qíng xìng zhě, rén zhì zhī běn, lǐ yuè suǒ yóu shēng yě. gù yuán qíng xìng zhī jí, lǐ wèi zhī fáng, lè wèi zhī jié. xìng yǒu bēi qiān cí ràng, gù zhì lǐ yǐ shì qí yí qíng yǒu hào wù xǐ nù āi yuè, gù zuò yuè yǐ tōng qí jìng. lǐ suǒ yǐ zhì, lè suǒ wéi zuò zhě, qíng yǔ xìng yě. xī rú jiù shēng, zhù zuò piān zhāng, mò bù lùn shuō, mò néng shí dìng.
情性者,人治之本,礼乐所由生也。故原情性之极,礼为之防,乐为之节。性有卑谦辞让,故制礼以适其宜;情有好恶喜怒哀乐,故作乐以通其敬。礼所以制,乐所为作者,情与性也。昔儒旧生,著作篇章,莫不论说,莫能实定。
zhōu rén shì shuò, yǐ wéi" rén xìng yǒu shàn è, jǔ rén zhī shàn xìng, yǎng ér zhì zhī zé shàn cháng xìng è, yǎng ér zhì zhī zé è zhǎng". rú cǐ, zé xìng gè yǒu yīn yáng, shàn è zài suǒ yǎng yān. gù shì zǐ zuò yǎng shū yī piān. mì zi jiàn qī diāo kāi gōng sūn ní zi zhī tú, yì lùn qíng xìng, yǔ shì zǐ xiāng chū rù, jiē yán xìng yǒu shàn yǒu è.
周人世硕,以为“人性有善恶,举人之善性,养而致之则善长;性恶,养而致之则恶长”。如此,则性各有阴阳,善恶在所养焉。故世子作《养书》一篇。密子贱、漆雕开、公孙尼子之徒,亦论情性,与世子相出入,皆言性有善有恶。
mèng zǐ zuò xìng shàn zhī piān, yǐ wéi" rén xìng jiē shàn, jí qí bù shàn, wù luàn zhī yě". wèi rén shēng yú tiān dì, jiē bǐng shàn xìng, zhǎng dà yǔ wù jiāo jiē zhě, fàng zòng bèi luàn, bù shàn rì yǐ shēng yǐ. ruò mèng zǐ zhī yán, rén yòu xiǎo zhī shí, wú yǒu bù shàn yě. wēi zǐ yuē" wǒ jiù yún hái zi, wáng zǐ bù chū." zhòu wèi hái zǐ shí, wēi zǐ dǔ qí bù shàn zhī xìng. xìng è bù chū zhòng shù, zhǎng dà wéi luàn bù biàn, gù yún yě. yáng shé shí wǒ chū shēng zhī shí, shū jī shì zhī, jí táng, wén qí tí shēng ér hái, yuē:" qí shēng, chái láng zhī shēng yě. yě xīn wú qīn, fēi shì mò miè yáng shé shì. suì bù kěn jiàn. jí zhǎng, qí shèng wèi luàn, shí wǒ yǔ yān. guó rén shā shí wǒ. yáng shé shì yóu shì miè yǐ. zhòu zhī è zài hái zi zhī shí shí wǒ zhī luàn jiàn shǐ shēng zhī shēng. hái zi shǐ shēng, wèi yǔ wù jiē, shuí lìng bèi zhě? dān zhū shēng yú táng gōng, shāng jūn shēng yú yú shì. táng yú zhī shí, kě bǐ wū ér fēng, suǒ yǔ jiē zhě, bì duō shàn yǐ. èr dì zhī páng, bì duō xián yǐ. rán ér dān zhū ào, shāng jūn nüè, bìng shī dì tǒng, lì shì wèi jiè. qiě mèng zǐ xiāng rén yǐ móu zǐ yān, xīn qīng ér móu zǐ, xīn zhuó ér móu zǐ mào. rén shēng mù zhé mào le, mào bǐng zhī yú tiān, bù tóng qì yě fēi yòu xiǎo zhī shí, zhǎng dà yú rén jiē nǎi gèng mào yě. xìng běn zì rán, shàn è yǒu zhì. mèng zǐ zhī yán qíng xìng, wèi wèi shí yě. rán ér xìng shàn zhī lùn, yì yǒu suǒ yuán. huò rén huò yì, xìng shù guāi yě. dòng zuò qū xiáng, xìng shí guǐ yě. miàn sè huò bái huò hēi, shēn xíng huò zhǎng huò duǎn, zhì lǎo jí sǐ, bù kě biàn yì, tiān xìng rán yě. jiē zhī shuǐ tǔ wù qì xíng xìng bù tóng, ér mò zhī shàn è bǐng zhī yì yě. yī suì yīng ér wú zhēng duó zhī xīn, zhǎng dà zhī hòu, huò jiàn lì sè, kuáng xīn bèi xíng, yóu cǐ shēng yě.
