tài zōng
◎太宗
tài zōng tǐ yuán yīng yùn shì dé zhāo gōng zhé huì rén shèng wén liè huáng dì, huì chéng, běn huì wú qǐ mǎi, shì zǔ dì sì zǐ, mǔ yuē yì jiǎn huáng hòu ná lǎn shì, tài zǔ mǔ dì yě. liáo tài kāng yuán nián yǐ mǎo suì shēng. chū wèi mù zōng yǎng zi. shōu guó yuán nián shí yuè, mìng wèi ān bān bó jí liè. tài zǔ zhēng fá, cháng jū shǒu. tiān fǔ wǔ nián, cì zhào yuē: rǔ wéi zhèn zhī mǔ dì, yì jūn yī tǐ, shì yòng rǔ èr wǒ guó zhèng. fán jūn shì wéi zhě, yuè shí qí zuì, cóng yí chù zhī. qí yú shì wú dà xiǎo, yī yī běn cháo jiù zhì.
太宗體元應運世德昭功哲惠仁聖文烈皇帝,諱晟,本諱吳乞買,世祖第四子,母曰翼簡皇后拏懶氏,太祖母弟也。遼太康元年乙卯歲生。初為穆宗養子。收國元年十月,命為諳班勃極烈。太祖征伐,常居守。天輔五年,賜詔曰:「汝惟朕之母弟,義均一體,是用汝貳我國政。凡軍事違者,閱實其罪,從宜處之。其餘事無大小,一依本朝舊制。」
tiān fǔ qī nián liù yuè, tài zǔ cì yuān yāng luò, yǒu jí. zhì wò dú shān yì, zhào fù xíng zài. zhào yuē: jīn liáo zhǔ jǐn sàng qí shī, bēn yú xià guó. liáo guān tè liè yáo shè děng jié qí zi yǎ lǐ ér lì zhī, yǐ liú zōng hàn děng cuò huà. zhèn qīn xún yǐ jiǔ, gōng yì dà jiù, suǒ huò zhōu bù, zhèng xū suī fǔ, shì yòng hái dōu.
天輔七年六月,太祖次鴛鴦濼,有疾。至斡獨山驛,召赴行在。詔曰:「今遼主盡喪其師,奔於夏國。遼官特列、遙設等劫其子雅里而立之,已留宗翰等措畫。朕親巡已久,功亦大就,所獲州部,政須綏撫,是用還都。
bā yuè zhōng xún, kě zhì chūn zhōu, rǔ lǜ nèi qī yíng wǒ, ruò zhì bào zi yá yóu shàn. bā yuè yǐ wèi, huì yú hún hé běi. wù shēn, tài zǔ bēng.
八月中旬,可至春州,汝率內戚迎我,若至豹子崖尤善。」八月乙未,會於渾河北。戊申,太祖崩。
jiǔ yuè yǐ mǎo, zàng tài zǔ yú gōng chéng xī. guó lùn bó jí liè gǎo yùn wáng áng zōng jùn zōng gàn lǜ zōng qīn bǎi gōng qǐng zhèng dì wèi, bù xǔ, gù qǐng, yì bù xǔ. zōng gàn lǜ zhū dì yǐ zhě páo bèi tǐ, zhì xǐ huái zhōng. bǐng chén, jí huáng dì wèi. jǐ wèi, gào sì tiān dì. bǐng yín, dà shè zhōng wài. gǎi tiān fǔ qī nián wèi tiān huì yuán nián. guǐ yǒu, fā chūn zhōu sù, zhèn jiàng rén zhī xǐ yú shàng jīng zhě. wù yín, zhào zhū měng ān fù mǐ, gěi hù kǒu zài nèi dì guì fá zhě. nán lù jūn shuài dū mǔ, bài zhāng jué yú lóu fēng kǒu.
九月乙卯,葬太祖於宮城西。國論勃極烈杲、鄆王昂、宗峻、宗干率宗親百宮請正帝位,不許,固請,亦不許。宗干率諸弟以赭袍被體,置璽懷中。丙辰,即皇帝位。己未,告祀天地。丙寅,大赦中外。改天輔七年為天會元年。癸酉,發春州粟,賑降人之徙於上京者。戊寅,詔諸猛安賦米,給戶口在內地匱乏者。南路軍帥闍母,敗張覺於樓峰口。
shí yuè rén chén, zhào yǐ kōng míng xuān tóu bǎi dào gěi xī nán xī běi liǎng lù dōu tǒng zōng hàn, yuē: jīn jì ěr yǐ fāng miàn, rú dāng qiān shòu bì dài zòu qǐng, kǒng zhì jī zhì, qí yǐ pián yí cóng shì. jǐ hài, shàng jīng qìng yuán sì sēng xiàn fó gǔ, què zhī. dū mǔ jí zhāng jué zhàn yú tù ěr shān, dū mǔ bài jī.
十月壬辰,詔以空名宣頭百道給西南、西北兩路都統宗翰,曰:「今寄爾以方面,如當遷授必待奏請,恐致稽滯,其以便宜從事。」己亥,上京慶元寺僧獻佛骨,卻之。闍母及張覺戰於兔耳山,闍母敗績。
shí yī yuè rén zǐ, mìng zōng wàng wèn dū mǔ zuì, yǐ qí bīng tǎo zhāng jué. rén xū, fù yǐ kōng míng xuān tóu jí yín pái gěi shàng jīng lù jūn shuài shí gǔ nǎi pó lú huǒ děng. guǐ hài, zōng wàng yǐ dū mǔ jūn fā guǎng níng, xià bīn hǎi zhū jùn xiàn. zhào yù nán jīng, gē wǔ shuò èr zhōu rù yú sòng. lóu shì pò shuò zhōu xī shān, qín qí shuài zhào gōng zhí. bó jǐn wò lǔ bié jí bó lá sù pò zǒu yǐ shì bái dá yú guī huà. jǐ sì, xǐ qiān rùn lái xiǎn sì zhōu zhī mín yú shěn zhōu. gēng wǔ, zōng wàng jí zhāng jué zhàn yú nán jīng dōng, dà bài zhī. zhāng jué bēn sòng, chéng zhōng rén zhí qí fù jí èr zi yǐ xiàn, lù zhī jūn zhōng. rén shēn, zhāng zhōng sì zhāng dūn gù yǐ nán jīng jiàng, qiǎn shǐ yǔ zhāng dūn gù rù yù chéng zhōng, fù shā qí shǐ zhě yǐ pàn. jǐ mǎo, zhào nǚ zhí rén, xiān yǒu fù yú liáo, jīn fù lǔ huò zhě, xī cóng qí suǒ yù jū ér fù zhī. qí nú bì bù qǔ, xī suī táo bèi, jīn néng fù guī zhě, bìng tīng wèi mín.
十一月壬子,命宗望問闍母罪,以其兵討張覺。壬戌,復以空名宣頭及銀牌給上京路軍帥實古乃、婆盧火等。癸亥,宗望以闍母軍發廣寧,下瀕海諸郡縣。詔諭南京,割武、朔二州入於宋。婁室破朔州西山,擒其帥趙公直。勃堇斡魯別及勃剌速破走乙室白答于歸化。己巳,徙遷、潤、來、顯四州之民於瀋州。庚午,宗望及張覺戰於南京東,大敗之。張覺奔宋,城中人執其父及二子以獻,戮之軍中。壬申,張忠嗣、張敦固以南京降,遣使與張敦固入諭城中,復殺其使者以叛。己卯,詔女直人,先有附於遼,今復虜獲者,悉從其所欲居而復之。其奴婢部曲,昔雖逃背,今能復歸者,並聽為民。
shí èr yuè xīn sì, juān mín jiān dài xī. zhào yǐ xián zhōu yǐ nán, sū fù zhōu yǐ běi, nián gǔ bù dēng, qí yīng shū nán jīng jūn liáng miǎn zhī. jiǎ wǔ, zhào yuē: cǐ wén mín jiān fá shí, zhì yǒu yù qí zi zhě, qí tīng yǐ dīng lì děng zhě shú zhī. shì rì, yǐ guó lùn bó jí liè gǎo wèi ān bān bó jí liè, zōng gàn wèi guó lùn bó jí liè. qiǎn bó jǐn lǐ jìng rú sòng gào āi.
十二月辛巳,蠲民間貸息。詔以咸州以南,蘇、復州以北,年穀不登,其應輸南京軍糧免之。甲午,詔曰:「此聞民間乏食,至有鬻其子者,其聽以丁力等者贖之。」是日,以國論勃極烈杲為諳班勃極烈,宗干為國論勃極烈。遣勃堇李靖如宋告哀。
èr nián chūn zhēng yuè gēng xū shuò, yǐ mán dōu hē wèi ā shě bó jí liè, cān yì guó zhèng. rén zǐ, mìng shǎng zōng wàng jí jiāng shì kè nán jīng zhī gōng, shè dū mǔ zuì. jiǎ yín, yǐ kōng míng xuān tóu wǔ shí yín pái shí gěi zōng wàng. wù wǔ, zhào bèi jǐn wán yán ā shí lài yuē: xiān dì yǐ tóng xìng zhī rén yǒu zì yù jí diǎn zhì qí shēn zhě, mìng guān wèi shú. jīn wén shàng yǒu wèi fù zhě, qí xī yuè shú zhī. guǐ hài, yǐ dōng jīng bǐ suì bù dēng, zhào jiǎn tián zū shì zū zhī bàn. jiǎ xū, xī nán xī běi liǎng lù dōu tǒng zōng hàn zōng wàng qǐng wù gē shān xī jùn xiàn yǔ sòng, shàng yuē: shì wéi xiān dì zhī mìng yě, qí sù yǔ zhī. xià guó fèng biǎo chēng fān, yǐ xià zhài yǐ běi, yīn shān yǐ nán yǐ shì yé lá bù tǔ lù luò xī zhī dì yǔ zhī. bǐng zǐ, yí sòng shū, suǒ fú lǔ pàn wáng. dīng chǒu, shǐ zì jīng shī zhì nán jīng měi wǔ shí lǐ zhì yì.
