shèng rén nán zhī, xián zhě bǐ yú shèng rén wèi yì zhī. shì rén qiě bù néng zhī xián, ān néng zhī shèng hū? shì rén suī yán zhī xián, cǐ yán wàng yě. zhī xián hé yòng? zhī zhī rú hé?
聖人難知,賢者比於聖人為易知。世人且不能知賢,安能知聖乎?世人雖言知賢,此言妄也。知賢何用?知之如何?
yǐ shì huàn dé gāo guān shēn fù guì wèi xián hū? zé fù guì zhě tiān mìng yě. mìng fù guì bù wèi xián, mìng pín jiàn bù wèi bù xiào. bì yǐ fù guì xiào xián bù xiào, shì zé shì huàn yǐ cái bù yǐ mìng yě.
以仕宦得高官身富貴為賢乎?則富貴者天命也。命富貴不為賢,命貧賤不為不肖。必以富貴效賢不肖,是則仕宦以才不以命也。
yǐ shì jūn diào hé guǎ guò wèi xián hū? fū shùn ā zhī chén, nìng xìng zhī tú shì yě. zhǔn zhǔ ér shuō, shì shí ér xíng, wú tíng nì zhī qiè, zé wú chì tuì zhī huàn. huò gǔ tǐ xián lì, miàn sè chēng mèi, shàng bù zēng ér shàn shēng, ēn zé yáng yì guò dù, wèi kě wèi xián.
以事君調合寡過為賢乎?夫順阿之臣,佞幸之徒是也。准主而說,適時而行,無廷逆之郄,則無斥退之患。或骨體嫺麗,面色稱媚,上不憎而善生,恩澤洋溢過度,未可謂賢。
yǐ cháo tíng xuǎn jǔ jiē guī shàn wèi xián hū? zé fū zhe jiàn ér rén suǒ zhī zhě jǔ duō, yōu yǐn rén suǒ bù shí zhě jiàn shǎo, yú shùn shì yě. yáo qiú, zé zī yú gǔn gòng gōng, zé yuè yǐ bù dé. yóu cǐ yán zhī, xuǎn jǔ duō shǎo, wèi kě yǐ zhī shí. huò dé gāo ér jǔ zhī shǎo, huò cái xià ér jiàn zhī duō. míng jūn qiú shàn chá è yú duō shǎo zhī jiān, shí dé shàn è zhī shí yǐ. qiě guǎng jiāo duō tú, qiú suǒ zhòng xīn zhě, rén ài ér chēng zhī qīng zhí bù róng xiāng dǎng, zhì jié bù jiāo fēi tú, shī zhòng xīn zhě, rén zēng ér huǐ zhī. gù míng duō shēng yú zhī xiè, huǐ duō shī yú zhòng yì. qí wēi wáng yǐ huǐ fēng jí mò dài fū, yǐ yù pēng ā dài fū. jí mò yǒu gōng ér wú yù, ā wú xiào ér yǒu míng yě. zi gòng wèn yuē: xiāng rén jiē hǎo zhī, hé rú? kǒng zǐ yuē: wèi kě yě. xiāng rén jiē è zhī, hé rú? yuē: wèi kě yě, bù ruò xiāng rén zhī shàn zhě hǎo zhī, qí bù shàn zhě è zhī. fū rú shì, chēng yù duō ér xiǎo dà jiē yán shàn zhě, fēi xián yě. shàn rén chēng zhī, è rén huǐ zhī, huǐ yù zhě bàn, nǎi kě yǒu xián.
以朝庭選舉皆歸善為賢乎?則夫著見而人所知者舉多,幽隱人所不識者薦少,虞舜是也。堯求,則咨於鯀、共工,則岳已不得。由此言之,選舉多少,未可以知實。或德高而舉之少,或才下而薦之多。明君求善察惡於多少之間,時得善惡之實矣。且廣交多徒,求索眾心者,人愛而稱之;清直不容鄉黨,志潔不交非徒,失眾心者,人憎而毀之。故名多生於知謝,毀多失於眾意。齊威王以毀封即墨大夫,以譽烹阿大夫。即墨有功而無譽,阿無效而有名也。子貢問曰:「鄉人皆好之,何如?」孔子曰:「未可也。」「鄉人皆惡之,何如?」曰:「未可也,不若鄉人之善者好之,其不善者惡之。」夫如是,稱譽多而小大皆言善者,非賢也。善人稱之,惡人毀之,毀譽者半,乃可有賢。
yǐ shàn rén suǒ chēng, è rén suǒ huǐ, kě yǐ zhī xián hū? fū rú shì, kǒng zǐ zhī yán kě yǐ zhī xián, bù zhī yù cǐ rén zhě xián yě? huǐ cǐ rén zhě è yě? huò shí chēng zhě, è ér huǐ zhě shàn yě? rén xuàn huò wú bié yě.
以善人所稱,惡人所毀,可以知賢乎?夫如是,孔子之言可以知賢,不知譽此人者賢也?毀此人者惡也?或時稱者,惡而毀者善也?人眩惑無別也。
yǐ rén zhòng suǒ guī fù bīn kè yún hé zhě wèi xián hū? zé fū rén zhòng suǒ fù guī zhě, huò yì guǎng jiāo duō tú zhī rén yě, zhòng ài ér chēng zhī, zé yǐ fù ér guī zhī yǐ. huò zūn guì ér wèi lì, huò hǎo shì xià kè, zhé jié qí xián. xìn líng mèng cháng píng yuán chūn shēn, shí kè shù qiān, chēng wèi xián jūn. dà jiāng jūn wèi qīng jí huò qù bìng mén wú yī kè, chēng wèi míng jiāng. gù bīn kè zhī huì, zài hǎo xià zhī jūn. lì hài zhī xián, huò bù hǎo shì, bù néng wèi qīng zhòng, zé zhòng bù guī ér shì bù fù yě.
以人眾所歸附、賓客雲合者為賢乎?則夫人眾所附歸者,或亦廣交多徒之人也,眾愛而稱之,則蟻附而歸之矣。或尊貴而為利,或好士下客,折節俟賢。信陵、孟嘗、平原、春申,食客數千,稱為賢君。大將軍衛青及霍去病門無一客,稱為名將。故賓客之會,在好下之君。利害之賢,或不好士,不能為輕重,則眾不歸而士不附也。
yǐ jū wèi zhì rén, dé mín xīn gē yǒng zhī wèi xián hū? zé fū dé mín xīn zhě, yǔ bǐ dé shì yì zhě, wú yǐ yì yě. wèi xū ēn fǔ xún qí mín, mín zhī yù de, jí xǐ lè yǐ. hé yǐ xiào zhī? qí tián chéng zi yuè wáng gōu jiàn shì yě. chéng zi yù zhuān qí zhèng, yǐ dà dǒu dài xiǎo dǒu shōu ér mín yuè. jù jiàn yù xuě huì jī zhī chǐ, fǔ xún qí mín, diào sǐ wèn bìng ér mín xǐ. èr zhě jiē zì yǒu suǒ yù wèi yú tā, ér wěi yòu shǔ qí mín, chéng xīn bù jiā, ér mín yì shuō. mèng cháng jūn yè chū qín guān, jī wèi míng ér guān bù, xià zuò jiàn kè, gǔ bì wèi jī míng, ér jī jiē hé zhī, guān jí qǐ, ér mèng cháng dé chū. fū jī kě yǐ jiān shēng gǎn, zé rén yì kě yǐ wěi ēn dòng yě. rén kě yǐ wěi ēn dòng, zé tiān yì kě qiǎo zhà yīng yě. dòng zhì tiān qì, yí yǐ jīng shén, ér rén yòng yáng suì qǔ huǒ yú tiān, xiāo liàn wǔ shí, wǔ yuè shèng xià zhù yǐ wèi qì, nǎi néng dé huǒ. jīn yòu dàn qǔ dāo jiàn tóng gōu zhī shǔ, qiè mó yǐ xiàng rì, yì dé huǒ yān. fū yáng suì dāo jiàn gōu néng qǔ huǒ yú rì, héng fēi xián shèng yì néng dòng qì yú tiān. ruò dǒng zhòng shū xìn tǔ lóng zhī néng zhì yún yǔ, gài yì yǒu yǐ yě. fū rú shì, yīng tiān zhī zhì, shàng wèi kě wèi xián, kuàng tú dé rén xīn, jí wèi zhī xián, rú hé?
