎi nián. shàng yuē: shì dāng rèn shí, yī shì wèi wěi zé sàng bǎi zhēn, gù fán shì mò rú zhēn shí yě.
七月戊申,發好水川。九月辛巳朔,次轄沙河,賜百歲老嫗帛。甲申,次遼水,召見百二十歲女直老人,能道太祖開創事,上嘉嘆,賜食,並賜帛。己酉,至自上京。是日,上臨奠宣孝皇太子於熙春園。十月丙辰,尚書省奏親軍數多,宜稍減損,詔定額為三千。宰臣退,上謂左右曰:「宰相年老艱於久立,可置小榻廊下,使少休息。」甲子,禁上京等路大雪及含胎時采捕。上謂宰臣曰:「護衛年老出職而授臨民,手字尚不能畫,何以治民?人胸中明暗外不能知,精神昏耄已見於外,是強其所不能也。天子以兆民為子,不能家家而撫,在用人而已。知其不能而強授之,百姓其謂我何?」丁丑,命學士院、講院、秘書監、司天台、著作局、閣門、通進、拱衛、直武器署等官,凡直宮中,午前許退。十一月庚辰朔,詔曰:「豺未祭獸,不許采捕。冬月,雪尺以上,不許用網及速撒海,恐盡獸類。」歲星晝見。壬午,太白晝見。甲午,以臨潢尹仆散守中等為賀宋正旦使。丙申,夏國遣使問起居。戊戌,以曹王永功為御史大夫。壬寅,以禮部員外郎移剌履為高麗生日使。十二月戊午,以皇孫金源郡王麻達葛判大興尹,進封原王。甲子,太白晝見,經天。丙寅,左相完顏守道、左丞張汝弼、右丞粘割斡特剌、參知政事張汝霖坐擅增東宮諸皇孫食料,各削官一階。甲戌,制增留守、統軍、總管、招討、都轉運、府尹、轉運、節度使月俸。上謂宰臣曰:「太尉守道論事止務從寬,犯罪罷職者多欲復用。若懲其首惡,後來知畏,罪而復用,何以示戒。」是日,命范銅為「禮信之寶」,凡賜外方禮物,給信袋則用之。丙子,上問宰臣曰:「原王大興行事如何?」右丞斡特剌對曰:「聞都人皆稱之。」上曰:「朕令察於民間,咸言見事甚明,予奪皆不失當,曹、豳二王弗能及也。又聞有女直人訴事,以女直語問之,漢人訴事,漢語問之。大習不失本朝語為善,不習,則淳風將棄。」汝弼對曰:「不忘本者,聖人之道也。」斡特剌曰:「以西夏小邦,崇尚舊俗,獨能保國數百年。」上曰:「事當任實,一事為偽則喪百真,故凡事莫如真實也。」
èr shí liù nián zhēng yuè gēng chén shuò, sòng gāo lì xià qiǎn shǐ lái hè. jiǎ chén, rú zhǎng chūn gōng chūn shuǐ. èr yuè guǐ yǒu, hái dōu. yǐ hài, zhào yuē: měi jì qiú shì rén, wèn yǐ yí nán, lìng pōu jué zhī. qí cái shí kě qǔ zhě, réng fǎng chá zhèng jī, rú qí yán xíng xiāng fù, jí jiā shēng yòng. sān yuè yǐ mǎo shuò, wàn chūn jié, sòng gāo lì xià qiǎn shǐ lái hè. dīng hài, yǐ dà lǐ qīng què, shàng wèn shuí kě? yòu chéng zhān gē wò tè lá yán, qián shǐ bù shàng shū táng kuò gòng kě, nǎi shòu yǐ shì zhí. jǐ chǒu, shàng shū shěng nǐ zòu chú shòu, shàng yuē: qīng děng zài shěng wèi cháng jiàn shì, zhǐ xiàn zī jí, ān néng dé rén? gǔ yǒu bù yī rén xiāng zhě, wén sòng yì duō yòng shān dōng hé nán liú yù shū yuǎn zhī rén, jiē bù jū yú guì jìn yě. yǐ běn cháo jìng tǔ zhī dà, qǐ wú qí rén, zhèn nán biàn zhī, qīng yòu bù jǔ. zì gǔ qǐ yǒu zhōng shēn wèi xiāng zhě, wài guān sān pǐn yǐ shàng, bì yǒu kě yòng zhī rén, dàn wú gù dé jìn ěr. zuǒ chéng zhāng rǔ bì yuē: xià wèi suī yǒu cái néng, bì shì zhī nǎi jiàn. cān zhèng chéng huī yuē: wài guān suī yǒu shēng, yī dàn rù cháo, què bù chēng rèn, yì zài shā tài ér yǐ. guǐ sì, xiāng shān sì chéng, xìng qí sì, cì míng dà yǒng ān, gěi tián èr qiān mǔ, lì qī qiān zhū, qián èr wàn guàn. dīng yǒu, yǐ qīn jūn wán yán qǐ nú yán, zhì měng ān móu kè jiē xiān dú nǚ zhí zì jīng shǐ rán hòu chéng xí. yīn yuē: dàn lìng shāo tōng gǔ jīn, zé bù kěn wèi fēi. ěr yī qīn jūn cū rén, nǎi néng yán cǐ, shěn qí yǒu yì, hé dàn ér bù cóng.
二十六年正月庚辰朔,宋、高麗、夏遣使來賀。甲辰,如長春宮春水。二月癸酉,還都。乙亥,詔曰:「每季求仕人,問以疑難,令剖決之。其才識可取者,仍訪察政跡,如其言行相副,即加升用。」三月乙卯朔,萬春節,宋、高麗、夏遣使來賀。丁亥,以大理卿闕,上問誰可?右丞粘割斡特剌言,前使部尚書唐括貢可,乃授以是職。己丑,尚書省擬奏除授,上曰:「卿等在省未嘗薦士,止限資級,安能得人?古有布衣人相者,聞宋亦多用山東、河南流寓疏遠之人,皆不拘於貴近也。以本朝境土之大,豈無其人,朕難遍知,卿又不舉。自古豈有終身為相者,外官三品以上,必有可用之人,但無故得進耳。」左丞張汝弼曰:「下位雖有才能,必試之乃見。」參政程輝曰:「外官雖有聲,一旦入朝,卻不稱任,亦在沙汰而已。」癸巳,香山寺成,幸其寺,賜名大永安,給田二千畝,栗七千株,錢二萬貫。丁酉,以親軍完顏乞奴言,制猛安謀克皆先讀女直字經史然後承襲。因曰:「但令稍通古今,則不肯為非。爾一親軍粗人,乃能言此,審其有益,何憚而不從。」
sì yuè rén zǐ, shàng shū shěng zòu dìng yuàn wù jiān guān kuī péi duì nà fǎ jí héng bān gé. yīn yuē: zhèn cháng rì yù shàn yì cóng jiǎn shěng, cháng yǒu yī gōng zhǔ zhì, zhì wú yú shàn kě yǔ, dāng zhí guān jiē mù dǔ zhī. ruò yù fēng tiǎn, suī rì yòng wǔ shí yáng yì bù nán yǐ! rán jiē mín zhī zhī gāo, bù rěn wèi yě. jiān lín guān wéi zhī lì jǐ, bù zhī qí lì zì hé ér lái? zhèn cháng lì wài rèn, rěn zhī mín jiān zhī shì, xiǎng qián dài zhī jūn, suī xiǎng fù guì, bù zhī jià sè jiān nán zhě shén duō, qí shī tiān xià, jiē yóu cǐ yě! liáo zhǔ wén mín jiān fá shí, wèi hé bù shí gān là, gài yòu shī shī bǎo zhī xùn, jí qí jí wèi, gù bù zhī mín jiān jí kǔ yě. suí yáng dì shí, yáng sù zhuān quán xíng shì, nǎi bù shèn wěi rèn zhī guò yě. yǔ zhèng rén tóng chù, suǒ zhī bì zhèng dào, suǒ wén bì zhèng yán, bù kě bù shèn yě. jīn yuán wáng fǔ guān shǔ, dāng xuǎn chún jǐn bǐng xìng zhèng zhí zhě chōng, wù yòng yǒu quán shù zhī rén. wù wǔ, shàng shū zuǒ chéng zhāng rǔ bì bà. jǐ wèi, xìng shòu ān gōng. rén xū, tài wèi zuǒ chéng xiàng wán yán guò dào zhì shì. yǐ kè shěng shǐ lǐ pán wèi héng cì gāo lì shǐ. shàng shū shěng zòu běi jīng zhuǎn yùn shǐ yǐ zāng chú míng. shàng shū shěng zòu shì, shàng yuē: bǐ yǒu shàng shū yán, zhí guān fàn chú míng bù kě fù yòng, zhèn wèi cǐ yán jí dāng. rú jūn qī jí sù, quán kě shǐ yòng. jīn tiān xià wú shì, fù yòng cǐ bèi, hé yǐ jiè jiāng lái. yòu zòu: nián qián yǐ zhū lù shuǐ hàn, yú jūn mín dì tǔ èr shí yī wàn yú qǐng nèi, nǐ miǎn shuì sì shí jiǔ wàn yú shí. cóng zhī. zhào yuē: jīn zhī shuì, kǎo gǔ xíng zhī, dàn yù zāi shāng, cháng jiā juān miǎn.
