wán yán nú shēn cuī lì niè tiān jì chì zhǎn wèi xīn
完顏奴申 崔立 聶天驥 赤盞尉忻
wán yán nú shēn, zì zhèng fǔ, sù lán zhī dì yě. dēng cè lùn jìn shì dì, shì lì qīng yào. zhèng dà sān nián bā yuè, yóu hàn lín zhí xué shì chōng yì zhèng yuàn shuō shū guān. wǔ nián, zhuǎn lì bù shì láng. jiān chá yù shǐ wū gǔ lùn shí lǔ lá hé jìn shì zhāng wén shòu rén shòu lǐ lín zhī shòu dí shuài kuì yí, zhào nú shēn jū wèn, dé qí jiān zhuàng, shàng qū shè qí zuì, jiē chì qù, cháo lùn kuài zhī. jiǔ yuè, gǎi shì jiǎng xué shì, yǐ yù shǐ dài fū fèng shǐ dà yuán. zhì lóng jū hé, cháo jiàn tài zōng huáng dì. shí èr yuè, hái. míng nián liù yuè, qiān lì bù shàng shū, fù wǎng. bā nián chūn, hái. cháo tíng yǐ láo bài cān zhī zhèng shì.
完顏奴申,字正甫,素蘭之弟也。登策論進士第,仕歷清要。正大三年八月,由翰林直學士充益政院說書官。五年,轉吏部侍郎。監察御史烏古論石魯剌劾近侍張文壽、仁壽、李麟之受敵帥饋遺,詔奴申鞫問,得其奸狀,上曲赦其罪,皆斥去,朝論快之。九月,改侍講學士,以御史大夫奉使大元。至龍駒河,朝見太宗皇帝。十二月,還。明年六月,遷吏部尚書,復往。八年春,還。朝廷以勞拜參知政事。
tiān xìng yuán nián chūn, dà bīng zhù zhèng zhōu hǎi tān sì, qiǎn shǐ zhāo āi zōng jiàng. fù yǐ nú shēn wǎng qǐ hé. bù xǔ, gōng biàn yì jí. biàn shòu wéi shù yuè, cāng kù guì fá, zhào wǔ xiān děng rù yuán bù zhì, āi zōng jù, yǐ cáo wáng é kě chū zhì, qǐng bà gōng. dōng shí yuè, āi zōng yì qīn chū hàn yù, yǐ nú shēn cān zhī zhèng shì jiān shū mì fù shǐ, wán yán xí niē ā bù shū mì fù shǐ jiān zhī kāi fēng fǔ quán cān zhī zhèng shì, zǒng zhū jūn liú shǒu jīng shī. yòu yǐ hàn lín xué shì chéng zhǐ wū gǔ sūn bo jí tí kòng zhū wáng fǔ, tóng pàn dà mù qīn fǔ shì jiān dōu diǎn jiǎn nèi zú hé zhōu guǎn gōng yē shì, zuǒ fù diǎn jiǎn wán yán ā sā yòu fù diǎn jiǎn wēn dūn a lǐ fù zhī, hù bù shàng shū wán yán zhū kē jiān lǐ chéng sì miàn dōu zǒng lǐng, yù shǐ dài fū péi mǎn ā hǔ dài jiān zhèn fǔ jūn mín dōu dàn yā, jiàn yì dài fū jìn shì jú shǐ xíng shěng zuǒ yòu sī láng zhōng wū gǔ sūn nú shēn jiān zhī gōng shěng shì. yòu yǐ bǎ sā hé wèi wài chéng dōng miàn yuán shuài, shù jiǎ yǎo zhù nán miàn yuán shuài, cuī lì xī miàn yuán shuài, bèi shù lǔ mǎi nú běi miàn yuán shuài. yǐ yǒu, chú bài dìng, yǐ jīng chéng fù zhī. yòu yǐ hù bù shì láng diāo bì wèi ān fǔ fù shǐ, zǒng zhāo fǔ sī, guī yùn jīng wài liáng hú. shè jiǎng yì suǒ, shòu chén yán wén zì, yǐ dà lǐ qīng nà hé dé huī hù bù shàng shū zhòng píng zhōng jīng fù liú shǒu ài shī děng zǒng qí shì.
天興元年春,大兵駐鄭州海灘寺,遣使招哀宗降。復以奴申往乞和。不許,攻汴益急。汴受圍數月,倉庫匱乏,召武仙等入援不至,哀宗懼,以曹王訛可出質,請罷攻。冬十月,哀宗議親出捍禦,以奴申參知政事、兼樞密副使,完顏習捏阿不樞密副使、兼知開封府、權參知政事,總諸軍留守京師。又以翰林學士承旨烏古孫卜吉提控諸王府,同判大睦親府事兼都點檢內族合周管宮掖事,左副點檢完顏阿撒、右副點檢溫敦阿里副之,戶部尚書完顏珠顆兼里城四面都總領,御史大夫裴滿阿虎帶兼鎮撫軍民都彈壓,諫議大夫近侍局使行省左右司郎中烏古孫奴申兼知宮省事。又以把撒合為外城東面元帥,術甲咬住南面元帥,崔立西面元帥,孛術魯買奴北面元帥。乙酉,除拜定,以京城付之。又以戶部侍郎刁璧為安撫副使,總招撫司,規運京外糧斛。設講議所,受陳言文字,以大理卿納合德輝、戶部尚書仲平、中京副留守愛失等總其事。
shí èr yuè xīn chǒu, shàng chū jīng, fú jiàng shā páo, chéng mǎ dǎo cóng rú cháng yí. liú shǒu guān jí jīng chéng fù lǎo cóng zhì chéng wài fèng cí, yǒu zhào fǔ yù, réng yǐ biān yī zhī. sù bù jué wén shàng yǐ chū, fù huì bīng wéi biàn. chū, shàng yǐ dōng miàn yuán shuài lǐ xīn bá hù chū yuàn yán, bà wèi bīng bù shì láng, jiāng chū, mì yù nú shēn děng jī zhí zhī. shàng jì xíng, nú shēn děng zhào xīn, xīn jù, móu yù chū jiàng, qì mǎ yú chéng ér zǒu. nú shēn děng qiǎn rén zhuī jí zhī, zhǎn yú shěng mén. biàn mín yǐ shàng qīn chū shī, rì tīng jié bào, qiě yǐ èr xiāng chí zhòng, xìng yǐ wú shì. é wén jūn bài wèi zhōu, cāng huáng zǒu guī dé, mín dà kǒng, yǐ wèi bù jiù. shí biàn jīng nèi wài bù tōng, mǐ shēng yín èr liǎng. bǎi xìng liáng jǐn, piǎo zhě xiāng wàng, jìn shēn shì nǚ duō xíng qǐ yú shì, zhì yǒu zì shí qí qī zǐ zhě, zhì yú zhū pí qì wù jiē zhǔ shí zhī, guì jiā dì zhái shì lóu sì guǎn jiē chè yǐ cuàn. jí guī dé qiǎn shǐ yíng liǎng gōng, rén qíng yì bù ān, yú shì mín jiān yǒu lì jīng wáng jiān guó yǐ chéng guī shùn zhī yì, ér èr xiāng jiē bù zhī yě.
