dí rén jié zú zēng sūn jiān mó
○狄仁杰 族曾孙兼谟
wáng fāng qìng yáo shú dì bān
王方庆 姚璹 弟班
dí rén jié zì huái yīng, bīng zhōu tài yuán rén yě. zǔ xiào xù, zhēn guān zhōng shàng shū zuǒ chéng. fù zhī xùn, kuí zhōu zhǎng shǐ. rén jié ér tóng shí, mén rén yǒu bèi hài zhě, xiàn lì jiù jí zhī, zhòng jiē jiē duì, wéi rén jié jiān zuò dú shū. lì zé zhī, rén jié yuē:" huáng juǎn zhī zhōng, shèng xián bèi zài, yóu bù néng jiē duì, hé xiá ǒu sú lì, ér jiàn zé yé!" hòu yǐ míng jīng jǔ, shòu biàn zhōu pàn zuǒ. shí gōng bù shàng shū yán lì běn wèi hé nán dào chù zhì shǐ, rén jié wèi lì rén wū gào, lì běn jiàn ér xiè yuē:" zhòng ní yún:' guān guò zhī rén yǐ' zú xià kě wèi hǎi qǔ zhī míng zhū, dōng nán zhī yí bǎo." jiàn shòu bìng zhōu dū du fǔ fǎ cáo. qí qīn zài hé yáng bié yè, rén jié fù bīng zhōu, dēng tài háng shān, nán wàng jiàn bái yún gū fēi, wèi zuǒ yòu yuē:" wú qīn suǒ jū, zài cǐ yún xià." zhān wàng zhù lì jiǔ zhī, yún yí nǎi xíng. rén jié xiào yǒu jué rén, zài bìng zhōu, yǒu tóng fǔ fǎ cáo zhèng chóng zhì, mǔ lǎo qiě bìng, dāng chōng shǐ jué yù. rén jié wèi yuē:" tài fū rén yǒu wēi jí, ér gōng yuǎn shǐ, qǐ kě yí qīn wàn lǐ zhī yōu!" nǎi yì zhǎng shǐ lìn rén jī, qǐng dài chóng zhì ér xíng. shí rén jī yǔ sī mǎ lǐ xiào lián bù xié, yīn wèi yuē:" wú děng qǐ dú wú kuì yé?" yóu shì xiāng dài rú chū.
狄仁杰字怀英,并州太原人也。祖孝绪,贞观中尚书左丞。父知逊,夔州长史。 仁杰兒童时,门人有被害者,县吏就诘之,众皆接对,唯仁杰坚坐读书。吏责之, 仁杰曰:“黄卷之中,圣贤备在,犹不能接对,何暇偶俗吏,而见责耶!”后以明 经举,授汴州判佐。时工部尚书阎立本为河南道黜陟使,仁杰为吏人诬告,立本见 而谢曰:“仲尼云:‘观过知仁矣’足下可谓海曲之明珠,东南之遗宝。”荐授并 州都督府法曹。其亲在河阳别业,仁杰赴并州,登太行山,南望见白云孤飞,谓左 右曰:“吾亲所居,在此云下。”瞻望伫立久之,云移乃行。仁杰孝友绝人,在并 州,有同府法曹郑崇质,母老且病,当充使绝域。仁杰谓曰:“太夫人有危疾,而 公远使,岂可贻亲万里之忧!”乃诣长史蔺仁基,请代崇质而行。时仁基与司马李 孝廉不协,因谓曰:“吾等岂独无愧耶?”由是相待如初。
rén jié, yí fèng zhōng wèi dà lǐ chéng, zhōu suì duàn zhì yù yī wàn qī qiān rén, wú yuān sù zhě. shí wǔ wèi dà jiàng jūn quán shàn cái zuò wù zhuó zhāo líng bǎi shù, rén jié zòu zuì dāng miǎn zhí. gāo zōng lìng jí zhū zhī, rén jié yòu zòu zuì bù dàng sǐ. dì zuò sè yuē:" shàn cái zhuó líng shàng shù, shì shǐ wǒ bù xiào, bì xū shā zhī." zuǒ yòu zhǔ rén jié lìng chū, rén jié yuē: " chén wén nì lóng lín, wǔ rén zhǔ, zì gǔ yǐ wéi nán, chén yú yǐ wéi bù rán. jū jié zhòu shí zé nán, yáo shùn shí zé yì. chén jīn xìng féng yáo shùn, bù jù bǐ qiān zhī zhū. xī hàn wén shí yǒu dào gāo miào yù huán, zhāng shì zhī tíng zhēng, zuì zhǐ qì shì. wèi wén jiāng xǐ qí rén, xīn pí yǐn jū ér jiàn, yì jiàn nà yòng. qiě míng zhǔ kě yǐ lǐ duó, zhōng chén bù kě yǐ wēi jù. jīn bì xià bù nà chén yán, míng mù zhī hòu, xiū jiàn shì zhī xīn pí yú dì xià. bì xià zuò fǎ, xuán zhī xiàng wèi, tú liú sǐ zuì, jù yǒu děng chà. qǐ yǒu fàn fēi jí xíng, jí lìng cì sǐ? fǎ jì wú cháng, zé wàn xìng hé suǒ cuò qí shǒu zú? bì xià bì yù biàn fǎ, qǐng cóng jīn rì wèi shǐ. gǔ rén yún:' jiǎ shǐ dào cháng líng yī póu tǔ, bì xià hé yǐ jiā zhī?' jīn bì xià yǐ zhāo líng yī zhū bǎi shā yī jiāng jūn, qiān zǎi zhī hòu, wèi bì xià wèi hé zhǔ? cǐ chén suǒ yǐ bù gǎn fèng zhì shā shàn cái, xiàn bì xià yú bù dào." dì yì shāo jiě, shàn cái yīn ér miǎn sǐ. jū shù rì, shòu rén jié shì yù shǐ. shí sī nóng qīng wéi jī jiān lǐng jiāng zuò shào fǔ èr sī, gāo zōng yǐ gōng líng xuán gōng xiá xiǎo, bù róng sòng zhōng zhī jù, qiǎn jī xù chéng qí gōng. jī yú shān zhī zuǒ yòu wèi biàn fáng sì suǒ, yòu zào sù yǔ gāo shān shàng yáng děng gōng, mò bù zhuàng lì. rén jié zòu qí tài guò, jī jìng zuò miǎn guān. zuǒ sī láng zhōng wáng běn lì shì chǒng yòng shì, cháo tíng shè jù, rén jié zòu zhī, qǐng fù fǎ sì, gāo zōng tè yuán zhī. rén jié zòu yuē:" guó jiā suī fá yīng cái, qǐ shǎo běn lì zhī lèi, bì xià hé xī zuì rén ér kuī wáng fǎ? bì yù qū shè běn lì, qǐng qì chén yú wú rén zhī jìng, wèi zhōng zhēn jiāng lái zhī jiè." běn lì jìng dé zuì, yóu shì cháo tíng sù rán.
仁杰,仪凤中为大理丞,周岁断滞狱一万七千人,无冤诉者。时武卫大将军权 善才坐误斫昭陵柏树,仁杰奏罪当免职。高宗令即诛之,仁杰又奏罪不当死。帝作 色曰:“善才斫陵上树,是使我不孝,必须杀之。”左右瞩仁杰令出,仁杰曰: “臣闻逆龙鳞,忤人主,自古以为难,臣愚以为不然。居桀、纣时则难,尧、舜时 则易。臣今幸逢尧、舜,不惧比千之诛。昔汉文时有盗高庙玉环,张释之廷诤,罪 止弃市。魏文将徙其人,辛毗引裾而谏,亦见纳用。且明主可以理夺,忠臣不可以 威惧。今陛下不纳臣言,瞑目之后,羞见释之、辛毗于地下。陛下作法,悬之象魏, 徒流死罪,俱有等差。岂有犯非极刑,即令赐死?法既无常,则万姓何所措其手足? 陛下必欲变法,请从今日为始。古人云:‘假使盗长陵一抔土,陛下何以加之?’ 今陛下以昭陵一株柏杀一将军,千载之后,谓陛下为何主?此臣所以不敢奉制杀善 才,陷陛下于不道。”帝意稍解,善才因而免死。居数日,授仁杰侍御史。时司农 卿韦机兼领将作、少府二司,高宗以恭陵玄宫狭小,不容送终之具,遣机续成其功。 机于埏之左右为便房四所,又造宿羽、高山、上阳等宫,莫不壮丽。仁杰奏其太过, 机竟坐免官。左司郎中王本立恃宠用事,朝廷慑惧,仁杰奏之,请付法寺,高宗特 原之。仁杰奏曰:“国家虽乏英才,岂少本立之类,陛下何惜罪人而亏王法?必欲 曲赦本立,请弃臣于无人之境,为忠贞将来之诫。”本立竟得罪,由是朝廷肃然。
xún jiā cháo sàn dài fū, lèi qiān dù zhī láng zhōng. gāo zōng jiāng xìng fén yáng gōng, yǐ rén jié wèi zhī dùn shǐ. bīng zhōu zhǎng shǐ lǐ chōng xuán yǐ dào chū dù nǚ cí, sú yún shèng fú guò zhě bì zhì fēng léi zhī zāi, nǎi fā shù wàn rén bié kāi yù dào. rén jié yuē: " tiān zǐ zhī xíng, qiān shèng wàn qí, fēng bó qīng chén, yǔ shī sǎ dào, hé dù nǚ zhī hài yé?" jù lìng bà zhī. gāo zōng wén zhī, tàn yuē:" zhēn dà zhàng fū yě!"
寻加朝散大夫,累迁度支郎中。高宗将幸汾阳宫,以仁杰为知顿使。并州长史 李冲玄以道出妒女祠,俗云盛服过者必致风雷之灾,乃发数万人别开御道。仁杰曰: “天子之行,千乘万骑,风伯清尘,雨师洒道,何妒女之害耶?”遽令罢之。高宗 闻之,叹曰:“真大丈夫也!”
é zhuǎn níng zhōu cì shǐ, fǔ hé róng xià, rén dé huān xīn, jùn rén lēi bēi sòng dé. yù shǐ guō hàn xún chá lǒng yòu, suǒ zhì duō suǒ àn hé. jí rù níng zhōu jìng nèi, qí lǎo gē cì shǐ dé měi zhě yíng lù. hàn jì shòu guǎn, zhào zhōu lì wèi zhī yuē: " rù qí jìng, qí zhèng kě zhī yě. yuàn chéng shǐ jūn zhī měi, wú wéi jiǔ liú." zhōu rén fāng sàn. hàn jiàn míng yú cháo, zhēng wèi dōng guān shì láng, chōng jiāng nán xún fǔ shǐ. wú chǔ zhī sú duō yín cí, rén jié zòu huǐ yī qiān qī bǎi suǒ, wéi liú xià yǔ wú tài bó jì zhá wǔ yuán sì cí.
俄转宁州刺史,抚和戎夏,人得欢心,郡人勒碑颂德。御史郭翰巡察陇右,所 至多所按劾。及入宁州境内,耆老歌刺史德美者盈路。翰既授馆,召州吏谓之曰: “入其境,其政可知也。愿成使君之美,无为久留。”州人方散。翰荐名于朝,徵 为冬官侍郎,充江南巡抚使。吴、楚之俗多淫祠,仁杰奏毁一千七百所,唯留夏禹、 吴太伯、季札、伍员四祠。
zhuǎi wén chāng yòu chéng, chū wèi yù zhōu cì shǐ. shí yuè wáng zhēn chēng bīng rǔ nán shì bài, yuán zuò zhě liù qī bǎi rén, jí mò zhě wǔ qiān kǒu, sī xíng shǐ bī cù xíng xíng. rén jié āi qí guà wù, huǎn qí yù, mì biǎo zòu yuē:" chén yù xiǎn zòu, shì wèi nì rén shēn lǐ zhī ér bù yán, kǒng guāi bì xià cún xù zhī zhǐ. biǎo chéng fù huǐ, yì bù néng dìng. cǐ bèi xián fēi běn xīn, fú wàng āi qí guà wù." tè chì yuán zhī, pèi liú fēng zhōu. yù qiú cì yú níng zhōu, fù lǎo yíng ér láo zhī yuē:" wǒ dí shǐ jūn huó rǔ bèi yé!" xiāng xié kū yú bēi xià, zhāi sān rì ér hòu xíng. yù qiú zhì liú suǒ, fù xiāng yǔ lì bēi sòng dí jūn zhī dé.
转文昌右丞,出为豫州刺史。时越王贞称兵汝南事败,缘坐者六七百人,籍没 者五千口,司刑使逼促行刑。仁杰哀其诖误,缓其狱,密表奏曰:“臣欲显奏,似 为逆人申理;知而不言,恐乖陛下存恤之旨。表成复毁,意不能定。此辈咸非本心, 伏望哀其诖误。”特敕原之,配流丰州。豫囚次于宁州,父老迎而劳之曰:“我狄 使君活汝辈耶!”相携哭于碑下,斋三日而后行。豫囚至流所,复相与立碑颂狄君 之德。
chū, yuè wáng zhī luàn, zǎi xiàng zhāng guāng fǔ lǜ shī tǎo píng zhī. jiàng shì shì gōng, duō suǒ qiú qǔ, rén jié bù zhī yīng. guāng fǔ nù yuē:" zhōu jiāng qīng yuán shuài yé?" rén jié yuē:" luàn hé nán zhě, yī yuè wáng zhēn ěr. jīn yī zhēn sǐ ér wàn zhēn shēng." guāng fǔ zhì qí cí, rén jié yuē:" míng gōng dǒng róng sān shí wàn, píng yī luàn chén, bù jí bīng fēng, zòng qí bào héng, wú zuì zhī rén, gān nǎo tú dì, cǐ fēi wàn zhēn hé yé? qiě xiōng wēi xié cóng, shì nán zì gù, jí tiān bīng zàn lín, chéng chéng guī shùn zhě wàn jì, shéng zhuì sì miàn chéng qī. gōng nài hé zòng yāo gōng zhī rén, shā guī xiáng zhī zhòng? dàn kǒng yuān shēng téng fèi, shàng chè yú tiān. rú dé shàng fāng zhǎn mǎ jiàn jiā yú jūn jǐng, suī sǐ rú guī." guāng fǔ bù néng jí, xīn shén xián zhī. hái dōu, zòu rén jié bù xùn, zuǒ shòu fù zhōu cì shǐ. rù wèi luò zhōu sī mǎ.