四月壬子,尚書省奏定院務監官虧陪兌納法及橫班格。因曰:「朕常日御膳亦從減省,嘗有一公主至,至無餘膳可與,當直官皆目睹之。若欲豐腆,雖日用五十羊亦不難矣!然皆民之脂膏,不忍為也。監臨官惟知利己,不知其利自何而來?朕嘗歷外任,稔知民間之事,想前代之君,雖享富貴,不知稼穡艱難者甚多,其失天下,皆由此也!遼主聞民間乏食,謂何不食乾腊,蓋幼失師保之訓,及其即位,故不知民間疾苦也。隨煬帝時,楊素專權行事,乃不慎委任之過也。與正人同處,所知必正道,所聞必正言,不可不慎也。今原王府官屬,當選純謹秉性正直者充,勿用有權術之人。」戊午,尚書左丞張汝弼罷。己未,幸壽安宮。壬戌,太尉、左丞相完顏過道致仕。以客省使李磐為橫賜高麗使。尚書省奏北京轉運使以贓除名。尚書省奏事,上曰:「比有上書言,職官犯除名不可復用,朕謂此言極當。如軍期急速,權可使用。今天下無事,復用此輩,何以戒將來。」又奏:「年前以諸路水旱,於軍民地土二十一萬餘頃內,擬免稅四十九萬餘石。」從之。詔曰:「今之稅,考古行之,但遇災傷,常加蠲免。」
wǔ yuè jiǎ shēn, yǐ sī tú shū mì shǐ tú dān kè níng wèi tài wèi shàng shū zuǒ chéng xiàng, pàn dà zōng zhèng shì zhào wáng yǒng zhōng fù wèi shū mì shǐ, dà xìng yǐn yuán wáng má dá gé wèi shàng shū yòu chéng xiàng, cì míng jǐng. cān jiā zhèng shì chéng huī zhì shì. wù zǐ, lú gōu jué yú shàng yáng cūn, tuān liú chéng hé, suì yīn zhī. gēng yín, yù shǐ dài fū cáo wáng yǒng gōng bà, yǐ bīn wáng yǒng chéng wèi yù shǐ dài fū. wù xū, yǐ shàng shū yòu chéng zhān gē wò tè lá wèi zuǒ chéng, cān zhī zhèng shì zhāng rǔ lín wèi yòu chéng.
五月甲申,以司徒、樞密使徒單克寧為太尉、尚書左丞相,判大宗正事趙王永中復為樞密使,大興尹原王麻達葛為尚書右丞相,賜名璟。參加政事程輝致仕。戊子,盧溝決於上陽村,湍流成河,遂因之。庚寅,御史大夫曹王永功罷,以豳王永成為御史大夫。戊戌,以尚書右丞粘割斡特剌為左丞,參知政事張汝霖為右丞。
liù yuè guǐ hài, shàng shū shěng zòu sù pín hú lǐ gǎi shì xí móu kè shì, shàng yuē: qí rén jiē yǒng hàn, xī shì zǔ yǔ zhī lín, kǔ zhàn lěi nián, jǐn néng kè fù. qí hòu zhà fú zhà pàn, zhì mù kāng shí, shǐ fú shēng jiào. jìn shì yì cháng fēn xǐ. zhèn yù shāo qiān qí mín shàng jīng, shí guó jiā zhǎng jiǔ zhī jì. jǐ sì, shàng wèi zǎi zhí yuē: qí huán zhōng yōng zhǔ yě, dé yī guǎn zhòng, suì chéng bà yè. zhèn sù yè yǐ sī, wéi kǒng shī rén. zhèn jì bù zhī, qīng děng yòu bù jiàn, bì qí quán cái ér hòu jǔ, gài yì nán yǐ! rú jǔ mǒu rén zhǎng yú mǒu shì, zhèn yì liàng cái yòng zhī. zhèn yǔ qīng děng jù lǎo yǐ! tiān xià zhì dà, qǐ dé wú rén? jiàn jǔ rén cái, dāng jīn jí wù yě. yòu yán: rén zhī yǒu gàn néng, gù bù yì dé, rán bù ruò dé xíng zhī shì zuì yōu yě. shàng wèi yòu chéng xiàng yuán wáng yuē: ěr cháng dú tài zǔ shí lù hū? tài zǔ zhēng má chǎn, xí zhī, zhì ní nào mǎ bù néng jìn, tài zǔ shě mǎ ér bù, huān dōu shè zhòng má chǎn, suì qín zhī. chuàng yè zhī nán rú cǐ, kě bù sī hū. jiǎ xū, zhào yuē: fán chén yán wén zì yì dēng wén jiǎn yuàn sòng xué shì yuàn wén zòu, wú jīng shěng tíng.
六月癸亥,尚書省奏速頻、胡里改世襲謀克事,上曰:「其人皆勇悍,昔世祖與之鄰,苦戰累年,僅能克復。其後乍服乍叛,至穆、康時,始服聲教。近世亦嘗分徙。朕欲稍遷其民上京,實國家長久之計。」己巳,上謂宰執曰:「齊桓中庸主也,得一管仲,遂成霸業。朕夙夜以思,惟恐失人。朕既不知,卿等又不薦,必俟全才而後舉,蓋亦難矣!如舉某人長於某事,朕亦量材用之。朕與卿等俱老矣!天下至大,豈得無人?薦舉人材,當今急務也。」又言:「人之有干能,固不易得,然不若德行之士最優也。」上謂右丞相原王曰:「爾嘗讀《太祖實錄》乎?太祖征麻產,襲之,至泥淖馬不能進,太祖舍馬而步,歡都射中麻產,遂擒之。創業之難如此,可不思乎。」甲戌,詔曰:「凡陳言文字詣登聞檢院送學士院聞奏,毋經省廷。」
qī yuè rén wǔ, zhào gěi nèi wài zhí shì guān jiān zhí fèng qián. bǐng shēn, yù shǐ zhōng chéng mǎ huì dí wèi cān zhī zhèng shì. gēng zǐ, shàng wén tóng zhī zhōng dōu lù dōu zhuǎn yùn shǐ shì zhào xī ruì, qí zài zhí yīng qián gǔ lì hài wén zì duō bù tí shǔ, dàn sī ān shēn, jiàng shòu jī shí zhōu cì shǐ.
七月壬午,詔給內外職事官兼職俸錢。丙申,御史中丞馬惠迪為參知政事。庚子,上聞同知中都路都轉運使事趙曦瑞,其在職應錢穀利害文字多不題署,但思安身,降授積石州刺史。
rùn yuè jǐ wèi, hái dōu.