二年春正月庚戌朔,以謾都訶為阿舍勃極烈,參議國政。壬子,命賞宗望及將士克南京之功,赦闍母罪。甲寅,以空名宣頭五十、銀牌十給宗望。戊午,詔孛堇完顏阿實賚曰:「先帝以同姓之人有自育及典質其身者,命官為贖。今聞尚有未復者,其悉閱贖之。」癸亥,以東京比歲不登,詔減田租、市租之半。甲戌,西南、西北兩路都統宗翰、宗望請勿割山西郡縣與宋,上曰:「是違先帝之命也,其速與之。」夏國奉表稱藩,以下寨以北,陰山以南、乙室耶剌部吐祿濼西之地與之。丙子,貽宋書,索俘虜叛亡。丁丑,始自京師至南京每五十里置驛。
èr yuè, zhào yǒu dào fā liáo zhū líng zhě, zuì sǐ. gēng yín, zhào mìng gěi zōng hàn mǎ qī bǎi pǐ tián zhǒng qiān dàn mǐ qī qiān dàn, yǐ zhèn xīn fù zhī mín. dīng yǒu, mìng xǐ yí lǎn lù dōu bó jǐn wán yán zhōng yú sū bīn shuǐ. yǐ sì, zhào yù nán jīng guān liáo, xiǎo dà zhī shì, bì guān bái jūn shuài, wú dé zhuān dá cháo tíng. bǐng wǔ, zōng hàn qǐ jì shī, zhào yǒu sī xuǎn jīng bīng wǔ qiān gěi zhī. dīng wèi, mìng zōng wàng, fán nán jīng liú shǒu jí zhū què yuán, kě xuǎn xūn xián yǒu rén wàng zhě jiù zhù nǐ zhī, jù xìng míng guān jiē yǐ wén.
二月,詔有盜發遼諸陵者,罪死。庚寅,詔命給宗翰馬七百匹、田種千石、米七千石,以賑新附之民。丁酉,命徙移懶路都勃堇完顏忠於蘇瀕水。乙巳,詔諭南京官僚,小大之事,必關白軍帥,無得專達朝廷。丙午,宗翰乞濟師,詔有司選精兵五千給之。丁未,命宗望,凡南京留守及諸闕員,可選勛賢有人望者就注擬之,具姓名官階以聞。
sān yuè jǐ yǒu shuò, mìng zōng wàng yǐ sòng suì bì yín juàn fēn cì jiāng shì zhī yǒu gōng zhě. gēng xū, pàn rén huó bèi dài jiàng, zhào shì zhī. zōng wàng qǐng xuǎn liáng lì zhāo fǔ qiān rùn lái xiǎn zhī mín bǎo shān zhài zhě, cóng zhī. jǐ wèi, zōng wàng yǐ nán jīng fǎn fù, fán gōng qǔ zhī xíng, qǐ yǔ zhī shū mì yuàn shì liú yàn zōng cái jué zhī. liú gōng zhòu wáng yǒng fú qì jiā yú chéng lái jiàng, yǐ gōng zhòu wèi guǎng níng yǐn, yǒng fú wèi fèng xiān jūn jié dù shǐ. xīn wèi, xià guó wáng lǐ gān shùn qiǎn shǐ shàng shì biǎo.
三月己酉朔,命宗望以宋歲幣銀絹分賜將士之有功者。庚戌,叛人活孛帶降,詔釋之。宗望請選良吏招撫遷、潤、來、顯之民保山寨者,從之。己未,宗望以南京反覆,凡攻取之行,乞與知樞密院事劉彥宗裁決之。劉公胄、王永福棄家逾城來降,以公胄為廣寧尹,永福為奉先軍節度使。辛未,夏國王李乾順遣使上誓表。
rùn yuè wù yín shuò, cì xià guó shì zhào. xīn sì, mìng zhì yì shàng jīng chūn tài zhī jiān. jǐ chǒu, wū hǔ lǐ dí liè dǐ liǎng bù lái jiàng. bǐng wǔ, jì xǔ gē shān xī zhū zhèn yǔ sòng, yǐ zōng hàn yán bà zhī.
閏月戊寅朔,賜夏國誓詔。辛巳,命置驛上京、春、泰之間。己丑,烏虎里、迪烈底兩部來降。丙午,既許割山西諸鎮與宋,以宗翰言罷之。
shì yuè, xié yě xí yáo niǎn zhāo gǔ yá, zǒu zhī, huò qí qī nú qún cóng jí háo zú. bó jǐn hún chuài děng pò xī qī yá ér fǔ qí mín rén.
是月,斜野襲遙輦昭古牙,走之,獲其妻孥群從及豪族。勃堇渾啜等破奚七崖而撫其民人。
sì yuè jǐ yǒu, yǐ zōng hàn jīng lüè xī xià jí pò liáo gōng, cì yǐ shí mǎ, shǐ zì zé qí èr, yú yǐ fēn zhū shuài. zhèn shàng jīng lù xī běi lù jiàng zhě jí xīn xǐ lǐng dōng zhī rén. wù wǔ, yǐ shí gǔ nǎi suǒ zhú shàng jīng xīn chéng míng huì píng zhōu. yǐ hài, zhào shú shàng jīng lù xīn qiān níng jiāng zhōu hù kǒu mài shēn zhě liù bǎi yú rén. sòng qiǎn shǐ lái diào sàng. yǐ gāo shù pū gǔ děng chōng yí liú guó xìn shǐ, gāo xìng fǔ liú xìng sì děng chōng gào jí wèi guó xìn shǐ, rú sòng.
四月己酉,以宗翰經略西夏及破遼功,賜以十馬,使自擇其二,余以分諸帥。賑上京路、西北路降者及新徙嶺東之人。戊午,以實古乃所築上京新城名會平州。乙亥,詔贖上京路新遷寧江州戶口賣身者六百餘人。宋遣使來弔喪。以高術仆古等充遺留國信使,高興輔、劉興嗣等充告即位國信使,如宋。
wǔ yuè dīng chǒu shuò, shàng jīng jūn shuài shí gǔ nǎi yǐ suǒ huò yìn shòu èr shí èr jí yín pái lái shàng. guǐ wèi, zhào yuē: xīn jiàng zhī mín, sù sòng zhě zhòng, jīn fāng nóng shí, huò shī tián yè, kě qí nóng xì tīng jué. dīng hài, pó sù lù měng ān pū lú gǔ yǐ zāng bà, yǐ móu kè xí ní liè dài zhī. yǐ sì, hé lǎn lù jūn shuài wán yán hū lá gǔ děng yán: wǎng zhě suì bǔ hǎi gǒu hǎi dōng qīng yā gú yú gāo lì zhī jìng, jìn yǐ èr zhōu wǎng, bǐ nǎi yǐ zhàn jiàn shí sì yào ér jī zhī, jǐn shā èr zhōu zhī rén, fèn qí bīng zhàng. shàng yuē: yǐ xiǎo gù qǐ zhàn zhēng, shén fēi suǒ yí. jīn hòu fēi fèng mìng, wú zhé wǎng. dū mǔ kè nán jīng, shā dōu tǒng zhāng dūn gù.
五月丁丑朔,上京軍帥實古乃以所獲印綬二十二及銀牌來上。癸未,詔曰:「新降之民,訴訟者眾,今方農時,或失田業,可俟農隙聽決。」丁亥,婆速路猛安仆盧古以贓罷,以謀克習泥烈代之。乙巳,曷懶路軍帥完顏忽剌古等言:「往者歲捕海狗、海東青、鴉、鶻於高麗之境,近以二舟往,彼乃以戰艦十四要而擊之,盡殺二舟之人,奮其兵杖。」上曰:「以小故起戰爭,甚非所宜。今後非奉命,毋輒往。闍母克南京,殺都統張敦固。
qī yuè rén wǔ, huáng zǐ zōng jùn hōng. bǐng xū, jìn wài fāng shǐ jiè rǒng cóng duō zhě. rén chén, gú shí dá yán: gāo lì yuē wú pàn wáng, zēng qí biān bèi, bì yǒu yì tú. zhào yuē: nà wǒ pàn wáng ér fú guī, qí qū zài bǐ. fán yǒu tōng wèn, wú wéi cháng shì. huò lái qīn lüè, zhěng ěr háng liè, yǔ zhī cóng shì. gǎn xiān fàn bǐ, suī jié bì fá. yǐ wèi, yǐ wū hǔ bù jí zhū yíng pàn, yǐ hào bó jí liè yù děng tǎo píng zhī.
七月壬午,皇子宗峻薨。丙戌,禁外方使介冗從多者。壬辰,鶻實答言:「高麗約吾叛亡,增其邊備,必有異圖。」詔曰:「納我叛亡而弗歸,其曲在彼。凡有通問,毋違常式。或來侵略,整爾行列,與之從事。敢先犯彼,雖捷必罰。」乙未,以烏虎部及諸營叛,以昊勃極烈昱等討平之。
bā yuè yǐ sì shuò, yǐ bèi jǐn wū zhǎo nǎi děng wèi hè sòng shēng chén shǐ. dīng sì, sā lí gǎi bù měng ān chú sī yǐ zāng bà, yǐ xī jīn jiā nú dài zhī. liù bù dōu tǒng tà lǎn jī zǒu zhāo gǔ yá, shā qí duì jiāng hé lǔ zào bái sā hé děng. yòu pò jiàng luò tuó shān jīn yuán xìng zhōng zhū jūn, zhào zēng gěi yín pái shí.
八月乙巳朔,以孛堇烏爪乃等為賀宋生辰使。丁巳,撒離改部猛安雛思以贓罷,以奚金家奴代之。六部都統撻懶擊走昭古牙,殺其隊將曷魯燥、白撒曷等。又破降駱駝山、金源、興中諸軍,詔增給銀牌十。
shí yuè jiǎ chén shuò, xià guó qiǎn shǐ xiè shì zhào. wù wǔ, tiān qīng jié, sòng xià qiǎn shǐ lái hè. jiǎ zǐ, zhào fā níng jiāng zhōu sù, zhèn tài zhōu mín bèi qiū lǎo zhě. yáo niǎn zhāo gǔ yá lǜ zhòng lái jiàng. xìng zhōng fǔ jiàng. bǐng yín, zhào yǒu sī yùn mǐ wǔ wàn shí yú guǎng níng, yǐ gěi nán jīng rùn zhōu shù zú. mìng nán lù jūn shuài dū mǔ, yǐ jiǎ shì qiān rén yì hé sū guǎn lù bèi jǐn wán yán ā shí lài, yǐ bèi gāo lì. wù chén, xī nán xī běi liǎng lù quán dōu tǒng wò lǔ yán: liáo xiáng wěn tà bù yě lái bēn, yán yē lù: dà shí zì chēng wèi wáng, zhì nán běi guān shǔ, yǒu zhàn mǎ wàn pǐ. liáo zhǔ cóng zhě bù guò sì qiān hù, yǒu bù qí wàn yú, yù qū tiān dé, zhù yú dōu gǔ. zhào yuē: zhuī xí liáo zhǔ, bì zhuó shì yí. qí tǎo dà shí, zé qí bào xià.