孟子作《性善》之篇,以为“人性皆善,及其不善,物乱之也”。谓人生於天地,皆禀善性,长大与物交接者,放纵悖乱,不善日以生矣。若孟子之言,人幼小之时,无有不善也。微子曰“我旧云孩子,王子不出。”纣为孩子时,微子睹其不善之性。性恶不出众庶,长大为乱不变,故云也。羊舌食我初生之时,叔姬视之,及堂,闻其啼声而还,曰:“其声,豺狼之声也。野心无亲,非是莫灭羊舌氏。隧不肯见。及长,祁胜为乱,食我与焉。国人杀食我。羊舌氏由是灭矣。纣之恶在孩子之时;食我之乱见始生之声。孩子始生,未与物接,谁令悖者?丹硃生於唐宫,商均生於虞室。唐、虞之时,可比屋而封,所与接者,必多善矣。二帝之旁,必多贤矣。然而丹硃傲,商均虐,并失帝统,历世为戒。且孟子相人以眸子焉,心清而眸子,心浊而眸子眊。人生目辄眊了,眊禀之於天,不同气也;非幼小之时,长大与人接乃更眊也。性本自然,善恶有质。孟子之言情性,未为实也。然而性善之论,亦有所缘。或仁或义,性术乖也。动作趋翔,性识诡也。面色或白或黑,身形或长或短,至老极死,不可变易,天性然也。皆知水土物器形性不同,而莫知善恶禀之异也。一岁婴兒无争夺之心,长大之後,或渐利色,狂心悖行,由此生也。
gào zi yǔ mèng shēng tóng shí, qí lùn xìng wú shàn è zhī fēn, pì zhī tuān shuǐ, jué zhī dōng zé dōng, jué zhī xī zé xī, fū shuǐ wú fēn yú dōng xī, yóu rén wú fēn yú shàn è yě. fū gào zi zhī yán, wèi rén zhī xìng yǔ shuǐ tóng yě. shǐ xìng ruò shuǐ, kě yǐ shuǐ yù xìng, yóu jīn zhī wèi jīn, mù zhī wèi mù yě. rén shàn yīn shàn, è yì yīn è, chū bǐng tiān rán zhī zī, shòu chún yī zhī zhì, gù shēng ér zhào jiàn, shàn è kě chá. wú fēn yú shàn è, kě tuī yí zhě, wèi zhōng rén yě, bù shàn bù è, xū jiào chéng zhě yě. gù kǒng zǐ yuē:" zhōng rén yǐ shàng kě yǐ yǔ shàng yě zhōng rén yǐ xià, bù kě yǐ yǔ shàng yě." gào zi zhī yǐ jué shuǐ yù zhě, tú wèi zhōng rén, bù zhǐ jí shàn jí è yě. kǒng zǐ yuē:" xìng xiāng jìn yě, xí xiāng yuǎn yě." fū zhōng rén zhī xìng, zài suǒ xí yān. xí shàn ér wéi shàn, xí è ér wèi è yě. zhì yú jí shàn jí è, fēi fù zài xí. gù kǒng zǐ yuē:" wéi shàng zhì yǔ xià yú bù yí." xìng yǒu shàn bù shàn, shèng huà xián jiào, bù néng fù yí yì yě. kǒng zǐ, dào dé zhī zǔ, zhū zǐ zhī zhōng zuì zhuō zhě yě, ér yuē" shàng zhì xià yú bù yí", gù zhī gào zi zhī yán, wèi dé shí yě. fū gào zi zhī yán, yì yǒu yuán yě. shī yuē:" bǐ shū zhī zǐ, hé yǐ yǔ zhī." qí chuán yuē:" pì yóu liàn sī, rǎn zhī lán zé qīng, rǎn zhī zhū zé chì." fū jué shuǐ shǐ zhī dōng xī, yóu rǎn sī lìng zhī qīng chì yě. dān zhū shāng jūn yǐ rǎn yú táng yú zhī huà yǐ, rán ér dān zhū ào ér shāng jūn nüè zhě, zhì è zhī zhì, bù shòu lán zhū biàn yě.