閏月己未,還都。
bā yuè dīng chǒu, shàng wèi zǎi chén yuē: qīn jūn suī bù shí zì, yì lìng yī lì chū zhí, ruò shè zāng huì, bì tòng shéng zhī. tài wèi zuǒ chéng xiàng kè níng yuē: yī fǎ zé kě. shàng yuē: zhèn yú nǚ zhí rén wèi cháng bù zhī yōu xù. rán shè yú zāng zuì, suī zhèn zǐ dì yì bù néng shù. tài wèi zhī yì, yù gū xī nǚ zhí rén ěr! wù yín, shàng shū shěng zòu, hé jué, wèi zhōu huài. mìng hù bù shì láng wáng jì dōu shuǐ shǎo jiān rǔ jiā xǐ xiàn wèi zhōu zuò chéng xiàn. dīng hài, shàng shū shěng zòu, qiǎn lì bù shì láng lǐ yàn děng èr shí liù rén fēn lù tuī pái zhū lù wù lì, cóng zhī. jǐ chǒu, yǐ sù zhí jiāng jūn lǐ dá kě wèi xià guó shēng rì shǐ. xīn mǎo, yǐ yì dōu yǐn zōng hào děng wèi hè sòng shēng rì shǐ. jiǎ wǔ, qiū liè. gēng zǐ, cì jì zhōu. xīn chǒu, xìng xiān dòng sì. rén yín, xìng xiāng lín jìng míng èr sì.
八月丁丑,上謂宰臣曰:「親軍雖不識字,亦令依例出職,若涉贓賄,必痛繩之。」太尉左丞相剋寧曰:「依法則可。」上曰:「朕於女直人未嘗不知優恤。然涉於贓罪,雖朕子弟亦不能恕。太尉之意,欲姑息女直人耳!」戊寅,尚書省奏,河決,衛州壞。命戶部侍郎王寂、都水少監汝嘉徙限衛州胙城縣。丁亥,尚書省奏,遣吏部侍郎李晏等二十六人分路推排諸路物力,從之。己丑,以宿直將軍李達可為夏國生日使。辛卯,以益都尹宗浩等為賀宋生日使。甲午,秋獵。庚子,次薊州。辛丑,幸仙洞寺。壬寅,幸香林、淨名二寺。
jiǔ yuè jiǎ chén shuò, xìng pán shān shàng fāng sì, yīn piān lì zhōng pán tiān xiāng gǎn huà zhū sì. gēng shēn, hái dōu. bǐng yín, shàng wèi zǎi chén yuē: wū dǐ gǎi pàn wáng, yǐ qiǎn rén tǎo zhī, kě yì yǐ jiǎ shì, huǐ qí chuán fá. cān zhī zhèng shì mǎ huì dí yuē: dé qí rén bù kě yòng, yǒu qí dì bù kě jū, kǒng bù zú láo shèng lǜ. shàng yuē: zhèn yì zhī cǐ lèi wú yòng, suǒ yǐ huǐ qí chuán fá, yù bù shǐ zài biān jìng ěr!
九月甲辰朔,幸盤山上方寺,因篇歷中盤、天香、感化諸寺。庚申,還都。丙寅,上謂宰臣曰:「烏底改叛亡,已遣人討之,可益以甲士,毀其船筏。」參知政事馬惠迪曰:「得其人不可用,有其地不可居,恐不足勞聖慮。」上曰:「朕亦知此類無用,所以毀其船筏,欲不使再邊境耳!」
shí yuè wù yín, dìng zhí guān fàn zāng tóng zhí xiāng jiū chá fǎ. gēng yín, shàng wèi zǎi chén yuē: xī nán xī běi liǎng lù zhāo tǎo sī dì ài, měng ān rén hù wú chù wéi liè, bù néng xián xí qí shè. wěi gè měng ān móu kè guān yī shí jiào liàn, qí chí màn guò qī jí bù qīn jiān shì, bìng jué fá zhī. jiǎ wǔ, zhào zēng hé fáng jūn shù. wù xū, níng chāng jūn jié dù shǐ chóng sù xíng jūn dōu tǒng zhōng dào yǐ tǎo wū dǐ gǎi, bù dài kè dí ér hái, chóng sù zhàng qī shí, xuē guān yī jiē, zhōng dào zhàng bā shí, xuē guān sān jiē.
十月戊寅,定職官犯贓同職相糾察法。庚寅,上謂宰臣曰:「西南、西北兩路招討司地隘,猛安人戶無處圍獵,不能閒習騎射。委各猛安謀克官依時教練,其弛慢過期及不親監視,並決罰之。」甲午,詔增河防軍數。戊戌,寧昌軍節度使崇肅、行軍都統忠道以討烏底改,不待克敵而還,崇肅杖七十,削官一階,忠道杖八十,削官三階。
shí yī yuè jiǎ chén shuò, dìng mǐn zōng líng miào jiàn xiǎng lǐ. shàng wèi zǎi chén yuē: nǚ zhí rén zhōng cái jié zhī shì, zhèn shǎo yǒu shí zhě, gài yì nán de yě. xīn jìn shì rú tú dān yì jiā gǔ a lǐ bǔ ní páng gǔ jiàn bèi jiē kě yòng zhī cái yě. qǐ shēn dāo bǐ zhě, suī yòng cái lì kě yòng, qí lián jiè zhī jié, zhōng bù jí jìn shì. jīn wǔ pǐn yǐ shàng què yuán shén duō, bì zī jí xiāng dāng, zhì lǎo yǒu bù néng dé zhě, kuàng yù zhì qīng xiàng hū? gǔ lái zǎi xiàng lǜ bù guò sān wǔ nián ér tuì, hǎn yǒu sān èr shí nián zhě, qīng děng tè bù jǔ rén, shén fēi zhèn yì. shàng gù xiū qǐ jū zhù chóng bì yuē: sī rén chán ruò, fù zhī yǐ shì, wèi bì néng bàn, yǐ qí jǐn hòu zhǎng zhě, gù zhì zhū zuǒ yòu, yù zhū guān xiào qí wèi rén yě. xīn hài, yǐ xíng bù shàng shū yí lá zi yuán děng wèi hè sòng zhēng dàn shǐ. wù wǔ, yǐ zuǒ jǐng xún fù shǐ gú shā tōng mǐn shàn duàn, zhuó diàn zhōng shì yù shǐ jiān yòu sān bù sī zhèng. gēng shēn, lì yòu chéng xiàng yuán wáng jǐng wèi huáng tài sūn. jiǎ zǐ, shàng wèi zǎi chén yuē: zhèn wén sòng jūn zì lái jiào xí bù chuò, jīn wǒ jūn zhuān wù yóu duò, qīng děng wù wèi tiān xià jì ān ér wú yù fáng zhī xīn, yī dàn yǒu jǐng, jūn bù kě yòng, gù bù bài shì yé? qí lìng yǐ shí xùn liàn. bǐng yín, shàng wèi shì chén yuē: táng tài zǐ chéng gān suǒ wèi duō fēi dù, tài zōng zòng ér fú jiǎn, suì zhì yú fèi, rú zǎo wèi jìn zhǐ, dāng bù zhì shì. zhèn yú shèng jīng bù néng shēn jiě, zhì yú shǐ chuán, kāi juǎn zhé yǒu suǒ yì. měi jiàn shàn rén bù wàng zhōng xiào, jiǎn shēn lián jié, jiē chū tiān xìng. zhì yú cháng rén duō xǐ wèi fēi, yǒu tiān xià zhě gǒu wú yǐ chéng zhī, hé yóu zhì zhì. kǒng zǐ wèi zhèng qī rì ér zhū shǎo zhèng mǎo, shèng rén shàng ěr, kuàng yú rén hū? wù chén, shàng wèi zǎi chén yuē: zhèn suī nián lǎo, wén shàn bù yàn. kǒng zǐ yún: jiàn shàn rú bù jí, jiàn bù shàn rú tàn tāng. dà zāi yán hū! yòu chéng zhāng rǔ bì duì yuē: zhī zhī fēi jiān, xíng zhī wéi jiān. yǐ gǒng wèi zhí fù dōu zhǐ huī shǐ hán jǐng mào wèi gāo lì shēng rì shǐ. yǐ jìn shì jú zhí zhǎng ní páng gǔ jiàn chún zhí tōng mǐn, zhuó huáng tài sūn shì chéng. jǐ sì, liè jìn jiāo. gēng wǔ, shàng wèi zǎi chén yuē: zhèn fāng qián gǔ míng jūn, gù bù kě jí. zhì yú bù nà jìn chén chán yán, bù shòu qī lǐ sī yè, yì wú kuì yǐ! zhèn cháng zì sī, qǐ néng wú guò, suǒ huàn guò ér bù gǎi, guò ér néng gǎi, shù jǐ wú jiù. shěng zhèn zhī guò, pō xǐ xìng tǔ mù zhī gōng, zì jīn bù fù zuò yǐ.