十月甲辰朔,夏國遣使謝誓詔。戊午,天清節,宋、夏遣使來賀。甲子,詔發寧江州粟,賑泰州民被秋潦者。遙輦昭古牙率眾來降。興中府降。丙寅,詔有司運米五萬石於廣寧,以給南京、潤州戍卒。命南路軍帥闍母,以甲士千人益合蘇館路孛堇完顏阿實賚,以備高麗。戊辰,西南、西北兩路權都統斡魯言:「遼祥穩撻不野來奔,言耶律大石自稱為王,置南北官屬,有戰馬萬匹。遼主從者不過四千戶,有步騎萬餘,欲趨天德,駐余都谷。」詔曰:「追襲遼主,必酌事宜。其討大石,則俟報下。」
shí yī yuè guǐ wèi, dū mǔ xià yí zhōu, bá chā yā shān, shā jié dù shǐ hán qìng mín. guǐ mǎo, zhào yǐ mǐ wǔ wàn shí gěi tà lǎn shí gǔ nǎi.
十一月癸未,闍母下宜州,拔杈丫山,殺節度使韓慶民。癸卯,詔以米五萬石給撻懶、實古乃。
shí èr yuè wù shēn, yǐ bèi jǐn gāo jū qìng děng wèi hè sòng zhēng dàn shǐ.
十二月戊申,以孛堇高居慶等為賀宋正旦使。
sān nián zhēng yuè guǐ yǒu shuò, sòng xià qiǎn shǐ lái hè. wù zǐ, tóng zhī xuān huī yuàn shì hán zī zhèng jiā shàng shū zuǒ pú shè, wèi zhū gōng dōu bù shǔ. yǐ wèi, xià guó qiǎn shǐ diàn bì jí hè jí wèi. sòng qiǎn shǐ hè jí wèi.
三年正月癸酉朔,宋、夏遣使來賀。戊子,同知宣徽院事韓資正加尚書左僕射,為諸宮都部署。乙未,夏國遣使奠幣及賀即位。宋遣使賀即位。
èr yuè rén xū, lóu shì huò liáo zhǔ yú yú dǔ gǔ, dīng mǎo, yǐ páng gé chéng dì fēn shòu suǒ xǐ wū hǔ lǐ dí liè dǐ èr bù jí qì dān mín.
二月壬戌,婁室獲遼主於余睹谷,丁卯,以厖葛城地分授所徙烏虎里、迪烈底二部及契丹民。
sān yuè yǐ hài, ā shě bó jí liè mán dōu hē hōng. bǐng zǐ, zhèn xī qì dān xīn fù zhī mín. xīn sì, jiàn qián yuán diàn. wò lǔ xiàn chuán guó bǎo, yǐ móu gé shī lái fù, qǐng shòu yìn shòu. shì rì, cì wán yán lóu shì tiě quàn.
三月乙亥,阿舍勃極烈謾都訶薨。丙子,賑奚、契丹新附之民。辛巳,建乾元殿。斡魯獻傳國寶,以謀葛失來附,請授印綬。是日,賜完顏婁室鐵券。
sì yuè rén yín shuò, zhào yǐ liáo zhǔ fù jīng shī. dīng sì, nán lù jūn shuài chá lá yǐ zuì bà.
四月壬寅朔,詔以遼主赴京師。丁巳,南路軍帥察剌以罪罷。
wǔ yuè jǐ chǒu, xiāo bā jīn huò liáo yù bǎo lái xiàn.
五月己丑,蕭八斤獲遼玉寶來獻。
liù yuè gēng shēn, yǐ huò liáo zhǔ, qiǎn lǐ yòng hé děng chōng gào qìng shǐ rú sòng.
六月庚申,以獲遼主,遣李用和等充告慶使如宋。
qī yuè rén shēn, jìn nèi wài guān zōng shì wú sī yì bǎi xìng. jǐ mǎo, nán jīng shuài yǐ jǐn zhōu yě cán chéng jiǎn, fèng qí sī mián lái xiàn, mìng shǎng qí zhǎng lì. zhào quán shì zhī jiā wú mǎi pín mín wèi nú. qí xié mǎi zhě yī rén cháng shí wǔ rén, zhà mǎi zhě yī rén cháng èr rén, jiē zhàng yī bǎi. jiǎ shēn, zhào nán jīng kuò guān háo mù mǎ, yǐ děng dì qǔ zhī, fēn gěi zhū jūn. yǐ yē lǜ gù děng wèi sòng bào xiè shǐ.
七月壬申,禁內外官、宗室毋私役百姓。己卯,南京帥以錦州野蠶成繭,奉其絲綿來獻,命賞其長吏。詔權勢之家毋買貧民為奴。其脅買者一人償十五人,詐買者一人償二人,皆杖一百。甲申,詔南京括官豪牧馬,以等第取之,分給諸軍。以耶律固等為宋報謝使。
bā yuè guǐ mǎo, wò lǔ yǐ liáo zhǔ zhì jīng shī. jiǎ chén, gào yú tài zǔ miào. bǐng wǔ, liáo zhǔ yán xǐ rù jiàn, jiàng fēng hǎi bīn wáng. rén zǐ, zhào yǒu sī jiǎn yuè shàn shè yǒng jiàn zhī shì yǐ bèi sòng.
八月癸卯,斡魯以遼主至京師。甲辰,告於太祖廟。丙午,遼主延禧入見,降封海濱王。壬子,詔有司揀閱善射勇健之士以備宋。
jiǔ yuè rén wǔ, guǎng níng fǔ xiàn jiā hé. guǐ sì, bǎo zhōu lù dōu bèi jǐn jiā gǔ sā hé yǒu zuì fú zhū, yǐ bèi jǐn tú dān wū liè dài zhī.
九月壬午,廣寧府獻嘉禾。癸巳,保州路都孛堇加古撒曷有罪伏誅,以孛堇徒單烏烈代之。
shí yuè jiǎ chén, zhào zhū jiāng fá sòng. yǐ ān bān bó jí liè gǎo jiān lǐng dōu yuán shuài, yí lài bó jí liè zōng hàn jiān zuǒ fù yuán shuài xiān fēng, jīng lüè shǐ wán yán xī yǐn wèi yuán shuài yòu jiān jūn, zuǒ jīn wú shàng jiāng jūn yē lǜ yú dǔ wèi yuán shuài yòu dōu lín, zì xī jīng rù tài yuán. liù bù lù jūn shuài tà lǎn wèi liù bù lù dōu tǒng, xié yě fù zhī, zōng wàng wèi nán jīng lù dōu tǒng, dū mǔ fù zhī, zhī shū mì yuàn shì liú yàn zōng jiān lǐng hàn jūn dōu tǒng, zì nán jīng rù yān shān. zhào jiàn tài zǔ miào yú xī jīng. zhào yé lǔ fù jīng shī jiào shòu nǚ zhí zì. wù shēn, yǒu sī yán quán nán lù jūn shuài gú shí dā guān lì tān zòng, zhào jū zhī. rén zǐ, tiān qīng jié, sòng xià qiǎn shǐ lái hè. dīng sì, yǐ dū mǔ wèi nán jīng lù dōu tǒng, sào hē fù zhī, zōng wàng wèi dū mǔ liú yàn zōng liǎng jūn jiān zhàn. rén xū, zhào yuē: jīn dà yǒu nián, wú chǔ xù zé hé yǐ bèi jī jǐn, qí lìng niú yī jù fù sù yī shí, měi móu kè wèi yī lǐn zhù zhī. sòng yì zhōu shù jiāng hán mín yì yǐ jūn jiàng, chù zhī wèi zhōu.
十月甲辰,詔諸將伐宋。以諳班勃極烈杲兼領都元帥,移賚勃極烈宗翰兼左副元帥先鋒,經略使完顏希尹為元帥右監軍,左金吾上將軍耶律余睹為元帥右都臨,自西京入太原。六部路軍帥撻懶為六部路都統,斜也副之,宗望為南京路都統,闍母副之,知樞密院事劉彥宗兼領漢軍都統,自南京入燕山。詔建太祖廟於西京。召耶魯赴京師教授女直字。戊申,有司言權南路軍帥鶻實荅官吏貪縱,詔鞫之。壬子,天清節,宋、夏遣使來賀。丁巳,以闍母為南京路都統,埽喝副之,宗望為闍母、劉彥宗兩軍監戰。壬戌,詔曰:「今大有年,無儲蓄則何以備饑饉,其令牛一具賦粟一石,每謀克為一廩貯之。」宋易州戍將韓民毅以軍降,處之蔚州。
shí yī yuè gēng chén, yǐ jiàng fēng liáo zhǔ wèi hǎi bīn wáng zhào zhōng wài. xīn mǎo, nán lù jūn shuài sī qǐng jìn qì dān xī hàn rén xié bīng qì, zhào wù jìn. yǐ zhāng zhōng sì quán qiān nán jīng zhōng shū shū mì yuàn shì.
十一月庚辰,以降封遼主為海濱王詔中外。辛卯,南路軍帥司請禁契丹、奚、漢人挾兵器,詔勿禁。以張忠嗣權簽南京中書樞密院事。
shí èr yuè gēng zǐ, zōng hàn xià shuò zhōu. jiǎ chén, zōng wàng zhū jūn jí sòng guō yào shī zhāng qǐ huī liú shùn rén zhàn yú bái hé. dà pò zhī. pú xiàn bài sòng bīng yú gǔ běi kǒu. bǐng wǔ, guō yào shī jiàng, yān shān zhōu xiàn xī píng. wù shēn, zōng hàn kè dài zhōu. yǐ mǎo, zhōng shān jiàng. bǐng chén, zōng wàng pò sòng bīng wǔ qiān yú zhēn dìng. wù wǔ, zōng hàn wéi tài yuán. yē lǜ yú dǔ pò sòng hé dōng shǎn xī yuán bīng yú fén hé běi. jiǎ zǐ, zōng wàng kè xìn dé fǔ.
