dí rén jié zú céng sūn jiān mó
○狄仁傑 族曾孫兼謨
wáng fāng qìng yáo shú dì bān
王方慶 姚璹 弟班
dí rén jié zì huái yīng, bīng zhōu tài yuán rén yě. zǔ xiào xù, zhēn guān zhōng shàng shū zuǒ chéng. fù zhī xùn, kuí zhōu zhǎng shǐ. rén jié ér tóng shí, mén rén yǒu bèi hài zhě, xiàn lì jiù jié zhī, zhòng jiē jiē duì, wéi rén jié jiān zuò dú shū. lì zé zhī, rén jié yuē: huáng juǎn zhī zhōng, shèng xián bèi zài, yóu bù néng jiē duì, hé xiá ǒu sú lì, ér jiàn zé yé! hòu yǐ míng jīng jǔ, shòu biàn zhōu pàn zuǒ. shí gōng bù shàng shū yán lì běn wèi hé nán dào chù zhì shǐ, rén jié wèi lì rén wū gào, lì běn jiàn ér xiè yuē: zhòng ní yún: guān guò zhī rén yǐ zú xià kě wèi hǎi qǔ zhī míng zhū, dōng nán zhī yí bǎo. jiàn shòu bìng zhōu dū du fǔ fǎ cáo. qí qīn zài hé yáng bié yè, rén jié fù bīng zhōu, dēng tài háng shān, nán wàng jiàn bái yún gū fēi, wèi zuǒ yòu yuē: wú qīn suǒ jū, zài cǐ yún xià. zhān wàng zhù lì jiǔ zhī, yún yí nǎi xíng. rén jié xiào yǒu jué rén, zài bìng zhōu, yǒu tóng fǔ fǎ cáo zhèng chóng zhì, mǔ lǎo qiě bìng, dāng chōng shǐ jué yù. rén jié wèi yuē: tài fū rén yǒu wēi jí, ér gōng yuǎn shǐ, qǐ kě yí qīn wàn lǐ zhī yōu! nǎi yì zhǎng shǐ lìn rén jī, qǐng dài chóng zhì ér xíng. shí rén jī yǔ sī mǎ lǐ xiào lián bù xié, yīn wèi yuē: wú děng qǐ dú wú kuì yé? yóu shì xiāng dài rú chū.
狄仁傑字懷英,并州太原人也。祖孝緒,貞觀中尚書左丞。父知遜,夔州長史。 仁傑兒童時,門人有被害者,縣吏就詰之,眾皆接對,唯仁傑堅坐讀書。吏責之, 仁傑曰:「黃卷之中,聖賢備在,猶不能接對,何暇偶俗吏,而見責耶!」後以明 經舉,授汴州判佐。時工部尚書閻立本為河南道黜陟使,仁傑為吏人誣告,立本見 而謝曰:「仲尼云:『觀過知仁矣』足下可謂海曲之明珠,東南之遺寶。」薦授並 州都督府法曹。其親在河陽別業,仁傑赴并州,登太行山,南望見白雲孤飛,謂左 右曰:「吾親所居,在此雲下。」瞻望佇立久之,雲移乃行。仁傑孝友絕人,在並 州,有同府法曹鄭崇質,母老且病,當充使絕域。仁傑謂曰:「太夫人有危疾,而 公遠使,豈可貽親萬里之憂!」乃詣長史藺仁基,請代崇質而行。時仁基與司馬李 孝廉不協,因謂曰:「吾等豈獨無愧耶?」由是相待如初。
rén jié, yí fèng zhōng wèi dà lǐ chéng, zhōu suì duàn zhì yù yī wàn qī qiān rén, wú yuān sù zhě. shí wǔ wèi dà jiāng jūn quán shàn cái zuò wù zhuó zhāo líng bǎi shù, rén jié zòu zuì dāng miǎn zhí. gāo zōng lìng jí zhū zhī, rén jié yòu zòu zuì bù dāng sǐ. dì zuò sè yuē: shàn cái zhuó líng shàng shù, shì shǐ wǒ bù xiào, bì xū shā zhī. zuǒ yòu zhǔ rén jié lìng chū, rén jié yuē: chén wén nì lóng lín, wǔ rén zhǔ, zì gǔ yǐ wèi nán, chén yú yǐ wèi bù rán. jū jié zhòu shí zé nán, yáo shùn shí zé yì. chén jīn xìng féng yáo shùn, bù jù bǐ qiān zhī zhū. xī hàn wén shí yǒu dào gāo miào yù huán, zhāng shì zhī tíng zhèng, zuì zhǐ qì shì. wèi wén jiāng xǐ qí rén, xīn pí yǐn jū ér jiàn, yì jiàn nà yòng. qiě míng zhǔ kě yǐ lǐ duó, zhōng chén bù kě yǐ wēi jù. jīn bì xià bù nà chén yán, míng mù zhī hòu, xiū jiàn shì zhī xīn pí yú dì xià. bì xià zuò fǎ, xuán zhī xiàng wèi, tú liú sǐ zuì, jù yǒu děng chà. qǐ yǒu fàn fēi jí xíng, jí lìng cì sǐ? fǎ jì wú cháng, zé wàn xìng hé suǒ cuò qí shǒu zú? bì xià bì yù biàn fǎ, qǐng cóng jīn rì wèi shǐ. gǔ rén yún: jiǎ shǐ dào zhǎng líng yī póu tǔ, bì xià hé yǐ jiā zhī? jīn bì xià yǐ zhāo líng yī zhū bǎi shā yī jiāng jūn, qiān zài zhī hòu, wèi bì xià wèi hé zhǔ? cǐ chén suǒ yǐ bù gǎn fèng zhì shā shàn cái, xiàn bì xià yú bù dào. dì yì shāo jiě, shàn cái yīn ér miǎn sǐ. jū shù rì, shòu rén jié shì yù shǐ. shí sī nóng qīng wéi jī jiān lǐng jiāng zuò shào fǔ èr sī, gāo zōng yǐ gōng líng xuán gōng xiá xiǎo, bù róng sòng zhōng zhī jù, qiǎn jī xù chéng qí gōng. jī yú shān zhī zuǒ yòu wèi biàn fáng sì suǒ, yòu zào sù yǔ gāo shān shàng yáng děng gōng, mò bù zhuàng lì. rén jié zòu qí tài guò, jī jìng zuò miǎn guān. zuǒ sī láng zhōng wáng běn lì shì chǒng yòng shì, cháo tíng shè jù, rén jié zòu zhī, qǐng fù fǎ sì, gāo zōng tè yuán zhī. rén jié zòu yuē: guó jiā suī fá yīng cái, qǐ shǎo běn lì zhī lèi, bì xià hé xī zuì rén ér kuī wáng fǎ? bì yù qū shè běn lì, qǐng qì chén yú wú rén zhī jìng, wèi zhōng zhēn jiāng lái zhī jiè. běn lì jìng dé zuì, yóu shì cháo tíng sù rán.
仁傑,儀鳳中為大理丞,周歲斷滯獄一萬七千人,無冤訴者。時武衛大將軍權 善才坐誤斫昭陵柏樹,仁傑奏罪當免職。高宗令即誅之,仁傑又奏罪不當死。帝作 色曰:「善才斫陵上樹,是使我不孝,必須殺之。」左右矚仁傑令出,仁傑曰: 「臣聞逆龍鱗,忤人主,自古以為難,臣愚以為不然。居桀、紂時則難,堯、舜時 則易。臣今幸逢堯、舜,不懼比千之誅。昔漢文時有盜高廟玉環,張釋之廷諍,罪 止棄市。魏文將徙其人,辛毗引裾而諫,亦見納用。且明主可以理奪,忠臣不可以 威懼。今陛下不納臣言,瞑目之後,羞見釋之、辛毗於地下。陛下作法,懸之象魏, 徒流死罪,俱有等差。豈有犯非極刑,即令賜死?法既無常,則萬姓何所措其手足? 陛下必欲變法,請從今日為始。古人云:『假使盜長陵一抔土,陛下何以加之?』 今陛下以昭陵一株柏殺一將軍,千載之後,謂陛下為何主?此臣所以不敢奉制殺善 才,陷陛下於不道。」帝意稍解,善才因而免死。居數日,授仁傑侍御史。時司農 卿韋機兼領將作、少府二司,高宗以恭陵玄宮狹小,不容送終之具,遣機續成其功。 機於埏之左右為便房四所,又造宿羽、高山、上陽等宮,莫不壯麗。仁傑奏其太過, 機竟坐免官。左司郎中王本立恃寵用事,朝廷懾懼,仁傑奏之,請付法寺,高宗特 原之。仁傑奏曰:「國家雖乏英才,豈少本立之類,陛下何惜罪人而虧王法?必欲 曲赦本立,請棄臣於無人之境,為忠貞將來之誡。」本立竟得罪,由是朝廷肅然。
xún jiā cháo sàn dài fū, lèi qiān dù zhī láng zhōng. gāo zōng jiāng xìng fén yáng gōng, yǐ rén jié wèi zhī dùn shǐ. bīng zhōu zhǎng shǐ lǐ chōng xuán yǐ dào chū dù nǚ cí, sú yún shèng fú guò zhě bì zhì fēng léi zhī zāi, nǎi fā shù wàn rén bié kāi yù dào. rén jié yuē: tiān zǐ zhī xíng, qiān shèng wàn qí, fēng bó qīng chén, yǔ shī sǎ dào, hé dù nǚ zhī hài yé? jù lìng bà zhī. gāo zōng wén zhī, tàn yuē: zhēn dà zhàng fū yě!
尋加朝散大夫,累遷度支郎中。高宗將幸汾陽宮,以仁傑為知頓使。并州長史 李沖玄以道出妒女祠,俗雲盛服過者必致風雷之災,乃發數萬人別開御道。仁傑曰: 「天子之行,千乘萬騎,風伯清塵,雨師灑道,何妒女之害耶?」遽令罷之。高宗 聞之,嘆曰:「真大丈夫也!」
é zhuǎn níng zhōu cì shǐ, fǔ hé róng xià, rén dé huān xīn, jùn rén lēi bēi sòng dé. yù shǐ guō hàn xún chá lǒng yòu, suǒ zhì duō suǒ àn hé. jí rù níng zhōu jìng nèi, qí lǎo gē cì shǐ dé měi zhě yíng lù. hàn jì shòu guǎn, zhào zhōu lì wèi zhī yuē: rù qí jìng, qí zhèng kě zhī yě. yuàn chéng shǐ jūn zhī měi, wú wèi jiǔ liú. zhōu rén fāng sàn. hàn jiàn míng yú cháo, zhēng wèi dōng guān shì láng, chōng jiāng nán xún fǔ shǐ. wú chǔ zhī sú duō yín cí, rén jié zòu huǐ yī qiān qī bǎi suǒ, wéi liú xià yǔ wú tài bó jì zhá wǔ yuán sì cí.
俄轉寧州刺史,撫和戎夏,人得歡心,郡人勒碑頌德。御史郭翰巡察隴右,所 至多所按劾。及入寧州境內,耆老歌刺史德美者盈路。翰既授館,召州吏謂之曰: 「入其境,其政可知也。願成使君之美,無為久留。」州人方散。翰薦名於朝,徵 為冬官侍郎,充江南巡撫使。吳、楚之俗多淫祠,仁傑奏毀一千七百所,唯留夏禹、 吳太伯、季札、伍員四祠。
zhuǎn wén chāng yòu chéng, chū wèi yù zhōu cì shǐ. shí yuè wáng zhēn chēng bīng rǔ nán shì bài, yuán zuò zhě liù qī bǎi rén, jí méi zhě wǔ qiān kǒu, sī xíng shǐ bī cù xíng xíng. rén jié āi qí guà wù, huǎn qí yù, mì biǎo zòu yuē: chén yù xiǎn zòu, shì wèi nì rén shēn lǐ zhī ér bù yán, kǒng guāi bì xià cún xù zhī zhǐ. biǎo chéng fù huǐ, yì bù néng dìng. cǐ bèi xián fēi běn xīn, fú wàng āi qí guà wù. tè chì yuán zhī, pèi liú fēng zhōu. yù qiú cì yú níng zhōu, fù lǎo yíng ér láo zhī yuē: wǒ dí shǐ jūn huó rǔ bèi yé! xiāng xié kū yú bēi xià, zhāi sān rì ér hòu xíng. yù qiú zhì liú suǒ, fù xiāng yǔ lì bēi sòng dí jūn zhī dé.
轉文昌右丞,出為豫州刺史。時越王貞稱兵汝南事敗,緣坐者六七百人,籍沒 者五千口,司刑使逼促行刑。仁傑哀其詿誤,緩其獄,密表奏曰:「臣欲顯奏,似 為逆人申理;知而不言,恐乖陛下存恤之旨。表成復毀,意不能定。此輩咸非本心, 伏望哀其詿誤。」特敕原之,配流豐州。豫囚次於寧州,父老迎而勞之曰:「我狄 使君活汝輩耶!」相攜哭於碑下,齋三日而後行。豫囚至流所,復相與立碑頌狄君 之德。
chū, yuè wáng zhī luàn, zǎi xiàng zhāng guāng fǔ lǜ shī tǎo píng zhī. jiāng shì shì gōng, duō suǒ qiú qǔ, rén jié bù zhī yīng. guāng fǔ nù yuē: zhōu jiāng qīng yuán shuài yé? rén jié yuē: luàn hé nán zhě, yī yuè wáng zhēn ěr. jīn yī zhēn sǐ ér wàn zhēn shēng. guāng fǔ zhì qí cí, rén jié yuē: míng gōng dǒng róng sān shí wàn, píng yī luàn chén, bù jí bīng fēng, zòng qí bào héng, wú zuì zhī rén, gān nǎo tú dì, cǐ fēi wàn zhēn hé yé? qiě xiōng wēi xié cóng, shì nán zì gù, jí tiān bīng zàn lín, chéng chéng guī shùn zhě wàn jì, shéng zhuì sì miàn chéng qī. gōng nài hé zòng yāo gōng zhī rén, shā guī jiàng zhī zhòng? dàn kǒng yuān shēng téng fèi, shàng chè yú tiān. rú dé shàng fāng zhǎn mǎ jiàn jiā yú jūn jǐng, suī sǐ rú guī. guāng fǔ bù néng jié, xīn shén xián zhī. hái dōu, zòu rén jié bù xùn, zuǒ shòu fù zhōu cì shǐ. rù wèi luò zhōu sī mǎ.
