shì jì
◎世紀
jīn zhī xiān, chū mò hé shì. mò hé běn hào wù jí. wù jí, gǔ sù shèn dì yě. yuán wèi shí, wù jí yǒu qī bù: yuē sù mò bù yuē bó duō bù yuē ān chē gǔ bù yuē fú niè bù yuē hào shì bù yuē hēi shuǐ bù yuē bái shān bù. suí chēng mò hé, ér qī bù bìng tóng. táng chū, yǒu hēi shuǐ mò hé lì mò mò hé, qí wǔ bù wú wén. sù mò mò hé shǐ fù gāo lì, xìng dà shì. lǐ jī pò gāo lì, sù mò mò hé bǎo dōng móu shān. hòu wèi bó hǎi, chēng wáng, chuán shí yú shì. yǒu wén zì lǐ lè guān fǔ zhì dù. yǒu wǔ jīng shí wǔ fǔ liù shí èr zhōu. hēi shuǐ mò hé jū sù shèn dì, dōng bīn hǎi, nán jiē gāo lì, yì fù yú gāo lì. cháng yǐ bīng shí wǔ wàn zhòng zhù gāo lì jù táng tài zōng, bài yú ān shì. kāi yuán zhōng, lái cháo, zhì hēi shuǐ fǔ, yǐ bù zhǎng wèi dū du cì shǐ, zhì zhǎng shǐ jiān zhī. cì dū du xìng lǐ shì, míng xiàn chéng, lǐng hēi shuǐ jīng lüè shǐ. qí hòu bó hǎi shèng qiáng, hēi shuǐ yì shǔ zhī, cháo gòng suì jué. wǔ dài shí, qì dān jǐn qǔ bó hǎi dì, ér hēi shuǐ mò hé fù shǔ yú qì dān. qí zài nán zhě jí qì dān, hào shú nǚ zhí qí zài běi zhě bù zài qì dān jí, hào shēng nǚ zhí. shēng nǚ zhí dì yǒu hùn tóng jiāng zhǎng bái shān, hùn tóng jiāng yì hào hēi lóng jiāng, suǒ wèi bái shān hēi shuǐ shì yě.
金之先,出靺鞨氏。靺鞨本號勿吉。勿吉,古肅慎地也。元魏時,勿吉有七部:曰粟末部、曰伯咄部、曰安車骨部、曰拂涅部、曰號室部、曰黑水部、曰白山部。隋稱靺鞨,而七部並同。唐初, 有黑水靺鞨、栗末靺鞨,其五部無聞。粟末靺鞨始附高麗,姓大氏。李績破高麗,粟末靺鞨保東牟山。後為渤海,稱王,傳十餘世。有文字、禮樂、官府、制度。有五京、十五府、六十二州。黑水靺鞨居肅慎地,東瀕海,南接高麗,亦附於高麗。嘗以兵十五萬眾助高麗拒唐太宗,敗於安市。開元中,來朝,置黑水府,以部長為都督、刺史,置長史監之。賜都督姓李氏,名獻誠,領黑水經略使。其後渤海盛強,黑水役屬之,朝貢遂絕。五代時,契丹盡取渤海地,而黑水靺鞨附屬於契丹。其在南者籍契丹,號熟女直;其在北者不在契丹籍,號生女直。生女直地有混同江、長白山,混同江亦號黑龍江,所謂「白山黑水」是也。
jīn zhī shǐ zǔ huì hán pǔ, chū cóng gāo lì lái, nián yǐ liù shí yú yǐ. xiōng ā gǔ nǎi hǎo fú, liú gāo lì bù kěn cóng, yuē: hòu shì zǐ sūn bì yǒu néng xiāng jù zhě, wú bù néng qù yě. dú yǔ dì bǎo huó lǐ jù. shǐ zǔ jū wán yán bù pū gàn shuǐ zhī yá, bǎo huó lǐ jū yé lǎn. qí hòu hú shí mén yǐ hé sū guǎn guī tài zǔ, zì yán qí zǔ xiōng dì sān rén xiāng bié ér qù, gài zì wèi ā gǔ nǎi zhī hòu. shí tǔ mén dí gǔ nǎi, bǎo huó lǐ zhī yì yě. jí tài zǔ bài liáo bīng yú jìng shàng, huò yē lǜ xiè shí, nǎi shǐ liáng fú wò dā cì zhāo yù bó hǎi rén yuē: nǚ zhí bó hǎi běn tóng yī jiā. gài qí chū jiē wù jí zhī qī bù yě. shǐ zǔ zhì wán yán bù, jū jiǔ zhī, qí bù rén cháng shā tā zú zhī rén, yóu shì liǎng zú jiāo è, hōng dòu bù néng jiě. wán yán bù rén wèi shǐ zǔ yuē: ruò néng wèi bù rén jiě cǐ yuàn, shǐ liǎng zú bù xiāng shā, bù yǒu xián nǚ, nián liù shí ér wèi jià, dāng yǐ xiāng pèi, réng wèi tóng bù. shǐ zǔ yuē: nuò. nǎi zì wǎng yù zhī yuē: shā yī rén ér dòu bù jiě, sǔn shāng yì duō. hé ruò zhǐ zhū shǒu luàn zhě yī rén, bù nèi yǐ wù nà cháng rǔ, kě yǐ wú dòu, ér qiě huò lì yān. yuàn jiā cóng zhī. nǎi wèi yuē yuē: fán yǒu shā shāng rén zhě, zhēng qí jiā rén kǒu yī mǎ shí ǒu zì niú shí huáng jīn liù liǎng, yǔ suǒ shā shāng zhī jiā, jí liǎng jiě, bù dé sī dòu. yuē: jǐn rú yuē. nǚ zhí zhī sú, shā rén cháng mǎ niú sān shí, zì cǐ shǐ. jì bèi cháng rú yuē, bù zhòng xìn fú zhī, xiè yǐ qīng niú yī, bìng xǔ guī liù shí zhī fù. shǐ zǔ nǎi yǐ qīng niú wèi pìn lǐ ér nà zhī, bìng dé qí zī chǎn. hòu shēng èr nán, zhǎng yuē wū lǔ, cì yuē wò lǔ, yī nǚ yuē zhù sī bǎn, suì wèi wán yán bù rén. tiān huì shí sì nián, zhuī shì jǐng yuán huáng dì, miào hào shǐ zǔ. huáng tǒng sì nián, hào qí cáng yuē guāng líng. wǔ nián, zēng shì shǐ zǔ yì xiàn jǐng yuán huáng dì.
金之始祖諱函普,初從高麗來,年已六十餘矣。兄阿古乃好佛,留高麗不肯從,曰:「後世子孫必有能相聚者,吾不能去也。」獨與弟保活里俱。始祖居完顏部仆干水之涯,保活里居耶懶。其後胡十門以曷蘇館歸太祖,自言其祖兄弟三人相別而去,蓋自謂阿古乃之後。石土門、迪古乃,保活里之裔也。及太祖敗遼兵於境上,獲耶律謝十,乃使梁福、斡荅刺招諭渤海人曰:「女直、渤海本同一家。」蓋其初皆勿吉之七部也。始祖至完顏部,居久之,其部人嘗殺它族之人,由是兩族交惡,哄斗不能解。完顏部人謂始祖曰:「若能為部人解此怨,使兩族不相殺,部有賢女,年六十而未嫁,當以相配,仍為同部。」始祖曰:「諾。」乃自往諭之曰:「殺一人而斗不解,損傷益多。曷若止誅首亂者一人,部內以物納償汝,可以無斗,而且獲利焉。」怨家從之。乃為約曰:「凡有殺傷人者,征其家人口一、馬十偶、牸牛十、黃金六兩,與所殺傷之家,即兩解,不得私鬥。」曰:「謹如約。」女直之俗,殺人償馬牛三十,自此始。既備償如約,部眾信服之,謝以青牛一,並許歸六十之婦。始祖乃以青牛為聘禮而納之,並得其貲產。後生二男,長曰烏魯,次曰斡魯,一女曰注思板,遂為完顏部人。天會十四年,追諡景元皇帝,廟號始祖。皇統四年,號其藏曰光陵。五年,增諡始祖懿憲景元皇帝。
zi dé dì, huì wū lǔ. tiān huì shí sì nián, zhuī shì dé huáng dì. huáng tǒng sì nián, hào qí cáng yuē xī líng. wǔ nián, zēng shì yuān mù xuán dé huáng dì.
子德帝,諱烏魯。天會十四年,追諡德皇帝。皇統四年,號其藏曰熙陵。五年,增諡淵穆玄德皇帝。
zǐ ān dì, huì bá hǎi. tiān huì shí sì nián, zhuī shì ān huáng dì. huáng tǒng sì nián, hào qí cáng jiàn líng. wǔ nián, zēng shì hé jìng qìng ān huáng dì.
子安帝,諱跋海。天會十四年,追諡安皇帝。皇統四年,號其藏建陵。五年,增諡和靖慶安皇帝。
zi xiàn zǔ, huì suī kě. hēi shuǐ jiù sú wú shì lú, fù shān shuǐ kǎn dì, liáng mù qí shàng, fù yǐ tǔ, xià zé chū suí shuǐ cǎo yǐ jū, dōng zé rù chù qí zhōng, qiān xǐ bù cháng. xiàn zǔ nǎi xǐ jū hǎi gǔ shuǐ, gēng kěn shù yì, shǐ zhú shì, yǒu dòng yǔ zhī zhì, rén hū qí dì wèi nà gé lǐ. nà gé lǐ zhě, hàn yǔ jū shì yě. zì cǐ suì dìng jū yú ān chū hǔ shuǐ zhī cè yǐ. tiān huì shí sì nián, zhuī shì dìng zhāo huáng dì, miào hào xiàn zǔ. huáng tǒng sì nián, hào qí cáng yuē huī líng. wǔ nián, zēng shì xiàn zǔ chún liè dìng zhāo huáng dì.