十二月辛丑,上出京,服絳紗袍,乘馬導從如常儀。留守官及京城父老從至城外奉辭,有詔撫諭,仍以鞭揖之。速不泬聞上已出,復會兵圍汴。初,上以東面元帥李辛跋扈出怨言,罷為兵部侍郎,將出,密喻奴申等羈縶之。上既行,奴申等召辛,辛懼,謀欲出降,棄馬逾城而走。奴申等遣人追及之,斬於省門。汴民以上親出師,日聽捷報,且以二相持重,幸以無事。俄聞軍敗衛州,蒼黃走歸德,民大恐,以為不救。時汴京內外不通,米升銀二兩。百姓糧盡,殍者相望,縉紳士女多行乞於市,至有自食其妻子者,至於諸皮器物皆煮食之,貴家第宅、市樓肆館皆撤以爨。及歸德遣使迎兩宮,人情益不安,於是民間有立荊王監國以城歸順之議,而二相皆不知也。
tiān xìng èr nián zhēng yuè bǐng yín, shěng lìng shǐ xǔ ān guó yì jiǎng yì suǒ yán: gǔ zhě yǒu dà yí, móu jí qīng shì, móu jí shù rén. jīn shì shì rú cǐ, kě jí bǎi guān jí sēng dào shì shù, wèn bǎo shè jì huó shēng líng zhī jì. zuǒ sī dōu shì yuán hǎo wèn yǐ ān guó zhī yán bái nú shēn, nú shēn yuē: cǐ lùn shèn jiā, kě yǔ fù shū yì zhī. fù shū yì yǐ ān guó zhī yán wèi rán. hǎo wèn yuē: zì chē jià chū jīng, jīn èr shí rì xǔ, yòu qiǎn shǐ yíng liǎng gōng. mín jiān xiōng xiōng, jiē wèi guó jiā yù qì jīng chéng, xiàng gōng hé yǐ chù zhī? ā bù yuē: wú èr rén wéi yǒu yī sǐ ěr. hǎo wèn yuē: sǐ bù nán, chéng néng ān shè jì jiù shēng líng, sǐ ér kě yě. rú qí bù rán, tú yù yī shēn bǎo wǔ shí hóng nà jūn, yì wèi zhī sǐ yé? ā bù kuǎn yǔ yuē: jīn rì wéi wú èr rén, hé yán bù kě. hǎo wèn nǎi yuē: wén zhōng wài rén yán, yù lì èr wáng jiān guó, yǐ quán liǎng gōng yǔ huáng zú ěr. ā bù yuē: wǒ zhī zhī yǐ, wǒ zhī zhī yǐ. jí mìng zhào jīng chéng guān mín. míng rì jiē jù shěng zhōng, yù yǐ shì shì wēi jí dāng rú zhī hé. yǒu fù lǎo qī rén chén cí yún yún, èr xiāng mìng hǎo wèn shòu qí cí. bái zhī nú shēn, gù yuē: yì wèi cǐ shì yě. qiě wèn fù shū cǐ shì móu yì jīn jǐ rì yǐ? ā bù qū zhǐ yuē: qī rì yǐ. nú shēn yuē: guī dé shǐ wèi qù, shèn wù xiè. huò yuē shì shí wài wéi bù jiě, rú zài xiàn jǐng, yì zhě yù tuī lì jīng wáng yǐ chéng chū jiàng, shì yì chūn qiū jì jì rù qí zhī yì, kuàng běi bīng zhōng yǐ yǒu cáo wáng yě. zhòng fèn èr rén wú cè, dàn yuē sǐ shǒu ér yǐ. hū wén zhào jīng chéng shì shù jì shì, nú shēn gǒng lì wú yǔ, dú ā bù fǎn fù shēn yù: guó jiā zhì cǐ wú kě nài hé, fán yǒu kě xíng dāng gòng yì zhī, qiě jì yǐ tì qì.