初,越王之亂,宰相張光輔率師討平之。將士恃功,多所求取,仁傑不之應。 光輔怒曰:「州將輕元帥耶?」仁傑曰:「亂河南者,一越王貞耳。今一貞死而萬 貞生。」光輔質其辭,仁傑曰:「明公董戎三十萬,平一亂臣,不戢兵鋒,縱其暴 橫,無罪之人,肝腦塗地,此非萬貞何耶?且凶威協從,勢難自固,及天兵暫臨, 乘城歸順者萬計,繩墜四面成蹊。公奈何縱邀功之人,殺歸降之眾?但恐冤聲騰沸, 上徹於天。如得尚方斬馬劍加於君頸,雖死如歸。」光輔不能詰,心甚銜之。還都, 奏仁傑不遜,左授復州刺史。入為洛州司馬。
tiān shòu èr nián jiǔ yuè dīng yǒu, zhuǎn dì guān shì láng pàn shàng shū tóng fèng gé luán tái píng zhāng shì. zé tiān wèi yuē: qīng zài rǔ nán shí, shén yǒu shàn zhèng, yù zhī zèn qīng zhě hū? rén jié xiè yuē: bì xià yǐ chén wèi guò, chén dāng gǎi zhī bì xià míng chén wú guò, chén zhī xìng yě. chén bù zhī zèn zhě, bìng wèi shàn yǒu, chén qǐng bù zhī. zé tiān shēn jiā tàn yì.
天授二年九月丁酉,轉地官侍郎、判尚書、同鳳閣鸞台平章事。則天謂曰: 「卿在汝南時,甚有善政,欲知譖卿者乎?」仁傑謝曰:「陛下以臣為過,臣當改 之;陛下明臣無過,臣之幸也。臣不知譖者,並為善友,臣請不知。」則天深加嘆 異。
wèi jǐ, wèi lái jùn chén wū gòu xià yù. shí yī wèn jí chéng zhě lì dé jiǎn sǐ, lái jùn chén bī xié rén jié, lìng yī wèn chéng fǎn. rén jié tàn yuē: dà zhōu gé mìng, wàn wù wéi xīn, táng cháo jiù chén, gān cóng zhū lù. fǎn shì shí! jùn chén nǎi shǎo kuān zhī. pàn guān wáng dé shòu wèi rén jié yuē: shàng shū bì děi jiǎn sǐ. dé shòu yì yù qiú shǎo jiē jí, píng shàng shū qiān yáng zhí róu, kě hū? rén jié yuē: ruò hé qiān zhī? dé shòu yuē: shàng shū wèi chūn guān shí, zhí róu rèn qí sī yuán wài, yǐn zhī kě yě. rén jié yuē: huáng tiān hòu tǔ, qiǎn rén jié xíng cǐ shì! yǐ tóu chù zhù, liú xiě bèi miàn, dé shòu jù ér xiè yān. jì chéng fǎn, suǒ sī dàn dài rì xíng xíng, bù fù yán bèi. rén jié qiú shǒu zhě dé bǐ yàn, chāi bèi tóu bó shū yuān, zhì mián yī zhōng, wèi dé shòu yuē: shí fāng rè, qǐng fù jiā rén qù qí mián. dé shòu bù zhī chá. rén jié zi guāng yuǎn dé shū, chí yǐ gào biàn. zé tiān zhào jiàn, lǎn zhī ér wèn jùn chén. jùn chén yuē: rén dàng bù miǎn guān dài, qǐn chù shén ān, hé yóu fú zuì? zé tiān shǐ rén shì zhī, jùn chén jù mìng rén jié jīn dài ér jiàn shǐ zhě. nǎi lìng dé shòu dài rén jié zuò xiè sǐ biǎo, fù shǐ zhě jìn zhī. zé tiān zhào rén jié, wèi yuē: chéng fǎn hé yě? duì yuē: xiàng ruò bù chéng fǎn, yǐ sǐ yú biān chī yǐ. hé wèi zuò xiè sǐ biǎo? yuē chén wú cǐ biǎo. shì zhī, nǎi zhī dài shǔ yě. gù dé miǎn sǐ. biǎn péng zé lìng. wǔ chéng sì lǚ zòu qǐng zhū zhī, zé tiān yuē: zhèn hǎo shēng è shā, zhì zài xù xíng. huàn hàn yǐ xíng, bù kě gèng fǎn.
未幾,為來俊臣誣構下獄。時一問即承者例得減死,來俊臣逼協仁傑,令一問 承反。仁傑嘆曰:「大周革命,萬物唯新,唐朝舊臣,甘從誅戮。反是實!」俊臣 乃少寬之。判官王德壽謂仁傑曰:「尚書必得減死。德壽意欲求少階級,憑尚書牽 楊執柔,可乎?」仁傑曰:「若何牽之?」德壽曰:「尚書為春官時,執柔任其司 員外,引之可也。」仁傑曰:「皇天后土,遣仁傑行此事!」以頭觸柱,流血被面, 德壽懼而謝焉。既承反,所司但待日行刑,不復嚴備。仁傑求守者得筆硯,拆被頭 帛書冤,置綿衣中,謂德壽曰:「時方熱,請付家人去其綿。」德壽不之察。仁傑 子光遠得書,持以告變。則天召見,覽之而問俊臣。俊臣曰:「仁檔不免冠帶,寢 處甚安,何由伏罪?」則天使人視之,俊臣遽命仁傑巾帶而見使者。乃令德壽代仁 傑作謝死表,附使者進之。則天召仁傑,謂曰:「承反何也?」對曰:「向若不承 反,已死於鞭笞矣。」「何為作謝死表?」曰「臣無此表。」示之,乃知代署也。 故得免死。貶彭澤令。武承嗣屢奏請誅之,則天曰:「朕好生惡殺,志在恤刑。渙 汗已行,不可更返。」
wàn suì tōng tiān nián, qì dān kòu xiàn jì zhōu, hé běi zhèn dòng, zhēng rén jié wèi wèi zhōu cì shǐ. qián cì shǐ dú gū sī zhuāng jù zéi zhì, jǐn qū bǎi xìng rù chéng, shàn xiū shǒu jù. rén jié jì zhì, xī fàng guī nóng mǔ, wèi yuē: zéi yóu zài yuǎn, hé bì rú shì. wàn yī zéi lái, wú zì dāng zhī, bì bù guān bǎi xìng yě. zéi wén zhī zì tuì, bǎi xìng xián gē sòng zhī, xiāng yǔ lì bēi yǐ jì ēn huì. é zhuǎn yōu zhōu dū du.
萬歲通天年,契丹寇陷冀州,河北震動,征仁傑為魏州刺史。前刺史獨孤思莊 懼賊至,盡驅百姓入城,繕修守具。仁傑既至,悉放歸農畝,謂曰:「賊猶在遠, 何必如是。萬一賊來,吾自當之,必不關百姓也。」賊聞之自退,百姓咸歌誦之, 相與立碑以紀恩惠。俄轉幽州都督。
shén gōng yuán nián, rù wèi luán tái shì láng tóng fèng gé luán tái píng zhāng shì, jiā yín qīng guāng lù dài fū, jiān nà yán. rén jié yǐ bǎi xìng xī shù shū lè děng sì zhèn, jí wèi diāo bì, nǎi shàng shū yuē:
神功元年,入為鸞台侍郎、同鳳閣鸞台平章事,加銀青光祿大夫,兼納言。仁 傑以百姓西戍疏勒等四鎮,極為凋弊,乃上疏曰:
chén wén tiān shēng sì yí, jiē zài xiān wáng fēng jiāng zhī wài. gù dōng jù cāng hǎi, xī gé liú shā, běi héng dà mò, nán zǔ wǔ lǐng, cǐ tiān suǒ yǐ xiàn yí dí ér gé zhōng wài yě. zì diǎn jí suǒ jì, shēng jiào suǒ jí, sān dài bù néng zhì zhě, guó jiā jǐn jiān zhī yǐ. cǐ zé jīn rì zhī sì jìng, yǐ yú yú xià yīn zhě yě. shī rén jīn báo fá yú tài yuán, měi huà xíng yú jiāng hàn, zé shì qián dài zhī yuǎn yì, ér guó jiā zhī yù zhōng. zhì qián hàn shí, xiōng nú wú suì bù xiàn biān, shā lüè lì rén. hòu hàn zé xī qiāng qīn yì hàn zhōng, dōng kòu sān fǔ, rù hé dōng shàng dǎng, jǐ zhì luò yáng. yóu cǐ yán zhī, zé bì xià jīn rì zhī shì yǔ, guò yú hàn cháo yuǎn yǐ. ruò qí yòng wǔ huāng wài, yāo gōng jué yù, jié fǔ kù zhī shí, yǐ zhēng qiāo què bù máo zhī dì, dé qí rén bù zú yǐ zēng fù, huò qí tǔ bù kě yǐ gēng zhī. gǒu qiú guān dài yuǎn yí zhī chēng, bù wù gù běn ān rén zhī shù, cǐ qín huáng hàn wǔ zhī suǒ xíng, fēi wǔ dì sān huáng zhī shì yè yě. ruò shǐ yuè huāng wài yǐ wèi xiàn, jié zī cái yǐ chěng yù, fēi dàn bù ài rén lì, yì suǒ yǐ shī tiān xīn yě. xī shǐ huáng qióng bīng jí wǔ, yǐ qiú guǎng dì, nán zǐ bù dé gēng yú yě, nǚ zǐ bù dé cán yú shì, zhǎng chéng zhī xià, sǐ zhě rú luàn má, yú shì tiān xià kuì pàn. hàn wǔ zhuī gāo wén zhī sù fèn, jí sì dì zhī chǔ shí, yú shì dìng cháo xiān, tǎo xī yù, píng nán yuè, jī xiōng nú, fǔ kù kōng xū, dào zéi fēng qǐ, bǎi xìng jià qī mài zi, liú lí yú dào lù zhě wàn jì. mò nián jué wù, xī bīng bà yì, fēng chéng xiàng wèi fù mín hóu, gù néng wèi tiān suǒ yòu yě. xī rén yǒu yán: yǔ fù chē tóng guǐ zhě wèi cháng ān. cǐ yán suī xiǎo, kě yǐ yù dà.
臣聞天生四夷,皆在先王封疆之外。故東拒滄海,西隔流沙,北橫大漠,南阻 五嶺,此天所以限夷狄而隔中外也。自典籍所紀,聲教所及,三代不能至者,國家 盡兼之矣。此則今日之四境,已逾於夏、殷者也。詩人矜薄伐於太原,美化行於江、 漢,則是前代之遠裔,而國家之域中。至前漢時,匈奴無歲不陷邊,殺掠吏人。後 漢則西羌侵軼漢中,東寇三輔,入河東上黨,幾至洛陽。由此言之,則陛下今日之 士宇,過於漢朝遠矣。若其用武荒外,邀功絕域,竭府庫之實,以爭磽确不毛之地, 得其人不足以增賦,獲其土不可以耕織。苟求冠帶遠夷之稱,不務固本安人之術, 此秦皇、漢武之所行,非五帝、三皇之事業也。若使越荒外以為限,竭資財以騁欲, 非但不愛人力,亦所以失天心也。昔始皇窮兵極武,以求廣地,男子不得耕於野, 女子不得蠶於室,長城之下,死者如亂麻,於是天下潰叛。漢武追高、文之宿憤, 藉四帝之儲實,於是定朝鮮,討西域,平南越,擊匈奴,府庫空虛,盜賊蜂起,百 姓嫁妻賣子,流離於道路者萬計。末年覺悟,息兵罷役,封丞相為富民侯,故能為 天所祐也。昔人有言:「與覆車同軌者未嘗安。」此言雖小,可以喻大。
jìn zhě guó jiā pín suì chū shī, suǒ fèi zī guǎng, xī shù sì zhèn, dōng shù ān dōng, diào fā rì jiā, bǎi xìng xū bì. kāi shǒu xī yù, shì děng shí tián, fèi yòng bù zhī, yǒu sǔn wú yì, zhuǎn shū mí jué, zhù zhóu dài kōng. yuè qì yú hǎi, fēn bīng fáng shǒu, xíng yì jì jiǔ, yuàn kuàng yì duō. xī shī rén yún: wáng shì mí gǔ bù néng yì jì shǔ. qǐ bù huái guī, wèi cǐ zuì gǔ. niàn bǐ zhēng rén, tì líng rú yǔ. cǐ zé qián dài yuàn sī zhī cí yě. shàng bú shì xù, zé zhèng bù xíng ér xié qì zuò. xié qì zuò, zé chóng míng shēng ér shuǐ hàn qǐ. ruò cǐ, suī dǎo sì bǎi shén, bù néng diào yīn yáng yǐ. fāng jīn guān dōng jī jǐn, shǔ hàn táo wáng, jiāng huái yǐ nán, zhēng qiú bù xī. rén bù fù yè, zé xiāng shuài wèi dào, běn gēn yī yáo, yōu huàn bù qiǎn. qí suǒ yǐ rán zhě, jiē wèi yuǎn shù fāng wài, yǐ jié zhōng guó, zhēng mán mò bù máo zhī dì, guāi zǐ yǎng cāng shēng zhī dào yě.
