wán yán nú shēn cuī lì niè tiān jì chì zhǎn wèi xīn
完颜奴申 崔立 聂天骥 赤盏尉忻
wán yán nú shēn, zì zhèng fǔ, sù lán zhī dì yě. dēng cè lùn jìn shì dì, shì lì qīng yào. zhèng dà sān nián bā yuè, yóu hàn lín zhí xué shì chōng yì zhèng yuàn shuō shū guān. wǔ nián, zhuǎn lì bù shì láng. jiān chá yù shǐ wū gǔ lùn shí lǔ lá hé jìn shì zhāng wén shòu rén shòu lǐ lín zhī shòu dí shuài kuì yí, zhào nú shēn jū wèn, dé qí jiān zhuàng, shàng qū shè qí zuì, jiē chì qù, cháo lùn kuài zhī. jiǔ yuè, gǎi shì jiǎng xué shì, yǐ yù shǐ dài fū fèng shǐ dà yuán. zhì lóng jū hé, cháo jiàn tài zōng huáng dì. shí èr yuè, hái. míng nián liù yuè, qiān lì bù shàng shū, fù wǎng. bā nián chūn, hái. cháo tíng yǐ láo bài cān zhī zhèng shì.
完颜奴申,字正甫,素兰之弟也。登策论进士第,仕历清要。正大三年八月,由翰林直学士充益政院说书官。五年,转吏部侍郎。监察御史乌古论石鲁剌劾近侍张文寿、仁寿、李麟之受敌帅馈遗,诏奴申鞫问,得其奸状,上曲赦其罪,皆斥去,朝论快之。九月,改侍讲学士,以御史大夫奉使大元。至龙驹河,朝见太宗皇帝。十二月,还。明年六月,迁吏部尚书,复往。八年春,还。朝廷以劳拜参知政事。
tiān xìng yuán nián chūn, dà bīng zhù zhèng zhōu hǎi tān sì, qiǎn shǐ zhāo āi zōng jiàng. fù yǐ nú shēn wǎng qǐ hé. bù xǔ, gōng biàn yì jí. biàn shòu wéi shù yuè, cāng kù kuì fá, zhào wǔ xiān děng rù yuán bù zhì, āi zōng jù, yǐ cáo wáng é kě chū zhì, qǐng bà gōng. dōng shí yuè, āi zōng yì qīn chū hàn yù, yǐ nú shēn cān zhī zhèng shì jiān shū mì fù shǐ, wán yán xí niē ā bù shū mì fù shǐ jiān zhī kāi fēng fǔ quán cān zhī zhèng shì, zǒng zhū jūn liú shǒu jīng shī. yòu yǐ hàn lín xué shì chéng zhǐ wū gǔ sūn bo jí tí kòng zhū wáng fǔ, tóng pàn dà mù qīn fǔ shì jiān dōu diǎn jiǎn nèi zú hé zhōu guǎn gōng yè shì, zuǒ fù diǎn jiǎn wán yán ā sā yòu fù diǎn jiǎn wēn dūn a lǐ fù zhī, hù bù shàng shū wán yán zhū kē jiān lǐ chéng sì miàn dōu zǒng lǐng, yù shǐ dài fū péi mǎn ā hǔ dài jiān zhèn fǔ jūn mín dōu tán yā, jiàn yì dài fū jìn shì jú shǐ xíng shěng zuǒ yòu sī láng zhōng wū gǔ sūn nú shēn jiān zhī gōng shěng shì. yòu yǐ bǎ sā hé wéi wài chéng dōng miàn yuán shuài, shù jiǎ yǎo zhù nán miàn yuán shuài, cuī lì xī miàn yuán shuài, bèi shù lǔ mǎi nú běi miàn yuán shuài. yǐ yǒu, chú bài dìng, yǐ jīng chéng fù zhī. yòu yǐ hù bù shì láng diāo bì wèi ān fǔ fù shǐ, zǒng zhāo fǔ sī, guī yùn jīng wài liáng hú. shè jiǎng yì suǒ, shòu chén yán wén zì, yǐ dà lǐ qīng nà hé dé huī hù bù shàng shū zhòng píng zhōng jīng fù liú shǒu ài shī děng zǒng qí shì.
天兴元年春,大兵驻郑州海滩寺,遣使招哀宗降。复以奴申往乞和。不许,攻汴益急。汴受围数月,仓库匮乏,召武仙等入援不至,哀宗惧,以曹王讹可出质,请罢攻。冬十月,哀宗议亲出捍御,以奴申参知政事、兼枢密副使,完颜习捏阿不枢密副使、兼知开封府、权参知政事,总诸军留守京师。又以翰林学士承旨乌古孙卜吉提控诸王府,同判大睦亲府事兼都点检内族合周管宫掖事,左副点检完颜阿撒、右副点检温敦阿里副之,户部尚书完颜珠颗兼里城四面都总领,御史大夫裴满阿虎带兼镇抚军民都弹压,谏议大夫近侍局使行省左右司郎中乌古孙奴申兼知宫省事。又以把撒合为外城东面元帅,术甲咬住南面元帅,崔立西面元帅,孛术鲁买奴北面元帅。乙酉,除拜定,以京城付之。又以户部侍郎刁璧为安抚副使,总招抚司,规运京外粮斛。设讲议所,受陈言文字,以大理卿纳合德辉、户部尚书仲平、中京副留守爱失等总其事。
shí èr yuè xīn chǒu, shàng chū jīng, fú jiàng shā páo, chéng mǎ dǎo cóng rú cháng yí. liú shǒu guān jí jīng chéng fù lǎo cóng zhì chéng wài fèng cí, yǒu zhào fǔ yù, réng yǐ biān yī zhī. sù bù jué wén shàng yǐ chū, fù huì bīng wéi biàn. chū, shàng yǐ dōng miàn yuán shuài lǐ xīn bá hù chū yuàn yán, bà wèi bīng bù shì láng, jiāng chū, mì yù nú shēn děng jī zhí zhī. shàng jì xíng, nú shēn děng zhào xīn, xīn jù, móu yù chū jiàng, qì mǎ yú chéng ér zǒu. nú shēn děng qiǎn rén zhuī jí zhī, zhǎn yú shěng mén. biàn mín yǐ shàng qīn chū shī, rì tīng jié bào, qiě yǐ èr xiāng chí zhòng, xìng yǐ wú shì. é wén jūn bài wèi zhōu, cāng huáng zǒu guī dé, mín dà kǒng, yǐ wéi bù jiù. shí biàn jīng nèi wài bù tōng, mǐ shēng yín èr liǎng. bǎi xìng liáng jǐn, piǎo zhě xiāng wàng, jìn shēn shì nǚ duō xíng qǐ yú shì, zhì yǒu zì shí qí qī zǐ zhě, zhì yú zhū pí qì wù jiē zhǔ shí zhī, guì jiā dì zhái shì lóu sì guǎn jiē chè yǐ cuàn. jí guī dé qiǎn shǐ yíng liǎng gōng, rén qíng yì bù ān, yú shì mín jiān yǒu lì jīng wáng jiān guó yǐ chéng guī shùn zhī yì, ér èr xiāng jiē bù zhī yě.
