zhōng yì sān
◎忠義三
tú dān háng wán yán chén hé shàng yáng wò yǎn wū gǔ lùn hēi hàn tuó mǎn hú tǔ mén jī rǔ zuò ài shēn mǎ jiān lóng fù yǔ xiǎn
○徒單航 完顏陳和尚 楊沃衍 烏古論黑漢 陀滿胡土門 姬汝作 愛申(馬肩龍附) 禹顯
tú dān háng, yī míng zhāng sēng, fù mǎ shū mì shǐ mǒu zhī zǐ yě. fù hào jiǔ fù mǎ, wèi wáng yǒu shì běi biān, gǎi shòu dōu yuán shuài, réng quán píng zhāng, shū bù yǔn rén wàng. zhāng sēng shí wèi lì bù shì láng, lì quàn qí fù qǐng cí shuài zhí, suì bài píng zhāng. zhì níng yuán nián, hú shā hǔ shì nì, jiàng háng wèi ān zhōu cì shǐ. huì běi bīng dà zhì chéng xià, shēng yán dū chéng yǐ shī shǒu, rǔ kě sù jiàng. háng wèi qí mín yuē: chéng shǒu suī yán, wàn yī gōng pò, rǔ bèi wú jié yí yǐ. wǒ jiā liǎng shì fù mǎ, shòu guó hòu ēn, jué bù kě jiàng. rǔ bèi jì jiāng ān chū? qí mín yuē: tài shǒu bù qū, wǒ bèi yì hé rěn jiàng, yuàn yǐ sǐ shǒu. háng nǎi jǐn chū jiā cái yǐ kào jūn mín, jūn mín jiē jǐn lì bèi yù. yòu wǔ rì, chéng wēi, háng dù bù kě zhī, wèi qí qī nú yuē: jīn shì jí yǐ, wéi yǒu sǐ ěr. nǎi xiān yì qí qī ná, wèi qí jiā rén yuē: wǒ sǐ jí chè wū fén zhī. suì zì yì sǐ. chéng pò, rén yóu lì zhàn, yuē: tài shǒu jì sǐ, wǒ bèi bù kě dú jiàng. sǐ zhě shén zhòng.
徒單航,一名張僧,駙馬樞密使某之子也。父號九駙馬,衛王有事北邊,改授都元帥,仍權平章,殊不允人望。張僧時為吏部侍郎,力勸其父請辭帥職,遂拜平章。至寧元年,胡沙虎弒逆,降航為安州刺史。會北兵大至城下,聲言「都城已失守,汝可速降。」航謂其民曰:「城守雖嚴,萬一攻破,汝輩無孑遺矣。我家兩世駙馬,受國厚恩,決不可降。汝輩計將安出?」其民曰:「太守不屈,我輩亦何忍降,願以死守。」航乃盡出家財以犒軍民,軍民皆盡力備御。又五日,城危,航度不可支,謂其妻孥曰:「今事急矣,惟有死爾。」乃先縊其妻拏,謂其家人曰:「我死即撤屋焚之。」遂自縊死。城破,人猶力戰,曰:「太守既死,我輩不可獨降。」死者甚眾。
wán yán chén hé shàng, míng yí, zì liáng zuǒ, yì yǐ xiǎo zì xíng, fēng zhōu rén. xì chū xiāo wáng zhū sūn. fù qǐ gē, tài hé nán zhēng, yǐ gōng shòu tóng zhī jiē zhōu jūn shì, jí sòng fù jiē zhōu, qǐ gē zhàn mò yú jiā líng jiāng. zhēn yòu zhōng, chén hé shàng nián èr shí yú, wèi běi bīng suǒ lüè, dà shuài shén ài zhī, zhì zhàng xià. shí chén hé shàng mǔ liú fēng zhōu, cóng xiōng ān píng dū wèi xié liè shì zhī shén jǐn. chén hé shàng zài běi suì yú, tuō yǐ shěng mǔ, qǐ hái. dà shuài yǐ zú jiān zhī zhì fēng, nǎi yǔ xié liè jié shā jiān zú. duó mǎ fèng qí mǔ nán bēn, dà bīng jué, hé qí zhuī zhī, yóu tā lù dé miǎn. jì ér shī mǎ, mǔ lǎo bù néng xíng, zài yǐ lù jiǎo chē, xiōng dì gòng wǎn, nán dù hé. xuān zōng qí zhī.
完顏陳和尚,名彝,字良佐,亦以小字行,豐州人。系出蕭王諸孫。父乞哥,泰和南征,以功授同知階州軍事,及宋復階州,乞哥戰歿於嘉陵江。貞祐中,陳和尚年二十餘,為北兵所掠,大帥甚愛之,置帳下。時陳和尚母留豐州,從兄安平都尉斜烈事之甚謹。陳和尚在北歲余,托以省母,乞還。大帥以卒監之至豐,乃與斜烈劫殺監卒。奪馬奉其母南奔,大兵覺,合騎追之,由他路得免。既而失馬,母老不能行,載以鹿角車,兄弟共挽,南渡河。宣宗奇之。
xié liè yǐ shì guān shòu dōu tǒng, chén hé shàng shì bǔ hù wèi, wèi jǐ zhuǎn fèng yù. jí xié liè xíng shòu sì yuán shuài fǔ shì, zòu chén hé shàng zì suí, zhào yǐ chōng xuān chà tí kòng, pèi jīn fú. xié liè pì tài yuán wáng wò wèi jīng lì. wò zì zhòng zé, wén zhāng lùn yì yǔ léi yuān lǐ xiàn néng xiāng shàng xià, gù dé shī yǒu zhī. chén hé shàng tiān zī gāo míng, yǎ hǎo wén shǐ, zì jū jìn wèi rì, rén yǐ xiù cái mù zhī. zhì shì, wò shòu yǐ xiào jīng xiǎo xué lùn yǔ chūn qiū zuǒ shì chuán, lüè tōng qí yì. jūn zhōng wú shì, zé chuāng xià zuò niú máo xì zì, rú hán kǔ zhī shì, qí shì shì wèi mò rán.
斜烈以世官授都統,陳和尚試補護衛,未幾轉奉御。及斜烈行壽、泗元帥府事,奏陳和尚自隨,詔以充宣差提控,佩金符。斜烈辟太原王渥為經歷。渥字仲澤,文章論議與雷淵、李獻能相上下,故得師友之。陳和尚天資高明,雅好文史,自居禁衛日,人以秀才目之。至是,渥授以《孝經》、《小學》、《論語》、《春秋左氏傳》,略通其義。軍中無事,則窗下作牛毛細字,如寒苦之士,其視世味漠然。
zhèng dà èr nián, xié liè luò shuài zhí, lì wèi zǒng lǐng, tún fāng chéng. chén hé shàng suí yǐ wǎng, fán xiōng jūn zhōng shì jiē yù zhī zhī. xié liè shí zài bìng, jūn zhōng lǐ tài hé zhě, yǔ fāng chéng zhèn fáng jūn gé yí wēng xiāng ōu, sù yú chén hé shàng, yí wēng shì bù zhí, jí liàng chī zhī. yí wēng sù xiōng hàn, chǐ yǐ lǐ qū shòu zhàng, jìng yù yù yǐ sǐ, liú yǔ qí qī, bì bào chén hé shàng. qī sòng chén hé shàng yǐ sī fèn qīn guān, gù shā qí fū, sù yú tái shěng, yú jìn shì, jī xīn lóng jīn qiáo nán, yuē bù dé bào, zé zì fén yǐ xiè qí fū. yǐ gù chén hé shàng xì yù. yì zhě yí chén hé shàng, niǔ yú jìn jìn, yǐ bīng kǔn zhī zhòng, bì héng zì wéi fǎ, dāng yǐ dà pì. zòu shàng, jiǔ bù néng jué. chén hé shàng jù shū yù zhōng dú zhī, fán shí yǒu bā yuè. míng nián, xié liè bìng yù, zhào tí bīng ér xī, rù cháo, āi zōng guài qí shòu shén, wèn: qīng níng yǐ fāng chéng yù wèi jué gù yé? qīng dàn xíng, wú jīn shè zhī yǐ. yǐ tái jiàn fù yǒu yán, bù gǎn shè. wèi jǐ, xié liè zú. shàng wén, shǐ chí shè chén hé shàng, yuē: yǒu sī zòu rǔ yǐ sī fèn shā rén. rǔ xiōng sǐ, shī wú yī míng jiāng. jīn yǐ rǔ xiōng gù, qū fǎ shè rǔ, tiān xià bì yǒu yì wǒ zhě. tā rì, rǔ fèn fā lì gōng míng, guó jiā dé rǔ lì, shǐ yǐ wǒ wèi bù wàng shè yǐ. chén hé shàng qiě qì qiě bài, bēi dòng zuǒ yòu, bù néng chū yī yán wèi xiè. nǎi yǐ bái yī lǐng zǐ wēi jūn dōu tǒng, yú nián zhuǎn zhōng xiào jūn tí kòng.