近者國家頻歲出師,所費滋廣,西戍四鎮,東戍安東,調發日加,百姓虛弊。 開守西域,事等石田,費用不支,有損無益,轉輸靡絕,杼軸殆空。越磧逾海,分 兵防守,行役既久,怨曠亦多。昔詩人云:「王事靡盬不能藝稷黍。」「豈不懷歸, 畏此罪罟。念彼蒸人,涕零如雨。」此則前代怨思之辭也。上不是恤,則政不行而 邪氣作。邪氣作,則蟲螟生而水旱起。若此,雖禱祀百神,不能調陰陽矣。方今關 東饑饉,蜀、漢逃亡,江、淮以南,徵求不息。人不復業,則相率為盜,本根一搖, 憂患不淺。其所以然者,皆為遠戍方外,以竭中國,爭蠻貊不毛之地,乖子養蒼生 之道也。
xī hàn yuán nà jiǎ juān zhī zhī móu ér bà zhū yá jùn, xuān dì yòng wèi xiāng zhī cè ér qì chē shī zhī tián, qǐ bù yù mù shàng xū míng, gài dàn láo rén lì yě. jìn zhēn guān nián zhōng, kè píng jiǔ xìng, cè lǐ sī mó wèi kè hán, shǐ tǒng zhū bù zhě, gài yǐ yí dí pàn zé fá zhī, jiàng zé fǔ zhī, dé tuī wáng gù cún zhī yì, wú yuǎn shù láo rén zhī yì. cǐ zé jìn rì zhī lìng diǎn, jīng biān zhī gù shì. qiào jiàn ā shǐ nà hú sè luó, yīn shān guì zhǒng, dài xióng shā mò, ruò wěi zhī sì zhèn, shǐ tǒng zhū fān, fēng wèi kè hán, qiǎn yù kòu huàn, zé guó jiā yǒu jì jué zhī měi, huāng wài wú zhuǎn shū zhī yì. rú chén suǒ jiàn, qǐng juān sì zhèn yǐ féi zhōng guó, bà ān dōng yǐ shí liáo xī, shěng jūn fèi yú yuǎn fāng, bìng jiǎ bīng yú sāi shàng, zé héng dài zhī zhèn zhòng, ér biān zhōu zhī bèi shí yǐ. kuàng suī fǔ yí dí, gài fáng qí yuè yì, wú qīn wǔ zhī huàn zé kě yǐ. hé bì qióng qí kū xué, yǔ lóu yǐ jì xiào zhǎng duǎn zāi!
昔漢元納賈捐之之謀而罷珠崖郡,宣帝用魏相之策而棄車師之田,豈不欲慕尚 虛名,蓋憚勞人力也。近貞觀年中,克平九姓,冊李思摩為可汗,使統諸部者,蓋 以夷狄叛則伐之,降則撫之,得推亡固存之義,無遠戍勞人之役。此則近日之令典, 經邊之故事。竅見阿史那斛瑟羅,陰山貴種,代雄沙漠,若委之四鎮,使統諸蕃, 封為可汗,遣禦寇患,則國家有繼絕之美,荒外無轉輸之役。如臣所見,請捐四鎮 以肥中國,罷安東以實遼西,省軍費於遠方,並甲兵於塞上,則恆、代之鎮重,而 邊州之備實矣。況綏撫夷狄,蓋防其越逸,無侵侮之患則可矣。何必窮其窟穴,與 螻蟻計校長短哉!
qiě wáng zhě wài níng bì yǒu nèi yōu, gài wèi bù qín xiū zhèng gù yě. fú wéi bì xià qì zhī dù wài, wú yǐ jué yù wèi píng wèi niàn. dàn dāng chì biān bīng jǐn shǒu bèi, xù ruì yǐ dài dí, dài qí zì zhì, rán hòu jī zhī, cǐ lǐ mù suǒ yǐ zhì xiōng nú yě. dāng jīn suǒ yào zhě, mò ruò lìng biān chéng jǐng shǒu bèi, yuǎn chì hòu, jù jūn shí, xù wēi wǔ. yǐ yì dài láo, zé zhàn shì lì bèi yǐ zhǔ yù kè, zé wǒ dé qí biàn. jiān bì qīng yě, zé guān wú suǒ de. zì rán zéi shēn rù bì yǒu diān zhì zhī lǜ, qiǎn rù bì wú lǔ huò zhī yì. rú cǐ shù nián, kě shǐ èr lǔ bù jī ér fú yǐ.
且王者外寧必有內憂,蓋為不勤修政故也。伏惟陛下棄之度外,無以絕域未平 為念。但當敕邊兵謹守備,蓄銳以待敵,待其自至,然後擊之,此李牧所以制匈奴 也。當今所要者,莫若令邊城警守備,遠斥候,聚軍實,蓄威武。以逸待勞,則戰 士力倍;以主御客,則我得其便。堅壁清野,則冠無所得。自然賊深入必有顛躓之 慮,淺入必無虜獲之益。如此數年,可使二虜不擊而服矣。
rén jié yòu qǐng fèi ān dōng, fù gāo shì wèi jūn zhǎng, tíng jiāng nán zhī zhuǎn shū, wèi hé běi zhī láo bì, shù nián zhī hòu, kě yǐ ān rén fù guó. shì suī bù xíng, shí zhě shì zhī. xún jiǎn xiào nà yán, jiān yòu sù zhèng tái yù shǐ dài fū.
仁傑又請廢安東,復高氏為君長,停江南之轉輸,慰河北之勞弊,數年之後, 可以安人富國。事雖不行,識者是之。尋檢校納言,兼右肅政台御史大夫。
shèng lì chū, tū jué qīn lüè zhào dìng děng zhōu, mìng rén jié wèi hé běi dào yuán shuài, yǐ pián yí cóng shì. tū jué jǐn shā suǒ lüè nán nǚ wàn yú rén, cóng wǔ huí dào ér qù. rén jié zǒng bīng shí wàn zhuī zhī bù jí. biàn zhì rén jié hé běi dào ān fǔ dà shǐ. shí hé shuò rén shù, duō wèi tū jué bī xié, zéi tuì hòu jù zhū, yòu duō táo nì. rén jié shàng shū yuē:
聖歷初,突厥侵掠趙、定等州,命仁傑為河北道元帥,以便宜從事。突厥盡殺 所掠男女萬餘人,從五回道而去。仁傑總兵十萬追之不及。便制仁傑河北道安撫大 使。時河朔人庶,多為突厥逼脅,賊退後懼誅,又多逃匿。仁傑上疏曰:
chén wén cháo tíng yì zhě, yǐ wèi qì dān zuò gěng, shǐ míng rén zhī nì shùn, huò yīn pò xié, huò yǒu yuàn cóng, huò shòu wěi guān, huò wèi zhāo wèi, huò jiān wài zéi, huò shì tǔ rén, jī suī bù tóng, xīn zé wú bié. chéng yǐ shān dōng xióng měng, yóu lái zhòng qì, yī gù zhī shì, zhì sǐ bù huí. jìn yuán jūn jī, diào fā shāng zhòng, jiā dào xī pò, huò zhì táo wáng, tī wū mài tián, rén bù wèi shòu, nèi gù shēng jì, sì bì jiē kōng. zhòng yǐ guān diǎn qīn yú, yīn shì ér qǐ, qǔ qí suǐ nǎo, céng wú xīn kuì. xiū zhú chí chéng, shàn zào bīng jiǎ, zhōu xiàn yì shǐ, shí bèi jūn jī. guān sī bù jīn, qī zhī bì qǔ, jiā zhàng zhī xià, tòng qiè jī fū. shì pò qíng wēi, bù xún lǐ yì, chóu kǔ zhī dì, bù lè qí shēng. yǒu lì zé guī, qiě tú shē sǐ, cǐ nǎi jūn zǐ zhī kuì rǔ, xiǎo rén zhī cháng xíng. rén yóu shuǐ yě, yōng zhī zé wèi quán, shū zhī zé wèi chuān, tōng sāi suí liú, qǐ yǒu cháng xìng. xī dǒng zhuō zhī luàn, shén qì bō qiān, jí zhuō bèi zhū, bù qǔ wú shè, shì qióng biàn qǐ, dú hài shēng rén, jīng shì qiū xū, huà wèi hé shǔ. cǐ yóu ēn bù pǔ qià, shī zài jī xiān. chén yī dú cǐ shū, wèi cháng bù fèi juǎn tàn xī. jīn yǐ fù zuì zhī wǔ, bì bù zài jiā, lù sù cǎo xíng, qián cuàn shān zé. shè zhī zé chū, bù shè zé kuáng, shān dōng qún dào, yuán zī jù jié. chén yǐ biān chén zàn qǐ, bù zú wèi yōu, zhōng tǔ bù ān, yǐ cǐ wèi shì. chén wén chí dà guó zhě bù kě yǐ xiǎo dào, lǐ shì guǎng zhě bù kě yǐ xì fēn. rén zhǔ huī hóng, bù jū cháng fǎ, zuì zhī zé zhòng qíng kǒng jù, shù zhī zé fǎn cè zì ān. fú yuàn qū shè hé běi zhū zhōu, yī wú suǒ wèn. zì rán rén shén dào chàng, lǜ tǔ huān xīn, zhū jūn kǎi xuán, dé wú qīn rǎo.
臣聞朝廷議者,以為契丹作梗,始明人之逆順,或因迫脅,或有願從,或受偽 官,或為招慰,或兼外賊,或是土人,跡雖不同,心則無別。誠以山東雄猛,由來 重氣,一顧之勢,至死不回。近緣軍機,調發傷重,家道悉破,或至逃亡,剔屋賣 田,人不為售,內顧生計,四壁皆空。重以官典侵漁,因事而起,取其髓腦,曾無 心媿。修築池城,繕造兵甲,州縣役使,十倍軍機。官司不矜,期之必取,枷杖之 下,痛切肌膚。事迫情危,不循禮義,愁苦之地,不樂其生。有利則歸,且圖賒死, 此乃君子之愧辱,小人之常行。人猶水也,壅之則為泉,疏之則為川,通塞隨流, 豈有常性。昔董卓之亂,神器播遷,及卓被誅,部曲無赦,事窮變起,毒害生人, 京室丘墟,化為禾黍。此由恩不普洽,失在機先。臣一讀此書,未嘗不廢卷嘆息。 今以負罪之伍,必不在家,露宿草行,潛竄山澤。赦之則出,不赦則狂,山東群盜, 緣茲聚結。臣以邊塵暫起,不足為憂,中土不安,以此為事。臣聞持大國者不可以 小道,理事廣者不可以細分。人主恢弘,不拘常法,罪之則眾情恐懼,恕之則反側 自安。伏願曲赦河北諸州,一無所問。自然人神道暢,率土歡心,諸軍凱旋,得無 侵擾。
zhì cóng zhī. jūn hái, shòu nèi shǐ.
制從之。軍還,授內史。
shèng lì sān nián, zé tiān xìng sān yáng gōng, wáng gōng bǎi liáo xián jīng shì cóng, wéi rén jié tè cì zhái yī qū, dāng shí ēn chǒng wú bǐ. shì suì liù yuè, zuǒ yù qián wèi dà jiāng jūn lǐ kǎi gù yòu wǔ wēi wèi jiāng jūn luò wù zhěng tǎo qì dān yú zhòng, qín zhī, xiàn fú yú hán shū diàn. zé tiān dà yuè, tè cì kǎi gù xìng wǔ shì. kǎi gù wù zhěng, bìng qì dān lǐ jǐn zhōng zhī bié shuài yě. chū, jǐn zhōng zhī zuò luàn, kǎi gù děng lǚ lǜ bīng yǐ xiàn guān jūn, hòu bīng bài lái jiàng, yǒu sī duàn yǐ jí fǎ. rén jié yì yǐ wèi kǎi gù děng bìng yǒu xiāo jiāng zhī cái, ruò shù qí sǐ, bì néng gǎn ēn xiào jié. yòu zòu qǐng shòu qí guān jué, wěi yǐ zhuān zhēng. zhì bìng cóng zhī. jí kǎi gù děng kǎi xuán, zé tiān zhào rén jié yù yàn, yīn jǔ shāng qīn quàn, guī shǎng yú rén jié. shòu kǎi gù zuǒ yù qián wèi dà jiāng jūn, cì jué yàn guó gōng.
聖歷三年,則天幸三陽宮,王公百僚咸經侍從,唯仁傑特賜宅一區,當時恩寵 無比。是歲六月,左玉鈐衛大將軍李楷固、右武威衛將軍駱務整討契丹餘眾,擒之, 獻俘於含樞殿。則天大悅,特賜楷固姓武氏。楷固、務整,並契丹李盡忠之別帥也。 初,盡忠之作亂,楷固等屢率兵以陷官軍,後兵敗來降,有司斷以極法。仁傑議以 為楷固等並有驍將之才,若恕其死,必能感恩效節。又奏請授其官爵,委以專征。 制並從之。及楷固等凱旋,則天召仁傑預宴,因舉觴親勸,歸賞於仁傑。授楷固左 玉鈐衛大將軍,賜爵燕國公。
zé tiān yòu jiāng zào dà xiàng, yòng gōng shù bǎi wàn, lìng tiān xià sēng ní měi rì rén chū yī qián, yǐ zhù chéng zhī. rén jié shàng shū jiàn yuē:
則天又將造大像,用功數百萬,令天下僧尼每日人出一錢,以助成之。仁傑上 疏諫曰:
chén wén wèi zhèng zhī běn, bì xiān rén shì. bì xià jīn qún shēng mí miù, nì sàng wú guī, yù lìng xiàng jiào jiān xíng, dǔ xiāng shēng shàn. fēi wèi tǎ miào bì yù chóng shē, qǐ lìng sēng ní jiē xū tán shī? dé fá shàng shě, ér kuàng qí yú. jīn zhī jiā lán, zhì guò gōng què, qióng shē jí zhuàng, huà huì jǐn gōng, bǎo zhū dān yú zhuì shì, huán cái jié yú lún huàn. gōng bù shǐ guǐ, zhǐ zài yì rén, wù bù tiān lái, zhōng xū dì chū, bù sǔn bǎi xìng, jiāng hé yǐ qiú? shēng zhī yǒu shí, yòng zhī wú dù, biān hù suǒ fèng, cháng ruò bù chōng, tòng qiè jī fū, bù cí chuí chǔ. yóu sēng yī shuō, jiǎo chén huò fú, jiǎn fā jiě yī, réng cán qí shǎo. yì yǒu lí jiān gǔ ròu, shì jūn lù rén, shēn zì nà qī, wèi wú bǐ wǒ. jiē tuō fó fǎ, guà wù shēng rén. lǐ mò dòng yǒu jīng fāng, huán huì yì lì jīng shè. huà yòu bèi jí, qiè yú guān zhēng fǎ shì suǒ xū, yán yú zhì chì. gāo yú měi yè, bèi qǔ qí duō shuǐ niǎn zhuāng yuán, shù yì fēi shǎo. táo dīng bì zuì, bìng jí fǎ mén, wú míng zhī sēng, fán yǒu jǐ wàn, dū xià jiǎn kuò, yǐ dé shù qiān. qiě yī fū bù gēng, yóu shòu qí bì, fú shí zhě zhòng, yòu jié rén cái. chén měi sī wéi, shí suǒ bēi tòng.
