shì jì
◎世纪
jīn zhī xiān, chū mò hé shì. mò hé běn hào wù jí. wù jí, gǔ sù shèn dì yě. yuán wèi shí, wù jí yǒu qī bù: yuē sù mò bù yuē bó duō bù yuē ān chē gǔ bù yuē fú niè bù yuē hào shì bù yuē hēi shuǐ bù yuē bái shān bù. suí chēng mò hé, ér qī bù bìng tóng. táng chū, yǒu hēi shuǐ mò hé lì mò mò hé, qí wǔ bù wú wén. sù mò mò hé shǐ fù gāo lí, xìng dà shì. lǐ jī pò gāo lí, sù mò mò hé bǎo dōng móu shān. hòu wèi bó hǎi, chēng wáng, chuán shí yú shì. yǒu wén zì lǐ yuè guān fǔ zhì dù. yǒu wǔ jīng shí wǔ fǔ liù shí èr zhōu. hēi shuǐ mò hé jū sù shèn dì, dōng bīn hǎi, nán jiē gāo lí, yì fù yú gāo lí. cháng yǐ bīng shí wǔ wàn zhòng zhù gāo lí jù táng tài zōng, bài yú ān shì. kāi yuán zhōng, lái zhāo, zhì hēi shuǐ fǔ, yǐ bù zhǎng wèi dū du cì shǐ, zhì zhǎng shǐ jiān zhī. cì dū du xìng lǐ shì, míng xiàn chéng, lǐng hēi shuǐ jīng lüè shǐ. qí hòu bó hǎi shèng qiáng, hēi shuǐ yì shǔ zhī, cháo gòng suì jué. wǔ dài shí, qì dān jǐn qǔ bó hǎi dì, ér hēi shuǐ mò hé fù shǔ yú qì dān. qí zài nán zhě jí qì dān, hào shú nǚ zhí qí zài běi zhě bù zài qì dān jí, hào shēng nǚ zhí. shēng nǚ zhí dì yǒu hùn tóng jiāng cháng bái shān, hùn tóng jiāng yì hào hēi lóng jiāng, suǒ wèi" bái shān hēi shuǐ" shì yě.
金之先,出靺鞨氏。靺鞨本号勿吉。勿吉,古肃慎地也。元魏时,勿吉有七部:曰粟末部、曰伯咄部、曰安车骨部、曰拂涅部、曰号室部、曰黑水部、曰白山部。隋称靺鞨,而七部并同。唐初, 有黑水靺鞨、栗末靺鞨,其五部无闻。粟末靺鞨始附高丽,姓大氏。李绩破高丽,粟末靺鞨保东牟山。后为渤海,称王,传十余世。有文字、礼乐、官府、制度。有五京、十五府、六十二州。黑水靺鞨居肃慎地,东濒海,南接高丽,亦附于高丽。尝以兵十五万众助高丽拒唐太宗,败于安市。开元中,来朝,置黑水府,以部长为都督、刺史,置长史监之。赐都督姓李氏,名献诚,领黑水经略使。其后渤海盛强,黑水役属之,朝贡遂绝。五代时,契丹尽取渤海地,而黑水靺鞨附属于契丹。其在南者籍契丹,号熟女直;其在北者不在契丹籍,号生女直。生女直地有混同江、长白山,混同江亦号黑龙江,所谓“白山黑水”是也。
jīn zhī shǐ zǔ huì hán pǔ, chū cóng gāo lí lái, nián yǐ liù shí yú yǐ. xiōng ā gǔ nǎi hǎo fú, liú gāo lí bù kěn cóng, yuē:" hòu shì zǐ sūn bì yǒu néng xiāng jù zhě, wú bù néng qù yě." dú yǔ dì bǎo huó lǐ jù. shǐ zǔ jū wán yán bù pū gàn shuǐ zhī yá, bǎo huó lǐ jū yé lǎn. qí hòu hú shí mén yǐ hé sū guǎn guī tài zǔ, zì yán qí zǔ xiōng dì sān rén xiāng bié ér qù, gài zì wèi ā gǔ nǎi zhī hòu. shí tǔ mén dí gǔ nǎi, bǎo huó lǐ zhī yì yě. jí tài zǔ bài liáo bīng yú jìng shàng, huò yē lǜ xiè shí, nǎi shǐ liáng fú wò dā cì zhāo yù bó hǎi rén yuē:" nǚ zhí bó hǎi běn tóng yī jiā." gài qí chū jiē wù jí zhī qī bù yě. shǐ zǔ zhì wán yán bù, jū jiǔ zhī, qí bù rén cháng shā tā zú zhī rén, yóu shì liǎng zú jiāo wù, hōng dòu bù néng jiě. wán yán bù rén wèi shǐ zǔ yuē:" ruò néng wéi bù rén jiě cǐ yuàn, shǐ liǎng zú bù xiāng shā, bù yǒu xián nǚ, nián liù shí ér wèi jià, dāng yǐ xiāng pèi, réng wèi tóng bù." shǐ zǔ yuē:" nuò." nǎi zì wǎng yù zhī yuē:" shā yī rén ér dòu bù jiě, sǔn shāng yì duō. hé ruò zhǐ zhū shǒu luàn zhě yī rén, bù nèi yǐ wù nà cháng rǔ, kě yǐ wú dòu, ér qiě huò lì yān." yuàn jiā cóng zhī. nǎi wèi yuē yuē:" fán yǒu shā shāng rén zhě, zhēng qí jiā rén kǒu yī mǎ shí ǒu zì niú shí huáng jīn liù liǎng, yǔ suǒ shā shāng zhī jiā, jí liǎng jiě, bù dé sī dòu." yuē:" jǐn rú yuē." nǚ zhí zhī sú, shā rén cháng mǎ niú sān shí, zì cǐ shǐ. jì bèi cháng rú yuē, bù zhòng xìn fú zhī, xiè yǐ qīng niú yī, bìng xǔ guī liù shí zhī fù. shǐ zǔ nǎi yǐ qīng niú wèi pìn lǐ ér nà zhī, bìng dé qí zī chǎn. hòu shēng èr nán, zhǎng yuē wū lǔ, cì yuē wò lǔ, yī nǚ yuē zhù sī bǎn, suì wèi wán yán bù rén. tiān huì shí sì nián, zhuī shì jǐng yuán huáng dì, miào hào shǐ zǔ. huáng tǒng sì nián, hào qí cáng yuē guāng líng. wǔ nián, zēng shì shǐ zǔ yì xiàn jǐng yuán huáng dì.
金之始祖讳函普,初从高丽来,年已六十余矣。兄阿古乃好佛,留高丽不肯从,曰:“后世子孙必有能相聚者,吾不能去也。”独与弟保活里俱。始祖居完颜部仆干水之涯,保活里居耶懒。其后胡十门以曷苏馆归太祖,自言其祖兄弟三人相别而去,盖自谓阿古乃之后。石土门、迪古乃,保活里之裔也。及太祖败辽兵于境上,获耶律谢十,乃使梁福、斡荅刺招谕渤海人曰:“女直、渤海本同一家。”盖其初皆勿吉之七部也。始祖至完颜部,居久之,其部人尝杀它族之人,由是两族交恶,哄斗不能解。完颜部人谓始祖曰:“若能为部人解此怨,使两族不相杀,部有贤女,年六十而未嫁,当以相配,仍为同部。”始祖曰:“诺。”乃自往谕之曰:“杀一人而斗不解,损伤益多。曷若止诛首乱者一人,部内以物纳偿汝,可以无斗,而且获利焉。”怨家从之。乃为约曰:“凡有杀伤人者,征其家人口一、马十偶、牸牛十、黄金六两,与所杀伤之家,即两解,不得私斗。”曰:“谨如约。”女直之俗,杀人偿马牛三十,自此始。既备偿如约,部众信服之,谢以青牛一,并许归六十之妇。始祖乃以青牛为聘礼而纳之,并得其赀产。后生二男,长曰乌鲁,次曰斡鲁,一女曰注思板,遂为完颜部人。天会十四年,追谥景元皇帝,庙号始祖。皇统四年,号其藏曰光陵。五年,增谥始祖懿宪景元皇帝。
zi dé dì, huì wū lǔ. tiān huì shí sì nián, zhuī shì dé huáng dì. huáng tǒng sì nián, hào qí cáng yuē xī líng. wǔ nián, zēng shì yuān mù xuán dé huáng dì.
子德帝,讳乌鲁。天会十四年,追谥德皇帝。皇统四年,号其藏曰熙陵。五年,增谥渊穆玄德皇帝。
zǐ ān dì, huì bá hǎi. tiān huì shí sì nián, zhuī shì ān huáng dì. huáng tǒng sì nián, hào qí cáng jiàn líng. wǔ nián, zēng shì hé jìng qìng ān huáng dì.
子安帝,讳跋海。天会十四年,追谥安皇帝。皇统四年,号其藏建陵。五年,增谥和靖庆安皇帝。
zi xiàn zǔ, huì suí kě. hēi shuǐ jiù sú wú shì lú, fù shān shuǐ kǎn dì, liáng mù qí shàng, fù yǐ tǔ, xià zé chū suí shuǐ cǎo yǐ jū, dōng zé rù chù qí zhōng, qiān xǐ bù cháng. xiàn zǔ nǎi xǐ jū hǎi gǔ shuǐ, gēng kěn shù yì, shǐ zhù shì, yǒu dòng yǔ zhī zhì, rén hū qí dì wèi nà gé lǐ. nà gé lǐ zhě, hàn yǔ jū shì yě. zì cǐ suì dìng jū yú ān chū hǔ shuǐ zhī cè yǐ. tiān huì shí sì nián, zhuī shì dìng zhāo huáng dì, miào hào xiàn zǔ. huáng tǒng sì nián, hào qí cáng yuē huī líng. wǔ nián, zēng shì xiàn zǔ chún liè dìng zhāo huáng dì.