告子与孟生同时,其论性无善恶之分,譬之湍水,决之东则东,决之西则西,夫水无分於东西,犹人无分於善恶也。夫告子之言,谓人之性与水同也。使性若水,可以水喻性,犹金之为金,木之为木也。人善因善,恶亦因恶,初禀天然之姿,受纯壹之质,故生而兆见,善恶可察。无分於善恶,可推移者,谓中人也,不善不恶,须教成者也。故孔子曰:“中人以上可以语上也;中人以下,不可以语上也。”告子之以决水喻者,徒谓中人,不指极善极恶也。孔子曰:“性相近也,习相远也。”夫中人之性,在所习焉。习善而为善,习恶而为恶也。至於极善极恶,非复在习。故孔子曰:“惟上智与下愚不移。”性有善不善,圣化贤教,不能复移易也。孔子,道德之祖,诸子之中最卓者也,而曰“上智下愚不移”,故知告子之言,未得实也。夫告子之言,亦有缘也。《诗》曰:“彼姝之子,何以与之。”其传曰:“譬犹练丝,染之蓝则青,染之硃则赤。”夫决水使之东西,犹染丝令之青赤也。丹硃、商均已染於唐、虞之化矣,然而丹硃傲而商均虐者,至恶之质,不受蓝硃变也。
sūn qīng yǒu fǎn mèng zǐ, zuò xìng è zhī piān, yǐ wéi" rén xìng è, qí shàn zhě wěi yě". xìng è zhě, yǐ wéi rén shēng jiē dé è xìng yě wěi zhě, zhǎng dà zhī hòu, miǎn shǐ wéi shàn yě. ruò sūn qīng zhī yán, rén yòu xiǎo wú yǒu shàn yě. jì wèi ér, yǐ zhòng shù wèi xì kǒng zǐ néng xíng, yǐ zǔ dòu wèi nòng. shí shēng ér jiān, lán shēng ér xiāng. bǐng shàn qì, zhǎng dà jiù chéng, gù zhòng shù zhī xì wèi táng sī mǎ zǔ dòu zhī nòng, wèi zhōu shèng shī. bǐng lán shí zhī xìng, gù yǒu jiān xiāng zhī yàn. fū sūn qīng zhī yán, wèi wèi dé shí. rán ér xìng è zhī yán, yǒu yuán yě. yī suì yīng ér, wú tuī ràng zhī xīn, jiàn shí, hào yù shí zhī dǔ hǎo, tí yù wán zhī. zhǎng dà zhī hòu, jìn qíng gē yù, miǎn lì wéi shàn yǐ. liú zi zhèng fēi zhī yuē:" rú cǐ, zé tiān wú qì yě. yīn yáng shàn è bù xiāng dāng, zé rén zhī wéi shàn ān cóng shēng?"
孙卿有反孟子,作《性恶》之篇,以为“人性恶,其善者伪也”。性恶者,以为人生皆得恶性也;伪者,长大之後,勉使为善也。若孙卿之言,人幼小无有善也。稷为兒,以种树为戏;孔子能行,以俎豆为弄。石生而坚,兰生而香。禀善气,长大就成,故种树之戏为唐司马;俎豆之弄,为周圣师。禀兰石之性,故有坚香之验。夫孙卿之言,未为得实。然而性恶之言,有缘也。一岁婴兒,无推让之心,见食,号欲食之;睹好,啼欲玩之。长大之後,禁情割欲,勉励为善矣。刘子政非之曰:“如此,则天无气也。阴阳善恶不相当,则人之为善安从生?”