以居位治人,得民心歌詠之為賢乎?則夫得民心者,與彼得士意者,無以異也。為虛恩拊循其民,民之欲得,即喜樂矣。何以效之?齊田成子、越王勾踐是也。成子欲專齊政,以大斗貸、小斗收而民悅。句踐欲雪會稽之恥,拊循其民,吊死問病而民喜。二者皆自有所欲為於他,而偽誘屬其民,誠心不加,而民亦說。孟嘗君夜出秦關,雞未鳴而關不,下坐賤客,鼓臂為雞鳴,而雞皆和之,關即啟,而孟嘗得出。〔夫〕雞可以奸聲感,則人亦可以偽恩動也。人可以偽恩動,則天亦可巧詐應也。動致天氣,宜以精神,而人用陽燧取火於天,消煉五石,五月盛夏鑄以為器,乃能得火。今又但取刀劍銅鈎之屬,切磨以向日,亦得火焉。夫陽燧、刀、劍、鈎能取火於日,恆非賢聖亦能動氣於天。若董仲舒信土龍之能致雲雨,蓋亦有以也。夫如是,應天之治,尚未可謂賢,況徒得人心,即謂之賢,如何?
yǐ jū zhí yǒu chéng gōng jiàn xiào wèi xián hū? fū jū zhí hé yǐ wèi gōng xiào? yǐ rén mín fù zhī, zé rén mín kě yǐ wěi ēn shuō yě. yīn yáng hé bǎi xìng ān zhě, shí yě. shí hé, bù xiào zāo qí ān bù hé, suī shèng féng qí wēi. rú yǐ yīn yáng hé ér xiào xián bù xiào, zé yáo yǐ hóng shuǐ dé chù, tāng yǐ dà hàn wèi diàn xià yǐ. rú gōng xiào wèi shì yě, shēn wèi zhī zhě, gōng zhe kě jiàn. yǐ dào wèi jì zhě, xiào méi bù zhāng. gǔ wú dāng yú wǔ yīn, wǔ yīn fēi gǔ bù hé. shī wú dāng yú wǔ fú, wǔ fú fēi shī bù qīn. shuǐ wú dāng yú wǔ cǎi, wǔ cǎi fēi shuǐ bù zhāng. dào wèi gōng běn, gōng wèi dào xiào, jù gōng wèi zhī xián, shì zé dào rén zhī bù xiào yě. gāo zǔ dé tiān xià, shǎng qún chén zhī gōng, xiāo hé wèi shǎng shǒu. hé zé? gāo zǔ lùn gōng, bǐ liè zhě zhī zòng gǒu yě. gǒu shēn huò qín, gōng guī yú rén. qún chén shǒu zhàn, qí yóu gǒu yě xiāo hé chí zhòng, qí yóu rén yě. bì jù chéng gōng wèi zhī xián, shì zé xiāo hé wú gōng. gōng shǎng bù kě yǐ xiào xián, yī yě.
以居職有成功見效為賢乎?夫居職何以為功效?以人民附之,則人民可以偽恩說也。陰陽和、百姓安者,時也。時和,不肖遭其安;不和,雖聖逢其危。如以陰陽和而效賢不肖,則堯以洪水得黜,湯以大旱為殿下矣。如功效謂事也,身為之者,功著可見。以道為計者,效沒不章。鼓無當於五音,五音非鼓不和。師無當於五服,五服非師不親。水無當於五采,五采非水不章。道為功本,功為道效,據功謂之賢,是則道人之不肖也。高祖得天下,賞群臣之功,蕭何為賞首。何則?高祖論功,比獵者之縱狗也。狗身獲禽,功歸於人。群臣手戰,其猶狗也;蕭何持重,其猶人也。必據成功謂之賢,是則蕭何無功。功賞不可以效賢,一也。
fū shèng xián zhī zhì shì yě yǒu shù, dé qí shù zé gōng chéng, shī qí shù zé shì fèi. pì yóu yī zhī zhì bìng yě, yǒu fāng, dǔ jù yóu zhì wú fāng, cái wēi bù yù. fū fāng yóu shù, bìng yóu luàn, yī yóu lì, yào yóu jiào yě. fāng shī ér yào xíng, shù shè ér jiào cóng, jiào cóng ér luàn zhǐ, yào xíng ér bìng yù. zhì bìng zhī yī, wèi bì huì yú bù wèi yī zhě. rán ér zhì guó zhī lì, wèi bì xián yú bù néng zhì guó zhě, ǒu dé qí fāng, zāo xiǎo qí shù yě. zhì guó xū shù yǐ lì gōng, yì yǒu shí dāng zì luàn, suī yòng shù, gōng zhōng bù lì zhě yì yǒu shí dāng zì ān, suī wú shù, gōng yóu chéng zhě. gù fū zhì guó zhī rén, huò dé shí ér gōng chéng, huò shī shí ér wú xiào. shù rén néng yīn shí yǐ lì gōng, bù néng nì shí yǐ zhì ān. liáng yī néng zhì wèi dāng sǐ zhī rén mìng, rú mìng qióng shòu jǐn, fāng yòng wú yàn yǐ. gù shí dāng luàn yě, yáo shùn yòng shù, bù néng lì gōng mìng dāng sǐ yǐ, biǎn què xíng fāng, bù néng yù bìng. shè yù qiǎo jì, bǎi gōng zhī rén, jiē yǐ fǎ shù, rán hòu gōng chéng shì lì, xiào yàn kě jiàn. guān zhì guó, bǎi gōng zhī lèi yě gōng lì, yóu shì chéng yě. wèi yǒu gōng zhě xián, shì wèi bǎi gōng jiē xián rén yě. zhào rén wú qiū shòu wáng, wǔ dì shí dài zhào, shàng shǐ cóng dǒng zhòng shū shòu chūn qiū, gāo cái, tōng míng yú shì hòu wèi dōng jùn dū wèi. shàng yǐ shòu wáng zhī xián, bù zhì tài shǒu. shí jūn fā, mín sāo dòng, suì è, dào zéi bù xī. shàng cì shòu wáng shū yuē: zi zài zhèn qián shí, fú còu bìng zhì, yǐ wèi tiān xià shǎo shuāng, hǎi nèi guǎ èr, zhì lián shí yú chéng zhī shì, rèn sì qiān dàn zhī zhòng, ér dào zéi fú chuán xíng gōng qǔ yú kù bīng, shén bù chēng zài qián shí, hé yě? shòu wáng xiè yán nán jìn. fù zhào wèi guāng lù dài fū, cháng jū zuǒ yòu, lùn shì shuō yì, wú bú shì zhě, cái gāo zhì shēn, tōng míng duō jiàn. rán qí wèi dōng jùn wèi, suì è, dào zéi bù xī, rén mín sāo dòng, bù néng jìn zhǐ. bù zhī shòu wáng bù dé zhì dōng jùn zhī shù xié? wáng jiāng dōng jùn shì dāng fù luàn, ér shòu wáng zhī zhì ǒu féng qí shí yě? fū yǐ shòu wáng zhī xián, zhì dōng jùn bù néng lì gōng, bì yǐ gōng guān xián, zé shòu wáng qì ér bù xuǎn yě. kǒng bì shì duō rú shòu wáng zhī lèi, ér lùn zhě yǐ wú gōng bù chá qí xián. yàn yǒu gǔ, qì hán bù shēng wǔ gǔ. zōu yǎn chuī lǜ zhì qì, jì hán gèng wèi wēn, yàn yǐ zhǒng shǔ, shǔ shēng fēng shú, dào jīn míng zhī yuē shǔ gǔ. fū hé yīn yáng, dāng yǐ dào dé zhì chéng. rán ér zōu yǎn chuī lǜ, hán gèng wèi wēn, shǔ gǔ yù shēng. tuī cǐ yǐ kuàng zhū yǒu chéng gōng zhī lèi, yǒu ruò zōu yǎn chuī lǜ zhī fǎ. gù dé qí shù yě, bù xiào wú bù néng shī qí shù yě, xián shèng yǒu bù zhì. cǐ gōng bù kě yǐ xiào xián, èr yě.