正大二年,斜烈落帥職,例為總領,屯方城。陳和尚隨以往,凡兄軍中事皆預知之。斜烈時在病,軍中李太和者,與方城鎮防軍葛宜翁相毆,訴於陳和尚,宜翁事不直,即量笞之。宜翁素兇悍,恥以理屈受杖,竟鬱郁以死,留語其妻,必報陳和尚。妻訟陳和尚以私忿侵官,故殺其夫,訴於台省,於近侍,積薪龍津橋南,約不得報,則自焚以謝其夫。以故陳和尚系獄。議者疑陳和尚,狃于禁近,倚兵閫之重,必橫恣違法,當以大辟。奏上,久不能決。陳和尚聚書獄中讀之,凡十有八月。明年,斜烈病癒,詔提兵而西,入朝,哀宗怪其瘦甚,問:「卿寧以方城獄未決故耶?卿但行,吾今赦之矣。」以台諫復有言,不敢赦。未幾,斜烈卒。上聞,始馳赦陳和尚,曰:「有司奏汝以私忿殺人。汝兄死,失吾一名將。今以汝兄故,曲法赦汝,天下必有議我者。他日,汝奮發立功名,國家得汝力,始以我為不妄赦矣。」陳和尚且泣且拜,悲動左右,不能出一言為謝。乃以白衣領紫微軍都統,逾年轉忠孝軍提控。
wǔ nián, běi bīng rù dà chāng yuán, píng zhāng hé dá wèn shuí kě wèi qián fēng zhě, chén hé shàng chū yīng mìng. xiān yǐ mù yù yì yī, ruò jiāng jiù mù rán zhě, huàn jiǎ shàng mǎ bù fǎn gù. shì rì, yǐ sì bǎi qí pò bā qiān zhòng, sān jūn zhī shì yǒng yuè sī zhàn, gài zì jūn xìng èr shí nián shǐ yǒu cǐ jié. zòu gōng dì yī, shǒu zhào bāo yù, shòu dìng yuǎn dà jiāng jūn píng liáng fǔ pàn guān, shì xí móu kè. yī rì míng dòng tiān xià.
五年,北兵入大昌原,平章合達問誰可為前鋒者,陳和尚出應命。先已沐浴易衣,若將就木然者,擐甲上馬不反顧。是日,以四百騎破八千眾,三軍之士踴躍思戰,蓋自軍興二十年始有此捷。奏功第一,手詔褒諭,授定遠大將軍、平涼府判官,世襲謀克。一日名動天下。
zhōng xiào yī jūn, jiē huí hé nǎi mǎn qiāng hún jí zhōng yuán bèi fú bì zuì lái guī zhě, zhì hěn líng tū, hào nán zhì. chén hé shàng yù zhī yǒu fāng, zuò zuò jìn tuì jiē zhōng chéng shì, suǒ guò zhōu yì cháng liào suǒ gěi wài qiū háo wú fàn, jiē qū jiān bù fù xuān zá, měi zhàn zé xiān dēng xiàn zhèn, jí ruò fēng yǔ, zhū jūn yǐ yǐ wèi zhòng. liù nián, yǒu wèi zhōu zhī shèng. bā nián, yǒu dǎo huí gǔ zhī shèng. zì xíng tú bù sì wǔ qiān wèi yù wǔ zhōng láng jiāng.
忠孝一軍,皆回紇、乃滿、羌、渾及中原被俘避罪來歸者,鷙狠凌突,號難制。陳和尚御之有方,坐作進退皆中程式,所過州邑常料所給外秋毫無犯,街曲間不復喧雜,每戰則先登陷陣,疾若風雨,諸軍倚以為重。六年,有衛州之勝。八年,有倒回谷之勝。自刑徒不四五遷為禦侮中郎將。
fù shū yí lá pú ā wú chí zhòng zhī lüè, cháng yī rì yè chí èr bǎi lǐ qū xiǎo lì, jūn zhōng mò gǎn jiàn zhǐ. chén hé shàng sī wèi tóng liè yuē: fù shū yǐ dà jiāng jūn wèi piāo lüè zhī shì, jīn rì dé shēng kǒu sān bǎi, míng rì dé niú yáng yī èr qiān, shì zú chuǎn sǐ zhě zé bù fù jì. guó jiā shù nián suǒ jī, yī dàn bì wèi shì rén pò chú jǐn yǐ. huò yǐ gào pú ā, yī rì, zhì jiǔ huì zhū jiāng yǐn, jiǔ xíng zhì chén hé shàng, pú ā yuē: rǔ céng duǎn zhǎng wǒ, yòu wèi guó jiā bīng lì dāng yóu wǒ jǐn huài, chéng yǒu fǒu? chén hé shàng yǐn bì, xú yuē yǒu. pú ā jiàn qí wú jù róng, màn wèi hǎo yǔ yún: yǒu guò dāng miàn lùn, wú hòu yán yě.
副樞移剌蒲阿無持重之略,嘗一日夜馳二百里趨小利,軍中莫敢諫止。陳和尚私謂同列曰:「副樞以大將軍為剽略之事,今日得生口三百,明日得牛羊一二千,士卒喘死者則不復計。國家數年所積,一旦必為是人破除盡矣。」或以告蒲阿,一日,置酒會諸將飲,酒行至陳和尚,蒲阿曰:「汝曾短長我,又謂國家兵力當由我盡壞,誠有否?」陳和尚飲畢,徐曰「有。」蒲阿見其無懼容,漫為好語云:「有過當面論,無後言也。」
jiǔ nián zhēng yuè, sān fēng shān zhī bài, zǒu jūn zhōu. chéng pò, dà bīng rù, jí zòng jūn xiàng zhàn. chén hé shàng qū bì yǐn chù, shā lüè shāo dìng nǎi chū, zì yán yuē: wǒ jīn guó dà jiāng, yù jiàn bái shì. bīng shì yǐ shù qí jiā zhī, yì xíng zhàng qián. wèn qí xìng míng, yuē: wǒ zhōng xiào jūn zǒng lǐng chén hé shàng yě. dà chāng yuán zhī shèng zhě wǒ yě, wèi zhōu zhī shèng yì wǒ yě, dǎo huí gǔ zhī shèng yì wǒ yě. wǒ sǐ luàn jūn zhōng, rén jiāng wèi wǒ fù guó jiā, jīn rì míng bái sǐ, tiān xià bì yǒu zhī wǒ zhě. shí yù qí jiàng, zhuó zú jìng zhé bù wèi qū, huō kǒu wěn zhì ěr, xùn xuè ér hū, zhì sǐ bù jué. dà jiāng yì zhī, lèi yǐ mǎ dòng, zhù yuē: hǎo nán zǐ, tā rì zài shēng, dāng lìng wǒ dé zhī. shí nián sì shí yī. shì nián liù yuè, zhào zèng zhèn nán jūn jié dù shǐ, sù xiàng bāo zhōng miào, lè shí jì qí zhōng liè.