初,越王之乱,宰相张光辅率师讨平之。将士恃功,多所求取,仁杰不之应。 光辅怒曰:“州将轻元帅耶?”仁杰曰:“乱河南者,一越王贞耳。今一贞死而万 贞生。”光辅质其辞,仁杰曰:“明公董戎三十万,平一乱臣,不戢兵锋,纵其暴 横,无罪之人,肝脑涂地,此非万贞何耶?且凶威协从,势难自固,及天兵暂临, 乘城归顺者万计,绳坠四面成蹊。公奈何纵邀功之人,杀归降之众?但恐冤声腾沸, 上彻于天。如得尚方斩马剑加于君颈,虽死如归。”光辅不能诘,心甚衔之。还都, 奏仁杰不逊,左授复州刺史。入为洛州司马。
tiān shòu èr nián jiǔ yuè dīng yǒu, zhuǎn dì guān shì láng pàn shàng shū tóng fèng gé luán tái píng zhāng shì. zé tiān wèi yuē: " qīng zài rǔ nán shí, shén yǒu shàn zhèng, yù zhī zèn qīng zhě hū?" rén jié xiè yuē:" bì xià yǐ chén wèi guò, chén dāng gǎi zhī bì xià míng chén wú guò, chén zhī xìng yě. chén bù zhī zèn zhě, bìng wéi shàn yǒu, chén qǐng bù zhī." zé tiān shēn jiā tàn yì.
天授二年九月丁酉,转地官侍郎、判尚书、同凤阁鸾台平章事。则天谓曰: “卿在汝南时,甚有善政,欲知谮卿者乎?”仁杰谢曰:“陛下以臣为过,臣当改 之;陛下明臣无过,臣之幸也。臣不知谮者,并为善友,臣请不知。”则天深加叹 异。
wèi jǐ, wèi lái jùn chén wū gòu xià yù. shí yī wèn jí chéng zhě lì dé jiǎn sǐ, lái jùn chén bī xié rén jié, lìng yī wèn chéng fǎn. rén jié tàn yuē:" dà zhōu gé mìng, wàn wù wéi xīn, táng cháo jiù chén, gān cóng zhū lù. fǎn shì shí!" jùn chén nǎi shǎo kuān zhī. pàn guān wáng dé shòu wèi rén jié yuē:" shàng shū bì děi jiǎn sǐ. dé shòu yì yù qiú shǎo jiē jí, píng shàng shū qiān yáng zhí róu, kě hū?" rén jié yuē:" ruò hé qiān zhī?" dé shòu yuē:" shàng shū wèi chūn guān shí, zhí róu rèn qí sī yuán wài, yǐn zhī kě yě." rén jié yuē:" huáng tiān hòu tǔ, qiǎn rén jié xíng cǐ shì!" yǐ tóu chù zhù, liú xiě bèi miàn, dé shòu jù ér xiè yān. jì chéng fǎn, suǒ sī dàn dài rì xíng xíng, bù fù yán bèi. rén jié qiú shǒu zhě dé bǐ yàn, chāi bèi tóu bó shū yuān, zhì mián yī zhōng, wèi dé shòu yuē:" shí fāng rè, qǐng fù jiā rén qù qí mián." dé shòu bù zhī chá. rén jié zi guāng yuǎn dé shū, chí yǐ gào biàn. zé tiān zhào jiàn, lǎn zhī ér wèn jùn chén. jùn chén yuē:" rén dàng bù miǎn guàn dài, qǐn chù shén ān, hé yóu fú zuì?" zé tiān shǐ rén shì zhī, jùn chén jù mìng rén jié jīn dài ér jiàn shǐ zhě. nǎi lìng dé shòu dài rén jié zuò xiè sǐ biǎo, fù shǐ zhě jìn zhī. zé tiān zhào rén jié, wèi yuē:" chéng fǎn hé yě?" duì yuē:" xiàng ruò bù chéng fǎn, yǐ sǐ yú biān chī yǐ."" hé wéi zuò xiè sǐ biǎo?" yuē" chén wú cǐ biǎo." shì zhī, nǎi zhī dài shǔ yě. gù dé miǎn sǐ. biǎn péng zé lìng. wǔ chéng sì lǚ zòu qǐng zhū zhī, zé tiān yuē:" zhèn hǎo shēng è shā, zhì zài xù xíng. huàn hàn yǐ xíng, bù kě gèng fǎn."
未几,为来俊臣诬构下狱。时一问即承者例得减死,来俊臣逼协仁杰,令一问 承反。仁杰叹曰:“大周革命,万物唯新,唐朝旧臣,甘从诛戮。反是实!”俊臣 乃少宽之。判官王德寿谓仁杰曰:“尚书必得减死。德寿意欲求少阶级,凭尚书牵 杨执柔,可乎?”仁杰曰:“若何牵之?”德寿曰:“尚书为春官时,执柔任其司 员外,引之可也。”仁杰曰:“皇天后土,遣仁杰行此事!”以头触柱,流血被面, 德寿惧而谢焉。既承反,所司但待日行刑,不复严备。仁杰求守者得笔砚,拆被头 帛书冤,置绵衣中,谓德寿曰:“时方热,请付家人去其绵。”德寿不之察。仁杰 子光远得书,持以告变。则天召见,览之而问俊臣。俊臣曰:“仁档不免冠带,寝 处甚安,何由伏罪?”则天使人视之,俊臣遽命仁杰巾带而见使者。乃令德寿代仁 杰作谢死表,附使者进之。则天召仁杰,谓曰:“承反何也?”对曰:“向若不承 反,已死于鞭笞矣。”“何为作谢死表?”曰“臣无此表。”示之,乃知代署也。 故得免死。贬彭泽令。武承嗣屡奏请诛之,则天曰:“朕好生恶杀,志在恤刑。涣 汗已行,不可更返。”
wàn suì tōng tiān nián, qì dān kòu xiàn jì zhōu, hé běi zhèn dòng, zhēng rén jié wèi wèi zhōu cì shǐ. qián cì shǐ dú gū sī zhuāng jù zéi zhì, jǐn qū bǎi xìng rù chéng, shàn xiū shǒu jù. rén jié jì zhì, xī fàng guī nóng mǔ, wèi yuē:" zéi yóu zài yuǎn, hé bì rú shì. wàn yī zéi lái, wú zì dāng zhī, bì bù guān bǎi xìng yě." zéi wén zhī zì tuì, bǎi xìng xián gē sòng zhī, xiāng yǔ lì bēi yǐ jì ēn huì. é zhuǎn yōu zhōu dū du.
万岁通天年,契丹寇陷冀州,河北震动,征仁杰为魏州刺史。前刺史独孤思庄 惧贼至,尽驱百姓入城,缮修守具。仁杰既至,悉放归农亩,谓曰:“贼犹在远, 何必如是。万一贼来,吾自当之,必不关百姓也。”贼闻之自退,百姓咸歌诵之, 相与立碑以纪恩惠。俄转幽州都督。
shén gōng yuán nián, rù wèi luán tái shì láng tóng fèng gé luán tái píng zhāng shì, jiā yín qīng guāng lù dài fu, jiān nà yán. rén jié yǐ bǎi xìng xī shù shū lè děng sì zhèn, jí wéi diāo bì, nǎi shàng shū yuē:
神功元年,入为鸾台侍郎、同凤阁鸾台平章事,加银青光禄大夫,兼纳言。仁 杰以百姓西戍疏勒等四镇,极为凋弊,乃上疏曰:
chén wén tiān shēng sì yí, jiē zài xiān wáng fēng jiāng zhī wài. gù dōng jù cāng hǎi, xī gé liú shā, běi héng dà mò, nán zǔ wǔ lǐng, cǐ tiān suǒ yǐ xiàn yí dí ér gé zhōng wài yě. zì diǎn jí suǒ jì, shēng jiào suǒ jí, sān dài bù néng zhì zhě, guó jiā jǐn jiān zhī yǐ. cǐ zé jīn rì zhī sì jìng, yǐ yú yú xià yīn zhě yě. shī rén jīn báo fá yú tài yuán, měi huà xíng yú jiāng hàn, zé shì qián dài zhī yuǎn yì, ér guó jiā zhī yù zhōng. zhì qián hàn shí, xiōng nú wú suì bù xiàn biān, shā lüě lì rén. hòu hàn zé xī qiāng qīn yì hàn zhōng, dōng kòu sān fǔ, rù hé dōng shàng dǎng, jī zhì luò yáng. yóu cǐ yán zhī, zé bì xià jīn rì zhī shì yǔ, guò yú hàn cháo yuǎn yǐ. ruò qí yòng wǔ huāng wài, yāo gōng jué yù, jié fǔ kù zhī shí, yǐ zhēng qiāo què bù máo zhī dì, dé qí rén bù zú yǐ zēng fù, huò qí tǔ bù kě yǐ gēng zhī. gǒu qiú guàn dài yuǎn yí zhī chēng, bù wù gù běn ān rén zhī shù, cǐ qín huáng hàn wǔ zhī suǒ xíng, fēi wǔ dì sān huáng zhī shì yè yě. ruò shǐ yuè huāng wài yǐ wéi xiàn, jié zī cái yǐ chěng yù, fēi dàn bù ài rén lì, yì suǒ yǐ shī tiān xīn yě. xī shǐ huáng qióng bīng jí wǔ, yǐ qiú guǎng dì, nán zǐ bù dé gēng yú yě, nǚ zǐ bù dé cán yú shì, cháng chéng zhī xià, sǐ zhě rú luàn má, yú shì tiān xià kuì pàn. hàn wǔ zhuī gāo wén zhī sù fèn, jí sì dì zhī chǔ shí, yú shì dìng cháo xiǎn, tǎo xī yù, píng nán yuè, jī xiōng nú, fǔ kù kōng xū, dào zéi fēng qǐ, bǎi xìng jià qī mài zi, liú lí yú dào lù zhě wàn jì. mò nián jué wù, xī bīng bà yì, fēng chéng xiàng wèi fù mín hóu, gù néng wéi tiān suǒ yòu yě. xī rén yǒu yán:" yǔ fù chē tóng guǐ zhě wèi cháng ān." cǐ yán suī xiǎo, kě yǐ yù dà.
臣闻天生四夷,皆在先王封疆之外。故东拒沧海,西隔流沙,北横大漠,南阻 五岭,此天所以限夷狄而隔中外也。自典籍所纪,声教所及,三代不能至者,国家 尽兼之矣。此则今日之四境,已逾于夏、殷者也。诗人矜薄伐于太原,美化行于江、 汉,则是前代之远裔,而国家之域中。至前汉时,匈奴无岁不陷边,杀掠吏人。后 汉则西羌侵轶汉中,东寇三辅,入河东上党,几至洛阳。由此言之,则陛下今日之 士宇,过于汉朝远矣。若其用武荒外,邀功绝域,竭府库之实,以争硗确不毛之地, 得其人不足以增赋,获其土不可以耕织。苟求冠带远夷之称,不务固本安人之术, 此秦皇、汉武之所行,非五帝、三皇之事业也。若使越荒外以为限,竭资财以骋欲, 非但不爱人力,亦所以失天心也。昔始皇穷兵极武,以求广地,男子不得耕于野, 女子不得蚕于室,长城之下,死者如乱麻,于是天下溃叛。汉武追高、文之宿愤, 藉四帝之储实,于是定朝鲜,讨西域,平南越,击匈奴,府库空虚,盗贼蜂起,百 姓嫁妻卖子,流离于道路者万计。末年觉悟,息兵罢役,封丞相为富民侯,故能为 天所祐也。昔人有言:“与覆车同轨者未尝安。”此言虽小,可以喻大。
jìn zhě guó jiā pín suì chū shī, suǒ fèi zī guǎng, xī shù sì zhèn, dōng shù ān dōng, diào fā rì jiā, bǎi xìng xū bì. kāi shǒu xī yù, shì děng shí tián, fèi yòng bù zhī, yǒu sǔn wú yì, zhuǎn shū mí jué, zhù zhóu dài kōng. yuè qì yú hǎi, fēn bīng fáng shǒu, xíng yì jì jiǔ, yuàn kuàng yì duō. xī shī rén yún:" wáng shì mí gǔ bù néng yì jì shǔ."" qǐ bù huái guī, wèi cǐ zuì gǔ. niàn bǐ zhēng rén, tì líng rú yǔ." cǐ zé qián dài yuàn sī zhī cí yě. shàng bú shì xù, zé zhèng bù xíng ér xié qì zuò. xié qì zuò, zé chóng míng shēng ér shuǐ hàn qǐ. ruò cǐ, suī dǎo sì bǎi shén, bù néng diào yīn yáng yǐ. fāng jīn guān dōng jī jǐn, shǔ hàn táo wáng, jiāng huái yǐ nán, zhēng qiú bù xī. rén bù fù yè, zé xiāng shuài wèi dào, běn gēn yī yáo, yōu huàn bù qiǎn. qí suǒ yǐ rán zhě, jiē wèi yuǎn shù fāng wài, yǐ jié zhōng guó, zhēng mán mò bù máo zhī dì, guāi zǐ yǎng cāng shēng zhī dào yě.