十一月甲辰朔,定閔宗陵廟薦享禮。上謂宰臣曰:「女直人中材傑之士,朕少有識者,蓋亦難得也。新進士如徒單鎰、夾古阿里補、尼厖古鑒輩皆可用之材也。起身刀筆者,雖用才力可用,其廉介之節,終不及進士。今五品以上闕員甚多,必資級相當,至老有不能得者,況欲至卿相乎?古來宰相率不過三五年而退,罕有三二十年者,卿等特不舉人,甚非朕意。」上顧修起居注崇璧曰:「斯人孱弱,付之以事,未必能辦,以其謹厚長者,故置諸左右,欲諸官效其為人也。」辛亥,以刑部尚書移剌子元等為賀宋正旦使。戊午,以左警巡副使鶻沙通敏善斷,擢殿中侍御史兼右三部司正。庚申,立右丞相原王璟為皇太孫。甲子,上謂宰臣曰:「朕聞宋軍自來教習不輟,今我軍專務游惰,卿等勿謂天下既安而無豫防之心,一旦有警,軍不可用,顧不敗事耶?其令以時訓練。」丙寅,上謂侍臣曰:「唐太子承乾所為多非度,太宗縱而弗檢,遂至於廢,如早為禁止,當不至是。朕於聖經不能深解,至於史傳,開卷輒有所益。每見善人不忘忠孝,檢身廉潔,皆出天性。至於常人多喜為非,有天下者苟無以懲之,何由致治。孔子為政七日而誅少正卯,聖人尚爾,況餘人乎?」戊辰,上謂宰臣曰:「朕雖年老,聞善不厭。孔子云:『見善如不及,見不善如探湯。』大哉言乎!」右丞張汝弼對曰:「知之非艱,行之惟艱。」以拱衛直副都指揮使韓景懋為高麗生日使。以近侍局直長尼厖古鑒純直通敏,擢皇太孫侍丞。己巳,獵近郊。庚午,上謂宰臣曰:「朕方前古明君,固不可及。至於不納近臣讒言,不受戚里私謁,亦無愧矣!朕嘗自思,豈能無過,所患過而不改,過而能改,庶幾無咎。省朕之過,頗喜興土木之工,自今不復作矣。」
shí èr yuè jiǎ shēn, shàng tuì cháo, yù xiāng gé, zuǒ jiàn yì dài fū huáng jiǔ yuē yán dì sòng lì zhī fēi shì, shàng yù zhī yuē: zhèn bù zhī yě, jīn lìng bà zhī. bǐng xū, shàng wèi zǎi chén yuē: yǒu sī fèng shàng, wéi gū bàn shì zhī míng, bù wèn lì hài rú hé. zhèn cháng yù de xīn lì zhī, bīng bù suì yú dào lù tè shè pù dì. bǐ yīn jiàn guān huáng jiǔ yuē yán, zhèn fāng zhī zhī. fū wèi rén wú shí, yī dàn lín shì, biàn zhì diān pèi. gōng zhōng shì wú dà xiǎo, zhèn cháng qīn lǎn zhě, yǐ bù dé rén gù yě, rú shǐ de rén, níng fù tā lǜ. dīng hài, shàng wèi zǎi chén yuē: zhèn nián lái wéi yǐ shěng yuē wèi wù, cháng shàn zhǐ sì wǔ wèi, yǐ yàn yù zhī, bǐ chū jí wèi shí jiǎn qī bā. zǎi chén yuē: tiān zǐ zì yǒu zhì, bù tóng yú rén. shàng yuē: tiān zǐ yì rén ěr, wǎng fèi ān yòng. bǐng shēn, shàng wèi zǎi chén yuē: bǐ wén hé shuǐ fàn yì, mín lí qí hài zhě zī chǎn jiē kōng. jīn fù qiǎn guān yú bǐ tuī pái, hé yé? yòu chéng zhāng rǔ lín yuē: jīn tuī pái jiē fēi bèi zāi zhī chù. shàng yuē: bì lín dào yě. jì lín shuǐ ér jū, qǐ wú jīng rǎo qiān bì zhě hū? jì qí zī chǎn, qǐ yǒu yú zāi! shàng hé tuī pái wèi. yòu yuē: píng shí yòng rén, yí shàng píng zhí. zhì yú jūn zhí, dāng yòng quán móu, shǐ rén bù yì cè, kě yǐ jí shì. táng tài zōng zì shào nián néng yòng bīng, qí hòu suī jū dì wèi, yóu bù néng gǎi, shǔn chuāng jiǎn xū, jiē quán móu yě.
十二月甲申,上退朝,御香閤,左諫議大夫黃久約言遞送荔支非是,上諭之曰:「朕不知也,今令罷之。」丙戌,上謂宰臣曰:「有司奉上,惟沽辦事之名,不問利害如何。朕嘗欲得新荔支,兵部遂於道路特設鋪遞。比因諫官黃久約言,朕方知之。夫為人無識,一旦臨事,便至顛沛。宮中事無大小,朕常親覽者,以不得人故也,如使得人,寧復他慮。」丁亥,上謂宰臣曰:「朕年來惟以省約為務,常膳止四五味,已厭飫之,比初即位十減七八。」宰臣曰:「天子自有制,不同餘人。」上曰:「天子亦人耳,枉費安用。」丙申,上謂宰臣曰:「比聞河水泛溢,民罹其害者貲產皆空。今復遣官於彼推排,何耶?」右丞張汝霖曰:「今推排皆非被災之處。」上曰:「必鄰道也。既鄰水而居,豈無驚擾遷避者乎?計其貲產,豈有餘哉!尚何推排為。」又曰:「平時用人,宜尚平直。至於軍職,當用權謀,使人不易測,可以集事。唐太宗自少年能用兵,其後雖居帝位,猶不能改,吮瘡剪須,皆權謀也。」
èr shí qī nián zhēng yuè guǐ mǎo shuò, sòng gāo lì xià qiǎn shǐ lái hè. jǐ yǒu, yǐ xiāng chéng lìng zhào fán wèi yīng fèng hàn lín wén zì. fán rù xiè, shàng wèn zǎi chén yuē: cǐ dǎng huái yīng suǒ jiàn yé? duì yuē: jiàn yì huáng jiǔ yuē yì cháng jiàn zhī. shàng yuē: xué shì yuàn bǐ jiù shū wú rén cái, hé yě? yòu chéng zhāng rǔ lín yuē: rén cái xū zuò yǎng, ruò lìng jiǔ rèn liàn xí, zì kě dé rén. gēng xū, rú zhǎng chūn gōng chūn shuǐ.
二十七年正月癸卯朔,宋、高麗、夏遣使來賀。己酉,以襄城令趙渢為應奉翰林文字。渢入謝,上問宰臣曰:「此党懷英所薦耶?」對曰:「諫議黃久約亦嘗薦之。」上曰:「學士院比舊殊無人材,何也?」右丞張汝霖曰:「人材須作養,若令久任練習,自可得人。」庚戌,如長春宮春水。
èr yuè yǐ hài, hái dōu. yǐ mǎo, gǎi mǐn zōng miào hào yuē xī zōng. guǐ wèi, mìng qū yáng xiàn zhì qián jiān, cì míng lì tōng. yǐ yǒu, shàng wèi zǎi zhí yuē: zhèn zì jí wèi yǐ lái, yán shì zhě suī yǒu kuáng wàng, wèi cháng zuì zhī. qīng děng wèi cháng kěn jǐn yán, hé yě? dāng yán ér bù yán, shì xiāng yí yě. jūn chén wú yí, zé wèi zhī jiā huì. shì yǒu lì hài, kě jié chéng yán zhī. zhèn jiàn jiān mò bù yán zhī rén, bù yù guān zhī yǐ. dīng hài, mìng yán hé jīng fǔ zhōu xiàn zhǎng èr guān, bìng dài guǎn gōu hé fáng shì. jǐ chǒu, yù zǎi zhí yuē: jìn shì jú guān xū xuǎn zhōng zhí liàn dá zhī rén yòng zhī. zhèn suī bù tīng chán yán, shǐ nìng rén zài cè, jiāng kǒng jiàn zì tīng cóng zhī yǐ! shàng wèi zǎi zhí yuē: zhèn wén bǎo chí wèi méng kuò mò yě qīng lián, qí wèi zhèng hé rú? zuǒ chéng wò tè lá duì yuē: qí bù mín yì chēng yù zhī, rán bù zhī suǒ chēng hé shì? shàng yuē: fán wèi guān dàn dé qīng lián yì kě yǐ, ān dé quán cái zhī rén. kě jìn guān yī jiē, shēng wèi lìng. yòu yán: zhèn shí huò tǐ zhōng bù jiā, wèi cháng bù shì cháo. zhū wáng chá guān dàn yǒu wēi jí, biàn bù zhì shì, zì jīn yí jiè zhī. bǐng shēn, mìng zuì rén zài jìn yǒu jí, tīng qīn shǔ rén shì.