天興二年正月丙寅,省令史許安國詣講議所言:「古者有大疑,謀及卿士,謀及庶人。今事勢如此,可集百官及僧道士庶,問保社稷、活生靈之計。」左司都事元好問以安國之言白奴申,奴申曰:「此論甚佳,可與副樞議之。」副樞亦以安國之言為然。好問曰:「自車駕出京,今二十日許,又遣使迎兩宮。民間洶洶,皆謂國家欲棄京城,相公何以處之?」阿不曰:「吾二人惟有一死耳。」好問曰:「死不難,誠能安社稷、救生靈,死而可也。如其不然,徒欲一身飽五十紅衲軍,亦謂之死耶?」阿不款語曰:「今日惟吾二人,何言不可。」好問乃曰:「聞中外人言,欲立二王監國,以全兩宮與皇族耳。」阿不曰:「我知之矣,我知之矣。」即命召京城官民。明日皆聚省中,諭以事勢危急當如之何。有父老七人陳詞云云,二相命好問受其詞。白之奴申,顧曰:「亦為此事也。」且問副樞「此事謀議今幾日矣」?阿不屈指曰:「七日矣。」奴申曰:」歸德使未去,慎勿泄。」或曰是時外圍不解,如在陷阱,議者欲推立荊王以城出降,是亦《春秋》紀季入齊之義,況北兵中已有曹王也。眾憤二人無策,但曰死守而已。忽聞召京城士庶計事,奴申拱立無語,獨阿不反覆申諭:「國家至此無可奈何,凡有可行當共議之」,且繼以涕泣。
míng rì wù chén, xī miàn yuán shuài cuī lì yǔ qí dǎng bèi shù lǔ zhǎng gē hán duó yào ān guó děng wèi biàn, lǜ jiǎ zú èr bǎi héng dāo rù shěng zhōng, bá jiàn zhǐ èr xiāng yuē: jīng chéng wēi kùn yǐ jí, èr gōng zuò shì bǎi xìng è sǐ, tián bù wèi lǜ, hé yě? èr xiāng dà hài, yuē: rǔ bèi yǒu shì, dāng hǎo yì zhī, hé jù rú shì. lì huī qí dǎng xiān shā ā bù, cì shā nú shēn jí zuǒ sī láng zhōng nà hé dé huī děng, yú jiàn cuī lì chuán.
明日戊辰,西面元帥崔立與其黨孛術魯長哥、韓鐸、藥安國等為變,率甲卒二百橫刀入省中,拔劍指二相曰:「京城危困已極,二公坐視百姓餓死,恬不為慮,何也?」二相大駭,曰:「汝輩有事,當好議之,何遽如是。」立麾其黨先殺阿不,次殺奴申及左司郎中納合德輝等,余見《崔立傳》。
liú qí yuē: jīn zì nán dù zhī hòu, wèi zǎi zhí zhě wǎng wǎng wú huī fù zhī móu, lín shì xiāng xí dī yán huǎn yǔ, hù xiāng tuī ràng, yǐ wèi yǎng xiāng tǐ. měi yǒu sì fāng zāi yì mín jiān jí kǔ, jiāng zòu bì xiāng wèi yuē: kǒng shèng zhǔ xīn kùn. shì zhì wēi chù zhé bà sàn, yuē qí zài yì, yǐ ér fù rán. huò yǒu yán dāng gǎi gé zhě, zhé yǐ shēng shì yì zhī, gù suǒ yòng bì zé ruǎn shú wú fēng máng yì zhì zhě yòng zhī. měi běi bīng yā jìng, zé jūn chén xiāng duì qì xià, huò diàn shàng fà zhǎng xū ér yǐ. bīng tuì, zé dà zhāng jù, huì yǐn huáng gé zhōng yǐ. yīn xún gǒu qiě, jìng zhì wáng guó. yòu duō qǔ hún hòu shǎo wén zhě zhì zhī tái dǐng, xuān zōng cháng zé chéng xiàng pū sàn qī jīn jìn lái cháo tíng jì gāng ān zài? qī jīn bù néng duì, tuì wèi láng guān yuē: shàng wèn jì gāng ān zài, rǔ děng zì lái hé cháng shǐ jì gāng jiàn wǒ. gù zhèng rén jūn zǐ duō bù jiàn yòng, suī yòng yì wèi jiǔ ér jù tuì yě. qí zì jīng shū, hún yuán rén.
劉祁曰:「金自南渡之後,為宰執者往往無恢復之謀,臨事相習低言緩語,互相推讓,以為養相體。每有四方災異、民間疾苦,將奏必相謂曰:『恐聖主心困。』事至危處輒罷散,曰『俟再議』,已而復然。或有言當改革者,輒以生事抑之,故所用必擇軟熟無鋒芒易制者用之。每北兵壓境,則君臣相對泣下,或殿上髮長吁而已。兵退,則大張具,會飲黃閣中矣。因循苟且,竟至亡國。又多取渾厚少文者置之台鼎,宣宗嘗責丞相仆散七斤『近來朝廷紀綱安在』?七斤不能對,退謂郎官曰:『上問紀綱安在,汝等自來何嘗使紀綱見我。』故正人君子多不見用,雖用亦未久而遽退也。」祁字京叔,渾源人。
zàn yuē: liú jīng shū guī qián zhì yǔ yuán yù zhī rén chén zá biān èr shū suī wēi yǒu yì tóng, ér jīn mò sàng luàn zhī shì yóu yǒu zú zhēng zhě yān. āi zōng běi yù, yǐ gū chéng ruò zú tuō zhī nú shēn ā bù èr rén, kě wèi nán yǐ. suī rán, jí mò yǒu ān píng jūn, yù bì yǒu wéi xiào kuān, bì yǒu yǐ chù cǐ.
贊曰:劉京叔《歸潛志》與元裕之《壬辰雜編》二書雖微有異同,而金末喪亂之事猶有足征者焉。哀宗北御,以孤城弱卒托之奴申、阿不二人,可謂難矣。雖然,即墨有安平君,玉壁有韋孝寬,必有以處此。
cuī lì, jiāng líng rén, shǎo pín wú xíng, cháng wèi sì sēng fù bó gǔ, chéng bīng luàn cóng shàng dǎng gōng kāi wèi dōu tǒng tí kòng, jī jiē yáo lǐng tài yuán zhī fǔ. zhèng dà chū, qiú rù shì. wèi xuǎn cáo suǒ bó, měi yǐ bù zhì sān pǐn wèi hèn. wéi chéng zhōng shòu ān píng dū wèi. tiān xìng yuán nián dōng shí èr yuè, shàng qīn chū shī, shòu xī miàn yuán shuài. xìng yín jiāo, cháng sī luàn yǐ kuài qí yù.