十二月庚子,宗翰下朔州。甲辰,宗望諸軍及宋郭藥師、張企徽、劉舜仁戰於白河。大破之。蒲莧敗宋兵於古北口。丙午,郭藥師降,燕山州縣悉平。戊申,宗翰克代州。乙卯,中山降。丙辰,宗望破宋兵五千於真定。戊午,宗翰圍太原。耶律余睹破宋河東、陝西援兵於汾河北。甲子,宗望克信德府。
sì nián chūn zhēng yuè dīng mǎo shuò, shǐ cháo rì. jiàng chén guō yào shī dǒng cái jiē cì xìng wán yán shì. wù chén, zōng bì qǔ tāng yīn, dà biàn gōng xià jùn zhōu, dí gǔ bǔ qǔ lí yáng. jǐ sì, zhū jūn dù hé. gēng wǔ, qǔ huá zhōu. zōng wàng shǐ wú xiào mín děng rù biàn, wèn sòng qǔ shǒu móu píng shān zhě tóng guàn tán zhěn zhān dù jí zhāng jué děng. sòng tài shàng huáng dì chū bēn. guǐ yǒu, zhū jūn wéi biàn. jiǎ xū, sòng shǐ lǐ zhuó lái xiè zuì, qiě qǐng xiū hǎo. zōng wàng xǔ sòng xiū hǎo, yuē zhì, gē sān zhèn dì, zēng suì bì, zài shū chēng bó zhí. wù yín, sòng yǐ kāng wáng gòu shǎo zǎi zhāng bāng chāng wèi zhì. xīn sì, sòng shàng shì shū dì tú, chēng zhí dà sòng huáng dì bó dà jīn huáng dì. guǐ wèi, zhū jūn jiě wéi.
四年春正月丁卯朔,始朝日。降臣郭藥師、董才皆賜姓完顏氏。戊辰,宗弼取湯陰,大抃攻下濬州,迪古補取黎陽。己巳,諸軍渡河。庚午,取滑州。宗望使吳孝民等入汴,問宋取首謀平山者童貫、譚稹、詹度及張覺等。宋太上皇帝出奔。癸酉,諸軍圍汴。甲戌,宋使李梲來謝罪,且請修好。宗望許宋修好,約質,割三鎮地,增歲幣,載書稱伯侄。戊寅,宋以康王構、少宰張邦昌為質。辛巳,宋上誓書、地圖,稱侄大宋皇帝、伯大金皇帝。癸未,諸軍解圍。
èr yuè dīng yǒu shuò, yè, sòng jiāng yáo píng zhòng bīng sì shí wàn lái xí zōng wàng yíng, bài zhī. jǐ hài, fù jìn shī wéi biàn. sòng shǐ yǔ wén xū zhōng yǐ shū lái, gǎi yǐ sù wáng shū wèi zhì, qiǎn kāng wáng gòu guī. shī hái. rén zǐ, yǐ huá jùn èr zhōu yǔ sòng. zōng hàn dìng wēi shèng jūn, gōng xià lóng dé fǔ. dīng sì, cì zé zhōu. hǎi bīn wáng jiā nú wū qí zhǔ yù wáng qù, zhào zhū qí shǒu è, yú bìng zhàng zhī.
二月丁酉朔,夜,宋將姚平仲兵四十萬來襲宗望營,敗之。己亥,復進師圍汴。宋使宇文虛中以書來,改以肅王樞為質,遣康王構歸。師還。壬子,以滑、浚二州與宋。宗翰定威勝軍,攻下隆德府。丁巳,次澤州。海濱王家奴誣其主欲亡去,詔誅其首惡,余並杖之。
sān yuè guǐ wèi, yín shù kě wéi tài yuán, zōng hàn hái xī jīng.
三月癸未,銀術可圍太原,宗翰還西京。
sì yuè guǐ mǎo, zōng wàng shǐ zōng bì lái zòu jié. yǐ chǒu, gěng shǒu zhōng děng dà bài sòng bīng yú xī dōu gǔ.
四月癸卯,宗望使宗弼來奏捷。乙丑,耿守忠等大敗宋兵於西都谷。
wǔ yuè xīn wèi, sòng zhǒng shī zhōng yǐ bīng chū jǐng xíng. guǐ yǒu, wán yán huó nǚ bài zhī yú shā xióng lǐng, zhǎn shī zhōng yú zhèn. shì rì, bá lí sù bài sòng yáo gǔ jūn yú lóng zhōu gǔ.
五月辛未,宋种師中以兵出井陘。癸酉,完顏活女敗之於殺熊嶺,斬師中於陣。是日,拔離速敗宋姚古軍於隆州谷。
liù yuè bǐng shēn shuò, gāo lì guó wáng wáng kǎi fèng biǎo chēng fān. gēng xū, zōng wàng xiàn suǒ huò sān xiàng. gēng shēn, yǐ zōng wàng wèi yòu fù yuán shuài.
六月丙申朔,高麗國王王楷奉表稱藩。庚戌,宗望獻所獲三象。庚申,以宗望為右副元帥。
qī yuè bǐng yín, qiǎn gāo bó shū děng xuān yù gāo lì. rén shēn, chū jīn pái, mìng bèi jǐn dà biàn yǐ suǒ lǐng bó hǎi jūn bā měng ān wèi wàn hù. wù zǐ, yǐ tiě lēi bù zhǎng duó lí lá bù cóng qí xiōng kuí lǐ běn pàn, cì mǎ shí yī shǐ bǎi qián wǔ bǎi wàn. xiāo zhòng gōng shǐ sòng hái, yǐ suǒ chí sòng dì yǔ yē lǜ yú dǔ là shū zì chén.
七月丙寅,遣高伯淑等宣諭高麗。壬申,出金牌,命孛堇大抃以所領渤海軍八猛安為萬戶。戊子,以鐵勒部長奪離剌不從其兄夔里本叛,賜馬十一、豕百、錢五百萬。蕭仲恭使宋還,以所持宋帝與耶律余睹蠟書自陳。
bā yuè gēng zǐ, zhào zuǒ fù yuán shuài zōng hàn yòu fù yuán shuài zōng wàng fá sòng. sòng zhāng hào lǜ bīng chū fén zhōu, bá lí sù jī zǒu zhī. liú zhēn yǐ bīng chū shòu yáng, lóu shì pò zhī. gēng xū, zōng hàn fā xī jīng. xīn hài, lóu shì děng pò sòng zhāng hào jūn yú wén shuǐ. guǐ chǒu, zōng wàng fā bǎo zhōu. shì rì, yē lǜ duó pò sòng bīng yú xióng zhōu, nà yě děng bài sòng bīng yú zhōng shān. jiǎ yín, xīn chéng xiàn jìn bái wū. gēng shēn, tū niān qǔ xīn lè.
八月庚子,詔左副元帥宗翰、右副元帥宗望伐宋。宋張灝率兵出汾州,拔離速擊走之。劉臻以兵出壽陽,婁室破之。庚戌,宗翰發西京。辛亥,婁室等破宋張灝軍於文水。癸丑,宗望發保州。是日,耶律鐸破宋兵於雄州,那野等敗宋兵於中山。甲寅,新城縣進白烏。庚申,突拈取新樂。
jiǔ yuè bǐng yín, zōng hàn kè tài yuán, zhí jīng lüè shǐ zhāng xiào chún. gú shā hǔ qǔ píng yáo líng shí xiào yì jiè xiū zhū xiàn. jǐ sì, fù yǐ nán jīng wèi píng zhōu. xīn wèi, zōng wàng pò sòng zhǒng shī mǐn yú jǐng xíng, qǔ tiān wēi jūn, kè zhēn dìng, shā qí shǒu lǐ miǎo.
九月丙寅,宗翰克太原,執經略使張孝純。鶻沙虎取平遙、靈石、孝義、介休諸縣。己巳,復以南京為平州。辛未,宗望破宋種師閔於井陘,取天威軍,克真定,殺其守李邈。
shí yuè, lóu shì kè fén zhōu, shí zhōu jiàng. pú chá kè píng dìng jūn, liáo zhōu jiàng. dīng wèi, tiān qīng jié, gāo lì xià qiǎn shǐ lái hè, zhōng jīng jìn jiā hé.
十月,婁室克汾州,石州降。蒲察克平定軍,遼州降。丁未,天清節,高麗、夏遣使來賀,中京進嘉禾。
shí yī yuè jiǎ zǐ, zōng hàn zì tài yuán qū biàn. bǐng yín, zōng wàng zì zhēn dìng qū biàn. wù chén, zōng hàn xià wēi shèng jūn. guǐ yǒu, sā lá dā pò tiān jǐng guān. yǐ hài, zōng hàn kè lóng dé fǔ. huó nǚ dù méng jīn. xī jīng yǒng ān jūn zhèng zhōu jiē jiàng. gēng chén, zōng hàn kè zé zhōu. zōng wàng zhū jūn dù hé, lín hé dà míng èr xiàn dé qīng jūn kāi dé fǔ jiē xià. bǐng xū, kè huái zhōu. shì rì, zōng wàng zhì biàn.
十一月甲子,宗翰自太原趨汴。丙寅,宗望自真定趨汴。戊辰,宗翰下威勝軍。癸酉,撒剌荅破天井關。乙亥,宗翰克隆德府。活女渡盟津。西京、永安軍、鄭州皆降。庚辰,宗翰克澤州。宗望諸軍渡河,臨河、大名二縣、德清軍、開德府皆下。丙戌,克懷州。是日,宗望至汴。
rùn yuè rén chén shuò, sòng chū bīng jù zhàn, zōng wàng děng jī bài zhī. guǐ sì, zōng hàn zhì biàn. bǐng chén, kè biàn chéng. gēng shēn, yǐ gāo suí chōng gāo lì shēng rì shǐ. xīn yǒu, sòng zhǔ huán chū jū qīng chéng.