二月乙亥,還都。乙卯,改閔宗廟號曰熙宗。癸未,命曲陽縣置錢監,賜名「利通」。乙酉,上謂宰執曰:「朕自即位以來,言事者雖有狂妄,未嘗罪之。卿等未嘗肯盡言,何也?當言而不言,是相疑也。君臣無疑,則謂之嘉會。事有利害,可竭誠言之。朕見緘默不言之人,不欲觀之矣。」丁亥,命沿河京、府、州、縣長貳官,並帶管勾河防事。己丑,諭宰執曰:「近侍局官須選忠直練達之人用之。朕雖不聽讒言,使佞人在側,將恐漸漬聽從之矣!」上謂宰執曰:「朕聞寶坻尉蒙括末也清廉,其為政何如?」左丞斡特剌對曰:「其部民亦稱譽之,然不知所稱何事?」上曰:「凡為官但得清廉亦可矣,安得全才之人。可進官一階,升為令。」又言:「朕時或體中不佳,未嘗不視朝。諸王、查官但有微疾,便不治事,自今宜戒之。」丙申,命罪人在禁有疾,聽親屬人視。
sān yuè guǐ mǎo shuò, wàn chūn jié, sòng gāo lì xià qiǎn shǐ lái hè. xīn hài, huáng tài sūn shòu cè, shè. yǐ mǎo, shàng shū shěng yán: mèng jiā shān jīn kǒu zhá xià shì dū chéng bǎi sì shí yú chǐ, kǒng bào shuǐ wèi hài, qǐng bì zhī. cóng zhī. shàng wèi dà chén yuē: shí shì zhī yì, bì yǒu zhōng xìn. jīn tiān xià zhī guǎng, rén mín zhī zhòng, qǐ dé wú rén? táng zhī yán zhēn qīng duàn xiù shí jiē jié yì zhī chén yě, zhōng bù shēng yòng, yì dāng shí dà chén gù bì ér bù jǔ yě. qīng děng dāng bù sī qīn gù, ér tè jǔ zhōng zhèng zhī rén, zhèn jiāng yòng zhī. yòu yán: guó chū fēng sú chún jiǎn, jū jiā wéi yī bù, fēi dà huì bīn kè, wèi dāng zhé pēng yáng shǐ. zhèn cháng niàn dāng shí jié jiǎn zhī fēng, bù yù wàng fèi, fán gōng zhōng zhī guān yǔ cì zhī shí zhě, jiē yǒu cháng shù.
三月癸卯朔,萬春節,宋、高麗、夏遣使來賀。辛亥,皇太孫受冊,赦。乙卯,尚書省言:「孟家山金口閘下視都城百四十餘尺,恐暴水為害,請閉之。」從之。上謂大臣曰:「十室之邑,必有忠信。今天下之廣,人民之眾,豈得無人?唐之顏真卿、段秀實皆節義之臣也,終不升用,亦當時大臣固蔽而不舉也。卿等當不私親故,而特舉忠正之人,朕將用之。」又言:「國初風俗淳儉,居家惟衣布,非大會賓客,未當輒烹羊豕。朕嘗念當時節儉之風,不欲妄費,凡宮中之官與賜之食者,皆有常數。
sì yuè bǐng xū, yǐ xíng bù shàng shū zōng hào wèi cān zhī zhèng shì. bǐng shēn, shàng rú jīn lián chuān. xīn chǒu, jīng shī dì zhèn. wǔ yuè rén zǐ, zhào bà hé lǎn lù suǒ jìn hǎi cōng jí tài fǔ jiān rì jìn shí guǒ. yuē: cōng guǒ yīng yòng jǐ hé? tú láo rén ěr! wéi shàng lín zhū guǒ, sān rì yī jìn. gēng wǔ, yǐ suǒ jìn yù shàn wèi bù diào shì, yǒu zhǐ wèn zhī. shàng shí jú zhí zhǎng yán: chén wén lǎo mǔ bìng jù, sī xīn kuì luàn, rú sàng hún pò, yǐ cǐ yǒu shī cháng shì, chén zuì wàn sǐ! shàng jiā qí xiào, jí lìng hái jiā shì jí, qí píng yù nǎi lái.
四月丙戌,以刑部尚書宗浩為參知政事。丙申,上如金蓮川。辛丑,京師地震。五月壬子,詔罷曷懶路所進海蔥及太府監日進時果。曰:「蔥、果應用幾何?徒勞人耳!惟上林諸果,三日一進。」庚午,以所進御膳味不調適,有旨問之。尚食局直長言:「臣聞老母病劇,私心憒亂,如喪魂魄,以此有失嘗視,臣罪萬死!」上嘉其孝,即令還家侍疾,俟平愈乃來。
liù yuè wù yín, miǎn zhōng dōu hé běi děng lù cháng bèi hé jué shuǐ zāi jūn mín zū shuì. gēng chén tài bái zhòu jiàn.
六月戊寅,免中都、河北等路嘗被河決水災軍民租稅。庚辰太白晝見。
qī yuè bǐng wǔ, tài bái zhòu jiàn, jīng tiān. rén zǐ, qiū liè.
七月丙午,太白晝見,經天。壬子,秋獵。
bā yuè bǐng xū, cì shuāng shān zǐ.
八月丙戌,次雙山子。
jiǔ yuè jǐ hài shuò, hái dōu. jǐ yǒu, shàng wèi zǎi chén yuē: zhèn jīn suì chūn shuǐ suǒ guò zhōu xiàn, qí xiǎo guān duō gàn shì, gài zhèn qián cháng yǒu shǎng zhuó, gù jiē miǎn lì. yǐ cǐ jiàn zhuān rèn zé fá, bù rú yòng shǎng zhī yǒu jī quàn yě. yǐ hé zhōng yǐn tián yàn gāo děng wèi hè sòng shēng rì shǐ, wǔ qì shǔ lìng xié mǎo ā tǔ wèi xià guó shēng rì shǐ.
九月己亥朔,還都。己酉,上謂宰臣曰:「朕今歲春水所過州縣,其小官多幹事,蓋朕前嘗有賞擢,故皆勉力。以此見專任責罰,不如用賞之有激勸也。」以河中尹田彥皋等為賀宋生日使,武器署令斜卯阿土為夏國生日使。
shí yuè yǐ hài, sòng qián zhǔ gòu cú. gēng chén, xiá xiǎng yú tài miào. gēng yín, shàng wèi zǎi chén yuē: zhèn guān táng shǐ, wéi wèi zhēng shàn jiàn, suǒ yán jiē guó jiā dà shì, shén dé jiàn chén zhī tǐ. jìn shí tái jiàn wéi zhǐ zhāi yī èr xì suì shì, gū yǐ sāi zé, wèi cháng yǒu jí guó jiā dà lì hài zhě, qǐ zhī ér bù yán yú? wú nǎi yì bù zhī yě. zǎi chén wú yǐ duì.