崔立,將陵人,少貧無行,嘗為寺僧負鈸鼓,乘兵亂從上黨公開為都統、提控,積階遙領太原知府。正大初,求入仕。為選曹所駁,每以不至三品為恨。圍城中授安平都尉。天興元年冬十二月,上親出師,授西面元帥。性淫姣,常思亂以快其欲。
yào ān guó zhě, guǎn zhōu rén, nián èr shí yú, yǒu yǒng lì. cháng wèi lán zhōu zhāo fǔ shǐ, yǐ zuì xì kāi fēng yù, jì chū, pín wú yǐ wèi shí. lì jiāng wèi biàn, qián jié nà zhī, ān guó jiàn dàn, rì bǎo zhī yǐ yú, suì yǔ zhī móu. xiān yǐ jiā zhì xī chéng shàng, shì bù shèng zé qiè yǐ táo. rì yǔ dū wèi yáng shàn rù shěng zhōng hòu dòng jìng, bù zhì yǐ dìng, zhào shàn yǐ zǎo shí, shā zhī. èr nián zhēng yuè, suì shuài jiǎ zú èr bǎi, zhuàng shěng mén ér rù. èr xiāng wén biàn qū chū, lì bá jiàn yuē: jīng chéng wēi kùn, èr gōng yù rú hé chù zhī? èr xiāng yuē: shì dāng hǎo yì zhī. lì bù gù, huī qí dǎng zhāng xìn zhī bèi shù lǔ zhǎng gē chū shěng, èr xiāng suì yù hài. chí wǎng dōng huá mén, dào yù diǎn jiǎn wēn tún a lǐ, jiàn qí zhōng jiǎ, shā zhī. jí yù bǎi xìng yuē: wú wèi èr xiāng bì mén wú móu, jīn shā zhī, wèi rǔ yī chéng shēng líng qǐng mìng. zhòng jiē chēng kuài. shì rì, yù shǐ dài fū péi mǎn ā hū dài jiàn yì dài fū zuǒ yòu sī láng zhōng wū gǔ sūn nú shēn zuǒ fù diǎn jiǎn wán yán ā sàn fèng yù máng gē jiǎng yì pú chá qí hù bù shàng shū wán yán zhū kē jiē sǐ.
藥安國者,管州人,年二十餘,有勇力。嘗為嵐州招撫使,以罪系開封獄,既出,貧無以為食。立將為變,潛結納之,安國健啖,日飽之以魚,遂與之謀。先以家置西城上,事不勝則挈以逃。日與都尉楊善入省中候動靜,布置已定,召善以早食,殺之。二年正月,遂帥甲卒二百,撞省門而入。二相聞變趨出,立拔劍曰:「京城危困,二公欲如何處之?」二相曰:「事當好議之。」立不顧,麾其黨張信之、孛術魯長哥出省,二相遂遇害。馳往東華門,道遇點檢溫屯阿里,見其衷甲,殺之。即諭百姓曰:「吾為二相閉門無謀,今殺之,為汝一城生靈請命。」眾皆稱快。是日,御史大夫裴滿阿忽帶、諫議大夫左右司郎中烏古孫奴申、左副點檢完顏阿散、奉御忙哥、講議蒲察琦、戶部尚書完顏珠顆皆死。
lì hái shěng zhōng, jí bǎi guān yì suǒ lì. lì yuē: wèi shào wáng tài zǐ cóng kè, qí mèi gōng zhǔ zài běi bīng zhōng, kě lì zhī. nǎi qiǎn qí dǎng hán duó yǐ tài hòu mìng wǎng zhào cóng kè. xū yú rù, yǐ tài hòu gào mìng liáng wáng jiān guó. bǎi guān bài wǔ shān hū, cóng kè shòu zhī, suì qiǎn sòng èr xiāng suǒ pèi hǔ fú yì sù bù jué nà kuǎn. fán chú bài jiē yǐ jiān guó wèi cí. lì zì chēng tài shī jūn mǎ dōu yuán shuài shàng shū lìng zhèng wáng, chū rù yù chéng yú, chēng qí qī wèi wáng fēi, dì yǐ wèi píng zhāng zhèng shì, kǎn wèi diàn qián dōu diǎn jiǎn. qí dǎng bèi shù lǔ zhǎng gē yù shǐ zhōng chéng, hán duó dōu yuán shuài jiān zhī kāi fēng fǔ shì, zhé xī yán yào ān guó zhāng jūn nú bìng yuán shuài, shī sù zuǒ yòu sī láng zhōng, jiǎ liáng bīng bù láng zhōng jiān yòu sī dōu shì, nèi fǔ zhī shì jiē zhǔ zhī. chū, lì jiǎ ān guó zhī yǒng yǐ jì shì, zhì shì fù jì zhī, wén ān guó nà yī dū wèi fū rén, shù qí wéi yuē zhǎn zhī.