十二月辛丑,上出京,服绛纱袍,乘马导从如常仪。留守官及京城父老从至城外奉辞,有诏抚谕,仍以鞭揖之。速不泬闻上已出,复会兵围汴。初,上以东面元帅李辛跋扈出怨言,罢为兵部侍郎,将出,密喻奴申等羁絷之。上既行,奴申等召辛,辛惧,谋欲出降,弃马逾城而走。奴申等遣人追及之,斩于省门。汴民以上亲出师,日听捷报,且以二相持重,幸以无事。俄闻军败卫州,苍黄走归德,民大恐,以为不救。时汴京内外不通,米升银二两。百姓粮尽,殍者相望,缙绅士女多行乞于市,至有自食其妻子者,至于诸皮器物皆煮食之,贵家第宅、市楼肆馆皆撤以爨。及归德遣使迎两宫,人情益不安,于是民间有立荆王监国以城归顺之议,而二相皆不知也。
tiān xìng èr nián zhēng yuè bǐng yín, shěng lìng shǐ xǔ ān guó yì jiǎng yì suǒ yán:" gǔ zhě yǒu dà yí, móu jí qīng shì, móu jí shù rén. jīn shì shì rú cǐ, kě jí bǎi guān jí sēng dào shì shù, wèn bǎo shè jì huó shēng líng zhī jì." zuǒ sī dōu shì yuán hào wèn yǐ ān guó zhī yán bái nú shēn, nú shēn yuē:" cǐ lùn shèn jiā, kě yǔ fù shū yì zhī." fù shū yì yǐ ān guó zhī yán wéi rán. hǎo wèn yuē:" zì chē jià chū jīng, jīn èr shí rì xǔ, yòu qiǎn shǐ yíng liǎng gōng. mín jiān xiōng xiōng, jiē wèi guó jiā yù qì jīng chéng, xiàng gōng hé yǐ chù zhī?" ā bù yuē:" wú èr rén wéi yǒu yī sǐ ěr." hǎo wèn yuē:" sǐ bù nán, chéng néng ān shè jì jiù shēng líng, sǐ ér kě yě. rú qí bù rán, tú yù yī shēn bǎo wǔ shí hóng nà jūn, yì wèi zhī sǐ yé?" ā bù kuǎn yǔ yuē:" jīn rì wéi wú èr rén, hé yán bù kě." hǎo wèn nǎi yuē:" wén zhōng wài rén yán, yù lì èr wáng jiān guó, yǐ quán liǎng gōng yǔ huáng zú ěr." ā bù yuē:" wǒ zhī zhī yǐ, wǒ zhī zhī yǐ." jí mìng zhào jīng chéng guān mín. míng rì jiē jù shěng zhōng, yù yǐ shì shì wēi jí dāng rú zhī hé. yǒu fù lǎo qī rén chén cí yún yún, èr xiāng mìng hǎo wèn shòu qí cí. bái zhī nú shēn, gù yuē:" yì wèi cǐ shì yě." qiě wèn fù shū" cǐ shì móu yì jīn jǐ rì yǐ"? ā bù qū zhǐ yuē:" qī rì yǐ." nú shēn yuē:" guī dé shǐ wèi qù, shèn wù xiè." huò yuē shì shí wài wéi bù jiě, rú zài xiàn jǐng, yì zhě yù tuī lì jīng wáng yǐ chéng chū jiàng, shì yì chūn qiū jì jì rù qí zhī yì, kuàng běi bīng zhōng yǐ yǒu cáo wáng yě. zhòng fèn èr rén wú cè, dàn yuē sǐ shǒu ér yǐ. hū wén zhào jīng chéng shì shù jì shì, nú shēn gǒng lì wú yǔ, dú ā bù fǎn fù shēn yù:" guó jiā zhì cǐ wú kě nài hé, fán yǒu kě háng dāng gòng yì zhī", qiě jì yǐ tì qì.