夫聖賢之治世也有術,得其術則功成,失其術則事廢。譬猶醫之治病也,有方,篤劇猶治;無方,才微不愈。夫方猶術,病猶亂,醫猶吏,藥猶教也。方施而藥行,術設而教從,教從而亂止,藥行而病癒。治病之醫,未必惠於不為醫者。然而治國之吏,未必賢於不能治國者,偶得其方,遭曉其術也。治國須術以立功,亦有時當自亂,雖用術,功終不立者;亦有時當自安,雖無術,功猶成者。故夫治國之人,或得時而功成,或失時而無效。術人能因時以立功,不能逆時以致安。良醫能治未當死之人命,如命窮壽盡,方用無驗矣。故時當亂也,堯、舜用術,不能立功;命當死矣,扁鵲行方,不能愈病。射御巧技,百工之人,皆以法術,然後功成事立,效驗可見。觀治國,百工之類也;功立,猶事成也。謂有功者賢,是謂百工皆賢人也。趙人吾丘壽王,武帝時待詔,上使從董仲舒受《春秋》,高才,通明於事後為東郡都尉。上以壽王之賢,不置太守。時軍發,民騷動,歲惡,盜賊不息。上賜壽王書曰:「子在朕前時,輻湊並至,以為天下少雙,海內寡二,至連十餘城之勢,任四千石之重,而盜賊浮船行功取於庫兵,甚不稱在前時,何也?」壽王謝言難禁。復召為光祿大夫,常居左右,論事說議,無不是者,才高智深,通明多見。然其為東郡尉,歲惡,盜賊不息,人民騷動,不能禁止。不知壽王不得治東郡之術邪?亡將東郡適當復亂,而壽王之治偶逢其時也?夫以壽王之賢,治東郡不能立功,必以功觀賢,則壽王棄而不選也。恐必世多如壽王之類,而論者以無功不察其賢。燕有谷,氣寒不生五穀。鄒衍吹律致氣,既寒更為溫,燕以種黍,黍生豐熟,到今名之曰「黍谷」。夫和陰陽,當以道德至誠。然而鄒衍吹律,寒更為溫,黍谷育生。推此以況諸有成功之類,有若鄒衍吹律之法。故得其術也,不肖無不能;失其數也,賢聖有不治。此功不可以效賢,二也。
rén zhī jǔ shì, huò yì zhì ér gōng bù chéng, shì bù lì ér shì guàn shān. jīng kē yī xià wú qiě shì yǐ. jīng kē rù qín zhī jì, běn yù jié qín wáng shēng zhì yú yàn, xiè hòu bù ǒu, wèi qín suǒ qín. dāng jīng kē zhī zhú qín wáng, qín wáng huán zhù ér zǒu, yī xià wú qiě yǐ yào náng tí jīng kē. jì ér tiān xià míng kē wèi liè shì, qín wáng cì wú qiě jīn èr bǎi yì. fū wèi qín suǒ qín, shēng zhì zhī gōng bù lì, yào náng tí cì kè, wú yì yú jiù zhǔ, rán yóu chēng shǎng zhě, yì zhì shì shèng yě. tiān xià zhī shì bù yǐ jīng kē gōng bù chéng, bù chēng qí yì, qín wáng bù yǐ wú qiě wú jiàn xiào, bù shǎng qí zhì. zhì shàn bù xiào chéng gōng, yì zhì bù móu jiù shì. yì yǒu yú, xiào bù zú, zhì jù dà, ér gōng xì xiǎo, zhì zhě shǎng zhī, yú zhě fá zhī. bì móu gōng bù chá zhì, lùn yáng xiào bù cún yīn jì, shì zé yù ràng bá jiàn zhǎn xiāng zi zhī yī, bù zú shí yě wǔ zǐ xū biān chī píng wáng shī, bù zú zài yě zhāng liáng chuí shǐ huáng wù zhōng fù chē, bù zú jì yě. sān zhě dào dì bù biàn, jì huà bù dé, yǒu qí shì ér wú qí gōng, huái qí jì ér bù dé wèi qí shì, shì gōng bù kě yǐ xiào xián, sān yě.