子献祖,讳绥可。黑水旧俗无室庐,负山水坎地,梁木其上,覆以土,夏则出随水草以居,冬则入处其中,迁徙不常。献祖乃徙居海古水,耕垦树艺,始筑室,有栋宇之制,人呼其地为纳葛里。纳葛里者,汉语居室也。自此遂定居于安出虎水之侧矣。天会十四年,追谥定昭皇帝,庙号献祖。皇统四年,号其藏曰辉陵。五年,增谥献祖纯烈定昭皇帝。
zi zhāo zǔ, huì shí lǔ, gāng yì zhì zhí. shēng nǚ zhí wú shū qì, wú yuē shù, bù kě jiǎn zhì. zhāo zǔ yù shāo lì tiáo jiào, zhū fù bù rén jiē bù yuè, yù kēng shā zhī. yǐ bèi zhí, shū fù xiè lǐ hū zhī bù zhòng jiāng shā zhāo zǔ, yuē:" wú xiōng zi, xián rén yě, bì néng chéng jiā, ān jí bù zhòng, cǐ bèi nài hé zhé yù kēng shā zhī!" jí wǎng, wān gōng zhù shǐ shè yú zhòng zhōng, jié zhí zhě jiē sàn zǒu, zhāo zǔ nǎi dé miǎn. zhāo zǔ shāo yǐ tiáo jiào wèi zhì, bù luò jìn qiáng. liáo yǐ tì yǐn guān zhī. zhū bù yóu yǐ jiù sú, bù kěn yòng tiáo jiào. zhāo zǔ yào wǔ zhì yú qīng lǐng bái shān, shùn zhě fǔ zhī, bù cóng zhě tǎo fá zhī, rù yú sū bīn yé lǎn zhī dì, suǒ zhì kè jié, hái jīng pū yàn shuǐ. pū yàn, hàn yǔ è chuāng yě. zhāo zǔ è qí dì míng, suī yǐ kùn bèi, bù kěn zhǐ. xíng zhì gū lǐ diān, dé jí. dài yè, qǐn yú cūn shè. yǒu dào zhì, suì zhōng yè qǐ xíng, zhì bī lá jì cūn zhǐ yān. shì xī, zú. zài jiù ér xíng, yù zéi yú lù, duó jiù qù. bù zhòng zhuī zéi yǔ zhàn, fù dé jiù. jiā gǔ bù rén pú hǔ fù lái xí zhī, chuí jí, pú hǔ wèn zhū lù rén yuē:" shí lǔ jiù qù cǐ jǐ hé?" qí rén yuē:" yuǎn yǐ, zhuī zhī bù jí yě." pú hǔ suì zhǐ. yú shì nǎi dé guī zàng yān. shēng nǚ zhí zhī sú, zhì zhāo zǔ shí shāo yòng tiáo jiào, mín pō tīng cóng, shàng wèi yǒu wén zì, wú guān fǔ, bù zhī suì yuè huì shuò, shì yǐ nián shòu xiū duǎn mò de ér kǎo yān. tiān huì shí wǔ nián, zhuī shì chéng xiāng huáng dì, miào hào zhāo zǔ. huáng tǒng sì nián, cáng hào ān líng. wǔ nián, zēng shì zhāo zǔ wǔ huì chéng xiāng huáng dì.
子昭祖,讳石鲁,刚毅质直。生女直无书契,无约束,不可检制。昭祖欲稍立条教,诸父、部人皆不悦,欲坑杀之。已被执,叔父谢里忽知部众将杀昭祖,曰:“吾兄子,贤人也,必能承家,安辑部众,此辈奈何辄欲坑杀之!”亟往,弯弓注矢射于众中,劫执者皆散走,昭祖乃得免。昭祖稍以条教为治,部落浸强。辽以惕隐官之。诸部犹以旧俗,不肯用条教。昭祖耀武至于青岭、白山,顺者抚之,不从者讨伐之,入于苏滨、耶懒之地,所至克捷,还经仆燕水。仆燕,汉语恶疮也。昭祖恶其地名,虽已困惫,不肯止。行至姑里甸,得疾。迨夜,寝于村舍。有盗至,遂中夜启行,至逼剌纪村止焉。是夕,卒。载柩而行,遇贼于路,夺柩去。部众追贼与战,复得柩。加古部人蒲虎复来袭之,垂及,蒲虎问诸路人曰:“石鲁柩去此几何?”其人曰:“远矣,追之不及也。”蒲虎遂止。于是乃得归葬焉。生女直之俗,至昭祖时稍用条教,民颇听从,尚未有文字,无官府,不知岁月晦朔,是以年寿修短莫得而考焉。天会十五年,追谥成襄皇帝,庙号昭祖。皇统四年,藏号安陵。五年,增谥昭祖武惠成襄皇帝。
zi jǐng zǔ, huì wū gǔ nǎi. liáo tài píng yuán nián xīn yǒu suì shēng. zì shǐ zǔ zhì cǐ, yǐ liù shì yǐ. jǐng zǔ shāo yì shǔ zhū bù, zì bái shān yé huǐ tǒng mén yé lǎn tǔ gǔ lùn zhī shǔ, yǐ zhì wǔ guó zhī zhǎng, jiē tīng mìng. shì shí, liáo zhī biān mín yǒu táo ér guī zhě. jí liáo yǐ bīng xǐ tiě lè wū rě zhī mín, tiě lè wū rě duō bù kěn xǐ, yì táo ér lái guī. liáo shǐ hé lǔ lín yá jiāng bīng lái suǒ bū táo zhī mín. jǐng zǔ kǒng liáo bīng shēn rù, jǐn dé shān chuān dào lù xiǎn yì, huò jiāng tú zhī, nǎi yǐ jì zhǐ zhī yuē:" bīng ruò shēn rù, zhū bù bì jīng rǎo, biàn shēng bù cè, bū hù yì bù kě dé, fēi jì yě." hé lǔ yǐ wéi rán, suì zhǐ qí jūn, yǔ hé lǔ zì xíng suǒ zhī. shì shí, lín bù suī shāo cóng, hái lǎn shuǐ wū lín dá bù shí xiǎn shàng jù zǔ bù fú. gōng zhī, bù kè. jǐng zǔ yǐ jì gào yú liáo zhǔ, liáo zhǔ qiǎn shǐ zé ràng shí xiǎn. shí xiǎn nǎi qiǎn qí zi pó zhū kān rù cháo, liáo zhǔ hòu cì qiǎn hái. qí hòu shí xiǎn yǔ pó zhū kān rù jiàn liáo zhǔ yú chūn sōu. liáo zhǔ nǎi liú shí xiǎn yú biān dì, ér qiǎn pó zhū kān hái suǒ bù. jǐng zǔ zhī móu yě. jì ér wǔ guó pú niè bù jié dù shǐ bá yǐ mén pàn liáo, yīng lù bù tōng. liáo rén jiāng tǎo zhī, xiān qiǎn tóng gàn lái yù zhǐ. jǐng zǔ yuē:" kě yǐ jì qǔ. ruò yòng bīng, bǐ jiāng zǒu bǎo xiǎn zǔ, fēi suì yuè kě píng yě." liáo rén cóng zhī. gài jǐng zǔ zhōng wèi liáo bīng zhī rù qí jìng yě, gù zì yǐ wéi gōng. yú shì jǐng zǔ yáng yǔ bá yǐ mén wèi hǎo, ér yǐ qī zǐ wèi zhì, xí ér qín zhī, xiàn yú liáo zhǔ. liáo zhǔ zhào jiàn yú qǐn diàn, yàn cì jiā děng, yǐ wéi shēng nǚ zhí bù zú jié dù shǐ. liáo rén hū jié dù shǐ wèi tài shī, jīn rén chēng dōu tài shī zhě zì cǐ shǐ. liáo zhǔ jiàng kè yìn yǔ zhī, jǐng zǔ bù kěn xì liáo jí, cí yuē:" qǐng qí tā rì." liáo zhǔ zhōng yù yǔ zhī, qiǎn shǐ lái. jǐng zǔ guǐ shǐ bù rén yáng yán yuē:" zhǔ gōng ruò shòu yìn xì jí, bù rén bì shā zhī!" yòng shì yǐ jù zhī, liáo shǐ nǎi hái. jì wèi jié dù shǐ, yǒu guān shǔ, jì gāng jiàn lì yǐ. shēng nǚ zhí jiù wú tiě, lín guó yǒu yǐ jiǎ zhòu lái yù zhě, qīng zī hòu jiǎ yǐ yǔ mào yì, yì lìng kūn dì zú rén jiē shòu zhī. dé tiě jì duō, yīn zhī yǐ xiū gōng shǐ, bèi qì xiè, bīng shì shāo zhèn, qián hòu yuàn fù zhě zhòng. wò mǐn shuǐ pú chá bù tài shén tè bǎo shuǐ wán yán bù tǒng mén shuǐ wēn dí hén bù shén yǐn shuǐ wán yán bù, jiē xiāng jì lái fù.