臣聞為政之本,必先人事。陛下矜群生迷謬,溺喪無歸,欲令像教兼行,睹相 生善。非為塔廟必欲崇奢,豈令僧尼皆須檀施?得伐尚舍,而況其餘。今之伽藍, 制過宮闕,窮奢極壯,畫繢盡工,寶珠殫於綴飾,環材竭於輪奐。工不使鬼,止在 役人,物不天來,終須地出,不損百姓,將何以求?生之有時,用之無度,編戶所 奉,常若不充,痛切肌膚,不辭箠楚。游僧一說,矯陳禍福,翦發解衣,仍慚其少。 亦有離間骨肉,事均路人,身自納妻,謂無彼我。皆托佛法,詿誤生人。里陌動有 經坊,闤闠亦立精舍。化誘倍急,切於官徵;法事所須,嚴於制敕。膏腴美業,倍 取其多;水碾莊園,數亦非少。逃丁避罪,並集法門,無名之僧,凡有幾萬,都下 檢括,已得數千。且一夫不耕,猶受其弊,浮食者眾,又劫人財。臣每思惟,實所 悲痛。
wǎng zài jiāng biǎo, xiàng fǎ shèng xìng, liáng wǔ jiǎn wén, shě shī wú xiàn. jí qí sān huái fèi làng, wǔ lǐng téng yān. liè shā yíng qú, wú jiù wēi wáng zhī huò zī yī bì lù, qǐ yǒu qín wáng zhī shī! bǐ nián yǐ lái, fēng chén lǚ rǎo, shuǐ hàn bù jié, zhēng yì shāo fán. jiā yè xiān kōng, chuāng yí wèi fù, cǐ shí xìng yì, lì suǒ wèi kān, fú wéi shèng cháo, gōng dé wú liàng, hé bì yào yíng dà xiàng, ér yǐ láo fèi wèi míng. suī liǎn sēng qián, bǎi wèi zhī yī. zūn róng jì guǎng, bù kě lù jū, fù yǐ bǎi céng, shàng yōu wèi biàn, zì yú kuò wǔ, bù dé quán wú. yòu yún bù sǔn guó cái, bù shāng bǎi xìng, yǐ cǐ shì zhǔ, kě wèi jǐn zhōng? chén jīn sī wéi, jiān cǎi zhòng yì, xián yǐ wèi rú lái shè jiào, yǐ cí bēi wèi zhǔ, xià jì qún pǐn, yīng shì běn xīn, qǐ yù láo rén, yǐ cún xū shì? dāng jīn yǒu shì, biān jìng wèi níng, yí kuān zhēng zhèn zhī yáo, shěng bù jí zhī fèi. shè lìng gù zuò, jiē yǐ lì qū, jì shī tián shí, zì rán qì běn. jīn bù shù jià, lái suì bì jī, yì zài qí zhōng, nán yǐ qǔ gěi. kuàng wú guān zhù, yì wú dé chéng, ruò fèi guān cái, yòu jǐn rén lì, yī yú yǒu nán, jiāng hé jiù zhī!
往在江表,像法盛興,梁武、簡文,舍施無限。及其三淮沸浪,五嶺騰煙。列 剎盈衢,無救危亡之禍;緇衣蔽路,豈有勤王之師!比年已來,風塵屢擾,水旱不 節,征役稍繁。家業先空,瘡痍未復,此時興役,力所未堪,伏惟聖朝,功德無量, 何必要營大像,而以勞費為名。雖斂僧錢,百未支一。尊容既廣,不可露居,覆以 百層,尚憂未遍,自余廓廡,不得全無。又雲不損國財,不傷百姓,以此事主,可 謂盡忠?臣今思惟,兼采眾議,咸以為如來設教,以慈悲為主,下濟群品,應是本 心,豈欲勞人,以存虛飾?當今有事,邊境未寧,宜寬征鎮之徭,省不急之費。設 令雇作,皆以利趨,既失田時,自然棄本。今不樹稼,來歲必飢,役在其中,難以 取給。況無官助,義無得成,若費官財,又盡人力,一隅有難,將何救之!
zé tiān nǎi bà qí yì. shì suì jiǔ yuè, bìng zú, zé tiān wèi zhī jǔ āi, fèi cháo sān rì, zèng wén chāng yòu xiāng, shì yuē wén huì.
則天乃罷其役。是歲九月,病卒,則天為之舉哀,廢朝三日,贈文昌右相,諡 曰文惠。
rén jié cháng yǐ jǔ xián wèi yì, qí suǒ yǐn bá huán yàn fàn jìng huī dòu huái zhēn yáo chóng děng, zhì gōng qīng zhě shù shí rén. chū, zé tiān cháng wèn rén jié yuē: zhèn yào yī hǎo hàn rèn shǐ, yǒu hū? rén jié yuē: bì xià zuò hé rèn shǐ? zé tiān yuē: zhèn yù dài yǐ jiāng xiāng. duì yuē: chén liào bì xià ruò qiú wén zhāng zī lì, zé jīn zhī zǎi chén lǐ jiào sū wèi dào yì zú wèi wén lì yǐ. qǐ fēi wén shì wò chuò, sī dé qí cái yòng zhī, yǐ chéng tiān xià zhī wù zhě hū? zé tiān yuè yuē: cǐ zhèn xīn yě. rén jié yuē: jīng zhōu zhǎng shǐ zhāng jiǎn zhī, qí rén suī lǎo, zhēn zǎi xiàng cái yě. qiě jiǔ bù yù, ruò yòng zhī, bì jǐn jié yú guó jiā yǐ. zé tiān nǎi zhào bài luò zhōu sī mǎ. tā rì, yòu qiú xián. rén jié yuē: chén qián yán zhāng jiǎn zhī, yóu wèi yòng yě. zé tiān yuē: yǐ qiān zhī yǐ. duì yuē: chén jiàn zhī wèi xiāng, jīn wèi luò zhōu sī mǎ, fēi yòng zhī yě. yòu qiān wèi qiū guān shì láng, hòu jìng zhào wèi xiāng. jiǎn zhī guǒ néng xìng fù zhōng zōng, gài rén jié zhī tuī jiàn yě.
仁傑常以舉賢為意,其所引拔桓彥范、敬暉、竇懷貞、姚崇等,至公卿者數十 人。初,則天嘗問仁傑曰:「朕要一好漢任使,有乎?」仁傑曰:「陛下作何任使?」 則天曰:「朕欲待以將相。」對曰:「臣料陛下若求文章資歷,則今之宰臣李嶠、 蘇味道亦足為文吏矣。豈非文士齷齪,思得奇才用之,以成天下之務者乎?」則天 悅曰:「此朕心也。」仁傑曰:「荊州長史張柬之,其人雖老,真宰相才也。且久 不遇,若用之,必盡節於國家矣。」則天乃召拜洛州司馬。他日,又求賢。仁傑曰: 「臣前言張柬之,猶未用也。」則天曰:「已遷之矣。」對曰:「臣薦之為相,今 為洛州司馬,非用之也。」又遷為秋官侍郎,後竟召為相。柬之果能興復中宗,蓋 仁傑之推薦也。
rén jié cháng wèi wèi zhōu cì shǐ, rén lì wèi lì shēng cí. jí qù zhí, qí zi jǐng huī wèi wèi zhōu sī gōng cān jūn, pō tān bào, wèi rén suǒ è, nǎi huǐ rén jié zhī cí. zhǎng zi guāng sì, shèng lì chū wèi sī fǔ chéng, zé tiān lìng zǎi xiàng gè jǔ shàng shū láng yī rén, rén jié nǎi jiàn guāng sì. bài dì guān yuán wài láng, lì shì chēng zhí, zé tiān xǐ ér yán yuē: qí xī nèi jǔ, guǒ dé qí rén. kāi yuán qī nián, zì biàn zhōu cì shǐ zhuǎn yáng zhōu dà dū dū fǔ zhǎng shǐ, zuò zāng biǎn shè zhōu bié jià zú.
仁傑嘗為魏州刺史,人吏為立生祠。及去職,其子景暉為魏州司功參軍,頗貪 暴,為人所惡,乃毀仁傑之祠。長子光嗣,聖歷初為司府丞,則天令宰相各舉尚書 郎一人,仁傑乃薦光嗣。拜地官員外郎,蒞事稱職,則天喜而言曰:「祁奚內舉, 果得其人。」開元七年,自汴州刺史轉揚州大都督府長史,坐贓貶歙州別駕卒。
chū, zhōng zōng zài fáng líng, ér jí xū lǐ zhāo dé jiē yǒu kuāng fù dǎng yán, zé tiān wú fù pì yì. wéi rén jié měi cóng róng zòu duì, wú bù yǐ zǐ mǔ ēn qíng wèi yán, zé tiān yì jiàn xǐng wù, jìng zhào hái zhōng zōng, fù wèi chǔ èr. chū, zhōng zōng zì fáng líng hái gōng, zé tiān nì zhī zhàng zhōng, zhào rén jié yǐ lú líng wèi yán. rén jié kāng kǎi fū zòu, yán fā tì liú, jù chū zhōng zōng wèi rén jié yuē: hái qīng chǔ jūn. rén jié jiàng jiē qì hè, jì yǐ, zòu yuē: tài zǐ hái gōng, rén wú zhī zhě, wù yì ān shěn shì fēi? zé tiān yǐ wèi rán, nǎi fù zhì zhōng zōng yú lóng mén, jù lǐ yíng guī, rén qíng gǎn yuè. rén jié qián hòu kuāng fù zòu duì, fán shù wàn yán, kāi yuán zhōng, běi hǎi tài shǒu lǐ yōng zhuàn wèi liáng gōng bié chuán, bèi zài qí cí. zhōng zōng fǎn zhèng, zhuī zèng sī kōng ruì zōng zhuī fēng liáng guó gōng. rén jié zú céng sūn jiān mó.
初,中宗在房陵,而吉頊、李昭德皆有匡復讜言,則天無復辟意。唯仁傑每從 容奏對,無不以子母恩情為言,則天亦漸省悟,竟召還中宗,復為儲貳。初,中宗 自房陵還宮,則天匿之帳中,召仁傑以廬陵為言。仁傑慷慨敷奏,言發涕流,遽出 中宗謂仁傑曰:「還卿儲君。」仁傑降階泣賀,既已,奏曰:「太子還宮,人無知 者,物議安審是非?」則天以為然,乃復置中宗於龍門,具禮迎歸,人情感悅。仁 傑前後匡復奏對,凡數萬言,開元中,北海太守李邕撰為《梁公別傳》,備載其辭。 中宗返正,追贈司空;睿宗追封梁國公。仁傑族曾孫兼謨。
jiān mó, dēng jìn shì dì. zǔ jiāo fù mài, shì guān jiē wēi. jiān mó yuán hé mò jiě hè xiāng yáng tuī guān, shì xiào shū láng, yán xíng gāng zhèng, shǐ fǔ zhī míng. xiàn zōng zhào wèi zuǒ shí yí, lèi shàng shū yán shì, lì shàng shū láng. zhǎng qìng tài hé zhōng, lì zhèng zhōu cì shǐ, yǐ zhì xíng chēng, rù wèi gěi shì zhōng. kāi chéng chū, dù zhī zuǒ cáng kù wàng pò zì wū jiān bó děng zāng zuì, wén zōng yǐ shì zài shè qián bù lǐ. jiān mó fēng hái chì shū, wén zōng zhào ér yù zhī yuē: jiā qīng jǔ zhí, rán zhèn yǐ shè qí zhǎng guān, diǎn lì yì yí zài yòu. rán shì huò bù kě, qīng wù yǐ fēng chì wèi jiān. qiān yù shǐ zhōng chéng. xiè rì, wén zōng gù wèi zhī yuē: yù shǐ tái cháo tíng gāng jì, tái gāng zhèng zé cháo tíng lǐ, cháo tíng zhèng zé tiān xià lǐ. fán zhí fǎ zhě, dà dǐ yǐ wèi jì gù wàng wèi xīn, zhí yè yóu zī bù jǔ. qīng liáng gōng zhī hòu, zì yǒu jiā fǎ, qǐ fù wèi cháng cháng zhī xīn zāi! jiān mó xiè yuē: cháo fǎ huò wèi dé zhòng, chén gù xī xīn dàn zòu. huì jiāng xī guān chá shǐ wú shì jǔ wéi é jiā gěi jūn shì, pò guān qián shù shí wàn jì. jiān mó zòu yuē: guān chá shǐ shǒu bì xià tǔ dì, xuān bì xià zhào tiáo, lín róng shǎng jūn, zhōu yǒu dìng shù. ér shì jǔ yǔ duó yóu jǐ, yíng suō zì zhuān, bù wéi yí bì yī fāng, bì zhì zhū jūn yuán lì. qǐng xià fǎ sī, zhèng xíng cháo diǎn. shì jǔ zuò biǎn cài zhōu bié jià. jiān mó xún zhuǎn bīng bù shì láng. míng nián, jiǎn xiào gōng bù shàng shū tài yuán yǐn, chōng hé dōng jié dù shǐ. huì chāng zhōng, lèi lì fāng zhèn, zú.