九年正月,三峰山之敗,走鈞州。城破,大兵入,即縱軍巷戰。陳和尚趨避隱處,殺掠稍定乃出,自言曰:「我金國大將,欲見白事。」兵士以數騎夾之,詣行帳前。問其姓名,曰:「我忠孝軍總領陳和尚也。大昌原之勝者我也,衛州之勝亦我也,倒回谷之勝亦我也。我死亂軍中,人將謂我負國家,今日明白死,天下必有知我者。」時欲其降,斫足脛折不為屈,豁口吻至耳,噀血而呼,至死不絕。大將義之,酹以馬湩,祝曰:「好男子,他日再生,當令我得之。」時年四十一。是年六月,詔贈鎮南軍節度使,塑像褒忠廟,勒石紀其忠烈。
xié liè míng dǐng, zì guó qì, bì lǐ hǎi shì xí měng ān. nián èr shí, yǐ shàn zhàn zhī míng. zì shòu sì yuán shuài zhuǎn ān píng dū wèi, zhèn shāng zhōu, wēi wàng shén zhòng, jìng xián xià shì, yǒu gǔ xián jiāng zhī fēng. chū zhì shāng zhōu, yī rì sōu fú, yú dà zhú lín zhōng de ōu yáng xiū zi sūn, wèn ér zhī zhī, bìng qí zú shǔ xiāng lǐ sān qiān yú rén jiē zòng qiǎn zhī.
斜烈名鼎,字國器,畢裏海世襲猛安。年二十,以善戰知名。自壽、泗元帥轉安平都尉,鎮商州,威望甚重,敬賢下士,有古賢將之風。初至商州,一日搜伏,於大竹林中得歐陽修子孫,問而知之,並其族屬鄉里三千餘人皆縱遣之。
yáng wò yǎn, yī míng wò liè, cì xìng wù lín dá, shuò zhōu jìng biān guān zhuāng rén, běn shǔ táng kuò dí lá bù zú. shǎo cháng wèi běi biān tún tián xiǎo lì, huì dà yuán bīng rù jìng, cháo mìng xǐ táng kuò zú nèi dì, wò yǎn liú bù xǐ, lǜ běn bù zú yuàn cóng zhě rù bǎo shuò zhōu nán shān chá qǐ gōu, yǒu zhòng shù qiān, tuī wò yǎn wèi zhāo fǔ shǐ, hào qí gōu yuē fǔ, gù cán pò zhèn xiàn tú dǎng rì jí, guān jūn bù néng zhì. yòu yǔ dà bīng zhàn, lián huò xiǎo jié, jí fá shí, suì xíng piāo jié. guān jūn bǔ zhī, jù zhàn bù xià, zhuǎn zǒu níng ào wǔ shuò níng biān zhū zhōu, mín yǐ wèi bìng. cháo tíng qiǎn rén zhāo zhī, wò yǎn jí yǐ zhòng lái guī. shí xuān zōng shì nán qiān, cì qí mén, wén zhī shén xǐ, suì yǐ wèi wǔ zhōu cì shǐ.
楊沃衍,一名斡烈,賜姓兀林答,朔州靜邊官莊人,本屬唐括迪剌部族。少嘗為北邊屯田小吏,會大元兵入境,朝命徙唐括族內地,沃衍留不徙,率本部族願從者入保朔州南山茶杞溝,有眾數千,推沃衍為招撫使,號其溝曰府,故殘破鎮縣徒黨日集,官軍不能制。又與大兵戰,連獲小捷,及乏食,遂行剽劫。官軍捕之,拒戰不下,轉走寧、隩、武、朔、寧邊諸州,民以為病。朝廷遣人招之,沃衍即以眾來歸。時宣宗適南遷,次淇門,聞之甚喜,遂以為武州刺史。
wǔ zhōu lǚ jīng cán huǐ, wò yǎn rù zhōu wèi jǐ, ér dà bīng lái gōng, sǐ zhàn èr shí qī zhòu yè bù néng bá, nǎi tuì, shí zhēn yòu èr nián èr yuè yě. jì ér cháo tíng yǐ wǔ zhōu zhōng bù kě shǒu, lìng wò yǎn qiān qí jūn mín zhù kě lán zhōu, yǐ wǔ zhōu gōng zhuó wèi běn zhōu fáng yù shǐ. é shēng kě lán wèi jié zhèn, yǐ wò yǎn wèi jié dù shǐ, réng zhào yù yuē: qīng yú guó jǐn zhōng, lèi yǒu láo jī. jīn tè shēng sān pǐn, ēn yì hòu yǐ, qí yì lì zhōng qín, yǔ xuān fǔ sī jí mù yǐ ān jūn mín. wò yǎn zì fèng zhào jí yǐ shēn xǔ guó, yuē: wèi rén bù sǐ wáng shì ér sǐ yú jiā, fēi dà zhàng fū yě.
武州屢經殘毀,沃衍入州未幾,而大兵來攻,死戰二十七晝夜不能拔,乃退,時貞祐二年二月也。既而朝廷以武州終不可守,令沃衍遷其軍民駐岢嵐州,以武州功擢為本州防禦使。俄升岢嵐為節鎮,以沃衍為節度使,仍詔諭曰:「卿於國盡忠,累有勞績。今特升三品,恩亦厚矣,其益勵忠勤,與宣撫司輯睦以安軍民。」沃衍自奉詔即以身許國,曰:「為人不死王事而死於家,非大丈夫也。」
sān nián, fèng zhǐ tún jīng bīn lǒng sān zhōu, wò yǎn fēn qí jūn jiǔ qiān rén wèi shí yì wǔ dōu tǒng, qīn tǒng zhě shí zhī sì. shì dōng, xī xià sì wàn yú qí wéi dìng xī zhōu, yuán shuài yòu dōu jiān wán yán sài bù yǐ wò yǎn tí kòng jūn shì, lǜ bīng yǔ xià rén zhàn, zhǎn shǒu jǐ èr qiān, shēng qín shù shí rén, huò mǎ bā bǎi yú pǐ, qì xiè chēng shì, yú xī dùn qù. zhào shǎn xī xíng shěng shì gōng guān shǎng zhī.
三年,奉旨屯涇、邠、隴三州,沃衍分其軍九千人為十翼五都統,親統者十之四。是冬,西夏四萬餘騎圍定西州,元帥右都監完顏賽不以沃衍提控軍事,率兵與夏人戰,斬首幾二千,生擒數十人,獲馬八百餘匹,器械稱是,余悉遁去。詔陝西行省視功官賞之。
xìng dìng yuán nián chūn, shàng yǐ wò yǎn lèi yǒu zhàn gōng, cì jīn xìng. wèi jǐ, yáo shòu tōng yuǎn jūn jié dù shǐ jiān gǒng zhōu guǎn nèi guān chá shǐ. shì dōng, zhào shǎn xī xíng shěng fá sòng, wò yǎn yǔ yuán shuài zuǒ dōu jiān nèi zú bái sā tōng yuǎn jūn jié dù shǐ wēn dí hǎn lóu shì tóng zhī tōng yuǎn jūn jié dù shǐ shì wū gǔ lùn zhǎng shòu píng xī jūn jié dù fù shǐ hé sù jiā wù dí jiāng bīng wǔ qiān chū gǒng zhōu yán chuān, zhì gù chéng féng xià bīng sān bǎi, jī zǒu zhī. yòu rù xī hé zhōu zhì qí shān bǎo, yù bīng liù qiān fán sān duì, qiǎn jūn fēn jī, zhú běi sān shí yú lǐ, zhǎn shǒu sì bǎi jí, shēng huò shí rén mǎ èr bǎi pǐ jiǎ zhàng bù shèng jì. xún fù dé sàn guān. èr nián zhēng yuè, jié bào zhì, shàng dà xǐ, zhào qiān wò yǎn guān yī jiē, yáo shòu zhī lín táo fǔ shì. sān nián, wǔ xiū guān zhī jié, wò yǎn gōng jū duō, zhào tè qiān yī guān.