子景祖,讳乌古乃。辽太平元年辛酉岁生。自始祖至此,已六世矣。景祖稍役属诸部,自白山、耶悔、统门、耶懒、土骨论之属,以至五国之长,皆听命。是时,辽之边民有逃而归者。及辽以兵徙铁勒、乌惹之民,铁勒、乌惹多不肯徙,亦逃而来归。辽使曷鲁林牙将兵来索逋逃之民。景祖恐辽兵深入,尽得山川道路险易,或将图之,乃以计止之曰:“兵若深入,诸部必惊扰,变生不测,逋户亦不可得,非计也。”曷鲁以为然,遂止其军,与曷鲁自行索之。是时,邻部虽稍从,孩懒水乌林答部石显尚拒阻不服。攻之,不克。景祖以计告于辽主,辽主遣使责让石显。石显乃遣其子婆诸刊入朝,辽主厚赐遣还。其后石显与婆诸刊入见辽主于春蒐。辽主乃留石显于边地,而遣婆诸刊还所部。景祖之谋也。既而五国蒲聂部节度使拔乙门叛辽,鹰路不通。辽人将讨之,先遣同干来谕旨。景祖曰:“可以计取。若用兵,彼将走保险阻,非岁月可平也。”辽人从之。盖景祖终畏辽兵之入其境也,故自以为功。于是景祖阳与拔乙门为好,而以妻子为质,袭而擒之,献於辽主。辽主召见于寝殿,燕赐加等,以为生女直部族节度使。辽人呼节度使为太师,金人称都太师者自此始。辽主将刻印与之,景祖不肯系辽籍,辞曰:“请俟他日。”辽主终欲与之,遣使来。景祖诡使部人扬言曰:“主公若受印系籍,部人必杀之!”用是以拒之,辽使乃还。既为节度使,有官属,纪纲渐立矣。生女直旧无铁,邻国有以甲胄来鬻者,倾赀厚贾以与贸易,亦令昆弟族人皆售之。得铁既多,因之以修弓矢,备器械,兵势稍振,前后愿附者众。斡泯水蒲察部、泰神忒保水完颜部、统门水温迪痕部、神隐水完颜部,皆相继来附。
jǐng zǔ wéi rén kuān shù, néng róng wù, píng shēng bú jiàn xǐ yùn. tuī cái yú rén, fēn shí jiě yī, wú suǒ lìn xī. rén huò wǔ zhī, yì bù niàn. xiān shí, yǒu pàn qù zhě, qiǎn rén yù yòu zhī. pàn zhě yuē:" rǔ zhǔ, huó luó yě. huó luó, wú néng huò zhī, wú qǐ néng wéi huó luó qū zāi!" huó luó, hàn yǔ cí wū yě. běi fāng yǒu zhī, zhuàng rú dà jī, shàn zhuó wù, jiàn mǎ niú tuó tuó jí jiān yǒu chuāng, zhuó qí jí jiān shí zhī, mǎ niú zhé sǐ, ruò jī bù dé shí, suī shā shí yì shí zhī. jǐng zǔ shì jiǔ hào sè, yǐn dàn guò rén, shí rén hū yuē huó luó, gù bǐ yǐ cǐ shàn zhī, yì bù yǐ jiè yì. qí hòu shàn zhě lì qū lái jiàng, hòu cì qiǎn hái. hé lǎn shuǐ yǒu lǜ zhòng jiàng zhě, lù qí suì yuè xìng míng, jí qiǎn qù, bǐ fù qí gù. rén yǐ cǐ yì xìn fú zhī. liáo xián yōng bā nián, wǔ guó méi niān bù xiè yě bó jǐn pàn liáo, yīng lù bù tōng. jǐng zǔ fá zhī, xiè yě lái yù. jǐng zǔ bèi zhòng kǎi, lǜ zhòng lì zhàn. xiè yě bīng bài, zǒu bá lǐ mài luò. shí fāng shí yuè, bīng hū jiě, xiè yě bù néng jūn, zhòng jiē kuì qù, nǎi xuán shī. dào zhōng yù bū wáng, yào zhē xiǎn zǔ, zhòu yè jù zhàn, bǐ zhì bù yǐ bèi. jí wǎng jiàn liáo biān jiāng dá lǔ gǔ, zì chén bài xiè yě gōng. xíng cì lái liú shuǐ, wèi jiàn dá lǔ gǔ, jí zuò ér fù, zú yú jiā, nián wǔ shí sì. tiān huì shí sì nián, zhuī shì huì huán huáng dì, miào hào jǐng zǔ. huáng tǒng sì nián, cáng hào dìng líng. wǔ nián, zēng shì jǐng zǔ yīng liè huì huán huáng dì.
景祖为人宽恕,能容物,平生不见喜愠。推财与人,分食解衣,无所吝惜。人或忤之,亦不念。先时,有叛去者,遣人谕诱之。叛者曰:“汝主,活罗也。活罗,吾能获之,吾岂能为活罗屈哉!”活罗,汉语慈乌也。北方有之,状如大鸡,善啄物,见马牛橐驼脊间有疮,啄其脊间食之,马牛辄死,若饥不得食,虽砂石亦食之。景祖嗜酒好色,饮啖过人,时人呼曰活罗,故彼以此讪之,亦不以介意。其后讪者力屈来降,厚赐遣还。曷懒水有率众降者,录其岁月姓名,即遣去,俾复其故。人以此益信服之。辽咸雍八年,五国没拈部谢野勃堇叛辽,鹰路不通。景祖伐之,谢野来御。景祖被重铠,率众力战。谢野兵败,走拔里迈泺。时方十月,冰忽解,谢野不能军,众皆溃去,乃旋师。道中遇逋亡,要遮险阻,昼夜拒战,比至部已惫。即往见辽边将达鲁骨,自陈败谢野功。行次来流水,未见达鲁骨,疾作而复,卒于家,年五十四。天会十四年,追谥惠桓皇帝,庙号景祖。皇统四年,藏号定陵。五年,增谥景祖英烈惠桓皇帝。
dì èr zi xí jié dù shǐ, shì wèi shì zǔ, huì hé lǐ bō. shēng nǚ zhí zhī sú, shēng zǐ nián zhǎng jí yì jū. jǐng zǔ jiǔ zǐ, yuán pèi táng kuò shì shēng hé zhě, cì shì zǔ, cì hé sūn, cì sù zōng, cì mù zōng. jí dāng yì jū, jǐng zǔ yuē:" hé zhě róu hé, kě zhì jiā wù. hé lǐ bō yǒu qì liàng zhì shí, hé shì bù chéng. hé sūn yì róu shàn rén ěr." nǎi mìng hé zhě yǔ shì zǔ tóng jū, hé sūn yǔ sù zōng tóng jū. jǐng zǔ zú, shì zǔ jì zhī. shì zǔ zú, sù zōng jì zhī. sù zōng zú, mù zōng jì zhī. mù zōng fù chuán shì zǔ zhī zǐ, zhì yú tài zǔ, jìng dēng dà wèi yān. shì zǔ, liáo zhòng xī bā nián jǐ mǎo suì shēng. liáo xián yōng shí nián, xí jié dù shǐ. jǐng zǔ yì mǔ dì bá hēi yǒu yì zhì, shì zǔ lǜ qí wèi biàn, jiā yì shì zhī, bù shǐ jiāng bīng, dàn wèi bù zhǎng. bá hēi suì yòu huán nǎn sàn dá wū chūn wō móu hǎn wèi luàn, jí jiān zhū bù shǐ èr yú shì zǔ. shì zǔ yóu yù fǔ wèi zhī, yǔ zài bá hēi huán nǎn děng chuán zhōng. shì zǔ cháng mǎi jiā gǔ bù duàn gōng wū bù tún bèi jiǎ jiǔ shí, wū chūn yù tuō cǐ yǐ wéi bīng duān, shì zǔ hái qí jiǎ, yǔ zài wū chūn chuán. bù zhōng yǒu liú yán yuē:" yù shēng zé fù yú bá hēi, yù sǐ zé fù yú hé lǐ bō pō lá shū." shì zǔ wén zhī, yí yān. wú yǐ chá zhī, nǎi yáng wèi jù zhuāng, yù yǒu suǒ wǎng zhě, yīn qiǎn rén yáng yán yuē:" kòu zhì!" bù zhòng wén zhě mò zhī xū shí, yǒu bǎo yú bá hēi zhī shì zhě, yǒu bǎo yú shì zǔ zhī shì zhě, shì zǔ nǎi jǐn dé xiōng dì bù shǔ xiàng bèi bǐ cǐ zhī qíng yǐ.