十月乙亥,宋前主構殂。庚辰,祫享於太廟。庚寅,上謂宰臣曰:「朕觀唐史,惟魏徵善諫,所言皆國家大事,甚得諫臣之體。近時台諫惟指摘一二細碎事,姑以塞責,未嘗有及國家大利害者,豈知而不言歟?無乃亦不知也。」宰臣無以對。
shí yī yuè gēng xū, yǐ zuǒ fù dōu diǎn jiǎn chóng ān wèi hè sòng zhēng dàn shǐ. jiǎ yín, zhào: hé shuǐ fàn yì, nóng fū bèi zāi zhě, yǔ miǎn chà shuì yī nián. wèi huái mèng zhèng sì zhōu sāi hé láo yì, bìng miǎn jīn nián chà shuì. gēng shēn, píng zhāng zhèng shì chóng yǐn zhì shì. jiǎ zǐ, shàng wèi zǎi chén yuē: qīng děng lǎo yǐ, shū wú kě yǐ zì dài zhě hū, bì dài zhèn zhī ér hòu jìn hū? gù yòu chéng zhāng rǔ lín yuē: ruò yòu chéng zhě yì shí chéng xiàng suǒ yán yě. píng zhāng zhèng shì xiāng jí rǔ lín duì yuē: chén děng gǒu yǒu suǒ zhī, qǐ gǎn bù yán, dàn wú rén ěr! shàng yuē: chūn qiū zhū guó fēn liè, tǔ dì biǎn xiǎo, jiē chēng yǒu xián. qīng děng bù jǔ ér yǐ. jīn zhèn zì miǎn, shù jǐ zhì zhì, tā rì zi sūn, shuí yǔ gòng zhì zhě hū? zǎi chén jiē yǒu cán sè.
十一月庚戌,以左副都點檢崇安為賀宋正旦使。甲寅,詔:「河水泛溢,農夫被災者,與免差稅一年。衛、懷、孟、鄭四州塞河勞役,並免今年差稅。庚申,平章政事崇尹致仕。甲子,上謂宰臣曰:「卿等老矣,殊無可以自代者乎,必待朕知而後進乎?」顧右丞張汝霖曰:「若右丞者亦石丞相所言也。平章政事襄及汝霖對曰:「臣等苟有所知,豈敢不言,但無人耳!」上曰:「春秋諸國分裂,土地褊小,皆稱有賢。卿等不舉而已。今朕自勉,庶幾致治,他日子孫,誰與共治者乎?」宰臣皆有慚色。
shí èr yuè gēng wǔ, yǐ hàn lín dài zhì zhào kě wèi gāo lì shēng rì shǐ. dīng chǒu, liè yú jìn jiāo, rén wǔ, sòng qiǎn shǐ gào āi. jiǎ shēn, shàng yù zǎi chén yuē: rén jiē yǐ fèng dào chóng fú shè zhāi dú jīng wèi fú, zhèn shǐ bǎi xìng wú yuān, tiān xià ān lè, bù shèng yú bǐ hū? ěr děng jū fǔ xiāng zhī rèn, chéng néng kuāng yì guó jiā, shǐ bǎi xìng méng lì, bù wéi shēn xiǎng qí bào, yì jiāng shī jí zi sūn yǐ! zuǒ chéng wò tè lá yuē: chén děng gǎn bù jǐn yǐ wèi, dì cái bù dǎi, bù néng chēng zhí ěr. shàng yuē: rén yì ān néng měi shì jǐn shàn, dàn jiā miǎn lì kě yě. wù zǐ, jìn nǚ zhí rén bù dé gǎi chēng hàn xìng xué nán rén yī zhuāng, fàn zhě dǐ zuì.
十二月庚午,以翰林待制趙可為高麗生日使。丁丑,獵於近郊,壬午,宋遣使告哀。甲申,上諭宰臣曰:「人皆以奉道崇佛設齋讀經為福,朕使百姓無冤,天下安樂,不勝於彼乎?爾等居輔相之任,誠能匡益國家,使百姓蒙利,不惟身享其報,亦將施及子孫矣!」左丞斡特剌曰:「臣等敢不盡以為,第才不逮,不能稱職耳。」上曰:「人亦安能每事盡善,但加勉勵可也。」戊子,禁女直人不得改稱漢姓、學南人衣裝,犯者抵罪。
èr shí bā nián zhēng yuè dīng yǒu shuò, sòng gāo lì xià qiǎn shǐ lái hè. guǐ mǎo, qiǎn xuān huī shǐ pú chá kè zhōng wèi sòng diào jì shǐ. jiǎ chén, rú chūn shuǐ.
二十八年正月丁酉朔,宋、高麗、夏遣使來賀。癸卯,遣宣徽使蒲察克忠為宋弔祭使。甲辰,如春水。
èr yuè yǐ hài, hái dōu. yǐ chǒu, sòng qiǎn shǐ xiàn xiān dì yí liú wù. guǐ sì, sòng shǐ cháo cí, yǐ suǒ xiàn lǐ wù zhōng yù qì wǔ, bō lí qì èr shí, jí gōng jiàn zhī shǔ shǐ hái yí sòng, yuē: cǐ jiē ěr guó qián zhǔ zhēn wán zhī wù, suǒ yí bǎo cáng, yǐ wú wàng zhuī mù. jīn shòu zhī, yì yǒu bù rěn, guī gào ěr zhǔ, shǐ zhī zhèn yì yě.
二月乙亥,還都。乙丑,宋遣使獻先帝遺留物。癸巳,宋使朝辭,以所獻禮物中玉器五,玻璃器二十,及弓劍之屬使還遺宋,曰:「此皆爾國前主珍玩之物,所宜寶藏,以無忘追慕。今受之,義有不忍,歸告爾主,使知朕意也。」
sān yuè dīng yǒu shuò, wàn chūn jié, sòng gāo lì xià qiǎn shǐ lái hè. yù qìng hé diàn shòu qún chén cháo, fù yàn yú shén lóng diàn, zhū wáng gōng zhǔ yǐ cì pěng shāng shàng shòu. shàng huān shén, yǐ běn guó yīn zì dù qǔ. gài yán lín yù jiǔ, chūn qiū gāo, miǎo rán sī guó jiā jī xù zhī zhòng, wàn shì wú qióng zhī tuō. yǐ jiè huáng tài sūn, dāng xiū shēn yǎng dé, shàn yú chí shǒu, jí mìng tài wèi zuǒ chéng xiàng kè níng jǐn zhōng fǔ dǎo zhī yì. yú shì, shàng zì gē zhī, huáng tài sūn jí kè níng hé zhī. jí huān ér bà. wù shēn, mìng suí cháo liù pǐn wài lù wǔ pǐn yǐ shàng zhí shì guān, jǔ jìn shì yǐ zài shì cái kě jū hàn yuàn zhě, shì zhì zhào děng wén zì sān dào, qǔ wén lǐ yōu shàn zhě bǔ chōng xué shì yuàn zhí rèn. yīng fù bù qiú shì rén, lǎo bìng hūn mèi zhě, lè lìng zhì shì, zhǐ gěi bàn fèng, gèng bù qiān guān. jiǎ yín, xìng shòu ān gōng.
三月丁酉朔,萬春節,宋、高麗、夏遣使來賀。御慶和殿受群臣朝,復宴於神龍殿,諸王、公主以次捧觴上壽。上歡甚,以本國音自度曲。蓋言臨御久,春秋高,渺然思國家基緒之重,萬世無窮之託。以戒皇太孫,當修身養德,善於持守,及命太尉、左丞相剋寧盡忠輔導之意。於是,上自歌之,皇太孫及克寧和之。極歡而罷。戊申,命隨朝六品、外路五品以上職事官,舉進士已在仕、才可居翰苑者,試製詔等文字三道,取文理優贍者補充學士院職任。應赴部求仕人,老病昏昧者,勒令致仕,止給半俸,更不遷官。甲寅,幸壽安宮。
sì yuè guǐ yǒu, mìng zēng wài rèn xiǎo guān jí fán nán jú fēn chéng yīng rén fèng. dīng chǒu, yǐ shǎn xī lù tǒng jūn shǐ bèi shù lǔ ā lǔ hǎn wèi cān zhī zhèng shì. guǐ wèi, mìng jiàn nǚ zhí dà xué.
四月癸酉,命增外任小官及繁難局分承應人俸。丁丑,以陝西路統軍使孛術魯阿魯罕為參知政事。癸未,命建女直大學。
wǔ yuè bǐng wǔ, zhì zhū jiào shòu bì yǐ sù rú gāo cái zhě chōng, gěi fèng yǔ chéng bù děng. wù shēn, sòng shǐ lái xiè diào jì.