天兴二年正月丙寅,省令史许安国诣讲议所言:“古者有大疑,谋及卿士,谋及庶人。今事势如此,可集百官及僧道士庶,问保社稷、活生灵之计。”左司都事元好问以安国之言白奴申,奴申曰:“此论甚佳,可与副枢议之。”副枢亦以安国之言为然。好问曰:“自车驾出京,今二十日许,又遣使迎两宫。民间汹汹,皆谓国家欲弃京城,相公何以处之?”阿不曰:“吾二人惟有一死耳。”好问曰:“死不难,诚能安社稷、救生灵,死而可也。如其不然,徒欲一身饱五十红衲军,亦谓之死耶?”阿不款语曰:“今日惟吾二人,何言不可。”好问乃曰:“闻中外人言,欲立二王监国,以全两宫与皇族耳。”阿不曰:“我知之矣,我知之矣。”即命召京城官民。明日皆聚省中,谕以事势危急当如之何。有父老七人陈词云云,二相命好问受其词。白之奴申,顾曰:“亦为此事也。”且问副枢“此事谋议今几日矣”?阿不屈指曰:“七日矣。”奴申曰:”归德使未去,慎勿泄。”或曰是时外围不解,如在陷阱,议者欲推立荆王以城出降,是亦《春秋》纪季入齐之义,况北兵中已有曹王也。众愤二人无策,但曰死守而已。忽闻召京城士庶计事,奴申拱立无语,独阿不反复申谕:“国家至此无可奈何,凡有可行当共议之”,且继以涕泣。
míng rì wù chén, xī miàn yuán shuài cuī lì yǔ qí dǎng bèi shù lǔ zhǎng gē hán duó yào ān guó děng wéi biàn, lǜ jiǎ zú èr bǎi héng dāo rù shěng zhōng, bá jiàn zhǐ èr xiāng yuē:" jīng chéng wēi kùn yǐ jí, èr gōng zuò shì bǎi xìng è sǐ, tián bù wéi lǜ, hé yě?" èr xiāng dà hài, yuē:" rǔ bèi yǒu shì, dāng hǎo yì zhī, hé jù rú shì." lì huī qí dǎng xiān shā ā bù, cì shā nú shēn jí zuǒ sī láng zhōng nà hé dé huī děng, yú jiàn cuī lì zhuàn.
明日戊辰,西面元帅崔立与其党孛术鲁长哥、韩铎、药安国等为变,率甲卒二百横刀入省中,拔剑指二相曰:“京城危困已极,二公坐视百姓饿死,恬不为虑,何也?”二相大骇,曰:“汝辈有事,当好议之,何遽如是。”立麾其党先杀阿不,次杀奴申及左司郎中纳合德辉等,余见《崔立传》。
liú qí yuē:" jīn zì nán dù zhī hòu, wèi zǎi zhí zhě wǎng wǎng wú huī fù zhī móu, lín shì xiāng xí dī yán huǎn yǔ, hù xiāng tuī ràng, yǐ wéi yǎng xiāng tǐ. měi yǒu sì fāng zāi yì mín jiān jí kǔ, jiāng zòu bì xiāng wèi yuē:' kǒng shèng zhǔ xīn kùn.' shì zhì wēi chù zhé bà sàn, yuē' qí zài yì', yǐ ér fù rán. huò yǒu yán dāng gǎi gé zhě, zhé yǐ shēng shì yì zhī, gù suǒ yòng bì zé ruǎn shú wú fēng máng yì zhì zhě yòng zhī. měi běi bīng yā jìng, zé jūn chén xiāng duì qì xià, huò diàn shàng fā cháng xū ér yǐ. bīng tuì, zé dà zhāng jù, huì yǐn huáng gé zhōng yǐ. yīn xún gǒu qiě, jìng zhì wáng guó. yòu duō qǔ hún hòu shǎo wén zhě zhì zhī tái dǐng, xuān zōng cháng zé chéng xiàng pū sàn qī jīn' jìn lái zhāo tíng jì gāng ān zài'? qī jīn bù néng duì, tuì wèi láng guān yuē:' shàng wèn jì gāng ān zài, rǔ děng zì lái hé cháng shǐ jì gāng jiàn wǒ.' gù zhèng rén jūn zǐ duō bú jiàn yòng, suī yòng yì wèi jiǔ ér jù tuì yě." qí zì jīng shū, hún yuán rén.
刘祁曰:“金自南渡之后,为宰执者往往无恢复之谋,临事相习低言缓语,互相推让,以为养相体。每有四方灾异、民间疾苦,将奏必相谓曰:‘恐圣主心困。’事至危处辄罢散,曰‘俟再议’,已而复然。或有言当改革者,辄以生事抑之,故所用必择软熟无锋芒易制者用之。每北兵压境,则君臣相对泣下,或殿上发长吁而已。兵退,则大张具,会饮黄阁中矣。因循苟且,竟至亡国。又多取浑厚少文者置之台鼎,宣宗尝责丞相仆散七斤‘近来朝廷纪纲安在’?七斤不能对,退谓郎官曰:‘上问纪纲安在,汝等自来何尝使纪纲见我。’故正人君子多不见用,虽用亦未久而遽退也。”祁字京叔,浑源人。
zàn yuē: liú jīng shū guī qián zhì yǔ yuán yù zhī rén chén zá biān èr shū suī wēi yǒu yì tóng, ér jīn mò sāng luàn zhī shì yóu yǒu zú zhēng zhě yān. āi zōng běi yù, yǐ gū chéng ruò zú tuō zhī nú shēn ā bù èr rén, kě wèi nán yǐ. suī rán, jí mò yǒu ān píng jūn, yù bì yǒu wéi xiào kuān, bì yǒu yǐ chù cǐ.
赞曰:刘京叔《归潜志》与元裕之《壬辰杂编》二书虽微有异同,而金末丧乱之事犹有足征者焉。哀宗北御,以孤城弱卒托之奴申、阿不二人,可谓难矣。虽然,即墨有安平君,玉壁有韦孝宽,必有以处此。
cuī lì, jiāng líng rén, shǎo pín wú xíng, cháng wèi sì sēng fù bó gǔ, chéng bīng luàn cóng shàng dǎng gōng kāi wèi dū tǒng tí kòng, jī jiē yáo lǐng tài yuán zhī fǔ. zhèng dà chū, qiú rù shì. wèi xuǎn cáo suǒ bó, měi yǐ bù zhì sān pǐn wèi hèn. wéi chéng zhōng shòu ān píng dū wèi. tiān xìng yuán nián dōng shí èr yuè, shàng qīn chū shī, shòu xī miàn yuán shuài. xìng yín jiāo, cháng sī luàn yǐ kuài qí yù.