兼謨,登進士第。祖郊、父邁,仕官皆微。兼謨元和末解褐襄陽推官,試校書 郎,言行剛正,使府知名。憲宗召為左拾遺,累上書言事,歷尚書郎。長慶、太和 中,歷鄭州刺史,以治行稱,入為給事中。開成初,度支左藏庫妄破漬污縑帛等贓 罪,文宗以事在赦前不理。兼謨封還敕書,文宗召而諭之曰:「嘉卿舉職,然朕已 赦其長官,典吏亦宜在宥。然事或不可,卿勿以封敕為艱。」遷御史中丞。謝日, 文宗顧謂之曰:「御史台朝廷綱紀,台綱正則朝廷理,朝廷正則天下理。凡執法者, 大抵以畏忌顧望為心,職業由茲不舉。卿梁公之後,自有家法,豈復為常常之心哉!」 兼謨謝曰:「朝法或未得中,臣固悉心彈奏。」會江西觀察使吳士矩違額加給軍士, 破官錢數十萬計。兼謨奏曰:「觀察使守陛下土地,宣陛下詔條,臨戎賞軍,州有 定數。而士矩與奪由己,盈縮自專,不唯貽弊一方,必致諸軍援例。請下法司,正 行朝典。」士矩坐貶蔡州別駕。兼謨尋轉兵部侍郎。明年,檢校工部尚書、太原尹, 充河東節度使。會昌中,累歷方鎮,卒。
wáng fāng qìng, yōng zhōu xián yáng rén yě, zhōu shǎo sī kōng shí quán gōng bāo zhī céng sūn yě. qí xiān zì láng yá nán dù, jū yú dān yáng, wèi jiāng zuǒ guān zú. bāo běi xǐ rù guān, shǐ jiā xián yáng yān. zǔ píng, suí wèi wèi chéng. bó fù hóng ràng, yǒu měi míng, zhēn guān zhōng wèi zhōng shū shè rén. fù hóng zhí, wèi hàn wáng yuán chāng yǒu, tián liè wú dù, nǎi shàng shū qiè jiàn, qí lüè yuē: fū zōng zi wéi chéng zhī tuō zhě, suǒ yǐ gù bāng jiā zhī yè yě. dài wáng gōng wú rèn chéng zhàn kè zhī xiào, xíng wú hé jiān lè shàn zhī yù, jué gāo wǔ děng, yì fù qiān shì, dāng sī dá jí shī zhī hóng cí, bǎo wú jiāng zhī yǒng zuò. qí wèi jì zhě, zài hu xiū dé, guān jù shī lǐ, tián liè shǐ chuán. lǎn gǔ rén chéng bài zhī suǒ yóu, jiàn jì wǎng cún wáng zhī yì jī, fù qián jiè hòu, jū ān lǜ wēi. nài hé liè qí qí qū, jiāo héng lǒng mǔ, yě yǒu yóu kè, xiàng wú jū rén. yí zhòng shù zhī yōu, chěng yī qíng zhī lè, cóng qín bù xī, shí yòng hán xīn. yuán chāng lǎn shū ér jù zhǐ. jiàn jiàn shū chì, zhuǎn jīng wáng yǒu. lóng shuò zhōng zú.
王方慶,雍州咸陽人也,周少司空石泉公褒之曾孫也。其先自琅邪南度,居於 丹陽,為江左冠族。褒北徙入關,始家咸陽焉。祖軿,隋衛尉丞。伯父弘讓,有美 名,貞觀中為中書舍人。父弘直,為漢王元昌友,畋獵無度,乃上書切諫,其略曰: 「夫宗子維城之託者,所以固邦家之業也。大王功無任城戰克之效,行無河間樂善 之譽,爵高五等,邑富千室,當思答極施之洪慈,保無疆之永祚。其為計者,在乎 修德,冠屨《詩》《禮》,畋獵史傳。覽古人成敗之所由,鑒既往存亡之異跡,覆 前戒後,居安慮危。奈何列騎齊驅,交橫壟畝,野有遊客,巷無居人。貽眾庶之憂, 逞一情之樂,從禽不息,實用寒心。」元昌覽書而遽止。漸見疏斥,轉荊王友。龍 朔中卒。
fāng qìng nián shí liù, qǐ jiā yuè wáng fǔ cān jūn. cháng jiù jì shì rèn xī gǔ shòu shǐ jì hàn shū. xī gǔ qiān wèi tài zǐ shè rén, fāng qìng suí zhī zú yè. yǒng chún zhōng, lèi qiān tài pú shǎo qīng. zé tiān lín cháo, bài guǎng zhōu dū du. guǎng zhōu dì jì nán hǎi, měi suì yǒu kūn lún chéng bó yǐ zhēn wù yǔ zhōng guó jiāo shì. jiù dū du lù yuán ruì mào qiú qí huò, kūn lún huái rèn shā zhī. fāng qìng zài rèn shù zài, qiū háo bù fàn. yòu guǎn nèi zhū zhōu shǒu lǐng, jiù duō tān zòng, bǎi xìng yǒu yì fǔ chēng yuān zhě, fǔ guān yǐ xiān shòu shǒu lǐng cān xiǎng, wèi cháng jū wèn. fāng qìng nǎi jí zhǐ fǔ liáo, jué qí jiāo wǎng, shǒu lǐng zòng bào zhě xī shéng zhī, yóu shì jìng nèi qīng sù. dāng shí yì zhě yǐ wèi yǒu táng yǐ lái, zhì guǎng zhōu zhě wú chū fāng qìng zhī yòu. yǒu zhì bāo zhī yuē: zhèn yǐ qīng lì zhí zhe chēng, gù shòu cǐ guān, jì měi huà yuǎn wén, shí fù cháo jì. lìng cì qīng zá cǎi liù shí duàn, bìng ruì jǐn děng wù, yǐ zhāng shàn zhèng yě.
方慶年十六,起家越王府參軍。嘗就記室任希古受《史記》、《漢書》。希古 遷為太子舍人,方慶隨之卒業。永淳中,累遷太僕少卿。則天臨朝,拜廣州都督。 廣州地際南海,每歲有崑崙乘舶以珍物與中國交市。舊都督路元睿冒求其貨,崑崙 懷刃殺之。方慶在任數載,秋毫不犯。又管內諸州首領,舊多貪縱,百姓有詣府稱 冤者,府官以先受首領參餉,未嘗鞫問。方慶乃集止府僚,絕其交往,首領縱暴者 悉繩之,由是境內清肅。當時議者以為有唐以來,治廣州者無出方慶之右。有制褒 之曰:「朕以卿歷職著稱,故授此官,既美化遠聞,實副朝寄。令賜卿雜采六十段, 並瑞錦等物,以彰善政也。」
zhèng shèng yuán nián, zhào bài luò zhōu zhǎng shǐ, xún jiā yín qīng guāng lù dài fū, fēng shí quán xiàn nán. wàn suì dēng fēng yuán nián, zhuǎn bīng zhōu zhǎng shǐ, fēng láng yá xiàn nán. wèi xíng, qiān luán tái shì láng tóng fèng gé luán tái píng zhāng shì. é zhuǎn fèng gé shì láng, yī jiù zhī zhèng shì.
證聖元年,召拜洛州長史,尋加銀青光祿大夫,封石泉縣男。萬歲登封元年, 轉并州長史,封琅邪縣男。未行,遷鸞台侍郎、同鳳閣鸞台平章事。俄轉鳳閣侍郎, 依舊知政事。
shén gōng yuán nián qī yuè, qīng biān dào dà zǒng guǎn jiàn ān wáng yōu yí pò qì dān kǎi hái, yù yǐ shì yuè yì què xiàn fú. nèi shǐ wáng jí shàn yǐ wèi jiāng jūn rù chéng, lì yǒu jūn lè, jì jīn shàng xiào míng gāo huáng dì jì yuè, qǐng bèi ér bù zòu. fāng qìng zòu yuē: chén àn lǐ jīng, dàn yǒu jì rì, ér wú jì yuè. jìn mù dì nà hòu, yòng jiǔ yuè jiǔ rì, shì kāng dì jì yuè, yú shí chí yí bù dìng. xià tài cháng, lǐ guān xún nè yì chēng: lǐ zhǐ yǒu jì rì, wú jì yuè. ruò yǒu jì yuè, jí yǒu jì shí jì suì, yì wú lǐ jù. dāng shí cóng nè suǒ yì. jūn lè shì jūn róng, yǔ cháng bù děng, chén wèi zhèn zuò yú shì wú xián. zé tiān cóng zhī. zé tiān cháng xìng wàn ān shān yù quán sì, yǐ shān jìng wēi xuán, yù yù yāo yú ér shàng. fāng qìng jiàn yuē: xī hàn yuán dì cháng jì miào, chū biàn mén, yù lóu chuán, guāng lù xūn zhāng měng zòu yuē: chéng chuán wēi, jiù qiáo ān. yuán dì nǎi cóng qiáo, jí qián dài jiù shì. jīn shān jìng wēi xiǎn, shí lù qū xiá, shàng zhān hài mù, xià shì hán xīn, bǐ yú lóu chuán, ān wēi bù děng. bì xià zhēng rén fù mǔ, nài hé jiàn cǐ wèi tú? fú wàng tíng yú zhù bì. zé tiān nà qí yán ér zhǐ. shì suì, gǎi fēng shí quán zi.
神功元年七月,清邊道大總管建安王攸宜破契丹凱還,欲以是月詣闕獻俘。內 史王及善以為將軍入城,例有軍樂,既今上孝明高皇帝忌月,請備而不奏。方慶奏 曰:「臣按禮經,但有忌日,而無忌月。晉穆帝納後,用九月九日,是康帝忌月, 於時持疑不定。下太常,禮官荀訥議稱:『禮只有忌日,無忌月。若有忌月,即有 忌時、忌歲,益無理據。』當時從訥所議。軍樂是軍容,與常不等,臣謂振作於事 無嫌。」則天從之。則天嘗幸萬安山玉泉寺,以山逕危懸,欲御腰輿而上。方慶諫 曰:「昔漢元帝嘗祭廟,出便門,御樓船,光祿勛張猛奏曰:『乘船危,就橋安。』 元帝乃從橋,即前代舊事。今山徑危險,石路曲狹,上瞻駭目,下視寒心,比於樓 船,安危不等。陛下蒸人父母,奈何踐此畏塗?伏望停輿駐蹕。」則天納其言而止。 是歲,改封石泉子。
shí yǒu zhì, měi yuè yī rì yú míng táng xíng gào shuò zhī lǐ. sī lǐ bó shì pì lǘ rén xū zòu yì, qí lüè yuē: jīng shǐ zhèng wén, wú tiān zǐ měi yuè gào shuò zhī shì, wéi lǐ jì yù zǎo yún: tiān zǐ tīng shuò yú nán mén zhī wài. qí měi yuè gào shuò zhě, zhū hóu zhī lǐ yě. chén jǐn àn lǐ lùn jí sān lǐ yì zōng jiāng dū jí lǐ zhēn guān lǐ xiǎn qìng lǐ jí cí lìng, wú tiān zǐ měi yuè gào shuò zhī shì. ruò yǐ wèi wú míng táng gù wú gào shuò zhī lǐ, yǒu míng táng jí hé gào shuò, zé zhōu qín yǒu míng táng ér wú tiān zǐ měi yuè gào shuò zhī shì. chén děng cān qiú, jì wú qí lǐ, bù kě xí fēi, yǐ tiān zǐ zhī zūn ér yòng zhū hóu zhī lǐ. fāng qìng yòu zòu yì, qí lüè yuē: míng táng, tiān zǐ bù zhèng zhī gōng yě. jǐn àn gǔ liáng chuán yún: rùn zhě, fù yuè zhī yú rì, tiān zǐ bù yǐ gào shuò. fēi lǐ yě. rùn yǐ zhèng shí, shí yǐ zuò shì, shì yǐ hòu shēng, shēng rén zhī dào, yú shì hū zài yǐ. bù gào rùn shuò, qì shí zhèng yě. chén jù cǐ wén, zé tiān zǐ rùn yuè yì gào shuò yǐ. níng yǒu tā yuè ér fèi qí lǐ hū? xiān rú jiù shuō, tiān zǐ xíng shì, yī nián shí bā dù rù míng táng yǐ. dà xiǎng bù wèn bo, yī rù yě měi yuè gào shuò, shí èr rù yě sì shí yíng qì, sì rù yě xún shòu zhī nián, yī rù yě. jīn lǐ guān yì wéi suì shǒu yī rù ěr, yǔ xiān rú jì yì, zài chén bù gǎn tóng. sòng cháo hé chéng tiān zuǎn jí qí wén, yǐ wèi lǐ lùn, suī jiā biān cì, shì zé què rú. liáng dài cuī líng ēn zhuàn sān lǐ yì zōng, dàn jùn zhí qián rú, yīn xún gù shì ér yǐ. suí yáng dì mìng xué shì zhuàn jiāng dū jí lǐ, zhǐ chāo cuō jiù lǐ, gèng wú yì wén. zhēn guān xiǎn qìng lǐ jí cí lìng bù yán gào shuò zhě, gài wèi lì dài bù chuán, suǒ yǐ qí wén nǎi què. gè yǒu yuán yóu, bù zú yī jù. jīn lǐ guān yǐn wèi míng zhèng, zài chén chéng shí yǒu yí. zé tiān yòu lìng chūn guān guǎng jí zhòng rú, qǔ fāng qìng rén xū suǒ zòu yì, yǐ dìng dé shī. shí chéng jūn bó shì wú yáng shàn tài xué bó shì guō shān yùn děng zòu: àn zhōu lǐ jí sān chuán, jiē yǒu tiān zǐ gào shuò zhī lǐ, qín miè shī shū, yóu shì gào shuò lǐ fèi. wàng yī fāng qìng yì. yǒu zhì cóng zhī.