立還省中,集百官議所立。立曰:「衛紹王太子從恪,其妹公主在北兵中,可立之。」乃遣其黨韓鐸以太后命往召從恪。須臾入,以太后誥命梁王監國。百官拜舞山呼,從恪受之,遂遣送二相所佩虎符詣速不泬納款。凡除拜皆以監國為辭。立自稱太師、軍馬都元帥、尚書令、鄭王,出入御乘輿,稱其妻為王妃,弟倚為平章政事,侃為殿前都點檢。其黨孛術魯長哥御史中丞,韓鐸都元帥兼知開封府事,折希顏、藥安國、張軍奴並元帥,師肅左右司郎中,賈良兵部郎中兼右司都事,內府之事皆主之。初,立假安國之勇以濟事,至是復忌之,聞安國納一都尉夫人,數其違約斬之。
rén shēn, sù bù jué zhì qīng chéng, lì fú yù yī, yí wèi wǎng jiàn zhī. dà shuài xǐ, yǐn zhī jiǔ, lì yǐ fù shì zhī. jì hái, xī shāo jīng chéng lóu lǔ, huǒ qǐ, dà shuài dà xǐ, shǐ xìn qí shí jiàng yě. lì tuō yǐ jūn qián suǒ suí jià guān lì jiā shǔ, jù zhī shěng zhōng, rén zì yuè zhī, rì luàn shù rén yóu ruò bù zú. yòu jìn chéng zhōng jià qǔ, yǒu yǐ yī nǚ zhī gù shā shù rén zhě. wèi jǐ, qiān liáng wáng jí zōng shì jìn zú jiē zhì gōng zhōng, yǐ fù xīn shǒu zhī, xiàn qí chū rù. yǐ jīng wáng fǔ wèi sī dì, qǔ nèi fǔ zhēn wán shí zhī. èr yuè yǐ yǒu, yǐ tiān zǐ gǔn miǎn hòu fú shàng jìn. yòu kuò zài chéng jīn yín, sōu suǒ xūn guàn, xùn lüè cǎn kù, bǎi kǔ bèi zhì. chéng guó fū rén jí nèi shì gāo yòu jīng mín lǐ mín wàng zhī shǔ, jiē sǐ zhàng xià. wēn tún wèi wèi qīn shǔ bā rén, bù rèn chǔ dú, jiē zì jǐn. bái sā fū rén yòu chéng lǐ qī qī zǐ jiē bèi lüè sǐ. tóng è xiāng jì, shì rén rú chóu, qī yú bì bào ér hòu yǐ. rén rén qiè xiāng wèi yuē: gōng chéng zhī hòu qī bā rì zhī zhōng, zhū mén chū zàng zhě kāi fēng fǔ jì zhī fán bǎi yú wàn rén, hèn bù zǎo yù qí shù ér zhí cǐ bù xìng yě. lì shí yǔ qí qī rù gōng, liǎng gōng cì zhī bù kě shèng jì. lì yīn fěng tài hòu zuò shū chén tiān shí rén shì, qiǎn huáng rǔ mǔ zhāo guī dé. dāng shí mào jìn zhī tú zhēng yuán liú qí gù shì yǐ jì fēi fèn zhě, bǐ jiān jiē wǔ.
壬申,速不泬至青城,立服御衣,儀衛往見之。大帥喜,飲之酒,立以父事之。既還,悉燒京城樓櫓,火起,大帥大喜,始信其實降也。立托以軍前索隨駕官吏家屬,聚之省中,人自閱之,日亂數人猶若不足。又禁城中嫁娶,有以一女之故殺數人者。未幾,遷梁王及宗室近族皆置宮中,以腹心守之,限其出入。以荊王府為私第,取內府珍玩實之。二月乙酉,以天子袞冕後服上進。又括在城金銀,搜索薰灌,訊掠慘酷,百苦備至。郕國夫人及內侍高佑、京民李民望之屬,皆死杖下。溫屯衛尉親屬八人,不任楚毒,皆自盡。白撒夫人、右丞李蹊妻子皆被掠死。同惡相濟,視人如仇,期於必報而後已。人人竊相謂曰:「攻城之後七八日之中,諸門出葬者開封府計之凡百餘萬人,恨不早預其數而值此不幸也。」立時與其妻入宮,兩宮賜之不可勝計。立因諷太后作書陳天時人事,遣皇乳母招歸德。當時冒進之徒爭援劉齊故事以冀非分者,比肩接武。
sì yuè rén chén, lì yǐ liǎng gōng liáng wáng jīng wáng jí zhū zōng shì jiē fù qīng chéng, jiǎ wǔ běi xíng, lì qī wáng shì bèi zhàng wèi sòng liǎng gōng zhì kāi yáng mén. shì rì, gōng chē sān shí qī liǎng, tài hòu xiān, zhōng gōng cì zhī, fēi pín yòu cì zhī, zōng zú nán nǚ fán wǔ bǎi yú kǒu, cì qǔ sān jiào yī liú gōng jiàng xiù nǚ jiē fù běi. sì yuè, běi bīng rù chéng. lì shí zài chéng wài, bīng xiān rù qí jiā, qǔ qí qī qiè bǎo yù yǐ chū, lì guī dà tòng, wú rú zhī hé.
四月壬辰,立以兩宮、梁王、荊王及諸宗室皆赴青城,甲午北行,立妻王氏備仗衛送兩宮至開陽門。是日,宮車三十七兩,太后先,中宮次之,妃嬪又次之,宗族男女凡五百餘口,次取三教、醫流、工匠、繡女皆赴北。四月,北兵入城。立時在城外,兵先入其家,取其妻妾寶玉以出,立歸大慟,無如之何。
lǐ qí zhě, shān xī rén, wèi dū wèi, zài chén zhōu yǔ zhān gē nú shēn tóng háng shěng shì, chén zhōu biàn, rù jīng, fù cuī lì mèi xù zhé xī yán, qǔ jiā gǔ yuán zhī qī, qī nián èr shí yú, yǒu zī sè, lì chū jū suí jià guān zhī jiā shǔ, qī yú bìng ér wǎng, dé miǎn. qí qǔ zhī hòu, yǒu yán qí měi zhě, lì yù qiáng zhī. qí měi jiàn lì yù duó rén qī, bì chà qí fū yuǎn chū, yī rì chà qí chū jīng, qí yǐ qī zì suí, rú shì zhě zài sān, lì suì yù shā qí. qí yòu shù wèi zhé xī yán suǒ shé rǔ, nǎi shǒu jiàn shā lì zhī móu. lǐ bó yuān zhě, bǎo chí rén, běn ān píng dū wèi sī qiān hù, měi zī róng, shēn chén yǒu móu, měi fèn lì bù dào, yù zhàng yì shā zhī. lǐ jiàn nú zhě, yàn rén, cháng yǐ jūn gōng yáo lǐng jīng zhào fǔ pàn, rén chén dōng, chē jià dōng shòu, yǐ dū wèi quán dōng miàn yuán