近者国家频岁出师,所费滋广,西戍四镇,东戍安东,调发日加,百姓虚弊。 开守西域,事等石田,费用不支,有损无益,转输靡绝,杼轴殆空。越碛逾海,分 兵防守,行役既久,怨旷亦多。昔诗人云:“王事靡盬不能艺稷黍。”“岂不怀归, 畏此罪罟。念彼蒸人,涕零如雨。”此则前代怨思之辞也。上不是恤,则政不行而 邪气作。邪气作,则虫螟生而水旱起。若此,虽祷祀百神,不能调阴阳矣。方今关 东饥馑,蜀、汉逃亡,江、淮以南,徵求不息。人不复业,则相率为盗,本根一摇, 忧患不浅。其所以然者,皆为远戍方外,以竭中国,争蛮貊不毛之地,乖子养苍生 之道也。
xī hàn yuán nà jiǎ juān zhī zhī móu ér bà zhū yá jùn, xuān dì yòng wèi xiāng zhī cè ér qì chē shī zhī tián, qǐ bù yù mù shàng xū míng, gài dàn láo rén lì yě. jìn zhēn guān nián zhōng, kè píng jiǔ xìng, cè lǐ sī mó wèi kè hán, shǐ tǒng zhū bù zhě, gài yǐ yí dí pàn zé fá zhī, jiàng zé fǔ zhī, dé tuī wáng gù cún zhī yì, wú yuǎn shù láo rén zhī yì. cǐ zé jìn rì zhī lìng diǎn, jīng biān zhī gù shì. qiào jiàn ā shǐ nà hú sè luó, yīn shān guì zhǒng, dài xióng shā mò, ruò wěi zhī sì zhèn, shǐ tǒng zhū fān, fēng wèi kè hán, qiǎn yù kòu huàn, zé guó jiā yǒu jì jué zhī měi, huāng wài wú zhuǎn shū zhī yì. rú chén suǒ jiàn, qǐng juān sì zhèn yǐ féi zhōng guó, bà ān dōng yǐ shí liáo xī, shěng jūn fèi yú yuǎn fāng, bìng jiǎ bīng yú sāi shàng, zé héng dài zhī zhèn zhòng, ér biān zhōu zhī bèi shí yǐ. kuàng suí fǔ yí dí, gài fáng qí yuè yì, wú qīn wǔ zhī huàn zé kě yǐ. hé bì qióng qí kū xué, yǔ lóu yǐ jì xiào cháng duǎn zāi!
昔汉元纳贾捐之之谋而罢珠崖郡,宣帝用魏相之策而弃车师之田,岂不欲慕尚 虚名,盖惮劳人力也。近贞观年中,克平九姓,册李思摩为可汗,使统诸部者,盖 以夷狄叛则伐之,降则抚之,得推亡固存之义,无远戍劳人之役。此则近日之令典, 经边之故事。窍见阿史那斛瑟罗,阴山贵种,代雄沙漠,若委之四镇,使统诸蕃, 封为可汗,遣御寇患,则国家有继绝之美,荒外无转输之役。如臣所见,请捐四镇 以肥中国,罢安东以实辽西,省军费于远方,并甲兵于塞上,则恆、代之镇重,而 边州之备实矣。况绥抚夷狄,盖防其越逸,无侵侮之患则可矣。何必穷其窟穴,与 蝼蚁计校长短哉!
qiě wáng zhě wài níng bì yǒu nèi yōu, gài wèi bù qín xiū zhèng gù yě. fú wéi bì xià qì zhī dù wài, wú yǐ jué yù wèi píng wèi niàn. dàn dāng chì biān bīng jǐn shǒu bèi, xù ruì yǐ dài dí, dài qí zì zhì, rán hòu jī zhī, cǐ lǐ mù suǒ yǐ zhì xiōng nú yě. dāng jīn suǒ yào zhě, mò ruò lìng biān chéng jǐng shǒu bèi, yuǎn chì hòu, jù jūn shí, xù wēi wǔ. yǐ yì dài láo, zé zhàn shì lì bèi yǐ zhǔ yù kè, zé wǒ dé qí biàn. jiān bì qīng yě, zé guān wú suǒ de. zì rán zéi shēn rù bì yǒu diān zhì zhī lǜ, qiǎn rù bì wú lǔ huò zhī yì. rú cǐ shù nián, kě shǐ èr lǔ bù jī ér fú yǐ.
且王者外宁必有内忧,盖为不勤修政故也。伏惟陛下弃之度外,无以绝域未平 为念。但当敕边兵谨守备,蓄锐以待敌,待其自至,然后击之,此李牧所以制匈奴 也。当今所要者,莫若令边城警守备,远斥候,聚军实,蓄威武。以逸待劳,则战 士力倍;以主御客,则我得其便。坚壁清野,则冠无所得。自然贼深入必有颠踬之 虑,浅入必无虏获之益。如此数年,可使二虏不击而服矣。
rén jié yòu qǐng fèi ān dōng, fù gāo shì wèi jūn zhǎng, tíng jiāng nán zhī zhuǎn shū, wèi hé běi zhī láo bì, shù nián zhī hòu, kě yǐ ān rén fù guó. shì suī bù xíng, shí zhě shì zhī. xún jiǎn jiào nà yán, jiān yòu sù zhèng tái yù shǐ dài fū.
仁杰又请废安东,复高氏为君长,停江南之转输,慰河北之劳弊,数年之后, 可以安人富国。事虽不行,识者是之。寻检校纳言,兼右肃政台御史大夫。
shèng lì chū, tū jué qīn lüè zhào dìng děng zhōu, mìng rén jié wèi hé běi dào yuán shuài, yǐ pián yí cóng shì. tū jué jǐn shā suǒ lüè nán nǚ wàn yú rén, cóng wǔ huí dào ér qù. rén jié zǒng bīng shí wàn zhuī zhī bù jí. biàn zhì rén jié hé běi dào ān fǔ dà shǐ. shí hé shuò rén shù, duō wèi tū jué bī xié, zéi tuì hòu jù zhū, yòu duō táo nì. rén jié shàng shū yuē:
圣历初,突厥侵掠赵、定等州,命仁杰为河北道元帅,以便宜从事。突厥尽杀 所掠男女万余人,从五回道而去。仁杰总兵十万追之不及。便制仁杰河北道安抚大 使。时河朔人庶,多为突厥逼胁,贼退后惧诛,又多逃匿。仁杰上疏曰:
chén wén cháo tíng yì zhě, yǐ wéi qì dān zuò gěng, shǐ míng rén zhī nì shùn, huò yīn pò xié, huò yǒu yuàn cóng, huò shòu wěi guān, huò wèi zhāo wèi, huò jiān wài zéi, huò shì tǔ rén, jī suī bù tóng, xīn zé wú bié. chéng yǐ shān dōng xióng měng, yóu lái zhòng qì, yī gù zhī shì, zhì sǐ bù huí. jìn yuán jūn jī, diào fā shāng zhòng, jiā dào xī pò, huò zhì táo wáng, tī wū mài tián, rén bù wéi shòu, nèi gù shēng jì, sì bì jiē kōng. zhòng yǐ guān diǎn qīn yú, yīn shì ér qǐ, qǔ qí suǐ nǎo, céng wú xīn kuì. xiū zhù chí chéng, shàn zào bīng jiǎ, zhōu xiàn yì shǐ, shí bèi jūn jī. guān sī bù jīn, qī zhī bì qǔ, jiā zhàng zhī xià, tòng qiè jī fū. shì pò qíng wēi, bù xún lǐ yì, chóu kǔ zhī dì, bù lè qí shēng. yǒu lì zé guī, qiě tú shē sǐ, cǐ nǎi jūn zǐ zhī kuì rǔ, xiǎo rén zhī cháng xíng. rén yóu shuǐ yě, yōng zhī zé wèi quán, shū zhī zé wèi chuān, tōng sāi suí liú, qǐ yǒu cháng xìng. xī dǒng zhuō zhī luàn, shén qì bō qiān, jí zhuō bèi zhū, bù qǔ wú shè, shì qióng biàn qǐ, dú hài shēng rén, jīng shì qiū xū, huà wéi hé shǔ. cǐ yóu ēn bù pǔ qià, shī zài jī xiān. chén yī dú cǐ shū, wèi cháng bù fèi juàn tàn xī. jīn yǐ fù zuì zhī wǔ, bì bù zài jiā, lù sù cǎo xíng, qián cuàn shān zé. shè zhī zé chū, bù shè zé kuáng, shān dōng qún dào, yuán zī jù jié. chén yǐ biān chén zàn qǐ, bù zú wèi yōu, zhōng tǔ bù ān, yǐ cǐ wéi shì. chén wén chí dà guó zhě bù kě yǐ xiǎo dào, lǐ shì guǎng zhě bù kě yǐ xì fēn. rén zhǔ huī hóng, bù jū cháng fǎ, zuì zhī zé zhòng qíng kǒng jù, shù zhī zé fǎn cè zì ān. fú yuàn qū shè hé běi zhū zhōu, yī wú suǒ wèn. zì rán rén shén dào chàng, lǜ tǔ huān xīn, zhū jūn kǎi xuán, dé wú qīn rǎo.
臣闻朝廷议者,以为契丹作梗,始明人之逆顺,或因迫胁,或有愿从,或受伪 官,或为招慰,或兼外贼,或是土人,迹虽不同,心则无别。诚以山东雄猛,由来 重气,一顾之势,至死不回。近缘军机,调发伤重,家道悉破,或至逃亡,剔屋卖 田,人不为售,内顾生计,四壁皆空。重以官典侵渔,因事而起,取其髓脑,曾无 心媿。修筑池城,缮造兵甲,州县役使,十倍军机。官司不矜,期之必取,枷杖之 下,痛切肌肤。事迫情危,不循礼义,愁苦之地,不乐其生。有利则归,且图赊死, 此乃君子之愧辱,小人之常行。人犹水也,壅之则为泉,疏之则为川,通塞随流, 岂有常性。昔董卓之乱,神器播迁,及卓被诛,部曲无赦,事穷变起,毒害生人, 京室丘墟,化为禾黍。此由恩不普洽,失在机先。臣一读此书,未尝不废卷叹息。 今以负罪之伍,必不在家,露宿草行,潜窜山泽。赦之则出,不赦则狂,山东群盗, 缘兹聚结。臣以边尘暂起,不足为忧,中土不安,以此为事。臣闻持大国者不可以 小道,理事广者不可以细分。人主恢弘,不拘常法,罪之则众情恐惧,恕之则反侧 自安。伏愿曲赦河北诸州,一无所问。自然人神道暢,率土欢心,诸军凯旋,得无 侵扰。
zhì cóng zhī. jūn hái, shòu nèi shǐ.
制从之。军还,授内史。
shèng lì sān nián, zé tiān xìng sān yáng gōng, wáng gōng bǎi liáo xián jīng shì cóng, wéi rén jié tè cì zhái yī qū, dāng shí ēn chǒng wú bǐ. shì suì liù yuè, zuǒ yù qián wèi dà jiàng jūn lǐ kǎi gù yòu wǔ wēi wèi jiāng jūn luò wù zhěng tǎo qì dān yú zhòng, qín zhī, xiàn fú yú hán shū diàn. zé tiān dà yuè, tè cì kǎi gù xìng wǔ shì. kǎi gù wù zhěng, bìng qì dān lǐ jìn zhōng zhī bié shuài yě. chū, jìn zhōng zhī zuò luàn, kǎi gù děng lǚ lǜ bīng yǐ xiàn guān jūn, hòu bīng bài lái jiàng, yǒu sī duàn yǐ jí fǎ. rén jié yì yǐ wèi kǎi gù děng bìng yǒu xiāo jiàng zhī cái, ruò shù qí sǐ, bì néng gǎn ēn xiào jié. yòu zòu qǐng shòu qí guān jué, wěi yǐ zhuān zhēng. zhì bìng cóng zhī. jí kǎi gù děng kǎi xuán, zé tiān zhào rén jié yù yàn, yīn jǔ shāng qīn quàn, guī shǎng yú rén jié. shòu kǎi gù zuǒ yù qián wèi dà jiàng jūn, cì jué yān guó gōng.
圣历三年,则天幸三阳宫,王公百僚咸经侍从,唯仁杰特赐宅一区,当时恩宠 无比。是岁六月,左玉钤卫大将军李楷固、右武威卫将军骆务整讨契丹余众,擒之, 献俘于含枢殿。则天大悦,特赐楷固姓武氏。楷固、务整,并契丹李尽忠之别帅也。 初,尽忠之作乱,楷固等屡率兵以陷官军,后兵败来降,有司断以极法。仁杰议以 为楷固等并有骁将之才,若恕其死,必能感恩效节。又奏请授其官爵,委以专征。 制并从之。及楷固等凯旋,则天召仁杰预宴,因举觞亲劝,归赏于仁杰。授楷固左 玉钤卫大将军,赐爵燕国公。
zé tiān yòu jiāng zào dà xiàng, yòng gōng shù bǎi wàn, lìng tiān xià sēng ní měi rì rén chū yī qián, yǐ zhù chéng zhī. rén jié shàng shū jiàn yuē:
则天又将造大像,用功数百万,令天下僧尼每日人出一钱,以助成之。仁杰上 疏谏曰:
chén wén wéi zhèng zhī běn, bì xiān rén shì. bì xià jīn qún shēng mí miù, nì sàng wú guī, yù lìng xiàng jiào jiān xíng, dǔ xiāng shēng shàn. fēi wéi tǎ miào bì yù chóng shē, qǐ lìng sēng ní jiē xū tán shī? dé fá shàng shě, ér kuàng qí yú. jīn zhī qié lán, zhì guò gōng què, qióng shē jí zhuàng, huà huì jǐn gōng, bǎo zhū dān yú zhuì shì, huán cái jié yú lún huàn. gōng bù shǐ guǐ, zhǐ zài yì rén, wù bù tiān lái, zhōng xū dì chū, bù sǔn bǎi xìng, jiāng hé yǐ qiú? shēng zhī yǒu shí, yòng zhī wú dù, biān hù suǒ fèng, cháng ruò bù chōng, tòng qiè jī fū, bù cí chuí chǔ. yóu sēng yī shuō, jiǎo chén huò fú, jiǎn fā jiě yī, réng cán qí shǎo. yì yǒu lí jiàn gǔ ròu, shì jūn lù rén, shēn zì nà qī, wèi wú bǐ wǒ. jiē tuō fó fǎ, guà wù shēng rén. lǐ mò dòng yǒu jīng fāng, huán huì yì lì jīng shè. huà yòu bèi jí, qiè yú guān zhēng fǎ shì suǒ xū, yán yú zhì chì. gāo yú měi yè, bèi qǔ qí duō shuǐ niǎn zhuāng yuán, shù yì fēi shǎo. táo dīng bì zuì, bìng jí fǎ mén, wú míng zhī sēng, fán yǒu jǐ wàn, dū xià jiǎn kuò, yǐ de shù qiān. qiě yī fū bù gēng, yóu shòu qí bì, fú shí zhě zhòng, yòu jié rén cái. chén měi sī wéi, shí suǒ bēi tòng.