時有制,每月一日於明堂行告朔之禮。司禮博士辟閭仁諝奏議,其略曰:「經 史正文,無天子每月告朔之事,唯《禮記玉藻》云:『天子聽朔於南門之外。』其 每月告朔者,諸侯之禮也。臣謹按《禮論》及《三禮義宗》、《江都集禮》、《貞 觀禮》、《顯慶禮》及《祠令》,無天子每月告朔之事。若以為無明堂故無告朔之 禮,有明堂即合告朔,則周、秦有明堂而無天子每月告朔之事。臣等參求,既無其 禮,不可習非,以天子之尊而用諸侯之禮。」方慶又奏議,其略曰:「明堂,天子 布政之宮也。謹按《穀梁傳》云:『閏者,附月之餘日,天子不以告朔。』『非禮 也。閏以正時,時以作事,事以厚生,生人之道,於是乎在矣。不告閏朔,棄時政 也。』臣據此文,則天子閏月亦告朔矣。寧有他月而廢其禮乎?先儒舊說,天子行 事,一年十八度入明堂矣。大享不問卜,一入也;每月告朔,十二入也;四時迎氣, 四入也;巡狩之年,一入也。今禮官議唯歲首一入耳,與先儒既異,在臣不敢同。 宋朝何承天纂集其文,以為《禮論》,雖加編次,事則闕如。梁代崔靈恩撰《三禮 義宗》,但捃摭前儒,因循故事而已。隋煬帝命學士撰《江都集禮》,只抄撮舊禮, 更無異文。《貞觀》、《顯慶禮》及《祠令》不言告朔者,蓋為歷代不傳,所以其 文乃闕。各有緣由,不足依據。今禮官引為明證,在臣誠實有疑。」則天又令春官 廣集眾儒,取方慶、仁諝所奏議,以定得失。時成均博士吳揚善、太學博士郭山惲 等奏:「按《周禮》及《三傳》,皆有天子告朔之禮,秦滅《詩》、《書》,由是 告朔禮廢。望依方慶議。」有制從之。
zé tiān yǐ fāng qìng jiā duō shū jí, cháng fǎng qiú yòu jūn yí jī. fāng qìng zòu yuē: chén shí dài cóng bó zǔ xī zhī shū, xiān yǒu sì shí yú zhǐ, zhēn guān shí èr nián, tài zōng gòu qiú, xiān chén bìng yǐ jìn zhī. wéi yǒu yī juàn jiàn jīn zài. yòu jìn chén shí yī dài zǔ dǎo shí dài zǔ qià jiǔ dài zǔ xún bā dài zǔ tán shǒu qī dài zǔ sēng chuò liù dài zǔ zhòng bǎo wǔ dài zǔ qiān gāo zǔ guī zēng zǔ bāo, bìng jiǔ dài sān cóng bó zǔ jìn zhōng shū lìng xiàn zhī yǐ xià èr shí bā rén shū, gòng shí juǎn. zé tiān yù wǔ chéng diàn shì qún chén, réng lìng zhōng shū shè rén cuī róng wèi bǎo zhāng jí, yǐ xù qí shì, fù cì fāng qìng, dāng shí shén yǐ wèi róng.
則天以方慶家多書籍,嘗訪求右軍遺蹟。方慶奏曰:「臣十代從伯祖羲之書, 先有四十餘紙,貞觀十二年,太宗購求,先臣並已進之。唯有一卷見今在。又進臣 十一代祖導、十代祖洽、九代祖珣、八代祖曇首、七代祖僧綽、六代祖仲寶、五代 祖騫、高祖規、曾祖褒,並九代三從伯祖晉中書令獻之已下二十八人書,共十卷。」 則天御武成殿示群臣,仍令中書舍人崔融為《寶章集》,以敘其事,復賜方慶,當 時甚以為榮。
fāng qìng yòu jǔ: lìng zhàng qī sàng dà gōng wèi zàng, bù yù cháo hè wèi zhōng sàng, bù yù yàn huì. bǐ lái cháo guān bù zūn lǐ fǎ, shēn yǒu āi róng, péi yù cháo huì, shǒu wǔ zú dǎo, gōng wéi xiàn zhāng, míng jiào jì kuī, shí diàn huáng huà. fú wàng shēn míng lìng shì, gèng jìn duàn. cóng zhī. fāng qìng jiàn yǐ lǎo jí, qǐ cóng xián yì, nǎi shòu lín tái jiān xiū guó shǐ. jí zhōng zōng lì wèi dōng gōng, fāng qìng jiān jiǎn xiào tài zǐ zuǒ shù zǐ.
方慶又舉:「令杖『期喪、大功未葬,不預朝賀;未終喪,不預宴會。』比來 朝官不遵禮法,身有哀容,陪預朝會,手舞足蹈,公違憲章,名教既虧,實玷皇化。 伏望申明令式,更禁斷。」從之。方慶漸以老疾,乞從閒逸,乃授麟台監修國史。 及中宗立為東宮,方慶兼檢校太子左庶子。
shèng lì èr nián yī rì, zé tiān yù jì dōng jiǎng wǔ, yǒu sī jī huǎn, yán rù mèng chūn. fāng qìng shàng shū yuē: jǐn àn lǐ jì yuè lìng: mèng dōng zhī yuè, tiān zǐ mìng jiāng shuài jiǎng wǔ, xí shè yù jué lì. cǐ nǎi sān shí wù nóng, yī shí jiǎng wǔ, yǐ xí shè yù, jiǎo xiào cái lì, gài wáng zhě cháng shì, ān bù wàng wēi zhī dào yě. mèng chūn zhī yuè, bù kě yǐ chēng bīng. bīng zhě, jiǎ zhòu gān gē zhī zǒng míng. bīng jīn xìng, kè mù, chūn shèng dé zài mù, ér jǔ jīn yǐ hài shèng dé, nì shēng qì. mèng chūn xíng dōng lìng, zé shuǐ lǎo wèi bài, xuě shuāng dà zhì, shǒu zhǒng bù rù. cài yōng yuè lìng zhāng jù yún: tài yīn xīn xiū, shǎo yáng shàng wēi, ér xíng dōng lìng yǐ dǎo shuǐ qì, gù shuǐ lǎo zhì ér bài shēng wù yě. xuě shuāng dà zhì, zhé yáng zhě yě. tài yīn gān shí, yǔ xuě ér shuāng, gù dà shāng shǒu zhǒng. shǒu zhǒng, wèi sù mài yě, mài yǐ qiū zhǒng, gù wèi zhī shǒu zhǒng. rù, shōu yě, chūn wèi hù hán suǒ shāng, gù zhì xià mài bù chéng zhǎng yě. jīn mèng chūn jiǎng wǔ, shì xíng dōng lìng, yǐ yīn zhèng fàn yáng qì, hài fā shēng zhī dé. chén kǒng shuǐ lǎo bài wù, shuāng xuě sǔn jià, xià mài bù dēng, wú suǒ shōu rù yě. fú wàng tiān ēn bù wéi shí lìng, zhì mèng dōng jiào xí, yǐ shùn tiān dào. shǒu zhì dá yuē: bǐ wèi jiǔ shǔ tài píng, duō lì nián zài, rén jiē fèi zhàn, bìng xī xué wén. jīn zhě yòng zhěng bīng wēi, gù lìng jiào xí. qīng yǐ chūn xíng dōng lìng, zé shuǐ lǎo wèi bài, jǔ jīn shāng mù, zé biàn hài fā shēng. xún lǎn suǒ chén, shēn hé diǎn lǐ, ruò wéi cǐ qǐng, nǎi yuè lìng xū xíng. zhù qǐ zhí yán, yòng yī lái biǎo. shì suì, zhèng shòu tài zǐ zuǒ shù zǐ, fēng shí quán gōng, yú bìng rú gù, fèng liào tóng zhí shì sān pǐn, jiān shì huáng tài zǐ dú shū. fāng qìng yòu shàng yán: jǐn àn shǐ jí suǒ zài, rén chén yǔ rén zhǔ yán jí shàng biǎo, wèi yǒu chēng huáng tài zǐ míng zhě. dāng wèi tài zǐ huáng chǔ, qí míng zūn zhòng, bù gǎn zhǐ chì, suǒ yǐ bù yán. jìn shàng shū pú shè shān tāo qǐ shì, chēng huáng tài zǐ ér bù yán míng. tāo zhōng cháo míng shì, bì xiáng diǎn gù, qí bù chēng míng, yīng yǒu píng zhǔn. cháo guān shàng yóu rú cǐ, gōng chén guī zé bù yí. jīn dōng gōng diàn jí mén míng, jiē yǒu chù fàn, lín shì lùn qǐ, huí bì shén nán. xiào jìng huáng dì wèi tài zǐ shí, gǎi hóng jiào mén wèi chóng jiào mén pèi wáng wèi huáng tài zǐ, gǎi chóng xián guǎn wèi chóng wén guǎn. jiē bì míng huì, yǐ zūn diǎn lǐ. cǐ jí chéng lì, zú wèi guǐ mó. fú wàng tiān ēn yīn xún jiù shì, fù sī gǎi huàn. zhì cóng zhī.
聖歷二年一日,則天欲季冬講武,有司稽緩,延入孟春。方慶上疏曰:「謹按 《禮記月令》:『孟冬之月,天子命將帥講武,習射御角力。』此乃三時務農,一 時講武,以習射御,角校才力,蓋王者常事,安不忘危之道也。『孟春之月,不可 以稱兵。』兵者,甲冑干戈之總名。兵金性,克木,春盛德在木,而舉金以害盛德, 逆生氣。『孟春行冬令,則水潦為敗,雪霜大摯,首種不入。』蔡邕《月令章句》 云:『太陰新休,少陽尚微,而行冬令以導水氣,故水潦至而敗生物也。雪霜大摯, 折陽者也。太陰乾時,雨雪而霜,故大傷首種。首種,謂宿麥也,麥以秋種,故謂 之首種。入,收也,春為沍寒所傷,故至夏麥不成長也。』今孟春講武,是行冬令, 以陰政犯陽氣,害發生之德。臣恐水潦敗物,霜雪損稼,夏麥不登,無所收入也。 伏望天恩不違時令,至孟冬教習,以順天道。」手制答曰:「比為久屬太平,多歷 年載,人皆廢戰,並悉學文。今者用整兵威,故令教習。卿以春行冬令,則水潦為 敗,舉金傷木,則便害發生。循覽所陳,深合典禮,若違此請,乃月令虛行。佇啟 直言,用依來表。」是歲,正授太子左庶子,封石泉公,余並如故,俸料同職事三 品,兼侍皇太子讀書。方慶又上言:「謹按史籍所載,人臣與人主言及上表,未有 稱皇太子名者。當為太子皇儲,其名尊重,不敢指斥,所以不言。晉尚書僕射山濤 啟事,稱皇太子而不言名。濤中朝名士,必詳典故,其不稱名,應有憑準。朝官尚 猶如此,宮臣歸則不疑。今東宮殿及門名,皆有觸犯,臨事論啟,迴避甚難。孝敬 皇帝為太子時,改弘教門為崇教門;沛王為皇太子,改崇賢館為崇文館。皆避名諱, 以遵典禮。此即成例,足為軌模。伏望天恩因循舊式,付司改換。」制從之。
zhǎng ān èr nián wǔ yuè zú, zèng gǔn zhōu dū du, shì yuē zhēn. zhōng zōng jí wèi, yǐ gōng liáo zhī jiù, zhuī zèng lì bù shàng shū. fāng qìng bó xué hǎo zhù shù, suǒ zhuàn zá shū fán èr bǎi yú juǎn. yóu jīng sān lǐ, hào shì zhě duō xún fǎng zhī. měi suǒ chóu dá, xián yǒu diǎn jù, gù shí rén biān cì, míng yuē lǐ zá dá wèn. jù shū shén duō, bù jiǎn mì gé, zhì yú tú huà, yì duō yì běn. zhū zi mò néng shǒu qí yè, zú hòu xún yì sàn wáng. zhǎng zi guāng fǔ, kāi yuán zhōng guān zhì lù zhōu cì shǐ. shǎo zǐ jùn, gōng shū zhī míng, yóu shàn qín qí, ér xìng duō yán zhěng, guān zhì diàn zhōng shì yù shǐ.
長安二年五月卒,贈袞州都督,諡曰貞。中宗即位,以宮僚之舊,追贈吏部尚 書。方慶博學好著述,所撰雜書凡二百餘卷。尤精《三禮》,好事者多詢訪之。每 所酬答,咸有典據,故時人編次,名曰《禮雜答問》。聚書甚多,不減秘閣,至於 圖畫,亦多異本。諸子莫能守其業,卒後尋亦散亡。長子光輔,開元中官至潞州刺 史。少子晙,工書知名,尤善琴棋,而性多嚴整,官至殿中侍御史。
yáo shú, zì lìng zhāng, sàn qí cháng shì sī lián zhī sūn yě. shǎo gū, fǔ dì mèi yǐ yǒu ài chēng. bó shè jīng shǐ, yǒu cái biàn. yǒng huī zhōng míng jīng zhuó dì. lèi bǔ tài zǐ gōng mén láng. yǔ sī yì láng mèng lì zhēn děng fèng lìng zhuàn yáo shān yù cǎi shū, shū chéng, qiān mì shū láng. diào lù zhōng, lèi qiān zhì zhōng shū shè rén, fēng wú xìng xiàn nán. zé tiān lín cháo, qiān xià guān shì láng. zuò cóng fù dì jìng jié tóng xú jìng yè zhī luàn, biǎn guì zhōu dū du fǔ zhǎng shǐ. shí zé tiān yǎ hǎo fú ruì, shú zhì lǐng nán, fǎng zhū shān chuān cǎo shù, qí míng hào yǒu wǔ zì zhě, jiē yǐ wèi shàng yīng guó xìng, liè zòu qí shì. zé tiān dà yuè, zhào bài tiān guān shì láng. shàn yú xuǎn bǔ, shí rén chēng zhī.
姚璹,字令璋,散騎常侍思廉之孫也。少孤,撫弟妹以友愛稱。博涉經史,有 才辯。永徽中明經擢第。累補太子宮門郎。與司議郎孟利貞等奉令撰《瑤山玉彩》 書,書成,遷秘書郎。調露中,累遷至中書舍人,封吳興縣男。則天臨朝,遷夏官 侍郎。坐從父弟敬節同徐敬業之亂,貶桂州都督府長史。時則天雅好符瑞,璹至嶺 南,訪諸山川草樹,其名號有「武」字者,皆以為上膺國姓,列奏其事。則天大悅, 召拜天官侍郎。善於選補,時人稱之。
zhǎng shòu èr nián, qiān wén chāng zuǒ chéng tóng fèng gé luán tái píng zhāng shì. zì yǒng huī yǐ hòu, zuǒ yòu shǐ suī dé duì zhàng chéng zhǐ, zhàng xià hòu móu yì, jiē bù yù wén. shú yǐ wèi dì wáng mó xùn, bù kě zàn wú jì shù, ruò bù xuān zì zǎi xiàng, shǐ guān wú cóng dé shū. nǎi biǎo qǐng zhàng xià suǒ yán jūn guó zhèng yào, zǎi xiàng yī rén zhuān zhī zhuàn lù, hào wèi shí zhèng jì, měi yuè fēng sòng shǐ guǎn. zǎi xiàng zhī zhuàn shí zhèng jì, zì shú shǐ yě. shì suì jiǔ yuè, zuò shì zhuǎn sī bīn shǎo qīng, bà zhī zhèng shì. yán zài chū, zhuó bài nà yán. yǒu sī yǐ shú cóng fù dì fàn fǎ, zòu yán bù hé gèng wèi shì chén. shú shàng yán: xī wáng dūn chēng bīng fàn shùn, wáng dǎo réng diǎn shū jī jī kāng lù yú jìn cháo, jī shào zhōng yú jìn shì. qiè wéi qián gǔ, shàng bù wèi yí jīn fèng shèng ēn, qǐ yóu chén xià. bì yǐ tǐ lì yǒu guāi, fú qǐng gān cóng bǐng tuì. zé tiān yuē: cǐ nǎi wǒ yì, qīng fù hé yán! dàn dāng jǐn zhōng, wú tīng fú shuō.
