qíng xìng zhě, rén zhì zhī běn, lǐ lè suǒ yóu shēng yě. gù yuán qíng xìng zhī jí, lǐ wèi zhī fáng, lè wèi zhī jié. xìng yǒu bēi qiān cí ràng, gù zhì lǐ yǐ shì qí yí qíng yǒu hǎo è xǐ nù āi lè, gù zuò lè yǐ tōng qí jìng. lǐ suǒ yǐ zhì, lè suǒ wèi zuò zhě, qíng yǔ xìng yě. xī rú jiù shēng, zhù zuò piān zhāng, mò bù lùn shuō, mò néng shí dìng.
情性者,人治之本,禮樂所由生也。故原情性之極,禮為之防,樂為之節。性有卑謙辭讓,故制禮以適其宜;情有好惡喜怒哀樂,故作樂以通其敬。禮所以制,樂所為作者,情與性也。昔儒舊生,著作篇章,莫不論說,莫能實定。
zhōu rén shì shuò, yǐ wèi rén xìng yǒu shàn è, jǔ rén zhī shàn xìng, yǎng ér zhì zhī zé shàn zhǎng xìng è, yǎng ér zhì zhī zé è zhǎng. rú cǐ, zé xìng gè yǒu yīn yáng, shàn è zài suǒ yǎng yān. gù shì zǐ zuò yǎng shū yī piān. mì zi jiàn qī diāo kāi gōng sūn ní zi zhī tú, yì lùn qíng xìng, yǔ shì zǐ xiāng chū rù, jiē yán xìng yǒu shàn yǒu è.
周人世碩,以為「人性有善惡,舉人之善性,養而致之則善長;性惡,養而致之則惡長」。如此,則性各有陰陽,善惡在所養焉。故世子作《養書》一篇。密子賤、漆雕開、公孫尼子之徒,亦論情性,與世子相出入,皆言性有善有惡。
mèng zǐ zuò xìng shàn zhī piān, yǐ wèi rén xìng jiē shàn, jí qí bù shàn, wù luàn zhī yě. wèi rén shēng yú tiān dì, jiē bǐng shàn xìng, zhǎng dà yǔ wù jiāo jiē zhě, fàng zòng bèi luàn, bù shàn rì yǐ shēng yǐ. ruò mèng zǐ zhī yán, rén yòu xiǎo zhī shí, wú yǒu bù shàn yě. wēi zǐ yuē wǒ jiù yún hái zi, wáng zǐ bù chū. zhòu wèi hái zi shí, wēi zǐ dǔ qí bù shàn zhī xìng. xìng è bù chū zhòng shù, zhǎng dà wèi luàn bù biàn, gù yún yě. yáng shé shí wǒ chū shēng zhī shí, shū jī shì zhī, jí táng, wén qí tí shēng ér hái, yuē: qí shēng, chái láng zhī shēng yě. yě xīn wú qīn, fēi shì mò miè yáng shé shì. suì bù kěn jiàn. jí zhǎng, qí shèng wèi luàn, shí wǒ yǔ yān. guó rén shā shí wǒ. yáng shé shì yóu shì miè yǐ. zhòu zhī è zài hái zi zhī shí shí wǒ zhī luàn jiàn shǐ shēng zhī shēng. hái zi shǐ shēng, wèi yǔ wù jiē, shuí lìng bèi zhě? dān zhū shēng yú táng gōng, shāng jūn shēng yú yú shì. táng yú zhī shí, kě bǐ wū ér fēng, suǒ yǔ jiē zhě, bì duō shàn yǐ. èr dì zhī páng, bì duō xián yǐ. rán ér dān zhū ào, shāng jūn nüè, bìng shī dì tǒng, lì shì wèi jiè. qiě mèng zǐ xiāng rén yǐ móu zǐ yān, xīn qīng ér móu zǐ, xīn zhuó ér móu zǐ mào. rén shēng mù zhé mào le, mào bǐng zhī yú tiān, bù tóng qì yě fēi yòu xiǎo zhī shí, zhǎng dà yǔ rén jiē nǎi gèng mào yě. xìng běn zì rán, shàn è yǒu zhì. mèng zǐ zhī yán qíng xìng, wèi wèi shí yě. rán ér xìng shàn zhī lùn, yì yǒu suǒ yuán. huò rén huò yì, xìng shù guāi yě. dòng zuò qū xiáng, xìng shí guǐ yě. miàn sè huò bái huò hēi, shēn xíng huò zhǎng huò duǎn, zhì lǎo jí sǐ, bù kě biàn yì, tiān xìng rán yě. jiē zhī shuǐ tǔ wù qì xíng xìng bù tóng, ér mò zhī shàn è bǐng zhī yì yě. yī suì yīng ér wú zhēng duó zhī xīn, zhǎng dà zhī hòu, huò jiàn lì sè, kuáng xīn bèi xíng, yóu cǐ shēng yě.