臣闻为政之本,必先人事。陛下矜群生迷谬,溺丧无归,欲令像教兼行,睹相 生善。非为塔庙必欲崇奢,岂令僧尼皆须檀施?得伐尚舍,而况其余。今之伽蓝, 制过宫阙,穷奢极壮,画缋尽工,宝珠殚于缀饰,环材竭于轮奂。工不使鬼,止在 役人,物不天来,终须地出,不损百姓,将何以求?生之有时,用之无度,编户所 奉,常若不充,痛切肌肤,不辞箠楚。游僧一说,矫陈祸福,翦发解衣,仍惭其少。 亦有离间骨肉,事均路人,身自纳妻,谓无彼我。皆托佛法,诖误生人。里陌动有 经坊,阛阓亦立精舍。化诱倍急,切于官徵;法事所须,严于制敕。膏腴美业,倍 取其多;水碾庄园,数亦非少。逃丁避罪,并集法门,无名之僧,凡有几万,都下 检括,已得数千。且一夫不耕,犹受其弊,浮食者众,又劫人财。臣每思惟,实所 悲痛。
wǎng zài jiāng biǎo, xiàng fǎ shèng xìng, liáng wǔ jiǎn wén, shě shī wú xiàn. jí qí sān huái fèi làng, wǔ lǐng téng yān. liè shā yíng qú, wú jiù wēi wáng zhī huò zī yī bì lù, qǐ yǒu qín wáng zhī shī! bǐ nián yǐ lái, fēng chén lǚ rǎo, shuǐ hàn bù jié, zhēng yì shāo fán. jiā yè xiān kōng, chuāng yí wèi fù, cǐ shí xīng yì, lì suǒ wèi kān, fú wéi shèng cháo, gōng dé wú liàng, hé bì yào yíng dà xiàng, ér yǐ láo fèi wéi míng. suī liǎn sēng qián, bǎi wèi zhī yī. zūn róng jì guǎng, bù kě lù jū, fù yǐ bǎi céng, shàng yōu wèi biàn, zì yú kuò wǔ, bù dé quán wú. yòu yún bù sǔn guó cái, bù shāng bǎi xìng, yǐ cǐ shì zhǔ, kě wèi jìn zhōng? chén jīn sī wéi, jiān cǎi zhòng yì, xián yǐ wéi rú lái shè jiào, yǐ cí bēi wéi zhǔ, xià jì qún pǐn, yìng shì běn xīn, qǐ yù láo rén, yǐ cún xū shì? dāng jīn yǒu shì, biān jìng wèi níng, yí kuān zhēng zhèn zhī yáo, shěng bù jí zhī fèi. shè lìng gù zuò, jiē yǐ lì qū, jì shī tián shí, zì rán qì běn. jīn bù shù jià, lái suì bì jī, yì zài qí zhōng, nán yǐ qǔ gěi. kuàng wú guān zhù, yì wú de chéng, ruò fèi guān cái, yòu jìn rén lì, yī yú yǒu nán, jiāng hé jiù zhī!
往在江表,像法盛兴,梁武、简文,舍施无限。及其三淮沸浪,五岭腾烟。列 刹盈衢,无救危亡之祸;缁衣蔽路,岂有勤王之师!比年已来,风尘屡扰,水旱不 节,征役稍繁。家业先空,疮痍未复,此时兴役,力所未堪,伏惟圣朝,功德无量, 何必要营大像,而以劳费为名。虽敛僧钱,百未支一。尊容既广,不可露居,覆以 百层,尚忧未遍,自余廓庑,不得全无。又云不损国财,不伤百姓,以此事主,可 谓尽忠?臣今思惟,兼采众议,咸以为如来设教,以慈悲为主,下济群品,应是本 心,岂欲劳人,以存虚饰?当今有事,边境未宁,宜宽征镇之徭,省不急之费。设 令雇作,皆以利趋,既失田时,自然弃本。今不树稼,来岁必饥,役在其中,难以 取给。况无官助,义无得成,若费官财,又尽人力,一隅有难,将何救之!
zé tiān nǎi bà qí yì. shì suì jiǔ yuè, bìng zú, zé tiān wèi zhī jǔ āi, fèi cháo sān rì, zèng wén chāng yòu xiāng, shì yuē wén huì.
则天乃罢其役。是岁九月,病卒,则天为之举哀,废朝三日,赠文昌右相,谥 曰文惠。
rén jié cháng yǐ jǔ xián wèi yì, qí suǒ yǐn bá huán yàn fàn jìng huī dòu huái zhēn yáo chóng děng, zhì gōng qīng zhě shù shí rén. chū, zé tiān cháng wèn rén jié yuē:" zhèn yào yī hǎo hàn rèn shǐ, yǒu hū?" rén jié yuē:" bì xià zuò hé rèn shǐ?" zé tiān yuē:" zhèn yù dài yǐ jiàng xiàng." duì yuē:" chén liào bì xià ruò qiú wén zhāng zī lì, zé jīn zhī zǎi chén lǐ jiào sū wèi dào yì zú wéi wén lì yǐ. qǐ fēi wén shì wò chuò, sī dé qí cái yòng zhī, yǐ chéng tiān xià zhī wù zhě hū?" zé tiān yuè yuē:" cǐ zhèn xīn yě." rén jié yuē:" jīng zhōu zhǎng shǐ zhāng jiǎn zhī, qí rén suī lǎo, zhēn zǎi xiàng cái yě. qiě jiǔ bù yù, ruò yòng zhī, bì jǐn jié yú guó jiā yǐ." zé tiān nǎi zhào bài luò zhōu sī mǎ. tā rì, yòu qiú xián. rén jié yuē: " chén qián yán zhāng jiǎn zhī, yóu wèi yòng yě." zé tiān yuē:" yǐ qiān zhī yǐ." duì yuē:" chén jiàn zhī wèi xiāng, jīn wèi luò zhōu sī mǎ, fēi yòng zhī yě." yòu qiān wèi qiū guān shì láng, hòu jìng zhào wèi xiāng. jiǎn zhī guǒ néng xīng fù zhōng zōng, gài rén jié zhī tuī jiàn yě.
仁杰常以举贤为意,其所引拔桓彦范、敬晖、窦怀贞、姚崇等,至公卿者数十 人。初,则天尝问仁杰曰:“朕要一好汉任使,有乎?”仁杰曰:“陛下作何任使?” 则天曰:“朕欲待以将相。”对曰:“臣料陛下若求文章资历,则今之宰臣李峤、 苏味道亦足为文吏矣。岂非文士龌龊,思得奇才用之,以成天下之务者乎?”则天 悦曰:“此朕心也。”仁杰曰:“荆州长史张柬之,其人虽老,真宰相才也。且久 不遇,若用之,必尽节于国家矣。”则天乃召拜洛州司马。他日,又求贤。仁杰曰: “臣前言张柬之,犹未用也。”则天曰:“已迁之矣。”对曰:“臣荐之为相,今 为洛州司马,非用之也。”又迁为秋官侍郎,后竟召为相。柬之果能兴复中宗,盖 仁杰之推荐也。
rén jié cháng wèi wèi zhōu cì shǐ, rén lì wèi lì shēng cí. jí qù zhí, qí zi jǐng huī wèi wèi zhōu sī gōng cān jūn, pō tān bào, wéi rén suǒ è, nǎi huǐ rén jié zhī cí. zhǎng zǐ guāng sì, shèng lì chū wèi sī fǔ chéng, zé tiān lìng zǎi xiàng gè jǔ shàng shū láng yī rén, rén jié nǎi jiàn guāng sì. bài dì guān yuán wài láng, lì shì chèn zhí, zé tiān xǐ ér yán yuē:" qí xī nèi jǔ, guǒ dé qí rén." kāi yuán qī nián, zì biàn zhōu cì shǐ zhuǎn yáng zhōu dà dū dū fǔ zhǎng shǐ, zuò zāng biǎn shè zhōu bié jià zú.
仁杰尝为魏州刺史,人吏为立生祠。及去职,其子景晖为魏州司功参军,颇贪 暴,为人所恶,乃毁仁杰之祠。长子光嗣,圣历初为司府丞,则天令宰相各举尚书 郎一人,仁杰乃荐光嗣。拜地官员外郎,莅事称职,则天喜而言曰:“祁奚内举, 果得其人。”开元七年,自汴州刺史转扬州大都督府长史,坐赃贬歙州别驾卒。
chū, zhōng zōng zài fáng líng, ér jí xū lǐ zhāo dé jiē yǒu kuāng fù dǎng yán, zé tiān wú fù bì yì. wéi rén jié měi cóng róng zòu duì, wú bù yǐ zǐ mǔ ēn qíng wèi yán, zé tiān yì jiàn xǐng wù, jìng zhào hái zhōng zōng, fù wèi chǔ èr. chū, zhōng zōng zì fáng líng hái gōng, zé tiān nì zhī zhàng zhōng, zhào rén jié yǐ lú líng wèi yán. rén jié kāng kǎi fū zòu, yán fā tì liú, jù chū zhōng zōng wèi rén jié yuē:" hái qīng chǔ jūn." rén jié jiàng jiē qì hè, jì yǐ, zòu yuē:" tài zǐ hái gōng, rén wú zhī zhě, wù yì ān shěn shì fēi?" zé tiān yǐ wéi rán, nǎi fù zhì zhōng zōng yú lóng mén, jù lǐ yíng guī, rén qíng gǎn yuè. rén jié qián hòu kuāng fù zòu duì, fán shù wàn yán, kāi yuán zhōng, běi hǎi tài shǒu lǐ yōng zhuàn wèi liáng gōng bié zhuàn, bèi zài qí cí. zhōng zōng fǎn zhèng, zhuī zèng sī kōng ruì zōng zhuī fēng liáng guó gōng. rén jié zú zēng sūn jiān mó.
初,中宗在房陵,而吉顼、李昭德皆有匡复谠言,则天无复辟意。唯仁杰每从 容奏对,无不以子母恩情为言,则天亦渐省悟,竟召还中宗,复为储贰。初,中宗 自房陵还宫,则天匿之帐中,召仁杰以庐陵为言。仁杰慷慨敷奏,言发涕流,遽出 中宗谓仁杰曰:“还卿储君。”仁杰降阶泣贺,既已,奏曰:“太子还宫,人无知 者,物议安审是非?”则天以为然,乃复置中宗于龙门,具礼迎归,人情感悦。仁 杰前后匡复奏对,凡数万言,开元中,北海太守李邕撰为《梁公别传》,备载其辞。 中宗返正,追赠司空;睿宗追封梁国公。仁杰族曾孙兼谟。
jiān mó, dēng jìn shì dì. zǔ jiāo fù mài, shì guān jiē wēi. jiān mó yuán hé mò jiě hè xiāng yáng tuī guān, shì jiào shū láng, yán xíng gāng zhèng, shǐ fǔ zhī míng. xiàn zōng zhào wèi zuǒ shí yí, lèi shàng shū yán shì, lì shàng shū láng. cháng qìng tài hé zhōng, lì zhèng zhōu cì shǐ, yǐ zhì xíng chēng, rù wèi jǐ shì zhōng. kāi chéng chū, dù zhī zuǒ cáng kù wàng pò zì wū jiān bó děng zāng zuì, wén zōng yǐ shì zài shè qián bù lǐ. jiān mó fēng hái chì shū, wén zōng zhào ér yù zhī yuē:" jiā qīng jǔ zhí, rán zhèn yǐ shè qí zhǎng guān, diǎn lì yì yí zài yòu. rán shì huò bù kě, qīng wù yǐ fēng chì wèi jiān." qiān yù shǐ zhōng chéng. xiè rì, wén zōng gù wèi zhī yuē:" yù shǐ tái cháo tíng gāng jì, tái gāng zhèng zé cháo tíng lǐ, cháo tíng zhèng zé tiān xià lǐ. fán zhí fǎ zhě, dà dǐ yǐ wèi jì gù wàng wèi xīn, zhí yè yóu zī bù jǔ. qīng liáng gōng zhī hòu, zì yǒu jiā fǎ, qǐ fù wèi cháng cháng zhī xīn zāi!" jiān mó xiè yuē:" cháo fǎ huò wèi dé zhòng, chén gù xī xīn tán zòu." huì jiāng xī guān chá shǐ wú shì jǔ wéi é jiā gěi jūn shì, pò guān qián shù shí wàn jì. jiān mó zòu yuē:" guān chá shǐ shǒu bì xià tǔ dì, xuān bì xià zhào tiáo, lín róng shǎng jūn, zhōu yǒu dìng shù. ér shì jǔ yǔ duó yóu jǐ, yíng suō zì zhuān, bù wéi yí bì yī fāng, bì zhì zhū jūn yuán lì. qǐng xià fǎ sī, zhèng xíng cháo diǎn." shì jǔ zuò biǎn cài zhōu bié jià. jiān mó xún zhuǎn bīng bù shì láng. míng nián, jiǎn jiào gōng bù shàng shū tài yuán yǐn, chōng hé dōng jié dù shǐ. huì chāng zhōng, lèi lì fāng zhèn, zú.