崔立,将陵人,少贫无行,尝为寺僧负钹鼓,乘兵乱从上党公开为都统、提控,积阶遥领太原知府。正大初,求入仕。为选曹所驳,每以不至三品为恨。围城中授安平都尉。天兴元年冬十二月,上亲出师,授西面元帅。性淫姣,常思乱以快其欲。
yào ān guó zhě, guǎn zhōu rén, nián èr shí yú, yǒu yǒng lì. cháng wèi lán zhōu zhāo fǔ shǐ, yǐ zuì xì kāi fēng yù, jì chū, pín wú yǐ wéi shí. lì jiāng wèi biàn, qián jié nà zhī, ān guó jiàn dàn, rì bǎo zhī yǐ yú, suì yǔ zhī móu. xiān yǐ jiā zhì xī chéng shàng, shì bù shèng zé qiè yǐ táo. rì yǔ dū wèi yáng shàn rù shěng zhōng hòu dòng jìng, bù zhì yǐ dìng, zhào shàn yǐ zǎo shí, shā zhī. èr nián zhēng yuè, suì shuài jiǎ zú èr bǎi, zhuàng shěng mén ér rù. èr xiāng wén biàn qū chū, lì bá jiàn yuē:" jīng chéng wēi kùn, èr gōng yù rú hé chǔ zhī?" èr xiāng yuē:" shì dāng hǎo yì zhī." lì bù gù, huī qí dǎng zhāng xìn zhī bèi shù lǔ zhǎng gē chū shěng, èr xiāng suì yù hài. chí wǎng dōng huá mén, dào yù diǎn jiǎn wēn tún a lǐ, jiàn qí zhōng jiǎ, shā zhī. jí yù bǎi xìng yuē:" wú wèi èr xiāng bì mén wú móu, jīn shā zhī, wèi rǔ yī chéng shēng líng qǐng mìng." zhòng jiē chēng kuài. shì rì, yù shǐ dài fū péi mǎn ā hū dài jiàn yì dài fū zuǒ yòu sī láng zhōng wū gǔ sūn nú shēn zuǒ fù diǎn jiǎn wán yán ā sàn fèng yù máng gē jiǎng yì pú chá qí hù bù shàng shū wán yán zhū kē jiē sǐ.
药安国者,管州人,年二十余,有勇力。尝为岚州招抚使,以罪系开封狱,既出,贫无以为食。立将为变,潜结纳之,安国健啖,日饱之以鱼,遂与之谋。先以家置西城上,事不胜则挈以逃。日与都尉杨善入省中候动静,布置已定,召善以早食,杀之。二年正月,遂帅甲卒二百,撞省门而入。二相闻变趋出,立拔剑曰:“京城危困,二公欲如何处之?”二相曰:“事当好议之。”立不顾,麾其党张信之、孛术鲁长哥出省,二相遂遇害。驰往东华门,道遇点检温屯阿里,见其衷甲,杀之。即谕百姓曰:“吾为二相闭门无谋,今杀之,为汝一城生灵请命。”众皆称快。是日,御史大夫裴满阿忽带、谏议大夫左右司郎中乌古孙奴申、左副点检完颜阿散、奉御忙哥、讲议蒲察琦、户部尚书完颜珠颗皆死。
lì hái shěng zhōng, jí bǎi guān yì suǒ lì. lì yuē:" wèi shào wáng tài zǐ cóng kè, qí mèi gōng zhǔ zài běi bīng zhōng, kě lì zhī." nǎi qiǎn qí dǎng hán duó yǐ tài hòu mìng wǎng zhào cóng kè. xū yú rù, yǐ tài hòu gào mìng liáng wáng jiān guó. bǎi guān bài wǔ shān hū, cóng kè shòu zhī, suì qiǎn sòng èr xiāng suǒ pèi hǔ fú yì sù bù jué nà kuǎn. fán chú bài jiē yǐ jiān guó wèi cí. lì zì chēng tài shī jūn mǎ dōu yuán shuài shàng shū lìng zhèng wáng, chū rù yù shèng yú, chēng qí qī wèi wáng fēi, dì yǐ wèi píng zhāng zhèng shì, kǎn wèi diàn qián dōu diǎn jiǎn. qí dǎng bèi shù lǔ zhǎng gē yù shǐ zhōng chéng, hán duó dōu yuán shuài jiān zhī kāi fēng fǔ shì, zhé xī yán yào ān guó zhāng jūn nú bìng yuán shuài, shī sù zuǒ yòu sī láng zhōng, jiǎ liáng bīng bù láng zhōng jiān yòu sī dōu shì, nèi fǔ zhī shì jiē zhǔ zhī. chū, lì jiǎ ān guó zhī yǒng yǐ jì shì, zhì shì fù jì zhī, wén ān guó nà yī dū wèi fū rén, shù qí wéi yuē zhǎn zhī.