第二子袭节度使,是为世祖,讳劾里钵。生女直之俗,生子年长即异居。景祖九子,元配唐括氏生劾者,次世祖,次劾孙,次肃宗,次穆宗。及当异居,景祖曰:“劾者柔和,可治家务。劾里钵有器量智识,何事不成。劾孙亦柔善人耳。”乃命劾者与世祖同居,劾孙与肃宗同居。景祖卒,世祖继之。世祖卒,肃宗继之。肃宗卒,穆宗继之。穆宗复传世祖之子,至于太祖,竟登大位焉。世祖,辽重熙八年己卯岁生。辽咸雍十年,袭节度使。景祖异母弟跋黑有异志,世祖虑其为变,加意事之,不使将兵,但为部长。跋黑遂诱桓赧、散达、乌春、窝谋罕为乱,及间诸部使贰于世祖。世祖犹欲抚慰之,语在跋黑、桓赧等传中。世祖尝买加古部锻工乌不屯被甲九十,乌春欲托此以为兵端,世祖还其甲,语在《乌春传》。部中有流言曰:“欲生则附于跋黑,欲死则附于劾里钵、颇剌淑。”世祖闻之,疑焉。无以察之,乃佯为具装,欲有所往者,阴遣人扬言曰:“寇至!”部众闻者莫知虚实,有保于跋黑之室者,有保于世祖之室者,世祖乃尽得兄弟部属向背彼此之情矣。
jiān shù nián, wū chūn lái gōng, shì zǔ jù zhī. shí shí yuè yǐ bàn, dà yǔ lèi zhòu yè, bīng sī fù dì, wū chūn bù néng jìn. jì ér huǐ yuē:" cǐ tiān yě!" nǎi yǐn bīng qù. wū chūn shě yú a lǐ ǎi cūn zǐ bù nǎi jiā, ér yǐ bīng wéi qí dì shèng kūn yú hú bù cūn. bīng tuì, shèng kūn zhí qí xiōng zǐ bù nǎi, ér qǐng lì shā yú shì zǔ, qiě qǐng miǎn qí nú lù. cóng zhī. huán nǎn sàn dá yì jǔ bīng, qiǎn sù zōng jù zhī. dàng shì shí, wū chūn bīng zài běi, huán nǎn bīng zài nán, qí shì shén shèng. jiè zhī yuē:" kě hé zé yǔ zhī hé, fǒu zé jué zhàn!" sù zōng bīng bài. huì wū chūn yǐ jiǔ yǔ jiě qù, shì zǔ nǎi yǐ piān shī shè shě hěn shuǐ, jīng tiē gē shuǐ, fù huán nǎn sàn dá zhī jiā. míng rì, dà wù huì míng, shī dào, zhì pó duō tǔ shuǐ nǎi jué. jí hái zhì shě hěn tiē gē zhī jiān, shēng gāo fù wàng zhī, jiàn liù qí lái, dà hū, chí jī zhī. shì zǔ shè yī rén bì, shēng huò wǔ rén, wèn zhī, nǎi zhī bo huī sā gǔ chū shǐ zhù héng nǎn sàn dá zhě yě. shì zǔ zhì huán nǎn sàn dá suǒ jū, fén dàng qí shì jiā. shā bǎi xǔ rén, jiù jiāng zhǔ bǎo yì sǐ zhī. bǐ shì zǔ hái, yǔ sù zōng huì, sù zōng bīng yòu bài yǐ. shì zǔ ràng sù zōng shī lì zhī zhuàng. qiǎn rén yì hé, huán nǎn sàn dá yuē:" yǐ ěr yíng gē zhī dà chì mǎ cí bù shī zhī zǐ liú mǎ yǔ wǒ, wǒ zé hé." èr mǎ jiē nǚ zhí míng mǎ, bù xǔ.
间数年,乌春来攻,世祖拒之。时十月已半,大雨累昼夜,冰澌覆地,乌春不能进。既而悔曰:“此天也!”乃引兵去。乌春舍于阿里矮村滓不乃家,而以兵围其弟胜昆于胡不村。兵退,胜昆执其兄滓不乃,而请莅杀于世祖,且请免其孥戮。从之。桓赧、散达亦举兵,遣肃宗拒之。当是时,乌春兵在北,桓赧兵在南,其势甚盛。戒之曰:“可和则与之和,否则决战!”肃宗兵败。会乌春以久雨解去,世祖乃以偏师涉舍很水,经贴割水,覆桓赧、散达之家。明日,大雾晦冥,失道,至婆多吐水乃觉。即还至舍很、贴割之间,升高阜望之,见六骑来,大呼,驰击之。世祖射一人毙,生获五人,问之,乃知卜灰、撒骨出使助恒赧、散达者也。世祖至桓赧、散达所居,焚荡其室家。杀百许人,旧将主保亦死之。比世祖还,与肃宗会,肃宗兵又败矣。世祖让肃宗失利之状。遣人议和,桓赧、散达曰:“以尔盈歌之大赤马、辞不失之紫骝马与我,我则和。”二马皆女直名马,不许。
huán nǎn sàn dá dà huì zhū bù lái gōng, guò péi mǎn bù, yǐ qí fù yú shì zǔ yě, zòng huǒ fén zhī. pú chá bù shā qí bó jǐn hú bǔ dá bó jǐn shǐ ā xǐ lái gào nán, shì zǔ shǐ zhī guǐ cóng yǐ zì quán, yuē:" zhàn zé yǐ qí gǔ zì bié." shì zǔ wǎng yù huán nǎn zhī zhòng, jiāng xíng, yǒu bào zhě yuē:" bá hēi shí yú ài qiè zhī fù jiā, ròu zhàng yàn sǐ yǐ!" nǎi qiǎn sù zōng qiú yuán yú liáo, suì lǜ zhòng chū. shǐ cí bù shī qǔ hǎi gū xiōng dì bīng, yǐ ér nǎi zhī hǎi gū xiōng dì èr yú huán nǎn yǐ. yù bìng qǔ qí zhòng, jìng zhì hǎi gū. zhēn zhě bào yuē:" dí yǐ zhì." jiāng zhàn, shì zǔ jiè cí bù shī yuē:" rǔ xiān zhèn yú tuō huō gǎi yuán, dài wú sān yáng qí, sān míng gǔ, jí qì qí jué zhàn. sǐ shēng wéi zài jīn rì, mìng bù zú xī!" shǐ péi mǎn hú xǐ qiān dà zǐ liú mǎ yǐ wéi èr mǎ, chí zhì zhèn. shí huán nǎn sàn dá shèng qiáng, shì zǔ jūn lì wèi zhàn ér jù, jiē zhí lì wú rén sè. shì zǔ yáng yáng rú píng cháng, yì wú zé ràng zhī yán, dàn lìng shì zú jiě jiǎ shǎo qì, yǐ shuǐ wò miàn, diào qiàn shuǐ yǐn zhī. yǒu qǐng, xùn lì zhī, jūn shì fù zhèn. nǎi bì zhòng dú yǐn mù zōng, zhí qí shǒu mì yǔ zhī yán yuē:" jīn rì zhī shì, ruò shèng zé yǐ, wàn yī yǒu bù shèng, wú bì wú shēng. rǔ jīn jiè mǎ yáo guān, wù yù zhàn shì. ruò wǒ sǐ, rǔ wù shōu wú gǔ, wù gù liàn qīn qī, jí chí mǎ bēn gào rǔ xiōng pō lá shū, yú liáo xì jí shòu yìn, qǐ shī yǐ bào cǐ chóu!" yǔ bì, tǎn xiù, bù bèi jiǎ, yǐ yūn páo chuí lán hù qián hòu xīn, chàng gōng tí jiàn, sān yáng qí, sān míng gǔ, qì qí bó zhàn, shēn wéi jūn fēng, tū rù dí zhèn, zhòng cóng zhī. cí bù shī cóng hòu fèn jī, dà bài zhī. chéng shèng zhú zhī, zì ā bù wān zhì yú běi ài diān, sǐ zhě rú pū má, pò duō tǔ shuǐ shuǐ wèi zhī chì, qì chē jiǎ mǎ niú jūn shí jǐn huò zhī. shì zǔ yuē:" jīn rì zhī jié, fēi tiān bù néng jí cǐ, yì kě yǐ zhī zú yǐ. suī zòng zhī qù, bài jūn zhī qì, mò shì bù zhèn." nǎi yǐn jūn hái. shì zǔ shì qí zhàn dì, chí tū chéng dà lù, kuò qiě sān shí lǒng. shǒu shā jiǔ rén, zì xiāng zhòng jī, rén jiē yì zhī. huán nǎn sàn dá zì cǐ bù néng fù jù, wèi jǐ, gè yǐ qí shǔ lái jiàng, liáo dà ān qī nián yě.