兼谟,登进士第。祖郊、父迈,仕官皆微。兼谟元和末解褐襄阳推官,试校书 郎,言行刚正,使府知名。宪宗召为左拾遗,累上书言事,历尚书郎。长庆、太和 中,历郑州刺史,以治行称,入为给事中。开成初,度支左藏库妄破渍污缣帛等赃 罪,文宗以事在赦前不理。兼谟封还敕书,文宗召而谕之曰:“嘉卿举职,然朕已 赦其长官,典吏亦宜在宥。然事或不可,卿勿以封敕为艰。”迁御史中丞。谢日, 文宗顾谓之曰:“御史台朝廷纲纪,台纲正则朝廷理,朝廷正则天下理。凡执法者, 大抵以畏忌顾望为心,职业由兹不举。卿梁公之后,自有家法,岂复为常常之心哉!” 兼谟谢曰:“朝法或未得中,臣固悉心弹奏。”会江西观察使吴士矩违额加给军士, 破官钱数十万计。兼谟奏曰:“观察使守陛下土地,宣陛下诏条,临戎赏军,州有 定数。而士矩与夺由己,盈缩自专,不唯贻弊一方,必致诸军援例。请下法司,正 行朝典。”士矩坐贬蔡州别驾。兼谟寻转兵部侍郎。明年,检校工部尚书、太原尹, 充河东节度使。会昌中,累历方镇,卒。
wáng fāng qìng, yōng zhōu xián yáng rén yě, zhōu shǎo sī kōng shí quán gōng bāo zhī zēng sūn yě. qí xiān zì láng yá nán dù, jū yú dān yáng, wèi jiāng zuǒ guān zú. bāo běi xǐ rù guān, shǐ jiā xián yáng yān. zǔ píng, suí wèi wèi chéng. bó fù hóng ràng, yǒu měi míng, zhēn guān zhōng wèi zhōng shū shè rén. fù hóng zhí, wèi hàn wáng yuán chāng yǒu, tián liè wú dù, nǎi shàng shū qiè jiàn, qí lüè yuē: " fū zōng zi wéi chéng zhī tuō zhě, suǒ yǐ gù bāng jiā zhī yè yě. dài wáng gōng wú rèn chéng zhàn kè zhī xiào, xíng wú hé jiān lè shàn zhī yù, jué gāo wǔ děng, yì fù qiān shì, dāng sī dá jí shī zhī hóng cí, bǎo wú jiāng zhī yǒng zuò. qí wèi jì zhě, zài hu xiū dé, guān jù shī lǐ, tián liè shǐ chuán. lǎn gǔ rén chéng bài zhī suǒ yóu, jiàn jì wǎng cún wáng zhī yì jī, fù qián jiè hòu, jū ān lǜ wēi. nài hé liè qí qí qū, jiāo héng lǒng mǔ, yě yǒu yóu kè, xiàng wú jū rén. yí zhòng shù zhī yōu, chěng yī qíng zhī lè, cóng qín bù xī, shí yòng hán xīn." yuán chāng lǎn shū ér jù zhǐ. jiàn jiàn shū chì, zhuǎn jīng wáng yǒu. lóng shuò zhōng zú.
王方庆,雍州咸阳人也,周少司空石泉公褒之曾孙也。其先自琅邪南度,居于 丹阳,为江左冠族。褒北徙入关,始家咸阳焉。祖軿,隋卫尉丞。伯父弘让,有美 名,贞观中为中书舍人。父弘直,为汉王元昌友,畋猎无度,乃上书切谏,其略曰: “夫宗子维城之托者,所以固邦家之业也。大王功无任城战克之效,行无河间乐善 之誉,爵高五等,邑富千室,当思答极施之洪慈,保无疆之永祚。其为计者,在乎 修德,冠屦《诗》《礼》,畋猎史传。览古人成败之所由,鉴既往存亡之异迹,覆 前戒后,居安虑危。奈何列骑齐驱,交横垄亩,野有游客,巷无居人。贻众庶之忧, 逞一情之乐,从禽不息,实用寒心。”元昌览书而遽止。渐见疏斥,转荆王友。龙 朔中卒。
fāng qìng nián shí liù, qǐ jiā yuè wáng fǔ cān jūn. cháng jiù jì shì rèn xī gǔ shòu shǐ jì hàn shū. xī gǔ qiān wèi tài zǐ shè rén, fāng qìng suí zhī zú yè. yǒng chún zhōng, lèi qiān tài pú shǎo qīng. zé tiān lín cháo, bài guǎng zhōu dū du. guǎng zhōu dì jì nán hǎi, měi suì yǒu kūn lún chéng bó yǐ zhēn wù yǔ zhōng guó jiāo shì. jiù dū dū lù yuán ruì mào qiú qí huò, kūn lún huái rèn shā zhī. fāng qìng zài rèn shù zài, qiū háo bù fàn. yòu guǎn nèi zhū zhōu shǒu lǐng, jiù duō tān zòng, bǎi xìng yǒu yì fǔ chēng yuān zhě, fǔ guān yǐ xiān shòu shǒu lǐng cān xiǎng, wèi cháng jū wèn. fāng qìng nǎi jí zhǐ fǔ liáo, jué qí jiāo wǎng, shǒu lǐng zòng bào zhě xī shéng zhī, yóu shì jìng nèi qīng sù. dāng shí yì zhě yǐ wéi yǒu táng yǐ lái, zhì guǎng zhōu zhě wú chū fāng qìng zhī yòu. yǒu zhì bāo zhī yuē:" zhèn yǐ qīng lì zhí zhù chēng, gù shòu cǐ guān, jì měi huà yuǎn wén, shí fù cháo jì. lìng cì qīng zá cǎi liù shí duàn, bìng ruì jǐn děng wù, yǐ zhāng shàn zhèng yě."
方庆年十六,起家越王府参军。尝就记室任希古受《史记》、《汉书》。希古 迁为太子舍人,方庆随之卒业。永淳中,累迁太仆少卿。则天临朝,拜广州都督。 广州地际南海,每岁有昆仑乘舶以珍物与中国交市。旧都督路元睿冒求其货,昆仑 怀刃杀之。方庆在任数载,秋毫不犯。又管内诸州首领,旧多贪纵,百姓有诣府称 冤者,府官以先受首领参饷,未尝鞫问。方庆乃集止府僚,绝其交往,首领纵暴者 悉绳之,由是境内清肃。当时议者以为有唐以来,治广州者无出方庆之右。有制褒 之曰:“朕以卿历职著称,故授此官,既美化远闻,实副朝寄。令赐卿杂采六十段, 并瑞锦等物,以彰善政也。”
zhèng shèng yuán nián, zhào bài luò zhōu zhǎng shǐ, xún jiā yín qīng guāng lù dài fu, fēng shí quán xiàn nán. wàn suì dēng fēng yuán nián, zhuǎn bīng zhōu zhǎng shǐ, fēng láng yá xiàn nán. wèi xíng, qiān luán tái shì láng tóng fèng gé luán tái píng zhāng shì. é zhuǎn fèng gé shì láng, yī jiù zhī zhèng shì.
证圣元年,召拜洛州长史,寻加银青光禄大夫,封石泉县男。万岁登封元年, 转并州长史,封琅邪县男。未行,迁鸾台侍郎、同凤阁鸾台平章事。俄转凤阁侍郎, 依旧知政事。
shén gōng yuán nián qī yuè, qīng biān dào dà zǒng guǎn jiàn ān wáng yōu yí pò qì dān kǎi hái, yù yǐ shì yuè yì quē xiàn fú. nèi shǐ wáng jí shàn yǐ wéi jiāng jūn rù chéng, lì yǒu jūn yuè, jì jīn shàng xiào míng gāo huáng dì jì yuè, qǐng bèi ér bù zòu. fāng qìng zòu yuē:" chén àn lǐ jīng, dàn yǒu jì rì, ér wú jì yuè. jìn mù dì nà hòu, yòng jiǔ yuè jiǔ rì, shì kāng dì jì yuè, yú shí chí yí bù dìng. xià tài cháng, lǐ guān xún nè yì chēng:' lǐ zhǐ yǒu jì rì, wú jì yuè. ruò yǒu jì yuè, jí yǒu jì shí jì suì, yì wú lǐ jù.' dāng shí cóng nè suǒ yì. jūn yuè shì jūn róng, yǔ cháng bù děng, chén wèi zhèn zuò yú shì wú xián." zé tiān cóng zhī. zé tiān cháng xìng wàn ān shān yù quán sì, yǐ shān jìng wēi xuán, yù yù yāo yú ér shàng. fāng qìng jiàn yuē:" xī hàn yuán dì cháng jì miào, chū biàn mén, yù lóu chuán, guāng lù xūn zhāng měng zòu yuē:' chéng chuán wēi, jiù qiáo ān.' yuán dì nǎi cóng qiáo, jí qián dài jiù shì. jīn shān jìng wēi xiǎn, shí lù qū xiá, shàng zhān hài mù, xià shì hán xīn, bǐ yú lóu chuán, ān wēi bù děng. bì xià zhēng rén fù mǔ, nài hé jiàn cǐ wèi tú? fú wàng tíng yú zhù bì." zé tiān nà qí yán ér zhǐ. shì suì, gǎi fēng shí quán zi.
神功元年七月,清边道大总管建安王攸宜破契丹凯还,欲以是月诣阙献俘。内 史王及善以为将军入城,例有军乐,既今上孝明高皇帝忌月,请备而不奏。方庆奏 曰:“臣按礼经,但有忌日,而无忌月。晋穆帝纳后,用九月九日,是康帝忌月, 于时持疑不定。下太常,礼官荀讷议称:‘礼只有忌日,无忌月。若有忌月,即有 忌时、忌岁,益无理据。’当时从讷所议。军乐是军容,与常不等,臣谓振作于事 无嫌。”则天从之。则天尝幸万安山玉泉寺,以山迳危悬,欲御腰舆而上。方庆谏 曰:“昔汉元帝尝祭庙,出便门,御楼船,光禄勋张猛奏曰:‘乘船危,就桥安。’ 元帝乃从桥,即前代旧事。今山径危险,石路曲狭,上瞻骇目,下视寒心,比于楼 船,安危不等。陛下蒸人父母,奈何践此畏涂?伏望停舆驻跸。”则天纳其言而止。 是岁,改封石泉子。
shí yǒu zhì, měi yuè yī rì yú míng táng xíng gào shuò zhī lǐ. sī lǐ bó shì pì lǘ rén xū zòu yì, qí lüè yuē:" jīng shǐ zhèng wén, wú tiān zǐ měi yuè gào shuò zhī shì, wéi lǐ jì yù zǎo yún:' tiān zǐ tīng shuò yú nán mén zhī wài.' qí měi yuè gào shuò zhě, zhū hóu zhī lǐ yě. chén jǐn àn lǐ lùn jí sān lǐ yì zōng jiāng dū jí lǐ zhēn guān lǐ xiǎn qìng lǐ jí cí lìng, wú tiān zǐ měi yuè gào shuò zhī shì. ruò yǐ wéi wú míng táng gù wú gào shuò zhī lǐ, yǒu míng táng jí hé gào shuò, zé zhōu qín yǒu míng táng ér wú tiān zǐ měi yuè gào shuò zhī shì. chén děng cān qiú, jì wú qí lǐ, bù kě xí fēi, yǐ tiān zǐ zhī zūn ér yòng zhū hóu zhī lǐ." fāng qìng yòu zòu yì, qí lüè yuē:" míng táng, tiān zǐ bù zhèng zhī gōng yě. jǐn àn gǔ liáng zhuàn yún:' rùn zhě, fù yuè zhī yú rì, tiān zǐ bù yǐ gào shuò.'' fēi lǐ yě. rùn yǐ zhèng shí, shí yǐ zuò shì, shì yǐ hòu shēng, shēng rén zhī dào, yú shì hū zài yǐ. bù gào rùn shuò, qì shí zhèng yě.' chén jù cǐ wén, zé tiān zǐ rùn yuè yì gào shuò yǐ. níng yǒu tā yuè ér fèi qí lǐ hū? xiān rú jiù shuō, tiān zǐ xíng shì, yī nián shí bā dù rù míng táng yǐ. dà xiǎng bù wèn bǔ, yī rù yě měi yuè gào shuò, shí èr rù yě sì shí yíng qì, sì rù yě xún shòu zhī nián, yī rù yě. jīn lǐ guān yì wéi suì shǒu yī rù ěr, yǔ xiān rú jì yì, zài chén bù gǎn tóng. sòng cháo hé chéng tiān zuǎn jí qí wén, yǐ wéi lǐ lùn, suī jiā biān cì, shì zé quē rú. liáng dài cuī líng ēn zhuàn sān lǐ yì zōng, dàn jùn zhí qián rú, yīn xún gù shì ér yǐ. suí yáng dì mìng xué shì zhuàn jiāng dū jí lǐ, zhǐ chāo cuō jiù lǐ, gèng wú yì wén. zhēn guān xiǎn qìng lǐ jí cí lìng bù yán gào shuò zhě, gài wèi lì dài bù chuán, suǒ yǐ qí wén nǎi quē. gè yǒu yuán yóu, bù zú yī jù. jīn lǐ guān yǐn wèi míng zhèng, zài chén chéng shí yǒu yí." zé tiān yòu lìng chūn guān guǎng jí zhòng rú, qǔ fāng qìng rén xū suǒ zòu yì, yǐ dìng dé shī. shí chéng jūn bó shì wú yáng shàn tài xué bó shì guō shān yùn děng zòu:" àn zhōu lǐ jí sān chuán, jiē yǒu tiān zǐ gào shuò zhī lǐ, qín miè shī shū, yóu shì gào shuò lǐ fèi. wàng yī fāng qìng yì." yǒu zhì cóng zhī.