子獻祖,諱綏可。黑水舊俗無室廬,負山水坎地,梁木其上,覆以土,夏則出隨水草以居,冬則入處其中,遷徙不常。獻祖乃徙居海古水,耕墾樹藝,始築室,有棟宇之制,人呼其地為納葛里。納葛里者,漢語居室也。自此遂定居於安出虎水之側矣。天會十四年,追諡定昭皇帝,廟號獻祖。皇統四年,號其藏曰輝陵。五年,增諡獻祖純烈定昭皇帝。
zi zhāo zǔ, huì shí lǔ, gāng yì zhì zhí. shēng nǚ zhí wú shū qì, wú yuē shù, bù kě jiǎn zhì. zhāo zǔ yù shāo lì tiáo jiào, zhū fù bù rén jiē bù yuè, yù kēng shā zhī. yǐ bèi zhí, shū fù xiè lǐ hū zhī bù zhòng jiāng shā zhāo zǔ, yuē: wú xiōng zi, xián rén yě, bì néng chéng jiā, ān jí bù zhòng, cǐ bèi nài hé zhé yù kēng shā zhī! jí wǎng, wān gōng zhù shǐ shè yú zhòng zhōng, jié zhí zhě jiē sàn zǒu, zhāo zǔ nǎi dé miǎn. zhāo zǔ shāo yǐ tiáo jiào wèi zhì, bù luò jìn qiáng. liáo yǐ tì yǐn guān zhī. zhū bù yóu yǐ jiù sú, bù kěn yòng tiáo jiào. zhāo zǔ yào wǔ zhì yú qīng lǐng bái shān, shùn zhě fǔ zhī, bù cóng zhě tǎo fá zhī, rù yú sū bīn yé lǎn zhī dì, suǒ zhì kè jié, hái jīng pū yàn shuǐ. pū yàn, hàn yǔ è chuāng yě. zhāo zǔ è qí dì míng, suī yǐ kùn bèi, bù kěn zhǐ. xíng zhì gū lǐ diān, dé jí. dài yè, qǐn yú cūn shè. yǒu dào zhì, suì zhōng yè qǐ xíng, zhì bī lá jì cūn zhǐ yān. shì xī, zú. zài jiù ér xíng, yù zéi yú lù, duó jiù qù. bù zhòng zhuī zéi yǔ zhàn, fù dé jiù. jiā gǔ bù rén pú hǔ fù lái xí zhī, chuí jí, pú hǔ wèn zhū lù rén yuē: shí lǔ jiù qù cǐ jǐ hé? qí rén yuē: yuǎn yǐ, zhuī zhī bù jí yě. pú hǔ suì zhǐ. yú shì nǎi dé guī zàng yān. shēng nǚ zhí zhī sú, zhì zhāo zǔ shí shāo yòng tiáo jiào, mín pō tīng cóng, shàng wèi yǒu wén zì, wú guān fǔ, bù zhī suì yuè huì shuò, shì yǐ nián shòu xiū duǎn mò de ér kǎo yān. tiān huì shí wǔ nián, zhuī shì chéng xiāng huáng dì, miào hào zhāo zǔ. huáng tǒng sì nián, cáng hào ān líng. wǔ nián, zēng shì zhāo zǔ wǔ huì chéng xiāng huáng dì.
子昭祖,諱石魯,剛毅質直。生女直無書契,無約束,不可檢制。昭祖欲稍立條教,諸父、部人皆不悅,欲坑殺之。已被執,叔父謝里忽知部眾將殺昭祖,曰:「吾兄子,賢人也,必能承家,安輯部眾,此輩奈何輒欲坑殺之!」亟往,彎弓注矢射於眾中,劫執者皆散走,昭祖乃得免。昭祖稍以條教為治,部落浸強。遼以惕隱官之。諸部猶以舊俗,不肯用條教。昭祖耀武至於青嶺、白山,順者撫之,不從者討伐之,入於蘇濱、耶懶之地,所至克捷,還經仆燕水。仆燕,漢語惡瘡也。昭祖惡其地名,雖已困憊,不肯止。行至姑里甸,得疾。迨夜,寢於村舍。有盜至,遂中夜啟行,至逼剌紀村止焉。是夕,卒。載柩而行,遇賊於路,奪柩去。部眾追賊與戰,復得柩。加古部人蒲虎復來襲之,垂及,蒲虎問諸路人曰:「石魯柩去此幾何?」其人曰:「遠矣,追之不及也。」蒲虎遂止。於是乃得歸葬焉。生女直之俗,至昭祖時稍用條教,民頗聽從,尚未有文字,無官府,不知歲月晦朔,是以年壽修短莫得而考焉。天會十五年,追諡成襄皇帝,廟號昭祖。皇統四年,藏號安陵。五年,增諡昭祖武惠成襄皇帝。
zi jǐng zǔ, huì wū gǔ nǎi. liáo tài píng yuán nián xīn yǒu suì shēng. zì shǐ zǔ zhì cǐ, yǐ liù shì yǐ. jǐng zǔ shāo yì shǔ zhū bù, zì bái shān yé huǐ tǒng mén yé lǎn tǔ gǔ lùn zhī shǔ, yǐ zhì wǔ guó zhī zhǎng, jiē tīng mìng. shì shí, liáo zhī biān mín yǒu táo ér guī zhě. jí liáo yǐ bīng xǐ tiě lēi wū rě zhī mín, tiě lēi wū rě duō bù kěn xǐ, yì táo ér lái guī. liáo shǐ hé lǔ lín yá jiāng bīng lái suǒ bū táo zhī mín. jǐng zǔ kǒng liáo bīng shēn rù, jǐn dé shān chuān dào lù xiǎn yì, huò jiāng tú zhī, nǎi yǐ jì zhǐ zhī yuē: bīng ruò shēn rù, zhū bù bì jīng rǎo, biàn shēng bù cè, bū hù yì bù kě dé, fēi jì yě. hé lǔ yǐ wèi rán, suì zhǐ qí jūn, yǔ hé lǔ zì xíng suǒ zhī. shì shí, lín bù suī shāo cóng, hái lǎn shuǐ wū lín dá bù shí xiǎn shàng jù zǔ bù fú. gōng zhī, bù kè. jǐng zǔ yǐ jì gào yú liáo zhǔ, liáo zhǔ qiǎn shǐ zé ràng shí xiǎn. shí xiǎn nǎi qiǎn qí zi pó zhū kān rù cháo, liáo zhǔ hòu cì qiǎn hái. qí hòu shí xiǎn yǔ pó zhū kān rù jiàn liáo zhǔ yú chūn sōu. liáo zhǔ nǎi liú shí xiǎn yú biān dì, ér qiǎn pó zhū kān hái suǒ bù. jǐng zǔ zhī móu yě. jì ér wǔ guó pú niè bù jié dù shǐ bá yǐ mén pàn liáo, yīng lù bù tōng. liáo rén jiāng tǎo zhī, xiān qiǎn tóng gàn lái yù zhǐ. jǐng zǔ yuē: kě yǐ jì qǔ. ruò yòng bīng, bǐ jiāng zǒu bǎo xiǎn zǔ, fēi suì yuè kě píng yě. liáo rén cóng zhī. gài jǐng zǔ zhōng wèi liáo bīng zhī rù qí jìng yě, gù zì yǐ wèi gōng. yú shì jǐng zǔ yáng yǔ bá yǐ mén wèi hǎo, ér yǐ qī zǐ wèi zhì, xí ér qín zhī, xiàn yú liáo zhǔ. liáo zhǔ zhào jiàn yú qǐn diàn, yàn cì jiā děng, yǐ wèi shēng nǚ zhí bù zú jié dù shǐ. liáo rén hū jié dù shǐ wèi tài shī, jīn rén chēng dōu tài shī zhě zì cǐ shǐ. liáo zhǔ jiāng kè yìn yǔ zhī, jǐng zǔ bù kěn xì liáo jí, cí yuē: qǐng qí tā rì. liáo zhǔ zhōng yù yǔ zhī, qiǎn shǐ lái. jǐng zǔ guǐ shǐ bù rén yáng yán yuē: zhǔ gōng ruò shòu yìn xì jí, bù rén bì shā zhī! yòng shì yǐ jù zhī, liáo shǐ nǎi hái. jì wèi jié dù shǐ, yǒu guān shǔ, jì gāng jiàn lì yǐ. shēng nǚ zhí jiù wú tiě, lín guó yǒu yǐ jiǎ zhòu lái yù zhě, qīng zī hòu jiǎ yǐ yǔ mào yì, yì lìng kūn dì zú rén jiē shòu zhī. dé tiě jì duō, yīn zhī yǐ xiū gōng shǐ, bèi qì xiè, bīng shì shāo zhèn, qián hòu yuàn fù zhě zhòng. wò mǐn shuǐ pú chá bù tài shén tè bǎo shuǐ wán yán bù tǒng mén shuǐ wēn dí hén bù shén yǐn shuǐ wán yán bù, jiē xiāng jì lái fù.