桓赧、散达大会诸部来攻,过裴满部,以其附于世祖也,纵火焚之。蒲察部沙祇勃堇、胡补答勃堇使阿喜来告难,世祖使之诡从以自全,曰:“战则以旗鼓自别。”世祖往御桓赧之众,将行,有报者曰:“跋黑食于爱妾之父家,肉胀咽死矣!”乃遣肃宗求援于辽,遂率众出。使辞不失取海姑兄弟兵,已而乃知海姑兄弟贰於桓赧矣。欲并取其众,径至海姑。侦者报曰:“敌已至。”将战,世祖戒辞不失曰:“汝先阵于脱豁改原,待吾三扬旗,三鸣鼓,即弃旗决战。死生惟在今日,命不足惜!”使裴满胡喜牵大紫骝马以为贰马,驰至阵。时桓赧、散达盛强,世祖军吏未战而惧,皆植立无人色。世祖阳阳如平常,亦无责让之言,但令士卒解甲少憩,以水沃面,调蒨水饮之。有顷,训励之,军势复振。乃避众独引穆宗,执其手密与之言曰:“今日之事,若胜则已,万一有不胜,吾必无生。汝今介马遥观,勿预战事。若我死,汝勿收吾骨,勿顾恋亲戚,亟驰马奔告汝兄颇剌淑,于辽系籍受印,乞师以报此仇!”语毕,袒袖,不被甲,以缊袍垂襕护前后心,韔弓提剑,三扬旗,三鸣鼓,弃旗搏战,身为军锋,突入敌阵,众从之。辞不失从后奋击,大败之。乘胜逐之,自阿不弯至于北隘甸,死者如仆麻,破多吐水水为之赤,弃车甲马牛军实尽获之。世祖曰:“今日之捷,非天不能及此,亦可以知足矣。虽纵之去,败军之气,没世不振。”乃引军还。世祖视其战地,驰突成大路,阔且三十陇。手杀九人,自相重积,人皆异之。桓赧、散达自此不能复聚,未几,各以其属来降,辽大安七年也。
chū, huán nǎn xiōng dì zhī biàn, shù lǔ bù bo huī pú chá bù sā gǔ chū zhù zhī. zhì shì, zhāo zhī, bù kěn hé. bo huī zhī dǎng shí lǔ suì shā bo huī lái jiàng. sā gǔ chū zhuī niè wáng zhě, dào bàng rén qián shè zhī, zhōng kǒu ér sǐ. zì shì jiù bù xī guī. jǐng zǔ shí, wò lēi bù rén bēi nǎi lái shǔ, jí shì, yǒu tā zhì. huì qí jiā shī huǒ, yīn yǐ zòng huǒ wū huān bù, shì zǔ zhēng cháng rú yuē. bēi nǎi bù zì ān, suì jié wū chūn wō móu hǎn jǔ bīng. shǐ sù zōng yǔ zhàn, bài zhī, huò bēi nǎi, shì zǔ xiàn zhī yú liáo. là pēi má chǎn qīn lüè yě jū nǚ zhí, lüè lái liú shuǐ mù mǎ. shì zǔ jī zhī, zhōng sì chuàng, jiǔ zhī jí yù. là pēi děng fù lüè mù zōng mù mǎ, jiāo jié zhū bù. shì zǔ fù fá zhī, là pēi děng dài jiàng, nǎi xuán. là pēi dé gū lǐ diān bīng bǎi shí yǒu qī rén, jù mù léng shuǐ shǒu xiǎn, shí xiǎn zi pó zhū kān yì zài qí zhōng. shì zǔ wéi ér kè zhī, jǐn huò gū lǐ diān bīng. má chǎn dùn qù. suì qín là pēi jí pó zhū kān, jiē xiàn zhī liáo. jì yǐ, fù qǐng zhī, liáo rén yǔ zhī, bìng yǐ qián hòu suǒ xiàn zuì rén guī zhī. huān dōu zài pò wū chūn děng yú xié duī, gù shí bá shí jiē jiù qín. shì zǔ zì jiāng yǔ huān dōu hé bīng lǐng dōng, zhū jūn jiē zhì. shì shí, wū chūn yǐ qián sǐ, wō móu hǎn qǐng yú liáo, yuàn hé jiě. jì yǔ hé, fù lái xí, nǎi jìn jūn wéi zhī. wō móu hǎn qì chéng dùn qù. pò qí chéng, jǐn fú huò zhī, yǐ gōng chà cì fēn cì zhū jūn. chéng shǐ pò, yì qú cháng shēng shā, zhòng jiē cháng guì, liáo shǐ zhě zài zuò. hū yī rén pèi cháng dāo tū qián zhǐ chǐ, wèi shì zǔ yuē:" wù shā wǒ!" liáo shǐ jí zuǒ yòu jiē zǒu nì. shì zǔ sè bù shǎo dòng, zhí qí rén zhī shǒu, yǔ zhī yuē:" wú bù shā rǔ yě." yú shì fá zuǒ yòu nì zhě, yuē:" rǔ děng hé gǎn shī cì yé?" fá jì yǐ, nǎi xú shǐ zhí tū qián zhě shā zhī. qí dǎn yǒng zhèn wù rú cǐ.
初,桓赧兄弟之变,朮鲁部卜灰、蒲察部撒骨出助之。至是,招之,不肯和。卜灰之党石鲁遂杀卜灰来降。撒骨出追蹑亡者,道傍人潜射之,中口而死。自是旧部悉归。景祖时,斡勒部人杯乃来属,及是,有他志。会其家失火,因以纵火诬欢部,世祖征偿如约。杯乃不自安,遂结乌春、窝谋罕举兵。使肃宗与战,败之,获杯乃,世祖献之于辽。腊醅、麻产侵掠野居女直,略来流水牧马。世祖击之,中四创,久之疾愈。腊醅等复略穆宗牧马,交结诸部。世祖复伐之,腊醅等绐降,乃旋。腊醅得姑里甸兵百十有七人,据暮棱水守险,石显子婆诸刊亦在其中。世祖围而克之,尽获姑里甸兵。麻产遁去。遂擒腊醅及婆诸刊,皆献之辽。既已,复请之,辽人与之,并以前后所献罪人归之。欢都在破乌春等于斜堆,故石、拔石皆就擒。世祖自将与欢都合兵岭东,诸军皆至。是时,乌春已前死,窝谋罕请于辽,愿和解。既与和,复来袭,乃进军围之。窝谋罕弃城遁去。破其城,尽俘获之,以功差次分赐诸军。城始破,议渠长生杀,众皆长跪,辽使者在坐。忽一人佩长刀突前咫尺,谓世祖曰:“勿杀我!”辽使及左右皆走匿。世祖色不少动,执其人之手,语之曰:“吾不杀汝也。”于是罚左右匿者,曰:“汝等何敢失次耶?”罚既已,乃徐使执突前者杀之。其胆勇镇物如此。
shī hái, qǐn jí, suì dǔ. yuán qǔ ná lǎn shì kū bù zhǐ, shì zǔ yuē:" rǔ wù kū, rǔ wéi hòu wǒ yī suì ěr." sù zōng qǐng hòu shì, yuē:" rǔ wéi hòu wǒ sān nián." sù zōng chū, wèi rén yuē:" wú xiōng zhì cǐ, yì bù yǔ wǒ hǎo yán." nǎi kòu dì ér kū. é hū mù zōng wèi yuē:" wū yǎ shù róu shàn, ruò bàn jí qì dān shì, ā gǔ dǎ néng zhī." liáo dà ān bā nián wǔ yuè shí wǔ rì zú. xí wèi shí jiǔ nián, nián wǔ shí sì. míng nián, ná lǎn shì zú. yòu míng nián, sù zōng zú. sù zōng bìng dǔ, tàn yuē:" wǒ xiōng zhēn duō zhì zāi!" shì zǔ tiān xìng yán zhòng, yǒu zhì shí, yī jiàn bì shí, zàn wén bù wàng. níng hán bù suō lì, dòng zhǐ bù huí gù. měi zhàn wèi cháng bèi jiǎ, xiān yǐ mèng zhào hòu qí shèng fù. cháng chéng zuì qí lǘ rù shì zhōng, míng rì jiàn lǘ zú jī, wèn ér zhī zhī, zì shì bù fù yǐn jiǔ. xí wèi zhī chū, nèi wài kuì pàn, dì jiāo wèi kòu. shì zǔ nǎi yīn bài wèi gōng, biàn ruò wèi qiáng. jì pò huán nǎn sàn dá wū chūn wō móu hǎn, jī yè zì cǐ dà yǐ. tiān huì shí wǔ nián, zhuī shì shèng sù huáng dì, miào hào shì zǔ. huáng tǒng sì nián, hào qí cáng yuē yǒng líng. wǔ nián, zēng shì shì zǔ shén wǔ shèng sù huáng dì.
师还,寝疾,遂笃。元娶拏懒氏哭不止,世祖曰:“汝勿哭,汝惟后我一岁耳。”肃宗请后事,曰:“汝惟后我三年。”肃宗出,谓人曰:“吾兄至此,亦不与我好言。”乃叩地而哭。俄呼穆宗谓曰:“乌雅束柔善,若办集契丹事,阿骨打能之。”辽大安八年五月十五日卒。袭位十九年,年五十四。明年,拏懒氏卒。又明年,肃宗卒。肃宗病笃,叹曰:“我兄真多智哉!”世祖天性严重,有智识,一见必识,暂闻不忘。凝寒不缩栗,动止不回顾。每战未尝被甲,先以梦兆候其胜负。尝乘醉骑驴入室中,明日见驴足迹,问而知之,自是不复饮酒。袭位之初,内外溃叛,缔交为寇。世祖乃因败为功,变弱为强。既破桓赧、散达、乌春、窝谋罕,基业自此大矣。天会十五年,追谥圣肃皇帝,庙号世祖。皇统四年,号其藏曰永陵。五年,增谥世祖神武圣肃皇帝。
mǔ dì pō lá shū xí jié dù shǐ, jǐng zǔ dì sì zǐ yě, shì wèi sù zōng. liáo zhòng xī shí yī nián rén wǔ suì shēng. zài fù xiōng shí hào guó xiāng. guó xiāng zhī chēng bù zhī shǐ hé shí. chū, yǎ dá wèi guó xiāng. yǎ dá zhě, huán nǎn sàn dá zhī fù yě. jǐng zǔ yǐ bì mǎ qiú zhī yú yǎ dá, ér mìng sù zōng wèi zhī. sù zōng zì yòu jī mǐn shàn biàn. dāng qí xiōng shí, shēn jū guó xiāng, jìn xīn kuāng fǔ. shì shí, shū fù bá hēi yǒu yì zhì, jí huán nǎn sàn dá wū chūn wō móu hǎn shí xiǎn fù zǐ là pēi má chǎn zuò nán, yòng bīng zhī jì, sù zōng lǚ dāng yī miàn. yóu néng zhī liáo rén guó zhèng rén qíng. fán yǒu liáo shì, yī qiè wěi zhī sù zōng zhuān xīn yān. fán bái shì yú liáo guān, jiē lìng yuǎn guì chén cí, yì zhě chuán zhì zhī, wǎng wǎng wèi yì zhě cuò luàn. sù zōng yù de zì qián wěi qū yán zhī, gù xiān bù yǐ shí gào yì zhě. yì zhě huò zhī, bù dé yǐ, yǐn zhī qián, shǐ zì yán. nǎi yǐ cǎo mù wǎ shí wèi chóu, méi shù qí shì ér chén zhī. guān lì tīng zhě jiē è rán, wèn qí gù, zé wèi bēi cí yǐ duì yuē:" bǐ lòu wú wén, gù rú cǐ." guān lì yǐ wéi shí rán, bù fù yí zhī, shì yǐ suǒ sù wú bù rú yì.