人之舉事,或意至而功不成,事不立而勢貫山。荊軻、醫夏無且是矣。荊軻入秦之計,本欲劫秦王生致於燕,邂逅不偶,為秦所擒。當荊軻之逐秦王,秦王環柱而走,醫夏無且以藥囊提荊軻。既而天下名軻為烈士,秦王賜無且金二百鎰。夫為秦所擒,生致之功不立,藥囊提刺客,〔無〕益於救主,然猶稱賞者,意至勢盛也。天下之士不以荊軻功不成,不稱其義,秦王不以無且無見效,不賞其志。志善不效成功,義至不謀就事。義有餘,效不足,志巨大,而功細小,智者賞之,愚者罰之。必謀功不察志,論陽效不存陰計,是則豫讓拔劍斬襄子之衣,不足識也;伍子胥鞭笞平王屍,不足載也;張良椎始皇誤中副車,不足記也。三者道地不便,計畫不得,有其勢而無其功,懷其計而不得為其事,是功不可以效賢,三也。
yǐ xiào yú fù dì yú wèi xiōng xián hū? zé fū xiào dì zhī rén, yǒu fù xiōng zhě yě, fù xiōng bù cí, xiào dì nǎi zhāng. shùn yǒu gǔ sǒu, cān yǒu céng xī, xiào lì míng chéng, zhòng rén chēng zhī. rú wú fù xiōng, fù xiōng cí liáng, wú zhāng xiǎn zhī xiào, xiào dì zhī míng, wú suǒ jiàn yǐ. zhōng yú jūn zhě, yì yǔ cǐ tóng. lóng féng bǐ gàn zhōng zhe xià yīn, jié zhòu è yě. jì qì gāo yáo zhōng àn táng yú, yáo shùn xián yě. gù yíng huǒ zhī míng, yǎn yú rì yuè zhī guāng zhōng chén zhī shēng, bì yú xián jūn zhī míng. sǐ jūn zhī nán, chū mìng juān shēn, yǔ cǐ tóng. chén zāo qí shí sǐ qí nán, gù lì qí yì ér huò qí míng. dà xián zhī shè shì yě, xiáng ér yǒu jí, sè sī ér jǔ luàn jūn zhī huàn, bù lèi qí shēn wēi guó zhī huò, bù jí qí jiā, ān dé féng qí huò ér sǐ qí huàn hū? qí zhān wèn yú yàn zǐ yuē: zhōng chén zhī shì qí jūn yě, ruò hé? duì yuē: yǒu nán bù sǐ, chū wáng bù sòng. zhān yuē: liè dì ér yǔ zhī, shū jué ér guì zhī, jūn yǒu nán bù sǐ, chū wáng bù sòng, kě wèi zhōng hū? duì yuē: yán ér jiàn yòng, chén xī sǐ yān? jiàn ér jiàn cóng, zhōng shēn bù wáng, chén xī sòng yān? ruò yán bù jiàn yòng, yǒu nán ér sǐ, shì wàng sǐ yě jiàn ér bù jiàn cóng, chū wáng ér sòng, shì zhà wěi yě. gù zhōng chén zhě néng jǐn shàn yú jūn, bù néng yǔ xiàn yú nán. àn yàn zǐ zhī duì, yǐ qiú xián yú shì, sǐ jūn zhī nán lì zhōng jié zhě, bù yīng kē yǐ. shì gù dà xián guǎ kě míng zhī jié, xiǎo xián duō kě chēng zhī xíng, kě dé chuí zhě xiǎo, ér kě dé liàng zhě shǎo yě. è zhì dà, chuí fú néng shù zhì duō, shēng hú fú néng. yǒu xiǎo shǎo yì míng zhī xíng, yòu fā yú shuāi luàn yì jiàn zhī shì, gù jié xíng xiǎn ér míng shēng wén yě. fú yú hǎi zhě mí yú dōng xī, dà yě. xíng yú gōu, xián shí zhōu jí zhī jī, xiǎo yě. xiǎo ér yì jiàn, shuāi luàn yì yì chá. gù shì bù wēi luàn, qí xíng bù jiàn zhǔ bù bèi huò, zhōng jié bù lì. hóng zhuō zhī yì, fā yú diān pèi zhī cháo qīng gāo zhī xíng, xiǎn yú shuāi luàn zhī shì.
以孝於父、弟於為兄賢乎?則夫孝弟之人,有父兄者也,父兄不慈,孝弟乃章。舜有瞽瞍,參有曾皙,孝立名成,眾人稱之。如無父兄,父兄慈良,無章顯之效,孝弟之名,無所見矣。忠於君者,亦與此同。龍逢、比干忠著夏、殷,桀、紂惡也。稷、契、皋陶忠暗唐、虞,堯、舜賢也。故螢火之明,掩於日月之光;忠臣之聲,蔽於賢君之名。死君之難,出命捐身,與此同。臣遭其時死其難,故立其義而獲其名。大賢之涉世也,翔而有集,色斯而舉;亂君之患,不累其身;危國之禍,不及其家,安得逢其禍而死其患乎?齊詹問於晏子曰:「忠臣之事其君也,若何?」對曰:「有難不死,出亡不送。」詹曰:「列地而予之,疏爵而貴之,君有難不死,出亡不送,可謂忠乎?」對曰:「言而見用,臣奚死焉?諫而見從,終身不亡,臣奚送焉?若言不見用,有難而死,是妄死也;諫而不見從,出亡而送,是詐偽也。故忠臣者能盡善於君,不能與陷於難。」案晏子之對,以求賢於世,死君之難、立忠節者,不應科矣。是故大賢寡可名之節,小賢多可稱之行,可得箠者小,而可得量者少也。惡至大,箠弗能;數至多,升斛弗能。有小少易名之行,又發於衰亂易見之世,故節行顯而名聲聞也。浮於海者迷於東西,大也。行於溝,咸識舟楫之跡,小也。小而易見,衰亂亦易察。故世不危亂,奇行不見;主不悖惑,忠節不立。鴻卓之義,發於顛沛之朝;清高之行,顯於衰亂之世。
yǐ quán shēn miǎn hài, bù bèi xíng chuō, ruò nán róng jù bái guī zhě wèi xián hū? zé fū miǎn yú hài zhě xìng, ér mìng lù jí yě, fēi cái zhì suǒ néng jìn, tuī xíng suǒ néng què yě. shén shé néng duàn ér fù shǔ, bù néng shǐ rén fú duàn. shèng xián néng kùn ér fù tōng, bù néng shǐ rén fú hài. nán róng néng zì miǎn yú xíng chuō, gōng yě yǐ fēi zuì zài léi xiè, bó yù kě huái yú wú dào zhī guó, wén wáng jū yǒu lǐ, kǒng zǐ è chén cài, fēi xíng suǒ zhì zhī nán, yǎn jǐ ér zhì, zé yǒu bù dé zì miǎn zhī huàn, lèi jǐ ér zhì yǐ. fū bù néng zì miǎn yú huàn zhě, yóu bù néng yán mìng yú shì yě. mìng qióng, xián bù néng zì xù shí è, shèng bù néng zì miǎn.
以全身免害,不被刑戳,若南容懼白圭者為賢乎?則夫免於害者幸,而命祿吉也,非才智所能禁,推行所能卻也。神蛇能斷而復屬,不能使人弗斷。聖賢能困而復通,不能使人弗害。南容能自免於刑戳,公冶以非罪在縲絏,伯玉可懷於無道之國,文王拘羑里,孔子厄陳、蔡,非行所致之難,掩己而至,則有不得自免之患,累己而滯矣。夫不能自免於患者,猶不能延命於世也。命窮,賢不能自續;時厄,聖不能自免。
yǐ wěi guó qù wèi, qì fù guì, jiù pín jiàn wèi xián hū? zé fū wěi guó zhě, yǒu suǒ pò yě. ruò bó yí zhī tú, kūn dì xiāng ràng yǐ guó, chǐ yǒu fèn zhēng zhī míng jí dài wáng fǔ zhòng zhàn qí mín, dǎn jiē wěi guó qù wèi zhě, dào bù xíng ér zhì bù de yě. rú dào héng zhì dé, yì bù qù wèi. gù wěi guó qù wèi, jiē yǒu yǐ yě, wèi zhī wèi xián, wú yǐ zhě, kě wèi bù xiào hū? qiě yǒu guó wèi zhě, gù dé wěi ér qù zhī, wú guó wèi zhě hé wěi? fū gē cái yòng jí ràng xià shòu fēn, yǒu cǐ tóng shí. wú cái hé gē? kǒu jī hé ràng? cāng lǐn shí, mín zhī lǐ jié, yī shí zú zhī róng rǔ. ràng shēng yú yǒu yú, zhēng shēng yú bù zú. rén huò gē cái zhù yòng, yuán jiāng jūn zài yǔ xiōng zi fēn jiā cái, yǐ wèi ēn yì. kūn shān zhī xià, yǐ yù wèi shí péng lí zhī bīn, yǐ yú shí quǎn shǐ. shǐ tuī ràng zhī rén, cái ruò kūn shān zhī yù péng lí zhī yú, jiā cái zài fēn, bù zú wèi yě. hán xìn jì shí yú nán chāng tíng zhǎng, hé cái zhī gē? yán yuān dān shí piáo yǐn, hé cái zhī ràng? guǎn zhòng fēn cái qǔ duō, wú lián ràng zhī jié, pín fá bù zú, zhì yì fèi yě.