shuài. lì chū fǎn, yǐ jiàn nú jiù yǔ dí tǐ, pō mào jìng zhī. shù yuè zhī hòu, shì yǐ gù, suì shì jiàn nú rú bù qǔ rán. jiàn nú jī bù néng píng, shù chū yuàn yán, zhì shì yǔ qí děng hé. sān nián liù yuè jiǎ wǔ, chuán jìn jìng yǒu sòng jūn, bó yuān děng yáng yǔ lì móu bèi yù zhī cè. yì rì wǎn, bó yuān děng shāo wài fēng qiū mén yǐ jǐng dòng lì. shì yè, lì shū bù ān, yī xī bǎi wò qǐ. bǐ míng, bó yuān děng shēn lái yuē lì shì huǒ, lì cóng yuàn xiù zhé xī yán shù qí wǎng, yù jīng chéng mín shí wǔ yǐ shàng qī shí yǐ xià nán zǐ jiē yì tài miào jiē diǎn jí. jì hái, xíng jí shū xíng jiē, bó yuān yù sòng lì hái èr wáng fǔ, lì cí shù sì, bó yuān bì yù qīn sòng, lì bù yí, cāng cù zhòng jiù mǎ shàng bào lì. lì gù yuē: rǔ yù shā wǒ yé? bó yuān yuē: shā rǔ hé shāng. jí chū bǐ shǒu héng cì zhī, dòng ér zhōng qí shǒu zhī bào lì chù, zài cì zhī, lì zhuì mǎ sǐ. fú bīng qǐ, yuán shuài huáng guāi sān hé shā yuàn xiù. zhé xī yán hòu zhì bù zhī, jiàn lì zhuì mǎ, wèi yǔ rén dòu, yù qián jiě zhī, suí wèi jūn shì suǒ zhuó, bèi chuàng zǒu liáng mén wài, zhuī zhǎn zhī. bó yuān xì lì shī mǎ wěi, zhì nèi qián hào yú zhòng yuē: lì shā hài jié duó, zhēng yín bào nüè, dà nì bù dào, gǔ jīn wú yǒu, dāng shā zhī bù? wàn kǒu qí yīng yuē: cùn zhǎn zhī wèi chēng yě. nǎi xiāo lì shǒu, wàng chéng tiān mén jì āi zōng. bó yuān yǐ xià jūn mín jiē tòng, huò pōu qí xīn shēng dàn zhī. yǐ sān shī guà què qián huái shù shàng, shù hū bá, rén wèi shù yǒu líng, yì yàn qí wèi suǒ wū. yǐ ér yǒu gào lì nì gōng zhōng zhēn wán, suì jí qí jiā, yǐ qí qī wáng huā ér cì chéng xiàng zhèn hǎi zhàng xià shì.
李琦者,山西人,為都尉,在陳州與粘哥奴申同行省事,陳州變,入京,附崔立妹婿折希顏,娶夾谷元之妻,妻年二十餘,有姿色,立初拘隨駕官之家屬,妻輿病而往,得免。琦娶之後,有言其美者,立欲強之。琦每見立欲奪人妻,必差其夫遠出,一日差琦出京,琦以妻自隨,如是者再三,立遂欲殺琦。琦又數為折希顏所折辱,乃首建殺立之謀。李伯淵者,寶坻人,本安平都尉司千戶,美姿容,深沉有謀,每憤立不道,欲仗義殺之。李賤奴者,燕人,嘗以軍功遙領京兆府判,壬辰冬,車駕東狩,以都尉權東面元帥。立初反,以賤奴舊與敵體,頗貌敬之。數月之後,勢已固,遂視賤奴如部曲然。賤奴積不能平,數出怨言,至是與琦等合。三年六月甲午,傳近境有宋軍,伯淵等陽與立謀備御之策。翌日晚,伯淵等燒外封丘門以警動立。是夜,立殊不安,一夕百臥起。比明,伯淵等身來約立視火,立從苑秀、折希顏數騎往,諭京城民十五以上、七十以下男子皆詣太廟街點集。既還,行及梳行街,伯淵欲送立還二王府,立辭數四,伯淵必欲親送,立不疑,倉卒中就馬上抱立。立顧曰:「汝欲殺我耶?」伯淵曰:「殺汝何傷。」即出匕首橫刺之,洞而中其手之抱立處,再刺之,立墜馬死。伏兵起,元帥黃摑三合殺苑秀。折希顏後至不知,見立墜馬,謂與人斗,欲前解之,隨為軍士所斫,被創走梁門外,追斬之。伯淵系立屍馬尾,至內前號於眾曰:「立殺害劫奪,烝淫暴虐,大逆不道,古今無有,當殺之不?」萬口齊應曰:「寸斬之未稱也。」乃梟立首,望承天門祭哀宗。伯淵以下軍民皆慟,或剖其心生啖之。以三屍掛闕前槐樹上,樹忽拔,人謂樹有靈,亦厭其為所污。已而有告立匿宮中珍玩,遂籍其家,以其妻王花兒賜丞相鎮海帳下士。
chū, lì zhī biàn yě, qián hù wèi pú xiān shí lǔ fù zǔ zōng yù róng wǔ, zǒu cài. qián yù shǐ zhōng chéng pú chá shì dá xī miàn yuán shuài bǎ sā hé qiè qí jiā yì zì bá guī cài. qī yuè jǐ sì, yǐ shì dá wèi shàng shū lì bù shì láng, quán xíng liù bù shàng shū. shì dá cháng wèi zuǒ sī láng zhōng, tóng qiān shū mì yuàn shì, chōng yì zhèng yuàn guān, jiē chēng shàng yì. jí shàng xìng guī dé, qiǎn shì dá dū chén liáng yùn. chén biàn, shì dá yì yǔ xié cóng, xún jiān dào zhī biàn, zhì shì tú wǎng xíng zài, shàng niàn qí jiù, lù yòng zhī. zuǒ yòu sī guān yīn zòu bǎ sā hé shí lǔ yì yí rèn yòng, shàng yuē: shì dá qū cóng, fēi chū dé yǐ, rán zhèn yóu shǎo jiàng zī jí, yǐ shì báo fá. bǐ sā hé zhǎng jūn yī miàn, shí lǔ sù wèi jiǔ zhòng, cuī lì zhī biàn, céng bù wén fā yī shǐ, shù shǒu yú rén. jīn suī lái guī, dài yǐ bù sǐ, zú yǐ shì ēn, yòu ān dé yǔ shì dá děng? sā hé lǎo yǐ, liàng yòng qí zi kě yě. shí lǔ dàn dāng chóu qí fù yù róng zhī láo. wèi jǐ, yǐ sǎ hé wèi běi mén dū wèi, qí zi wèi běn jūn dōu tǒng. shí lǔ fù chōng hù wèi. shì dá zì zhèng fū, tài hé sān nián jìn shì.