閏月壬辰朔,宋出兵拒戰,宗望等擊敗之。癸巳,宗翰至汴。丙辰,克汴城。庚申,以高隨充高麗生日使。辛酉,宋主桓出居青城。
shí èr yuè guǐ hài, sòng zhǔ huán jiàng, shì rì, guī yú biàn chéng. gēng chén, zhào yuē: zhèn wéi guó jiā, sì jìng suī yuǎn ér bīng gé wèi xī, tián yě suī guǎng ér quǎn mǔ wèi pì, bǎi gōng lüè bèi ér lù zhì wèi jūn, fāng gòng jǐn xiū ér bīn guǎn wèi shàn. shì jiē chū hū mín lì, gǒu bù wù běn yè ér yì yóu shǒu, yù shàng xià jiē zú, qí kě dé hū? qí lìng suǒ zài zhǎng lì, dūn quàn nóng gōng.
十二月癸亥,宋主桓降,是日,歸於汴城。庚辰,詔曰:「朕惟國家,四境雖遠而兵革未息,田野雖廣而畎畝未辟,百工略備而祿秩未均,方貢僅修而賓館未贍。是皆出乎民力,苟不務本業而抑游手,欲上下皆足,其可得乎?其令所在長吏,敦勸農功。」
wǔ nián zhēng yuè xīn mǎo shuò, gāo lì xià qiǎn shǐ lái hè. guǐ sì, zōng hàn zōng wàng shǐ shǐ yǐ sòng jiàng biǎo lái shàng. yǐ wèi, zhī shū mì yuàn shì liú yàn zōng shàng biǎo, qǐng fù lì zhào shì, bù tīng. dīng sì, huí gú hē lǐ kè hán qiǎn shǐ rù gòng.
五年正月辛卯朔,高麗、夏遣使來賀。癸巳,宗翰、宗望使使以宋降表來上。乙未,知樞密院事劉彥宗上表,請復立趙氏,不聽。丁巳,回鶻喝里可汗遣使入貢。
èr yuè bǐng yín, zhào jiàng sòng èr dì wèi shù rén. sān yuè dīng yǒu, lì sòng tài zǎi zhāng bāng chāng wèi dà chǔ huáng dì. gē dì cì xià guó. sì yuè yǐ yǒu, kè shǎn fǔ, qǔ guó zhōu. bǐng xū, yǐ liù bù lù dōu tǒng tà lǎn wèi yuán shuài zuǒ jiān jūn, nán jīng lù dōu tǒng dū mǔ wèi yuán shuài zuǒ dōu jiān. zōng hàn zōng wàng yǐ sòng èr dì guī. jǐ chǒu, zhào yuē: hé sū guǎn zhū bù yǔ xīn fù rén mín, qí zài jiàng fù zhī hòu tóng xìng wèi hūn zhě, lí zhī. wǔ yuè gēng yín shuò, sòng kāng wáng gòu jí wèi yú guī dé. sòng shā zhāng bāng chāng. lóu shì jiàng jiě jiàng cí xiǎn shí hé zhōng kě lán, níng huà bǎo dé huǒ shān zhū chéng. tà lǎn xùn dì shān dōng, xià mì zhōu. dí hǔ xià dān zhōu, guǎng xìn jūn jiàng.
二月丙寅,詔降宋二帝為庶人。三月丁酉,立宋太宰張邦昌為大楚皇帝。割地賜夏國。四月乙酉,克陝府,取虢州。丙戌,以六部路都統撻懶為元帥左監軍,南京路都統闍母為元帥左都監。宗翰、宗望以宋二帝歸。己丑,詔曰:「合蘇館諸部與新附人民,其在降附之後同姓為婚者,離之。」五月庚寅朔,宋康王構即位于歸德。宋殺張邦昌。婁室降解、絳、慈、顯、石、河中、岢嵐,寧化、保德、火山諸城。撻懶徇地山東,下密州。迪虎下單州,廣信軍降。
liù yuè gēng shēn, zhào yuē: zì hé zhī běi, jīn jì fēn huà, zhòng niàn qí mín huò jiàn chéng yì yǒu bèi cán zhě, bù wú yí jù, suì mìng jiān shǒu. ruò jí tǎo fá, shēng líng kě mǐn. qí shēn yù yǐ lǐ, zhāo jí ān quán zhī. tǎng zhí bù yí, zì dāng zhì tǎo. ruò zhū jūn gǎn lì yú fú lüè zhé sì dàng huǐ zhě, dǐ yú fá. gēng chén, yòu fù yuán shuài zōng wàng hōng. hàn guó wáng zōng jié jì hōng.
六月庚申,詔曰:「自河之北,今既分畫,重念其民或見城邑有被殘者,不無疑懼,遂命堅守。若即討伐,生靈可愍。其申諭以理,招輯安全之。儻執不移,自當致討。若諸軍敢利於俘掠輒肆盪毀者,底於罰。」庚辰,右副元帥宗望薨。漢國王宗傑繼薨。
qī yuè jiǎ wǔ, cì zōng hàn quàn shū, chú fǎn nì wài, xián shì wù lùn. yǐ shí zhōu shù jiāng wū hǔ qì chéng sàng shī, zhàng zhī, xuē qí gōng. bā yuè wù yín, yǐ sòng jié, qiǎn yē lǜ jū jǐn děng chōng xuān qìng shǐ shǐ gāo lì. bǐng xū, yǐ zōng fǔ wèi yòu fù yuán shuài. zhào yuē: hé běi hé dōng jùn xiàn zhí yuán duō què, yí kāi gòng jǔ qǔ shì, yǐ ān xīn mín. qí nán běi jìn shì, gè yǐ suǒ yè shì zhī.
七月甲午,賜宗翰券書,除反逆外,咸貰勿論。以石州戍將烏虎棄城喪師,杖之,削其宮。八月戊寅,以宋捷,遣耶律居謹等充宣慶使使高麗。丙戌,以宗輔為右副元帥。詔曰:「河北、河東郡縣職員多闕,宜開貢舉取士,以安新民。其南北進士,各以所業試之。」
jiǔ yuè dīng wèi, zhào yuē: nèi dì zhū lù, měi gēng niú yī jù fù sù wǔ dǒu, yǐ bèi qiàn suì. xīn hài, cì yuán shuài yòu jiān jūn wán yán xī yǐn wàn hù yín shù kě quàn shū, chú shè suǒ bù yuán, yú bìng wù lùn. dū mǔ qǔ hé jiān, dà bài sòng bīng yú mò zhōu, xióng zhōu jiàng. tà lǎn kè qí zhōu, yǒng níng jūn bǎo zhōu shùn ān jūn jiē jiàng.
九月丁未,詔曰:「內地諸路,每耕牛一具賦粟五斗,以備歉歲。」辛亥,賜元帥右監軍完顏希尹、萬戶銀術可券書,除赦所不原,余並勿論。闍母取河間,大敗宋兵於莫州,雄州降。撻懶克祁州,永寧軍、保州、順安軍皆降。
dōng shí yuè dīng mǎo, shā zhōu huí gú huó lá sàn kè hán qiǎn shǐ rù gòng. xīn wèi, tiān qīng jié, gāo lì xià qiǎn shǐ lái hè. sòng èr dì zì yàn xǐ jū yú zhōng jīng.
冬十月丁卯,沙州回鶻活剌散可汗遣使入貢。辛未,天清節,高麗、夏遣使來賀。宋二帝自燕徙居於中京。
shí èr yuè bǐng yín, yòu fù yuán shuài zōng fǔ fá sòng, xùn dì zī qīng. wū lín dā tài yù bài sòng jiāng lǐ chéng yú zī zhōu. zhào zhōu jiàng. a lǐ guā xùn dì jùn zhōu, bài dí bīng, suì qǔ huá zhōu. yǐ hài, xī nán lù dōu tǒng wò lǔ hōng. jǐ mǎo, sài lǐ xià rǔ zhōu.
十二月丙寅,右副元帥宗輔伐宋,徇地淄、青。烏林荅泰欲敗宋將李成於淄州。趙州降。阿里刮徇地濬州,敗敵兵,遂取滑州。乙亥,西南路都統斡魯薨。己卯,賽里下汝州。
liù nián zhēng yuè bǐng xū shuò, gāo lì xià qiǎn shǐ lái hè. zōng bì pò sòng zhèng zōng mèng jūn yú qīng zhōu. yín shù kě qǔ dèng zhōu. sà móu lǔ rù xiāng yáng. bá lí sù rù jūn zhōu. mǎ wǔ qǔ fáng zhōu. guǐ sì, kè qīng zhōu. guǐ mǎo, dū mǔ kè wéi zhōu. dīng wèi, dí gǔ bǔ bài sòng jiāng zhào zi fǎng bīng. sā lí hē bài sòng yú hé shàng. jiǎ yín, sòng jiāng mǎ kuò bīng cì lè ān, zōng fǔ jī bài zhī, wén sòng zhǔ zài wéi yáng, yǐ nóng shí hái shī. zōng bì bài sòng bīng yú hé shàng.
六年正月丙戌朔,高麗、夏遣使來賀。宗弼破宋鄭宗孟軍於青州。銀術可取鄧州。薩謀魯入襄陽。拔離速入均州。馬五取房州。癸巳,克青州。癸卯,闍母克濰州。丁未,迪古補敗宋將趙子昉兵。撒離喝敗宋於河上。甲寅,宋將馬括兵次樂安,宗輔擊敗之,聞宋主在維揚,以農時還師。宗弼敗宋兵於河上。
èr yuè yǐ mǎo shuò, bá lí sù qǔ táng zhōu, guǐ hài, qǔ cài zhōu. jǐ sì, yí lá gǔ bài sòng jiāng tái zōng juàn děng bīng yú dà míng. gēng wǔ, zài pò qí jūn, huò tái zōng juàn jí sòng zhōng. jiǎ xū, bá lí sù qǔ chén zhōu. guǐ wèi, kè yǐng chāng fǔ. zhèng zhōu pàn rù yú sòng, fù qǔ zhèng zhōu. qiān luò yáng xiāng yáng yǐng chāng rǔ zhèng jūn fáng táng dèng chén cài zhī mín yú hé běi. zōng hàn fù qiǎn lóu shì gōng xià tóng huá jīng zhào fèng xiáng, qín sòng jīng zhì shǐ fù liàng. ā lín pò hé zhōng. wò lǔ rù féng yì.