子景祖,諱烏古乃。遼太平元年辛酉歲生。自始祖至此,已六世矣。景祖稍役屬諸部,自白山、耶悔、統門、耶懶、土骨論之屬,以至五國之長,皆聽命。是時,遼之邊民有逃而歸者。及遼以兵徙鐵勒、烏惹之民,鐵勒、烏惹多不肯徙,亦逃而來歸。遼使曷魯林牙將兵來索逋逃之民。景祖恐遼兵深入,盡得山川道路險易,或將圖之,乃以計止之曰:「兵若深入,諸部必驚擾,變生不測,逋戶亦不可得,非計也。」曷魯以為然,遂止其軍,與曷魯自行索之。是時,鄰部雖稍從,孩懶水烏林答部石顯尚拒阻不服。攻之,不克。景祖以計告於遼主,遼主遣使責讓石顯。石顯乃遣其子婆諸刊入朝,遼主厚賜遣還。其後石顯與婆諸刊入見遼主於春蒐。遼主乃留石顯於邊地,而遣婆諸刊還所部。景祖之謀也。既而五國蒲聶部節度使拔乙門叛遼,鷹路不通。遼人將討之,先遣同干來諭旨。景祖曰:「可以計取。若用兵,彼將走保險阻,非歲月可平也。」遼人從之。蓋景祖終畏遼兵之入其境也,故自以為功。於是景祖陽與拔乙門為好,而以妻子為質,襲而擒之,獻於遼主。遼主召見於寢殿,燕賜加等,以為生女直部族節度使。遼人呼節度使為太師,金人稱都太師者自此始。遼主將刻印與之,景祖不肯系遼籍,辭曰:「請俟他日。」遼主終欲與之,遣使來。景祖詭使部人揚言曰:「主公若受印系籍,部人必殺之!」用是以拒之,遼使乃還。既為節度使,有官屬,紀綱漸立矣。生女直舊無鐵,鄰國有以甲冑來鬻者,傾貲厚賈以與貿易,亦令昆弟族人皆售之。得鐵既多,因之以修弓矢,備器械,兵勢稍振,前後願附者眾。斡泯水蒲察部、泰神忒保水完顏部、統門水溫迪痕部、神隱水完顏部,皆相繼來附。
jǐng zǔ wèi rén kuān shù, néng róng wù, píng shēng bù jiàn xǐ yùn. tuī cái yǔ rén, fēn shí jiě yī, wú suǒ lìn xī. rén huò wǔ zhī, yì bù niàn. xiān shí, yǒu pàn qù zhě, qiǎn rén yù yòu zhī. pàn zhě yuē: rǔ zhǔ, huó luó yě. huó luó, wú néng huò zhī, wú qǐ néng wèi huó luó qū zāi! huó luó, hàn yǔ cí wū yě. běi fāng yǒu zhī, zhuàng rú dà jī, shàn zhuó wù, jiàn mǎ niú tuó tuó jí jiān yǒu chuāng, zhuó qí jí jiān shí zhī, mǎ niú zhé sǐ, ruò jī bù dé shí, suī shā shí yì shí zhī. jǐng zǔ shì jiǔ hào sè, yǐn dàn guò rén, shí rén hū yuē huó luó, gù bǐ yǐ cǐ shàn zhī, yì bù yǐ jiè yì. qí hòu shàn zhě lì qū lái jiàng, hòu cì qiǎn hái. hé lǎn shuǐ yǒu lǜ zhòng jiàng zhě, lù qí suì yuè xìng míng, jí qiǎn qù, bǐ fù qí gù. rén yǐ cǐ yì xìn fú zhī. liáo xián yōng bā nián, wǔ guó méi niān bù xiè yě bó jǐn pàn liáo, yīng lù bù tōng. jǐng zǔ fá zhī, xiè yě lái yù. jǐng zǔ bèi zhòng kǎi, lǜ zhòng lì zhàn. xiè yě bīng bài, zǒu bá lǐ mài luò. shí fāng shí yuè, bīng hū jiě, xiè yě bù néng jūn, zhòng jiē kuì qù, nǎi xuán shī. dào zhōng yù bū wáng, yào zhē xiǎn zǔ, zhòu yè jù zhàn, bǐ zhì bù yǐ bèi. jí wǎng jiàn liáo biān jiāng dá lǔ gǔ, zì chén bài xiè yě gōng. xíng cì lái liú shuǐ, wèi jiàn dá lǔ gǔ, jí zuò ér fù, zú yú jiā, nián wǔ shí sì. tiān huì shí sì nián, zhuī shì huì huán huáng dì, miào hào jǐng zǔ. huáng tǒng sì nián, cáng hào dìng líng. wǔ nián, zēng shì jǐng zǔ yīng liè huì huán huáng dì.
景祖為人寬恕,能容物,平生不見喜慍。推財與人,分食解衣,無所吝惜。人或忤之,亦不念。先時,有叛去者,遣人諭誘之。叛者曰:「汝主,活羅也。活羅,吾能獲之,吾豈能為活羅屈哉!」活羅,漢語慈烏也。北方有之,狀如大雞,善啄物,見馬牛橐駝脊間有瘡,啄其脊間食之,馬牛輒死,若飢不得食,雖砂石亦食之。景祖嗜酒好色,飲啖過人,時人呼曰活羅,故彼以此訕之,亦不以介意。其後訕者力屈來降,厚賜遣還。曷懶水有率眾降者,錄其歲月姓名,即遣去,俾復其故。人以此益信服之。遼咸雍八年,五國沒拈部謝野勃堇叛遼,鷹路不通。景祖伐之,謝野來御。景祖被重鎧,率眾力戰。謝野兵敗,走拔里邁濼。時方十月,冰忽解,謝野不能軍,眾皆潰去,乃旋師。道中遇逋亡,要遮險阻,晝夜拒戰,比至部已憊。即往見遼邊將達魯骨,自陳敗謝野功。行次來流水,未見達魯骨,疾作而復,卒於家,年五十四。天會十四年,追諡惠桓皇帝,廟號景祖。皇統四年,藏號定陵。五年,增諡景祖英烈惠桓皇帝。
dì èr zi xí jié dù shǐ, shì wèi shì zǔ, huì hé lǐ bō. shēng nǚ zhí zhī sú, shēng zǐ nián zhǎng jí yì jū. jǐng zǔ jiǔ zǐ, yuán pèi táng kuò shì shēng hé zhě, cì shì zǔ, cì hé sūn, cì sù zōng, cì mù zōng. jí dāng yì jū, jǐng zǔ yuē: hé zhě róu hé, kě zhì jiā wù. hé lǐ bō yǒu qì liàng zhì shí, hé shì bù chéng. hé sūn yì róu shàn rén ěr. nǎi mìng hé zhě yǔ shì zǔ tóng jū, hé sūn yǔ sù zōng tóng jū. jǐng zǔ zú, shì zǔ jì zhī. shì zǔ zú, sù zōng jì zhī. sù zōng zú, mù zōng jì zhī. mù zōng fù chuán shì zǔ zhī zǐ, zhì yú tài zǔ, jìng dēng dà wèi yān. shì zǔ, liáo zhòng xī bā nián jǐ mǎo suì shēng. liáo xián yōng shí nián, xí jié dù shǐ. jǐng zǔ yì mǔ dì bá hēi yǒu yì zhì, shì zǔ lǜ qí wèi biàn, jiā yì shì zhī, bù shǐ jiāng bīng, dàn wèi bù zhǎng. bá hēi suì yòu huán nǎn sàn dá wū chūn wō móu hǎn wèi luàn, jí jiān zhū bù shǐ èr yú shì zǔ. shì zǔ yóu yù fǔ wèi zhī, yǔ zài bá hēi huán nǎn děng chuán zhōng. shì zǔ cháng mǎi jiā gǔ bù duàn gōng wū bù tún bèi jiǎ jiǔ shí, wū chūn yù tuō cǐ yǐ wèi bīng duān, shì zǔ hái qí jiǎ, yǔ zài wū chūn chuán. bù zhōng yǒu liú yán yuē: yù shēng zé fù yú bá hēi, yù sǐ zé fù yú hé lǐ bō pō lá shū. shì zǔ wén zhī, yí yān. wú yǐ chá zhī, nǎi yáng wèi jù zhuāng, yù yǒu suǒ wǎng zhě, yīn qiǎn rén yáng yán yuē: kòu zhì! bù zhòng wén zhě mò zhī xū shí, yǒu bǎo yú bá hēi zhī shì zhě, yǒu bǎo yú shì zǔ zhī shì zhě, shì zǔ nǎi jǐn dé xiōng dì bù shǔ xiàng bèi bǐ cǐ zhī qíng yǐ.