興定元年春,上以沃衍累有戰功,賜今姓。未幾,遙授通遠軍節度使、兼鞏州管內觀察使。是冬,詔陝西行省伐宋,沃衍與元帥左都監內族白撒、通遠軍節度使溫迪罕婁室、同知通遠軍節度使事烏古論長壽、平西軍節度副使和速嘉兀迪將兵五千出鞏州鹽川,至故城逢夏兵三百,擊走之。又入西和州至岐山堡,遇兵六千凡三隊,遣軍分擊,逐北三十餘里,斬首四百級,生獲十人、馬二百匹、甲仗不勝計。尋復得散關。二年正月,捷報至,上大喜,詔遷沃衍官一階,遙授知臨洮府事。三年,武休關之捷,沃衍功居多,詔特遷一官。
yuán guāng yuán nián zhēng yuè, yáo shòu zhōng jīng liú shǒu. liù yuè, jìn bài yuán shuài yòu jiān jūn, réng shì xí nà gǔ hú lǐ ài bì lá móu kè. èr nián chūn, běi bīng yóu qí shù bǎi lüè yán ān ér nán, wò yǎn lǜ bīng zhuī zhī, zhàn yú yě zhū lǐng, huò sì rén ér hái. é ér, bīng dà zhì, zhù dé ān zhài, fù jī zǒu zhī. wèi jǐ, dà bīng gōng fèng xiáng hái, dào chū bǎo ān, wò yǎn qiǎn tí kòng wán yán chá lá pò yú shí lóu tái, qián hòu huò mǎ èr bǎi fú yìn shù shí. zhào yǒu sī lùn shǎng. chū, wén yě zhū lǐng yǒu bīng, wò yǎn yuē tuó mǎn hú tǔ mén yǐ bù jūn huì zhàn. hú tǔ mén sù jiāng, cháng qīng wò yǎn, zhì shì shī qī. wò yǎn zhàn hái, huì zhū jiāng yù zhǎn hú tǔ mén, zhū jiāng āi qǐng nǎi shì zhī. shí dà bīng shēng shì yì zhèn, shǎn xī xíng shěng xí wò yǎn qīng yě, bù cóng, yuē wǒ ruò qīng yě, míng nián mín hé suǒ de shí? suì gé dà jiàn chí shì shǐ mín bì mài shì. zhèng dà èr nián, jìn bài yuán shuài zuǒ jiān jūn, yáo lǐng zhōng jīng liú shǒu.
元光元年正月,遙授中京留守。六月,進拜元帥右監軍,仍世襲納古胡里愛必剌謀克。二年春,北兵游騎數百掠延安而南,沃衍率兵追之,戰於野豬嶺,獲四人而還。俄而,兵大至,駐德安寨,復擊走之。未幾,大兵攻鳳翔還,道出保安,沃衍遣提控完顏查剌破於石樓台,前後獲馬二百、符印數十。詔有司論賞。初,聞野豬嶺有兵,沃衍約陀滿胡土門以步軍會戰。胡土門宿將,常輕沃衍,至是失期。沃衍戰還,會諸將欲斬胡土門,諸將哀請乃釋之。時大兵聲勢益振,陝西行省檄沃衍清野,不從,曰;「我若清野,明年民何所得食?」遂隔大澗持勢使民畢麥事。正大二年,進拜元帥左監軍,遙領中京留守。
bā nián dōng, píng zhāng hé dá cān zhèng pú ā yóu dèng zhōu ér xī, wò yǎn zì fēng yáng chuān yù yú wǔ duǒ shān xià, wèn yǔ shān zhī zhàn rú hé, hé dá yuē: wǒ jūn suī shèng, ér dà bīng yǐ sǎn màn qū jīng shī yǐ. wò yǎn fèn yún: píng zhāng cān zhèng méng guó hòu ēn, wò bīng bǐng, shī shì jī, bù néng zhàn yù, nǎi zòng bīng shēn rù, shàng hé yán yé!
八年冬,平章合達、參政蒲阿由鄧州而西,沃衍自豐陽川遇於五朵山下,問禹山之戰如何,合達曰:「我軍雖勝,而大兵已散漫趨京師矣。」沃衍憤云:「平章、參政蒙國厚恩,握兵柄,失事機,不能戰御,乃縱兵深入,尚何言耶!」
sān fēng shān zhī bài, wò yǎn zǒu jūn zhōu. qí bù qǔ bái liú nú dāi liú shèng jì jiàng, qǐng yú dà shuài, yuàn rù jūn zhāo wò yǎn. dà shuài zhì liú nú, lìng shèng rù jūn jiàn wò yǎn, dào dà shuài yì, jiàng zé dāng shòu dà guān. wò yǎn shàn yán wèi fǔ zhī, shǐ qián, bá jiàn zhuó zhī, yuē: wǒ qǐ shēn xì wēi, méng guó dà ēn, rǔ yù yǐ cǐ wū wǒ yé! suì yí yǔ bù qǔ hòu shì, wàng biàn jīng bài qiě kū yuē: wú miàn mù jiàn cháo tíng, wéi yǒu yī sǐ ěr. jí zì yì. bù qǔ jǔ huǒ bìng suǒ yù wū fén zhī, cóng sǐ zhě shí yú rén. wò yǎn sǐ shí nián wǔ shí èr.
三峰山之敗,沃衍走鈞州。其部曲白留奴、呆劉勝既降,請於大帥,願入鈞招沃衍。大帥質留奴,令勝入鈞見沃衍,道大帥意,降則當授大官。沃衍善言慰撫之,使前,拔劍斫之,曰:「我起身細微,蒙國大恩,汝欲以此污我耶!」遂遺語部曲後事,望汴京拜且哭曰:「無面目見朝廷,惟有一死耳。」即自縊。部曲舉火併所寓屋焚之,從死者十餘人。沃衍死時年五十二。
chū, dà bīng pò xī xià, zhǎng qū ér zhì, guān fǔ qiān lǐ jiē xiōng xiōng bù ān, suī zhì zhě yì wú rú zhī hé. wò yǎn yǔ qí bù jiāng liú xìng gē zhě lǜ bīng wǎng lái bīn lǒng jiān, lǚ zhàn lǚ shèng, gù dà jūn cù bù néng dōng xià.
初,大兵破西夏,長驅而至,關輔千里皆洶洶不安,雖智者亦無如之何。沃衍與其部將劉興哥者率兵往來邠、隴間,屢戰屢勝,故大軍猝不能東下。
xìng gē, fèng xiáng guó xiàn rén, qǐ yú qún dào, rén hū yuē rè liú. hòu yú qīng huà zhàn sǐ, dà bīng zhì lèi jiǔ yǐ diào, xī zhōu qí lǎo yǔ zhī. zhì wèi qì xià.
興哥,鳳翔虢縣人,起於群盜,人呼曰「熱劉」。後於清化戰死,大兵至酹酒以吊,西州耆老語之。至為泣下。
wū gǔ lùn hēi hàn, chū yǐ qīn jūn rù shì, cháng wèi táng dèng yuán shuài fǔ bǎ jūn guān. tiān xìng èr nián, táng zhōu cì shǐ nèi zú xié lǔ bìng zú, dèng zhōu zǒng shuài fǔ yǐ pú chá dū wèi quán táng zhōu shì. sòng jūn liǎng lái wéi táng, yòu táng zhī liáng duō wèi dèng zhōu suǒ qǔ, yǐ gù fá shí. liù yuè, qiǎn wàn hù jiā gǔ dìng zhù rù guī dé, zòu qǐng jūn liáng, bù bào. qī yuè, zhèn fáng jūn féng zǒng lǐng zhēn gǎi zhù wèi biàn, shā pú chá dū wèi. shí cháo tíng dào gěng, shuài fǔ chéng zhì yǐ hēi hàn quán cì shǐ xíng shuài fǔ shì.
烏古論黑漢,初以親軍入仕,嘗為唐、鄧元帥府把軍官。天興二年,唐州刺史內族斜魯病卒,鄧州總帥府以蒲察都尉權唐州事。宋軍兩來圍唐,又唐之糧多為鄧州所取,以故乏食。六月,遣萬戶夾谷定住入歸德,奏請軍糧,不報。七月,鎮防軍馮總領、甄改住為變,殺蒲察都尉。時朝廷道梗,帥府承制以黑漢權刺史行帥府事。
jì ér zhèn fáng jūn yǒu guī sòng zhī móu, shí yù zhōu dà chéng shān niè dōu tǒng yī jūn wǔ bǎi rén zài zhōu, dú bù yù guī sòng, yǔ zhèn fáng jūn wèi dí, zhèn fáng bù néng shèng, qì lǎo yòu bēn zǎo yáng, sòng rén yǐ gù zhī táng zhī xū shí. huì dèng shuài yí lá yuàn yǐ chéng pàn guī yú sòng, yí shū zhāo hēi hàn, hēi hàn shā qí shǐ zhě bù bào. sòng wáng ān fǔ lǜ bīng gōng táng, è sī wáng tài wèi jì zhì, gōng yì jí. hēi hàn wén āi zōng qiān cài, qiǎn rén qiú jiù, shàng mìng quán cān zhèng wù lín dá hú tǔ jiāng bīng yǐ wǎng. sòng rén shè fú, zòng qí bàn rù chéng, yāo jī zhī, hú tǔ dà bài, jǐn cún sān shí qí yǐ hái.