母弟颇剌淑袭节度使,景祖第四子也,是为肃宗。辽重熙十一年壬午岁生。在父兄时号国相。国相之称不知始何时。初,雅达为国相。雅达者,桓赧、散达之父也。景祖以币马求之于雅达,而命肃宗为之。肃宗自幼机敏善辩。当其兄时,身居国相,尽心匡辅。是时,叔父跋黑有异志,及桓赧、散达、乌春、窝谋罕、石显父子、腊醅、麻产作难,用兵之际,肃宗屡当一面。尤能知辽人国政人情。凡有辽事,一切委之肃宗专心焉。凡白事于辽官,皆令远跪陈辞,译者传致之,往往为译者错乱。肃宗欲得自前委曲言之,故先不以实告译者。译者惑之,不得已,引之前,使自言。乃以草木瓦石为筹,枚数其事而陈之。官吏听者皆愕然,问其故,则为卑辞以对曰:“鄙陋无文,故如此。”官吏以为实然,不复疑之,是以所诉无不如意。
huán nǎn sàn dá zhī zhàn, bù rén sài hǎn sǐ zhī, qí dì huó luó yīn huái fèn yuàn. yī rì, hū yǐ jiàn jí zhì sù zōng xiàng shàng yuē:" wú xiōng wèi rǔ bèi sǐ yǐ! jǐng rǔ yǐ cháng, zé rú zhī hé?" jiǔ zhī, yīn qí xiōng jiù zhì, suì nù ér gōng xí bù chū, xí bù chū zǒu bì zhī. gōng sù zōng yú jiā, shǐ zhù cì shì zhī qún, zhe yú mén fēi. fù gōng huān dōu, huān dōu zhōng jiǎ jù yú shì zhōng, jì bù néng rù, chí qí mén zhān ér qù, wǎng fù bēi nǎi. bēi nǎi yòu wū chūn bīng dù lǐng, shì zǔ yǔ yù yú sū sù hǎi diān. shì zǔ yuē:" yǔ xī yǒu yì mèng, jīn bù kě qīn zhàn. ruò zuǒ jūn zhōng yǒu lì zhàn zhě, zé dà gōng chéng yǐ!" mìng sù zōng jí xié liè cí bù shī yǔ zhī zhàn. sù zōng xià mǎ, míng hū shì zǔ, fù zì hū qí míng ér yán yuē:" ruò tiān zhù wǒ dāng wèi zhòng bù zhǎng, zé jīn rì zhī shì shén qí jiān zhī." yǔ bì zài bài. suì zhù huǒ shù yūn. qǐng zhī, dà fēng zì hòu qǐ, huǒ yì chì. shì shí bā yuè, bìng qīng cǎo jiē fén zhī, yān yàn zhǎng tiān. wǒ jūn suí yān chōng jī, dà bài zhī. suì huò bēi nǎi, qiú ér xiàn zhū liáo. bìng huò huó luó, sù zōng shì qí zuì, zuǒ yòu rèn shǐ zhī, hòu jìng dé qí lì yān.
桓赧、散达之战,部人赛罕死之,其弟活罗阴怀忿怨。一日,忽以剑脊置肃宗项上曰:“吾兄为汝辈死矣!刭汝以偿,则如之何?”久之,因其兄柩至,遂怒而攻习不出,习不出走避之。攻肃宗于家,矢注次室之裙,著于门扉。复攻欢都,欢都衷甲拒于室中,既不能入,持其门旃而去,往附杯乃。杯乃诱乌春兵度岭,世祖与遇于苏素海甸。世祖曰:“予昔有异梦,今不可亲战。若左军中有力战者,则大功成矣!”命肃宗及斜列、辞不失与之战。肃宗下马,名呼世祖,复自呼其名而言曰:“若天助我当为众部长,则今日之事神祇监之。”语毕再拜。遂炷火束缊。顷之,大风自后起,火益炽。是时八月,并青草皆焚之,烟焰涨天。我军随烟冲击,大败之。遂获杯乃,囚而献诸辽。并获活罗,肃宗释其罪,左右任使之,后竟得其力焉。
dà ān bā nián, zì guó xiāng xí wèi. shì shí, má chǎn shàng jù zhí wū kǎi shuǐ, shàn wán yíng bǎo, yòu nà wáng mìng. zhāo zhī, bù tīng, qiǎn kāng zōng fá zhī. tài zǔ bié jūn qǔ má chǎn jiā shǔ, qí fǔ wú yí. jì huò má chǎn, shā zhī, xiàn guó yú liáo. táo wēn shuǐ mín lái fù. èr nián guǐ yǒu, qiǎn tài zǔ yǐ piān shī fá ní páng gǔ bù shuài shuǐ mǒ lí hǎi cūn bá hēi bō lì kāi, píng zhī, zì shì kòu zéi jiē xī. sān nián bā yuè, sù zōng zú. tiān huì shí wǔ nián, zhuī shì mù xiàn huáng dì. huáng tǒng sì nián, cáng hào tài líng. wǔ nián, zēng shì sù zōng míng ruì mù xiàn huáng dì.
大安八年,自国相袭位。是时,麻产尚据直屋铠水,缮完营堡,诱纳亡命。招之,不听,遣康宗伐之。太祖别军取麻产家属,锜釜无遗。既获麻产,杀之,献馘于辽。陶温水民来附。二年癸酉,遣太祖以偏师伐泥厖古部帅水抹离海村跋黑、播立开,平之,自是寇贼皆息。三年八月,肃宗卒。天会十五年,追谥穆宪皇帝。皇统四年,藏号泰陵。五年,增谥肃宗明睿穆宪皇帝。
mǔ dì mù zōng, huì yíng gē, zì wū lǔ wán, jǐng zǔ dì wǔ zǐ yě. nán rén chēng yáng gē tài shī, yòu yuē yáng gē zhuī shì xiào píng huáng dì, hào mù zōng, yòu yuē yáng gē hào rén zǔ. jīn dài wú hào rén zǔ zhě, mù zōng huì yíng gē, shì xiào píng," yíng" jìn" yáng"," gē" jìn" gē", nán běi yīn é. liáo rén hū jié dù shǐ wèi tài shī, zì jǐng zǔ zhì tài zǔ jiē yǒu shì chēng. fán cóng yán sōng mò jì zhāng dì jīn zhì děng shū jiē wú zú qǔ. mù zōng, liáo zhòng xī èr shí èr nián guǐ sì suì shēng. sù zōng shí qín má chǎn, liáo mìng mù zōng wèi xiáng wěn. dà ān shí nián jiǎ xū, xí jié dù shǐ, nián sì shí èr. yǐ xiōng hé zhě zi sā gǎi wéi guó xiāng.
母弟穆宗,讳盈歌,字乌鲁完,景祖第五子也。南人称扬割太师,又曰扬割追谥孝平皇帝,号穆宗,又曰扬割号仁祖。金代无号仁祖者,穆宗讳盈歌,谥孝平,“盈”近“扬”,“歌”近“割”,南北音讹。辽人呼节度使为太师,自景祖至太祖皆有是称。凡《丛言》、《松漠记》、张棣《金志》等书皆无足取。穆宗,辽重熙二十二年癸巳岁生。肃宗时擒麻产,辽命穆宗为详稳。大安十年甲戌,袭节度使,年四十二。以兄劾者子撒改为国相。
sān nián bǐng zǐ, táng kuò bù bá gé bó jǐn yǔ wēn dōu bù rén bá tè yǒu jiù, bá gé yǐ shì wǎng, bá tè shā bá gé. shǐ tài zǔ lǜ shī fá bá tè, bá tè wáng qù, zhuī jí, shā zhī xīng xiǎn shuǐ, gē shí liè bù ā shū máo dǔ lù zǔ bīng wéi nán, mù zōng zì jiāng fá ā shū, sā gǎi yǐ piān shī gōng dùn ēn chéng, bá zhī. ā shū chū wén lái fá, nǎi zì sù yú liáo. suì liú hé zhě shǒu ā shū chéng, mù zōng nǎi hái. huì táo wēn shuǐ tú lóng gǔ shuǐ gē shí liè bù ā gé bǎn jí shí lǔ zǔ wǔ guó yīng lù, zhí shā liáo bǔ yīng shǐ zhě. liáo zhào mù zōng tǎo zhī, ā gé bǎn děng jù xiǎn lì zhà. fāng dà hán, nǎi mù shàn shè zhě cāo jìn gōng lì shǐ gōng zhī. shù rì, rù qí chéng, chū liáo shǐ cún zhě shù rén, bǐ zhī guī. tǒng mén hún chǔn shuǐ zhī jiāo wū gǔ lùn bù liú kě zhà dōu yǔ sū bīn shuǐ wū gǔ lùn dí kù dé, qǐ bīng yú mǐ lǐ mí shí hǎn chéng, nà gēn niè zhī zǐ dùn ēn yì wáng qù, yú shì liǎng dǎng zuò nán.