第二子襲節度使,是為世祖,諱劾里缽。生女直之俗,生子年長即異居。景祖九子,元配唐括氏生劾者,次世祖,次劾孫,次肅宗,次穆宗。及當異居,景祖曰:「劾者柔和,可治家務。劾里缽有器量智識,何事不成。劾孫亦柔善人耳。」乃命劾者與世祖同居,劾孫與肅宗同居。景祖卒,世祖繼之。世祖卒,肅宗繼之。肅宗卒,穆宗繼之。穆宗復傳世祖之子,至於太祖,竟登大位焉。世祖,遼重熙八年己卯歲生。遼咸雍十年,襲節度使。景祖異母弟跋黑有異志,世祖慮其為變,加意事之,不使將兵,但為部長。跋黑遂誘桓赧、散達、烏春、窩謀罕為亂,及間諸部使貳於世祖。世祖猶欲撫慰之,語在跋黑、桓赧等傳中。世祖嘗買加古部鍛工烏不屯被甲九十,烏春欲托此以為兵端,世祖還其甲,語在《烏春傳》。部中有流言曰:「欲生則附於跋黑,欲死則附於劾里缽、頗剌淑。」世祖聞之,疑焉。無以察之,乃佯為具裝,欲有所往者,陰遣人揚言曰:「寇至!」部眾聞者莫知虛實,有保於跋黑之室者,有保於世祖之室者,世祖乃盡得兄弟部屬向背彼此之情矣。
jiān shù nián, wū chūn lái gōng, shì zǔ jù zhī. shí shí yuè yǐ bàn, dà yǔ lèi zhòu yè, bīng sī fù dì, wū chūn bù néng jìn. jì ér huǐ yuē: cǐ tiān yě! nǎi yǐn bīng qù. wū chūn shě yú a lǐ ǎi cūn zǐ bù nǎi jiā, ér yǐ bīng wéi qí dì shèng kūn yú hú bù cūn. bīng tuì, shèng kūn zhí qí xiōng zǐ bù nǎi, ér qǐng lì shā yú shì zǔ, qiě qǐng miǎn qí nú lù. cóng zhī. huán nǎn sàn dá yì jǔ bīng, qiǎn sù zōng jù zhī. dāng shì shí, wū chūn bīng zài běi, huán nǎn bīng zài nán, qí shì shén shèng. jiè zhī yuē: kě hé zé yǔ zhī hé, fǒu zé jué zhàn! sù zōng bīng bài. huì wū chūn yǐ jiǔ yǔ jiě qù, shì zǔ nǎi yǐ piān shī shè shě hěn shuǐ, jīng tiē gē shuǐ, fù huán nǎn sàn dá zhī jiā. míng rì, dà wù huì míng, shī dào, zhì pó duō tǔ shuǐ nǎi jué. jí hái zhì shě hěn tiē gē zhī jiān, shēng gāo fù wàng zhī, jiàn liù qí lái, dà hū, chí jī zhī. shì zǔ shè yī rén bì, shēng huò wǔ rén, wèn zhī, nǎi zhī bo huī sā gǔ chū shǐ zhù héng nǎn sàn dá zhě yě. shì zǔ zhì huán nǎn sàn dá suǒ jū, fén dàng qí shì jiā. shā bǎi xǔ rén, jiù jiāng zhǔ bǎo yì sǐ zhī. bǐ shì zǔ hái, yǔ sù zōng huì, sù zōng bīng yòu bài yǐ. shì zǔ ràng sù zōng shī lì zhī zhuàng. qiǎn rén yì hé, huán nǎn sàn dá yuē: yǐ ěr yíng gē zhī dà chì mǎ cí bù shī zhī zǐ liú mǎ yǔ wǒ, wǒ zé hé. èr mǎ jiē nǚ zhí míng mǎ, bù xǔ.
間數年,烏春來攻,世祖拒之。時十月已半,大雨累晝夜,冰澌覆地,烏春不能進。既而悔曰:「此天也!」乃引兵去。烏春舍於阿里矮村滓不乃家,而以兵圍其弟勝昆於胡不村。兵退,勝昆執其兄滓不乃,而請蒞殺於世祖,且請免其孥戮。從之。桓赧、散達亦舉兵,遣肅宗拒之。當是時,烏春兵在北,桓赧兵在南,其勢甚盛。戒之曰:「可和則與之和,否則決戰!」肅宗兵敗。會烏春以久雨解去,世祖乃以偏師涉舍很水,經貼割水,覆桓赧、散達之家。明日,大霧晦冥,失道,至婆多吐水乃覺。即還至舍很、貼割之間,升高阜望之,見六騎來,大呼,馳擊之。世祖射一人斃,生獲五人,問之,乃知卜灰、撒骨出使助恆赧、散達者也。世祖至桓赧、散達所居,焚盪其室家。殺百許人,舊將主保亦死之。比世祖還,與肅宗會,肅宗兵又敗矣。世祖讓肅宗失利之狀。遣人議和,桓赧、散達曰:「以爾盈歌之大赤馬、辭不失之紫騮馬與我,我則和。」二馬皆女直名馬,不許。
huán nǎn sàn dá dà huì zhū bù lái gōng, guò péi mǎn bù, yǐ qí fù yú shì zǔ yě, zòng huǒ fén zhī. pú chá bù shā qí bó jǐn hú bǔ dá bó jǐn shǐ ā xǐ lái gào nán, shì zǔ shǐ zhī guǐ cóng yǐ zì quán, yuē: zhàn zé yǐ qí gǔ zì bié. shì zǔ wǎng yù huán nǎn zhī zhòng, jiāng xíng, yǒu bào zhě yuē: bá hēi shí yú ài qiè zhī fù jiā, ròu zhàng yàn sǐ yǐ! nǎi qiǎn sù zōng qiú yuán yú liáo, suì lǜ zhòng chū. shǐ cí bù shī qǔ hǎi gū xiōng dì bīng, yǐ ér nǎi zhī hǎi gū xiōng dì èr yú huán nǎn yǐ. yù bìng qǔ qí zhòng, jìng zhì hǎi gū. zhēn zhě bào yuē: dí yǐ zhì. jiāng zhàn, shì zǔ jiè cí bù shī yuē: rǔ xiān zhèn yú tuō huō gǎi yuán, dài wú sān yáng qí, sān míng gǔ, jí qì qí jué zhàn. sǐ shēng wéi zài jīn rì, mìng bù zú xī! shǐ péi mǎn hú xǐ qiān dà zǐ liú mǎ yǐ wèi èr mǎ, chí zhì zhèn. shí huán nǎn sàn dá shèng qiáng, shì zǔ jūn lì wèi zhàn ér jù, jiē zhí lì wú rén sè. shì zǔ yáng yáng rú píng cháng, yì wú zé ràng zhī yán, dàn lìng shì zú jiě jiǎ shǎo qì, yǐ shuǐ wò miàn, diào qiàn shuǐ yǐn zhī. yǒu qǐng, xùn lì zhī, jūn shì fù zhèn. nǎi bì zhòng dú yǐn mù zōng, zhí qí shǒu mì yǔ zhī yán yuē: jīn rì zhī shì, ruò shèng zé yǐ, wàn yī yǒu bù shèng, wú bì wú shēng. rǔ jīn jiè mǎ yáo guān, wù yù zhàn shì. ruò wǒ sǐ, rǔ wù shōu wú gǔ, wù gù liàn qīn qī, jí chí mǎ bēn gào rǔ xiōng pō lá shū, yú liáo xì jí shòu yìn, qǐ shī yǐ bào cǐ chóu! yǔ bì, tǎn xiù, bù bèi jiǎ, yǐ yūn páo chuí lán hù qián hòu xīn, chàng gōng tí jiàn, sān yáng qí, sān míng gǔ, qì qí bó zhàn, shēn wèi jūn fēng, tū rù dí zhèn, zhòng cóng zhī. cí bù shī cóng hòu fèn jī, dà bài zhī. chéng shèng zhú zhī, zì ā bù wān zhì yú běi ài diān, sǐ zhě rú pū má, pò duō tǔ shuǐ shuǐ wèi zhī chì, qì chē jiǎ mǎ niú jūn shí jǐn huò zhī. shì zǔ yuē: jīn rì zhī jié, fēi tiān bù néng jí cǐ, yì kě yǐ zhī zú yǐ. suī zòng zhī qù, bài jūn zhī qì, méi shì bù zhèn. nǎi yǐn jūn hái. shì zǔ shì qí zhàn dì, chí tū chéng dà lù, kuò qiě sān shí lǒng. shǒu shā jiǔ rén, zì xiāng zhòng jī, rén jiē yì zhī. huán nǎn sàn dá zì cǐ bù néng fù jù, wèi jǐ, gè yǐ qí shǔ lái jiàng, liáo dà ān qī nián yě.