五月丙午,制諸教授必以宿儒高才者充,給俸與丞簿等。戊申,宋使來謝弔祭。
qī yuè xīn hài, shàng shū zuǒ chéng zhān gē wò tè lá bà.
七月辛亥,尚書左丞粘割斡特剌罷。
bā yuè jiǎ zǐ shuò, rì yǒu shí zhī. xīn wèi, hái dōu. gēng chén, shàng wèi zǎi chén yuē: jìn wén wū dǐ gǎi yǒu bù shùn fú zhī yì, ruò qiǎn shǐ zé wèn, bǐ huò dǐ hàn bù xùn, zé biān jìng zhī shì yǒu bù kě yǐ zhě. zhèn cháng sī zhī, tái lái yuǎn rén, yú guó jiā shū wú suǒ yì. bǐ lái zé tīng zhī, bù lái zé wù qiáng qí lái, cǐ qián shì jī mí zhī zhǎng cè yě. cān zhī zhèng shì bèi shù lǔ ā lǔ hǎn bà. rén wǔ, yǐ shān dōng lù tǒng jūn shǐ wán yán pó lú huǒ wèi cān zhī zhèng shì. jiǎ shēn, shàng wèi zǎi chén yuē: yòng rén zhī dào, dāng zì qí zhuàng nián xīn lì jīng qiáng shí yòng zhī, ruò jū yǐ zī gé, zé wǎng wǎng zhì yú mào lǎo, cǐ bù sī zhī shén yě. ā lǔ hǎn shǐ qí zǎo yòng, cháo tíng bì děi bǔ zhù zhī lì, xī qí yǐ shuāi lǎo yǐ! fán yǒu kě yòng zhī cái, rǔ děng yí zǎo sī zhī.
八月甲子朔,日有食之。辛未,還都。庚辰,上謂宰臣曰:「近聞烏底改有不順服之意,若遣使責問,彼或抵捍不遜,則邊境之事有不可已者。朕嘗思之,抬徠遠人,於國家殊無所益。彼來則聽之,不來則勿強其來,此前世羈縻之長策也。」參知政事孛術魯阿魯罕罷。壬午,以山東路統軍使完顏婆盧火為參知政事。甲申,上謂宰臣曰:「用人之道,當自其壯年心力精強時用之,若拘以資格,則往往至於耄老,此不思之甚也。阿魯罕使其早用,朝廷必得補助之力,惜其已衰老矣!凡有可用之材,汝等宜早思之。」
jiǔ yuè jiǎ wǔ shuò, yǐ yīng fāng shǐ chóng kuí wèi xià guó shēng rì shǐ. bǐng shēn, yǐ ān wǔ jūn jié dù shǐ wáng kè wēn děng wèi hè sòng shēng rì shǐ. yǐ hài, qiū liè. yǐ mǎo, hái dōu. shí yuè yǐ chǒu, jīng fǔ jí jié dù zhōu zēng zhì liú quán wù, fán èr shí bā suǒ. jìn kāng chán piáo chán, qí tíng zhǐ zhī jiā dǐ zuì. yǐ yǒu, shàng shū shěng zòu nǐ chú shòu ér jū yǐ zī gé, shàng yuē: rì yuè zī kǎo suǒ yǐ dài yōng cháng zhī rén, ruò cái xíng guò rén, qǐ kě jū yǐ cháng lì? guó jiā shì wù jiē xū dé rén, rǔ děng bù néng suí cái wěi shǐ, suǒ yǐ shì duō bù zhì. zhèn gù bù zhī yòng rén zhī shù, rǔ děng wù xún zī shǒu gé, bù sī jìn yòng cái néng, qǐ yǐ cái néng jiàn yòng, jiāng duó jǐ zhī lù wèi hū? bù rán, shì wú zhī rén zhī míng yě. qún chén jiē yuē: chén děng qǐ gǎn bì xián, cái shí bù dǎi ěr. shàng gù wèi yòu chéng zhāng rǔ lín yuē: qián shì zhōng yán zhī chén hé duō, jīn rì hé shǎo yě? rǔ lín duì yuē: shì luàn zé zhōng yán jìn, chéng píng zé zhōng yán wú suǒ shī. shàng yuē: hé dài wú kě yán zhī shì, dàn gǔ rén zhī wú bù yán, jīn rén bù kěn yán ěr! rǔ lín bù néng duì. shí yī yuè wù xū, yǐ gǎi zàng xī líng, zhào zhōng wài. shàng wèi shì chén yuē: fán xiū shēn zhě, xǐ nù bù kě tài jí, nù jí zé xīn láo, xǐ jí zé qì sàn, dé zhòng shén nán, shì gù jié qí xǐ nù, yǐ sī ān shēn. jīn gōng zhōng yī suì wèi cháng zé fá rén yě. gēng zǐ, tài bái zhòu jiàn. zhào nán jīng dà míng fǔ děng chù bì shuǐ táo yí bù néng fù yè zhě, guān yǔ jīn jì qián, réng liàng dì qǐng mǔ gěi yǐ gēng niú. jiǎ chén, yǐ hé zhōng yǐn tián yàn gāo děng wèi hè sòng zhēng dàn shǐ. wù shēn, shàng wèi zǎi chén yuē: zhì tiáo yǐ jū yú jiù lǜ, jiān yǒu nán jiě zhī cí. fū fǎ lǜ lì dài sǔn yì ér wèi zhī, bǐ zhì lǜ bù jí ér yǒu guāi wéi běn yì zhě, ruò xíng shān zhèng, lìng zhòng yì xiǎo, yǒu hé bù kě. yí xiū zhī, wù lìng míng bái. yǒu sī zòu chóng xiū shàng jīng yù róng diàn, shàng wèi zǎi chén yuē: gōng diàn zhì dù, gǒu wù huá shì, bì bù jiān gù. jīn rén zhèng diàn liáo shí suǒ jiàn, quán wú huá shì, dàn jiàn tā chù suì suì xiū wán, wéi cǐ diàn rú jiù, yǐ cǐ jiàn xū huá wú shí zhě, bù néng jīng jiǔ yě. jīn tǔ mù zhī gōng, miè liè yóu shén, xià zé lì yǔ gōng jiàng xiāng jié wèi jiān, qīn kè gōng wù, shàng zé hù gōng bù guān zhī qián dù cái, wéi wù gǒu bàn, zhì yǒu gōng yì cái bì, suí jí yī lòu zhě, jiān bì gǒu qiě, láo mín fèi cái, mò shén yú cǐ. zì jīn tǐ jiū, zhòng dǐ yǐ zuì. gēng xū, shàng wèi zǎi chén yuē: zhèn jìn dú hàn shū, jiàn guāng wǔ suǒ wèi, rén yǒu suǒ nán néng zhě. gēng shǐ jì hài qí xiōng bó shēng, dāng luàn lí zhī jì, bù sī bào yuàn, shì gēng shǐ rú píng rì, rén bù jiàn qī róng, qǐ fēi rén suǒ nán néng hū? cǐ qí dù liàng gài jiāng dà yǒu wèi zhě yě, qí tā yōng zhǔ qǐ kě jí zāi. yòu chéng zhāng rǔ lín yuē: hú yáng gōng zhǔ nú shā rén, nì zhǔ chē zhōng, luò yáng lìng dǒng xuān cóng chē zhōng yè nú xià, shā zhī. zhǔ rén zòu, guāng wǔ yù shā xuān, jí wén xuān yán, yì suì jiě, shǐ xuān xiè zhǔ, xuān bù fèng zhào. zhǔ yǐ yán jī nù guāng wǔ, guāng wǔ dàn xiào ér yǐ, gèng cì xuān qián sān shí wàn. shàng yuē: guāng wǔ wén zhí yán ér nù jiě, kě wèi xián zhǔ yǐ, lìng xuān xiè zhǔ, zé fēi yě. gāo zǔ yīng xióng dà dù, jià yù háo jié, qǐ zì bù yī, shù nián ér chéng dì yè, fēi guāng wǔ suǒ jí, rán jí jí dì wèi, yóu yǒu bù yī cū háo zhī qì, guāng wǔ suǒ bù wèi yě. guǐ chǒu, xìng tài wèi kè níng dì.