孟子作《性善》之篇,以為「人性皆善,及其不善,物亂之也」。謂人生於天地,皆稟善性,長大與物交接者,放縱悖亂,不善日以生矣。若孟子之言,人幼小之時,無有不善也。微子曰「我舊雲孩子,王子不出。」紂為孩子時,微子睹其不善之性。性惡不出眾庶,長大為亂不變,故云也。羊舌食我初生之時,叔姬視之,及堂,聞其啼聲而還,曰:「其聲,豺狼之聲也。野心無親,非是莫滅羊舌氏。隧不肯見。及長,祁勝為亂,食我與焉。國人殺食我。羊舌氏由是滅矣。紂之惡在孩子之時;食我之亂見始生之聲。孩子始生,未與物接,誰令悖者?丹硃生於唐宮,商均生於虞室。唐、虞之時,可比屋而封,所與接者,必多善矣。二帝之旁,必多賢矣。然而丹硃傲,商均虐,並失帝統,歷世為戒。且孟子相人以眸子焉,心清而眸子,心濁而眸子眊。人生目輒眊了,眊稟之於天,不同氣也;非幼小之時,長大與人接乃更眊也。性本自然,善惡有質。孟子之言情性,未為實也。然而性善之論,亦有所緣。或仁或義,性術乖也。動作趨翔,性識詭也。面色或白或黑,身形或長或短,至老極死,不可變易,天性然也。皆知水土物器形性不同,而莫知善惡稟之異也。一歲嬰兒無爭奪之心,長大之後,或漸利色,狂心悖行,由此生也。
gào zi yǔ mèng shēng tóng shí, qí lùn xìng wú shàn è zhī fēn, pì zhī tuān shuǐ, jué zhī dōng zé dōng, jué zhī xī zé xī, fū shuǐ wú fēn yú dōng xī, yóu rén wú fēn yú shàn è yě. fū gào zi zhī yán, wèi rén zhī xìng yǔ shuǐ tóng yě. shǐ xìng ruò shuǐ, kě yǐ shuǐ yù xìng, yóu jīn zhī wèi jīn, mù zhī wèi mù yě. rén shàn yīn shàn, è yì yīn è, chū bǐng tiān rán zhī zī, shòu chún yī zhī zhì, gù shēng ér zhào jiàn, shàn è kě chá. wú fēn yú shàn è, kě tuī yí zhě, wèi zhōng rén yě, bù shàn bù è, xū jiào chéng zhě yě. gù kǒng zǐ yuē: zhōng rén yǐ shàng kě yǐ yǔ shàng yě zhōng rén yǐ xià, bù kě yǐ yǔ shàng yě. gào zi zhī yǐ jué shuǐ yù zhě, tú wèi zhōng rén, bù zhǐ jí shàn jí è yě. kǒng zǐ yuē: xìng xiāng jìn yě, xí xiāng yuǎn yě. fū zhōng rén zhī xìng, zài suǒ xí yān. xí shàn ér wèi shàn, xí è ér wèi è yě. zhì yú jí shàn jí è, fēi fù zài xí. gù kǒng zǐ yuē: wéi shàng zhì yǔ xià yú bù yí. xìng yǒu shàn bù shàn, shèng huà xián jiào, bù néng fù yí yì yě. kǒng zǐ, dào dé zhī zǔ, zhū zi zhī zhōng zuì zhuō zhě yě, ér yuē shàng zhì xià yú bù yí, gù zhī gào zi zhī yán, wèi dé shí yě. fū gào zi zhī yán, yì yǒu yuán yě. shī yuē: bǐ shū zhī zǐ, hé yǐ yǔ zhī. qí chuán yuē: pì yóu liàn sī, rǎn zhī lán zé qīng, rǎn zhī zhū zé chì. fū jué shuǐ shǐ zhī dōng xī, yóu rǎn sī lìng zhī qīng chì yě. dān zhū shāng jūn yǐ rǎn yú táng yú zhī huà yǐ, rán ér dān zhū ào ér shāng jūn nüè zhě, zhì è zhī zhì, bù shòu lán zhū biàn yě.