立还省中,集百官议所立。立曰:“卫绍王太子从恪,其妹公主在北兵中,可立之。”乃遣其党韩铎以太后命往召从恪。须臾入,以太后诰命梁王监国。百官拜舞山呼,从恪受之,遂遣送二相所佩虎符诣速不泬纳款。凡除拜皆以监国为辞。立自称太师、军马都元帅、尚书令、郑王,出入御乘舆,称其妻为王妃,弟倚为平章政事,侃为殿前都点检。其党孛术鲁长哥御史中丞,韩铎都元帅兼知开封府事,折希颜、药安国、张军奴并元帅,师肃左右司郎中,贾良兵部郎中兼右司都事,内府之事皆主之。初,立假安国之勇以济事,至是复忌之,闻安国纳一都尉夫人,数其违约斩之。
rén shēn, sù bù jué zhì qīng chéng, lì fú yù yī, yí wèi wǎng jiàn zhī. dà shuài xǐ, yǐn zhī jiǔ, lì yǐ fù shì zhī. jì hái, xī shāo jīng chéng lóu lǔ, huǒ qǐ, dà shuài dà xǐ, shǐ xìn qí shí jiàng yě. lì tuō yǐ jūn qián suǒ suí jià guān lì jiā shǔ, jù zhī shěng zhōng, rén zì yuè zhī, rì luàn shù rén yóu ruò bù zú. yòu jìn chéng zhōng jià qǔ, yǒu yǐ yī nǚ zhī gù shā shù rén zhě. wèi jǐ, qiān liáng wáng jí zōng shì jìn zú jiē zhì gōng zhōng, yǐ fù xīn shǒu zhī, xiàn qí chū rù. yǐ jīng wáng fǔ wèi sī dì, qǔ nèi fǔ zhēn wán shí zhī. èr yuè yǐ yǒu, yǐ tiān zǐ gǔn miǎn hòu fú shàng jìn. yòu kuò zài chéng jīn yín, sōu suǒ xūn guàn, xùn lüè cǎn kù, bǎi kǔ bèi zhì. chéng guó fū rén jí nèi shì gāo yòu jīng mín lǐ mín wàng zhī shǔ, jiē sǐ zhàng xià. wēn tún wèi wèi qīn shǔ bā rén, bù rèn chǔ dú, jiē zì jìn. bái sā fū rén yòu chéng lǐ qī qī zǐ jiē bèi lüè sǐ. tóng è xiàng jì, shì rén rú chóu, qī yú bì bào ér hòu yǐ. rén rén qiè xiāng wèi yuē:" gōng chéng zhī hòu qī bā rì zhī zhōng, zhū mén chū zàng zhě kāi fēng fǔ jì zhī fán bǎi yú wàn rén, hèn bù zǎo yù qí shù ér zhí cǐ bù xìng yě." lì shí yǔ qí qī rù gōng, liǎng gōng cì zhī bù kě shèng jì. lì yīn fěng tài hòu zuò shū chén tiān shí rén shì, qiǎn huáng rǔ mǔ zhāo guī dé. dāng shí mào jìn zhī tú zhēng yuán liú qí gù shì yǐ jì fēi fèn zhě, bǐ jiān jiē wǔ.
壬申,速不泬至青城,立服御衣,仪卫往见之。大帅喜,饮之酒,立以父事之。既还,悉烧京城楼橹,火起,大帅大喜,始信其实降也。立托以军前索随驾官吏家属,聚之省中,人自阅之,日乱数人犹若不足。又禁城中嫁娶,有以一女之故杀数人者。未几,迁梁王及宗室近族皆置宫中,以腹心守之,限其出入。以荆王府为私第,取内府珍玩实之。二月乙酉,以天子衮冕后服上进。又括在城金银,搜索薰灌,讯掠惨酷,百苦备至。郕国夫人及内侍高佑、京民李民望之属,皆死杖下。温屯卫尉亲属八人,不任楚毒,皆自尽。白撒夫人、右丞李蹊妻子皆被掠死。同恶相济,视人如仇,期于必报而后已。人人窃相谓曰:“攻城之后七八日之中,诸门出葬者开封府计之凡百余万人,恨不早预其数而值此不幸也。”立时与其妻入宫,两宫赐之不可胜计。立因讽太后作书陈天时人事,遣皇乳母招归德。当时冒进之徒争援刘齐故事以冀非分者,比肩接武。
sì yuè rén chén, lì yǐ liǎng gōng liáng wáng jīng wáng jí zhū zōng shì jiē fù qīng chéng, jiǎ wǔ běi xíng, lì qī wáng shì bèi zhàng wèi sòng liǎng gōng zhì kāi yáng mén. shì rì, gōng chē sān shí qī liǎng, tài hòu xiān, zhōng gōng cì zhī, fēi pín yòu cì zhī, zōng zú nán nǚ fán wǔ bǎi yú kǒu, cì qǔ sān jiào yī liú gōng jiàng xiù nǚ jiē fù běi. sì yuè, běi bīng rù chéng. lì shí zài chéng wài, bīng xiān rù qí jiā, qǔ qí qī qiè bǎo yù yǐ chū, lì guī dà tòng, wú rú zhī hé.
四月壬辰,立以两宫、梁王、荆王及诸宗室皆赴青城,甲午北行,立妻王氏备仗卫送两宫至开阳门。是日,宫车三十七两,太后先,中宫次之,妃嫔又次之,宗族男女凡五百余口,次取三教、医流、工匠、绣女皆赴北。四月,北兵入城。立时在城外,兵先入其家,取其妻妾宝玉以出,立归大恸,无如之何。
lǐ qí zhě, shān xī rén, wèi dū wèi, zài chén zhōu yǔ zhān gē nú shēn tóng háng shěng shì, chén zhōu biàn, rù jīng, fù cuī lì mèi xù zhé xī yán, qǔ jiā gǔ yuán zhī qī, qī nián èr shí yú, yǒu zī sè, lì chū jū suí jià guān zhī jiā shǔ, qī yú bìng ér wǎng, dé miǎn. qí qǔ zhī hòu, yǒu yán qí měi zhě, lì yù qiáng zhī. qí měi jiàn lì yù duó rén qī, bì chà qí fū yuǎn chū, yī rì chà qí chū jīng, qí yǐ qī zì suí, rú shì zhě zài sān, lì suì yù shā qí. qí yòu shù wèi zhé xī yán suǒ shé rǔ, nǎi shǒu jiàn shā lì zhī móu. lǐ bó yuān zhě, bǎo dǐ rén, běn ān píng dū wèi sī qiān hù, měi zī róng, shēn chén yǒu móu, měi fèn lì bù dào, yù zhàng yì shā zhī. lǐ jiàn nú zhě, yàn rén, cháng yǐ jūn gōng yáo lǐng jīng zhào fǔ pàn, rén chén dōng, chē jià dōng shòu, yǐ dū wèi quán dōng miàn yuán shuài. lì