九月甲午朔,以鷹坊使崇夔為夏國生日使。丙申,以安武軍節度使王克溫等為賀宋生日使。乙亥,秋獵。乙卯,還都。十月乙丑,京、府及節度州增置流泉務,凡二十八所。禁糠禪、瓢禪,其停止之家抵罪。乙酉,尚書省奏擬除授而拘以資格,上曰:「日月資考所以待庸常之人,若才行過人,豈可拘以常例?國家事務皆須得人,汝等不能隨才委使,所以事多不治。朕固不知用人之術,汝等務循資守格,不思進用才能,豈以才能見用,將奪己之祿位乎?不然,是無知人之明也。群臣皆曰:「臣等豈敢蔽賢,才識不逮耳。」上顧謂右丞張汝霖曰:「前世忠言之臣何多,今日何少也?」汝霖對曰:「世亂則忠言進,承平則忠言無所施。」上曰:「何代無可言之事,但古人知無不言,今人不肯言耳!」汝霖不能對。十一月戊戌,以改葬熙陵,詔中外。上謂侍臣曰:「凡修身者,喜怒不可太極,怒極則心勞,喜極則氣散,得中甚難,是故節其喜怒,以思安身。今宮中一歲未嘗責罰人也。」庚子,太白晝見。詔南京、大名府等處避水逃移不能復業者,官與津濟錢,仍量地頃畝給以耕牛。甲辰,以河中尹田彥皋等為賀宋正旦使。戊申,上謂宰臣曰:「制條以拘於舊律,間有難解之辭。夫法律歷代損益而為之,彼智慮不及而有乖違本意者,若行刪正,令眾易曉,有何不可。宜修之,務令明白。」有司奏重修上京御容殿,上謂宰臣曰:「宮殿制度,苟務華飾,必不堅固。今仁政殿遼時所建,全無華飾,但見它處歲歲修完,惟此殿如舊,以此見虛華無實者,不能經久也。今土木之工,滅裂尤甚,下則吏與工匠相結為奸,侵克工物,上則戶工部官支錢度材,惟務苟辦,至有工役才畢,隨即欹漏者,奸弊苟且,勞民費財,莫甚於此。自今體究,重抵以罪。」庚戌,上謂宰臣曰:「朕近讀《漢書》,見光武所為,人有所難能者。更始既害其兄伯升,當亂離之際,不思報怨,事更始如平日,人不見戚容,豈非人所難能乎?此其度量蓋將大有為者也,其他庸主豈可及哉。」右丞張汝霖曰:「湖陽公主奴殺人,匿主車中,洛陽令董宣從車中曳奴下,殺之。主人奏,光武欲殺宣,及聞宣言,意遂解,使宣謝主,宣不奉詔。主以言激怒光武,光武但笑而已,更賜宣錢三十萬。」上曰:「光武聞直言而怒解,可謂賢主矣,令宣謝主,則非也。高祖英雄大度,駕馭豪傑,起自布衣,數年而成帝業,非光武所及,然及即帝位,猶有布衣粗豪之氣,光武所不為也。」癸丑,幸太尉克寧第。
shí èr yuè bǐng yín, yǐ dà lǐ zhèng yí lá yàn gǒng wèi gāo lì shēng rì shǐ. yǐ hài, shàng bù yù. gēng chén, shè tiān xià. yǐ yǒu, zhào huáng tài sūn jǐng shè zhèng, jū qìng hé diàn dōng wǔ. bǐng xū, yǐ tài wèi zuǒ chéng xiàng tú dān kè níng wèi tài wèi jiān shàng shū lìng, píng zhāng zhèng shì xiāng wèi shàng shū yòu xiāng, yòu chéng zhāng rǔ lín wèi píng zhāng zhèng shì. cān zhī zhèng shì wán yán pó lú huǒ bà, yǐ hù bù shàng shū liú wěi wèi cān zhī zhèng shì. wù zǐ, zhào shàng shū lìng tú dān kè níng yòu chéng xiàng xiāng xiāng píng zhāng zhèng shì zhāng rǔ lín sù yú nèi diàn.
十二月丙寅,以大理正移剌彥拱為高麗生日使。乙亥,上不豫。庚辰,赦天下。乙酉,詔皇太孫景攝政,居慶和殿東廡。丙戌,以太尉、左丞相徒單克寧為太尉兼尚書令,平章政事襄為尚書右相,右丞張汝霖為平章政事。參知政事完顏婆盧火罷,以戶部尚書劉暐為參知政事。戊子,詔尚書令徒單克寧、右丞相相襄、平章政事張汝霖宿於內殿。
èr shí jiǔ nián zhēng yuè rén chén shuò, shàng dà jiàn, bù néng shì cháo. zhào qiǎn sòng gāo lì xià hè zhēng dàn shǐ hái. guǐ sì, shàng bēng yú fú ān diàn, shòu liù shí qī. huáng tài sūn jí huáng dì wèi. jǐ hài, bìn yú dà ān diàn. sān yuè xīn mǎo shuò, shàng zūn shì yuē guāng tiān xìng yùn wén dé wǔ gōng shèng míng rén xiào huáng dì, miào hào shì zōng. sì yuè yǐ yǒu, zàng xìng líng.
二十九年正月壬辰朔,上大漸,不能視朝。詔遣宋高麗、夏賀正旦使還。癸巳,上崩於福安殿,壽六十七。皇太孫即皇帝位。己亥,殯於大安殿。三月辛卯朔,上尊諡曰光天興運文德武功聖明仁孝皇帝,廟號世宗。四月乙酉,葬興陵。
zàn yuē: shì zōng zhī lì, suī yóu quàn jìn, rán tiān mìng rén xīn zhī suǒ guī, suī gǔ shèng xián zhī jūn, yì bù néng cí yě. gài zì tài zǔ yǐ lái, hǎi nèi yòng bīng, níng suì wú jǐ. zhòng yǐ hǎi líng wú dào, fù yì fán xìng, dào zéi mǎn yě, bīng jiǎ bìng qǐ, wàn xìng pàn pàn, guó nèi sāo rán, lǎo wú liú yǎng zhī dīng, yòu wú gù fù zhī ài, diān wēi chóu kùn, dài jǐn zhāo xī. shì zōng jiǔ diǎn wài jùn, míng huò luàn zhī gù, zhī lì zhì zhī dé shī. jí wèi wǔ zài, ér nán běi jiǎng hǎo, yǔ mín xiū xī. yú shì gōng jié jiǎn, chóng xiào dì, xìn shǎng fá, zhòng nóng sāng, shèn shǒu lìng zhī xuǎn, yán lián chá zhī zé, què rèn dé jìng fēn guó zhī qǐng, jù zhào wèi chǒng jùn xiàn zhī xiàn, zī zī wèi zhì, yè yǐ jì rì, kě wèi dé wèi jūn zhī dào yǐ! dāng cǐ zhī shí, qún chén shǒu zhí, shàng xià xiāng ān, jiā gěi rén zú, cāng lǐn yǒu yú, xíng bù suì duàn sǐ zuì, huò shí qī rén, huò èr shí rén, hào chēng xiǎo yáo shùn, cǐ qí xiào yàn yě. rán jǔ xián zhī jí, qiú yán zhī qiè, bù jué yú xùn cí, ér qún chén tōu ān gǒu lù, bù néng jiāng shùn qí měi, yǐ dǐ dà shùn, xī zāi!
贊曰:世宗之立,雖由勸進,然天命人心之所歸,雖古聖賢之君,亦不能辭也。蓋自太祖以來,海內用兵,寧歲無幾。重以海陵無道,賦役繁興,盜賊滿野,兵甲並起,萬姓盼盼,國內騷然,老無留養之丁,幼無顧復之愛,顛危愁困,待盡朝夕。世宗久典外郡,明禍亂之故,知吏治之得失。即位五載,而南北講好,與民休息。於是躬節儉,崇孝弟,信賞罰,重農桑,慎守令之選,嚴廉察之責,卻任得敬分國之請,拒趙位寵郡縣之獻,孳孳為治,夜以繼日,可謂得為君之道矣!當此之時,群臣守職,上下相安,家給人足,倉廩有餘,刑部歲斷死罪,或十七人,或二十人,號稱「小堯舜」,此其效驗也。然舉賢之急,求言之切,不絕於訓辭,而群臣偷安苟祿,不能將順其美,以底大順,惜哉!