既而鎮防軍有歸宋之謀,時裕州大成山聶都統一軍五百人在州,獨不欲歸宋,與鎮防軍為敵,鎮防不能勝,棄老幼奔棗陽,宋人以故知唐之虛實。會鄧帥移剌瑗以城叛歸於宋,遺書招黑漢,黑漢殺其使者不報。宋王安撫率兵攻唐,鄂司王太尉繼至,攻益急。黑漢聞哀宗遷蔡,遣人求救,上命權參政兀林答胡土將兵以往。宋人設伏,縱其半入城,邀擊之,胡土大敗,僅存三十騎以還。
chéng zhōng liáng jǐn, rén xiāng shí, hēi hàn shā qí ài qiè dàn shì, shì zhēng shā qí qī zǐ. guān lǚ jù yì yù jiàng, hēi hàn yǔ niè dōu tǒng zhí yì yì jiān, féng zǒng lǐng nǎi sī chū chéng yǔ wáng ān fǔ huì yǐn, yuē míng rì sòng jūn rù chéng. féng guī, sòng jūn bù dé rù, niè dōu tǒng qǐng féng yì shì, jí zuò zhōng zhǎn zhī. jí qí dǎng jiē sǐ. zǒng lǐng zhào chǒu ér zhě chū yǔ féng tóng móu, nèi bù zì ān, kāi xī mén nà sòng jūn. hēi hàn lǜ dà chéng shān jūn xiàng zhàn, zì chén zhì wǔ, sòng jūn dà bài ér chū, shā shāng wú shù. sòng rén chéng xià dà hū zhào chǒu ér, yuē bìng lì shā dà chéng shān jūn. dà chéng jūn bài, sòng rén huò hēi hàn, xié shǐ jiàng, hēi hàn bù qū, wèi suǒ shā. qí dé tuō zǒu zhě shí yú rén, zǒng lǐng yí lá wàng jūn nǚ xī liè jūn chǒu ér zǒu cài zhōu, jiē dé qiān shǎng, hòu jù sǐ yú jiǎ wǔ zhī nán.
城中糧盡,人相食,黑漢殺其愛妾啖士,士爭殺其妻子。官屢聚議欲降,黑漢與聶都統執議益堅,馮總領乃私出城與王安撫會飲,約明日宋軍入城。馮歸,宋軍不得入,聶都統請馮議事,即坐中斬之。及其黨皆死。總領趙丑兒者初與馮同謀,內不自安,開西門納宋軍。黑漢率大成山軍巷戰,自辰至午,宋軍大敗而出,殺傷無數。宋人城下大呼趙丑兒,約併力殺大成山軍。大成軍敗,宋人獲黑漢,脅使降,黑漢不屈,為所殺。其得脫走者十餘人,總領移剌望軍、女奚烈軍、丑兒走蔡州,皆得遷賞,後俱死於甲午之難。
tuó mǎn hú tǔ mén, zì zi xiù, cè lùn jìn shì yě. lèi guān hàn lín dài zhì. zhēn yòu èr nián, qiān zhī zhōng shān fǔ. sān nián, gǎi zhī lín táo fǔ jiān běn lù bīng mǎ dōu zǒng guǎn. pàn zéi lán zhōu chéng chén sēng děng yòu xià rén rù kòu, wéi lín táo fán bàn yuè, chéng zhōng bīng shù qiān ér sù qiě bù zhī, zhòng jiē wēi zhī. hú tǔ mén rì wèi kāi yù nì shùn huò fú, jiē zì fèn. yīn bǔ qí dǎng yù wèi nèi yīng zhě èr shí rén, zhǎn zhī, zhì shǒu chéng wài. zéi sì miàn lái gōng, nǎi yè chū xí zéi lěi, xià bīng dà luàn, jīn jūn chéng zhī, suì dà jié, xià rén dùn qù.
陀滿胡土門,字子秀,策論進士也。累官翰林待制。貞祐二年,遷知中山府。三年,改知臨洮府、兼本路兵馬都總管。叛賊蘭州程陳僧等誘夏人入寇,圍臨洮凡半月,城中兵數千而粟且不支,眾皆危之。胡土門日為開諭逆順禍福,皆自奮。因捕其黨欲為內應者二十人,斬之,擲首城外。賊四面來攻,乃夜出襲賊壘,夏兵大亂,金軍乘之,遂大捷,夏人遁去。
sì nián, zhī hé zhōng fǔ shì, quán hé dōng nán lù xuān fǔ fù shǐ. shí yuè, jìn yuán shuài yòu jiān jūn jiān qián zhí. xìng dìng èr nián, wèi jiàng yáng jūn jié dù shǐ jiān jiàng zhōu guǎn nèi guān chá shǐ. shí yuè, qiān yuán shuài zuǒ jiān jūn xíng yuán shuài fǔ shì jiān zhī jìn ān fǔ hé dōng nán lù bīng mǎ dōu zǒng guǎn. yú shì, xiū chéng chí, shàn jiǎ bīng, jī chú liáng, yǐ bèi zhàn shǒu. mín bù yuè, xíng shěng xū dǐng wén zhī, yí yǐ shū yuē: yuán shuài shǐ zhèn hé zhōng, huì ài zài mín, yí pèi jìn ān, yuǎn jìn xīn yǎng. qù suì bīng rù, píng yáng bù shǒu, hé dōng bǎo wán zhě wéi jiàng ér yǐ. gài gōng zuò chóu zhì shèng, wēi dé sù zhe, gù bù dòng shēng qì yǐ zhì wú yú yě. ěr lái chuán wén, zhì zhèng tài gāng, kē zhēng tài zhòng, dǐng qiè yōu zhī. gǔ rén yǒu yán, yù xià bù kuān zé rén duō jù huò, yòng rén yǒu yí zé shì bù jǐn xīn. kuàng dà bīng zài ěr, lín jìng yǐ xū, xiǎo rén yì dòng, chéng bù kě bù lǜ yě. yuàn gōng yǐ qiān xū dài xià, zhōng xiào jié rén, míng shǎng fá, píng fù shuì, shàng yǐ fēn shèng zhǔ xiāo gàn zhī yōu, xià yǐ wèi hé dōng zhǎng chéng zhī tuō. hú tǔ mén dé shū, jù mín bù cóng qiě huò shēng biàn, nǎi shàng yán: chén běn suǒ cái, wěi yīng zhòng jì, fāng jiāng zhì huáng bēi jī chú liáng wèi hàn yù zhī jì, ér xiǎo mín nán yǔ lǜ shǐ, yǐ chén zhèng lìng pō jí, jiē yǒu yuàn yán, suì yí xíng shěng zhī yōu. zì wén xùn yù, cuò shēn wú suǒ, nèi zì quān huǐ, wài jiā kuān fǔ, shù jǐ shǎo wèi zhòng xīn. ér jìn yǐ cháo mìng fēn jūn guò hé, zé yòu xuān yán shuài chén bù yì bīng bǎo shǒu, ér fǎn zhù hé nán, jiāng qì wǒ yě. rén xīn rú cǐ, kǒng yī dàn suì shēng tā biàn. xiàng zhě lǐ gé zài píng yáng, rén bù ān zhī, ér gé yǐn rěn bù yán, yǐ zhì yú bài. chén shí zhuō móu, wú yǐ fú rén, gǎn yǐ dǐng shū shàng wén, wéi cháo tíng tú zhī. cháo tíng yǐ dǐng yán, qiǎn lì bù shàng shū shǒu yán lǘ shān dài zhī. huò yuē, hú tǔ mén yù yǐ jì qù jìn ān, nǎi dà xìng yì, zì wèi shā lù, wù shī mín xīn, gù dǐng yán jí zhī. wèi jǐ, jìn ān shī shǒu, sǐ zhě jǐ bǎi wàn rén, suì shī hé dōng.