lù jiǎ yuē:" tiān dì shēng rén yě, yǐ lǐ yì zhī xìng. rén néng chá jǐ suǒ yǐ shòu mìng zé shùn, shùn zhī wèi dào." fū lù jiǎ zhī rén lǐ yì wéi xìng, rén yì néng chá jǐ suǒ yǐ shòu mìng. xìng shàn zhě, bù dài chá ér zì shàn xìng è zhě, suī néng chá zhī, yóu bèi lǐ pàn yì, yì yì yú shàn bù néng wéi yě. gù tān zhě néng yán lián, luàn zhě néng yán zhì. dào zhí fēi rén zhī qiè yě, zhuāng juē cì rén zhī làn yě, míng néng chá jǐ, kǒu néng lùn xián, xìng è bù wéi, hé yì yú shàn? lù jiǎ zhī yán wèi néng dé shí.
陆贾曰:“天地生人也,以礼义之性。人能察己所以受命则顺,顺之谓道。”夫陆贾知人礼义为性,人亦能察己所以受命。性善者,不待察而自善;性恶者,虽能察之,犹背礼畔义,义挹於善不能为也。故贪者能言廉,乱者能言治。盗跖非人之窃也,庄蹻刺人之滥也,明能察己,口能论贤,性恶不为,何益於善?陆贾之言未能得实。
dǒng zhòng shū lǎn sūn mèng zhī shū, zuò qíng xìng zhī shuō yuē:" tiān zhī dà jīng, yī yīn yī yáng. rén zhī dà jīng, yī qíng yī xìng. xìng shēng yú yáng, qíng shēng yú yīn. yīn qì bǐ, yáng qì rén. yuē xìng shàn zhě, shì jiàn qí yáng yě wèi è zhě, shì jiàn qí yīn zhě yě." ruò zhòng shū zhī yán, wèi mèng zǐ jiàn qí yáng, sūn qīng jiàn qí yīn yě. chù èr jiā gè yǒu jiàn, kě yě. bù chǔ rén qíng xìng, qíng xìng yǒu shàn yǒu è, wèi yě. fū rén qíng xìng, tóng shēng yú yīn yáng, qí shēng yú yīn yáng, yǒu wò yǒu pō. yù shēng yú shí, yǒu chún yǒu bó, xìng qíng shēng yú yīn yáng, ān néng chún shàn? zhòng shū zhī yán, wèi néng dé shí.
董仲舒览孙、孟之书,作《情性》之说曰:“天之大经,一阴一阳。人之大经,一情一性。性生於阳,情生於阴。阴气鄙,阳气仁。曰性善者,是见其阳也;谓恶者,是见其阴者也。”若仲舒之言,谓孟子见其阳,孙卿见其阴也。处二家各有见,可也。不处人情性,情性有善有恶,未也。夫人情性,同生於阴阳,其生於阴阳,有渥有泊。玉生於石,有纯有驳,性情生於阴阳,安能纯善?仲舒之言,未能得实。
liú zi zhèng yuē:" xìng, shēng ér rán zhě yě, zài yú shēn ér bù fā qíng, jiē yú wù ér rán zhě yě, chū xíng yú wài. xíng wài zé wèi zhī yáng bù fā zhě zé wèi zhī yīn." fū zǐ zhèng zhī yán, wèi xìng zài shēn ér bù fā. qíng jiē yú wù, xíng chū yú wài, gù wèi zhī yáng xìng bù fā, bù yǔ wù jiē, gù wèi zhī yīn. fū rú zi zhèng zhī yán, nǎi wèi qíng wèi yáng xìng wèi yīn yě. bù jù běn suǒ shēng qǐ, gǒu yǐ xíng chū yǔ bù fā jiàn dìng yīn yáng yě. bì yǐ xíng chū wèi yáng, xìng yì yǔ wù jiē, zào cǐ bì yú shì, diān pèi bì yú shì. cè yǐn bù rěn, rén zhī qì yě bēi qiàn cí ràng, xìng zhī fā yě, yǒu yǔ jiē huì, gù cè yǐn bēi qiān, xíng chū yú wài. wèi xìng zài nèi, bù yǔ wù jiē, kǒng fēi qí shí. bù lùn xìng zhī shàn è, tú yì wài nèi yīn yáng, lǐ nán yǐ zhī. qiě cóng zǐ zhèng zhī yán, yǐ xìng wèi yīn, qíng wèi yáng, fū rén bǐng qíng, jìng yǒu shàn è bù yě?