以委國去位,棄富貴,就貧賤為賢乎?則夫委國者,有所迫也。若伯夷之徒,昆弟相讓以國,恥有分爭之名;及大王甫重戰其民,亶皆委國去位者,道不行而志不得也。如道行志得,亦不去位。故委國去位,皆有以也,謂之為賢,無以者,可謂不肖乎?且有國位者,故得委而去之,無國位者何委?夫割財用及讓下受分,有此同實。無財何割?口飢何讓?倉廩實,民知禮節,衣食足知榮辱。讓生於有餘,爭生於不足。人或割財助用,袁將軍再與兄子分家財,以為恩義。崑山之下,以玉為石;彭蠡之濱,以魚食犬豕。使推讓之人,財若崑山之玉、彭蠡之魚,家財再分,不足為也。韓信寄食於南昌亭長,何財之割?顏淵簞食瓢飲,何財之讓?管仲分財取多,無廉讓之節,貧乏不足,志義廢也。
yǐ bì shì lí sú, qīng shēn jié xíng wèi xián hū? shì zé wěi guó qù wèi zhī lèi yě. fù guì rén qíng suǒ tān, gāo guān dà wèi rén zhī suǒ yù qù zhī ér yǐn, shēng bù zāo yù, zhì qì bù de yě. zhǎng jǔ jié nì bì shì yǐn jū, bó yí yú líng qù guì qǔ jiàn, fēi qí zhì yě.
以避世離俗,清身潔行為賢乎?是則委國去位之類也。富貴人情所貪,高官大位人之所欲去之而隱,生不遭遇,志氣不得也。長沮、桀溺避世隱居,伯夷、於陵去貴取賤,非其志也。
yǐ tián wú yù, zhì bù zài yú shì, gǒu yù quán shēn yǎng xìng wèi xián hū? shì zé lǎo dān zhī tú yě. dào rén yǔ xián zhě shū kē zhě, yōu shì jì mín yú nán. shì yǐ kǒng zǐ qī qī, mò zǐ huáng huáng. bù jìn yǔ kǒng mò hé wù, ér hái yǔ huáng lǎo tóng cāo, fēi xián yě.
〔以〕恬無欲,志不在於仕,苟欲全身養性為賢乎?是則老聃之徒也。道人與賢〔者〕殊科者,憂世濟民於難。是以孔子棲棲,墨子遑遑。不進與孔、墨合務,而還與黃、老同操,非賢也。
yǐ jǔ yì qiān lǐ, shī jiāng péng yǒu wú fèi lǐ wèi xián hū? zé fū jiā fù cái ráo, jīn lì jìn qiáng zhě néng kān zhī. guì fá wú yǐ jǔ lǐ, yíng ruò bù néng bēn yuǎn, bù néng rèn yě. shì gù bǎi jīn zhī jiā, jìng wài wú jué jiāo qiān shèng zhī guó, tóng méng wú fèi zèng, cái duō gù yě. shǐ gǔ shí rú shuǐ huǒ, suī tān lìn zhī rén, yuè jìng ér bù shī yǐ. gù cái shǎo zé zhèng lǐ bù néng jǔ yī, yǒu yú zé wàng shī néng yú qiān, jiā pín wú dǒu shāo zhī chǔ zhě, nán zé yǐ jiāo shī yǐ. jǔ yán qiān lǐ zhī rén, cái cè yuè jiāng zhī shì, shǒu zú pián zhī, miàn mù lí hēi, wú shāng gǎn bù rèn zhī jí, jīn lì pí gé bì yǒu yǔ rén yì zhě yǐ. tuī cǐ yǐ kuàng wèi jūn yào zhèng zhī lì, shēn bèi jí tòng ér kǒu wú yī cí zhě, yì jī ròu gǔ jié jiān qiáng zhī gù yě. jiān qiáng zé néng yǐn shì ér lì yì, ruǎn ruò zé wū shí ér huǐ jié. yù ràng zì zéi, qī bù néng shí guàn gāo bèi chuí, shēn wú wán ròu. shí tǐ yǒu bù yǔ rén tóng zhě, zé qí jié xíng yǒu bù yǔ rén jūn zhě yǐ.
以舉義千里,師將朋友無廢禮為賢乎?則夫家富財饒,筋力勁強者能堪之。匱乏無以舉禮,贏弱不能奔遠,不能任也。是故百金之家,境外無絕交;千乘之國,同盟無廢贈,財多故也。使穀食如水火,雖貪吝之人,越境而布施矣。故財少則正禮不能舉一,有餘則妄施能於千,家貧無斗筲之儲者,難責以交施矣。舉檐千里之人,材筴越疆之士,手足胼胝,面目驪黑,無傷感不任之疾,筋力皮革必有與人異者矣。推此以況為君要證之吏,身被疾痛而口無一辭者,亦肌肉骨節堅強之故也。堅強則能隱事而立義,軟弱則誣時而毀節。豫讓自賊,妻不能識;貫高被箠,身無完肉。實體有不與人同者,則其節行有不與人鈞者矣。
yǐ jīng míng dài tú jù zhòng wèi xián hū? zé fū jīng míng, rú zhě shì yě. rú zhě, xué zhī suǒ wèi yě. rú zhě xué, xué, rú yǐ. chuán xiān shī zhī yè, xí kǒu shuō yǐ jiào, wú xiōng zhōng zhī zào, sī dìng rán fǒu zhī lùn. yóu rén zhī guò shū mén zhě zhī chuán jiào yě, fēng wán shū bù yí, jiào shěn lìng bù wù zhě, zé wèi shàn yǐ. rú zhě chuán xué, bù wàng yī yán, xiān shī gǔ yǔ, dào jīn jù cún, suī dài tú bǎi rén yǐ shàng, wèi bó shì wén xué, yóu rén mén zhě zhī lèi yě.
以經明帶徒聚眾為賢乎?則夫經明,儒者是也。儒者,學之所為也。儒者學,學,儒矣。傳先師之業,習口說以教,無胸中之造,思定然否之論。郵人之過書、門者之傳教也,封完書不遺,教審令不誤者,則為善矣。〔儒〕者傳學,不妄一言,先師古語,到今具存,雖帶徒百人以上,位博士、文學,郵人、門者之類也。
yǐ tōng lǎn gǔ jīn, mì yǐn chuán jì wú suǒ bù jì wèi xián hū? shì zé rú zhě zhī cì yě. cái gāo hǎo shì, qín xué bù shě, ruò zhuān chéng zhī miáo yì, yǒu shì zǔ yí wén, dé chéng qí piān yè, guān lǎn fěng sòng. ruò diǎn guān wén shū, ruò tài shǐ gōng jí liú zi zhèng zhī tú, yǒu zhǔ lǐng shū jì zhī zhí, zé yǒu bó lǎn tōng dá zhī míng yǐ.