二月乙卯朔,拔離速取唐州,癸亥,取蔡州。己巳,移剌古敗宋將台宗雋等兵於大名。庚午,再破其軍,獲台宗雋及宋忠。甲戌,拔離速取陳州。癸未,克穎昌府。鄭州叛入於宋,復取鄭州。遷洛陽、襄陽、穎昌、汝、鄭、均、房、唐、鄧、陳、蔡之民於河北。宗翰復遣婁室攻下同、華、京兆、鳳翔,擒宋經制使傅亮。阿鄰破河中。斡魯入馮翊。
sān yuè rén chén, mìng nán lù jūn shuài shí gǔ nǎi, jí jié dù shǐ wán yán shèn sī suǒ lǐng zhū bù jí wèi zhì měng ān móu kè hù lái shàng. jǐ yǒu, tà lǎn xià ēn zhōu. wǔ yuè wù xū, yí shā tǔ gǔ sī yǐ běn bù lái fù. liù yuè jǐ wèi, zhào qiú zǔ zōng yí shì. tà lǎn qiǎn bīng xùn xià cí zhōu xìn dé fǔ. zhēn dìng zéi zì chēng yuán shuài, qín wáng sā lí hē tǎo píng zhī. qī yuè yǐ sì, sòng zhǔ qiǎn shǐ fèng biǎo qǐng hé, zhào jìn bīng fá zhī. yǐ sòng èr shù rén fù shàng jīng. bā yuè yǐ mǎo, lóu shì bài sòng bīng yú huá zhōu, é tè lá pò dí yú wèi shuǐ, suì qǔ xià guī. dīng chǒu, yǐ sòng èr shù rén sù fú jiàn tài zǔ miào, suì rù jiàn yú qián yuán diàn. fēng qí fù hūn dé gōng zǐ zhòng hūn hóu. shì rì, gào yú tài zǔ miào. yǐ zhōu jùn zhí yuán míng chēng jí fèng gěi yīn gé zhào zhōng wài.
三月壬辰,命南路軍帥實古乃,籍節度使完顏慎思所領諸部及未置猛安謀克戶來上。己酉,撻懶下恩州。五月戊戌,移沙土古思以本部來附。六月己未,詔求祖宗遺事。撻懶遣兵徇下磁州、信德府。真定賊自稱元帥,秦王撒離喝討平之。七月乙巳,宋主遣使奉表請和,詔進兵伐之。以宋二庶人赴上京。八月乙卯,婁室敗宋兵於華州,訛特剌破敵於渭水,遂取下邽。丁丑,以宋二庶人素服見太祖廟,遂入見於乾元殿。封其父昏德公、子重昏侯。是日,告於太祖廟。以州郡職員名稱及俸給因革詔中外。
jiǔ yuè xīn chǒu, shéng guǒ děng bài sòng bīng yú pú chéng, jiǎ shēn, yòu pò dí yú tóng zhōu. yǐ chǒu, qǔ dān zhōu. shí yuè bǐng yín, tiān qīng jié, gāo lì xià qiǎn shǐ lái hè. guǐ yǒu, zhī shū mì yuàn shì liú yàn zōng hōng. dīng chǒu, pú chá lóu shì bài sòng bīng yú lín zhēn. wù yín, xǐ hūn dé gōng zhòng hūn hóu yú hán zhōu. gēng chén, zōng hàn zōng fǔ huì yú pú, fá sòng.
九月辛丑,繩果等敗宋兵於蒲城,甲申,又破敵於同州。乙丑,取丹州。十月丙寅,天清節,高麗、夏遣使來賀。癸酉,知樞密院事劉彥宗薨。丁丑,蒲察、婁室敗宋兵於臨真。戊寅,徙昏德公、重昏侯於韓州。庚辰,宗翰、宗輔會於濮,伐宋。
shí yī yuè gēng yín, pú chá lóu shì qǔ yán ān fǔ. rén chén, zhèn yí lǎn lù. yǐ wèi, qǔ pú zhōu, suī dé jūn jiàng. lóu shì zài gōng jìn níng jūn, qí shǒu xú huī yán gù shǒu, bù néng kè. shí èr yuè bǐng chén, zōng bì qǔ kāi dé fǔ. dīng mǎo, zōng fǔ kè dà míng fǔ. gú shā hǔ bài sòng bīng yú gǒng.
十一月庚寅,蒲察、婁室取延安府。壬辰,賑移懶路。乙未,取濮州,綏德軍降。婁室再攻晉寧軍,其守徐徽言固守,不能克。十二月丙辰,宗弼取開德府。丁卯,宗輔克大名府。鶻沙虎敗宋兵於鞏。
qī nián zhēng yuè gēng chén shuò, gāo lì xià qiǎn shǐ lái hè. xīn sì, wú guó wáng dū mǔ hōng. jiǎ wǔ, yǐ xī jīng liú shǒu hán qǐ xiān tóng zhōng shū mén xià píng zhāng shì zhī shū mì yuàn shì.
七年正月庚辰朔,高麗、夏遣使來賀。辛巳,吳國王闍母薨。甲午,以西京留守韓企先同中書門下平章事、知樞密院事。
èr yuè wù chén, sòng lín fǔ lù ān fǔ shǐ zhé kě qiú yǐ lín fǔ fēng sān zhōu jiàng. jǐ sì, lóu shì sāi lǐ gú shā hǔ děng pò jìn níng jūn, qí shǒu xú huī yán jù zǐ chéng jù zhàn. gēng wǔ, lǜ zhòng kuì wéi zǒu, qín zhī. shǐ zhī bài, bù bài. lín zhī yǐ bīng, bù dòng. mìng jiàng jiāng zhé kě qiú yù zhī jiàng, zhǐ kě qiú dà mà, chū bù xùn yǔ, suì shā zhī. qí tǒng zhì sūn áng jí shì zú jiē bù qū, jǐn shā zhī. jiǎ xū, zhào jìn yī wū lǘ shān liáo dài líng qiáo cǎi.
二月戊辰,宋麟府路安撫使折可求以麟、府、豐三州降。己巳,婁室、塞里、鶻沙虎等破晉寧軍,其守徐徽言據子城拒戰。庚午,率眾潰圍走,擒之。使之拜,不拜。臨之以兵,不動。命降將折可求諭之降,指可求大罵,出不遜語,遂殺之。其統制孫昂及士卒皆不屈,盡殺之。甲戌,詔禁醫巫閭山遼代陵樵採。
sān yuè jǐ mǎo shuò, rì zhōng yǒu hēi zǐ. rén yín, zhào jūn xìng yǐ lái, liáng rén bèi lüè wèi qū zhě, tīng qí fù mǔ fū qī zǐ shú zhī. shàng shū zuǒ pú shè gāo zhēn bà. sì yuè, pú chá lóu shì qǔ fū fāng èr zhōu. wǔ yuè yǐ mǎo, bá lí sù děng xí sòng zhǔ yú yáng zhōu. jiǔ yuè bǐng wǔ shuò, rì yǒu shí zhī. gēng wǔ, zōng bì bài sòng bīng yú suī yáng. xīn wèi, jiàng qí chéng. shì yuè, cáo zhōu jiàng. shí yuè bǐng zǐ shuò, jīng zhào fǔ jiàng. dīng chǒu, gǒng zhōu jiàng. gēng yín, tiān qīng jié, gāo lì xià qiǎn shǐ lái hè. dīng yǒu, a lǐ dāng hǎi dà biàn pò dí yú shòu chūn. jǐ hài, ān fǔ shǐ mǎ shì yuán yǐ chéng jiàng. jiǎ chén, lú zhōu jiàng. shí yī yuè gēng xū, xǐ hé sū guǎn dōu tǒng sī zhì níng zhōu. yǐ mǎo, gāo lì qiǎn shǐ lái gòng. bǐng chén, zōng bì qǔ hé zhōu. rén xū, zōng bì dù jiāng, bài sòng fù yuán shuài dù chōng jūn yú jiāng níng. dīng mǎo, shǒu chén chén bāng guāng yǐ chéng jiàng.
三月己卯朔,日中有黑子。壬寅,詔軍興以來,良人被略為驅者,聽其父母夫妻子贖之。尚書左僕射高楨罷。四月,蒲察、婁室取鄜、坊二州。五月乙卯,拔離速等襲宋主於揚州。九月丙午朔,日有食之。庚午,宗弼敗宋兵於睢陽。辛未,降其城。是月,曹州降。十月丙子朔,京兆府降。丁丑,鞏州降。庚寅,天清節,高麗、夏遣使來賀。丁酉,阿里、當海、大抃破敵於壽春。己亥,安撫使馬世元以城降。甲辰,廬州降。十一月庚戌,徙曷蘇館都統司治寧州。乙卯,高麗遣使來貢。丙辰,宗弼取和州。壬戌,宗弼渡江,敗宋副元帥杜充軍於江寧。丁卯,守臣陳邦光以城降。
shí èr yuè bǐng xū, zōng bì qǔ hú zhōu. dīng hài, kè háng zhōu. a lǐ pú lú hún zhuī sòng zhǔ yú míng zhōu. yuè zhōu jiàng. dà biàn bài sòng shū mì shǐ zhōu wàng yú xiù zhōu, yòu bài sòng bīng yú háng zhōu dōng běi. wù xū, a lǐ pú lú hún bài sòng bīng yú dōng guān, suì jì cáo é jiāng. rén yín, bài sòng bīng yú gāo qiáo. sòng zhǔ rù yú hǎi.
十二月丙戌,宗弼取湖州。丁亥,克杭州。阿里、蒲盧渾追宋主於明州。越州降。大抃敗宋樞密使周望於秀州,又敗宋兵於杭州東北。戊戌,阿里、蒲盧渾敗宋兵於東關,遂濟曹娥江。壬寅,敗宋兵於高橋。宋主入於海。
bā nián zhēng yuè jiǎ chén shuò, gāo lì xià qiǎn shǐ lái hè. dīng sì, yǐ tóng zhōng shū mén xià píng zhāng shì hán qǐ xiān wèi shàng shū zuǒ pú shè jiān shì zhōng. jǐ wèi, a lǐ pú lú hún kè míng zhōu, zhí qí shǒu chén zhào bó è. gēng shēn, zhào yuē bì yì zhī mín, yǐ wēi zhí yù shēn quán guì zhī jiā zhě, xī chū hái běn guàn. ā lǔ bǔ xié lǐ yě xià tài píng shùn chāng jí háo zhōu.