初,立之變也,前護衛蒲鮮石魯負祖宗御容五,走蔡。前御史中丞蒲察世達、西面元帥把撒合挈其家亦自拔歸蔡。七月己巳,以世達為尚書吏部侍郎,權行六部尚書。世達嘗為左司郎中,同簽樞密院事,充益政院官,皆稱上意。及上幸歸德,遣世達督陳糧運。陳變,世達亦與脅從,尋間道之汴,至是徒往行在,上念其舊,錄用之。左右司官因奏把撒合、石魯亦宜任用,上曰:「世達曲從,非出得已,然朕猶少降資級,以示薄罰。彼撒合掌軍一面,石魯宿衛九重,崔立之變,曾不聞發一矢,束手於人。今雖來歸,待以不死,足以示恩,又安得與世達等?撒合老矣,量用其子可也。石魯但當酬其負御容之勞。」未幾,以撒合為北門都尉,其子為本軍都統。石魯復充護衛。世達字正夫,泰和三年進士。
lùn yuē: cuī lì nà kuǎn, shǐ qí fēng fǔ kù jí rén mín yǐ qí dà cháo zhī mìng kě yě. chéng shí tiě qiè, dà sì yín nüè, zhēng suǒ bào héng, zhé yǐ gōng bèi dà jūn wèi cí, chěng yù yóu jǐ, liǎn yuàn guī guó, qí wèi zuì bù róng zhū yǐ. ér qí zhì fāng qiě yāo qiú liú yù zhī shì, wǒ dà cháo qǐ kěn xiào yóu jīn rén zhě hū! jīn fú rén zhī zhǔ, dì rén zhī chén, bǎi nián zhī hòu shì qǐ cuī lì zhī kuáng móu, yǐ chéng qīng chéng zhī liè huò. zēng zǐ yuē: jiè zhī jiè zhī, chū hū ěr zhě, fǎn hū ěr zhě yě. qǐ bù xìn zāi!
論曰:崔立納款,使其封府庫、籍人民以俟大朝之命可也。乘時僣竊,大肆淫虐,征索暴橫,輒以供備大軍為辭,逞欲由己,斂怨歸國,其為罪不容誅矣。而其志方且要求劉豫之事,我大朝豈肯效尤金人者乎!金俘人之主,帝人之臣,百年之後適啟崔立之狂謀,以成青城之烈禍。曾子曰:「戒之戒之,出乎爾者,反乎爾者也。」豈不信哉!
niè tiān jì, zì yuán jí, wǔ tái rén. zhì níng yuán nián jìn shì, diào rǔ yīn bù, lì suī zhōu sī hòu fēng qiū lìng. xìng dìng chū, pì wèi shàng shū shěng lìng shǐ. shí xū lì shàn wēi, shì rén wǎng wǎng fù zhī, dú tiān jì bù shǎo jiǎ jiè, bǐ yì bù néng hài yě. xún shòu lì bù zhǔ shì, quán jiān chá yù shǐ. xià shǐ hè zhēng dàn, hù shì yú huì tóng guǎn, wài qī yǒu shēn mào yì yú qí jiān zhě, tiān jì shàng zhāng yuē: dà guān jìn lì, shī cháo tíng tǐ, qiě qǔ qīng wài fāng. suì wǔ tài hòu zhǐ. chū wèi tóng zhī rǔ zhōu fáng yù shǐ shì, wèi fù, shǎn xī xíng shàng shū shěng yì zhào, tè zhǐ yáo lǐng jīn ān jūn jié dù fù shǐ, jiān xíng shàng shū shěng dōu shì. wèi jǐ, rén wèi yòu sī yuán wài láng, zhuǎn jīng zhào zhì zhōng, xún wèi wèi zhōu xíng shàng shū liù bù shì. qìng yáng wéi jí, cháo tíng qiǎn sù zhōu zǒng shuài yá gǔ tǎ jiù zhī, yǐ tiān jì chōng jīng lì guān. wéi jiě, cóng bié shuài shǒu bīn, shuài yù qì zhōu ér dōng, tiān jì lì quàn zhǐ zhī, bù cóng, shuài zuò shì bèi xì dǎi, tiān jì jiàng jīng zhào zhì zhōng. xún yǒu sòng qí yuān zhě, jí zhào wèi kāi fēng qiān shì, xún yuè fù yòu sī yuán wài láng. dīng mǔ yōu, wèi zú kū, duó āi fù zhí. āi zōng qiān guī dé, tiān jì liú biàn zhōng. cuī lì biàn, tiān jì bèi chuàng shén, wò yī shí yú rì. qí nǚ shùn yīng yè yī jiù liáo, tiān jì tàn yuē: wú xìng de sǐ, ér nǚ cáo nǎi wèi yè yī, shàng yù wǒ huó yé? jìng yù yù yǐ sǐ. shùn yīng zàng qí fù, míng rì yì zì yì, yǒu chuán.