以通覽古今,秘隱傳記無所不記為賢乎?是則〔儒〕者之次也。才高好事,勤學不舍,若專成之苗裔,有世祖遺文,得成其篇業,觀覽諷誦。若典官文書,若太史公及劉子政之徒,有主領書記之職,則有博覽通達之名矣。
yǐ quán zhà zhuō jué, néng jiāng bīng yù zhòng wèi xián hū? shì hán xìn zhī tú yě. zhàn guó huò qí gōng, chēng wèi míng jiāng shì píng néng wú suǒ shī, hái rù huò mén yǐ. gāo niǎo sǐ, liáng gōng cáng jiǎo tù dé, liáng quǎn pēng. quán zhà zhī chén, gāo niǎo zhī gōng, jiǎo tù zhī quǎn yě. ān píng shēn wú yí, zé gōng cáng ér quǎn pēng. ān píng zhī zhǔ, fēi qì chén ér jiàn shì, shì suǒ yòng zhù shàng zhě, fēi qí yí yě. xiàng lìng hán xìn yòng quán biàn zhī cái, wèi ruò shū sūn tōng zhī shì, ān dé móu fǎn zhū sǐ zhī huò zāi? yǒu gōng qiáng zhī quán, wú shǒu píng zhī zhì, xiǎo jiāng bīng zhī jì, bù jiàn yǐ dìng zhī yì, jū píng ān zhī shí, wèi fǎn nì zhī móu, cǐ qí suǒ yǐ gōng miè guó jué, bù dé míng wèi xián yě.
以權詐卓譎,能將兵御眾為賢乎?是韓信之徒也。戰國獲其功,稱為名將;世平能無所施,還入禍門矣。高鳥死,良弓藏;狡兔得,良犬烹。權詐之臣,高鳥之弓,狡兔之犬也。安平身無宜,則弓藏而犬烹。安平之主,非棄臣而賤士,世所用助上者,非其宜也。向令韓信用權變之才,為若叔孫通之事,安得謀反誅死之禍哉?有功強之權,無守平之智,曉將兵之計,不見已定之義,居平安之時,為反逆之謀,此其所以功滅國絕,不得名為賢也。
yǐ biàn yú kǒu, yán gān cí qiǎo wèi xián hū? zé fū zǐ gòng zhī tú shì yě. zi gòng zhī biàn shèng yán yuān, kǒng zǐ xù zhì yú xià. shí cái bù néng gāo, kǒu biàn jī lì, rén jué néng chēng zhī. fū zì wén dì shàng duō hǔ quān sè fū, shǎo shàng lín wèi, zhāng shì zhī chēng zhōu bó zhāng xiàng rú, wén dì nǎi wù. fū biàn yú kǒu, hǔ quān sè fū zhī tú yě, nán yǐ guān xián.
〔以〕辯於口,言甘辭巧為賢乎?則夫子貢之徒是也。子貢之辯勝顏淵,孔子序置於下。實才不能高,口辯機利,人決能稱之。夫自文帝尚多虎圈嗇夫,少上林尉,張釋之稱周勃、張相如,文帝乃悟。夫辯於口,虎圈嗇夫之徒也,難以觀賢。
yǐ mǐn yú bǐ, wén mò yǔ jí wèi xián hū? fū bǐ zhī yǔ kǒu, yī shí yě. kǒu chū yǐ wèi yán, bǐ shū yǐ wèi wén. kǒu biàn, cái wèi bì gāo rán zé bǐ mǐn, zhī wèi bì duō yě. qiě bǐ yòng hé wèi mǐn? yǐ mǐn yú guān cáo shì. shì zhī nán zhě mò guò yú yù, yù yí zé yǒu qǐng yàn. gài shì yōu zhě, mò guò zhāng tāng, zhāng tāng wén shēn, zài hàn zhī cháo, bù chēng wèi xián. tài shǐ gōng xù lèi yǐ tāng wèi kù, kù fēi xián zhě zhī xíng. lǔ lín zhōng kū fù, hǔ shí qí fū, yòu shí qí zi, bù néng qù zhě, shān zhèng bù kē, lì bù bào yě. fū kù, kē bào zhī dǎng yě, nán yǐ wèi xián.
以敏於筆,文墨〔雨〕集為賢乎?夫筆之與口,一實也。口出以為言,筆書以為文。口辯,才未必高;然則筆敏,知未必多也。且筆用何為敏?以敏於官曹事。事之難者莫過於獄,獄疑則有請讞。蓋世優者,莫過張湯,張湯文深,在漢之朝,不稱為賢。太史公《序累》以湯為酷,酷非賢者之行。魯林中哭婦,虎食其夫,又食其子,不能去者,山政不苛,吏不暴也。夫酷,苛暴之黨也,難以為賢。
yǐ mǐn yú fù sòng, wèi hóng lì zhī wén wèi xián hū? zé fū sī mǎ zhǎng qīng yáng zi yún shì yě. wén lì ér wù jù, yán miǎo ér qū shēn, rán ér bù néng chù dìng shì fēi, biàn rán fǒu zhī shí. suī wén rú jǐn xiù, shēn rú hé hàn, mín bù jué zhī shì fēi zhī fēn, wú yì yú mí wèi chóng shí zhī huà.
以敏於賦頌,為弘麗之文為賢乎?則夫司馬長卿、揚子云是也。文麗而務巨,言眇而趨深,然而不能處定是非,辯然否之實。雖文如錦鏽,深如河、漢,民不覺知是非之分,無益於彌為崇實之化。
yǐ qīng jié zì shǒu, bù jiàng zhì rǔ shēn wèi xián hū? shì zé bì shì lí sú, zhǎng jǔ jié nì zhī lèi yě. suī bù lí sú, jié yǔ lí shì zhě jūn, qīng qí shēn ér bù fǔ qí zhǔ, shǒu qí jié ér bù láo qí mín. dà xián zhī zài shì yě, shí xíng zé xíng, shí zhǐ zé zhǐ, quán kě fǒu zhī yí, yǐ zhì qīng zhuó zhī xíng. zi gòng ràng ér zhǐ shàn, zǐ lù shòu ér guān dé. fū ràng, lián yě shòu zé tān yě. tān yǒu yì, lián yǒu sǔn, tuī xíng zhī jié, bù dé cháng qīng miǎo yě. bó yí wú kě, kǒng zǐ wèi zhī fēi, cāo wéi yú shèng, nán yǐ wèi xián yǐ.