chū fǎn, yǐ jiàn nú jiù yǔ dí tǐ, pō mào jìng zhī. shù yuè zhī hòu, shì yǐ gù, suì shì jiàn nú rú bù qǔ rán. jiàn nú jī bù néng píng, shǔ chū yuàn yán, zhì shì yǔ qí děng hé. sān nián liù yuè jiǎ wǔ, chuán jìn jìng yǒu sòng jūn, bó yuān děng yáng yǔ lì móu bèi yù zhī cè. yì rì wǎn, bó yuān děng shāo wài fēng qiū mén yǐ jǐng dòng lì. shì yè, lì shū bù ān, yī xī bǎi wò qǐ. bǐ míng, bó yuān děng shēn lái yuē lì shì huǒ, lì cóng yuàn xiù zhé xī yán shù qí wǎng, yù jīng chéng mín shí wǔ yǐ shàng qī shí yǐ xià nán zǐ jiē yì tài miào jiē diǎn jí. jì hái, xíng jí shū xíng jiē, bó yuān yù sòng lì hái èr wáng fǔ, lì cí shù sì, bó yuān bì yù qīn sòng, lì bù yí, cāng cù zhōng jiù mǎ shàng bào lì. lì gù yuē:" rǔ yù shā wǒ yé?" bó yuān yuē:" shā rǔ hé shāng." jí chū bǐ shǒu héng cì zhī, dòng ér zhōng qí shǒu zhī bào lì chù, zài cì zhī, lì zhuì mǎ sǐ. fú bīng qǐ, yuán shuài huáng guāi sān hé shā yuàn xiù. zhé xī yán hòu zhì bù zhī, jiàn lì zhuì mǎ, wèi yú rén dòu, yù qián jiě zhī, suí wèi jūn shì suǒ zhuó, bèi chuàng zǒu liáng mén wài, zhuī zhǎn zhī. bó yuān xì lì shī mǎ yǐ, zhì nèi qián hào yú zhòng yuē:" lì shā hài jié duó, zhēng yín bào nüè, dà nì bù dào, gǔ jīn wú yǒu, dāng shā zhī bù?" wàn kǒu qí yīng yuē:" cùn zhǎn zhī wèi chēng yě." nǎi xiāo lì shǒu, wàng chéng tiān mén jì āi zōng. bó yuān yǐ xià jūn mín jiē tòng, huò pōu qí xīn shēng dàn zhī. yǐ sān shī guà quē qián huái shù shàng, shù hū bá, rén wèi shù yǒu líng, yì yàn qí wèi suǒ wū. yǐ ér yǒu gào lì nì gōng zhōng zhēn wán, suì jí qí jiā, yǐ qí qī wáng huā ér cì chéng xiàng zhèn hǎi zhàng xià shì.
李琦者,山西人,为都尉,在陈州与粘哥奴申同行省事,陈州变,入京,附崔立妹婿折希颜,娶夹谷元之妻,妻年二十余,有姿色,立初拘随驾官之家属,妻舆病而往,得免。琦娶之后,有言其美者,立欲强之。琦每见立欲夺人妻,必差其夫远出,一日差琦出京,琦以妻自随,如是者再三,立遂欲杀琦。琦又数为折希颜所折辱,乃首建杀立之谋。李伯渊者,宝坻人,本安平都尉司千户,美姿容,深沉有谋,每愤立不道,欲仗义杀之。李贱奴者,燕人,尝以军功遥领京兆府判,壬辰冬,车驾东狩,以都尉权东面元帅。立初反,以贱奴旧与敌体,颇貌敬之。数月之后,势已固,遂视贱奴如部曲然。贱奴积不能平,数出怨言,至是与琦等合。三年六月甲午,传近境有宋军,伯渊等阳与立谋备御之策。翌日晚,伯渊等烧外封丘门以警动立。是夜,立殊不安,一夕百卧起。比明,伯渊等身来约立视火,立从苑秀、折希颜数骑往,谕京城民十五以上、七十以下男子皆诣太庙街点集。既还,行及梳行街,伯渊欲送立还二王府,立辞数四,伯渊必欲亲送,立不疑,仓卒中就马上抱立。立顾曰:“汝欲杀我耶?”伯渊曰:“杀汝何伤。”即出匕首横刺之,洞而中其手之抱立处,再刺之,立坠马死。伏兵起,元帅黄掴三合杀苑秀。折希颜后至不知,见立坠马,谓与人斗,欲前解之,随为军士所斫,被创走梁门外,追斩之。伯渊系立尸马尾,至内前号于众曰:“立杀害劫夺,烝淫暴虐,大逆不道,古今无有,当杀之不?”万口齐应曰:“寸斩之未称也。”乃枭立首,望承天门祭哀宗。伯渊以下军民皆恸,或剖其心生啖之。以三尸挂阙前槐树上,树忽拔,人谓树有灵,亦厌其为所污。已而有告立匿宫中珍玩,遂籍其家,以其妻王花儿赐丞相镇海帐下士。
chū, lì zhī biàn yě, qián hù wèi pú xiān shí lǔ fù zǔ zōng yù róng wǔ, zǒu cài. qián yù shǐ zhōng chéng pú chá shì dá xī miàn yuán shuài bǎ sā hé qiè qí jiā yì zì bá guī cài. qī yuè jǐ sì, yǐ shì dá wèi shàng shū lì bù shì láng, quán xíng liù bù shàng shū. shì dá cháng wèi zuǒ sī láng zhōng, tóng qiān shū mì yuàn shì, chōng yì zhèng yuàn guān, jiē chēng shàng yì. jí shàng xìng guī dé, qiǎn shì dá dū chén liáng yùn. chén biàn, shì dá yì yǔ xié cóng, xún jiān dào zhī biàn, zhì shì tú wǎng xíng zài, shàng niàn qí jiù, lù yòng zhī. zuǒ yòu sī guān yīn zòu bǎ sā hé shí lǔ yì yí rèn yòng, shàng yuē:" shì dá qū cóng, fēi chū dé yǐ, rán zhèn yóu shǎo jiàng zī jí, yǐ shì báo fá. bǐ sā hé zhǎng jūn yī miàn, shí lǔ sù wèi jiǔ zhòng, cuī lì zhī biàn, céng bù wén fā yī shǐ, shù shǒu yú rén. jīn suī lái guī, dài yǐ bù sǐ, zú yǐ shì ēn, yòu ān dé yǔ shì dá děng? sā hé lǎo yǐ, liàng yòng qí zi kě yě. shí lǔ dàn dāng chóu qí fù yù róng zhī láo." wèi jǐ, yǐ sǎ hé wéi běi mén dū wèi, qí zi wèi běn jūn dū tǒng. shí lǔ fù chōng hù wèi. shì dá zì zhèng fū, tài hé sān nián jìn shì.