八年正月甲辰朔,高麗、夏遣使來賀。丁巳,以同中書門下平章事韓企先為尚書左僕射兼侍中。己未,阿里、蒲盧渾克明州,執其守臣趙伯諤。庚申,詔曰「避役之民,以微直鬻身權貴之家者,悉出還本貫。」阿魯補、斜里也下太平、順昌及濠州。
shì yuè, sòng fù yuán shuài dù chōng yǐ qí zhòng jiàng. èr yuè yǐ hài, zōng bì hái zì háng zhōu. gēng yín, qǔ xiù zhōu. wù xū, qǔ píng jiāng. biàn jīng luàn, sān yuè dīng mǎo, dà dí lǐ fù qǔ zhī. zōng bì jí sòng hán shì zhōng zhàn yú zhèn jiāng, bù lì. sì yuè bǐng shēn, fù zhàn yú jiāng níng, bài zhī. zhū jūn dù jiāng. shì rì, ā lǔ bǔ zhàn yú tà gāo, jǐ hài, zhōu qǐ zhàn yú shòu chūn, xīn chǒu, lóu shì zhàn yú chún huà, jiē shèng zhī. lǐ zhōu jiàng, suì kè bīn zhōu.
是月,宋副元帥杜充以其眾降。二月乙亥,宗弼還自杭州。庚寅,取秀州。戊戌,取平江。汴京亂,三月丁卯,大迪里復取之。宗弼及宋韓世忠戰於鎮江,不利。四月丙申,復戰於江寧,敗之。諸軍渡江。是日,阿魯補戰於拓皋,己亥,周企戰於壽春,辛丑,婁室戰於淳化,皆勝之。醴州降,遂克邠州。
wǔ yuè guǐ mǎo, jìn sī dù sēng ní jí jì fù jì mǔ zhī nán nǚ wú xiāng jià qǔ. wù shēn, zhào yuē: hé běi hé dōng qiān jūn. qí jiā shǔ liú yù hé nán bèi fú lüè wèi nú bì zhě, guān wèi shú zhī, bǐ fù qí yè. liù yuè rén shēn, zhào qiǎn liáo tǒng jūn shǐ yē lǜ hé lǐ zhì jié dù shǐ xiāo bié lí lá děng shí rén. fēn zhì xīn fù zhōu zhèn. guǐ yǒu, zhào yǐ hūn dé gōng liù nǚ wèi zōng fù. qī yuè xīn hài, zhào gěi tài zhōu dōu tǒng pó lú huǒ suǒ bù zhū móu kè jiǎ zhòu gè wǔ shí. xiān qiǎn lóu shì jīng lüè shǎn xī, suǒ xià chéng yì pàn fú bù cháng, qí jiān zhàn ā lú bǔ qǐng yì bīng. shuài fǔ huì zhū jiāng yì yuē: bīng wēi fēi bù zú, suī huái zhī dào yǒu suǒ wèi jǐn. chéng de wèi wàng lóng zhòng ēn wēi jiān jì zhě yǐ wǎng, kě zhǐ rì ér dìng. ruò yǐ huáng zǐ yòu fù yuán shuài zōng fǔ wǎng, wèi yí. yǐ wén. zhào yuē: lóu shì wǎng zhě suǒ xiàng zhé kè, jīn shǐ zhuān zhēng shǎn xī, yān yán wèi dìng, qǐ juàn yú bīng ér zì ài yé? guān shǎn zhòng dì, qīng děng qí lù lì yān. dīng mǎo, shàng rú dōng jīng wēn tāng. xǐ hūn dé gōng zhòng hūn hóu yú gú lǐ gǎi lù.
五月癸卯,禁私度僧尼及繼父繼母之男女無相嫁娶。戊申,詔曰:「河北、河東簽軍。其家屬流寓河南被俘掠為奴婢者,官為贖之,俾復其業。」六月壬申,詔遣遼統軍使耶律曷禮質、節度使蕭別離剌等十人。分治新附州鎮。癸酉,詔以昏德公六女為宗婦。七月辛亥,詔給泰州都統婆盧火所部諸謀克甲冑各五十。先遣婁室經略陝西,所下城邑叛服不常,其監戰阿盧補請益兵。帥府會諸將議曰:「兵威非不足,綏懷之道有所未盡。誠得位望隆重、恩威兼濟者以往,可指日而定。若以皇子右副元帥宗輔往,為宜。」以聞。詔曰:「婁室往者所向輒克,今使專征陝西,淹延未定,豈倦於兵而自愛耶?關、陝重地,卿等其戮力焉。」丁卯,上如東京溫湯。徙昏德公、重昏侯於鶻里改路。
jiǔ yuè wù shēn, lì liú yù wèi dà qí huáng dì, shì xiū zi lǐ, dōu dà míng fǔ. xīn yǒu, ān bān bó jí liè dōu yuán shuài gǎo hōng. guǐ hài, zōng fǔ děng bài sòng zhāng jùn jūn yú fù píng. yào zhōu jiàng. yǐ chǒu, fèng xiáng fǔ jiàng. shí yuè yǐ hài, shàng zhì zì dōng jīng. qí dì liú yù qiǎn shǐ xiè fēng cè. jiǎ shēn, tiān qīng jié, qí gāo lì xià qiǎn shǐ lái hè. yǐ tiě lí tū lí lá tóng zhōng shū mén xià píng zhāng shì. zhào liáo sòng guān shàng běn guó gào mìng, děng dì huàn shòu.
九月戊申,立劉豫為大齊皇帝,世修子禮,都大名府。辛酉,諳班勃極烈、都元帥杲薨。癸亥,宗輔等敗宋張浚軍於富平。耀州降。乙丑,鳳翔府降。十月乙亥,上至自東京。齊帝劉豫遣使謝封冊。甲申,天清節,齊、高麗、夏遣使來賀。以鐵驪突離剌同中書門下平章事。詔遼、宋官上本國誥命,等第換授。
shí yī yuè jiǎ chén, zōng fǔ xià jīng zhōu. dīng wèi, wèi zhōu jiàng. bài sòng liú ní jūn yú wǎ tíng. wù shēn, yuán zhōu jiàng. sòng jīng yuán lù tǒng zhì zhāng zhōng fú zhī zhèn róng jūn lǐ yàn qí yǐ zhòng jiàng. mǎ wǔ děng jī sòng wú jiè jūn yú lǒng zhōu. gēng xū, yǐ yáo zhèn jié dù shǐ wū kè shòu děng wèi qí liú yù shēng rì shǐ. guǐ hài, zōng fǔ yǐ shǎn xī shì zhuàng wén, zhào jiǎng yù zhī. shí èr yuè dīng chǒu, wán yán lóu shì hōng. yǐ yǒu, zōng fǔ bài sòng liú wéi fǔ jūn. rén chén, xī zhōu jiàng.
十一月甲辰,宗輔下涇州。丁未,渭州降。敗宋劉倪軍於瓦亭。戊申,原州降。宋涇原路統制張中孚、知鎮戎軍李彥琦以眾降。馬五等擊宋吳玠軍於隴州。庚戌,以遙鎮節度使烏克壽等為齊劉豫生日使。癸亥,宗輔以陝西事狀聞,詔獎諭之。十二月丁丑,完顏婁室薨。乙酉,宗輔敗宋劉維輔軍。壬辰,熙州降。
jiǔ nián zhēng yuè jǐ hài shuò, qí gāo lì xià qiǎn shǐ lái hè. wù shēn, mìng yǐ tú mén shuǐ yǐ xī, hún tuǎn xīng xiǎn chán chǔn sān shuǐ yǐ běi xián tián, gěi hé lǎn lù zhū móu kè. xīn hài, pú chá gú bá lǔ wán yán tè lǐ tǎo zhāng wàn dí yú bái mǎ hú, xiàn yú dí. guǐ chǒu, yǐ tóng zhōng shū mén xià píng zhāng shì shí lì ài wèi shì zhōng, zhī shū mì yuàn zhāng zhōng sì wèi xuān zhèng diàn dà xué shì zhī sān sī shǐ shì. zōng bì ā lú bǔ fǔ dìng gǒng táo hé lè xī níng lán kuò jī shí děng zhōu. jīng yuán xī hé liǎng lù jiē píng.
九年正月己亥朔,齊、高麗、夏遣使來賀。戊申,命以徒門水以西,渾疃、星顯、僝蠢三水以北閒田,給曷懶路諸謀克。辛亥,蒲察鶻拔魯、完顏忒里討張萬敵於白馬湖,陷於敵。癸丑,以同中書門下平章事時立愛為侍中,知樞密院張忠嗣為宣政殿大學士、知三司使事。宗弼、阿盧補撫定鞏、洮、河、樂、西寧、蘭、廓、積石等州。涇原、熙河兩路皆平。
sì yuè jǐ mǎo, zhào xīn xǐ shù biān hù, guì yú yī shí, yǒu diǎn zhì qí qīn shǔ nú bì zhě, guān wèi shú zhī. hù jì qí kǒu ér yǒu èr sān zhě, yǐ guān nú bì yì zhī, shǐ hù wèi sì kǒu. yòu fá gēng niú zhě, gěi yǐ guān niú, bié wěi guān quàn dū tián zuò. shù hù jí biān jūn zī liáng bù jì, sǎn sù yú mín ér yǔ zhèn xù. qí xù qiān shù hù zài zhōng lù zhě, gū zhǐ zhī, jí qí dì zhǒng yì, qí bì huò ér xíng, jí lái chūn nóng shí, yǐ zhì shù suǒ. wǔ yuè bǐng wǔ, fēn qiǎn shǐ zhě zhū lù quàn nóng.
四月己卯,詔「新徙戍邊戶,匱於衣食,有典質其親屬奴婢者,官為贖之。戶計其口而有二三者,以官奴婢益之,使戶為四口。又乏耕牛者,給以官牛,別委官勸督田作。戍戶及邊軍資糧不繼,傘粟於民而與賑恤。其續遷戍戶在中路者,姑止之,即其地種藝,俟畢獲而行,及來春農時,以至戍所。」五月丙午,分遣使者諸路勸農。
liù yuè rén chén, cì hūn dé gōng zhòng hūn hóu shí fú gè liǎng xí. bā yuè xīn sì, huí gú wēi yù qiǎn shǐ lái gòng. jiǔ yuè jǐ yǒu, hé zhōu huí gú zhí yē lù: dà shí zhī dǎng sā bā dí lǐ tū dié lái xiàn. shí yuè wù yín, tiān qīng jié, qí gāo lì xià qiǎn shǐ lái hè. sā lí hē gōng xià qìng yáng. mù wěi yǐ huán zhōu jiàng. zōng bì yǔ sòng wú jiè zhàn yú hé shàng yuán, bài jī. shí yī yuè jǐ wèi, qiān zhào shì shū shǔ yú shàng jīng. yǐ shǎn xī dì cì qí.