时有制,每月一日于明堂行告朔之礼。司礼博士辟闾仁谞奏议,其略曰:“经 史正文,无天子每月告朔之事,唯《礼记玉藻》云:‘天子听朔于南门之外。’其 每月告朔者,诸侯之礼也。臣谨按《礼论》及《三礼义宗》、《江都集礼》、《贞 观礼》、《显庆礼》及《祠令》,无天子每月告朔之事。若以为无明堂故无告朔之 礼,有明堂即合告朔,则周、秦有明堂而无天子每月告朔之事。臣等参求,既无其 礼,不可习非,以天子之尊而用诸侯之礼。”方庆又奏议,其略曰:“明堂,天子 布政之宫也。谨按《谷梁传》云:‘闰者,附月之余日,天子不以告朔。’‘非礼 也。闰以正时,时以作事,事以厚生,生人之道,于是乎在矣。不告闰朔,弃时政 也。’臣据此文,则天子闰月亦告朔矣。宁有他月而废其礼乎?先儒旧说,天子行 事,一年十八度入明堂矣。大享不问卜,一入也;每月告朔,十二入也;四时迎气, 四入也;巡狩之年,一入也。今礼官议唯岁首一入耳,与先儒既异,在臣不敢同。 宋朝何承天纂集其文,以为《礼论》,虽加编次,事则阙如。梁代崔灵恩撰《三礼 义宗》,但捃摭前儒,因循故事而已。隋炀帝命学士撰《江都集礼》,只抄撮旧礼, 更无异文。《贞观》、《显庆礼》及《祠令》不言告朔者,盖为历代不传,所以其 文乃阙。各有缘由,不足依据。今礼官引为明证,在臣诚实有疑。”则天又令春官 广集众儒,取方庆、仁谞所奏议,以定得失。时成均博士吴扬善、太学博士郭山恽 等奏:“按《周礼》及《三传》,皆有天子告朔之礼,秦灭《诗》、《书》,由是 告朔礼废。望依方庆议。”有制从之。
zé tiān yǐ fāng qìng jiā duō shū jí, cháng fǎng qiú yòu jūn yí jī. fāng qìng zòu yuē:" chén shí dài cóng bó zǔ xī zhī shū, xiān yǒu sì shí yú zhǐ, zhēn guān shí èr nián, tài zōng gòu qiú, xiān chén bìng yǐ jìn zhī. wéi yǒu yī juàn jiàn jīn zài. yòu jìn chén shí yī dài zǔ dǎo shí dài zǔ qià jiǔ dài zǔ xún bā dài zǔ tán shǒu qī dài zǔ sēng chuò liù dài zǔ zhòng bǎo wǔ dài zǔ qiān gāo zǔ guī zēng zǔ bāo, bìng jiǔ dài sān cóng bó zǔ jìn zhōng shū lìng xiàn zhī yǐ xià èr shí bā rén shū, gòng shí juǎn." zé tiān yù wǔ chéng diàn shì qún chén, réng lìng zhōng shū shè rén cuī róng wèi bǎo zhāng jí, yǐ xù qí shì, fù cì fāng qìng, dāng shí shén yǐ wéi róng.
则天以方庆家多书籍,尝访求右军遗迹。方庆奏曰:“臣十代从伯祖羲之书, 先有四十余纸,贞观十二年,太宗购求,先臣并已进之。唯有一卷见今在。又进臣 十一代祖导、十代祖洽、九代祖珣、八代祖昙首、七代祖僧绰、六代祖仲宝、五代 祖骞、高祖规、曾祖褒,并九代三从伯祖晋中书令献之已下二十八人书,共十卷。” 则天御武成殿示群臣,仍令中书舍人崔融为《宝章集》,以叙其事,复赐方庆,当 时甚以为荣。
fāng qìng yòu jǔ:" lìng zhàng' qī sàng dà gōng wèi zàng, bù yù cháo hè wèi zhōng sàng, bù yù yàn huì.' bǐ lái cháo guān bù zūn lǐ fǎ, shēn yǒu āi róng, péi yù cháo huì, shǒu wǔ zú dǎo, gōng wéi xiàn zhāng, míng jiào jì kuī, shí diàn huáng huà. fú wàng shēn míng lìng shì, gèng jìn duàn." cóng zhī. fāng qìng jiàn yǐ lǎo jí, qǐ cóng xián yì, nǎi shòu lín tái jiān xiū guó shǐ. jí zhōng zōng lì wèi dōng gōng, fāng qìng jiān jiǎn jiào tài zǐ zuǒ shù zǐ.
方庆又举:“令杖‘期丧、大功未葬,不预朝贺;未终丧,不预宴会。’比来 朝官不遵礼法,身有哀容,陪预朝会,手舞足蹈,公违宪章,名教既亏,实玷皇化。 伏望申明令式,更禁断。”从之。方庆渐以老疾,乞从闲逸,乃授麟台监修国史。 及中宗立为东宫,方庆兼检校太子左庶子。
shèng lì èr nián yī rì, zé tiān yù jì dōng jiǎng wǔ, yǒu sī jī huǎn, yán rù mèng chūn. fāng qìng shàng shū yuē:" jǐn àn lǐ jì yuè lìng:' mèng dōng zhī yuè, tiān zǐ mìng jiàng shuài jiǎng wǔ, xí shè yù jué lì.' cǐ nǎi sān shí wù nóng, yī shí jiǎng wǔ, yǐ xí shè yù, jiǎo xiào cái lì, gài wáng zhě cháng shì, ān bù wàng wēi zhī dào yě.' mèng chūn zhī yuè, bù kě yǐ chēng bīng.' bīng zhě, jiǎ zhòu gān gē zhī zǒng míng. bīng jīn xìng, kè mù, chūn shèng dé zài mù, ér jǔ jīn yǐ hài shèng dé, nì shēng qì.' mèng chūn xíng dōng lìng, zé shuǐ lǎo wèi bài, xuě shuāng dà zhì, shǒu zhǒng bù rù.' cài yōng yuè lìng zhāng jù yún:' tài yīn xīn xiū, shǎo yáng shàng wēi, ér xíng dōng lìng yǐ dǎo shuǐ qì, gù shuǐ lǎo zhì ér bài shēng wù yě. xuě shuāng dà zhì, zhé yáng zhě yě. tài yīn gàn shí, yǔ xuě ér shuāng, gù dà shāng shǒu zhǒng. shǒu zhǒng, wèi sù mài yě, mài yǐ qiū zhǒng, gù wèi zhī shǒu zhǒng. rù, shōu yě, chūn wèi hù hán suǒ shāng, gù zhì xià mài bù chéng zhǎng yě.' jīn mèng chūn jiǎng wǔ, shì xíng dōng lìng, yǐ yīn zhèng fàn yáng qì, hài fā shēng zhī dé. chén kǒng shuǐ lǎo bài wù, shuāng xuě sǔn jià, xià mài bù dēng, wú suǒ shōu rù yě. fú wàng tiān ēn bù wéi shí lìng, zhì mèng dōng jiào xí, yǐ shùn tiān dào." shǒu zhì dá yuē:" bǐ wèi jiǔ shǔ tài píng, duō lì nián zǎi, rén jiē fèi zhàn, bìng xī xué wén. jīn zhě yòng zhěng bīng wēi, gù lìng jiào xí. qīng yǐ chūn xíng dōng lìng, zé shuǐ lǎo wèi bài, jǔ jīn shāng mù, zé biàn hài fā shēng. xún lǎn suǒ chén, shēn hé diǎn lǐ, ruò wéi cǐ qǐng, nǎi yuè lìng xū xíng. zhù qǐ zhí yán, yòng yī lái biǎo." shì suì, zhèng shòu tài zǐ zuǒ shù zǐ, fēng shí quán gōng, yú bìng rú gù, fèng liào tóng zhí shì sān pǐn, jiān shì huáng tài zǐ dú shū. fāng qìng yòu shàng yán:" jǐn àn shǐ jí suǒ zài, rén chén yú rén zhǔ yán jí shàng biǎo, wèi yǒu chēng huáng tài zǐ míng zhě. dāng wèi tài zǐ huáng chǔ, qí míng zūn zhòng, bù gǎn zhǐ chì, suǒ yǐ bù yán. jìn shàng shū pú yè shān tāo qǐ shì, chēng huáng tài zǐ ér bù yán míng. tāo zhōng cháo míng shì, bì xiáng diǎn gù, qí bù chēng míng, yīng yǒu píng zhǔn. cháo guān shàng yóu rú cǐ, gōng chén guī zé bù yí. jīn dōng gōng diàn jí mén míng, jiē yǒu chù fàn, lín shì lùn qǐ, huí bì shén nán. xiào jìng huáng dì wèi tài zǐ shí, gǎi hóng jiào mén wèi chóng jiào mén pèi wáng wèi huáng tài zǐ, gǎi chóng xián guǎn wèi chóng wén guǎn. jiē bì míng huì, yǐ zūn diǎn lǐ. cǐ jí chéng lì, zú wèi guǐ mó. fú wàng tiān ēn yīn xún jiù shì, fù sī gǎi huàn." zhì cóng zhī.
圣历二年一日,则天欲季冬讲武,有司稽缓,延入孟春。方庆上疏曰:“谨按 《礼记月令》:‘孟冬之月,天子命将帅讲武,习射御角力。’此乃三时务农,一 时讲武,以习射御,角校才力,盖王者常事,安不忘危之道也。‘孟春之月,不可 以称兵。’兵者,甲胄干戈之总名。兵金性,克木,春盛德在木,而举金以害盛德, 逆生气。‘孟春行冬令,则水潦为败,雪霜大挚,首种不入。’蔡邕《月令章句》 云:‘太阴新休,少阳尚微,而行冬令以导水气,故水潦至而败生物也。雪霜大挚, 折阳者也。太阴干时,雨雪而霜,故大伤首种。首种,谓宿麦也,麦以秋种,故谓 之首种。入,收也,春为沍寒所伤,故至夏麦不成长也。’今孟春讲武,是行冬令, 以阴政犯阳气,害发生之德。臣恐水潦败物,霜雪损稼,夏麦不登,无所收入也。 伏望天恩不违时令,至孟冬教习,以顺天道。”手制答曰:“比为久属太平,多历 年载,人皆废战,并悉学文。今者用整兵威,故令教习。卿以春行冬令,则水潦为 败,举金伤木,则便害发生。循览所陈,深合典礼,若违此请,乃月令虚行。伫启 直言,用依来表。”是岁,正授太子左庶子,封石泉公,余并如故,俸料同职事三 品,兼侍皇太子读书。方庆又上言:“谨按史籍所载,人臣与人主言及上表,未有 称皇太子名者。当为太子皇储,其名尊重,不敢指斥,所以不言。晋尚书仆射山涛 启事,称皇太子而不言名。涛中朝名士,必详典故,其不称名,应有凭准。朝官尚 犹如此,宫臣归则不疑。今东宫殿及门名,皆有触犯,临事论启,回避甚难。孝敬 皇帝为太子时,改弘教门为崇教门;沛王为皇太子,改崇贤馆为崇文馆。皆避名讳, 以遵典礼。此即成例,足为轨模。伏望天恩因循旧式,付司改换。”制从之。
cháng ān èr nián wǔ yuè zú, zèng gǔn zhōu dū du, shì yuē zhēn. zhōng zōng jí wèi, yǐ gōng liáo zhī jiù, zhuī zèng lì bù shàng shū. fāng qìng bó xué hǎo zhù shù, suǒ zhuàn zá shū fán èr bǎi yú juǎn. yóu jīng sān lǐ, hào shì zhě duō xún fǎng zhī. měi suǒ chóu dá, xián yǒu diǎn jù, gù shí rén biān cì, míng yuē lǐ zá dá wèn. jù shū shén duō, bù jiǎn mì gé, zhì yú tú huà, yì duō yì běn. zhū zǐ mò néng shǒu qí yè, zú hòu xún yì sàn wáng. zhǎng zǐ guāng fǔ, kāi yuán zhōng guān zhì lù zhōu cì shǐ. shǎo zǐ jùn, gōng shū zhī míng, yóu shàn qín qí, ér xìng duō yán zhěng, guān zhì diàn zhōng shì yù shǐ.
长安二年五月卒,赠衮州都督,谥曰贞。中宗即位,以宫僚之旧,追赠吏部尚 书。方庆博学好著述,所撰杂书凡二百余卷。尤精《三礼》,好事者多询访之。每 所酬答,咸有典据,故时人编次,名曰《礼杂答问》。聚书甚多,不减秘阁,至于 图画,亦多异本。诸子莫能守其业,卒后寻亦散亡。长子光辅,开元中官至潞州刺 史。少子晙,工书知名,尤善琴棋,而性多严整,官至殿中侍御史。
yáo shú, zì lìng zhāng, sàn qí cháng shì sī lián zhī sūn yě. shǎo gū, fǔ dì mèi yǐ yǒu ài chēng. bó shè jīng shǐ, yǒu cái biàn. yǒng huī zhōng míng jīng zhuó dì. lèi bǔ tài zǐ gōng mén láng. yǔ sī yì láng mèng lì zhēn děng fèng lìng zhuàn yáo shān yù cǎi shū, shū chéng, qiān mì shū láng. diào lù zhōng, lèi qiān zhì zhōng shū shè rén, fēng wú xīng xiàn nán. zé tiān lín cháo, qiān xià guān shì láng. zuò cóng fù dì jìng jié tóng xú jìng yè zhī luàn, biǎn guì zhōu dū du fǔ zhǎng shǐ. shí zé tiān yǎ hǎo fú ruì, shú zhì lǐng nán, fǎng zhū shān chuān cǎo shù, qí míng hào yǒu" wǔ" zì zhě, jiē yǐ wéi shàng yīng guó xìng, liè zòu qí shì. zé tiān dà yuè, zhào bài tiān guān shì láng. shàn yú xuǎn bǔ, shí rén chēng zhī.
姚璹,字令璋,散骑常侍思廉之孙也。少孤,抚弟妹以友爱称。博涉经史,有 才辩。永徽中明经擢第。累补太子宫门郎。与司议郎孟利贞等奉令撰《瑶山玉彩》 书,书成,迁秘书郎。调露中,累迁至中书舍人,封吴兴县男。则天临朝,迁夏官 侍郎。坐从父弟敬节同徐敬业之乱,贬桂州都督府长史。时则天雅好符瑞,璹至岭 南,访诸山川草树,其名号有“武”字者,皆以为上膺国姓,列奏其事。则天大悦, 召拜天官侍郎。善于选补,时人称之。
cháng shòu èr nián, qiān wén chāng zuǒ chéng tóng fèng gé luán tái píng zhāng shì. zì yǒng huī yǐ hòu, zuǒ yòu shǐ suī de duì zhàng chéng zhǐ, zhàng xià hòu móu yì, jiē bù yù wén. shú yǐ wéi dì wáng mó xùn, bù kě zàn wú jì shù, ruò bù xuān zì zǎi xiàng, shǐ guān wú cóng dé shū. nǎi biǎo qǐng zhàng xià suǒ yán jūn guó zhèng yào, zǎi xiàng yī rén zhuān zhī zhuàn lù, hào wéi shí zhèng jì, měi yuè fēng sòng shǐ guǎn. zǎi xiàng zhī zhuàn shí zhèng jì, zì shú shǐ yě. shì suì jiǔ yuè, zuò shì zhuǎn sī bīn shǎo qīng, bà zhī zhèng shì. yán zài chū, zhuó bài nà yán. yǒu sī yǐ shú cóng fù dì fàn fǎ, zòu yán bù hé gèng wéi shì chén. shú shàng yán:" xī wáng dūn chēng bīng fàn shùn, wáng dǎo réng diǎn shū jī jī kāng lù yú jìn cháo, jī shào zhōng yú jìn shì. qiè wéi qián gǔ, shàng bù wéi yí jīn fèng shèng ēn, qǐ yóu chén xià. bì yǐ tǐ lì yǒu guāi, fú qǐng gān cóng bǐng tuì." zé tiān yuē:" cǐ nǎi wǒ yì, qīng fù hé yán! dàn dāng jìn zhōng, wú tīng fú shuō."