告子與孟生同時,其論性無善惡之分,譬之湍水,決之東則東,決之西則西,夫水無分於東西,猶人無分於善惡也。夫告子之言,謂人之性與水同也。使性若水,可以水喻性,猶金之為金,木之為木也。人善因善,惡亦因惡,初稟天然之姿,受純壹之質,故生而兆見,善惡可察。無分於善惡,可推移者,謂中人也,不善不惡,須教成者也。故孔子曰:「中人以上可以語上也;中人以下,不可以語上也。」告子之以決水喻者,徒謂中人,不指極善極惡也。孔子曰:「性相近也,習相遠也。」夫中人之性,在所習焉。習善而為善,習惡而為惡也。至於極善極惡,非復在習。故孔子曰:「惟上智與下愚不移。」性有善不善,聖化賢教,不能復移易也。孔子,道德之祖,諸子之中最卓者也,而曰「上智下愚不移」,故知告子之言,未得實也。夫告子之言,亦有緣也。《詩》曰:「彼姝之子,何以與之。」其傳曰:「譬猶練絲,染之藍則青,染之硃則赤。」夫決水使之東西,猶染絲令之青赤也。丹硃、商均已染於唐、虞之化矣,然而丹硃傲而商均虐者,至惡之質,不受藍硃變也。
sūn qīng yǒu fǎn mèng zǐ, zuò xìng è zhī piān, yǐ wèi rén xìng è, qí shàn zhě wěi yě. xìng è zhě, yǐ wèi rén shēng jiē dé è xìng yě wěi zhě, zhǎng dà zhī hòu, miǎn shǐ wèi shàn yě. ruò sūn qīng zhī yán, rén yòu xiǎo wú yǒu shàn yě. jì wèi ér, yǐ zhǒng shù wèi xì kǒng zǐ néng xíng, yǐ zǔ dòu wèi nòng. shí shēng ér jiān, lán shēng ér xiāng. bǐng shàn qì, zhǎng dà jiù chéng, gù zhǒng shù zhī xì wèi táng sī mǎ zǔ dòu zhī nòng, wèi zhōu shèng shī. bǐng lán shí zhī xìng, gù yǒu jiān xiāng zhī yàn. fū sūn qīng zhī yán, wèi wèi dé shí. rán ér xìng è zhī yán, yǒu yuán yě. yī suì yīng ér, wú tuī ràng zhī xīn, jiàn shí, hào yù shí zhī dǔ hǎo, tí yù wán zhī. zhǎng dà zhī hòu, jìn qíng gē yù, miǎn lì wèi shàn yǐ. liú zi zhèng fēi zhī yuē: rú cǐ, zé tiān wú qì yě. yīn yáng shàn è bù xiāng dāng, zé rén zhī wèi shàn ān cóng shēng?