桓赧、散達大會諸部來攻,過裴滿部,以其附於世祖也,縱火焚之。蒲察部沙祇勃堇、胡補答勃堇使阿喜來告難,世祖使之詭從以自全,曰:「戰則以旗鼓自別。」世祖往御桓赧之眾,將行,有報者曰:「跋黑食於愛妾之父家,肉脹咽死矣!」乃遣肅宗求援於遼,遂率眾出。使辭不失取海姑兄弟兵,已而乃知海姑兄弟貳於桓赧矣。欲並取其眾,徑至海姑。偵者報曰:「敵已至。」將戰,世祖戒辭不失曰:「汝先陣於脫豁改原,待吾三揚旗,三鳴鼓,即棄旗決戰。死生惟在今日,命不足惜!」使裴滿胡喜牽大紫騮馬以為貳馬,馳至陣。時桓赧、散達盛強,世祖軍吏未戰而懼,皆植立無人色。世祖陽陽如平常,亦無責讓之言,但令士卒解甲少憩,以水沃面,調蒨水飲之。有頃,訓勵之,軍勢復振。乃避眾獨引穆宗,執其手密與之言曰:「今日之事,若勝則已,萬一有不勝,吾必無生。汝今介馬遙觀,勿預戰事。若我死,汝勿收吾骨,勿顧戀親戚,亟馳馬奔告汝兄頗剌淑,於遼系籍受印,乞師以報此仇!」語畢,袒袖,不被甲,以縕袍垂襴護前後心,韔弓提劍,三揚旗,三鳴鼓,棄旗搏戰,身為軍鋒,突入敵陣,眾從之。辭不失從後奮擊,大敗之。乘勝逐之,自阿不彎至於北隘甸,死者如仆麻,破多吐水水為之赤,棄車甲馬牛軍實盡獲之。世祖曰:「今日之捷,非天不能及此,亦可以知足矣。雖縱之去,敗軍之氣,沒世不振。」乃引軍還。世祖視其戰地,馳突成大路,闊且三十隴。手殺九人,自相重積,人皆異之。桓赧、散達自此不能復聚,未幾,各以其屬來降,遼大安七年也。
chū, huán nǎn xiōng dì zhī biàn, shù lǔ bù bo huī pú chá bù sā gǔ chū zhù zhī. zhì shì, zhāo zhī, bù kěn hé. bo huī zhī dǎng shí lǔ suì shā bo huī lái jiàng. sā gǔ chū zhuī niè wáng zhě, dào bàng rén qián shè zhī, zhōng kǒu ér sǐ. zì shì jiù bù xī guī. jǐng zǔ shí, wò lēi bù rén bēi nǎi lái shǔ, jí shì, yǒu tā zhì. huì qí jiā shī huǒ, yīn yǐ zòng huǒ wū huān bù, shì zǔ zhēng cháng rú yuē. bēi nǎi bù zì ān, suì jié wū chūn wō móu hǎn jǔ bīng. shǐ sù zōng yǔ zhàn, bài zhī, huò bēi nǎi, shì zǔ xiàn zhī yú liáo. là pēi má chǎn qīn lüè yě jū nǚ zhí, lüè lái liú shuǐ mù mǎ. shì zǔ jī zhī, zhōng sì chuàng, jiǔ zhī jí yù. là pēi děng fù lüè mù zōng mù mǎ, jiāo jié zhū bù. shì zǔ fù fá zhī, là pēi děng dài jiàng, nǎi xuán. là pēi dé gū lǐ diān bīng bǎi shí yǒu qī rén, jù mù léng shuǐ shǒu xiǎn, shí xiǎn zi pó zhū kān yì zài qí zhōng. shì zǔ wéi ér kè zhī, jǐn huò gū lǐ diān bīng. má chǎn dùn qù. suì qín là pēi jí pó zhū kān, jiē xiàn zhī liáo. jì yǐ, fù qǐng zhī, liáo rén yǔ zhī, bìng yǐ qián hòu suǒ xiàn zuì rén guī zhī. huān dōu zài pò wū chūn děng yú xié duī, gù shí bá shí jiē jiù qín. shì zǔ zì jiāng yǔ huān dōu hé bīng lǐng dōng, zhū jūn jiē zhì. shì shí, wū chūn yǐ qián sǐ, wō móu hǎn qǐng yú liáo, yuàn hé jiě. jì yǔ hé, fù lái xí, nǎi jìn jūn wéi zhī. wō móu hǎn qì chéng dùn qù. pò qí chéng, jǐn fú huò zhī, yǐ gōng chà cì fēn cì zhū jūn. chéng shǐ pò, yì qú zhǎng shēng shā, zhòng jiē zhǎng guì, liáo shǐ zhě zài zuò. hū yī rén pèi zhǎng dāo tū qián zhǐ chǐ, wèi shì zǔ yuē: wù shā wǒ! liáo shǐ jí zuǒ yòu jiē zǒu nì. shì zǔ sè bù shǎo dòng, zhí qí rén zhī shǒu, yǔ zhī yuē: wú bù shā rǔ yě. yú shì fá zuǒ yòu nì zhě, yuē: rǔ děng hé gǎn shī cì yé? fá jì yǐ, nǎi xú shǐ zhí tū qián zhě shā zhī. qí dǎn yǒng zhèn wù rú cǐ.
初,桓赧兄弟之變,朮魯部卜灰、蒲察部撒骨出助之。至是,招之,不肯和。卜灰之黨石魯遂殺卜灰來降。撒骨出追躡亡者,道傍人潛射之,中口而死。自是舊部悉歸。景祖時,斡勒部人杯乃來屬,及是,有他志。會其家失火,因以縱火誣歡部,世祖征償如約。杯乃不自安,遂結烏春、窩謀罕舉兵。使肅宗與戰,敗之,獲杯乃,世祖獻之於遼。臘醅、麻產侵掠野居女直,略來流水牧馬。世祖擊之,中四創,久之疾愈。臘醅等復略穆宗牧馬,交結諸部。世祖復伐之,臘醅等紿降,乃旋。臘醅得姑里甸兵百十有七人,據暮棱水守險,石顯子婆諸刊亦在其中。世祖圍而克之,盡獲姑里甸兵。麻產遁去。遂擒臘醅及婆諸刊,皆獻之遼。既已,復請之,遼人與之,並以前後所獻罪人歸之。歡都在破烏春等於斜堆,故石、拔石皆就擒。世祖自將與歡都合兵嶺東,諸軍皆至。是時,烏春已前死,窩謀罕請於遼,願和解。既與和,復來襲,乃進軍圍之。窩謀罕棄城遁去。破其城,盡俘獲之,以功差次分賜諸軍。城始破,議渠長生殺,眾皆長跪,遼使者在坐。忽一人佩長刀突前咫尺,謂世祖曰:「勿殺我!」遼使及左右皆走匿。世祖色不少動,執其人之手,語之曰:「吾不殺汝也。」於是罰左右匿者,曰:「汝等何敢失次耶?」罰既已,乃徐使執突前者殺之。其膽勇鎮物如此。
shī hái, qǐn jí, suì dǔ. yuán qǔ ná lǎn shì kū bù zhǐ, shì zǔ yuē: rǔ wù kū, rǔ wéi hòu wǒ yī suì ěr. sù zōng qǐng hòu shì, yuē: rǔ wéi hòu wǒ sān nián. sù zōng chū, wèi rén yuē: wú xiōng zhì cǐ, yì bù yǔ wǒ hǎo yán. nǎi kòu dì ér kū. é hū mù zōng wèi yuē: wū yǎ shù róu shàn, ruò bàn jí qì dān shì, ā gǔ dǎ néng zhī. liáo dà ān bā nián wǔ yuè shí wǔ rì zú. xí wèi shí jiǔ nián, nián wǔ shí sì. míng nián, ná lǎn shì zú. yòu míng nián, sù zōng zú. sù zōng bìng dǔ, tàn yuē: wǒ xiōng zhēn duō zhì zāi! shì zǔ tiān xìng yán zhòng, yǒu zhì shí, yī jiàn bì shí, zàn wén bù wàng. níng hán bù suō lì, dòng zhǐ bù huí gù. měi zhàn wèi cháng bèi jiǎ, xiān yǐ mèng zhào hòu qí shèng fù. cháng chéng zuì qí lǘ rù shì zhōng, míng rì jiàn lǘ zú jī, wèn ér zhī zhī, zì shì bù fù yǐn jiǔ. xí wèi zhī chū, nèi wài kuì pàn, dì jiāo wèi kòu. shì zǔ nǎi yīn bài wèi gōng, biàn ruò wèi qiáng. jì pò huán nǎn sàn dá wū chūn wō móu hǎn, jī yè zì cǐ dà yǐ. tiān huì shí wǔ nián, zhuī shì shèng sù huáng dì, miào hào shì zǔ. huáng tǒng sì nián, hào qí cáng yuē yǒng líng. wǔ nián, zēng shì shì zǔ shén wǔ shèng sù huáng dì.
師還,寢疾,遂篤。元娶拏懶氏哭不止,世祖曰:「汝勿哭,汝惟後我一歲耳。」肅宗請後事,曰:「汝惟後我三年。」肅宗出,謂人曰:「吾兄至此,亦不與我好言。」乃叩地而哭。俄呼穆宗謂曰:「烏雅束柔善,若辦集契丹事,阿骨打能之。」遼大安八年五月十五日卒。襲位十九年,年五十四。明年,拏懶氏卒。又明年,肅宗卒。肅宗病篤,嘆曰:「我兄真多智哉!」世祖天性嚴重,有智識,一見必識,暫聞不忘。凝寒不縮慄,動止不回顧。每戰未嘗被甲,先以夢兆候其勝負。嘗乘醉騎驢入室中,明日見驢足跡,問而知之,自是不復飲酒。襲位之初,內外潰叛,締交為寇。世祖乃因敗為功,變弱為強。既破桓赧、散達、烏春、窩謀罕,基業自此大矣。天會十五年,追諡聖肅皇帝,廟號世祖。皇統四年,號其藏曰永陵。五年,增諡世祖神武聖肅皇帝。
mǔ dì pō lá shū xí jié dù shǐ, jǐng zǔ dì sì zǐ yě, shì wèi sù zōng. liáo zhòng xī shí yī nián rén wǔ suì shēng. zài fù xiōng shí hào guó xiāng. guó xiāng zhī chēng bù zhī shǐ hé shí. chū, yǎ dá wèi guó xiāng. yǎ dá zhě, huán nǎn sàn dá zhī fù yě. jǐng zǔ yǐ bì mǎ qiú zhī yú yǎ dá, ér mìng sù zōng wèi zhī. sù zōng zì yòu jī mǐn shàn biàn. dāng qí xiōng shí, shēn jū guó xiāng, jǐn xīn kuāng fǔ. shì shí, shū fù bá hēi yǒu yì zhì, jí huán nǎn sàn dá wū chūn wō móu hǎn shí xiǎn fù zǐ là pēi má chǎn zuò nán, yòng bīng zhī jì, sù zōng lǚ dāng yī miàn. yóu néng zhī liáo rén guó zhèng rén qíng. fán yǒu liáo shì, yī qiè wěi zhī sù zōng zhuān xīn yān. fán bái shì yú liáo guān, jiē lìng yuǎn guì chén cí, yì zhě chuán zhì zhī, wǎng wǎng wèi yì zhě cuò luàn. sù zōng yù de zì qián wěi qū yán zhī, gù xiān bù yǐ shí gào yì zhě. yì zhě huò zhī, bù dé yǐ, yǐn zhī qián, shǐ zì yán. nǎi yǐ cǎo mù wǎ shí wèi chóu, méi shù qí shì ér chén zhī. guān lì tīng zhě jiē è rán, wèn qí gù, zé wèi bēi cí yǐ duì yuē: bǐ lòu wú wén, gù rú cǐ. guān lì yǐ wèi shí rán, bù fù yí zhī, shì yǐ suǒ sù wú bù rú yì.