三年丙子,唐括部跋葛勃堇与温都部人跋忒有旧,跋葛以事往,跋忒杀跋葛。使太祖率师伐跋忒,跋忒亡去,追及,杀之星显水,纥石烈部阿疏、毛睹禄阻兵为难,穆宗自将伐阿疏,撒改以偏师攻钝恩城,拔之。阿疏初闻来伐,乃自诉于辽。遂留劾者守阿疏城,穆宗乃还。会陶温水、徒笼古水纥石烈部阿阁版及石鲁阻五国鹰路,执杀辽捕鹰使者。辽诏穆宗讨之,阿阁版等据险立栅。方大寒,乃募善射者操劲弓利矢攻之。数日,入其城,出辽使存者数人,俾之归。统门、浑蠢水之交乌古论部留可、诈都与苏滨水乌古论敌库德,起兵于米里迷石罕城,纳根涅之子钝恩亦亡去,于是两党作难。
bā yuè, sā gǎi wéi dū tǒng, cí bù shī a lǐ hé mèn wò dài fù zhī, yǐ fá liú kě zhà dōu wù tǎ děng. mán dōu hē shí tǔ mén fá dí kù dé. sā gǎi yù xiān píng biān dì chéng bǎo, huò yù xiān qǔ liú kě, mò néng jué, nǎi mìng tài zǔ wǎng. dùn ēn jiāng yuán liú kě, chéng mán dōu hē bīng wèi jí ér gōng zhī. shí tǔ mén jūn jì yǔ mán dōu hē huì, yíng jī dùn ēn, dà bài zhī, jiàng mǐ lǐ mí shí hǎn chéng, huò dùn ēn dí kù dé, shì fú shā. tài zǔ dù pén nuò lǐng, yǔ sā gǎi huì, gōng pò liú kě chéng, liú kě yǐ xiān wǎng liáo yǐ, jǐn shā qí chéng zhōng qú zhǎng. hái wéi wù tǎ chéng, wù tǎ xiān yǐ wáng zài wài, chéng jiàng yú jūn. zhà dōu yì jiàng yú pú jiā nú, yú shì fǔ níng zhū lù rú jiù shí. tài shī yīn zhì mù zōng, jiào tǒng mén hún chǔn yé huǐ xīng xiǎn sì lù jí lǐng dōng zhū bù zì jīn wù fù chēng dōu bù zhǎng. mìng shèng guān chǒu ā děng fǔ dìng yǐ lí gǔ lǐng zhù ā mén shuǐ zhī xī zhū bù jū mín, yòu mìng wò dài jí piān bì xī píng èr niè náng hǔ èr chǔn chū děng lù kòu dào ér hái.
八月,撒改为都统,辞不失、阿里合懑、斡带副之,以伐留可、诈都、坞塔等。谩都诃、石土门伐敌库德。撒改欲先平边地城堡,或欲先取留可,莫能决,乃命太祖往。钝恩将援留可,乘谩都诃兵未集而攻之。石土门军既与谩都诃会,迎击钝恩,大败之,降米里迷石罕城,获钝恩、敌库德,释弗杀。太祖度盆搦岭,与撒改会,攻破留可城,留可已先往辽矣,尽杀其城中渠长。还围坞塔城,坞塔先已亡在外,城降于军。诈都亦降于蒲家奴,于是抚宁诸路如旧时。太师因致穆宗,教统门、浑蠢、耶悔、星显四路及岭东诸部自今勿复称都部长。命胜官、丑阿等抚定乙离骨岭注阿门水之西诸部居民,又命斡带及偏裨悉平二涅囊虎、二蠢出等路寇盗而还。
qī nián gēng chén, hé zhě shàng shǒu ā shū chéng, máo dǔ lù lái jiàng. ā shū yóu zài liáo, liáo shǐ shǐ lái bà bīng. wèi dào, mù zōng shǐ wū lín dá shí lǔ wǎng zuǒ hé zhě, jiè zhī yuē:" liáo shǐ lái bà bīng, dàn huàn wǒ jūn yī fú qí zhì yǔ ā shū chéng zhōng wú biàn, wù lìng liáo shǐ zhī zhī." yīn jiè hé zhě yuē:" liáo shǐ kě yǐ jì què, wù tīng qí yán jù bà bīng yě." liáo shǐ guǒ lái bà bīng, mù zōng shǐ pú chá bù hú lǔ bó jǐn miǎo xùn bèi jǐn yǔ jù zhì ā shū chéng. hé zhě jiàn liáo shǐ, guǐ wèi hú lǔ miǎo xùn yuē:" wǒ bù zú zì xiāng gōng jī, gàn rǔ děng hé shì? shuí shí rǔ zhī tài shī?" nǎi yuán chuàng cì shā hú lǔ miǎo xùn suǒ chéng mǎ. liáo shǐ jīng hài jù zǒu, bù gǎn huí gù, jìng guī. jū shù rì, pò qí chéng. dí gù bǎo hái zì liáo. zài chéng zhōng, zhí ér shā zhī. ā shū fù sù yú liáo. liáo qiǎn xī jié dù shǐ yǐ liè lái. mù zōng zhì lái liú shuǐ xīng hé cūn, jiàn yǐ liè. wèn ā shū chéng shì, mìng mù zōng yuē:" fán gōng chéng suǒ huò, cún zhě fù yǔ zhī, bù cún zhě bèi cháng." qiě zhēng mǎ shù bǎi pǐ. mù zōng yǔ liáo zuǒ móu yuē:" ruò cháng ā shū, zé zhū bù bù fù kě hào lìng rèn shǐ yě." nǎi lìng zhǔ wēi tū dá liǎng shuǐ zhī mín yáng wèi zǔ jué yīng lù, fù shǐ biē gù dé bù jié dù shǐ yán yú liáo yuē:" yù kāi yīng lù, fēi shēng nǚ zhí jié dù shǐ bù kě." liáo bù zhī qí wèi mù zōng móu yě, xìn zhī, mìng mù zōng tǎo zǔ jué yīng lù zhě, ér ā shū chéng shì suì zhǐ. mù zōng shēng yán píng yīng lù, tián yú tǔ wēn shuǐ ér guī. shì suì, liú kě lái jiàng. bā nián xīn sì, liáo shǐ shǐ chí cì wù lái shǎng píng yīng lù zhī yǒu gōng zhě.
七年庚辰,劾者尚守阿疏城,毛睹禄来降。阿疏犹在辽,辽使使来罢兵。未到,穆宗使乌林答石鲁往佐劾者,戒之曰:“辽使来罢兵,但换我军衣服旗帜与阿疏城中无辨,勿令辽使知之。”因戒劾者曰:“辽使可以计却,勿听其言遽罢兵也。”辽使果来罢兵,穆宗使蒲察部胡鲁勃堇、邈逊孛堇与俱至阿疏城。劾者见辽使,诡谓胡鲁、邈逊曰:“我部族自相攻击,干汝等何事?谁识汝之太师?”乃援创刺杀胡鲁、邈逊所乘马。辽使惊骇遽走,不敢回顾,径归。居数日,破其城。狄故保还自辽。在城中,执而杀之。阿疏复诉于辽。辽遣奚节度使乙烈来。穆宗至来流水兴和村,见乙烈。问阿疏城事,命穆宗曰:“凡攻城所获,存者复与之,不存者备偿。”且征马数百匹。穆宗与僚佐谋曰:“若偿阿疏,则诸部不复可号令任使也。”乃令主隈、秃答两水之民阳为阻绝鹰路,复使鳖故德部节度使言于辽曰:“欲开鹰路,非生女直节度使不可。”辽不知其为穆宗谋也,信之,命穆宗讨阻绝鹰路者,而阿疏城事遂止。穆宗声言平鹰路,畋于土温水而归。是岁,留可来降。八年辛巳,辽使使持赐物来赏平鹰路之有功者。
jiǔ nián rén wǔ, shǐ pú jiā nú yǐ liáo cì, gěi zhǔ wēi tū dá zhī mín, qiě xiū yīng lù ér guī. dōng, xiāo hǎi lǐ pàn, rù yú xì àn nǚ zhí ā diǎn bù, qiǎn qí zú rén wò dá lá lái gěi jié hé, yuē:" yuàn yǔ tài shī wèi yǒu, tóng wǎng fá liáo." mù zōng zhí wò dá lá. huì liáo mìng mù zōng bǔ tǎo hǎi lǐ, mù zōng sòng wò dá lá yú liáo, mù jūn dé jiǎ qiān yú. nǚ zhí jiǎ bīng zhī shù, shǐ jiàn yú cǐ, gài wèi cháng mǎn qiān yě. jūn cì hùn tóng shuǐ, xiāo hǎi lǐ zài shǐ rén lái, fù zhí zhī. jì ér yǔ hǎi lǐ yù. hǎi lǐ yáo wèn yuē:" wǒ shǐ zhě ān zài?" duì yuē:" yǔ hòu rén xié lái." hǎi lǐ bù xìn. shì shí, liáo zhuī hǎi lǐ bīng shù qiān rén, gōng zhī bù néng kè. mù zōng wèi liáo jiāng yuē:" tuì ěr jūn, wǒ dāng dú qǔ hǎi lǐ." liáo jiāng xǔ zhī. tài zǔ cè mǎ tū zhàn, liú shǐ zhōng hǎi lǐ shǒu, hǎi lǐ duò mǎ xià, zhí ér shā zhī, dà pò qí jūn. shǐ ā lí hé mèn xiàn guó yú liáo. jīn rén zì cǐ zhī liáo bīng zhī yì yǔ yě. shì yì yě, kāng zōng zuì xiān dēng, yú shì yǐ xiān dēng bìng yǒu gōng zhě wèi qián xíng, cì yǐ zhū jūn hù fú huò guī suǒ bù. mù zōng cháo liáo zhǔ yú yú suǒ, dà bèi jiā shǎng, shòu yǐ shǐ xiāng, xī yǔ jiā děng.