長壽二年,遷文昌左丞、同鳳閣鸞台平章事。自永徽以後,左、右史雖得對仗 承旨,仗下後謀議,皆不預聞。璹以為帝王謨訓,不可暫無紀述,若不宣自宰相, 史官無從得書。乃表請仗下所言軍國政要,宰相一人專知撰錄,號為時政記,每月 封送史館。宰相之撰時政記,自璹始也。是歲九月,坐事轉司賓少卿,罷知政事。 延載初,擢拜納言。有司以璹從父弟犯法,奏言不合更為侍臣。璹上言:「昔王敦 稱兵犯順,王導仍典樞機;嵇康戮於晉朝,嵇紹忠於晉室。竊惟前古,尚不為疑; 今奉聖恩,豈由臣下。必以體例有乖,伏請甘從屏退。」則天曰:「此乃我意,卿 復何言!但當盡忠,無聽浮說。」
shí wǔ sān sī lǜ fān yí qiú zhǎng, qǐng zào tiān shū yú duān mén wài, kè zì jì gōng, yǐ sòng zhōu dé, shú wèi dū zuò shǐ. zhèng shèng chū, shú jiā qiū guān shàng shū tóng píng zhāng shì. shì suì, míng táng zāi, zé tiān yù zé gōng bì zhèng diàn, shú zòu yuē: cǐ shí rén huǒ, fēi yuē tiān zāi. zhì rú chéng zhōu xuān xiè, bo dài yù lóng hàn wǔ jiàn zhāng, shèng dé mí yǒng. chén yòu jiàn mí lēi xià shēng jīng yún, dāng mí lēi chéng fó zhī shí, qī bǎo tái xū yú sàn huài. dǔ cǐ wú cháng zhī xiāng, biàn chéng zhèng jué zhī yīn. gù zhī shèng rén zhī dào, suí yuán shì huà, fāng biàn zhī lì, bó jì liáng duō. kě shǐ yóu zhī, yì cún yú cǐ. kuàng jīn míng táng, nǎi shì bù zhèng zhī suǒ, fēi zōng miào zhī dì, bì xià ruò bì zhèng diàn, yú lǐ wèi wèi de yě. zuǒ shí yí liú chéng qìng tíng zòu yún: míng táng zōng sì zhī suǒ, jīn jì bèi fén, bì xià yí chuò cháo sī guò. shú yòu chí qián yì yǐ zhēng zhī, zé tiān nǎi yī shú zòu. xiān lìng shú jiān zào tiān shū, zhì shì yǐ gōng dāng cì jué yī děng. shú biǎo qǐng huí zèng fù yī guān, nǎi zhuī zèng qí fù yù zhōu sī hù cān jūn chù píng wèi bó zhōu cì shǐ. tiān hòu jiāng fēng sōng yuè, mìng shú zǒng zhī zhuàn yí zhù, bìng chōng fēng chán fù shǐ. jí chóng zào míng táng, yòu lìng shú chōng shǐ dū zuò, yǐ gōng jiā yín qīng guāng lù dài fū.
時武三思率蕃夷酋長,請造天樞於端門外,刻字紀功,以頌周德,璹為督作使。 證聖初,璹加秋官尚書、同平章事。是歲,明堂災,則天欲責躬避正殿,璹奏曰: 「此實人火,非曰天災。至如成周宣榭,卜代愈隆;漢武建章,盛德彌永。臣又見 《彌勒下生經》雲,當彌勒成佛之時,七寶台須臾散壞。睹此無常之相,便成正覺 之因。故知聖人之道,隨緣示化,方便之利,博濟良多。可使由之,義存於此。況 今明堂,乃是布政之所,非宗廟之地,陛下若避正殿,於禮未為得也。」左拾遺劉 承慶廷奏云:「明堂宗祀之所,今既被焚,陛下宜輟朝思過。」璹又持前議以爭之, 則天乃依璹奏。先令璹監造天樞,至是以功當賜爵一等。璹表請回贈父一官,乃追 贈其父豫州司戶參軍處平為博州刺史。天后將封嵩岳,命璹總知撰儀注,並充封禪 副使。及重造明堂,又令璹充使督作,以功加銀青光祿大夫。
shí yǒu dà shí guó shǐ qǐng xiàn shī zi, shú shàng shū jiàn yuē: shī zi měng shòu, wéi zhǐ shí ròu, yuǎn cóng suì yè, yǐ zhì shén dōu, ròu jì nán dé, jiǎn wèi láo fèi. bì xià yǐ bǎi xìng wèi xīn, lǜ yī wù yǒu shī, yīng quǎn bù xù, yú liè zǒng tíng. yùn bù shā yǐ chǎn dà cí, chuí hǎo shēng yǐ fū zhì dé, fán zài xuān fēi chǔn dòng, mò bù gǎn hé rén ēn. qǐ róng zì fēi báo yú shēn, ér hòu zī gěi yú shòu, qiú zhī zhì lǐ, bì bù rán hū. shū zòu, jù tíng lái shǐ. yòu jiǔ dǐng chū chéng, zhì lìng huáng jīn qiān liǎng tú zhī. shú jìn jiàn yuē: fū dǐng zhě shén qì, guì zài zhì pǔ zì rán, wú jiǎ bié wèi fú shì. chén guān qí zhuàng, xiān yǒu wǔ cǎi huī huàn, cuò zá qí jiān, qǐ dài jīn sè, fāng wèi xuàn yào? zé tiān yòu cóng zhī.
時有大石國使請獻獅子,璹上疏諫曰:「獅子猛獸,唯止食肉,遠從碎葉,以 至神都,肉既難得,檢為勞費。陛下以百姓為心,慮一物有失,鷹犬不蓄,漁獵總 停。運不殺以闡大慈,垂好生以敷至德,凡在翾飛蠢動,莫不感荷仁恩。豈容自菲 薄於身,而厚資給於獸,求之至理,必不然乎」。疏奏,遽停來使。又九鼎初成, 制令黃金千兩塗之。璹進諫曰:「夫鼎者神器,貴在質樸自然,無假別為浮飾。臣 觀其狀,先有五彩輝煥,錯雜其間,豈待金色,方為炫耀?」則天又從之。
xún shǔ qì dān fàn sāi, mìng liáng wáng wǔ sān sī wèi yú guān dào ān fǔ dà shǐ shú wèi fù shǐ yǐ bèi zhī. jí hái, zuò shì, shén gōng chū zuǒ shòu yì zhōu dà dū dū fǔ zhǎng shǐ. shǔ zhōng guān lì duō tān bào, shú lǚ yǒu fā shou shì, jiān wú suǒ róng. zé tiān jiā zhī, jiàng xǐ shū láo zhī yuē: fū yán shuāng zhī xià, shí zhēn sōng zhī shàn qí, jí fēng zhī qián, zhī jìn cǎo zhī wèi guì. wù jì yǒu cǐ, rén yì yí zāi. qīng zǎo hé cháo ēn, wěi rèn sī zhòng. jū zhōng zuò xiāng, hóng yì yǐ duō, fáng biān xùn bīng, xīn lì jù jǐn. suì hán wú gǎi, zhōng shǐ bù yú. nǎi juàn shǔ zhōng, máng sú yīn zá, jiǔ quē liáng shǒu, bì yú qīn yú, zhèng yǐ huì chéng, rén wú cuò zú. shì yòng mìng qīng chū zhèn, jì zī cún yǎng. guǒ néng lǎn pèi chéng qīng, xià chē zhěng sù. lì bù gǎn fàn, jiān wú suǒ róng, qián hòu jiū shou shì, gài fēi yī xù. tān cán zhī wǔ, píng jī yú liè chéng piāo duó zhī chóu, dùn xíng yú wài jìng. jù láo qī yuè, kāng cǐ lí yuán, yán niàn dé shēng, liáng shēn jiā shàng. yí bù láng yá zhī huà, dāng yǐ yù zhōu wèi fǎ. zé tiān yòu cháng wèi shì chén yuē: fán wèi zhǎng guān, néng qīng zì shēn zhě shén yì, qīng dé liáo lì zhě shén nán. zhì yú yáo shú, kě wèi jiān zhī yǐ.
尋屬契丹犯塞,命梁王武三思為榆關道安撫大使、璹為副使以備之。及還,坐 事,神功初左授益州大都督府長史。蜀中官吏多貪暴,璹屢有發扌適,奸無所容。 則天嘉之,降璽書勞之曰:「夫嚴霜之下,識貞松之擅奇,疾風之前,知勁草之為 貴。物既有此,人亦宜哉。卿早荷朝恩,委任斯重。居中作相,弘益已多,防邊訓 兵,心力俱盡。歲寒無改,終始不渝。乃眷蜀中,氓俗殷雜,久缺良守,弊於侵漁, 政以賄成,人無措足。是用命卿出鎮,寄茲存養。果能攬轡澄清,下車整肅。吏不 敢犯,奸無所容,前後糾扌適,蓋非一緒。貪殘之伍,屏跡於列城;剽奪之儔,遁 形於外境。詎勞期月,康此黎元,言念德聲,良深嘉尚。宜布琅邪之化,當以豫州 為法。」則天又嘗謂侍臣曰:「凡為長官,能清自身者甚易,清得僚吏者甚難。至 於姚璹,可謂兼之矣。」
shí xīn dū chéng zhū dài pì zuò zāng zhì sǐ, dài bǔ xì yù. dài pì sù shàn shā mén lǐ zhōng, yīn jié zhū bù chěng, yīn dài pì yǐ shā shú wèi míng, nǐ jù bā shǔ wèi luàn. rén mì biǎo gào zhī zhě, zhì lìng shú àn qí yù. shú shēn chí zhī, shì shè yí shì yǐn ér zhū sǐ zhě, jǐn yǐ qiān shù. zé tiān yòu lìng luò zhōu zhǎng shǐ sòng yuán shuǎng yù shǐ zhōng chéng huò xiàn kě děng zhòng jiā xiáng fù, yì wú suǒ fā míng. dǎi xì yù shù bǎi rén, bù shèng kù dú, dì xiāng fù huì, yǐ jiù fǎn zhuàng. yīn cǐ jí méi zhě fù wǔ shí yú jiā, qí yú chēng zhī fǎn pèi liú zhě yì shí bā jiǔ, dào lù yuān zhī. jiān chá yù shǐ yuán shù jǐ hé zòu qí shì. zé tiān chū lìng shú yǔ shù jǐ duì dìng, yòu xún lìng bà tuī. é bài dì guān shàng shū. suì yú, zhuǎn dōng guān shàng shū, réng xī jīng liú shǒu. zhǎng ān zhōng, lèi biǎo qǐ hái gǔ, zhì tīng zhì shì, jìn jué wèi bó. yù guān míng fù jiù, wèi gōng bù shàng shū. shén lóng yuán nián zú, yí lìng báo zàng, zèng yuè zhōu dū du, shì yuē chéng.
時新都丞朱待辟坐贓至死,逮捕系獄。待辟素善沙門理中,陰結諸不逞,因待 辟以殺璹為名,擬據巴蜀為亂。人密表告之者,制令璹按其獄。璹深持之,事涉疑 似引而誅死者,僅以千數。則天又令洛州長史宋元爽、御史中丞霍獻可等重加詳覆, 亦無所發明。逮系獄數百人,不勝酷毒,遞相附會,以就反狀。因此籍沒者復五十 余家,其餘稱知反配流者亦十八九,道路冤之。監察御史袁恕己劾奏其事。則天初 令璹與恕己對定,又尋令罷推。俄拜地官尚書。歲余,轉冬官尚書,仍西京留守。 長安中,累表乞骸骨,制聽致仕,進爵為伯。遇官名復舊,為工部尚書。神龍元年 卒,遺令薄葬,贈越州都督,諡曰成。
dì bān, shǎo hǎo xué, yǐ qín kǔ zì lì. jǔ míng jīng, lèi chú dìng biàn cāng guó bīn děng wǔ zhōu cì shǐ, jiā yín qīng guāng lù dài fū, zhuǎn qín zhōu cì shǐ. yǐ shàn zhèng yǒu wén, xǐ shū bāo měi, cì juàn bǎi pǐ. shén lóng yuán nián, lèi fēng xuān chéng jùn gōng, sān qiān tài zǐ zhān shì, réng jiān zuǒ shù zǐ. shí jié mǐn tài zǐ jǔ shì bù fǎ, bān qián hòu shàng shū jìn jiàn. jīn zài sì shì:
弟班,少好學,以勤苦自立。舉明經,累除定、汴、滄、虢、豳等五州刺史, 加銀青光祿大夫,轉秦州刺史。以善政有聞,璽書褒美,賜絹百匹。神龍元年,累 封宣城郡公,三遷太子詹事,仍兼左庶子。時節愍太子舉事不法,班前後上書進諫。 今載四事:
qí yī yuē: chén wén jiǎ yì yuē: xuǎn tiān xià zhī duān shì, xiào tì bó wén yǒu dào shù zhě, shǐ yǔ tài zǐ jū chù chū rù. gù tài zǐ jiàn zhèng shì, wén zhèng yán, xíng zhèng dào, zuǒ yòu qián hòu jiē zhèng rén yě. fū xí yǔ zhèng rén jū zhī, bù néng wú zhèng xí yǔ bù zhèng rén jū zhī, bù néng wú bù zhèng. tài zǐ jì guān chéng rén, miǎn yú bǎo fù zhī yán, zé yǒu jì guò zhī shǐ. chè shàn zhī zǎi, jìn shàn zhī jīng, fěi bàng zhī mù, gǎn jiàn zhī gǔ, gǔ shǐ sòng zhēn, dài fū jìn móu, gù xí yǔ zhì zhǎng, huà yǔ xīn chéng. fū jiào dé ér zuǒ yòu zhèng, zé tài zǐ zhèng yǐ tài zǐ zhèng ér tiān xià dìng yǐ. chén yòu wén zhī, mù cóng shéng zé zhèng, hòu cóng jiàn zé shèng. shàn yán gǔ zhě, suǒ yǐ yàn yú jīn. fú wéi diàn xià ruì dé hóng shēn, tiān zī cōng mǐn, jìn dài chéng bài, qián gǔ ān wēi, mò bù xuán jiàn zài xīn, dòng hé diǎn lǐ. chén yǐ yōng xiǔ, làn jū fǔ bì, xū bèi ěr mù, dāo yù gǔ gōng, zhé jiàn chén lù, shù bì shān hǎi. fú yǐ nèi zhì zuō fang, gōng qiǎo dé rù gōng wéi zhī nèi jìn wèi zhī suǒ, huò yán yǔ nèi chū, huò shì zhuàng wài tōng, xiǎo rén wú zhī, bù shí qīng zhòng, yīn wèi zhà wěi, yǒu diàn huī yóu. chén wàng bìng fù suǒ sī, yǐ tíng gōng nèi zào zuò. rú huò yào xū yì zào, yóu wàng gōng wài ān zhì, shù dé gōng jiàng bù yú gōng jìn chū rù.