母弟頗剌淑襲節度使,景祖第四子也,是為肅宗。遼重熙十一年壬午歲生。在父兄時號國相。國相之稱不知始何時。初,雅達為國相。雅達者,桓赧、散達之父也。景祖以幣馬求之於雅達,而命肅宗為之。肅宗自幼機敏善辯。當其兄時,身居國相,盡心匡輔。是時,叔父跋黑有異志,及桓赧、散達、烏春、窩謀罕、石顯父子、臘醅、麻產作難,用兵之際,肅宗屢當一面。尤能知遼人國政人情。凡有遼事,一切委之肅宗專心焉。凡白事於遼官,皆令遠跪陳辭,譯者傳致之,往往為譯者錯亂。肅宗欲得自前委曲言之,故先不以實告譯者。譯者惑之,不得已,引之前,使自言。乃以草木瓦石為籌,枚數其事而陳之。官吏聽者皆愕然,問其故,則為卑辭以對曰:「鄙陋無文,故如此。」官吏以為實然,不復疑之,是以所訴無不如意。
huán nǎn sàn dá zhī zhàn, bù rén sài hǎn sǐ zhī, qí dì huó luó yīn huái fèn yuàn. yī rì, hū yǐ jiàn jí zhì sù zōng xiàng shàng yuē: wú xiōng wèi rǔ bèi sǐ yǐ! jǐng rǔ yǐ cháng, zé rú zhī hé? jiǔ zhī, yīn qí xiōng jiù zhì, suì nù ér gōng xí bù chū, xí bù chū zǒu bì zhī. gōng sù zōng yú jiā, shǐ zhù cì shì zhī qún, zhe yú mén fēi. fù gōng huān dōu, huān dōu zhōng jiǎ jù yú shì zhōng, jì bù néng rù, chí qí mén zhān ér qù, wǎng fù bēi nǎi. bēi nǎi yòu wū chūn bīng dù lǐng, shì zǔ yǔ yù yú sū sù hǎi diān. shì zǔ yuē: yǔ xī yǒu yì mèng, jīn bù kě qīn zhàn. ruò zuǒ jūn zhōng yǒu lì zhàn zhě, zé dà gōng chéng yǐ! mìng sù zōng jí xié liè cí bù shī yǔ zhī zhàn. sù zōng xià mǎ, míng hū shì zǔ, fù zì hū qí míng ér yán yuē: ruò tiān zhù wǒ dāng wèi zhòng bù zhǎng, zé jīn rì zhī shì shén qí jiān zhī. yǔ bì zài bài. suì zhù huǒ shù yūn. qǐng zhī, dà fēng zì hòu qǐ, huǒ yì chì. shì shí bā yuè, bìng qīng cǎo jiē fén zhī, yān yàn zhǎng tiān. wǒ jūn suí yān chōng jī, dà bài zhī. suì huò bēi nǎi, qiú ér xiàn zhū liáo. bìng huò huó luó, sù zōng shì qí zuì, zuǒ yòu rèn shǐ zhī, hòu jìng dé qí lì yān.
桓赧、散達之戰,部人賽罕死之,其弟活羅陰懷忿怨。一日,忽以劍脊置肅宗項上曰:「吾兄為汝輩死矣!剄汝以償,則如之何?」久之,因其兄柩至,遂怒而攻習不出,習不出走避之。攻肅宗於家,矢注次室之裙,著於門扉。復攻歡都,歡都衷甲拒於室中,既不能入,持其門旃而去,往附杯乃。杯乃誘烏春兵度嶺,世祖與遇於蘇素海甸。世祖曰:「予昔有異夢,今不可親戰。若左軍中有力戰者,則大功成矣!」命肅宗及斜列、辭不失與之戰。肅宗下馬,名呼世祖,復自呼其名而言曰:「若天助我當為眾部長,則今日之事神祇監之。」語畢再拜。遂炷火束縕。頃之,大風自後起,火益熾。是時八月,並青草皆焚之,煙焰漲天。我軍隨煙衝擊,大敗之。遂獲杯乃,囚而獻諸遼。並獲活羅,肅宗釋其罪,左右任使之,後竟得其力焉。
dà ān bā nián, zì guó xiāng xí wèi. shì shí, má chǎn shàng jù zhí wū kǎi shuǐ, shàn wán yíng bǎo, yòu nà wáng mìng. zhāo zhī, bù tīng, qiǎn kāng zōng fá zhī. tài zǔ bié jūn qǔ má chǎn jiā shǔ, qí fǔ wú yí. jì huò má chǎn, shā zhī, xiàn guó yú liáo. táo wēn shuǐ mín lái fù. èr nián guǐ yǒu, qiǎn tài zǔ yǐ piān shī fá ní páng gǔ bù shuài shuǐ mǒ lí hǎi cūn bá hēi bō lì kāi, píng zhī, zì shì kòu zéi jiē xī. sān nián bā yuè, sù zōng zú. tiān huì shí wǔ nián, zhuī shì mù xiàn huáng dì. huáng tǒng sì nián, cáng hào tài líng. wǔ nián, zēng shì sù zōng míng ruì mù xiàn huáng dì.
大安八年,自國相襲位。是時,麻產尚據直屋鎧水,繕完營堡,誘納亡命。招之,不聽,遣康宗伐之。太祖別軍取麻產家屬,錡釜無遺。既獲麻產,殺之,獻馘於遼。陶溫水民來附。二年癸酉,遣太祖以偏師伐泥厖古部帥水抹離海村跋黑、播立開,平之,自是寇賊皆息。三年八月,肅宗卒。天會十五年,追諡穆憲皇帝。皇統四年,藏號泰陵。五年,增諡肅宗明睿穆憲皇帝。
mǔ dì mù zōng, huì yíng gē, zì wū lǔ wán, jǐng zǔ dì wǔ zǐ yě. nán rén chēng yáng gē tài shī, yòu yuē yáng gē zhuī shì xiào píng huáng dì, hào mù zōng, yòu yuē yáng gē hào rén zǔ. jīn dài wú hào rén zǔ zhě, mù zōng huì yíng gē, shì xiào píng, yíng jìn yáng, gē jìn gē, nán běi yīn é. liáo rén hū jié dù shǐ wèi tài shī, zì jǐng zǔ zhì tài zǔ jiē yǒu shì chēng. fán cóng yán sōng mò jì zhāng dì jīn zhì děng shū jiē wú zú qǔ. mù zōng, liáo zhòng xī èr shí èr nián guǐ sì suì shēng. sù zōng shí qín má chǎn, liáo mìng mù zōng wèi xiáng wěn. dà ān shí nián jiǎ xū, xí jié dù shǐ, nián sì shí èr. yǐ xiōng hé zhě zi sā gǎi wèi guó xiāng.
母弟穆宗,諱盈歌,字烏魯完,景祖第五子也。南人稱揚割太師,又曰揚割追諡孝平皇帝,號穆宗,又曰揚割號仁祖。金代無號仁祖者,穆宗諱盈歌,諡孝平,「盈」近「揚」,「歌」近「割」,南北音訛。遼人呼節度使為太師,自景祖至太祖皆有是稱。凡《叢言》、《松漠記》、張棣《金志》等書皆無足取。穆宗,遼重熙二十二年癸巳歲生。肅宗時擒麻產,遼命穆宗為詳穩。大安十年甲戌,襲節度使,年四十二。以兄劾者子撒改為國相。
sān nián bǐng zǐ, táng kuò bù bá gé bó jǐn yǔ wēn dōu bù rén bá tè yǒu jiù, bá gé yǐ shì wǎng, bá tè shā bá gé. shǐ tài zǔ lǜ shī fá bá tè, bá tè wáng qù, zhuī jí, shā zhī xīng xiǎn shuǐ, hé shí liè bù ā shū máo dǔ lù zǔ bīng wèi nán, mù zōng zì jiāng fá ā shū, sā gǎi yǐ piān shī gōng dùn ēn chéng, bá zhī. ā shū chū wén lái fá, nǎi zì sù yú liáo. suì liú hé zhě shǒu ā shū chéng, mù zōng nǎi hái. huì táo wēn shuǐ tú lóng gǔ shuǐ hé shí liè bù ā gé bǎn jí shí lǔ zǔ wǔ guó yīng lù, zhí shā liáo bǔ yīng shǐ zhě. liáo zhào mù zōng tǎo zhī, ā gé bǎn děng jù xiǎn lì shān. fāng dà hán, nǎi mù shàn shè zhě cāo jìn gōng lì shǐ gōng zhī. shù rì, rù qí chéng, chū liáo shǐ cún zhě shù rén, bǐ zhī guī. tǒng mén hún chǔn shuǐ zhī jiāo wū gǔ lùn bù liú kě zhà dōu yǔ sū bīn shuǐ wū gǔ lùn dí kù dé, qǐ bīng yú mǐ lǐ mí shí hǎn chéng, nà gēn niè zhī zǐ dùn ēn yì wáng qù, yú shì liǎng dǎng zuò nán.