九年壬午,使蒲家奴以辽赐,给主隈、秃答之民,且修鹰路而归。冬,萧海里叛,入于系案女直阿典部,遣其族人斡达剌来给结和,曰:“愿与太师为友,同往伐辽。”穆宗执斡达剌。会辽命穆宗捕讨海里,穆宗送斡达剌于辽,募军得甲千余。女直甲兵之数,始见于此,盖未尝满千也。军次混同水,萧海里再使人来,复执之。既而与海里遇。海里遥问曰:“我使者安在?”对曰:“与后人偕来。”海里不信。是时,辽追海里兵数千人,攻之不能克。穆宗谓辽将曰:“退尔军,我当独取海里。”辽将许之。太祖策马突战,流矢中海里首,海里堕马下,执而杀之,大破其军。使阿离合懑献馘于辽。金人自此知辽兵之易与也。是役也,康宗最先登,于是以先登并有功者为前行,次以诸军护俘获归所部。穆宗朝辽主于渔所,大被嘉赏,授以使相,锡予加等。
shí nián guǐ wèi èr yuè, mù zōng hái. liáo shǐ shǐ shòu cóng pò hǎi lǐ zhě guān shǎng. gāo lí shǐ lái tōng hǎo. shí yuè èr shí jiǔ rì, mù zōng zú, nián wǔ shí yǒu yī. chū, zhū bù gè yǒu xìn pái, mù zōng yòng tài zǔ yì, shàn zhì pái hào zhě zhì yú fǎ, zì shì hào lìng nǎi yī, mín tīng bù yí yǐ. zì jǐng zǔ yǐ lái, liǎng shì sì zhǔ, zhì yè xiāng yīn, zú dìng lí xī, yī qiè zhì yǐ běn bù fǎ lìng, dōng nán zhì yú yǐ lí gǔ hé lǎn yé lǎn tǔ gǔ lùn, dōng běi zhì yú wǔ guó zhǔ wēi tū dá, jīn gài shèng yú cǐ. tiān huì shí wǔ nián, zhuī shì xiào píng huáng dì, miào hào mù zōng. huáng tǒng sì nián, hào qí cáng yuē xiàn líng. wǔ nián, zēng shì zhāng shùn xiào píng huáng dì.
十年癸未二月,穆宗还。辽使使授从破海里者官赏。高丽始来通好。十月二十九日,穆宗卒,年五十有一。初,诸部各有信牌,穆宗用太祖议,擅置牌号者置于法,自是号令乃一,民听不疑矣。自景祖以来,两世四主,志业相因,卒定离析,一切治以本部法令,东南至于乙离骨、曷懒、耶懒、土骨论,东北至于五国、主隈、秃答,金盖盛于此。天会十五年,追谥孝平皇帝,庙号穆宗。皇统四年,号其藏曰献陵。五年,增谥章顺孝平皇帝。
xiōng zi kāng zōng, huì wū yǎ shù, zì máo lù wán, shì zǔ zhǎng zǐ yě. liáo qīng níng qī nián xīn chǒu suì shēng. gān tǒng sān nián guǐ wèi, xí jié dù shǐ, nián sì shí sān. mù zōng mò nián, ā shū shǐ dá jì yòu shàn biān mín, hé lǎn diān rén zhí sòng zhī. mù zōng shǐ shí shì huān fǔ nà hé lǎn diān, wèi xíng, mù zōng zú, zhì shì qiǎn yān. xiān shì, gāo lí tōng hǎo, jì ér pō yǒu xì, gāo lí shǐ lái qǐng yì shì, shǐ zhě zhì gāo lí, jù ér bù nà. wǔ shuǐ zhī mín fù yú gāo lí, zhí tuán liàn shǐ shí sì rén. yǔ zài gāo lí chuán zhōng. èr nián jiǎ shēn, gāo lí zài lái fá, shí shì huān zài pò zhī. gāo lí fù qǐng hé, qián suǒ zhí tuán liàn shí sì rén jiē qiǎn guī, shí shì huān fǔ dìng biān mín ér hái. sū bīn shuǐ mín bù tīng mìng, shǐ wò dài zhì huó luó hǎi chuān, zhào zhū guān liáo gào yù zhī. hán guó bù sū bīn shuǐ jū wò huō bó jǐn bù zhì. wò zhǔn bù zhí dé bù jì zhì, fù wáng qù. wù tǎ yù èr bù yú mǎ jì lǐng, zhí zhī ér lái, suì fá wò huō, kè zhī. wò dài jìn zhì běi qín hǎi, gōng bá hóng tè chéng, nǎi hái. sì nián bǐng xū, gāo lí qiǎn hēi huān fāng shí lái hè xí wèi, qiǎn bēi lǔ bào zhī. gāo lí yuē hái zhū wáng zài bǐ zhě, nǎi shǐ ā guā shèng kūn wǎng shòu zhī. gāo lí bèi yuē, shā èr shǐ, zhù jiǔ chéng yú hé lǎn diān, yǐ bīng shù wàn lái gōng. wò sài bài zhī. wò lǔ yì zhù jiǔ chéng, yǔ gāo lí jiǔ chéng xiāng duì. gāo lí fù lái gōng, wò sài fù bài zhī. gāo lí yuē yǐ huán bū táo zhī rén, tuì jiǔ chéng zhī jūn. fù suǒ qīn gù dì. jiǔ yuè, nǎi bà bīng. qī nián jǐ chǒu, suì bù dēng, jiǎn dào zéi zhēng cháng, zhèn pín fá zhě. shí yī nián guǐ sì, kāng zōng zú, nián wǔ shí sān. tiān huì shí wǔ nián, zhuī shì gōng jiǎn huáng dì. huáng tǒng sì nián, hào qí cáng yuē qiáo líng. wǔ nián, zēng shì kāng zōng xiàn mǐn gōng jiǎn huáng dì.
兄子康宗,讳乌雅束,字毛路完,世祖长子也。辽清宁七年辛丑岁生。乾统三年癸未,袭节度使,年四十三。穆宗末年,阿疏使达纪诱扇边民,曷懒甸人执送之。穆宗使石适欢抚纳曷懒甸,未行,穆宗卒,至是遣焉。先是,高丽通好,既而颇有隙,高丽使来请议事,使者至高丽,拒而不纳。五水之民附于高丽,执团练使十四人。语在《高丽传》中。二年甲申,高丽再来伐,石适欢再破之。高丽复请和,前所执团练十四人皆遣归,石适欢抚定边民而还。苏滨水民不听命,使斡带至活罗海川,召诸官僚告谕之。含国部苏滨水居斡豁勃堇不至。斡准部、职德部既至,复亡去。坞塔遇二部于马纪岭,执之而来,遂伐斡豁,克之。斡带进至北琴海,攻拔泓忒城,乃还。四年丙戌,高丽遣黑欢方石来贺袭位,遣杯鲁报之。高丽约还诸亡在彼者,乃使阿聒、胜昆往受之。高丽背约,杀二使,筑九城于曷懒甸,以兵数万来攻。斡赛败之。斡鲁亦筑九城,与高丽九城相对。高丽复来攻,斡赛复败之。高丽约以还逋逃之人,退九城之军。复所侵故地。九月,乃罢兵。七年己丑,岁不登,减盗贼征偿,振贫乏者。十一年癸巳,康宗卒,年五十三。天会十五年,追谥恭简皇帝。皇统四年,号其藏曰乔陵。五年,增谥康宗献敏恭简皇帝。
zàn yuē: jīn zhī jué chū, xiōng dì sān rén, yì wēi yǐ. xī zōng zhuī dì zǔ zōng, dìng zhe shǐ zǔ jǐng zǔ shì zǔ miào, shì shì bù tiāo. shǐ zǔ qǔ liù shí zhī fù ér shēng èr nán yī nǚ, qǐ fēi tiān yé? jǐng zǔ bù shòu liáo jí liáo yìn, qǔ yǎ dá guó xiāng yǐ yǔ qí zi. shì zǔ jì pò huán nǎn sàn dá, liáo zhèng rì shuāi, ér yǐ tài zǔ shǔ zhī mù zōng, qí sī lǜ qǐ bù shēn yuǎn yǐ fū!
赞曰:金之厥初,兄弟三人,亦微矣。熙宗追帝祖宗,定著始祖、景祖、世祖庙,世世不祧。始祖娶六十之妇而生二男一女,岂非天耶?景祖不受辽籍辽印,取雅达国相以与其子。世祖既破桓赧、散达,辽政日衰,而以太祖属之穆宗,其思虑岂不深远矣夫!