聶天驥,字元吉,五台人。至寧元年進士,調汝陰簿,歷睢州司候、封丘令。興定初,闢為尚書省令史。時胥吏擅威,士人往往附之,獨天驥不少假借,彼亦不能害也。尋授吏部主事,權監察御史。夏使賀正旦,互市於會同館,外戚有身貿易於其間者,天驥上章曰:「大官近利,失朝廷體,且取輕外方。」遂忤太后旨。出為同知汝州防禦使事,未赴,陝西行尚書省驛召,特旨遙領金安軍節度副使,兼行尚書省都事。未幾,人為右司員外郎,轉京兆治中,尋為衛州行尚書六部事。慶陽圍急,朝廷遣宿州總帥牙古塔救之,以天驥充經歷官。圍解,從別帥守邠,帥欲棄州而東,天驥力勸止之,不從,帥坐是被系逮,天驥降京兆治中。尋有訟其冤者,即召為開封簽事,旬月復右司員外郎。丁母憂,未卒哭,奪哀復職。哀宗遷歸德,天驥留汴中。崔立變,天驥被創甚,臥一十餘日。其女舜英謁醫救療,天驥嘆曰:「吾幸得死,兒女曹乃為謁醫,尚欲我活耶?」竟鬱郁以死。舜英葬其父,明日亦自縊,有傳。
tiān jì chén jìng guǎ yán, bù wàng jiāo. qǐ yú tián mǔ, néng yǐ yǎ dào zì jiāng, jiàn lì tái shěng ruò sù huàn rán, zhū rén duō zì yǐ wèi bù jí yě.
天驥沉靜寡言,不妄交。起于田畝,能以雅道自將,踐歷台省若素宦然,諸人多自以為不及也。
chì zhǎn wèi xīn, zì dà yòng, shàng jīng rén. dāng xí qí fù móu kè, bù yuàn jiù, zhōng míng chāng wǔ nián cè lùn jìn shì dì. hòu xuǎn wèi shàng shū shěng lìng shǐ lì bù zhǔ shì jiān chá yù shǐ, yán zhū wáng fù mǎ zhì jīng shī hé mǎi zhū wù, shī cháo tíng tǐ. yǒu zhào jìn zhǐ. qiān zhèn nán jūn jié dù fù shǐ xī zhōu cì shǐ. gēng jū chǎng zhǒng hé, liǎng hé hé suì, jìn yú cháo, tè zhào bāo yù. gǎi dān zhōu, qiān zhèng zhōu fáng yù shǐ, quán xǔ zhōu tǒng jūn shǐ. chéng xiàng gāo rǔ lì cháng jiàn qí cái kě rèn zǎi xiàng. yuán guāng èr nián zhēng yuè, zhào wèi hù bù shì láng. wèi jǐ, quán cān zhī zhèng shì. èr yuè, wèi hù bù shàng shū, quán zhí rú gù. sān yuè, bài cān zhī zhèng shì, jiān xiū guó shǐ. zhào yù jìn chén yuē: wèi xīn zī bǐng chún zhì, shì kě yǐ rèn, qiě qí xìng xiào, zhèn jīn xiāng zhī, guó jiā bì yǒu wàng, rǔ bèi dāng xiào zhī yě. zhèng dà yuán nián wǔ yuè, bài shàng shū yòu chéng. āi zōng yù xiū gōng shì, wèi xīn jí jiàn, zhì shì wò xīn cháng dǎn wèi yán, shàng sǒng rán cóng zhī. tóng pàn mù qīn fǔ nèi zú sā hé niǎn jiāo jié zhōng wài, jiǔ zài jìn jìn. āi zōng wèi tài zǐ, yǒu dìng cè gōng, yóu shì pō huò qí yán, fù yǐ xìn rì shēn, tái jiàn měi yǐ wèi yán. tài hòu cháng jiè chì yuē: shàng zhī qí jū jǔ lè, jiē rǔ jiào zhī, zài fàn bì zhàng rǔ. āi zōng zhōng bù néng qù. wèi xīn jiàn yuē: sā hé niǎn jiān yú zhī zuì, rì zài tiān zǐ zuǒ yòu, fēi shè jì fú. shàng huǐ wù, chū wèi zhōng jīng liú shǒu, cháo lùn kuài zhī. wǔ nián, zhì shì, jū biàn zhōng, cuī lì zhī biàn míng rì, zhào jiā rén fù yǐ hòu shì, wàng suī yáng tòng kū, yǐ gōng xián zì yì ér sǐ, shí nián liù shí sān. yī zi míng dǒng qī, méi yú bīng jiān. dì bǐng fǔ, zì zhèng zhī.
赤盞尉忻,字大用,上京人。當襲其父謀克,不願就,中明昌五年策論進士第。後選為尚書省令史、吏部主事、監察御史,言「諸王駙馬至京師和買諸物,失朝廷體。」有詔禁止。遷鎮南軍節度副使、息州刺史。耕鞠場種禾,兩禾合穗,進於朝,特詔褒諭。改丹州,遷鄭州防禦使,權許州統軍使。丞相高汝礪嘗薦其才可任宰相。元光二年正月,召為戶部侍郎。未幾,權參知政事。二月,為戶部尚書,權職如故。三月,拜參知政事,兼修國史。詔諭近臣曰:「尉忻資稟純質,事可倚任,且其性孝,朕今相之,國家必有望,汝輩當效之也。」正大元年五月,拜尚書右丞。哀宗欲修宮室,尉忻極諫,至是臥薪嘗膽為言,上悚然從之。同判睦親府內族撒合輦交結中外,久在禁近。哀宗為太子,有定策功,由是頗惑其言,復倚信日深,台諫每以為言。太后嘗戒敕曰:「上之騎鞠舉樂,皆汝教之,再犯必杖汝。」哀宗終不能去。尉忻諫曰:「撒合輦奸諛之最,日在天子左右,非社稷福。」上悔悟,出為中京留守,朝論快之。五年,致仕,居汴中,崔立之變明日,召家人付以後事,望睢陽慟哭,以弓弦自縊而死,時年六十三。一子名董七,沒於兵間。弟秉甫,字正之。
zàn yuē: niè tiān jì sù lǚ qīng shèn, chì zhǎn wèi xīn tiān zī zhōng liàng, zài zhì shì jiē zú wèi liáng chén, bù xìng shì luàn lí zhī cháo, yǐ de sǐ wèi yuàn yù, āi zāi!
贊曰:聶天驥素履清慎,赤盞尉忻天資忠諒,在治世皆足為良臣,不幸仕亂離之朝,以得死為願欲,哀哉!