四年,知河中府事,權河東南路宣撫副使。十月,進元帥右監軍、兼前職。興定二年,為絳陽軍節度使、兼絳州管內觀察使。十月,遷元帥左監軍、行元帥府事、兼知晉安府、河東南路兵馬都總管。於是,修城池,繕甲兵,積芻糧,以備戰守。民不悅,行省胥鼎聞之,遺以書曰:「元帥始鎮河中,惠愛在民,移旆晉安,遠近忻仰。去歲兵入,平陽不守,河東保完者惟絳而已。蓋公坐籌制勝,威德素著,故不動聲氣以至無虞也。邇來傳聞,治政太剛,科征太重,鼎切憂之。古人有言,御下不寬則人多懼禍,用人有疑則士不盡心。況大兵在邇,鄰境已虛,小人易動,誠不可不慮也。願公以謙虛待下,忠孝結人,明賞罰,平賦稅,上以分聖主宵旰之憂,下以為河東長城之託。」胡土門得書,懼民不從且或生變,乃上言:「臣本瑣材,猥膺重寄,方將治隍碑、積芻糧為捍禦之計,而小民難與慮始,以臣政令頗急,皆有怨言,遂貽行省之憂。自聞訓諭,措身無所,內自悛悔,外加寬撫,庶幾少慰眾心。而近以朝命分軍過河,則又喧言帥臣不益兵保守,而反助河南,將棄我也。人心如此,恐一旦遂生他變。向者李革在平陽,人不安之,而革隱忍不言,以至於敗。臣實拙繆,無以服人,敢以鼎書上聞,惟朝廷圖之。」朝廷以鼎言,遣吏部尚書守顏閭山代之。或曰,胡土門欲以計去晉安,乃大興役,恣為殺戮,務失民心,故鼎言及之。未幾,晉安失守,死者幾百萬人,遂失河東。
sān nián bā yuè, gǎi tài cháng qīng quán qiān shū mì yuàn shì zhī guī dé fǔ shì. yuán guāng èr nián èr yuè, zuò shàng shū bù shí, xuē yī guān. zhèng dà sān nián qī yuè, fù wèi lín táo fǔ zǒng guǎn. sì nián wǔ yuè, chéng pò bèi zhí, yòu zhī jiàng bù yīng, shǐ zhī guì bù cóng, yǐ dāo luàn zhuó qí xī jìng, zhōng bù wèi qū, suì shā zhī. wǔ nián, zhào zèng zhōng jīng liú shǒu, lì xiàng bāo zhōng miào, lù yòng qí zi sūn. qí qī wū gǔ lùn shì yì sǐ jié, yǒu chuán.
三年八月,改太常卿、權簽樞密院事、知歸德府事。元光二年二月,坐上書不實,削一官。正大三年七月,復為臨洮府總管。四年五月,城破被執,誘之降不應,使之跪不從,以刀亂斫其膝脛,終不為屈,遂殺之。五年,詔贈中京留守,立像褒忠廟,錄用其子孫。其妻烏古論氏亦死節,有傳。
jī rǔ zuò, zì qīn zhī, rǔ yáng rén, quán zhōu jié dù fù shǐ duān xiū zhī zhí sūn yě. fù mào, yǐ yīn shì bù yuàn, zhuǎn shàng shū shěng lìng shǐ. rǔ zuò dú shū zhī yì lǐ, xìng háo dàng, bù jū xì xíng, píng rì yǐ cái liàng chēng. zhèng dà mò, bì bīng sōng shān, bǎo xiāng lín shù bǎi jiā, zhòng yǐ zhǎng shì zhī. hòu xǐ jū jiāo yá shān zhài, huì jìn shì jú shǐ wū gǔ lùn sì hé fǔ yù xī shān, yǐ pián yí shòu rǔ zuò běi shān zhāo fǔ shǐ, pèi yín fú, suì qiān rù rǔ zhōu.
姬汝作,字欽之,汝陽人,全州節度副使端修之侄孫也。父懋,以蔭試部掾,轉尚書省令史。汝作讀書知義理,性豪宕,不拘細行,平日以才量稱。正大末,避兵崧山,保鄉鄰數百家,眾以長事之。後徙居交牙山砦,會近侍局使烏古論四和撫諭西山,以便宜授汝作北山招撫使,佩銀符,遂遷入汝州。
chū, rǔ zhōu cán pò zhī hòu, tiān xìng yuán nián zhēng yuè, tóng zhī xuān huī yuàn shì zhāng kǎi shòu fáng yù shǐ, zì biàn lǜ xiāng jiá xiàn tǔ bīng bǎi yú rén rù qīng yáng duǒ. shí hū yán shí zhě lǐng qīng yáng zhài shì. shí zhào chéng rén, běn yáng wò yǎn bù qǔ, yǐ zhàn gōng zhì bǎo chāng jūn jié dù shǐ, xián jū rǔ zhī xī shān. kǎi zì chuāi bù néng fú zhòng, nǎi yǐ zhōu shì tuō shí, xún wǎng dèng zhōu cóng héng shān gōng wǔ xiān. hòu dà yuán bīng zhì, chéng pò, shā shù qiān rén, nǎi xǔ jiàng, yǐ zhāng xuān chà zhě guǎn zhōu shì. sān yuè, jūn zhōu kuì jūn liǔ qiān hù zhě rù zhōu, zhāng táo qù, liǔ suì jù zhī. wèi jǐ, chéng fù pò. jí rǔ zuò zhì, běi bīng suī qù, dàn kōng chéng ěr. rǔ zuò zhāo jí sàn wáng, fù lì shì jǐng, běi bīng lǚ zhāo zhī bù cóng, shù zhàn hù yǒu shèng fù. yǐ ér běi bīng fù lái gōng, rǔ zuò qīn dū shì zú, yǐ sǐ jù zhī. bīng tuì, jiān dào nà zòu, āi zōng xuān yù: cǐ zhōu wú xiǎn gù kě shì, rǔ nǎi néng wèi guó yòng mìng, jīn shòu yǐ tóng zhī rǔ zhōu fáng yù shǐ, pián yí cóng shì.
初,汝州殘破之後,天興元年正月,同知宣徽院事張楷授防禦使,自汴率襄、郟縣土兵百餘人入青陽垛。時呼延實者領青陽砦事。實趙城人,本楊沃衍部曲,以戰功至寶昌軍節度使,閒居汝之西山。楷自揣不能服眾,乃以州事托實,尋往鄧州從恆山公武仙。後大元兵至,城破,殺數千人,乃許降,以張宣差者管州事。三月,鈞州潰軍柳千戶者入州,張逃去,柳遂據之。未幾,城復破。及汝作至,北兵雖去,但空城爾。汝作招集散亡,復立市井,北兵屢招之不從,數戰互有勝負。已而北兵復來攻,汝作親督士卒,以死拒之。兵退,間道納奏,哀宗宣諭:「此州無險固可恃,汝乃能為國用命,今授以同知汝州防禦使,便宜從事。」
shì shí, cǐ zhōu nán tōng dèng zhōu, xī jiē luò yáng, dōng zé biàn jīng, shǐ chuán suǒ chū, gōng yì sān miàn, chuán tōng yīn hào. rán hū yán shí zài qīng yáng wèi zǒng shuài, jì rǔ zuò chéng shǒu zhī gōng, bù néng xiāng xià, zhōu shì dòng wèi suǒ zhì. shí yù qiān zhōu rù shān, wèi tā rì bì wèi dà bīng suǒ pò. rǔ zuò yǐ wèi cāng zhōng liáng shàng duō, sì miàn kuì jūn rì zhì, cǐ bèi jīng bǎi sǐ, jī zhī jiē kě yòng, cháo tíng yǐ wǒ shǒu cǐ zhōu, zǒng shuài nǎi yù qì zhī, hé xīn zāi. chán jiān jì xíng, yǒu xiāng tú zhī xì, xiáng yì guān yáng péng shì zhī yuē: wài nán wèi jiě ér gù sī fèn. yǔ shén zhūn qiè. shí nǎi hái shān, péng yīn quàn rǔ zuò nà zòu, qǐ sǐ shǒu cǐ zhōu, yǐ jiān jūn mín zhī xīn. qí dōng, zhàn yú xiāng jiá, dé mǎ bǎi yú, shì qì pō zhèn, suì yǐ rǔ zuò wèi zǒng shuài, bù fù yǔ shí xiāng guān yǐ.