初,立之变也,前护卫蒲鲜石鲁负祖宗御容五,走蔡。前御史中丞蒲察世达、西面元帅把撒合挈其家亦自拔归蔡。七月己巳,以世达为尚书吏部侍郎,权行六部尚书。世达尝为左司郎中,同签枢密院事,充益政院官,皆称上意。及上幸归德,遣世达督陈粮运。陈变,世达亦与胁从,寻间道之汴,至是徒往行在,上念其旧,录用之。左右司官因奏把撒合、石鲁亦宜任用,上曰:“世达曲从,非出得已,然朕犹少降资级,以示薄罚。彼撒合掌军一面,石鲁宿卫九重,崔立之变,曾不闻发一矢,束手于人。今虽来归,待以不死,足以示恩,又安得与世达等?撒合老矣,量用其子可也。石鲁但当酬其负御容之劳。”未几,以撒合为北门都尉,其子为本军都统。石鲁复充护卫。世达字正夫,泰和三年进士。
lùn yuē: cuī lì nà kuǎn, shǐ qí fēng fǔ kù jí rén mín yǐ qí dà cháo zhī mìng kě yě. chéng shí tiě qiè, dà sì yín nüè, zhēng suǒ bào héng, zhé yǐ gōng bèi dà jūn wèi cí, chěng yù yóu jǐ, liǎn yuàn guī guó, qí wèi zuì bù róng zhū yǐ. ér qí zhì fāng qiě yāo qiú liú yù zhī shì, wǒ dà cháo qǐ kěn xiào yóu jīn rén zhě hū! jīn fú rén zhī zhǔ, dì rén zhī chén, bǎi nián zhī hòu shì qǐ cuī lì zhī kuáng móu, yǐ chéng qīng chéng zhī liè huò. zēng zǐ yuē:" jiè zhī jiè zhī, chū hū ěr zhě, fǎn hū ěr zhě yě." qǐ bù xìn zāi!
论曰:崔立纳款,使其封府库、籍人民以俟大朝之命可也。乘时僣窃,大肆淫虐,征索暴横,辄以供备大军为辞,逞欲由己,敛怨归国,其为罪不容诛矣。而其志方且要求刘豫之事,我大朝岂肯效尤金人者乎!金俘人之主,帝人之臣,百年之后适启崔立之狂谋,以成青城之烈祸。曾子曰:“戒之戒之,出乎尔者,反乎尔者也。”岂不信哉!
niè tiān jì, zì yuán jí, wǔ tái rén. zhì níng yuán nián jìn shì, diào rǔ yīn bù, lì suī zhōu sī hòu fēng qiū lìng. xìng dìng chū, pì wèi shàng shū shěng lìng shǐ. shí xū lì shàn wēi, shì rén wǎng wǎng fù zhī, dú tiān jì bù shǎo jiǎ jiè, bǐ yì bù néng hài yě. xún shòu lì bù zhǔ shì, quán jiān chá yù shǐ. xià shǐ hè zhēng dàn, hù shì yú huì tóng guǎn, wài qī yǒu shēn mào yì yú qí jiān zhě, tiān jì shàng zhāng yuē:" dà guān jìn lì, shī cháo tíng tǐ, qiě qǔ qīng wài fāng." suì wǔ tài hòu zhǐ. chū wèi tóng zhī rǔ zhōu fáng yù shǐ shì, wèi fù, shǎn xī xíng shàng shū shěng yì zhào, tè zhǐ yáo lǐng jīn ān jūn jié dù fù shǐ, jiān xíng shàng shū shěng dōu shì. wèi jǐ, rén wéi yòu sī yuán wài láng, zhuǎn jīng zhào zhì zhōng, xún wèi wèi zhōu xíng shàng shū liù bù shì. qìng yáng wéi jí, cháo tíng qiǎn sù zhōu zǒng shuài yá gǔ tǎ jiù zhī, yǐ tiān jì chōng jīng lì guān. wéi jiě, cóng bié shuài shǒu bīn, shuài yù qì zhōu ér dōng, tiān jì lì quàn zhǐ zhī, bù cóng, shuài zuò shì bèi xì dǎi, tiān jì jiàng jīng zhào zhì zhōng. xún yǒu sòng qí yuān zhě, jí zhào wèi kāi fēng qiān shì, xún yuè fù yòu sī yuán wài láng. dīng mǔ yōu, wèi zú kū, duó āi fù zhí. āi zōng qiān guī dé, tiān jì liú biàn zhōng. cuī lì biàn, tiān jì bèi chuàng shén, wò yī shí yú rì. qí nǚ shùn yīng yè yī jiù liáo, tiān jì tàn yuē:" wú xìng de sǐ, ér nǚ cáo nǎi wèi yè yī, shàng yù wǒ huó yé?" jìng yù yù yǐ sǐ. shùn yīng zàng qí fù, míng rì yì zì yì, yǒu chuán.