六月壬辰,賜昏德公、重昏侯時服各兩襲。八月辛巳,回鶻隈欲遣使來貢。九月己酉,和州回鶻執耶律大石之黨撒八、迪里、突迭來獻。十月戊寅,天清節,齊、高麗、夏遣使來賀。撒離喝攻下慶陽。慕洧以環州降。宗弼與宋吳玠戰於和尚原,敗績。十一月己未,遷趙氏疏屬於上京。以陝西地賜齊。
shí nián zhēng yuè guǐ sì shuò, qí gāo lì xià qiǎn shǐ lái hè. jǐ yǒu, qí biǎo xiè cì dì. rén zǐ, zhào yuē: xī liáo rén fēn shì shù zhī zú, fù yì jiē yǒu děng chà, qí xī jūn zhī. èr yuè gēng wǔ, zhèn shàng jīng lù shù biān měng ān mín.
十年正月癸巳朔,齊、高麗、夏遣使來賀。己酉,齊表謝賜地。壬子,詔曰:「昔遼人分士庶之族,賦役皆有等差,其悉均之。」二月庚午,賑上京路戍邊猛安民。
sì yuè dīng mǎo, zhào: zhū liáng rén zhī qíng jià nú zhě, tīng rú gù wèi qī, qí bù zhī ér jià zhě, qù zhù xī cóng suǒ yù. yí lài bó jí liè, zuǒ fù yuán shuài zōng hàn cháo jīng shī. gēng wǔ, yǐ tài zǔ sūn dǎn wèi ān bān bó jí liè, huáng zǐ zōng pán wèi guó lùn hū lǔ bó jí liè, guó lùn bó jí liè zōng gàn wèi guó lùn zuǒ bó jí liè, yí lài bó jí liè zuǒ fù yuán shuài zōng hàn wèi guó lùn yòu bó jí liè jiān dōu yuán shuài, yòu fù yuán shuài zōng fǔ wèi zuǒ fù yuán shuài. gēng yín, wén yā lǜ hùn tóng jiāng bào zhǎng, mìng zhèn xǐ shù biān hù zài hùn tóng jiāng zhě.
四月丁卯,詔:「諸良人知情嫁奴者,聽如故為妻,其不知而嫁者,去住悉從所欲。」移賚勃極烈,左副元帥宗翰朝京師。庚午,以太祖孫亶為諳班勃極烈,皇子宗磐為國論忽魯勃極烈,國論勃極烈宗干為國論左勃極烈,移賚勃極烈、左副元帥宗翰為國論右勃極烈兼都元帥,右副元帥宗輔為左副元帥。庚寅,聞鴨綠、混同江暴漲,命賑徙戍邊戶在混同江者。
rùn yuè xīn mǎo, zhào fēn qiǎn gú shā hǔ děng shí sān rén yuè zhū lù dīng zhuàng, diào fù jūn. qī yuè jiǎ wǔ, zhèn tài zhōu lù shù biān hù. shàng rú zhōng jīng. jiǔ yuè, yuán shuài yòu dōu jiān yē lǜ yú dǔ móu fǎn, chū bēn. qí dǎng yān jīng tǒng jūn shǐ xiāo gāo liù fú zhū, wèi zhōu jié dù shǐ xiāo tè móu gé zì shā.
閏月辛卯,詔分遣鶻沙虎等十三人閱諸路丁壯,調赴軍。七月甲午,賑泰州路戍邊戶。上如中京。九月,元帥右都監耶律余睹謀反,出奔。其黨燕京統軍使蕭高六伏誅,蔚州節度使蕭特謀葛自殺。
shí yuè rén yín, tiān qīng jié, dà shè. qí gāo lì xià qiǎn shǐ lái hè. shàng rú xìng zhōng fǔ. qí shǐ shǐ lái gào mǔ sàng. shí yī yuè guǐ hài, yǐ wǔ liáng mó wèi qí diào jì shǐ. guǐ wèi, sā lí hē qǐng qǔ jiàn wài shí sān zhōu, cóng zhī. bù zú jié dù shǐ tǔ gǔ sī bǔ zhǎn yú dǔ jí qí zhū zi, hán qí shǒu lái xiàn. shí èr yuè gēng zǐ, sā lí hē kè jīn zhōu. shàng zhì zì xìng zhōng fǔ.
十月壬寅,天清節,大赦。齊、高麗、夏遣使來賀。上如興中府。齊使使來告母喪。十一月癸亥,以武良謨為齊弔祭使。癸未,撒離喝請取劍外十三州,從之。部族節度使土古廝捕斬余睹及其諸子,函其首來獻。十二月庚子,撒離喝克金州。上至自興中府。
shí yī nián zhēng yuè dīng sì shuò, qí gāo lì xià qiǎn shǐ lái hè. dīng mǎo, sā lí hē bài wú jiè yú ráo fēng guān. wù chén, qǔ yáng zhōu. jiǎ xū, rù xìng yuán fǔ. èr yuè jǐ hài, yuán shuài fǔ yán: chéng zhào zhèn jūn shì, chén kǒng yǒu sī qián bì jiāng bù jì. qǐng zì yuán shuài yǐ xià yǒu lù zhě chū qián zhù gěi zhī. zhào yuē: guān yǒu fǔ kù ér qǔ yú chén xià, cǐ hé lǐ yé? qí xī cóng guān gěi. bā yuè jiǎ shēn, huáng lóng fǔ zhì qián bó sī. wù zǐ, zhào mù è wū gào qí fù hūn dé gōng móu fǎn, mù è jí qí xù liú wén yàn fú zhū. wù xū, zhào yuē: bǐ yǐ jūn lǚ wèi dìng, cháng mìng shuài fǔ zì zé rén shòu guān, jīn bìng cóng cháo tíng xuǎn zhù. shí yuè bǐng shēn, tiān qīng jié, qí gāo lì xià qiǎn shǐ lái hè. shí yī yuè bǐng yín, zhèn yí lǎn lù. zōng bì kè hé shàng yuán. shí èr yuè guǐ wèi, zhèn hé lǎn lù.
十一年正月丁巳朔,齊、高麗、夏遣使來賀。丁卯,撒離喝敗吳玠於饒峰關。戊辰,取洋州。甲戌,入興元府。二月己亥,元帥府言:「承詔賑軍士,臣恐有司錢幣將不繼。請自元帥以下有祿者出錢助給之。」詔曰:「官有府庫而取於臣下,此何理耶?其悉從官給。」八月甲申,黃龍府置錢帛司。戊子,趙〈木咢〉誣告其父昏德公謀反,〈木咢〉及其婿劉文彥伏誅。戊戌,詔曰:「比以軍旅未定,嘗命帥府自擇人授官,今並從朝廷選注。」十月丙申,天清節,齊、高麗、夏遣使來賀。十一月丙寅,賑移懶路。宗弼克和尚原。十二月癸未,賑曷懶路。
shí èr nián zhēng yuè xīn hài shuò, qí gāo lì xià qiǎn shǐ lái hè. jiǎ zǐ, chū gǎi dìng zhì dù, zhào zhōng wài. bǐng yín, rú dōng jīng. èr yuè dīng yǒu, sā lí hē bài sòng wú jiè jūn yú gù zhèn. sì yuè, zhì zì dōng jīng. liù yuè jiǎ wǔ, yǐ ā lú bǔ wèi yuán shuài yòu dōu jiān. shí yuè gēng yín, tiān qīng jié, qí gāo lì xià qiǎn shǐ lái hè.
十二年正月辛亥朔,齊、高麗、夏遣使來賀。甲子,初改定製度,詔中外。丙寅,如東京。二月丁酉,撒離喝敗宋吳玠軍於固鎮。四月,至自東京。六月甲午,以阿盧補為元帥右都監。十月庚寅,天清節,齊、高麗、夏遣使來賀。
shí sān nián zhēng yuè bǐng wǔ shuò, rì yǒu shí zhī. jǐ sì, shàng bēng yú míng dé gōng, nián liù shí yī. gēng wǔ, ān bān bó jí liè jí huáng dì wèi yú jiù qián. sān yuè gēng chén, shàng zūn shì yuē wén liè huáng dì, miào hào tài zōng. yǐ yǒu, zàng hé líng. huáng tǒng sì nián, gǎi hào gōng líng. wǔ nián, zēng shàng zūn shì yuē tǐ yuán yīng yùn shì dé zhāo gōng zhé huì rén shèng wén liè huáng dì. zhēn yuán sān nián shí yī yuè wù shēn, gǎi zàng yú dà fáng shān, réng hào gōng líng.
十三年正月丙午朔,日有食之。己巳,上崩於明德宮,年六十一。庚午,諳班勃極烈即皇帝位於柩前。三月庚辰,上尊諡曰文烈皇帝,廟號太宗。乙酉,葬和陵。皇統四年,改號恭陵。五年,增上尊諡曰體元應運世德昭功哲惠仁聖文烈皇帝。貞元三年十一月戊申,改葬於大房山,仍號恭陵。
zàn yuē: tiān fǔ cǎo chuàng, wèi huáng lǐ lè zhī shì. tài zōng yǐ xié yě zōng gàn zhī guó zhèng, yǐ zōng hàn zōng wàng zǒng róng shì. jì miè liáo jǔ sòng, jí yì lǐ zhì dù, zhì lì míng shí, zuǎn yǐ wǔ gōng, shù yǐ wén shì, jīng guó guī mó, zhì shì shǐ dìng. zài wèi shí sān nián, gōng shì yuàn cōng wú suǒ zēng yì. mò tīng dà chén jì, chuán wèi xī zōng, shǐ tài zǔ shì sì bù shī zhèng xù, kě wèi xíng qí suǒ shén nán yǐ!
贊曰:天輔草創,未遑禮樂之事。太宗以斜也、宗干知國政,以宗翰、宗望總戎事。既滅遼舉宋,即議禮制度,治歷明時,纘以武功,述以文事,經國規摹,至是始定。在位十三年,宮室苑瑽無所增益。末聽大臣計,傳位熙宗,使太祖世嗣不失正緒,可謂行其所甚難矣!