长寿二年,迁文昌左丞、同凤阁鸾台平章事。自永徽以后,左、右史虽得对仗 承旨,仗下后谋议,皆不预闻。璹以为帝王谟训,不可暂无纪述,若不宣自宰相, 史官无从得书。乃表请仗下所言军国政要,宰相一人专知撰录,号为时政记,每月 封送史馆。宰相之撰时政记,自璹始也。是岁九月,坐事转司宾少卿,罢知政事。 延载初,擢拜纳言。有司以璹从父弟犯法,奏言不合更为侍臣。璹上言:“昔王敦 称兵犯顺,王导仍典枢机;嵇康戮于晋朝,嵇绍忠于晋室。窃惟前古,尚不为疑; 今奉圣恩,岂由臣下。必以体例有乖,伏请甘从屏退。”则天曰:“此乃我意,卿 复何言!但当尽忠,无听浮说。”
shí wǔ sān sī lǜ fān yí qiú zhǎng, qǐng zào tiān shū yú duān mén wài, kè zì jì gōng, yǐ sòng zhōu dé, shú wèi dū zuò shǐ. zhèng shèng chū, shú jiā qiū guān shàng shū tóng píng zhāng shì. shì suì, míng táng zāi, zé tiān yù zé gōng bì zhèng diàn, shú zòu yuē: " cǐ shí rén huǒ, fēi yuē tiān zāi. zhì rú chéng zhōu xuān xiè, bo dài yù lóng hàn wǔ jiàn zhāng, shèng dé mí yǒng. chén yòu jiàn mí lè xià shēng jīng yún, dāng mí lè chéng fó zhī shí, qī bǎo tái xū yú sàn huài. dǔ cǐ wú cháng zhī xiāng, biàn chéng zhèng jué zhī yīn. gù zhī shèng rén zhī dào, suí yuán shì huà, fāng biàn zhī lì, bó jì liáng duō. kě shǐ yóu zhī, yì cún yú cǐ. kuàng jīn míng táng, nǎi shì bù zhèng zhī suǒ, fēi zōng miào zhī dì, bì xià ruò bì zhèng diàn, yú lǐ wèi wèi de yě." zuǒ shí yí liú chéng qìng tíng zòu yún:" míng táng zōng sì zhī suǒ, jīn jì bèi fén, bì xià yí chuò cháo sī guò." shú yòu chí qián yì yǐ zhēng zhī, zé tiān nǎi yī shú zòu. xiān lìng shú jiān zào tiān shū, zhì shì yǐ gōng dāng cì jué yī děng. shú biǎo qǐng huí zèng fù yī guān, nǎi zhuī zèng qí fù yù zhōu sī hù cān jūn chù píng wèi bó zhōu cì shǐ. tiān hòu jiāng fēng sōng yuè, mìng shú zǒng zhī zhuàn yí zhù, bìng chōng fēng shàn fù shǐ. jí chóng zào míng táng, yòu lìng shú chōng shǐ dū zuò, yǐ gōng jiā yín qīng guāng lù dài fu.
时武三思率蕃夷酋长,请造天枢于端门外,刻字纪功,以颂周德,璹为督作使。 证圣初,璹加秋官尚书、同平章事。是岁,明堂灾,则天欲责躬避正殿,璹奏曰: “此实人火,非曰天灾。至如成周宣榭,卜代愈隆;汉武建章,盛德弥永。臣又见 《弥勒下生经》云,当弥勒成佛之时,七宝台须臾散坏。睹此无常之相,便成正觉 之因。故知圣人之道,随缘示化,方便之利,博济良多。可使由之,义存于此。况 今明堂,乃是布政之所,非宗庙之地,陛下若避正殿,于礼未为得也。”左拾遗刘 承庆廷奏云:“明堂宗祀之所,今既被焚,陛下宜辍朝思过。”璹又持前议以争之, 则天乃依璹奏。先令璹监造天枢,至是以功当赐爵一等。璹表请回赠父一官,乃追 赠其父豫州司户参军处平为博州刺史。天后将封嵩岳,命璹总知撰仪注,并充封禅 副使。及重造明堂,又令璹充使督作,以功加银青光禄大夫。
shí yǒu dà shí guó shǐ qǐng xiàn shī zi, shú shàng shū jiàn yuē:" shī zi měng shòu, wéi zhǐ shí ròu, yuǎn cóng suì yè, yǐ zhì shén dōu, ròu jì nán de, jiǎn wèi láo fèi. bì xià yǐ bǎi xìng wèi xīn, lǜ yī wù yǒu shī, yīng quǎn bù xù, yú liè zǒng tíng. yùn bù shā yǐ chǎn dà cí, chuí hǎo shēng yǐ fū zhì dé, fán zài xuān fēi chǔn dòng, mò bù gǎn hé rén ēn. qǐ róng zì fēi báo yú shēn, ér hòu zī gěi yú shòu, qiú zhī zhì lǐ, bì bù rán hū". shū zòu, jù tíng lái shǐ. yòu jiǔ dǐng chū chéng, zhì lìng huáng jīn qiān liǎng tú zhī. shú jìn jiàn yuē:" fū dǐng zhě shén qì, guì zài zhì piáo zì rán, wú jiǎ bié wèi fú shì. chén guān qí zhuàng, xiān yǒu wǔ cǎi huī huàn, cuò zá qí jiān, qǐ dài jīn sè, fāng wèi xuàn yào?" zé tiān yòu cóng zhī.
时有大石国使请献狮子,璹上疏谏曰:“狮子猛兽,唯止食肉,远从碎叶,以 至神都,肉既难得,检为劳费。陛下以百姓为心,虑一物有失,鹰犬不蓄,渔猎总 停。运不杀以阐大慈,垂好生以敷至德,凡在翾飞蠢动,莫不感荷仁恩。岂容自菲 薄于身,而厚资给于兽,求之至理,必不然乎”。疏奏,遽停来使。又九鼎初成, 制令黄金千两涂之。璹进谏曰:“夫鼎者神器,贵在质朴自然,无假别为浮饰。臣 观其状,先有五彩辉焕,错杂其间,岂待金色,方为炫耀?”则天又从之。
xún shǔ qì dān fàn sāi, mìng liáng wáng wǔ sān sī wèi yú guān dào ān fǔ dà shǐ shú wèi fù shǐ yǐ bèi zhī. jí hái, zuò shì, shén gōng chū zuǒ shòu yì zhōu dà dū dū fǔ zhǎng shǐ. shǔ zhōng guān lì duō tān bào, shú lǚ yǒu fā shou shì, jiān wú suǒ róng. zé tiān jiā zhī, jiàng xǐ shū láo zhī yuē:" fū yán shuāng zhī xià, shí zhēn sōng zhī shàn qí, jí fēng zhī qián, zhī jìng cǎo zhī wèi guì. wù jì yǒu cǐ, rén yì yí zāi. qīng zǎo hé cháo ēn, wěi rèn sī zhòng. jū zhōng zuò xiāng, hóng yì yǐ duō, fáng biān xùn bīng, xīn lì jù jǐn. suì hán wú gǎi, zhōng shǐ bù yú. nǎi juàn shǔ zhōng, máng sú yīn zá, jiǔ quē liáng shǒu, bì yú qīn yú, zhèng yǐ huì chéng, rén wú cuò zú. shì yòng mìng qīng chū zhèn, jì zī cún yǎng. guǒ néng lǎn pèi chéng qīng, xià chē zhěng sù. lì bù gǎn fàn, jiān wú suǒ róng, qián hòu jiū shou shì, gài fēi yī xù. tān cán zhī wǔ, píng jī yú liè chéng piāo duó zhī chóu, dùn xíng yú wài jìng. jù láo qī yuè, kāng cǐ lí yuán, yán niàn dé shēng, liáng shēn jiā shàng. yí bù láng yá zhī huà, dāng yǐ yù zhōu wèi fǎ." zé tiān yòu cháng wèi shì chén yuē:" fán wèi zhǎng guān, néng qīng zì shēn zhě shén yì, qīng dé liáo lì zhě shén nán. zhì yú yáo shú, kě wèi jiān zhī yǐ."
寻属契丹犯塞,命梁王武三思为榆关道安抚大使、璹为副使以备之。及还,坐 事,神功初左授益州大都督府长史。蜀中官吏多贪暴,璹屡有发扌适,奸无所容。 则天嘉之,降玺书劳之曰:“夫严霜之下,识贞松之擅奇,疾风之前,知劲草之为 贵。物既有此,人亦宜哉。卿早荷朝恩,委任斯重。居中作相,弘益已多,防边训 兵,心力俱尽。岁寒无改,终始不渝。乃眷蜀中,氓俗殷杂,久缺良守,弊于侵渔, 政以贿成,人无措足。是用命卿出镇,寄兹存养。果能揽辔澄清,下车整肃。吏不 敢犯,奸无所容,前后纠扌适,盖非一绪。贪残之伍,屏迹于列城;剽夺之俦,遁 形于外境。讵劳期月,康此黎元,言念德声,良深嘉尚。宜布琅邪之化,当以豫州 为法。”则天又尝谓侍臣曰:“凡为长官,能清自身者甚易,清得僚吏者甚难。至 于姚璹,可谓兼之矣。”
shí xīn dū chéng zhū dài pì zuò zāng zhì sǐ, dài bǔ xì yù. dài pì sù shàn shā mén lǐ zhōng, yīn jié zhū bù chěng, yīn dài pì yǐ shā shú wéi míng, nǐ jù bā shǔ wèi luàn. rén mì biǎo gào zhī zhě, zhì lìng shú àn qí yù. shú shēn chí zhī, shì shè yí shì yǐn ér zhū sǐ zhě, jǐn yǐ qiān shù. zé tiān yòu lìng luò zhōu zhǎng shǐ sòng yuán shuǎng yù shǐ zhōng chéng huò xiàn kě děng zhòng jiā xiáng fù, yì wú suǒ fā míng. dǎi xì yù shù bǎi rén, bù shèng kù dú, dì xiāng fù huì, yǐ jiù fǎn zhuàng. yīn cǐ jí mò zhě fù wǔ shí yú jiā, qí yú chēng zhī fǎn pèi liú zhě yì shí bā jiǔ, dào lù yuān zhī. jiān chá yù shǐ yuán shù jǐ hé zòu qí shì. zé tiān chū lìng shú yǔ shù jǐ duì dìng, yòu xún lìng bà tuī. é bài dì guān shàng shū. suì yú, zhuǎn dōng guān shàng shū, réng xī jīng liú shǒu. cháng ān zhōng, lèi biǎo qǐ hái gǔ, zhì tīng zhì shì, jìn jué wèi bó. yù guān míng fù jiù, wèi gōng bù shàng shū. shén lóng yuán nián zú, yí lìng báo zàng, zèng yuè zhōu dū du, shì yuē chéng.
时新都丞朱待辟坐赃至死,逮捕系狱。待辟素善沙门理中,阴结诸不逞,因待 辟以杀璹为名,拟据巴蜀为乱。人密表告之者,制令璹按其狱。璹深持之,事涉疑 似引而诛死者,仅以千数。则天又令洛州长史宋元爽、御史中丞霍献可等重加详覆, 亦无所发明。逮系狱数百人,不胜酷毒,递相附会,以就反状。因此籍没者复五十 余家,其余称知反配流者亦十八九,道路冤之。监察御史袁恕己劾奏其事。则天初 令璹与恕己对定,又寻令罢推。俄拜地官尚书。岁余,转冬官尚书,仍西京留守。 长安中,累表乞骸骨,制听致仕,进爵为伯。遇官名复旧,为工部尚书。神龙元年 卒,遗令薄葬,赠越州都督,谥曰成。
dì bān, shǎo hào xué, yǐ qín kǔ zì lì. jǔ míng jīng, lèi chú dìng biàn cāng guó bīn děng wǔ zhōu cì shǐ, jiā yín qīng guāng lù dài fu, zhuǎn qín zhōu cì shǐ. yǐ shàn zhèng yǒu wén, xǐ shū bāo měi, cì juàn bǎi pǐ. shén lóng yuán nián, lèi fēng xuān chéng jùn gōng, sān qiān tài zǐ zhān shì, réng jiān zuǒ shù zǐ. shí jié mǐn tài zǐ jǔ shì bù fǎ, bān qián hòu shàng shū jìn jiàn. jīn zài sì shì:
弟班,少好学,以勤苦自立。举明经,累除定、汴、沧、虢、豳等五州刺史, 加银青光禄大夫,转秦州刺史。以善政有闻,玺书褒美,赐绢百匹。神龙元年,累 封宣城郡公,三迁太子詹事,仍兼左庶子。时节愍太子举事不法,班前后上书进谏。 今载四事:
qí yī yuē: chén wén jiǎ yì yuē:" xuǎn tiān xià zhī duān shì, xiào tì bó wén yǒu dào shù zhě, shǐ yǔ tài zǐ jū chǔ chū rù. gù tài zǐ jiàn zhèng shì, wén zhèng yán, xíng zhèng dào, zuǒ yòu qián hòu jiē zhèng rén yě. fū xí yǔ zhèng rén jū zhī, bù néng wú zhèng xí yǔ bù zhèng rén jū zhī, bù néng wú bù zhèng. tài zǐ jì guān chéng rén, miǎn yú bǎo fù zhī yán, zé yǒu jì guò zhī shǐ. chè shàn zhī zǎi, jìn shàn zhī jīng, fěi bàng zhī mù, gǎn jiàn zhī gǔ, gǔ shǐ sòng zhēn, dài fū jìn móu, gù xí yǔ zhì zhǎng, huà yǔ xīn chéng. fū jiào dé ér zuǒ yòu zhèng, zé tài zǐ zhèng yǐ tài zǐ zhèng ér tiān xià dìng yǐ." chén yòu wén zhī, mù cóng shéng zé zhèng, hòu cóng jiàn zé shèng. shàn yán gǔ zhě, suǒ yǐ yàn yú jīn. fú wéi diàn xià ruì dé hóng shēn, tiān zī cōng mǐn, jìn dài chéng bài, qián gǔ ān wēi, mò bù xuán jiàn zài xīn, dòng hé diǎn lǐ. chén yǐ yōng xiǔ, làn jū fǔ bì, xū bèi ěr mù, dāo yù gǔ gōng, zhé jiàn chén lù, shù bì shān hǎi. fú yǐ nèi zhì zuō fang, gōng qiǎo dé rù gōng wéi zhī nèi jìn wèi zhī suǒ, huò yán yǔ nèi chū, huò shì zhuàng wài tōng, xiǎo rén wú zhī, bù shí qīng zhòng, yīn wèi zhà wěi, yǒu diàn huī yóu. chén wàng bìng fù suǒ sī, yǐ tíng gōng nèi zào zuò. rú huò yào xū yì zào, yóu wàng gōng wài ān zhì, shù dé gōng jiàng bù yú gōng jìn chū rù.