以清節自守,不降志辱身為賢乎?是則避世離俗,長沮、桀溺之類也。雖不離俗,節與離世者鈞,清其身而不輔其主,守其節而不勞其民。大賢之在世也,時行則行,時止則止,銓可否之宜,以制清濁之行。子貢讓而止善,子路受而觀德。夫讓,廉也;受則貪也。貪有益,廉有損,推行之節,不得常清眇也。伯夷無可,孔子謂之非,操違於聖,難以為賢矣。
huò wèn yú kǒng zǐ yuē: yán yuān hé rén yě? yuē: rén rén yě, qiū bù rú yě. zi gòng hé rén yě? yuē: biàn rén yě, qiū fú rú yě. zǐ lù hé rén yě? yuē: yǒng rén yě, qiū fú rú yě. kè yuē: sān zi zhě jiē xián yú fū zǐ, ér wèi fū zǐ fú yì, hé yě? kǒng zǐ yuē: qiū néng rén qiě rěn, biàn qiě qū, yǒng qiě qiè. yǐ sān zi zhī néng, yì qiū zhī dào, fú wèi yě. kǒng zǐ zhī suǒ shè shī zhī yǐ. yǒu gāo cái jié xíng, wú zhī míng yǐ shè shī zhī, zé yǔ yú ér wú cāo zhě tóng yī shí yě. fū rú shì, jiē yǒu fēi yě. wú yī fēi zhě, kě yǐ wèi xián hū? shì zé xiāng yuán zhī rén yě. mèng zǐ yuē: fēi zhī wú jǔ yě, cì zhī, wú cì yě. tóng yú liú sú, hé yú wū shì, jū zhī shì zhōng xìn, xíng zhī shì lián jié, zhòng jiē shuō zhī, zì yǐ wèi shì, ér bù kě yǔ rù yáo shùn zhī dào. gù kǒng zǐ yuē: xiāng yuán, dé zhī zéi yě. shì zhī ér fēi zhě, kǒng zǐ è zhī. fū rú shì, hé yǐ zhī shí xián? zhī xián jìng hé yòng? shì rén zhī jiǎn, gǒu jiàn cái gāo néng mào, yǒu chéng gōng jiàn xiào, zé wèi zhī xián. ruò cǐ shén yì, zhī xián hé nán! shū yuē: zhī rén zé zhé, wéi dì nán zhī. jù cái gāo zhuō yì zhě, zé wèi zhī xián ěr, hé nán zhī yǒu? rán ér nán zhī, dú yǒu nán zhě zhī gù yě.
或問於孔子曰:「顏淵何人也?」曰:「仁人也,丘不如也。」「子貢何人也?」曰:「辯人也,丘弗如也。」「子路何人也?」曰:「勇人也,丘弗如也。」客曰:「三子者皆賢於夫子,而為夫子服役,何也?」孔子曰:「丘能仁且忍,辯且詘,勇且怯。以三子之能,易丘之道,弗為也。」孔子知所設施之矣。有高才潔行,無知明以設施之,則與愚而無操者同一實也。夫如是,皆有非也。無一非者,可以為賢乎?是則鄉原之人也。孟子曰:「非之無舉也,刺之,無刺也。同於流俗,合於污世,居之似忠信,行之似廉潔,眾皆說之,自以為是,而不可與入堯、舜之道。」故孔子曰:『鄉原,德之賊也。』似之而非者,孔子惡之。夫如是,何以知實賢?知賢竟何用?世人之檢,苟見才高能茂,有成功見效,則謂之賢。若此甚易,知賢何難!《書》曰:「知人則哲,惟帝難之。」據才高卓異者,則謂之賢耳,何難之有?然而難之,獨有難者之故也。
fū yú shùn bù yì zhī rén, ér shì rén zì wèi néng zhī xián, wù yě. rán zé xián zhě jìng bù kě zhī hū? yuē: yì zhī yě. ér chēng nán zhě, bù jiàn suǒ yǐ zhī zhī zé nán, shèng rén bù yì zhī yě jí jiàn suǒ yǐ zhī zhī, zhōng cái ér chá zhī. pì yóu gōng jiàng zhī zuò qì yě, xiǎo zhī zé wú nán, bù xiǎo zé wú yì. xián zhě yì zhī yú zuò qì. shì wú bié, gù zhēn xián jí yú sú shì zhī jiān. sú shì yǐ biàn huì zhī néng, jù guān jué zhī zūn, wàng xiǎn shèng zhī chǒng, suì zhuān wèi xián zhī míng. xián zhě hái zài lǘ xiàng zhī jiān, pín jiàn zhōng lǎo, bèi wú yàn zhī bàng. ruò cǐ, hé shí kě zhī hū? rán ér bì yù zhī zhī, guān shàn xīn yě. fū xián zhě, cái néng wèi bì gāo yě ér xīn míng, zhì lì wèi bì duō ér jǔ shì. hé yǐ guān xīn? bì yǐ yán. yǒu shàn xīn, zé yǒu shàn yán. yǐ yán ér chá xíng, yǒu shàn yán zé yǒu shàn xíng yǐ. yán xíng wú fēi, zhì jiā qīn qī yǒu lún, zhì guó zé zūn bēi yǒu xù. wú shàn xīn zhě, bái hēi bù fēn, shàn è tóng lún, zhèng zhì cuò luàn, fǎ dù shī píng. gù xīn shàn, wú bù shàn yě xīn bù shàn, wú néng shàn. xīn shàn zé néng biàn rán fǒu. rán fǒu zhī yì dìng, xīn shàn zhī xiào míng, suī pín jiàn kùn qióng, gōng bù chéng ér xiào bù lì, yóu wèi xián yǐ. gù zhì bù móu gōng, yào suǒ yòng zhě shì xíng bù zé xiào, qī suǒ wèi zhě zhèng. zhèng shì shěn míng, zé yán bù xū fán, shì bù xū duō. gù yuē: yán bù wù duō, wù shěn suǒ wèi. xíng bù wù yuǎn, wù shěn suǒ yóu. yán dé dào lǐ zhī xīn, kǒu suī nè bù biàn, biàn zài xiōng yì zhī nèi yǐ. gù rén yù xīn biàn, bù yù kǒu biàn. xīn biàn zé yán chǒu ér bù wéi, kǒu biàn zé cí hǎo ér wú chéng.