孫卿有反孟子,作《性惡》之篇,以為「人性惡,其善者偽也」。性惡者,以為人生皆得惡性也;偽者,長大之後,勉使為善也。若孫卿之言,人幼小無有善也。稷為兒,以種樹為戲;孔子能行,以俎豆為弄。石生而堅,蘭生而香。稟善氣,長大就成,故種樹之戲為唐司馬;俎豆之弄,為周聖師。稟蘭石之性,故有堅香之驗。夫孫卿之言,未為得實。然而性惡之言,有緣也。一歲嬰兒,無推讓之心,見食,號欲食之;睹好,啼欲玩之。長大之後,禁情割欲,勉勵為善矣。劉子政非之曰:「如此,則天無氣也。陰陽善惡不相當,則人之為善安從生?」
lù jiǎ yuē: tiān dì shēng rén yě, yǐ lǐ yì zhī xìng. rén néng chá jǐ suǒ yǐ shòu mìng zé shùn, shùn zhī wèi dào. fū lù jiǎ zhī rén lǐ yì wèi xìng, rén yì néng chá jǐ suǒ yǐ shòu mìng. xìng shàn zhě, bù dài chá ér zì shàn xìng è zhě, suī néng chá zhī, yóu bèi lǐ pàn yì, yì yì yú shàn bù néng wèi yě. gù tān zhě néng yán lián, luàn zhě néng yán zhì. dào zhí fēi rén zhī qiè yě, zhuāng juē cì rén zhī làn yě, míng néng chá jǐ, kǒu néng lùn xián, xìng è bù wèi, hé yì yú shàn? lù jiǎ zhī yán wèi néng dé shí.
陸賈曰:「天地生人也,以禮義之性。人能察己所以受命則順,順之謂道。」夫陸賈知人禮義為性,人亦能察己所以受命。性善者,不待察而自善;性惡者,雖能察之,猶背禮畔義,義挹於善不能為也。故貪者能言廉,亂者能言治。盜跖非人之竊也,莊蹻刺人之濫也,明能察己,口能論賢,性惡不為,何益於善?陸賈之言未能得實。
dǒng zhòng shū lǎn sūn mèng zhī shū, zuò qíng xìng zhī shuō yuē: tiān zhī dà jīng, yī yīn yī yáng. rén zhī dà jīng, yī qíng yī xìng. xìng shēng yú yáng, qíng shēng yú yīn. yīn qì bǐ, yáng qì rén. yuē xìng shàn zhě, shì jiàn qí yáng yě wèi è zhě, shì jiàn qí yīn zhě yě. ruò zhòng shū zhī yán, wèi mèng zǐ jiàn qí yáng, sūn qīng jiàn qí yīn yě. chù èr jiā gè yǒu jiàn, kě yě. bù chù rén qíng xìng, qíng xìng yǒu shàn yǒu è, wèi yě. fū rén qíng xìng, tóng shēng yú yīn yáng, qí shēng yú yīn yáng, yǒu wò yǒu pō. yù shēng yú shí, yǒu chún yǒu bó, xìng qíng shēng yú yīn yáng, ān néng chún shàn? zhòng shū zhī yán, wèi néng dé shí.
董仲舒覽孫、孟之書,作《情性》之說曰:「天之大經,一陰一陽。人之大經,一情一性。性生於陽,情生於陰。陰氣鄙,陽氣仁。曰性善者,是見其陽也;謂惡者,是見其陰者也。」若仲舒之言,謂孟子見其陽,孫卿見其陰也。處二家各有見,可也。不處人情性,情性有善有惡,未也。夫人情性,同生於陰陽,其生於陰陽,有渥有泊。玉生於石,有純有駁,性情生於陰陽,安能純善?仲舒之言,未能得實。
liú zi zhèng yuē: xìng, shēng ér rán zhě yě, zài yú shēn ér bù fā qíng, jiē yú wù ér rán zhě yě, chū xíng yú wài. xíng wài zé wèi zhī yáng bù fā zhě zé wèi zhī yīn. fū zǐ zhèng zhī yán, wèi xìng zài shēn ér bù fā. qíng jiē yú wù, xíng chū yú wài, gù wèi zhī yáng xìng bù fā, bù yǔ wù jiē, gù wèi zhī yīn. fū rú zi zhèng zhī yán, nǎi wèi qíng wèi yáng xìng wèi yīn yě. bù jù běn suǒ shēng qǐ, gǒu yǐ xíng chū yǔ bù fā jiàn dìng yīn yáng yě. bì yǐ xíng chū wèi yáng, xìng yì yǔ wù jiē, zào cǐ bì yú shì, diān pèi bì yú shì. cè yǐn bù rěn, rén zhī qì yě bēi qiàn cí ràng, xìng zhī fā yě, yǒu yǔ jiē huì, gù cè yǐn bēi qiān, xíng chū yú wài. wèi xìng zài nèi, bù yǔ wù jiē, kǒng fēi qí shí. bù lùn xìng zhī shàn è, tú yì wài nèi yīn yáng, lǐ nán yǐ zhī. qiě cóng zi zhèng zhī yán, yǐ xìng wèi yīn, qíng wèi yáng, fū rén bǐng qíng, jìng yǒu shàn è bù yě?