是時,此州南通鄧州,西接洛陽,東則汴京,使傳所出,供億三面,傳通音耗。然呼延實在青陽為總帥,忌汝作城守之功,不能相下,州事動為所制。實欲遷州入山,謂他日必為大兵所破。汝作以為「倉中糧尚多,四面潰軍日至,此輩經百死,激之皆可用,朝廷倚我守此州,總帥乃欲棄之,何心哉。」讒間既行,有相圖之隙,詳議官楊鵬釋之曰:「外難未解而顧私忿。」語甚諄切。實乃還山,鵬因勸汝作納奏,乞死守此州,以堅軍民之心。其冬,戰於襄、郟,得馬百餘,士氣頗振,遂以汝作為總帥,不復與實相關矣。
tiān xìng èr nián liù yuè, āi zōng zài cài zhōu, qiǎn shǐ zhēng bīng rù yuán. zhōu rén wèi luó qí suǒ rǎo, nóng shì jǐn fèi, chéng zhōng liáng yì chuí jǐn. shì yuè, zhōng jīng pò, bù qǔ sī yì yǒu chún wáng zhī jù, jì yǐ chéng jiàng, jù rǔ zuò, bù gǎn yán, nǎi yǐ qiān zhōu rù shān bái zhī. rǔ zuò nù yuē: wú jiā fù zǔ shí lù bǎi nián, jīn zhāo yán yòu yǐ zhōu shì shuài zhí wěi wǒ, wú shēng wèi jīn mín, sǐ wèi jīn guǐ. rǔ bèi yù bì yú shān, fēi yù jiàng hū? yǒu zài yán qiān zhě wú bì zhǎn zhī.
天興二年六月,哀宗在蔡州,遣使徵兵入援。州人為邏騎所擾,農事盡廢,城中糧亦垂盡。是月,中京破,部曲私議有唇亡之懼,計以城降,懼汝作,不敢言,乃以遷州入山白之。汝作怒曰:「吾家父祖食祿百年,今朝延又以州事帥職委我,吾生為金民,死為金鬼。汝輩欲避於山,非欲降乎?有再言遷者吾必斬之。」
bā yuè, tǎ chá jiāng dà bīng gōng cài, jīng rǔ zhōu. zhōu rén liáng gāo zuò luàn, yǔ gù lì wēn zé wáng hé qī bā rén jìng rù zhōu xiè, rǔ zuò bù wèi bèi, suì wèi suǒ shā. shí xuān shǐ shí guī tǐ jiū luò yáng suǒ yǐ pò jí qiáng shēn sǐ jié shì, yǐ lù zǔ, liú rǔ zhōu yì. liáng gāo jì shā rǔ zuò, zǒu gào guī yuē: rǔ zuò sī jī liáng hú, bù xù jūn mín, zhòng nù shā zhī yǐ. gāo bù tú rǔ zuò guān zhí, wéi xuān shǐ cái zhī. guī jù, nǎi yǐ gāo quán rǔ zhōu fáng yù shǐ xíng shuài fǔ shì. tuō zǒu rù cài, yǐ gāo shā rǔ zuò shì wén. āi zōng shén jiē xī zhī, qiǎn jìn shì zhāng tiān xī zèng rǔ zuò chāng wǔ jūn jié dù shǐ, zi sūn shì xí móu kè, réng zhào xiàn shān shuài hū yán shí dēng fēng shuài fàn zhēn bìng lì tǎo gāo. tiān xī bì xiàn shān yuǎn, xiān yuē fàn zhēn, zhēn yǐ huī xià lǐ mǒu zhě wǎng, yǐ fǔ yù jūn mín wèi míng. gāo lǜ jūn shì yíng yú dōng mén, zhī cháo tíng tú jǐ, yīn wèi zhī bèi, lǐ yóu yù bù gǎn fā. gāo guǎn tiān xī yú wàng sōng lóu, yǐn dú yú shí, tiān xī suì zhòng dú ér sǐ. gāo hòu wèi dà yuán bīng suǒ shā.
八月,塔察將大兵攻蔡,經汝州。州人梁皋作亂,與故吏溫澤、王和七八人徑入州廨,汝作不為備,遂為所殺。時宣使石珪體究洛陽所以破及強伸死節事,以路阻,留汝州驛。梁皋既殺汝作,走告珪曰:「汝作私積糧斛,不恤軍民,眾怒殺之矣。皋不圖汝作官職,惟宣使裁之。」圭懼,乃以皋權汝州防禦使、行帥府事。脫走入蔡,以皋殺汝作事聞。哀宗甚嗟惜之,遣近侍張天錫贈汝作昌武軍節度使,子孫世襲謀克,仍詔峴山帥呼延實、登封帥范真併力討皋。天錫避峴山遠,先約范真,真以麾下李某者往,以撫諭軍民為名。皋率軍士迎於東門,知朝廷圖己,陰為之備,李猶豫不敢發。皋館天錫於望崧樓,隱毒於食,天錫遂中毒而死。皋後為大元兵所殺。
yáng péng zì fēi qīng, néng shī.
楊鵬字飛卿,能詩。
ài shēn, yì qí zú yǔ míng, huò yuē yī míng máng gē. běn guó xiàn zhèn fáng jūn, lèi gōng qiān jūn zhōng zǒng lǐng. lǐ wén xiù jù qín zhōu, xuān zōng zhào fèng xiáng jūn tǎo zhī, jūn wéi qín zhōu chéng. shí ài shēn zài jūn zhōng, yǒu zuì dāng sǐ. xuān zōng wèn zhī shū shuài, yǒu zhī qí míng zhě zòu cǐ rén jiāng shuài cái, zhōng shí kě yǐ. xuān zōng mìng chí shè zhī, yǐ wèi dé shùn jié dù shǐ xíng yuán shuài fǔ shì. zhèng dà sì nián chūn, dà bīng xī lái, nǐ yǐ dé shùn wèi zuò xià zhī suǒ, dé shùn wú jūn, rén shén wēi zhī. ài shēn shí fèng xiáng mǎ jiān lóng shùn qīng zhě kě yǔ móu shì, nǎi yí shū zhāo zhī, jiān lóng dé shū yù xíng, fèng xiáng zǒng guǎn hé sù jiā guó jiàn yǐ dà bīng fāng jìn, wú chéng kě shì, dé shùn jué bù kě shǒu, quàn wù wǎng. jiān lóng yuē: ài shēn píng shēng wèi cháng shí wǒ, yī jiàn xǔ wèi zhī jǐ. wǒ zhī dé shùn bù kě shǒu, wǎng zé bì sǐ, rán yǐ zhī jǐ gù. bù dé bù wèi zhī sǐ ěr. nǎi jǔ xíng tuó fù zú fù, míng wèi sǐ bié, mào xiǎn ér qù. jì zhì, bù shù rì shòu wéi, chéng zhōng wéi yǒu yì bīng xiāng jūn bā jiǔ qiān rén, dà bīng jǔ tiān xià zhī shì gōng zhī. ài shēn jiǎ shùn qīng fèng xiáng zǒng guǎn fǔ pàn guān, shǒu yù yī yǔ gòng zhī. fán gōng bǎi èr shí zhòu yè, lì jǐn nǎi pò, ài shēn yǐ jiàn zì jǐng, shí nián wǔ shí sān. jūn zhōng mù shēng zhì jiān lóng, ér bù zhī suǒ zhōng. tái jiàn yǒu yán dāng zèng dé shùn sǐ shì zhě guān, yǐ quàn zhōng wài. zhào gè zèng guān, pèi shí bāo zhōng miào.