刘子政曰:“性,生而然者也,在於身而不发;情,接於物而然者也,出形於外。形外则谓之阳;不发者则谓之阴。”夫子政之言,谓性在身而不发。情接於物,形出於外,故谓之阳;性不发,不与物接,故谓之阴。夫如子政之言,乃谓情为阳、性为阴也。不据本所生起,苟以形出与不发见定阴阳也。必以形出为阳,性亦与物接,造此必於是,颠沛必於是。恻隐不忍,仁之气也;卑歉辞让,性之发也,有与接会,故恻隐卑谦,形出於外。谓性在内,不与物接,恐非其实。不论性之善恶,徒议外内阴阳,理难以知。且从子政之言,以性为阴,情为阳,夫人禀情,竟有善恶不也?
zì mèng zǐ yǐ xià zhì liú zi zhèng, hóng rú bó shēng, wén jiàn duō yǐ. rán ér lùn qíng xìng jìng wú dìng shì. wéi shì shuò gōng sūn ní zi zhī tú, pō dé qí zhèng. yóu cǐ yán zhī, shì yì zhī, dào nán lùn yě. fēng wén mào jì, fán rú róng huá, huī xié jù tán, gān rú yí mì, wèi bì děi shí. shí zhě, rén xìng yǒu shàn yǒu è, yóu rén cái yǒu gāo yǒu xià yě. gāo bù kě xià, xià bù kě gāo. wèi xìng wú shàn è, shì wèi rén cái wú gāo xià yě. bǐng xìng shòu mìng, tóng yī shí yě. mìng yǒu guì jiàn, xìng yǒu shàn è. wèi xìng wú shàn è, shì wèi rén mìng wú guì jiàn yě.
自孟子以下至刘子政,鸿儒博生,闻见多矣。然而论情性竟无定是。唯世硕、公孙尼子之徒,颇得其正。由此言之,事易知,道难论也。酆文茂记,繁如荣华,恢谐剧谈,甘如饴蜜,未必得实。实者,人性有善有恶,犹人才有高有下也。高不可下,下不可高。谓性无善恶,是谓人才无高下也。禀性受命,同一实也。命有贵贱,性有善恶。谓性无善恶,是谓人命无贵贱也。
jiǔ zhōu tián tǔ zhī xìng, shàn è bù jūn. gù yǒu huáng chì hēi zhī bié, shàng zhōng xià zhī chà shuǐ lǎo bù tóng, gù yǒu qīng zhuó zhī liú, dōng xī nán běi zhī qū. rén bǐng tiān dì zhī xìng, huái wǔ cháng zhī qì, huò rén huò yì, xìng shù guāi yě dòng zuò qū xiáng, huò zhòng huò qīng, xìng shí guǐ yě. miàn sè huò bái huò hēi, shēn xíng huò zhǎng huò duǎn, zhì lǎo jí sǐ bù kě biàn yì, tiān xìng rán yě. yú gù yǐ mèng kē yán rén xìng shàn zhě, zhōng rén yǐ shàng zhě yě sūn qīng yán rén xìng è zhě, zhōng rén yǐ xià zhě yě yáng xióng yán rén xìng shàn è hùn zhě, zhōng rén yě. ruò fǎn jīng hé dào, zé kě yǐ wéi jiào jìn xìng zhī lǐ, zé wèi yě.
九州田土之性,善恶不均。故有黄赤黑之别,上中下之差;水潦不同,故有清浊之流,东西南北之趋。人禀天地之性,怀五常之气,或仁或义,性术乖也;动作趋翔,或重或轻,性识诡也。面色或白或黑,身形或长或短,至老极死不可变易,天性然也。余固以孟轲言人性善者,中人以上者也;孙卿言人性恶者,中人以下者也;扬雄言人性善恶混者,中人也。若反经合道,则可以为教;尽性之理,则未也。