其一曰:臣闻贾谊曰:“选天下之端士,孝悌博闻有道术者,使与太子居处出 入。故太子见正事,闻正言,行正道,左右前后皆正人也。夫习与正人居之,不能 无正;习与不正人居之,不能无不正。太子既冠成人,免于保傅之严,则有记过之 史。彻膳之宰,进善之旌,诽谤之木,敢谏之鼓,瞽史诵箴,大夫进谋,故习与智 长,化与心成。夫教得而左右正,则太子正矣;太子正而天下定矣。”臣又闻之, 木从绳则正,后从谏则圣。善言古者,所以验于今。伏惟殿下睿德洪深,天姿聪敏, 近代成败,前古安危,莫不悬鉴在心,动合典礼。臣以庸朽,滥居辅弼,虚备耳目, 叨预股肱,辄荐尘露,庶裨山海。伏以内置作坊,工巧得入宫闱之内、禁卫之所, 或言语内出,或事状外通,小人无知,不识轻重,因为诈伪,有玷徽猷。臣望并付 所司,以停宫内造作。如或要须役造,犹望宫外安置,庶得工匠不于宫禁出入。
qí èr yuē: chén wén hàn wén dì shēn yī yì tí, zú lǚ gé xì qí gāo dì lán kǎn yòng tóng zhě, jiē yì yǐ tiě. jīng hóu dài yù jù jiàn huán pèi yǐ guò wèi, tài zǐ bù shì, jīng hóu yuē:" wèi guó yì yǒu bǎo hū?" tài zǐ yuē:" zhǔ xìn chén zhōng, wèi zhī bǎo yě." jīng hóu wěi jiàn pèi ér qù. tài zǐ shǐ zhuī huán zhī, wèi yuē:" zhū yù zhēn wán, hán bù kě yī, jī bù kě shí, wú yí wǒ zéi." jīng hóu dù mén bù chū. chén guān shèng xián jīng jí, wù yǐ jiǎn sù wèi guì huáng wáng zhèng huà, jiē yǐ fěi bó wèi dé. fú wéi diàn xià liú xīn gōng jiǎn, mí shàng fú shē. chén yú yóu wàng sǔn zhī yòu sǔn zhī, jū jiǎn yǐ xíng jiǎn, jiǎn shěng zào zuò, jié liàng yòng dù.
其二曰:臣闻汉文帝身衣弋绨,足履革舄;齐高帝栏槛用铜者,皆易以铁。经 侯带玉具剑环珮以过魏,太子不视,经侯曰:“魏国亦有宝乎?”太子曰:“主信 臣忠,魏之宝也。”经侯委剑珮而去。太子使追还之,谓曰:“珠玉珍玩,寒不可 衣,饥不可食,无遗我贼。”经侯杜门不出。臣观圣贤经籍,务以简素为贵;皇王 政化,皆以菲薄为德。伏惟殿下留心恭俭,靡尚浮奢。臣愚犹望损之又损之,居简 以行简,减省造作,节量用度。
qí sān yuē: chén wén yín yǒu tóng lóu, gōng wéi yán mì, mén gé lái wǎng, jiē yǒu bù lì. diàn xià shí yǒu suǒ xū, wéi mén sī xuān lìng, huò kǒng jiān wěi zhī bèi, yīn cǐ wàng wéi zēng jiǎn, tuō yǒu wén zhuàng chuǎn cuò, shì lǐ biàn jí chà wéi. qiě jìn rì lǚ shēng zhī biàn nǎi dài shǔ xuān chì, fú lài diàn xià ruì mǐn, dāng jí jué qí jiān wěi, zì yú chén xià yōng qiǎn, qǐ néng shēn biàn zhēn xū? wàng mò lìng jí fù shì xíng xià, bìng yòng nèi yìn yìn huà shǔ zhī hòu, jì dé miǎn yǒu zhà jiǎ, nǎi shì cháng jiǔ guī mó. chén yòu wén zhī, zhōng chén shì jūn, yǒu fàn ér wú yǐn míng zhǔ yù xià, nà jiàn yǐ jìn dé. gù shū yún:" yǒu yán nì yú zhì, bì qiú zhū dào yǒu yán shùn yú xīn, bì qiú zhū fēi dào." fú wéi diàn xià rén míng zhāo zhù, shèng jìng rì jī, tàn yōu dòng wēi, qióng shén suǒ yǐn. shì zhī shàn è, háo lí mí chà lǐ yǒu wēi yí, zī zhū wú shuǎng. chén yǐ yōng miù, dāo shì chūn wéi, zhí jū xiàn tì, qǐ gǎn jiān mò!
其三曰:臣闻银牖铜楼,宫闱严秘,门閤来往,皆有簿历。殿下时有所须,唯 门司宣令,或恐奸伪之辈,因此妄为增减,脱有文状舛错,事理便即差违。且近日 吕升之便乃代署宣敕,伏赖殿下睿敏,当即觉其奸伪,自余臣下庸浅,岂能深辨真 虚?望墨令及覆事行下,并用内印印画署之后,冀得免有诈假,乃是长久规模。臣 又闻之,忠臣事君,有犯而无隐;明主驭下,纳谏以进德。故《书》云:“有言逆 于志,必求诸道;有言顺于心,必求诸非道。”伏惟殿下仁明昭著,圣敬日跻,探 幽洞微,穷神索隐。事之善恶,毫厘靡差;理有危疑,锱铢无爽。臣以庸谬,叨侍 春闱,职居献替,岂敢缄默!
qí sì yuē: chén wén shèng rén bù zhuān qí dé, xián zhì bì yǒu suǒ shī. gù yuē: yǔ shàn rén yán, rú rù zhī lán zhī shì, jiǔ zì fēn fāng yǔ bù shàn rén yán, rú huǒ xiāo gāo, bù jué ér jǐn. jīn sī jīng jiàn wú xué shì, gòng fèng wèi yǒu shì dú, fú wàng shí yīn shì shàn, zòu qǐng zhì rén. suǒ jì jiǎng xí tán yán, wù jìn zhōng guī zhī dào pī wén shou shì jù, fāng zī shěn yù zhī qín. chén yòu wén chén zhī shì zhǔ, bì jǐn nǎi chéng jūn zhī jìn xián, wù qiú zhōng dǎng. fú wéi diàn xià yǎng dé chǔ wéi, yǐ duān jìng wèi wù gōng yīng shǒu qì, yǐ xué yè wèi xiān. jīng suǒ yǐ lì xíng xiū shēn, shǐ suǒ yǐ ān shí chéng bài. yǎ gào jì xí, zhōng xiào nǎi chéng, zhuàn jì fāng tōng, ān wēi sī biàn. zhī fù zǐ jūn chén zhī dào, shí gǔ jīn jiàn jiè zhī guī, jīng shǐ wèi xiān, sī nǎi jí wù. zhì yú gōng qiǎo zào zuò, liáo lì zhí sī, shí wèi mò shì, wú zú láo lǜ. chén yǐ yōng qiǎn, xiàn tì shì sī, chén ér bù yán, fù qiǎn shèng rì, yán ér huò zuì, shì suǒ gān xīn. fú yuàn liú yì jīng shū, jiǎn lüè xì shì, yī méng cǎi nà, wàn yǔn wú cí. qǐ xiáng chǔ míng, fǔ jīn kuáng gǔ.
其四曰:臣闻圣人不专其德,贤智必有所师。故曰:与善人言,如入芝兰之室, 久自芬芳;与不善人言,如火销膏,不觉而尽。今司经见无学士,供奉未有侍读, 伏望时因视膳,奏请置人。所冀讲席谈筵,务尽忠规之道;披文扌适句,方资审谕 之勤。臣又闻臣之事主,必尽乃诚;君之进贤,务求忠谠。伏惟殿下养德储闱,以 端静为务;恭膺守器,以学业为先。经所以立行修身,史所以谙识成败。雅诰既习, 忠孝乃成,传记方通,安危斯辨。知父子君臣之道,识古今鉴戒之规,经史为先, 斯乃急务。至于工巧造作,僚吏直司,实为末事,无足劳虑。臣以庸浅,献替是司, 臣而不言,负谴圣日,言而获罪,是所甘心。伏愿留意经书,简略细事,一蒙采纳, 万殒无辞。乞降储明,俯矜狂瞽。
shū zòu, tài zǐ suī chēng shàn, jìng bù quān gé. tài zǐ bài, zhào qiǎn suǒ qí gōng zhōng, dé bān jiàn shū, zhōng zōng jiā qí qiè zhí. shí gōng chén jiē biǎn chù, wéi bān zhuó bài yòu sàn qí cháng shì. suì yú, qiān mì shū jiān.
疏奏,太子虽称善,竟不悛革。太子败,诏遣索其宫中,得班谏书,中宗嘉其 切直。时宫臣皆贬黜,唯班擢拜右散骑常侍。岁余,迁秘书监。
ruì zōng jí wèi, lèi shòu hù bù shàng shū, zhuǎn tài zǐ bīn kè. xiān tiān èr nián, jiā jīn zǐ guāng lù dài fu, fù bài hù bù shàng shū. bān yǔ xiōng dì shú, shù nián jiān jù wèi dìng zhōu cì shǐ hù bù shàng shū, shí rén róng zhī. kāi yuán èr nián zú, nián qī shí sì. bān cháng yǐ qí zēng zǔ chá suǒ zhuàn hàn shū xùn zuǎn, duō wèi hòu zhī zhù hàn shū zhě yǐn mò míng shì, jiāng wèi jǐ shuō bān nǎi zhuàn hàn shū shào xùn sì shí juǎn, yǐ fā míng jiù yì, xíng yú dài.
睿宗即位,累授户部尚书,转太子宾客。先天二年,加金紫光禄大夫,复拜户 部尚书。班与兄弟璹,数年间俱为定州刺史、户部尚书,时人荣之。开元二年卒, 年七十四。班尝以其曾祖察所撰《汉书训纂》,多为后之注《汉书》者隐没名氏, 将为己说;班乃撰《汉书绍训》四十卷,以发明旧义,行于代。
shǐ chén yuē: tiān zǐ yǒu zhēng chén qī rén, suī wú dào bù shī qí tiān xià. zhì lú líng fù wèi, táng zuò zhōng xīng, zhēng yóu dí gōng, yī rén yǐ bì. huò yuē: xǔ zhī tài shèn. dá yuē: dāng gé mìng zhī shí, péng xié shén zhòng, fēi tuī chéng jié lì, zhì shēn wàng jiā zhě, shú néng yǔ yú cǐ hū! rén jié liú sǐ bù bì, gǔ gěng yǒu zhāng, suī féng hǎo shā wú gū, néng shǐ zhōng wèi dà yì. jìng cún tiān xià, qǐ bù rán hū! wáng fāng qìng gān chéng nán hǎi, yǔ jì dōng gōng, tái gé shū jī, wú bù gōng jì, suǒ wèi jūn zǐ bù qì zhě yě. gǒu fēi wén xué, sī yān qǔ sī. shú chéng dū bù zhèng, shǐ zú bù móu xiàng guó shàng zhāng, huò fǒu huò zhōng. qiě fén míng táng ér bì zhèng diàn, gù zhēng hé duō chù táng sòng ér lì tiān shū, yī yán fēi cuò. shěn nǎi wàng qiú fú ruì, yǐ shī zhōng zhēn jīng zé chǔ máo, nán bì guò jiù. bù cháng qí dé, wǎng wèi chéng xiū. bān guī jiàn yǒu cái, mù shǒu duō shàn, chǔ wò zhī rèn, kě wèi dé rén.
史臣曰:天子有诤臣七人,虽无道不失其天下。致庐陵复位,唐祚中兴,诤由 狄公,一人以蔽。或曰:许之太甚。答曰:当革命之时,朋邪甚众,非推诚竭力, 致身忘家者,孰能与于此乎!仁杰流死不避,骨鲠有彰,虽逢好杀无辜,能使终畏 大义。竟存天下,岂不然乎!王方庆干城南海,羽冀东宫,台阁枢机,无不功济, 所谓君子不器者也。苟非文学,斯焉取斯。璹成都布政,始卒不侔;相国上章,或 否或中。且焚明堂而避正殿,固诤何多;黜唐颂而立天枢,一言非措。矧乃妄求符 瑞,已失忠贞;精择楚茅,难裨过咎。不常其德,罔畏承羞。班规谏有才,牧守多 善,储幄之任,可谓得人。
zàn yuē: fàn yán wǔ zhǐ, fǎn zhèng fú wēi. shì rén zá shì, dí néng yǒu zhī. zhōng tì wǔ shì, kè fù táng jī. gōng zhī mò dà, rén wú yǐ shī. fāng qìng zhī cái, zhōu xuán tè lì. shú yě wú cháng, bān néng cāo zhí.
赞曰:犯颜忤旨,返政扶危。是人杂事,狄能有之。终替武氏,克复唐基。功 之莫大,人无以师。方庆之才,周旋特立。璹也无常,班能操执。