愛申,逸其族與名,或曰一名忙哥。本虢縣鎮防軍,累功遷軍中總領。李文秀據秦州,宣宗詔鳳翔軍討之,軍圍秦州城。時愛申在軍中,有罪當死。宣宗問之樞帥,有知其名者奏此人將帥材,忠實可倚。宣宗命馳赦之,以為德順節度使、行元帥府事。正大四年春,大兵西來,擬以德順為坐夏之所,德順無軍,人甚危之。愛申識鳳翔馬肩龍舜卿者可與謀事,乃遺書招之,肩龍得書欲行,鳳翔總管禾速嘉國鑒以大兵方進,吾城可恃,德順決不可守,勸勿往。肩龍曰:「愛申平生未嘗識我,一見許為知己。我知德順不可守,往則必死,然以知己故。不得不為之死耳。」乃舉行橐付族父,明為死別,冒險而去。既至,不數日受圍,城中惟有義兵鄉軍八九千人,大兵舉天下之勢攻之。愛申假舜卿鳳翔總管府判官,守御一與共之。凡攻百二十晝夜,力盡乃破,愛申以劍自剄,時年五十三。軍中募生致肩龍,而不知所終。台諫有言當贈德順死事者官,以勸中外。詔各贈官,配食褒忠廟。
jiān lóng zì shùn qīng, wǎn píng rén. xiān shì liáo dà zú, yǒu zhī xìng zhōng fǔ zhě, gù rén hào xìng zhōng mǎ shì. zǔ dà zhōng, jīn chū dēng kē, jié dù quán jǐn liǎng zhōu. fù chéng yì, míng chāng wǔ nián dēng kē, shì wèi jīng zhào fǔ lù tǒng jūn sī pàn guān. jiān lóng zài tài xué yǒu fù shēng. xuān zōng chū, yǒu wū zōng shì cóng tǎn shā rén, jiāng zhì zhī sǐ. rén bù gǎn yán qí yuān, jiān lóng shàng shū, dà lüè wèi: cóng tǎn yǒu jiāng shuài cái, shǎo chū qí yòu zhě, chén yī jiè shū shēng, wú yòng yú shì, yuàn dài cóng tǎn sǐ, liú wèi tiān zǐ jiāng bīng. shū zòu, zhào wèn: rǔ yǔ cóng tǎn jiāo fēn hòu yú? jiān lóng duì yuē: chén zhī yǒu cóng tǎn, cóng tǎn wèi cháng shí chén. cóng tǎn yuān rén, bù gǎn yán, chén yǐ sǐ bǎo zhī. xuān zōng gǎn wù, shè cóng tǎn, shòu jiān lóng dōng píng lù shì, wěi xíng shěng shì yàn. zǎi xiàng hóu zhì yǔ yǔ bù qì, liú shù yuè bà guī, jiāng dù hé, yǔ pái àn guān fēn jìng, sōu qiè zhōng, dé jūn mǎ liáng liào míng shù jí lì hài shù shì, yí qí wèi jiān rén zhēn cì zhě, xì guī dé yù gēn kān. shì cóng tǎn zhì, lì jiù chū zhī. zhèng dà sān nián, kè fèng xiáng, yuán shuài ài shēn shēn qì zhòng zhī, zhì shì, tóng sǐ yú nán.
肩龍字舜卿,宛平人。先世遼大族,有知興中府者,故人號興中馬氏。祖大中,金初登科,節度全、錦兩州。父成誼,明昌五年登科,仕為京兆府路統軍司判官。肩龍在太學有賦聲。宣宗初,有誣宗室從坦殺人,將置之死。人不敢言其冤,肩龍上書,大略謂:「從坦有將帥材,少出其右者,臣一介書生,無用於世,願代從坦死,留為天子將兵。」書奏,詔問:「汝與從坦交分厚歟?」肩龍對曰:「臣知有從坦,從坦未嘗識臣。從坦冤人,不敢言,臣以死保之。」宣宗感悟,赦從坦,授肩龍東平錄事,委行省試驗。宰相侯摯與語不契,留數月罷歸,將渡河,與排岸官紛競,搜篋中,得軍馬糧料名數及利害數事,疑其為奸人偵伺者,系歸德獄根勘。適從坦至,立救出之。正大三年,客鳳翔,元帥愛申深器重之,至是,同死於難。
yǔ xiǎn, yàn mén rén. zhēn yòu chū, lì shàng dǎng gōng zhāng kāi, lèi yǐ zhàn gōng shòu yì shèng jūn jié dù shǐ jiān qìn zhōu zhāo fǔ fù shǐ. yuán guāng èr nián sì yuè, dà shuài dá ér jué àn chá ér gōng hé dōng, zhāng kāi qiǎn xiǎn è lóng zhū gǔ, jiā gōng bài zhī, qín yuán shuài hán guāng guó, huò zī zhòng jiǎ zhàng shén zhòng, zhuī zhì qí xiàn ér hái, suǒ lì zhōu xiàn xī fù zhī. xiǎn jiāng jūn sān bǎi rén, shǒu xiāng yuán, bā nián bù qiān. dà shuài cháng jí hé shuò bù qí shù wàn gōng zhī, zhì yú shù sì bù néng bá. jì ér, zhàn yú yù nǚ zhài, dà huò. kāi yán yú cháo, quán yuán shuài yòu dōu jiān. zhèng dà liù nián dōng shí èr yuè, jūn nèi biàn, chéng pò bèi qín. shuài yì zhī, bù yù jiā hài. chū yǐ tiě shéng qián zhī, jì ér mì yǔ jiù bù qǔ èr shí rén dùn qù, wén shàng dǎng gōng jūn fù zhèn, jiāng wǎng cóng zhī. dà bīng sì xiàng lái zhuī, xiǎn shì yǔ fù fǔ yī bīng xiāng shī, qǐ fàn shān sì zhōng, sēng zǒu bào yān, bèi zhí bù qū sǐ, shí nián sì shí yī.
禹顯,雁門人。貞祐初,隸上黨公張開,累以戰功授義勝軍節度使、兼沁州招撫副使。元光二年四月,大帥達兒泬、按察兒攻河東,張開遣顯扼龍豬谷,夾攻敗之,擒元帥韓光國,獲輜重甲仗甚眾,追至祁縣而還,所歷州縣悉復之。顯將軍三百人,守襄垣,八年不遷。大帥嘗集河朔步騎數萬攻之,至於數四不能拔。既而,戰於玉女寨,大獲。開言於朝,權元帥右都監。正大六年冬十二月,軍內變,城破被擒。帥義之,不欲加害。初以鐵繩鈐之,既而密與舊部曲二十人遁去,聞上黨公軍復振,將往從之。大兵四向來追,顯適與負釜一兵相失,乞飯山寺中,僧走報焉,被執不屈死,時年四十一。
qín zhōu rén zhāng bāng xiàn, zì zhèng shū, dēng zhèng dà zhōng jìn shì dì, wèi yǒng gù lìng. tiān xìng èr nián, bì bīng xú zhōu. zhuō yì lǜ bīng zhì chéng, bāng xiàn bèi zhí, jiāng qū zhī běi, bāng xiàn mà yuē: wǒ jìn shì yě, wù méng cháo tíng yòng wèi yì zhǎng, kě cóng rǔ cáo fǎn yé! suì yù hài.
秦州人張邦憲,字正叔,登正大中進士第,為永固令。天興二年,避兵徐州。卓翼率兵至城,邦憲被執,將驅之北,邦憲罵曰:「我進士也,誤蒙朝廷用為邑長,可從汝曹反耶!」遂遇害。
liú quán zhě, péng chéng mín yě. lǜ xiāng lín shù bǎi bì bīng mò gōu, tuī wèi zhài zhǔ. běi bīng zhì xú, jǐn fú qí lǎo yòu, quán fù yì zài qí zhōng, běi bīng zhì zhī yǐ zhāo quán, quán fù qí rén sòng xú zhōu, yīn qiè qí fù yǐ guī. xú shuài yì dōu jiā qí zhōng, chéng zhì yǐ wèi zhāo xìn xiào wèi, yáo lǐng péng chéng xiàn wèi. hòu yù guó yòng ān, nù qí bù fù jǐ, jiàn shā.
劉全者,彭城民也。率鄉鄰數百避兵沫溝,推為砦主。北兵至徐,盡俘其老幼,全父亦在其中,北兵質之以招全,全縛其人送徐州,因竊其父以歸。徐帥益都嘉其忠,承制以為昭信校尉,遙領彭城縣尉。後遇國用安,怒其不附己,見殺。