三年丙子,唐括部跋葛勃堇與溫都部人跋忒有舊,跋葛以事往,跋忒殺跋葛。使太祖率師伐跋忒,跋忒亡去,追及,殺之星顯水,紇石烈部阿疏、毛睹祿阻兵為難,穆宗自將伐阿疏,撒改以偏師攻鈍恩城,拔之。阿疏初聞來伐,乃自訴於遼。遂留劾者守阿疏城,穆宗乃還。會陶溫水、徒籠古水紇石烈部阿閣版及石魯阻五國鷹路,執殺遼捕鷹使者。遼詔穆宗討之,阿閣版等據險立柵。方大寒,乃募善射者操勁弓利矢攻之。數日,入其城,出遼使存者數人,俾之歸。統門、渾蠢水之交烏古論部留可、詐都與蘇濱水烏古論敵庫德,起兵於米里迷石罕城,納根涅之子鈍恩亦亡去,於是兩黨作難。
bā yuè, sā gǎi wèi dōu tǒng, cí bù shī a lǐ hé mèn wò dài fù zhī, yǐ fá liú kě zhà dōu wù tǎ děng. mán dōu hē shí tǔ mén fá dí kù dé. sā gǎi yù xiān píng biān dì chéng bǎo, huò yù xiān qǔ liú kě, mò néng jué, nǎi mìng tài zǔ wǎng. dùn ēn jiāng yuán liú kě, chéng mán dōu hē bīng wèi jí ér gōng zhī. shí tǔ mén jūn jì yǔ mán dōu hē huì, yíng jī dùn ēn, dà bài zhī, jiàng mǐ lǐ mí shí hǎn chéng, huò dùn ēn dí kù dé, shì fú shā. tài zǔ dù pén nuò lǐng, yǔ sā gǎi huì, gōng pò liú kě chéng, liú kě yǐ xiān wǎng liáo yǐ, jǐn shā qí chéng zhōng qú zhǎng. hái wéi wù tǎ chéng, wù tǎ xiān yǐ wáng zài wài, chéng jiàng yú jūn. zhà dōu yì jiàng yú pú jiā nú, yú shì fǔ níng zhū lù rú jiù shí. tài shī yīn zhì mù zōng, jiào tǒng mén hún chǔn yé huǐ xīng xiǎn sì lù jí lǐng dōng zhū bù zì jīn wù fù chēng dōu bù zhǎng. mìng shèng guān chǒu ā děng fǔ dìng yǐ lí gǔ lǐng zhù ā mén shuǐ zhī xī zhū bù jū mín, yòu mìng wò dài jí piān bì xī píng èr niè náng hǔ èr chǔn chū děng lù kòu dào ér hái.
八月,撒改為都統,辭不失、阿里合懣、斡帶副之,以伐留可、詐都、塢塔等。謾都訶、石土門伐敵庫德。撒改欲先平邊地城堡,或欲先取留可,莫能決,乃命太祖往。鈍恩將援留可,乘謾都訶兵未集而攻之。石土門軍既與謾都訶會,迎擊鈍恩,大敗之,降米里迷石罕城,獲鈍恩、敵庫德,釋弗殺。太祖度盆搦嶺,與撒改會,攻破留可城,留可已先往遼矣,盡殺其城中渠長。還圍塢塔城,塢塔先已亡在外,城降於軍。詐都亦降於蒲家奴,於是撫寧諸路如舊時。太師因致穆宗,教統門、渾蠢、耶悔、星顯四路及嶺東諸部自今勿復稱都部長。命勝官、丑阿等撫定乙離骨嶺注阿門水之西諸部居民,又命斡帶及偏裨悉平二涅囊虎、二蠢出等路寇盜而還。
qī nián gēng chén, hé zhě shàng shǒu ā shū chéng, máo dǔ lù lái jiàng. ā shū yóu zài liáo, liáo shǐ shǐ lái bà bīng. wèi dào, mù zōng shǐ wū lín dá shí lǔ wǎng zuǒ hé zhě, jiè zhī yuē: liáo shǐ lái bà bīng, dàn huàn wǒ jūn yī fú qí zhì yǔ ā shū chéng zhōng wú biàn, wù lìng liáo shǐ zhī zhī. yīn jiè hé zhě yuē: liáo shǐ kě yǐ jì què, wù tīng qí yán jù bà bīng yě. liáo shǐ guǒ lái bà bīng, mù zōng shǐ pú chá bù hú lǔ bó jǐn miǎo xùn bèi jǐn yǔ jù zhì ā shū chéng. hé zhě jiàn liáo shǐ, guǐ wèi hú lǔ miǎo xùn yuē: wǒ bù zú zì xiāng gōng jī, gàn rǔ děng hé shì? shuí shí rǔ zhī tài shī? nǎi yuán chuàng cì shā hú lǔ miǎo xùn suǒ chéng mǎ. liáo shǐ jīng hài jù zǒu, bù gǎn huí gù, jìng guī. jū shù rì, pò qí chéng. dí gù bǎo hái zì liáo. zài chéng zhōng, zhí ér shā zhī. ā shū fù sù yú liáo. liáo qiǎn xī jié dù shǐ yǐ liè lái. mù zōng zhì lái liú shuǐ xìng hé cūn, jiàn yǐ liè. wèn ā shū chéng shì, mìng mù zōng yuē: fán gōng chéng suǒ huò, cún zhě fù yǔ zhī, bù cún zhě bèi cháng. qiě zhēng mǎ shù bǎi pǐ. mù zōng yǔ liáo zuǒ móu yuē: ruò cháng ā shū, zé zhū bù bù fù kě hào lìng rèn shǐ yě. nǎi lìng zhǔ wēi tū dá liǎng shuǐ zhī mín yáng wèi zǔ jué yīng lù, fù shǐ biē gù dé bù jié dù shǐ yán yú liáo yuē: yù kāi yīng lù, fēi shēng nǚ zhí jié dù shǐ bù kě. liáo bù zhī qí wèi mù zōng móu yě, xìn zhī, mìng mù zōng tǎo zǔ jué yīng lù zhě, ér ā shū chéng shì suì zhǐ. mù zōng shēng yán píng yīng lù, tián yú tǔ wēn shuǐ ér guī. shì suì, liú kě lái jiàng. bā nián xīn sì, liáo shǐ shǐ chí cì wù lái shǎng píng yīng lù zhī yǒu gōng zhě.
七年庚辰,劾者尚守阿疏城,毛睹祿來降。阿疏猶在遼,遼使使來罷兵。未到,穆宗使烏林答石魯往佐劾者,戒之曰:「遼使來罷兵,但換我軍衣服旗幟與阿疏城中無辨,勿令遼使知之。」因戒劾者曰:「遼使可以計卻,勿聽其言遽罷兵也。」遼使果來罷兵,穆宗使蒲察部胡魯勃堇、邈遜孛堇與俱至阿疏城。劾者見遼使,詭謂胡魯、邈遜曰:「我部族自相攻擊,干汝等何事?誰識汝之太師?」乃援創刺殺胡魯、邈遜所乘馬。遼使驚駭遽走,不敢回顧,徑歸。居數日,破其城。狄故保還自遼。在城中,執而殺之。阿疏復訴於遼。遼遣奚節度使乙烈來。穆宗至來流水興和村,見乙烈。問阿疏城事,命穆宗曰:「凡攻城所獲,存者復與之,不存者備償。」且征馬數百匹。穆宗與僚佐謀曰:「若償阿疏,則諸部不復可號令任使也。」乃令主隈、禿答兩水之民陽為阻絕鷹路,復使鱉故德部節度使言於遼曰:「欲開鷹路,非生女直節度使不可。」遼不知其為穆宗謀也,信之,命穆宗討阻絕鷹路者,而阿疏城事遂止。穆宗聲言平鷹路,畋於土溫水而歸。是歲,留可來降。八年辛巳,遼使使持賜物來賞平鷹路之有功者。
jiǔ nián rén wǔ, shǐ pú jiā nú yǐ liáo cì, gěi zhǔ wēi tū dá zhī mín, qiě xiū yīng lù ér guī. dōng, xiāo hǎi lǐ pàn, rù yú xì àn nǚ zhí ā diǎn bù, qiǎn qí zú rén wò dá lá lái gěi jié hé, yuē: yuàn yǔ tài shī wèi yǒu, tóng wǎng fá liáo. mù zōng zhí wò dá lá. huì liáo mìng mù zōng bǔ tǎo hǎi lǐ, mù zōng sòng wò dá lá yú liáo, mù jūn dé jiǎ qiān yú. nǚ zhí jiǎ bīng zhī shù, shǐ jiàn yú cǐ, gài wèi cháng mǎn qiān yě. jūn cì hùn tóng shuǐ, xiāo hǎi lǐ zài shǐ rén lái, fù zhí zhī. jì ér yǔ hǎi lǐ yù. hǎi lǐ yáo wèn yuē: wǒ shǐ zhě ān zài? duì yuē: yǔ hòu rén xié lái. hǎi lǐ bù xìn. shì shí, liáo zhuī hǎi lǐ bīng shù qiān rén, gōng zhī bù néng kè. mù zōng wèi liáo jiāng yuē: tuì ěr jūn, wǒ dāng dú qǔ hǎi lǐ. liáo jiāng xǔ zhī. tài zǔ cè mǎ tū zhàn, liú shǐ zhōng hǎi lǐ shǒu, hǎi lǐ duò mǎ xià, zhí ér shā zhī, dà pò qí jūn. shǐ ā lí hé mèn xiàn guó yú liáo. jīn rén zì cǐ zhī liáo bīng zhī yì yǔ yě. shì yì yě, kāng zōng zuì xiān dēng, yú shì yǐ xiān dēng bìng yǒu gōng zhě wèi qián xíng, cì yǐ zhū jūn hù fú huò guī suǒ bù. mù zōng cháo liáo zhǔ yú yú suǒ, dà bèi jiā shǎng, shòu yǐ shǐ xiāng, xī yǔ jiā děng.