聂天骥,字元吉,五台人。至宁元年进士,调汝阴簿,历睢州司候、封丘令。兴定初,辟为尚书省令史。时胥吏擅威,士人往往附之,独天骥不少假借,彼亦不能害也。寻授吏部主事,权监察御史。夏使贺正旦,互市于会同馆,外戚有身贸易于其间者,天骥上章曰:“大官近利,失朝廷体,且取轻外方。”遂忤太后旨。出为同知汝州防御使事,未赴,陕西行尚书省驿召,特旨遥领金安军节度副使,兼行尚书省都事。未几,人为右司员外郎,转京兆治中,寻为卫州行尚书六部事。庆阳围急,朝廷遣宿州总帅牙古塔救之,以天骥充经历官。围解,从别帅守邠,帅欲弃州而东,天骥力劝止之,不从,帅坐是被系逮,天骥降京兆治中。寻有讼其冤者,即召为开封签事,旬月复右司员外郎。丁母忧,未卒哭,夺哀复职。哀宗迁归德,天骥留汴中。崔立变,天骥被创甚,卧一十余日。其女舜英谒医救疗,天骥叹曰:“吾幸得死,儿女曹乃为谒医,尚欲我活耶?”竟郁郁以死。舜英葬其父,明日亦自缢,有传。
tiān jì chén jìng guǎ yán, bù wàng jiāo. qǐ yú tián mǔ, néng yǐ yǎ dào zì jiāng, jiàn lì tái shěng ruò sù huàn rán, zhū rén duō zì yǐ wéi bù jí yě.
天骥沉静寡言,不妄交。起于田亩,能以雅道自将,践历台省若素宦然,诸人多自以为不及也。
chì zhǎn wèi xīn, zì dà yòng, shàng jīng rén. dāng xí qí fù móu kè, bù yuàn jiù, zhōng míng chāng wǔ nián cè lùn jìn shì dì. hòu xuǎn wèi shàng shū shěng lìng shǐ lì bù zhǔ shì jiān chá yù shǐ, yán" zhū wáng fù mǎ zhì jīng shī hé mǎi zhū wù, shī cháo tíng tǐ." yǒu zhào jìn zhǐ. qiān zhèn nán jūn jié dù fù shǐ xī zhōu cì shǐ. gēng jū chǎng zhǒng hé, liǎng hé hé suì, jìn yú cháo, tè zhào bāo yù. gǎi dān zhōu, qiān zhèng zhōu fáng yù shǐ, quán xǔ zhōu tǒng jūn shǐ. chéng xiàng gāo rǔ lì cháng jiàn qí cái kě rèn zǎi xiàng. yuán guāng èr nián zhēng yuè, zhào wèi hù bù shì láng. wèi jǐ, quán cān zhī zhèng shì. èr yuè, wèi hù bù shàng shū, quán zhí rú gù. sān yuè, bài cān zhī zhèng shì, jiān xiū guó shǐ. zhào yù jìn chén yuē:" wèi xīn zī bǐng chún zhì, shì kě yǐ rèn, qiě qí xìng xiào, zhèn jīn xiāng zhī, guó jiā bì yǒu wàng, rǔ bèi dāng xiào zhī yě." zhèng dà yuán nián wǔ yuè, bài shàng shū yòu chéng. āi zōng yù xiū gōng shì, wèi xīn jí jiàn, zhì shì wò xīn cháng dǎn wèi yán, shàng sǒng rán cóng zhī. tóng pàn mù qīn fǔ nèi zú sā hé niǎn jiāo jié zhōng wài, jiǔ zài jìn jìn. āi zōng wèi tài zǐ, yǒu dìng cè gōng, yóu shì pō huò qí yán, fù yǐ xìn rì shēn, tái jiàn měi yǐ wéi yán. tài hòu cháng jiè chì yuē:" shàng zhī qí jū jǔ lè, jiē rǔ jiào zhī, zài fàn bì zhàng rǔ." āi zōng zhōng bù néng qù. wèi xīn jiàn yuē:" sā hé niǎn jiān yú zhī zuì, rì zài tiān zǐ zuǒ yòu, fēi shè jì fú." shàng huǐ wù, chū wèi zhōng jīng liú shǒu, cháo lùn kuài zhī. wǔ nián, zhì shì, jū biàn zhōng, cuī lì zhī biàn míng rì, zhào jiā rén fù yǐ hòu shì, wàng suī yáng tòng kū, yǐ gōng xián zì yì ér sǐ, shí nián liù shí sān. yī zi míng dǒng qī, méi yú bīng jiān. dì bǐng fǔ, zì zhèng zhī.
赤盏尉忻,字大用,上京人。当袭其父谋克,不愿就,中明昌五年策论进士第。后选为尚书省令史、吏部主事、监察御史,言“诸王驸马至京师和买诸物,失朝廷体。”有诏禁止。迁镇南军节度副使、息州刺史。耕鞠场种禾,两禾合穗,进于朝,特诏褒谕。改丹州,迁郑州防御使,权许州统军使。丞相高汝砺尝荐其才可任宰相。元光二年正月,召为户部侍郎。未几,权参知政事。二月,为户部尚书,权职如故。三月,拜参知政事,兼修国史。诏谕近臣曰:“尉忻资禀纯质,事可倚任,且其性孝,朕今相之,国家必有望,汝辈当效之也。”正大元年五月,拜尚书右丞。哀宗欲修宫室,尉忻极谏,至是卧薪尝胆为言,上悚然从之。同判睦亲府内族撒合辇交结中外,久在禁近。哀宗为太子,有定策功,由是颇惑其言,复倚信日深,台谏每以为言。太后尝戒敕曰:“上之骑鞠举乐,皆汝教之,再犯必杖汝。”哀宗终不能去。尉忻谏曰:“撒合辇奸谀之最,日在天子左右,非社稷福。”上悔悟,出为中京留守,朝论快之。五年,致仕,居汴中,崔立之变明日,召家人付以后事,望睢阳恸哭,以弓弦自缢而死,时年六十三。一子名董七,没于兵间。弟秉甫,字正之。
zàn yuē: niè tiān jì sù lǚ qīng shèn, chì zhǎn wèi xīn tiān zī zhōng liàng, zài zhì shì jiē zú wèi liáng chén, bù xìng shì luàn lí zhī cháo, yǐ de sǐ wèi yuàn yù, āi zāi!
赞曰:聂天骥素履清慎,赤盏尉忻天资忠谅,在治世皆足为良臣,不幸仕乱离之朝,以得死为愿欲,哀哉!