劉子政曰:「性,生而然者也,在於身而不發;情,接於物而然者也,出形於外。形外則謂之陽;不發者則謂之陰。」夫子政之言,謂性在身而不發。情接於物,形出於外,故謂之陽;性不發,不與物接,故謂之陰。夫如子政之言,乃謂情為陽、性為陰也。不據本所生起,苟以形出與不發見定陰陽也。必以形出為陽,性亦與物接,造此必於是,顛沛必於是。惻隱不忍,仁之氣也;卑歉辭讓,性之發也,有與接會,故惻隱卑謙,形出於外。謂性在內,不與物接,恐非其實。不論性之善惡,徒議外內陰陽,理難以知。且從子政之言,以性為陰,情為陽,夫人稟情,竟有善惡不也?
zì mèng zǐ yǐ xià zhì liú zi zhèng, hóng rú bó shēng, wén jiàn duō yǐ. rán ér lùn qíng xìng jìng wú dìng shì. wéi shì shuò gōng sūn ní zi zhī tú, pō dé qí zhèng. yóu cǐ yán zhī, shì yì zhī, dào nán lùn yě. fēng wén mào jì, fán rú róng huá, huī xié jù tán, gān rú yí mì, wèi bì děi shí. shí zhě, rén xìng yǒu shàn yǒu è, yóu rén cái yǒu gāo yǒu xià yě. gāo bù kě xià, xià bù kě gāo. wèi xìng wú shàn è, shì wèi rén cái wú gāo xià yě. bǐng xìng shòu mìng, tóng yī shí yě. mìng yǒu guì jiàn, xìng yǒu shàn è. wèi xìng wú shàn è, shì wèi rén mìng wú guì jiàn yě.
自孟子以下至劉子政,鴻儒博生,聞見多矣。然而論情性竟無定是。唯世碩、公孫尼子之徒,頗得其正。由此言之,事易知,道難論也。酆文茂記,繁如榮華,恢諧劇談,甘如飴蜜,未必得實。實者,人性有善有惡,猶人才有高有下也。高不可下,下不可高。謂性無善惡,是謂人才無高下也。稟性受命,同一實也。命有貴賤,性有善惡。謂性無善惡,是謂人命無貴賤也。
jiǔ zhōu tián tǔ zhī xìng, shàn è bù jūn. gù yǒu huáng chì hēi zhī bié, shàng zhōng xià zhī chà shuǐ lǎo bù tóng, gù yǒu qīng zhuó zhī liú, dōng xī nán běi zhī qū. rén bǐng tiān dì zhī xìng, huái wǔ cháng zhī qì, huò rén huò yì, xìng shù guāi yě dòng zuò qū xiáng, huò zhòng huò qīng, xìng shí guǐ yě. miàn sè huò bái huò hēi, shēn xíng huò zhǎng huò duǎn, zhì lǎo jí sǐ bù kě biàn yì, tiān xìng rán yě. yú gù yǐ mèng kē yán rén xìng shàn zhě, zhōng rén yǐ shàng zhě yě sūn qīng yán rén xìng è zhě, zhōng rén yǐ xià zhě yě yáng xióng yán rén xìng shàn è hùn zhě, zhōng rén yě. ruò fǎn jīng hé dào, zé kě yǐ wèi jiào jǐn xìng zhī lǐ, zé wèi yě.
九州田土之性,善惡不均。故有黃赤黑之別,上中下之差;水潦不同,故有清濁之流,東西南北之趨。人稟天地之性,懷五常之氣,或仁或義,性術乖也;動作趨翔,或重或輕,性識詭也。面色或白或黑,身形或長或短,至老極死不可變易,天性然也。余固以孟軻言人性善者,中人以上者也;孫卿言人性惡者,中人以下者也;揚雄言人性善惡混者,中人也。若反經合道,則可以為教;盡性之理,則未也。