九年壬午,使蒲家奴以遼賜,給主隈、禿答之民,且修鷹路而歸。冬,蕭海里叛,入於系案女直阿典部,遣其族人斡達剌來給結和,曰:「願與太師為友,同往伐遼。」穆宗執斡達剌。會遼命穆宗捕討海里,穆宗送斡達剌於遼,募軍得甲千餘。女直甲兵之數,始見於此,蓋未嘗滿千也。軍次混同水,蕭海里再使人來,復執之。既而與海里遇。海里遙問曰:「我使者安在?」對曰:「與後人偕來。」海里不信。是時,遼追海里兵數千人,攻之不能克。穆宗謂遼將曰:「退爾軍,我當獨取海里。」遼將許之。太祖策馬突戰,流矢中海里首,海里墮馬下,執而殺之,大破其軍。使阿離合懣獻馘於遼。金人自此知遼兵之易與也。是役也,康宗最先登,於是以先登並有功者為前行,次以諸軍護俘獲歸所部。穆宗朝遼主於漁所,大被嘉賞,授以使相,錫予加等。
shí nián guǐ wèi èr yuè, mù zōng hái. liáo shǐ shǐ shòu cóng pò hǎi lǐ zhě guān shǎng. gāo lì shǐ lái tōng hǎo. shí yuè èr shí jiǔ rì, mù zōng zú, nián wǔ shí yǒu yī. chū, zhū bù gè yǒu xìn pái, mù zōng yòng tài zǔ yì, shàn zhì pái hào zhě zhì yú fǎ, zì shì hào lìng nǎi yī, mín tīng bù yí yǐ. zì jǐng zǔ yǐ lái, liǎng shì sì zhǔ, zhì yè xiāng yīn, zú dìng lí xī, yī qiè zhì yǐ běn bù fǎ lìng, dōng nán zhì yú yǐ lí gǔ hé lǎn yé lǎn tǔ gǔ lùn, dōng běi zhì yú wǔ guó zhǔ wēi tū dá, jīn gài shèng yú cǐ. tiān huì shí wǔ nián, zhuī shì xiào píng huáng dì, miào hào mù zōng. huáng tǒng sì nián, hào qí cáng yuē xiàn líng. wǔ nián, zēng shì zhāng shùn xiào píng huáng dì.
十年癸未二月,穆宗還。遼使使授從破海里者官賞。高麗始來通好。十月二十九日,穆宗卒,年五十有一。初,諸部各有信牌,穆宗用太祖議,擅置牌號者置於法,自是號令乃一,民聽不疑矣。自景祖以來,兩世四主,志業相因,卒定離析,一切治以本部法令,東南至於乙離骨、曷懶、耶懶、土骨論,東北至於五國、主隈、禿答,金蓋盛於此。天會十五年,追諡孝平皇帝,廟號穆宗。皇統四年,號其藏曰獻陵。五年,增諡章順孝平皇帝。
xiōng zi kāng zōng, huì wū yǎ shù, zì máo lù wán, shì zǔ zhǎng zi yě. liáo qīng níng qī nián xīn chǒu suì shēng. gān tǒng sān nián guǐ wèi, xí jié dù shǐ, nián sì shí sān. mù zōng mò nián, ā shū shǐ dá jì yòu shàn biān mín, hé lǎn diān rén zhí sòng zhī. mù zōng shǐ shí shì huān fǔ nà hé lǎn diān, wèi xíng, mù zōng zú, zhì shì qiǎn yān. xiān shì, gāo lì tōng hǎo, jì ér pō yǒu xì, gāo lì shǐ lái qǐng yì shì, shǐ zhě zhì gāo lì, jù ér bù nà. wǔ shuǐ zhī mín fù yú gāo lì, zhí tuán liàn shǐ shí sì rén. yǔ zài gāo lì chuán zhōng. èr nián jiǎ shēn, gāo lì zài lái fá, shí shì huān zài pò zhī. gāo lì fù qǐng hé, qián suǒ zhí tuán liàn shí sì rén jiē qiǎn guī, shí shì huān fǔ dìng biān mín ér hái. sū bīn shuǐ mín bù tīng mìng, shǐ wò dài zhì huó luó hǎi chuān, zhào zhū guān liáo gào yù zhī. hán guó bù sū bīn shuǐ jū wò huō bó jǐn bù zhì. wò zhǔn bù zhí dé bù jì zhì, fù wáng qù. wù tǎ yù èr bù yú mǎ jì lǐng, zhí zhī ér lái, suì fá wò huō, kè zhī. wò dài jìn zhì běi qín hǎi, gōng bá hóng tè chéng, nǎi hái. sì nián bǐng xū, gāo lì qiǎn hēi huān fāng shí lái hè xí wèi, qiǎn bēi lǔ bào zhī. gāo lì yuē hái zhū wáng zài bǐ zhě, nǎi shǐ ā guā shèng kūn wǎng shòu zhī. gāo lì bèi yuē, shā èr shǐ, zhú jiǔ chéng yú hé lǎn diān, yǐ bīng shù wàn lái gōng. wò sài bài zhī. wò lǔ yì zhú jiǔ chéng, yǔ gāo lì jiǔ chéng xiāng duì. gāo lì fù lái gōng, wò sài fù bài zhī. gāo lì yuē yǐ hái bū táo zhī rén, tuì jiǔ chéng zhī jūn. fù suǒ qīn gù dì. jiǔ yuè, nǎi bà bīng. qī nián jǐ chǒu, suì bù dēng, jiǎn dào zéi zhēng cháng, zhèn pín fá zhě. shí yī nián guǐ sì, kāng zōng zú, nián wǔ shí sān. tiān huì shí wǔ nián, zhuī shì gōng jiǎn huáng dì. huáng tǒng sì nián, hào qí cáng yuē qiáo líng. wǔ nián, zēng shì kāng zōng xiàn mǐn gōng jiǎn huáng dì.
兄子康宗,諱烏雅束,字毛路完,世祖長子也。遼清寧七年辛丑歲生。乾統三年癸未,襲節度使,年四十三。穆宗末年,阿疏使達紀誘扇邊民,曷懶甸人執送之。穆宗使石適歡撫納曷懶甸,未行,穆宗卒,至是遣焉。先是,高麗通好,既而頗有隙,高麗使來請議事,使者至高麗,拒而不納。五水之民附於高麗,執團練使十四人。語在《高麗傳》中。二年甲申,高麗再來伐,石適歡再破之。高麗復請和,前所執團練十四人皆遣歸,石適歡撫定邊民而還。蘇濱水民不聽命,使斡帶至活羅海川,召諸官僚告諭之。含國部蘇濱水居斡豁勃堇不至。斡准部、職德部既至,復亡去。塢塔遇二部於馬紀嶺,執之而來,遂伐斡豁,克之。斡帶進至北琴海,攻拔泓忒城,乃還。四年丙戌,高麗遣黑歡方石來賀襲位,遣杯魯報之。高麗約還諸亡在彼者,乃使阿聒、勝昆往受之。高麗背約,殺二使,築九城於曷懶甸,以兵數萬來攻。斡賽敗之。斡魯亦築九城,與高麗九城相對。高麗復來攻,斡賽復敗之。高麗約以還逋逃之人,退九城之軍。復所侵故地。九月,乃罷兵。七年己丑,歲不登,減盜賊征償,振貧乏者。十一年癸巳,康宗卒,年五十三。天會十五年,追諡恭簡皇帝。皇統四年,號其藏曰喬陵。五年,增諡康宗獻敏恭簡皇帝。
zàn yuē: jīn zhī jué chū, xiōng dì sān rén, yì wēi yǐ. xī zōng zhuī dì zǔ zōng, dìng zhe shǐ zǔ jǐng zǔ shì zǔ miào, shì shì bù tiāo. shǐ zǔ qǔ liù shí zhī fù ér shēng èr nán yī nǚ, qǐ fēi tiān yé? jǐng zǔ bù shòu liáo jí liáo yìn, qǔ yǎ dá guó xiāng yǐ yǔ qí zi. shì zǔ jì pò huán nǎn sàn dá, liáo zhèng rì shuāi, ér yǐ tài zǔ shǔ zhī mù zōng, qí sī lǜ qǐ bù shēn yuǎn yǐ fū!
贊曰:金之厥初,兄弟三人,亦微矣。熙宗追帝祖宗,定著始祖、景祖、世祖廟,世世不祧。始祖娶六十之婦而生二男一女,豈非天耶?景祖不受遼籍遼印,取雅達國相以與其子。世祖既破桓赧、散達,遼政日衰,而以太祖屬之穆宗,其思慮豈不深遠矣夫!