夫虞舜不易知人,而世人自謂能知賢,誤也。然則賢者竟不可知乎?曰:易知也。而稱難者,不見所以知之則難,聖人不易知也;及見所以知之,中才而察之。譬猶工匠之作器也,曉之則無難,不曉則無易。賢者易知於作器。世無別,故真賢集於俗士之間。俗士以辯惠之能,據官爵之尊,望顯盛之寵,遂專為賢之名。賢者還在閭巷之間,貧賤終老,被無驗之謗。若此,何時可知乎?然而必欲知之,觀善心也。夫賢者,才能未必高也而心明,智力未必多而舉是。何以觀心?必以言。有善心,則有善言。以言而察行,有善言則有善行矣。言行無非,治家親戚有倫,治國則尊卑有序。無善心者,白黑不分,善惡同倫,政治錯亂,法度失平。故心善,無不善也;心不善,無能善。心善則能辯然否。然否之義定,心善之效明,雖貧賤困窮,功不成而效不立,猶為賢矣。故治不謀功,要所用者是;行不責效,期所為者正。正是審明,則言不須繁,事不須多。故曰:「言不務多,務審所謂。行不務遠,務審所由。」言得道理之心,口雖訥不辯,辯在胸臆之內矣。故人慾心辯,不欲口辯。心辯則言丑而不違,口辨則辭好而無成。
kǒng zǐ chēng shǎo zhèng mǎo zhī è yuē: yán fēi ér bó, shùn fēi ér zé. nèi fēi ér wài yǐ cái néng chì zhī, zhòng bù néng jiàn zé yǐ wèi xián. fū nèi fēi wài chì shì, shì yǐ wèi xián, zé fū nèi shì wài wú yǐ zì biǎo zhě, zhòng yì yǐ wèi bù xiào yǐ. shì fēi luàn ér bù zhì, shèng rén dú zhī zhī. rén yán xíng duō ruò shǎo zhèng mǎo zhī lèi, xián zhě dú shí zhī. shì yǒu shì fēi cuò móu zhī yán, yì yǒu shěn wù fēn luàn zhī shì, jué cuò móu zhī yán, dìng fēn luàn zhī shì, wéi xián shèng zhī rén wèi néng rèn zhī. shèng xīn míng ér bù àn, xián xīn lǐ ér bù luàn. yòng míng chá fēi, fēi wú bù jiàn yòng lǐ quán yí, yí wú bù dìng. yǔ shì shū zhǐ, suī yán zhèng shì, zhōng bù xiǎo jiàn. hé zé? chén nì sú yán zhī rì jiǔ, bù néng zì hái yǐ cóng shí yě. shì gù zhèng shì zhī yán wèi zhòng suǒ fēi, lí sú zhī lǐ wèi shì suǒ jī. guǎn zǐ yuē jūn zǐ yán táng mǎn táng, yán shì mǎn shì. guài cǐ zhī yán, hé yǐ dé mǎn? rú zhèng shì zhī yán chū, táng zhī rén jiē yǒu zhèng shì zhī zhī, rán hòu nǎi mǎn. rú fēi zhèng shì, rén zhī guāi cì yì, ān dé wèi mǎn? fū gē qǔ miào zhě, hé zhě zé guǎ yán dé shí zhě, rán zhě zé xiān. hé gē yǔ tīng yán, tóng yī shí yě. qū miào rén bù néng jǐn hé, yán shì rén bù néng jiē xìn. lǔ wén gōng nì sì, qù zhě sān rén dìng gōng shùn sì, pàn zhě wǔ rén. guàn yú sú zhě, zé wèi lǐ wèi fēi. xiǎo lǐ zhě guǎ, zé zhī shì zhě xī. jūn zǐ yán zhī, táng shì ān néng mǎn? fū rén bù wèi zhī mǎn, shì zé bù dé jiàn kǒu tán zhī shí yǔ, bǐ mò zhī yú jī, chén zài jiǎn cè zhī shàng, nǎi kě dé zhī. gù kǒng zǐ bù wáng, zuò chūn qiū yǐ míng yì. àn chūn qiū xū wén yè, yǐ zhī kǒng zǐ néng wáng zhī dé. kǒng zǐ, shèng rén yě. yǒu ruò kǒng zǐ zhī yè zhě, suī fēi kǒng zǐ zhī cái, sī yì xián zhě zhī shí yàn yě. fū xián yǔ tóng guǐ ér shū míng, xián kě dé dìng, zé shèng kě dé lùn yě. wèn: zhōu dào bù bì, kǒng zǐ bù zuò chūn qiū. chūn qiū zhī zuò, qǐ zhōu dào bì yě. rú zhōu dào bù bì, kǒng zǐ bù zuò zhě, wèi bì wú kǒng zǐ zhī cái, wú suǒ qǐ yě. fū rú shì, kǒng zǐ zhī zuò chūn qiū, wèi kě yǐ guān shèng yǒu ruò kǒng zǐ zhī yè zhě, wèi kě zhī xián yě. yuē: zhōu dào bì, kǒng zǐ qǐ ér zuò zhī, wén yì bāo biǎn shì fēi, dé dào lǐ zhī shí, wú fēi pì zhī wù, yǐ gù jiàn kǒng zǐ zhī xián, shí yě. fū wú yán, zé chá zhī yǐ wén wú wén, zé chá zhī yǐ yán. shè kǒng zǐ bù zuò, yóu yǒu yí yán, yán bì yǒu qǐ, yóu wén zhī bì yǒu wèi yě. guān wén zhī shì fēi, bù gù zuò zhī suǒ qǐ, shì jiān wèi wén zhě zhòng yǐ, shì fēi bù fēn, rán fǒu bù dìng, huán jūn shān lùn zhī, kě wèi dé shí yǐ. lùn wén yǐ chá shí, zé jūn shān hàn zhī xián rén yě. chén píng wèi shì, gē ròu lǘ lǐ, fēn jūn ruò yī, néng wèi chéng xiàng zhī yàn yě. fū gē ròu yǔ gē wén, tóng yī shí yě. rú jūn shān dé zhí hàn píng, yòng xīn yǔ wèi lùn bù shū zhǐ yǐ. kǒng zǐ bù wáng, sù wáng zhī yè zài yú chūn qiū. rán zé huán jūn shān bù xiāng, sù chéng xiàng zhī jī, cún yú xīn lùn zhě yě.
孔子稱少正卯之惡曰:「言非而博,順非而澤。」內非而外以才能飭之,眾不能見則以為賢。夫內非外飭是,世以為賢,則夫內是外無以自表者,眾亦以為不肖矣。是非亂而不治,聖人獨知之。人言行多若少正卯之類,賢者獨識之。世有是非錯繆之言,亦有審誤紛亂之事,決錯繆之言,定紛亂之事,唯賢聖之人為能任之。聖心明而不暗,賢心理而不亂。用明察非,非無不見;用理銓疑,疑無不定。與世殊指,雖言正是,終不曉見。何則?沉溺俗言之日久,不能自還以從實也。是故正是之言為眾所非,離俗之禮為世所譏。管子曰;「君子言堂滿堂,言室滿室。」怪此之言,何以得滿?如正是之言出,堂之人皆有正是之知,然後乃滿。如非正是,人之乖刺異,安得為滿?夫歌曲妙者,和者則寡;言得實者,然者則鮮。和歌與聽言,同一實也。曲妙人不能盡和,言是人不能皆信。魯文公逆祀,去者三人;定公順祀,畔者五人。貫於俗者,則謂禮為非。曉禮者寡,則知是者希。君子言之,堂室安能滿?夫人不謂之滿,世則不得見口談之實語,筆墨之餘跡,陳在簡筴之上,乃可得知。故孔子不王,作《春秋》以明意。案《春秋》虛文業,以知孔子能王之德。孔子,聖人也。有若孔子之業者,雖非孔子之才,斯亦賢者之實驗也。夫賢與同軌而殊名,賢可得定,則聖可得論也。問:「周道不弊,孔子不作《春秋》。《春秋》之作,起周道弊也。如周道不弊,孔子不作者,未必無孔子之才,無所起也。夫如是,孔子之作《春秋》,未可以觀聖;有若孔子之業者,未可知賢也。曰:周道弊,孔子起而作之,文義褒貶是非,得道理之實,無非僻之誤,以故見孔子之賢,實也。夫無言,則察之以文;無文,則察之以言。設孔子不作,猶有遺言,言必有起,猶文之必有為也。觀文之是非,不顧作之所起,世間為文者眾矣,是非不分,然否不定,桓君山論之,可謂得實矣。論文以察實,則君山漢之賢人也。陳平未仕,割肉閭里,分均若一,能為丞相之驗也。夫割肉與割文,同一實也。如君山得執漢平,用心與為論不殊指矣。孔子不王,素王之業在於《春秋》。然則桓君山〔不相〕,素丞相之跡,存於《新論》者也。