其一曰:臣聞賈誼曰:「選天下之端士,孝悌博聞有道術者,使與太子居處出 入。故太子見正事,聞正言,行正道,左右前後皆正人也。夫習與正人居之,不能 無正;習與不正人居之,不能無不正。太子既冠成人,免於保傅之嚴,則有記過之 史。徹膳之宰,進善之旌,誹謗之木,敢諫之鼓,瞽史誦箴,大夫進謀,故習與智 長,化與心成。夫教得而左右正,則太子正矣;太子正而天下定矣。」臣又聞之, 木從繩則正,後從諫則聖。善言古者,所以驗於今。伏惟殿下睿德洪深,天姿聰敏, 近代成敗,前古安危,莫不懸鑒在心,動合典禮。臣以庸朽,濫居輔弼,虛備耳目, 叨預股肱,輒薦塵露,庶裨山海。伏以內置作坊,工巧得入宮闈之內、禁衛之所, 或言語內出,或事狀外通,小人無知,不識輕重,因為詐偽,有玷徽猷。臣望並付 所司,以停宮內造作。如或要須役造,猶望宮外安置,庶得工匠不於宮禁出入。
qí èr yuē: chén wén hàn wén dì shēn yī yì tí, zú lǚ gé xì qí gāo dì lán kǎn yòng tóng zhě, jiē yì yǐ tiě. jīng hóu dài yù jù jiàn huán pèi yǐ guò wèi, tài zǐ bù shì, jīng hóu yuē: wèi guó yì yǒu bǎo hū? tài zǐ yuē: zhǔ xìn chén zhōng, wèi zhī bǎo yě. jīng hóu wěi jiàn pèi ér qù. tài zǐ shǐ zhuī hái zhī, wèi yuē: zhū yù zhēn wán, hán bù kě yī, jī bù kě shí, wú yí wǒ zéi. jīng hóu dù mén bù chū. chén guān shèng xián jīng jí, wù yǐ jiǎn sù wèi guì huáng wáng zhèng huà, jiē yǐ fěi bó wèi dé. fú wéi diàn xià liú xīn gōng jiǎn, mí shàng fú shē. chén yú yóu wàng sǔn zhī yòu sǔn zhī, jū jiǎn yǐ xíng jiǎn, jiǎn shěng zào zuò, jié liàng yòng dù.
其二曰:臣聞漢文帝身衣弋綈,足履革舄;齊高帝欄檻用銅者,皆易以鐵。經 侯帶玉具劍環珮以過魏,太子不視,經侯曰:「魏國亦有寶乎?」太子曰:「主信 臣忠,魏之寶也。」經侯委劍珮而去。太子使追還之,謂曰:「珠玉珍玩,寒不可 衣,飢不可食,無遺我賊。」經侯杜門不出。臣觀聖賢經籍,務以簡素為貴;皇王 政化,皆以菲薄為德。伏惟殿下留心恭儉,靡尚浮奢。臣愚猶望損之又損之,居簡 以行簡,減省造作,節量用度。
qí sān yuē: chén wén yín yǒu tóng lóu, gōng wéi yán mì, mén gé lái wǎng, jiē yǒu bù lì. diàn xià shí yǒu suǒ xū, wéi mén sī xuān lìng, huò kǒng jiān wěi zhī bèi, yīn cǐ wàng wèi zēng jiǎn, tuō yǒu wén zhuàng chuǎn cuò, shì lǐ biàn jí chà wéi. qiě jìn rì lǚ shēng zhī biàn nǎi dài shǔ xuān chì, fú lài diàn xià ruì mǐn, dāng jí jué qí jiān wěi, zì yú chén xià yōng qiǎn, qǐ néng shēn biàn zhēn xū? wàng mò lìng jí fù shì xíng xià, bìng yòng nèi yìn yìn huà shǔ zhī hòu, jì dé miǎn yǒu zhà jiǎ, nǎi shì zhǎng jiǔ guī mó. chén yòu wén zhī, zhōng chén shì jūn, yǒu fàn ér wú yǐn míng zhǔ yù xià, nà jiàn yǐ jìn dé. gù shū yún: yǒu yán nì yú zhì, bì qiú zhū dào yǒu yán shùn yú xīn, bì qiú zhū fēi dào. fú wéi diàn xià rén míng zhāo zhù, shèng jìng rì jī, tàn yōu dòng wēi, qióng shén suǒ yǐn. shì zhī shàn è, háo lí mí chà lǐ yǒu wēi yí, zī zhū wú shuǎng. chén yǐ yōng miù, dāo shì chūn wéi, zhí jū xiàn tì, qǐ gǎn jiān mò!
其三曰:臣聞銀牖銅樓,宮闈嚴秘,門閤來往,皆有簿歷。殿下時有所須,唯 門司宣令,或恐奸偽之輩,因此妄為增減,脫有文狀舛錯,事理便即差違。且近日 呂升之便乃代署宣敕,伏賴殿下睿敏,當即覺其奸偽,自余臣下庸淺,豈能深辨真 虛?望墨令及覆事行下,並用內印印畫署之後,冀得免有詐假,乃是長久規模。臣 又聞之,忠臣事君,有犯而無隱;明主馭下,納諫以進德。故《書》云:「有言逆 於志,必求諸道;有言順於心,必求諸非道。」伏惟殿下仁明昭著,聖敬日躋,探 幽洞微,窮神索隱。事之善惡,毫釐靡差;理有危疑,錙銖無爽。臣以庸謬,叨侍 春闈,職居獻替,豈敢緘默!
qí sì yuē: chén wén shèng rén bù zhuān qí dé, xián zhì bì yǒu suǒ shī. gù yuē: yǔ shàn rén yán, rú rù zhī lán zhī shì, jiǔ zì fēn fāng yǔ bù shàn rén yán, rú huǒ xiāo gāo, bù jué ér jǐn. jīn sī jīng jiàn wú xué shì, gòng fèng wèi yǒu shì dú, fú wàng shí yīn shì shàn, zòu qǐng zhì rén. suǒ jì jiǎng xí tán yán, wù jǐn zhōng guī zhī dào pī wén shou shì jù, fāng zī shěn yù zhī qín. chén yòu wén chén zhī shì zhǔ, bì jǐn nǎi chéng jūn zhī jìn xián, wù qiú zhōng dǎng. fú wéi diàn xià yǎng dé chǔ wéi, yǐ duān jìng wèi wù gōng yīng shǒu qì, yǐ xué yè wèi xiān. jīng suǒ yǐ lì xíng xiū shēn, shǐ suǒ yǐ ān shí chéng bài. yǎ gào jì xí, zhōng xiào nǎi chéng, chuán jì fāng tōng, ān wēi sī biàn. zhī fù zǐ jūn chén zhī dào, shí gǔ jīn jiàn jiè zhī guī, jīng shǐ wèi xiān, sī nǎi jí wù. zhì yú gōng qiǎo zào zuò, liáo lì zhí sī, shí wèi mò shì, wú zú láo lǜ. chén yǐ yōng qiǎn, xiàn tì shì sī, chén ér bù yán, fù qiǎn shèng rì, yán ér huò zuì, shì suǒ gān xīn. fú yuàn liú yì jīng shū, jiǎn lüè xì shì, yī méng cǎi nà, wàn yǔn wú cí. qǐ xiáng chǔ míng, fǔ jīn kuáng gǔ.
其四曰:臣聞聖人不專其德,賢智必有所師。故曰:與善人言,如入芝蘭之室, 久自芬芳;與不善人言,如火銷膏,不覺而盡。今司經見無學士,供奉未有侍讀, 伏望時因視膳,奏請置人。所冀講席談筵,務盡忠規之道;披文扌適句,方資審諭 之勤。臣又聞臣之事主,必盡乃誠;君之進賢,務求忠讜。伏惟殿下養德儲闈,以 端靜為務;恭膺守器,以學業為先。經所以立行修身,史所以諳識成敗。雅誥既習, 忠孝乃成,傳記方通,安危斯辨。知父子君臣之道,識古今鑑戒之規,經史為先, 斯乃急務。至於工巧造作,僚吏直司,實為末事,無足勞慮。臣以庸淺,獻替是司, 臣而不言,負譴聖日,言而獲罪,是所甘心。伏願留意經書,簡略細事,一蒙採納, 萬殞無辭。乞降儲明,俯矜狂瞽。
shū zòu, tài zǐ suī chēng shàn, jìng bù quān gé. tài zǐ bài, zhào qiǎn suǒ qí gōng zhōng, dé bān jiàn shū, zhōng zōng jiā qí qiè zhí. shí gōng chén jiē biǎn chù, wéi bān zhuó bài yòu sàn qí cháng shì. suì yú, qiān mì shū jiān.
疏奏,太子雖稱善,竟不悛革。太子敗,詔遣索其宮中,得班諫書,中宗嘉其 切直。時宮臣皆貶黜,唯班擢拜右散騎常侍。歲余,遷秘書監。
ruì zōng jí wèi, lèi shòu hù bù shàng shū, zhuǎn tài zǐ bīn kè. xiān tiān èr nián, jiā jīn zǐ guāng lù dài fū, fù bài hù bù shàng shū. bān yǔ xiōng dì shú, shù nián jiān jù wèi dìng zhōu cì shǐ hù bù shàng shū, shí rén róng zhī. kāi yuán èr nián zú, nián qī shí sì. bān cháng yǐ qí zēng zǔ chá suǒ zhuàn hàn shū xùn zuǎn, duō wèi hòu zhī zhù hàn shū zhě yǐn méi míng shì, jiāng wèi jǐ shuō bān nǎi zhuàn hàn shū shào xùn sì shí juǎn, yǐ fā míng jiù yì, xíng yú dài.
睿宗即位,累授戶部尚書,轉太子賓客。先天二年,加金紫光祿大夫,復拜戶 部尚書。班與兄弟璹,數年間俱為定州刺史、戶部尚書,時人榮之。開元二年卒, 年七十四。班嘗以其曾祖察所撰《漢書訓纂》,多為後之注《漢書》者隱沒名氏, 將為己說;班乃撰《漢書紹訓》四十卷,以發明舊義,行於代。
shǐ chén yuē: tiān zǐ yǒu zhèng chén qī rén, suī wú dào bù shī qí tiān xià. zhì lú líng fù wèi, táng zuò zhōng xìng, zhèng yóu dí gōng, yī rén yǐ bì. huò yuē: xǔ zhī tài shèn. dá yuē: dāng gé mìng zhī shí, péng xié shén zhòng, fēi tuī chéng jié lì, zhì shēn wàng jiā zhě, shú néng yǔ yú cǐ hū! rén jié liú sǐ bù bì, gǔ gěng yǒu zhāng, suī féng hǎo shā wú gū, néng shǐ zhōng wèi dà yì. jìng cún tiān xià, qǐ bù rán hū! wáng fāng qìng gān chéng nán hǎi, yǔ jì dōng gōng, tái gé shū jī, wú bù gōng jì, suǒ wèi jūn zǐ bù qì zhě yě. gǒu fēi wén xué, sī yān qǔ sī. shú chéng dū bù zhèng, shǐ zú bù móu xiāng guó shàng zhāng, huò fǒu huò zhōng. qiě fén míng táng ér bì zhèng diàn, gù zhèng hé duō chù táng sòng ér lì tiān shū, yī yán fēi cuò. shěn nǎi wàng qiú fú ruì, yǐ shī zhōng zhēn jīng zé chǔ máo, nán bì guò jiù. bù cháng qí dé, wǎng wèi chéng xiū. bān guī jiàn yǒu cái, mù shǒu duō shàn, chǔ wò zhī rèn, kě wèi dé rén.
史臣曰:天子有諍臣七人,雖無道不失其天下。致廬陵復位,唐祚中興,諍由 狄公,一人以蔽。或曰:許之太甚。答曰:當革命之時,朋邪甚眾,非推誠竭力, 致身忘家者,孰能與於此乎!仁傑流死不避,骨鯁有彰,雖逢好殺無辜,能使終畏 大義。竟存天下,豈不然乎!王方慶干城南海,羽冀東宮,台閣樞機,無不功濟, 所謂君子不器者也。苟非文學,斯焉取斯。璹成都布政,始卒不侔;相國上章,或 否或中。且焚明堂而避正殿,固諍何多;黜唐頌而立天樞,一言非措。矧乃妄求符 瑞,已失忠貞;精擇楚茅,難裨過咎。不常其德,罔畏承羞。班規諫有才,牧守多 善,儲幄之任,可謂得人。
zàn yuē: fàn yán wǔ zhǐ, fǎn zhèng fú wēi. shì rén zá shì, dí néng yǒu zhī. zhōng tì wǔ shì, kè fù táng jī. gōng zhī mò dà, rén wú yǐ shī. fāng qìng zhī cái, zhōu xuán tè lì. shú yě wú cháng, bān néng cāo zhí.
贊曰:犯顏忤旨,返政扶危。是人雜事,狄能有之。終替武氏,克復唐基。功 之莫大,人無以師。方慶之才,周旋特立。璹也無常,班能操執。